Fact sheet nummer 7 | juli 2012
Opmars zzp’ers in Amsterdam Amsterdam telt 47.000 zzp’ers. Dit is de helft van alle bedrijfsvestigingen en 10% van de totale werkgelegenheid. De afgelopen jaren is het aandeel zzp’ers in de werkzame beroepsbevolking toegenomen van 6% in 2008 tot ruim 12% in 2012. Ten opzichte van andere West-Europese landen
2 ondernemer. Het leidt tot een meer flexibele
heeft Nederland een vrij hoge ondernemersquote
economie: de kleine bedrijven zijn vaak onmisbare
(een hoog aandeel ondernemers in de beroeps-
schakels in het werkproces van grotere bedrijven,
bevolking). Dit is niet altijd zo geweest. Tussen
die zo onder andere kunnen inspelen op de steeds
begin jaren 70 en halverwege de jaren 80 daalde
kortere levensduur van producten. Ook kleine
de Nederlandse ondernemersquote. Daarna is
bedrijven werken steeds vaker internationaal,
de aandacht en de waardering voor ondernemer-
hetgeen de term micro-multinational impliceert.
schap toegenomen, hetgeen zich vertaalde in een
De in aantal en aandeel toenemende groep
stijgende ondernemersquote. De toename voor de
zelfstandigen zonder personeel (zzp’ers) is een
waardering voor ondernemerschap doet zich ook
deelverzameling van de kleine ondernemers.
1 in andere landen voor. Ook in Amsterdam is deze
De zzp’er is minder zichtbaar in het straatbeeld
verandering merkbaar. Met name kleine onderne-
dan andere kleine bedrijven, maar is er wel. De
mers hebben bezit genomen van het centrale deel
helft van de Amsterdamse bedrijfsvestigingen
van de stad. Verschillende recente studies onder-
bestaat uit zzp’ers. Hun aandeel in de totale
schrijven het belang van de opkomst van de kleine
werkgelegenheid is 10%.
3
Aandeel zzp’ers in de werkzame beroepsbevolking, 2006-2012 (procenten) % 14 12 10 8 6 4 2 0 2006
EIM (Nederland)
2007
2008
CBS (Nederland)
2009 O+S (Amsterdam)
2010
2011
2012 bron: EIM/CBS/O+S
Zzp’ers en het effect van de Wet op het Handelsregister, 2006-2012 zonder wetswijziging 50
2
met wetswijziging
x 1.000
50
45
45
40
40
35
35
30
30
25
25
20
20
15
15
10
10
5
5
0
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
0
x 1.000
2006
2007
2008
aantal zzp’ers 2006
aanwas 2007
aanwas 2008
aanwas 2009
aanwas 2010
aanwas 2011
aanwas 2012
wetswijziging
Verklaringen voor groei zzp’ers
2009
2010
2011
2012
bron: O+S
bedrijven bij. Deze ontwikkeling doet zich niet alleen in Amsterdam voor, maar ook in de rest
De afgelopen jaren is de groep zzp’ers onstui-
van Nederland en in vele andere landen die te
mig gegroeid, in heel Nederland en nog meer in
maken hebben gehad met een overgang van een
Amsterdam. Tussen 2006 en 2012 is het aandeel
industriële naar een postindustriële samenleving.
in de Amsterdamse beroepsbevolking verdub-
De kleine bedrijven die erbij kwamen hebben
beld. In 2012 ligt het aandeel op 12,2%. Er zijn
vooral de dienstensector in Amsterdam nog gro-
nog geen landelijke cijfers voor 2012.
ter gemaakt. Volgens de Amerikaanse econoom
Er zijn verschillende verklaringen voor deze onstui-
Glaeser gedijen steden bij de gratie van kleine,
mige groei. Flexibilisering van de arbeidsmarkt is
onafhankelijke bedrijven en goedopgeleide werk-
de eerste verklaring. Steeds meer mensen hebben
nemers, vooral als ze verdeeld zijn over een groot
een tijdelijk arbeidscontract, op uitzendbasis of als
aantal bedrijfstakken. Diversiteit, ondernemer-
zelfstandige. Het aandeel van de Amsterdamse
schap en opleiding vormen in zijn ogen de sleutel
werkzame beroepsbevolking dat in loondienst
tot het succes van steden.
