EXTRIEMES ” s e c c u Onderzoeksrapport
S f o t e r c e eS
“ Th
Factz
Nikie Keijsers | Sanne van der Veen | Daniëlle Blacquière Communicatie IEMES CO2B Project 2 - Jaar 2 | 15.06.2012
VOORWOORD
Hey BNN! In september 2011 zijn wij, Nikie Keijsers, Sanne van der Veen en Daniëlle Blacquière begonnen met de opleiding Communicatie IEMES, International Event, Music and Entertainment Studies. Wij doen dit aan de Fontys ACI, Academy for Creative Industries, op de Fontys Hogeschool in Tilburg. Voor een project in het tweede semester van het tweede jaar zijn wij bezig om de succesfactoren van een bestaand concept te gaan invoeren op een zelf verzonnen nieuw concept. Wij hebben er voor gekozen om ons te verdiepen in de TV wereld, en met name op het fenomeen reality-TV. In het begin waren we met z’n zessen, maar nu drie maanden later, zijn we geëindigd met z’n drieën. We hebben onze groep Factz genoemd, omdat dat is waar we naar opzoeken waren. We zijn echter niet allemaal zo serieus, dus hebben we de “z” er achter aan geplakt. Nadat onze groep gehalveerd was, lieten we het er echter niet bij zitten, nee. We hebben juist het gevoel dat we op deze manier veel beter konden samenwerken. Nu zijn we (hopelijk) klaar met ons onderzoeksverslag en we hopen dat u het verslag met veel plezier leest en ons nieuwe concept u bevalt. Groetjes, Nikie, Sanne & Daniëlle
3
Ons onderzoek is gebaseerd op het onderwerp reality-TV. Ons doel was hiermee om een succesvol nieuw concept te bedenken voor een programma, op basis van de factoren die van invloed zijn rondom het succes van reality-TV.
Samenvatting
We hebben onderzocht wat reality-TV precies is, waarom mensen hier graag naar kijken, hoe reality-TV precies in elkaar zit, in welke vorm het in anderen landen voorkomt en of er een verhouding is tussen zender en programma. We hebben ondervonden dat reality programma’s heel erg gemanipuleerd worden. Hoewel een kenmerk van dit soort televisie is, dat er geen acteurs of script is, wordt er wel degelijk geregisseerd naar de wijze hoe de producers het graag willen zien. Er is dus weinig “real” aan. In de programma’s kijken producers elke keer hoe ver ze kunnen gaan, en dit wordt elke keer steeds erger. Nederland is echter een stuk nuchterder dan Amerika of Japan; Amerikanen houden van groots drama en in Japan zijn er bijna geen grenzen meer. Maar blijkbaar vinden de kijkers dit juist niet erg. Hoewel ze wel op de hoogte zijn dat reality-TV niet (helemaal) echt is, kijken ze het graag vanwege de leedvermaak die gecreëerd wordt. Maar ze kijken vooral om te ontspannen, omdat het makkelijke wegkijk tv is. Wel blijkt dat er wel vraag is naar echte mensen in de programma’s.
4
Voor BNN hebben we het concept Tegenpolen +/- bedacht. Hier gaat het om uiterste verschillen tussen bepaalde type mensen die tegenover elkaar worden gezet. De uitersten zullen een koppel vormen en samen verschillende opdrachten tegen de andere teams moeten uitvoeren. Buiten opdrachten en omgeving zal er zo min mogelijk proberen gemanipuleerd te worden. De activiteiten en koppels moeten al genoeg botsen qua karakter, dat er weinig sturing voor nodig is. Zo wordt geprobeerd de deelnemers écht te houden en te geven wat de kijkers van reality-tv echt willen: échte mensen.
7
Nawoord 22
Hoofdstuk 1: Inleiding 1.1: Aanleiding 1.2: Doelstelling 1.3: probleemomschrijving 1.4: Probleemstelling 1.5: Deelvragen 1.6: Begripsafbakening 1.7: Soort onderzoek
8 8 8 8 8 8 8 8
Literatuurlijst 23
Hoofdstuk 2: Methode 2.1: Onderzoeksmethode 2.2: Onderzoeksdoelgroep 2.3: Verantwoording
10 10 10 10
Hoofdstuk 3: Resultaten 3.1: Enquêteresulaten 3.2: Analyses
11 11 13
Hoofdstuk 4: Deelvragen 4.1: Deelvraag 1 4.2: Deelvraag 2 4.3: Deelvraag 3 4.4: Deelvraag 4 4.5: Deelvraag 5
14 14 15 16 17 19
Hoofdstuk 5: Conclusie en Discussie 5.1: Cnclusie 5.2: Aanbevelingen 5.3: Validiteit en betrouwbaarheid
20 20 20
Inhoudsopgave
DEEL 1 ONDERZOEKSRAPPORT
Bijlagen 25 DEEL 2 CONCEPT: Tegenpolen +/-
37
Hoofdstuk 1: Aanleiding 1.1 Probleemstelling 1.2 Antwoord probleemstelling
40 40 40
Hoofdstuk 2: Gekozen Omroep: BNN 2.1 Doelgroep BNN 2.2 Doel BNN 2.3 Kernwaarden BNN 2.4 Vorm BNN
42 43 43 43 43
Hoofdstuk 3: Tegenpolen +/- 44 3.1 Kernwaarden 44 3.2 Doelgroep 44 3. 3 Doel 44 3.4 Storyteling 45 Hoofdstuk 4: Tegenpolen +/- in Beeld
46
Hoofdstuk 5: Tegenpolen +/- vs. de Rest 5.1 Unique Selling Points
48 49
20
5
DEEL 1 ONDERZOEKSRAPPORT
1.1 Aanleiding
1.2 Doelstelling
Inleiding
Hoofdstuk 1
Bij het zoeken naar een geschikt onderwerp voor ons onderzoek, kwamen wij terecht bij de volgende site: www. kijkonderzoek.nl. Op deze site zijn de kijkcijfers te vinden van alle programma’s die op de Nederlandse televisie uitgezonden worden. De alom bekende televisieprogramma’s als ‘Boer zoekt vrouw’ en ‘The voice of Holland’ zijn er natuurlijk in te vinden, maar er viel ons ook iets op. Namelijk dat reality-tv vaak terug te vinden is in deze lijst, met hoge kijkcijfers, terwijl de recensies over programma’s als ‘Oh oh Cherso’ lang niet altijd lovend zijn. Kortom, wij vroegen ons af welke factoren er meespelen in het succes van reality-TV.
Een nieuw concept bedenken voor een programma op basis van de succesfactoren van reality-TV.
1.3 Probleemomschrijving Hoe kunnen wij een succesvol concept bedenken aan de hand van verschillende factoren van een reeds bestaand reality-TV programma?
1.4 Probleemstelling Welke factoren zijn bepalend voor het succes van realityTV, onder televisiekijkende jongeren tussen de 18 en 25 jaar?
1.5 Deelvragen
8
1. Wat is reality-tv en in welke vormen komt het voor? 2. Door wie binnen onze doelgroep wordt er naar reality-tv gekeken en wat zijn de redenen voor hen om naar hiernaar te kijken? 3. In welke mate is reality-TV in scene gezet? 4. Hoe is het met de populariteit gesteld van reality-TV in andere culturen en hoe past een reality pro gramma zich daarop aan?
5. Is er een relatie tussen de aard van het reality programma en de zender hiervan?
1.6 Begripsafbakening Concept: een plan voor hoe je iets gaat maken, een blauwdruk. In de context van ons onderzoek zijn concepten de blauwdrukken van televisieprogramma’s, dus waarop ze gebaseerd zijn. Het concept bepaalt hoe een programma wordt en heeft dus veel invloed op of het een succes wordt of niet. Reality-TV: een genre voor een televisieprogramma waarbij mensen worden gevolgd bij beslissingen in het dagelijks leven. Er is nauwelijks sprake van een script en de gevolgde personen hebben vaak geen achtergrond als acteur/actrice. Succes: het slagen van een opzet. Succes in ons onderzoek betekent zowel kijkcijfers generen als naamsbekendheid. Succesvol: succes hebbend.
1.7 Soort onderzoek Ons onderzoek was verkennend. We zijn gestart met het verzamelen van zoveel mogelijk informatie over de tvbranche en dan met name over reality-TV. Vervolgens hebben wij uitgezocht wie er zoal naar reality-TV kijken, daaruit hebben wij onze doelgroep gevormd; televisiekijkende jongeren tussen de 18 en 25 jaar. Vervolgens hebben wij binnen deze doelgroep enquêtes afgehouden om erachter te komen wanneer zij naar deze programma’s kijken en vooral waarom ze hiernaar kijken. Vooral de vraag waarom onze doelgroep naar reality-TV kijkt, heeft ons gebracht naar de succesfactoren van reality-TV. Om nog extra informatie over ons onderwerp te krijgen hebben wij een interview gehad met Barbara Kuipers. Barbara heeft meegeholpen aan programma’s
als Dames in de Dop, Peking Express en Temptation Island. Zij kon ons dus een hoop vertellen over het succes van reality-TV. Al deze informatie samen, heeft ons gebracht naar de succesfactoren van reality-tv, die wij hebben samengevoegd om een nieuw, hopelijk succesvol, concept te bedenken.
9
Deelvraag
Methode
Kwalitatief/ Kwantitatief
Middel
1
Deskresearch
Kwalitatief
Internet/boeken
2
Desk- en fieldresearch
Kwalitatief en Kwantitatief
CBS en enquêtes
3
Desk- en fieldresearch
Kwalitatief en Kwantitatief
CBS en enquêtes
4
Fieldresearch
Kwalitatief
Internet/boeken, interview Barbara Kuipers
5
Desk- en fieldresearch
Kwalitatief
Internet
6
Desk- en fieldresearch
Kwalitatief
Internet en interview Barbara Kupers
2.2 Onderzoeksdoelgroep In het begin hebben wij onze onderzoeksdoelgroep uitgezocht. Deze doelgroep bestaat uit twee verschillende groepen: personen die direct en indirect te maken hebben met reality-TV.
Methode
Hoofdstuk 2
2.1 Strategie/Methode
De eerste groep is die van personen die direct met realityTV te maken hebben. Denk hierbij aan producers of deelnemers van deze programma’s. Kortom, de mensen die nodig zijn om een dergelijk programma tot stand te brengen. We hebben hiervan één producer geïnterviewd, namelijk Barbara Kuipers. De tweede groep zijn de indirecte betrokkenen, oftewel, de mensen die naar dit soort programma’s kijken. Deze kijkers komen uit Europa en zijn van ongeveer onze eigen leeftijd, dus tussen de 18 en 25 jaar. Voor onze enquêtes zijn we ingegaan op de jongeren tussen de 18 en 25 jaar die in Nederland woonachtig zijn. Deze groep telt 1.6 miljoen mensen in Nederland. In 2008 keek ongeveer 61%
10
hiervan meer dan 10 uur per week naar televisie. Wij hebben hiervan 114 mensen ondervraagd om deelvraag twee te kunnen beantwoorden.
2.3 Verantwoording Een combinatie van field en deskresearch heeft ons bij de antwoorden van onze deelvragen en hoofdvraag gebracht. Deelvraag 1 hebben wij door middel van deskresearch beantwoord. Deze deskresearch was kwalitatief, kortom het ging niet om cijfers maar om een goed en duidelijk antwoord op de vraag wat reality-tv is en in welke vormen het voorkomt. Wij hebben het antwoord op deze vraag gevonden op internet en in boeken. Deelvraag 2 hebben we door middel van desk en fieldresearch beantwoord en deze deelvraag wordt kwantitatief en kwalitatief beantwoord. De websites van het CBS en van www.kijkonderzoek.nl hebben ons samen met de enquêtes bij de antwoorden gebracht door wie, wanneer en waarom er naar reality-TV wordt gekeken. Deelvraag 3 hebben wij door middel van field en deskresearch beantwoord. Deze research is kwalitatief. We hebben deze vraag beantwoord door middel van internet, boeken en het interview met Barbara Kuipers. Deelvraag 4 hebben wij door middel van deskresearch beantwoord. Bij deze vraag hebben we wel alleen gebruik gemaakt van kwalitatief onderzoek. Voor het beantwoorden van deze vraag hebben we vooral internet gebruikt. Deelvraag 5 hebben wij doormiddel van field en deskresearch beantwoord. Ook dit was een kwalitatief onderzoek. Met het beantwoorden van deze vraag hebben we vooral het internet gebruikt.
Resultaten
Voor een paar van onze deelvragen hebben we enquêtes uitgedeeld binnen onze doelgroep. Hieronder eerst een aantal tabellen met uitkomsten. Daarna enkele crossover tabellen die de verhoudingen tussen de resultaten weergeven.
* Waar hier 3 staat, had men de optie “soms”.
11
Hoofdstuk 3
3.1: Enquêteresulaten
* 0 houdt hier in dat mensen het totaal niet kijken.
12
3.2: Analyses Van het aantal ondervraagden, komt 93,8% uit onze doelgroep. Hiervan was 68,4% vrouw en 31,6% man. 65,8% geeft aan wel eens reality-TV te kijken. Hiervan is 85,3% vrouw.
67,5% van de ondervraagden geeft aan niet te geloven dat reality-TV echt is. 29,8% twijfelt, of denkt dat het soms echt is, en slechts een klein percentage gelooft dat alles echt is. Het valt op, dat hoewel veel mensen denken dat reality-TV nep is, er toch heel veel mensen naar blijven kijken.
Als men naar reality-TV kijkt, geven zowel mannen als vrouwen aan te kijken voor de ontspanning. Leedvermaak staat op een goede tweede plaats.
13
4.1 Deelvraag 1 Wat is reality-TV en in welke soorten komt het voor? Om een duidelijk en breed beeld te scheppen over het begrip ‘reality-TV’ hebben wij hieronder een aantal begrippen aan de hand van verschillende bronnen op een rijtje gezet.