werkt is tussen 1994 en 2011 afgenomen van
Een deel van de groei van de zzp’ers die in
89% naar 82%, terwijl het aandeel zelfstandigen
Amsterdam geconstateerd wordt, is toe te schrij-
4 toenam tot 18%. Voor de Amsterdamse arbeids-
ven aan de Wet op het Handelsregister. Sinds
markt is een flexibele schil in de vorm van zzp’ers
2008 is elke vestiging verplicht om zich te laten
en uitzendkrachten gunstig om fluctuaties in het
inschrijven bij de Kamer van Koophandel. Dit
arbeidsaanbod te kunnen opvangen.
geldt ook voor zzp’ers, die vaak thuis werken.
6
7
Door deze wet is een deel van de bedrijvigheid De opkomst van het ondernemerschap ligt in
zichtbaar geworden, dat al langer bestond.
het verlengde van de eerste verklaring: hoe
In Amsterdam zijn er door deze wet bijna
flexibeler de arbeidsmarkt, hoe meer ruimte voor
18.000 banen zichtbaar geworden, waaronder
ondernemerschap en ook voor de combinatie
12.000 extra zzp’ers. Dit is een kwart van het
van verschillende banen, bijvoorbeeld een aantal
totale aantal zzp’ers in Amsterdam.
kleine banen of de combinatie van een baan in loondienst en een eigen bedrijf, al dan niet met personeel. De drempel om een bedrijf te starten is ook lager
Een eenduidige definitie voor zzp’er ontbreekt
geworden, onder andere door de wijdverbreide toegankelijkheid van informatie en communicatie5
Niemand weet precies hoeveel zzp’ers er zijn, in
technologie.
Nederland en ook in Amsterdam. Er is namelijk
De Amsterdamse economie kenmerkt zich door
geen eenduidige definitie. Zzp’er zijn heeft ook
een aanzienlijke dynamiek, zowel wat betreft star-
geen juridische status. De zzp’er kan beschouwd
ters als opheffingen. Er kwamen vooral veel kleine
worden als een categorie die tussen de onderne-
mer en werknemer in zit. Het is een heterogene
De definitie van O+S vormt de basis voor de
groep, die tot vijf groepen te herleiden is, die
9 Amsterdamse cijfers in deze factsheet. Deze legt
elkaar kunnen overlappen: 1) de bewuste een
iets minder restricties op als die van EIM, maar
pitter, 2) de jonge ouder, meestal vrouw, op zoek
iets meer dan die van het CBS.
naar flexibiliteit, 3) de zzp’er die wel personeel zou willen aannemen, maar het risico niet durft
3
Zzp in Amsterdam op basis van definitie O+S
aan te gaan, 4) de groep die voor zichzelf begonnen is na ontslag uit loondienst, het niet voort zetten van een (tijdelijk) contact of vanuit een
Nieuwe zzp’ers maken de dienst uit in Amsterdam Het totale aantal zelfstandigen is de afgelopen jaren toegenomen. Dit is geheel toe te schrijven aan de opkomst van ‘nieuwe zzp’ers’. Dit zijn zzp’ers die in andere sectoren actief zijn dan de detailhandel en horeca. De andere groep zzp’ers wordt ‘de klassieke zzp’ers’ genoemd. Deze groep bleef de laatste jaren constant. O+S rekent de klassieke zzp’ers niet tot haar definitie van zzp’ers. De reden hiervoor is dat ondernemers in deze twee bedrijfstakken weliswaar veel klanten hebben maar niet zoals andere zzp’ers voor een of meer opdrachtgevers werken, alleen na opdrachtverstrekking. Ten opzichte van heel Nederland heeft Amsterdam een hoog aandeel zzp’ers in de werkzame beroepsbevolking. 10 Amsterdam telt in 2012 47.000 zzp’ers.
uitkering en 5) vormen van zelfstandigheid in de thuiszorg, post en bouw. Deze laatste groep verrichtte voorheen dezelfde werkzaamheden 8
maar dan in loondienst.
Verschillende partijen gebruiken verschillende definities, die allemaal net een ander resultaat opleveren. Het schema dat zo volgt biedt een overzicht van de overeenkomsten en verschillen. Wat in alle definities terugkomt is het ontbreken van personeel, het werken voor eigen risico en rekening en voor een of meer opdrachtgevers. O+S voegt daar nog een aantal beperkingen aan toe, zoals: ó
dat een zzp’er minimaal 12 uur werkt,
ó
niet actief is in de horeca of detailhandel en
ó
dat deze ingeschreven staat bij de KvK met als rechtsvorm eenmanszaak.
Ontwikkeling aantal zelfstandigen in Amsterdam, 2006-2012 x 1.000 60 50 40 30 20 10 0 2006
nieuwe zzp’ers
2007
2008
klassieke zzp’ers
2009
2010
zelfstandigen met personeel
2011 totaal zelfstandigen
2012 bron: O+S
Overzicht van overeenkomsten en verschillen in de definities van zzp’ers Alle partijen
CBS
O+S
Zzp’ers werken alleen na opdrachtverstrekking EIM
4
Zzp’ers verrichten de werkzaamheden niet op eigen initiatief, alleen na opdrachtverstrekking Zzp’ers krijgen per opdracht betaald Zzp’ers hebben geen eigen bedrijfsruimte of zeer beperkt Zzp’ers beperken zich veelal tot het inbrengen van kennis en vaardigheden op eigen vakgebied (voornaamste product onderneming is ‘arbeid’) Zzp’ers hebben geen werknemers in dienst Zzp’ers werken voor eigen rekening en risico Zzp’ers werken voor een of meer opdrachtgevers
Zzp’ers verrichten werk dat normaliter overwegend onder een arbeidsovereenkomst wordt verricht. Zzp’ers houden zich niet of nauwelijks bezig met klantwerving en investeren niet of nauwelijks in gebouwen, grond, kapitaalgoederen en dergelijke Minimaal 15 uur per week aan de onderneming besteden Geen medeondernemer Geen ondersteuning van familieleden die bestaat uit dezelfde vakmatige activiteiten, en die meer dan 15 procent uitmaakt van de omzet
SER Zzp’ers werken voor een of meerdere opdrachtgevers waarbij een opdrachtgever overheerst Zzp'ers verrichten de werkzaamheden niet op eigen initiatief, alleen na opdrachtverstrekking Zzp’ers krijgen per opdracht betaald Zzp’ers hebben geen een eigen bedrijfsruimte of zeer beperkt Zzp’ers beperken zich veelal tot het inbrengen van kennis en vaardigheden op eigen vakgebied. Zzp’ers verrichten werk dat normaliter overwegend onder een arbeidsovereenkomst wordt verricht. Zzp’ers houden zich niet of nauwelijks bezig met klantwerving en investeren niet of nauwelijks in gebouwen, grond, kapitaalgoederen en dergelijke SEO Zzp’er werkt voor een of meer opdrachtgevers en streeft naar meer opdrachtgevers Zelfstandigheid bij de inrichting van de eigen werkzaamheden en het uitvoeren daarvan Gericht op het maken van winst Bekendmaking van het ondernemerschap
Zzp’ers hebben geen werknemers in dienst Zzp’ers werken voor eigen rekening en risico Zzp’ers werken voor een of meer opdrachtgevers Zzp’er kan naast zijn eigen onderneming ook andere functies op de arbeidsmarkt vervullen Zzp’er werkt niet in de detailhandel of horeca Zzp’er maakt zijn ondernemer bekend onder de rechtsvorm eenmanszaak Zzp’er besteedt minimaal 12 uur per week aan de eigen onderneming
Zzp’ers in Amsterdam, 2006-2012 zzp’ers in totale werkgelegenheid 100
450
90
400
80
350
70
300
60
250
50
200
40
150
30
100
20
50
10
rest werkzame personen
zzp’ers
Beperkt maar wel verdubbeld aandeel in de werkgelegenheid De zzp’ers maken bijna de helft uit van het totale aantal actieve vestigingen in de stad. Hun aandeel in de totale werkgelegenheid ligt in 2012 rond de 10%. In 2006 was het aandeel met 4,4% nog twee keer zo klein.