Hoofdstuk 4
Deelvragen
Reality TV is a synthetic manipulation of environments featuring people chosen for desirable demographic and psychographic components for the purpose of creating inexpensive mass entertainment. It’s well understood that the conflict, including physical confrontations, is ginned up by the producers who are looking for anything to get a rise out of the performers. - Dr. John Patrick McGrail, Department of Communications, Jacksonville State University Volgens Wikipedia Een realitysoap of realityserie is een televisieprogramma waarin niet geacteerd wordt maar waarin de kijker de ‘realiteit’ kan volgen. Het is daardoor een mengeling van een documentaire en een soap. Ligt de nadruk op het eerste element en het spel (zoals in Wie is de Mol of Peking Express) dan spreekt men eerder van een realityserie, ligt de nadruk meer op de menselijke interactie dan noemt men het al gauw een soap. Volgens het Engelse woordenboek Reality TV - n television programmes focusing on members of the public living inconditions created especially by the programme makers Reality Television - n a genre of television programming in which “reallife”
14
people are followed in a situation, game,etc.; also called reality TV, reality programming Volgens het Nederlandse woordenboek Reality-TV re - al - i - ty-tv [rie` (j)ellittieteevee] («Engels) de -woord (vrouwelijk) genre tv-journalistiek waarbij mensen worden gevolgd bij (soms dramatische) gebeurtenissen in het dagelijks leven (ziekenhuisopname, ongeval, politiewerkzaamheden e.d.) Volgens een artikel De hoofdkenmerken van reality-TV zijn, dat het een programma is zonder script en dat het een programma is die geen acteurs of actrices inhuurt en dat zich focust op echte gebeurtenissen en dingen die in het dagelijks leven gebeuren. Ook heeft een reality-TV programma vaak een presentator of presentatrice die zorgt dat de show vloeiend verloopt en deze persoon vertelt het verhaal rondom de gebeurtenissen. Dramaseries, sitcoms en het nieuws zijn afhankelijk van schrijvers en acteurs of nieuwslezers, terwijl reality-TV geen producenten of editors nodig heeft. Hierdoor is het een vrij goedkoop programma om te maken en om deze reden voegen veel zenders reality-TV toe aan hun assortiment van programma’s. Een ander belangrijk aspect van reality-TV is hoe het geschoten of gefilmd is. Of de show nou plaatsvindt in een echte omgeving met echte mensen (meer als een documentaire), in een studio met een publiek dat meedoet in het programma of een show die verborgen camera’s gebruikt. Een goed reality-tv programma is afhankelijk van het feit dat alles vastgelegd moet worden op beeld als er iets gebeurd. Als de filmers iets gemist hebben met filmen, kan dit niet nog een keer over gedaan worden, anders verliest het programma zijn karakter van reality-TV. Conclusie
Een reality-TV programma is een programma waarin de kijker het dagelijkse leven van de deelnemers kan volgen. Bij dit soort tv programma’s wordt geen script gebruikt. Onder reality-TV vallen verschillende soorten. Hieronder een lijst van alle soorten.
Make-overs: Programma’s met make-over verhalen, zowel make-overs voor uiterlijk als voor huizen. Voorbeelden: Monster House Makeover, What-not-to-wear, While You Were Out, Hotter Than My Daughter.
Soorten reality-TV Celebrities: Deze vorm is vaak erg geliefd bij het publiek. Hierin gaat het om bekende mensen en wordt er een kijkje genomen in hun leven. Voorbeelden: Dancing with the Stars, The Simple Life, Big Brother, De Pfaffs.
Dating-Shows: Dit zijn programma’s die mensen de kans bieden om op televisie te daten. Voorbeelden: For Love or For Money, The Bachelor, Daten in het Donker, Tila Tequila, Boer Zoekt Vrouw.
Pranks: Hierin worden er grappen met mensen uitgehaald om een bepaalde reactie uit te lokken. Voorbeelden: Candid Camera, Punk’d (Ashten Kuthcher). Spelshows: Deze zijn gebaseerd op spellen met de bedoeling om een (geld)prijs te winnen. Voorbeelden: Who wants to be a Millionaire?, Lotto Weekend Millionaire, De zwaktste schakel. Talentenjachten: Hierin wordt gezocht naar de beste in een bepaald genre, zoals bijvoorbeeld zangers en dansers. Voorbeelden: American Idol, America’s Got Talent, Popstars, So you think you can dance, Americans next top model, Idols, The Voice. Job-hunts/Gespecialiseerd op een bepaald beroep: Dit zijn zowel programma’s waarin mensen echt op zoek zijn naar een baan, als programma’s met wedstrijden om in een bepaald beroep de beste te worden. Voorbeelden: The Apprentice, On the Lot, Project Runway, The Runway, Hell’s Kitchen.
Sociale Experimenten: Dit is een redelijk nieuwe variant van reality tv die test hoe één of meer verschillende groepen op elkaar reageren. Voorbeelden: The Beauty and the Geek, Wife Swap, My Big Fat Obnoxious Fiancé, Jouw Vrouw, Mijn Vrouw. Op avondtuur/angst gebaseerde shows: Dit soort reality tv daagt de deelnemers uit om rare en ongebruikelijke taken uit te voeren, dit is vaak in de vorm van een wedstrijd. Voorbeelden: Fear Factor, Who Dares Wins, Minute to Win it.
4.2 Deelvraag 2 Door wie binnen onze doelgroep wordt er naar reality-TV gekeken en wat zijn de redenen voor hen om naar hiernaar te kijken? Met onze enquete hebben we 114 mensen ondervraagd, waarvan de meeste al in onze doelgroep vallen. Van de 65,8% die wel eens kijkt, is 83,5% vrouw. De grootste reden voor zowel mannen als vrouwen om reality-TV te kijken is ontspanning, met op een goede tweede plaats, leedvermaak. De rest van het antwoord op deze vraag is berust op andere bronnen.
15
“Het begon met Big Brother, een paar jaar geleden”, zo schrijft Televizier-forumlid Zlatan. “Een groep mensen in een groot huis en ze werden 24 uur per dag gefilmd.” Want zo begon het inderdaad: de reality-TV in Nederland. Maar wat zijn nou de redenen voor mensen om naar dit soort televisie te kijken? Er zijn verschillende redenen voor tv kijkende mensen om naar reality-TV te kijken. Één van deze redenen is dat er vaak een competitie in dit soort tv programma zit, echte mensen strijden om echte prijzen, een gevecht voor de beste. Naast deze reden, is leedvermaak een andere reden. Mensen houden er nou eenmaal van om te zien hoe andere mensen het er vanaf brengen, op een negatieve of positieve manier, zonder dat ze hier zelf bij betrokken zijn. Mediapsycholoog Steven Reiss van The Ohio State University heeft hier onderzoek naar gedaan. Hij heeft twee verschillende groepen tegenover elkaar gezet, mensen die graag naar reality-TV kijken en mensen die niet graag naar reality-tv kijken. Uit dit onderzoek kwam dat mensen die graag naar reality-TV kijken meer gemotiveerd worden door het sociale leven en de romantiek. Deze groep vindt het dus belangrijker om een goede reputatie en status te dragen maar zijn ook geïnteresseerd in de status en reputatie van anderen. Wie iets goed doet in een reality-TV programma krijgt direct een hogere status door de kijkende mensen. Nog een ander opvallend punt, is dat jongeren die vaak naar reality-TV kijken een veel uitgebreider sociaal netwerk hebben. Deze vriendschappen zijn over het algemeen wel oppervlakkiger dan die van mensen die niet naar reality-TV kijken. Deze mensen laten vaak hun ‘mediated self’ zien aan hun online vrienden; een bepaalde persoonlijkheid die een verband heeft met ‘celebrity’ gedrag, getoond via
16
(sociale) media. Conclusie De redenen voor televisiekijkende jongeren tussen de 18 en 25 jaar om naar reality-TV te kijken zijn er een aantal. Het zien van echte mensen die strijden om echte prijzen, leedvermaak, geïnteresseerd zijn in de status en reputatie van anderen, het uitbreiden van het sociale netwerk en via sociale media hun ‘mediated self’ laten zien.