t
oo rd N
W es
-W es
W es
uw N
Ce zzp’ers
t tp oo rt
0
2012
O os t
2011
ie
2010
oo st
2009
id
2008
Zu
2007
id
2006
5
Zu
0
x 1.000
nt ru m
500
verdeling zzp’ers over de stadsdelen
x 1.000
rest werkgelegenheid
bron: O+S
in de volgende drie sectoren: advisering en onderzoek (bijna 15.000), cultuur, sport en recreatie (ruim 9.000) en informatie en communicatie (5.000). De (semi-)overheid telt bijna 6.000 zzp’ers. Voor een belangrijk deel zijn deze zzp’ers werkzaam in de zorg. Waar de meeste mensen in de zorg voorheen in loondienst werkzaam waren, is dit recentelijk veranderd. Voormalige alpha-
Concentratie zzp’ers in West De meeste werkgelegenheid bevindt zich in Zuid en Centrum. Het aandeel zzp’ers is hier 10%, gemiddeld voor heel Amsterdam. In West en in Oost zijn er verhoudingsgewijs veel zzp’ers. In West maken de zzp’ers een kwart van de totale werkgelegenheid uit. In Oost bedraagt het aandeel 14%.
hulpen hebben zich massaal als zelfstandige gevestigd, als gevolg van de invoering van de WMO. Ook in het onderwijs, een ander onderdeel van de (semi-)overheid, zijn de nodige zzp’ers actief. Het kan dan zowel gaan om part time docenten in het onderwijs, om administratief personeel of om mensen die buiten school om bijles geven of studievaardigheden aanleren. Ook
Dominantie commerciële diensten Verreweg de meeste Amsterdamse zzp’ers zijn actief in commerciële dienstverlening, vooral
de bouw kent veel zzp’ers, maar deze sector is bescheiden aanwezig in Amsterdam, net als de industrie.
Zzp’ers naar hoofdsector in Amsterdam, 2006-2012 50
x 1.000
45 40 35 30 25 20 15 10 5 0
2006 industrie
2007 bouw
2008 (semi-)overheid
2009
2010
2011
commerciële diensten excl. detailhandel en horeca
2012 bron: O+S
Relatief laag inkomen
namelijk bij de opdrachtgever. Van flexplekken 15
buiten de deur wordt weinig gebruik gemaakt. Het inkomen van zelfstandigen ligt met 35.000 euro gemiddeld onder het niveau van wat mensen in loondienst verdienen (40.000 euro). Zzp’ers
6
verdienen gemiddeld 30.500 euro. Vrouwelijke
Consequenties van opkomst zzp’er
zzp’ers verdienen aanzienlijk minder dan mannen. Zij werken vaker in de sector cultuur, recreatie
De klassieke tweedeling tussen ondernemer en
en overige dienstverlening, terwijl mannen vaker
werknemer bestaat niet meer. Arbeidsrelaties
actief zijn in de beter verdienende sectoren bouw
zijn flexibeler geworden. Minder mensen wer-
11
Bovendien werken
ken in loondienst, van de mensen in loondienst
Nederlandse vrouwen vaker in deeltijd dan man-
is een afnemend aandeel in vaste dienst, meer
nen, maar dat geldt niet alleen voor de zzp’ers.
mensen zijn als zelfstandig aan het werk, al dan
Uit recent onderzoek van O+S blijkt dat het
niet met personeel. Vooral voor werkgevers zijn
‘hybride ondernemerschap’, waarbij een zzp’er
flexibele arbeidsrelaties een aangename ontwik-
ook een baan in loondienst heeft, in Amsterdam
keling. Ze bieden hen de mogelijkheid om snel
en zakelijke dienstverlening.