4.3 Deelvraag 3 In welke mate is reality-TV in scene gezet? Één van de eerste programma’s op het gebied van realityTV was Blind Date. In dit programma, voor het eerst uitgezonden in de jaren ’90, was het de bedoeling dat een man of vrouw, een andere man of vrouw moest kiezen uit drie personen die niet te zien waren. Presentatrice Ingeborgh heeft in een interview bekend dat het grotendeel van dit programma in scène is gezet. “Tijdens de repetities werden de grappen alvast geoefend, net zoals de domme opmerkingen en dansjes in een ontbloot bovenlijf, alles voor een geëntertaind publiek”, aldus Ingeborgh. Nadat er ook volledige scripts voor het reality-TV programma Big Brother zijn gevonden, vragen steeds meer mensen het zich af. Hoe real is reality-TV nou eigenlijk? Een aantal dingen worden er gedaan om reality-TV er echt en ook leuk uit te laten zien. Ten eerste wordt er het een en ander geknipt en geplakt om leuke gesprekken te krijgen en conflicten te veroorzaken. De deelnemers van de reality-TV programma’s moeten ook uit de tent gelokt worden. Er worden bepaalde handelingen en activiteiten bedacht om juist conflicten en vreemde situaties te veroorzaken. Er worden dus opdrachten gegeven aan de deelnemers van de programma’s. Ook worden deelnemers bij verschillende programma’s vooraf aan het programma gecast. Zo worden types uitgekozen die juist voor
conflicten en vreemde situaties kunnen zorgen. Het programma The Bachelor, waar de vrijgezel Lars op zoek ging naar zijn ware liefde op het romantische eiland Curaçao, is in een van de afleveringen te zien dat Lars gaat varen met een van de twee laatste kandidaten. Terwijl hij heel romantisch aan het varen is met misschien wel de liefde van zijn leven, liggen er twee mannen naast hem op de grond om te zeggen hoe de boot werkt en om het script te blijven volgen. Voor het beantwoorden van deze vraag hebben wij contact gezocht met Barbara Kuipers. Barbara is werkzaam geweest voor verschillende opdrachtgevers van onder andere programma’s als Dames in de Dop, Temptation Island en Peking Express. Het gehele interview, en voorgaande interviews van anderen, zijn te vinden in de bijlagen.
4.4 Deelvraag 4 Hoe is het met de populariteit gesteld van reality-TV in andere culturen en hoe past een reality programma zich daarop aan? Bij deze deelvraag onderscheiden we drie verschillende culturen: de nuchtere Nederlanders, de Amerikaanse dramaliefhebbers en de doorgedraaide Japanners. De soort reality tv heeft te maken met wat men als normaal beschouwt, normen en waarden. Dit verschilt per land en per continent. Een programma past zich dan vaak ook aan het land aan, of werelddeel waar het uitgezonden wordt. Ook wordt er rekening gehouden met de religie die in dat land voorkomt; in de een komt deze bijvoorbeeld meer naar voren dan in andere landen. Nederland: Ons land is het minst drastisch binnen onze selectie.
Nederlanders kijken liever bij de buren naar binnen en zien graag mensen die ze met zichzelf kunnen identificeren. Programma’s waaien wel over vanuit Amerika maar, maar worden weinig overgenomen in nieuwe concepten, tenzij ze goed bekeken worden door een groot publiek. Vaak zijn dit talentenjachten voor nieuwe banen, zoals chef kok, mode ontwerper of top model. In 2006 heeft onderzoeksbureau OCNielsen een enquête gedaan onder 41 landen in Europa. Hier kwam uit dat het grootste deel geen behoefte heeft aan nog meer reality programma’s op de televisie. Als je echter het aantal reality shows die nu op TV komen bekijkt, lijkt het er op dat het aantal programma’s juist gestegen is, in plaats van afgenomen. In de uitslag van het onderzoek wordt ook wel gezegd dat “reality-TV zich structureel in onze samenleving vestigt.” Hoe Nederland verder met reality-TV omgaat, staat in de rest van het verslag. Dit hoofdstuk zal vooral specifieker ingaan op de “vreemde” culturen, Amerika en Japan. Aan het eind vindt u nog een aantal tabellen die aangeven hoe mensen van de eerder genoemde enquête in 2006 over de volgende stelling dachten: “Er is te veel reality-TV op het moment.” Amerika: In Amerika moet alles groter, dramatischer en komen er veel celebrities voor in hun shows. Er wordt hier graag naar reality-TV gekeken om erbij weg te dromen om zelf ook beroemd te worden. Dit komt vooral door de “American Dream” waarbij alles mogelijk is wat je maar wil, als er maar voor gaat. Hoofdfiguren in de series worden in Amerika na uitzending aanbeden als een echte celebrity. In een Amerikaans enquête onder 239 Amerikanen over hun gewoontes omtrent TV kijken en de waarden en behoeften volgens het Reiss profiel, is onderzocht waarom zij zo graat naar reality-TV kijken.
17
Hieruit is gebleken dat uitspraken van “experts” over dit onderwerp, vaak fout zijn geweest.
kunnen, kan iemand van de andere miljarden Amerikanen het toch ook?
Men ging er van uit dat mensen graag reality-TV keken om het feit dat ze de dagen er na met vrienden en collega’s hierover zouden kunnen praten. Dit hing dan samen met het feit dat deze kijkers niet zo intellectueel zouden zijn als de rest, en op deze manier toch slim over komen in een gesprek, omdat ze over reality programma’s wel zouden mee kunnen praten. Uit de enquête is echter gebleken dat dit niet het geval is. Hoewel dit in sommige gevallen uiteraard wel het geval zal zijn. Fans en niet-fans van reality programma’s scoorden even hoog als het om hun sociale vaardigheden gin. En andersom, mensen die zeggen dat ze van meer intellectuele activiteiten houden, hebben net zo veel kans om naar een reality-TV te kijken. Dit valt te verklaren aan de hand van de grote variatie van soorten aan reality programma’s.
Wat juist uit dit onderzoek naar voren is gekomen, is dat Amerikanen graag fantaseren over een hogere status behalen of om in een klap beroemd te worden. Normale mensen kijken naar de shows, waarbij ze personen als zichzelf terugzien. Reality programma’s geeft hen deze gelegenheid om te dromen dat zij ook beroemd kunnen worden door op televisie te komen. Daarbij is het niet zo relevant voor de Amerikaan dat mensen vaak negatief neer worden gezet. Alleen al het feit dat miljoenen andere Amerikanen hem op TV zien, geeft hem een gevoel van aanzien en belang, oftewel status.
Maar wat maakt de reality-TV in Japan dan zoveel extremer dan in de rest van de wereld? In Japan zijn onder andere naaktheid, scheetwedstrijden, vernedering, pijn en wreedheid standaard ingrediënten voor een reality show. En ze worden het ook niet moe; deze vorm van reality-TV is al meer dan 20 jaar op de Japanse televisie te zien.
En geschiedenis leert dat het ook echt mogelijk is om als ordinaire burger een grotere rol te krijgen op de Amerikaanse televisie. Een van de kandidaten van het programma “Survivor” heeft bijvoorbeeld een belangrijke rol bemachtigd in de film The Animal. En iemand die een spelshow gewonnen had, is zelfs aangenomen om zijn eigen game show te presenteren. Als deze mensen het
18
Reiss profiel: een test met 16 standaard behoeften en waarden.
Japan: In Azië zijn ze nog iets fanatieker. Ze zijn de reality series van nu nog lang niet moe en zo worden er nog vele bijgemaakt. Een nieuwe ontwikkeling is bijvoorbeeld het geloof door een programma mixen. Zo is er nu een nieuwe populaire serie opgestart: “Imam muda” (de jonge imam), na de voorrondes met meer dan duizend kandidaten uit heel zuidoost-Azië werd er een tweede serie begonnen. Binnen Azië heeft Japan nog eens een heel eigen cultuur, wat zich uit in kleding, gedrag, muziek maar ook TV. De overdreven reality-TV in Amerika is mild tegenover wat Japan te bieden heeft
Het is begonnen met Za Gaman, een show die het uithoudingsvermogen test van de kandidaten, uit de jaren 80. Normale streden tegen elkaar om uit te vinden wie het meeste pijn kon verdragen, of wie het vieste eten kon binnenhouden. Het concept van uithouding komt voort uit Japanse cultuur en bestaat al erg lang. Dit verklaart waarom reality-TV vandaag de dag in Japan nog steeds doorgaat met het bedenken van de meest extreme uitdagingen. Naast hun cultuur, krijgen Japanners er ook een goed gevoel bij om anderen te zien die lijden of die in een slechtere positie zitten dan zichzelf, aldus media goeroe Teddy Jimbo.
Japanse reality-TV kenmerkt zich ook door alsmaar grenzen op te zoeken; te kijken hoe ver ze bij mensen kunnen gaan. Zo zijn er programma’s van London Boots die jongens helpen te achterhalen of hun vriendin vreemdgaat. Dit gebeurt op zo’n extreme manier, dat het meisje geen enkele vorm van privacy overhoudt of op bepaalde manier wordt gepusht zodat ze misschien echt vreemdgaat. Ook is er een programma dat reizen en daten combineert. Een stel wordt gevold op een reis door Azië, en beide zijn opzoek naar een partner. Vind je liefde? Dan mag je samen met hem of haar naar huis. Wordt je afgewezen? Dan neemt de persoon die je afwijst jouw plaats in het programma in en ga je zelf naar huis.
4.5 Deelvraag 5 Is er een relatie tussen de aard van het reality programma en de zender hiervan? Aan het schema te zien, valt op dat commerciële zenders veel meer reality series bevatten dan de publieke omroep. Ook de doelgroep van de zender heeft degelijk invloed op de mate in hoeveel reality series te zien zijn. De publieke omroepen richten zich meer op een informatief doel.Het kinderziekenhuis, de stadsdokter, spoorloos en de wandeling zijn hier enkele voorbeelden van. Dit in tegenstelling tot de commerciële omroepen die veel duidelijker gericht zijn op de vermaak kant van de reality-TV met programma’s als Help mijn man… en Barbie’s bruiloft. Ook de doelgroep van de zender hangt af van het aantal reality series.
Zender
Doelgroep
Aantal
Nederland 1
35+
3
Nederland 2
35+
4
Nederland 3
35+
1
RTL 4
Boodschappers 20-49 14
RTL 5
20-34
9
SBS6
20-49
7
RTL 7
Mannen 20-49
5
RTL 8
Vrouwen 20-49
6
Veronica
13-35
3
Net5
Vrouwen 20-35
6
TLC
Vrouwen 25-40
9
Discovery Channel
Mannen 20-39
8
National Geographic Boodschappers20-34
4
MTV
13-34
13
Comedy Central
20-34
0
In ons interview met Barbara, gaf zij op de vraag: “Is er een verband tussen het programma en de zender waarop het uitgezonden wordt? “ het volgende antwoord: “Ja, zeker. Kijk maar eens naar RTL 5. Daarop wordt alleen nog maar reality-TV uitgezonden. En deze tv wordt steeds extremer. Jongeren groeien op met deze prikkels en nemen geen genoegen meer met alleen een domme opmerking. En zo heeft de KRO, Boer Zoekt Vrouw. Dat is ook realityTV. Een hoop minder heftig, maar ook allemaal bewerkt en zeker heftig voor een omroep als de KRO. Die boeren worden ook gewoon zo neergezet als het programma dat wil. “
In het schema is te zien dat de jongere doelgroep en de doelgroep vrouwen een reden is om meer reality series te laten draaien. Bijv. TLC waar 100% van de programma’s reality series zijn en de doelgroep vrouw is. Ook bij MTV is te zien dat door een jonge doelgroep er veel reality series naast muziekprogramma’s zijn geprogrammeerd.
19
Conclusies & Discussie
Hoofdstuk 5
5.1 Conclusie
20
Niet real Reality-TV is alles behalve echt. Hoewel het een kenmerk van reality-TV is, dat er geen script of acteurs aanwezig zijn, wordt er door de producers door manipulatie wel een heleboel geregisseerd. Spelers of kandidaten worden op zo’n wijze beïnvloed, dat producers er alsnog voor kunnen zorgen dat het verhaal loopt zoals zij willen. Bovendien is er de factor van het editen; dagenlang filmen wordt teruggezet naar een half uur, waarbij alleen de meest interessante scenes worden weergegeven. Ook worden hierbij scenes die niet bij elkaar horen achter elkaar gezet alsof dat wel zo is, waardoor de waarheid bedoezeld wordt. Op zoek naar extremen In de programma’s kijken producers elke keer hoe ver ze kunnen gaan, en dit wordt elke keer steeds erger. Nederland is echter een stuk nuchterder dan Amerika of Japan; Amerikanen houden van groots drama en in Japan zijn er bijna geen grenzen meer. Het ‘extreme’ zit hem niet alleen in de onderwerpen van programma’s, maar ook bij de producers - met name de mate in hoeverre zij hun “acteurs” mogen beïnvloeden. De omgang met de kandidaten en de opdrachten die zij voor een programma moeten doen, provoceren steeds vaker de vraag of dit nog wel kan en of het nog ethisch verantwoord is. Past bij zender De hoeveelheid reality-TV en de onderwerpen hiervan zijn afgestemd op de zenders. Zo zenden de commerciële zenders bijna alleen nog maar reality televisie uit en de publieke bijna geen. De series die de publieke omroepen uitzenden hebben wel een tammer karakter dan op de commerciële zenders. Hoewel programma’s van BNN daarentegen juist weer spraakmakendere onderwerpen proberen op te zoeken.
Gemakkelijke ontspanning Hoewel kijkers er van op de hoogte zijn dat reality-TV niet (helemaal) echt is, kijken ze het toch graag vanwege de leedvermaak die gecreëerd wordt en het hen de gelegenheid geeft een kijkje te nemen in andermans leven. Maar ze kijken vooral om te ontspannen, omdat het makkelijke wegkijk tv is. Wel blijkt dat er wel vraag is naar echte mensen in de programma’s.