12
nog niet zo gebruikelijk is.
Dit komt bij 11% van
in te spelen op veranderingen die zich voordoen.
de zzp’ers voor. Recent gestarte zzp’ers werken
Voor de betrokkenen zelf, de mensen die hun
vaker daarnaast in loondienst dan zzp’ers die al
arbeid aanbieden, geeft het flexibiliteit, waardoor
langer met hun eigen onderneming bezig zijn.
werk bijvoorbeeld gecombineerd kan worden
En als er daarnaast in loondienst gewerkt wordt,
met andere activiteiten. Flexibele arbeidsrelaties
gebeurt dit meestal in deeltijd. Het merendeel
bieden niet alleen voordelen maar ook nadelen.
besteedt meer dan 33 uur aan de eigen onder-
Tijdelijke banen bieden minder zekerheid, een
neming. Voor ruim de helft van de zzp’ers is het
lager loon en minder mogelijkheden tot scholing
inkomen als zelfstandige de belangrijkste inko-
en training.
16
mensbron. Op de tweede plaats, met 16%, komt het inkomen van de partner. Slechts voor 7% van
In Amsterdam is de zzp’er de laatste jaren sterk
de zzp’ers is het eigen inkomen uit loondienst
opgekomen. De helft van de Amsterdamse
de belangrijkste bron van inkomen.
bedrijfsvestigingen bestaat uit zzp’ers. Deze zijn goed voor 10% van de totale werkgelegenheid.
Leeftijd
De aanwezigheid van kleine bedrijven en zzp’ers betekent niet automatisch dat Amsterdam een
De gemiddelde leeftijd van een Amsterdamse
vitale en innovatiegerichte economie. Het zou
zzp’er is 46 jaar. Dit is ouder dan de gemiddelde
evengoed kunnen duiden op een duale of gefrag-
leeftijd van de werkzame beroepsbevolking, die
menteerde economie, waarbij veel zzp’ers en
13
voor heel Nederland op 40 jaar ligt.
Deze rela-
kleine bedrijven in feite een flexibele schil om de
tief hoge leeftijd heeft te maken met het feit
Amsterdamse arbeidsmarkt vormen en daarmee
dat het zelfstandig ondernemerschap juist aan-
een buffer van de Amsterdamse economie zijn.
trekkelijk is voor mensen die al enige tijd actief
Het laatste woord is hier nog niet over gezegd.
zijn op de arbeidsmarkt en soms ook al een
Wat al wel duidelijk is, is dat de Amsterdamse
carrière (in loondienst) achter de rug hebben.
zzp’ers vooral gevestigd zijn in die stadsdelen
Vanaf de leeftijd van 45 jaar werkt bijna een op
waar toch al de meeste werkgelegenheid gecon-
de vijf werkenden als zelfstandige en dit aandeel
centreerd is: in Zuid en Centrum.
17
neemt toe met de leeftijd, zeker onder hoger 14
opgeleiden.