5.2 Aanbevelingen Roep “extreem” en er wordt in de televisiewereld al snel aan BNN gedacht. Daarom hebben we met betrekking tot ons nieuwe concept, voor BNN gekozen en het volgende concep bedacht: Tegenpolen +/-. Dit concept gaat om enorme verschillen tussen bepaalde type mensen die tegenover elkaar worden gezet. De uitersten zullen een koppel vormen en samen verschillende opdrachten tegen de andere teams moeten uitvoeren. Buiten opdrachten en omgeving waar de programma makers invloed op zullen hebben, zullen de kandidaten zo min mogelijk proberen gemanipuleerd te worden. De activiteiten en koppels moeten al genoeg botsen qua karakter, dat er weinig sturing voor nodig is. Zo wordt er getracht de deelnemers écht te houden. Een uitgebreid verslag over dit concept in Deel 2.
5.3 Validiteit en betrouwbaarheid Validiteit Omdat we maar een relatief kleine hoeveelheid aan enquêtes hebben teruggekregen, is ons onderzoek niet geheel valide. Daarnaast is ons bereik niet erg groot als student zijnde, dus zullen de ondervraagden uit het zelfde leefgebied komen en dus is er minder diversiteit binnen onze onderzoeksgroep.
Betrouwbaarheid Het minst betrouwbare aan ons onderzoek is het aantal enquêtes die we hebben teruggekregen en de informatie van internet. In sommige gevallen is deze namelijk van een aantal jaar terug. Wel hebben we bevindingen in ons onderzoek teruggekoppeld naar een ervaringsdeskundige: Barbara Kuijpers. En tot slot kwamen onze resultaten overeen met conclusies van eerdere, soortgelijke onderzoeken.
21
Eindelijk, na een wat moeizame start en verschillende struikelblokken tussendoor, hebben we, naar onze mening, dit rapport toch tot een goed einde weten te brengen. Hoewel we eerst onze twijfels hadden over de opdracht, heeft het onderwerp wat we gekozen hebben er alsnog voor gezorgd dat we er met plezier aan gewerkt hebben. We hebben er bovendien veel van geleerd, omdat dit de eerste keer is dat we op zulk niveau onderzoek hebben moeten doen. Wat jammer is, dat door de kleine respons op onze enquêtes, ons rapport uiteindelijk een stuk minder betrouwbaar is.
Nawoord
Dit project zal ons alledrie in ieder geval zeker lang bijblijven. Nu gaan we nog even onze mouwen opstropen om de laatste presentatie goed neer te zetten. Wij willen hierbij ook nog even een paar mensen bedanken. Op de eerste plaats Bart van Esch, onze studiecoach, die ons meerdere malen geprobeerd heeft te stimuleren toen wij het even niet meer zagen zitten en ons meerdere malen het hoofd koel heeft gehoude. En op de tweede plaats Barbara Kuijpers; niet alleen dat ze uberhaupt een interview wilde doen, maar hier ook nog eens een heel gezellig gesprek van te maken.
22
Literatuurlijkst
Deelvraag 1: Wikipedia(2012) Realitysoap. Geraadpleegd op 19 april 2012. http://nl.wikipedia.org/wiki/Realitysoap Engels woordenboek. Geraadpleegd op 18 april 2012. http://dictionary.reference.com/browse/reality+television Nederlands woordenboek. Geraadpleegd op 18 arpil 2012. http://www.woorden.org/woord/reality-tv Metz, W.F. How Reality TV Works. Geraadpleegd op 19 april 2012. http://electronics.howstuffworks.com/reality-tv.htm S U C C E S S (2008) Types of Reality Shows. Geraadpleegd op 19 april 2012. http://realitytelevisionshow.blogspot. com/2008/04/types-of-reality-shows.html
Deelvraag 2 Jaffe, E. (2005) Reality Check. Geraadpleegd op 18 april 2012. http://www.psychologicalscience.org/observer/getArticle. cfm?id=1742 Expertpanel van Televizier. Vraag: Waarom is reality-tv zo populair? Geraadpleegd op 17 april 2012 en herleid van: http:// www.televizier.nl/artikel/6627/vraag-waarom-is-reality-tv-zo-populair
Deelvraag 3 Kuijpers, B (2011) Niet te Filmen! Geraadpleegd op 27 april 2012. Eerste Druk. Mini Jeffrey (2012) Hoe real is reality televisie? Geraadpleegd op 17 april 2012. http://www.4gamers.be/forum/index.php?/ topic/5221-hoe-real-is-reality-televisie De TV Dokter (2011) Busted! Hoe real is reality-tv? Geraadpleegd op 17 april 2012 http://tvdokter.blogspot.com/2011/11/ busted-hoe-real-is-reality-tv.html Editie NL (2012 ) Hoe ‘real’ is reality TV? Geraadpleegd op 17 april 2012 http://www.uitzending.net/gemist/71658/RTL-4/ Editie_NL.html Ventre, M. (2012) Just how real are reality TV shows? Geraadpleegd op 18 april 2012. http://today.msnbc.msn.com/ id/30092600/ns/today-entertainment/t/just-how-real-are-reality-tv-shows/#.T42re9ndi28
23
Deelvraag 4 Reiss S & Wiltz J (2010) Why America Loves Reality TV. Geraadpleegd op 19 april 2012. http://www.psychologytoday.com/ articles/200109/why-america-loves-reality-tv EAST! Magazine (2011) Religie reality tv? Geraadpleegd op 19 april 2012. http://www.eastmagazine.nl/blogs/trends/7 Green, S (2003) The ultimate in reality TV. Geraadpleegd op 19 april 2012. http://www.theage.com.au/articles/2003/11/21/1069027328817.html?from=storyrhs Saemon, H (2011) A Primer for Understanding Japanese Pop Culture. Geraadpleegd op 19 april 2012. http://www.hikosaemon.com/2011/05/primer-for-understanding-japanese-pop.html http://www.trouw.nl/tr/nl/4324/nieuws/archief/article/ detail/1701321/2006/10/18/Moe-van-reality-tv.dhtml http://nl.nielsen.com/site/ACNielsenNederlandnieuws13oktober2006. shtml
Deelvraag 5 Veronica Magazine (2012) TV Gids. Geraadpleegd op 19, 22 en 23 april 2012. http://www.veronicamagazine.nl/tvgids
24
Bijlagen
Bijlage A: Ons interview met Barbara Kuijpers
Bijlage B: Interview Barbara Kuijpers met DeMorgen.be
Bijlage C: Artikel over Barbara Kuijpers en haar boek Niet te Filmen.
Bijlage D: Lijst met alle reality programma’s die op dit moment op de Nederlandse televisie worden uitgezonden
25
Bijlage A Wat was uw rol bij Temptation Island en Expeditie Robinson? Ik was verslaggever/regisseur. Ik was gekoppeld aan een cameraploeg. Ik moest dus verhaaltjes filmen en ging dus met de kandidaten naar verschillende locaties, met voor mij de taak om de gesprekken daar ook een beetje aansturen. Daarnaast hielden we deden ook interviews. Daarbij was het mijn taak om mensen gevoelige dingen te laten zeggen over hun partner, zichzelf of over iemand die ze misschien wel leuk zouden vinden. Ook was het mijn taak om de scripts, die van te voren waren geschreven, uit te laten komen. Werden er in scripts ook scenario’ geschreven, waarin er vervelende dingen gebeurden? En had u daarbij een grens? Wat ging voor u te ver? Ik heb wel eens een keer gehad, bij dames in de dop, dat er een tweede serie zou komen. Voorafgaand aan deze serie werd er dan afgesproken, dat het alleen een succes zou worden, als het niet weer alleen maar om een beetje ruzie zou gaan. Vervolgens startten de audities en kwam er een meisje, gekleed in een Lonsdale shirtje en met opgeschoren haar, auditie doen. Tijdens deze audities liep er een camera mee, om een goed beeld te krijgen van de kandidaten. Zo is er ook opgenomen dat het Lonsdale meisje, na veel aandringen, heeft gezegd dat ze niet veel met buitenlanders had. Vervolgens is er meteen een negroïde meisje opgezocht zodat ze, tijdens de eerste uitzending, de quote van het Lonsdale meisje, meteen konden gebruiken om het conflict te starten. Bij de eerste opnamedag bij de vila, heb ik daar ruzie over gemaakt. Ik was het er niet mee eens dat ze dat gingen doen, want het meisje is 18 en moet straks ook weer naar huis. Maar goed, ze kwamen dus bij dat landhuis aan, bij de jury. Vervolgens zijn de meiden een sigaretje gaan roken en kwam de volgende scene, toen ben ik weggegaan. ik wist wat er ging gebeuren en wilde daar geen deel van uit maken. Vervolgens kwam de directeur binnen en heette de dames van harte welkom. Daarna liet hij het fragment van het Lonsdale meisje zien, waarbij ze haar mening over buitenlanders uitte. Het negroïde meisje werd natuurlijk helemaal wild en de programmabaas had z’n zin. Dat ging mij echt te ver. Worden de meisje van te voren gecast? Bij Dames In De Dop niet, maar bij andere programma’s wel. Britt is bijvoorbeeld gecast door A Million Faces. Dat is een casting bureau. Bij Take Me Out hadden ze mensen nodig en Britt sloeg aan doordat ze in het begin een keer iets doms gezegd had. En ik denk dat ze haar vervolgens begeleid hebben in haar uitspraken. Zo heeft ze een keer bij Matthijs van Nieuwkerken gezeten en toen vroeg hij naar haar toekomstdromen. Britt vertelde toen dat het haar leuk leek, om uit te zoeken waarom mensen in bijvoorbeeld Afrika, een botje dragen. Dat idee is uiteindelijk een programma geworden en is waarschijnlijk dus gewoon voor het eerst (met opzet) gepitcht bij De Wereld Draait Door. En op een gegeven moment, wat me overigens echt verbaasd heeft, vertelde Britt dat het haar leuk leek om de straat op te gaan en op zoek te gaan naar leuke typetjes voor de tv wereld. Daar komt ze natuurlijk niet zomaar op, want zo is zij er natuurlijk ook ooit bijgekomen. Wat ik dus niet snap, is waarom niemand haar vraagt hoe zij de wereld in gerold is. Iedereen speelt het spelletje dus gewoon mee. Net als Matthijs van Nieuwkerken. Het zou me niks verbazen, als hij van te voren ook afspraken moet maken met A Million Faces. Zo van, je mag met Britt aan tafel, maar over een aantal zaken worden geen
26
vragen gesteld. Het zou me dus ook niks verbazen, als ze met die reden, mij daar aan tafel weigeren, want ik zou die vragen wel stellen. Waarom zou een meid met een HBO diploma ‘me moeder’ twitteren? Ze kan toch gewoon Nederlands? Ik bedoel, wie hou je dan voor de gek?! Had je van te voren verwacht dat het zo nep zou zijn? Wel een beetje, maar niet zo erg. Hoe ben je in dit wereldje terecht gekomen? Ik zat eerst in een hele andere hoek, bij de VPRO. Daar maakte men eigenlijk gecultiveerde documentaires. En op een gegeven moment werd ik gebeld met de vraag of ik wilde helpen bij Expeditie Robinson. Ik zag dat wel zitten, want er was weinig werk te vinden en ik kon het geld wel gebruiken. Mijn insteek was eigenlijk om het eenmalig eens te doen. Doordat het die keer goed ging, bleef de vraag naar mijn hulp komen. Bij ieder belletje verpakte ze het als een heel mooi nieuw programma, maar eigenlijk was het iedere keer het zelfde ‘neppe’ liedje. Wat zou u altijd bij blijven van de dingen die u ooit heeft meegemaakt? Ik weet nog dat ik ooit Peking Express aan het maken was. Dat wordt natuurlijk een beetje als cultureel verantwoord gebracht. Maar dat is grote onzin, want eigenlijk ben je gewoon die mensen aan het uitbuiten. Dan vroeg je, met al je duren kleren en spullen, naar een plek om te overnachten aan een monnik, want zij mochten vanuit hun geloof geen nee zeggen. Zo waren we een keer bij een vrouwtje op bezoek, waarvan het kind erg zwak bleek te zijn. De volgende ochtend heb ik haar dus geld gegeven, maar ze kon er niks mee. Het was ten slotte midden in de jungle. De stress sloeg inmiddels toe omdat de opnames weer zouden starten, en toen bood die vrouw mij plots haar baby aan. Ik moest maar voor haar zorgen. Hoe erg is het dan dat ik haar dan uit moet leggen, dat ik dat niet kan doen. Want ik moet twee westerlingen die een spelletje doen begeleiden, zodat de mensen aan de andere kant van de wereld, iets moois om te kijken hebben. Heeft u ooit, voordat u uw boek ging schrijven, getwijfeld of u al deze dingen wel naar buiten wilde brengen? Ja, ik heb er heel veel over getwijfeld. Ik heb het achter de schermen altijd geroepen, dat ik een boek ging schrijven over deze bizarre wereld. Mijn collega’s grapten er dan over. Mensen waar ik mee gewerkt heb, vinden de publicatie dan ook prima. Alleen mijn baas bij RTL was er erg kwaad over. Ik zou een rancuneuze ex-werkneemster zijn en liegen, al ben ik nooit ontslagen. Ik heb ook nooit namen genoemd. Ik zet vooral mezelf te kakken, want ik ben erg ver gegaan. Ik heb zeker geen beschuldigende vinger naar iemand gewezen. Waarom heb je er dan toch voor gekozen om het te publiceren? Omdat het gewoon een goed verhaal is en erg herkenbaar voor de kijkers. Zo kunnen ze zien hoe dingen tot stand komen en dat niet alles op tv echt is. Jongeren groeien met deze programma’s op en gaan er in geloven. Dat lijkt me nou niet bepaald gezond. Waarom denk je dat mensen het toch geloven?