Met name in tijden van recessie is het mogelijk dat een deel van de beroepsbevolking geen
Huisvesting
baan in loondienst vindt (of ontslagen wordt) en gedwongen wordt om voor het ondernemerschap te kiezen. Nu is het aandeel ‘gedwongen
Zzp’ers doen minder vaak een beroep op bedrijfs-
ondernemers’ als percentage van de potentiële
huisvesting dan ondernemers met personeel.
beroepsbevolking in Nederland relatief laag en
Ongeveer de helft van de zzp’ers werkt vooral
over de jaren heen stabiel (0,6% in 2010 t.o.v.
thuis. Twee van de tien zzp’ers hebben
1,1% gemiddeld in westerse economieën).
een werkplek buiten de deur, in een eigen pand
Voor Amsterdam is het aandeel gedwongen
of kantoor. Iets minder (17%) zzp’ers werken voor-
ondernemers weliswaar onbekend, maar we
18
weten wel dat veel zzp’ers in Amsterdam niet
bedrijfshuisvesting. Zzp’ers werken relatief vaak
altijd even succesvol zijn, slecht verzekerd en voor
thuis. Ze doen minder vaak een beroep op
19
een deel weinig verdienen.
bedrijfshuisvesting dan ondernemers met personeel. De opkomst van zzp’ers is vermoede-
Minder behoefte aan bedrijfshuisvesting Een laatste consequentie van de opkomst van de zzp’ers in Amsterdam heeft te maken met
lijk een van de redenen voor de leegstand van kleinschalige bedrijfshuisvesting, waar Amsterdam momenteel mee kampt.
Noten 1 Internationale benchmark ondernemerschap 2010, EIM. 2 Mettler, A. en A. D. Williams, The rise of the Micro-Multinational: How freelancers and TechnologySavvy Start-Ups Are Driving Growth, Jobs and Innovation, The Lisbon Council, 2011 en Glaeser, E. Triumph of the City, 2011. 3 Dit is een schatting, gebaseerd op het vestigingenregister van Bureau Onderzoek en Statistiek. 4 O+S, REB. 5 Bedrijvige wijken in bedrijvige steden, Risselada, A en E. Folmer, concept, februari 2012, NICIS. 6 Glaeser, E. Triumph of the City, 2011. 7 Ongeveer de helft van de Amsterdamse zzp’ers, zo bleek uit een recent onderzoek van O+S, zie ook noot 10. 8 De heterogeniteit van zzp’ers, Bosch N.M. en D.J. van Vuuren, in: ESB, 95 (4597), 12 november 2010. 9 We maken daarbij gebruik van het vestigingregister van de gemeente Amsterdam, het ARRA. Of een onder-
In: Sociaaleconomische trends 2/2012, CBS. 12 Online en telefonisch onderzoek onder 800 Amsterdamse zzp’ers. www.os-online.nl/extra/12162/12162.pdf. 13 CBS. 14 Rondetafelgesprek over Flexibiliteit en Zekerheid, CPB notitie 20-4-2012. 15 Inkomen verklaard? Het inkomen van werknemers en zelfstandigen nader bekeken, Linda Moonen. In: Sociaaleconomische trends 2/2012, CBS. 16 Rondetafelgesprek over Flexibiliteit en Zekerheid, CPB notitie 20-4-2012. 17 Ondernemerschap in Amsterdam, 2010, Fact sheet Bureau Onderzoek en Statistiek, januari 2012. 18 Internationale benchmark ondernemerschap 2010, EIM. 19 Zie ook O+S 2010: ZZP’ers in Amsterdam O+S: nieuws: 42.000 zzp’ers in Amsterdam: www.os.amsterdam.nl/ nieuws/10491.
Belastingdienst bekend is. Dit zijn er nl. 45.000 in Amsterdam.
Colofon
Oudezijds Voorburgwal 300
auteurs:
1012 GL Amsterdam
drs. C. van Oosteren
Telefoon 020 251 0333
R. Brandjes, BSc
www.os.amsterdam.nl
zelfstandigen nader bekeken, Linda Moonen.
nergens geregistreerd, dus kunnen we niet gebruiken 10 Dit aantal benadert het aantal zzp’ers dat bij de
[email protected]
Inkomen verklaard? Het inkomen van werknemers en
nemers voor een of meer opdrachtgevers werkt staat als selectiecriterium.
Fax 020 251 0444
11 De cijfers hebben betrekking op heel Nederland.
7