27
Ze willen het geloven. Net als bij een film. En het is een beetje aapjes kijken. Kijken naar andere mensen en bepaalde dingen meeleven. Genieten van de leuke dingen, maar niet ook met de brokken achterblijven. Mensen willen alles wel zien, maar zelf niet zo ver gaan. Ook een versie van leedvermaak dus. niet zo ver gaan. Ook een versie van leedvermaak dus. Heeft het boek er ook voor gezorgd dat u niet meer bij relatie-tv aan de slag kan? Niet helemaal. Een aantal mensen bellen me nog steeds met nieuwe klussen, want de meerderheid kan er alleen maar om lachen. Maar er zijn natuurlijk ook bazen die mij liever niet in dienst nemen omdat ze het een risico vinden. Ze hebben blijkbaar wat te verbergen, denk ik dan. Weet u veel van reality-tv in het buitenland? Dat verloopt volgens het zelfde concept als in Nederland. Kandidaten screenen, een psycholoog er op zetten om de zwakke punten uit te zoeken en op basis daarvan schrijft men een script. De kandidaten denken dat ze bij het gesprek met de psycholoog getest worden om te kijken of ze stabiel genoeg zijn voor het programma, maar ondertussen wordt alle info gewoon doorgespeeld naar de programmamakers. Kortom, de deelnemers en kijkers hebben gewoon geen idee, hoe dit soort tv tot stand komt. Daar zou wel meer openheid in mogen komen. De deelnemers zouden beter moeten weten dat ze deel uitmaken van een spel tussen de kandidaten en de programmamakers. Denkt u dat talentenjachten ook op die manier geproduceerd worden? Ja, dat denk ik wel, maar hierbij spreek ik niet uit ervaring. Ik heb nooit voor dit soort shows gewerkt. Ik denk dat alles wat je in bijvoorbeeld ‘The Voice’ ziet, van te voren bepaald is. Niet alleen met betrekking tot de kandidaten, maar ook de tekst van de jury zou wel eens gerepeteerd kunnen zijn. Is er een verband tussen het programma en de zender waarop het uitgezonden wordt? Ja, zeker. Kijk maar eens naar RTL 5. Daarop wordt alleen nog maar reality-tv uitgezonden. En deze tv wordt steeds extremer. Jongeren groeien op met deze prikkels en nemen geen genoegen meer met alleen een domme opmerking. En zo heeft de KRO, Boer Zoekt Vrouw. Dat is ook reality-tv. Een hoop minder heftig, maar ook allemaal bewerkt en zeker heftig voor een omroep als de KRO. Die boeren worden ook gewoon zo neergezet als het programma dat wil. Zou je zelf ooit mee willen doen aan een relatie-tv programma? Nee, dat lijkt me vrij duidelijk. Ik heb die drang ook nooit gehad. Al is het wel iets wat nu speelt. Mensen lijken steeds verder te willen gaan voor aandacht. Domme opmerkingen maken is in eens cool, lijkt het. Al is dat natuurlijk niet zo. Ik denk dat het ook een beetje komt doordat mensen dan kunnen zeggen ‘Ach, wat een leuke meid. Zo lekker zichzelf. Zo zie je maar dat wij zo dom nog niet zijn’. Als u zelf een programma zou maken, over reality-tv, wat voor programma zou het dan zijn? Ik heb eerlijk gezegd, geen idee.
28
Is de prijs, die de deelnemers aan het einde van bijvoorbeeld Expeditie Robinson, wel echt? Ja, die prijs krijgt de winnaar echt. De programmamakers laten degene winnen waarvan de kijker het verhaal gelooft.
Bijlage B “Reality-televisie is vaak allesbehalve realistisch” Reality-tv mag vaak lekker kijkvoer opleveren, achter de schermen is de ethiek soms ver zoek. De Nederlandse Barbara Kuipers, die onder meer meewerkte aan Peking Express en Temptation Island, geeft in haar debuutroman een inkijk in een wereld die vaak weinig met de realiteit te maken heeft. Tranen in Peking Express. Kandidaten uitspraken ontlokken, scenario’s die op voorhand vastleggen hoe het scenario zal verlopen, misleidende montages... De Nederlandse televisiemaakster Barbara Kuipers schetst in haar debuutroman Niet te filmen een weinig fraai beeld van reality-tv. Niets is wat het lijkt, zowat alles is in scène gezet. Haar boek krijgt een beetje tot haar eigen verbazing flink wat aandacht. “Ik dacht dat het niet zo heel nieuw was wat ik vertelde.” Kuipers is inderdaad de eerste niet die een boekje opendoet over reality - vijf jaar geleden schetste bijvoorbeeld de Belgische tv-maker Marc Hoogsteyns al een onthullend beeld van programma’s als Peking Express en Stanley’s Route - maar de verhalen blijven fascineren. “De mensen weten wel ongeveer hoe die wereld werkt, maar het is ook niet helemaal bekend. Sommige kijkers denken zelfs nog vaak dat het acteurs zijn die deelnemen aan die programma’s.” Waarom koos u voor een roman om uw ervaringen weer te geven? Barbara Kuipers: “Ik wou in eerste instantie een leuk verhaal. Een journalistiek verhaal maken wilde ik niet, omdat ik zelf zeven jaar heb meegewerkt aan zulke programma’s. Het zou schijnheilig zijn nu een beetje in de potten te roeren. Bovendien wou ik ook geen collega’s tegen het zere been trappen. Dit is immers geen wraakoefening. Sommige collega’s zullen misschien uitspraken van zichzelf herkennen, maar andere personen zullen niet weten van wie die uitspraken komen.” U hebt zeven jaar meegewerkt aan zulke programma’s. Knaagde uw geweten toen nooit? “Natuurlijk had ik op een aantal momenten gewetenswroeging. Zo had een kandidate tijdens een voorbereidende screening eens iets onaardigs gezegd over buitenlanders. Dat hebben ze later gebruikt om een buitenlandse kandidate tegen haar op te zetten. Met zulke voorvallen had ik het steeds moeilijker. “Met de jaren is er een verharding ontstaan, waarbij de grenzen van reality-tv steeds werden opgeschoven. In de Verenigde Staten is er nu bijvoorbeeld Bridalplasty, een reeks met jonge meiden die willen trouwen maar zich niet mooi genoeg vinden. Door spelletjes te winnen, kunnen ze plastische chirurgie krijgen. Iedere week zie je daar wel iemand aan wiens neus of borsten gewerkt is. De grote winnares krijgt uiteindelijk een totale make-over en een droomhuwelijk. Dat is zo onethisch.” Een van de programma’s waar u het in uw boek over hebt, is Peking Express. Nochtans werd die reeks als ‘betere reality’ beschouwd. Klopt dat niet?
29
“Dat programma is moeilijker te regisseren, maar ook daar is nagedacht over wie de kanshebbers zijn. Peking Express wordt ook verkocht onder het mom van culturele uitwisseling, maar de lokale bevolking weet niet eens aan welk soort programma ze deelnemen. Soms hebben ze zelfs nog nooit een camera gezien. Terwijl ze vaak zo’n zwaar leven leiden, vraag je of je bij ze kunt overnachten en eten. Dan heb je toch een beetje het gevoel dat je hen uitbuit. Op een ochtend, twee minuten voor de kandidaten weer konden gaan liften, kwam zo’n vrouw opeens een baby in mijn handen duwen. Ze wilde dat ik hem meenam naar Nederland. Op zo’n moment vraag je je wel af wat je in godsnaam aan het doen bent. “Dan heb ik veel minder moeite met kandidaten die willen deelnemen aan de zesde editie van Temptation Island. Die weten perfect wat dat inhoudt. Als ze dan toch per se dat podium willen, doen ze maar.” Welke reacties krijgt u van uw voormalige collega’s? “Vele collega’s moeten erom lachen, maar er zijn er ook die vinden dat ik dit niet mocht doen. De magie van de televisie moet volgens hen intact blijven. “Ik wou vooral dat er discussie over kwam, dat er over gesproken wordt. Voor de kijkers, zodat ze weten hoe de vork in de steel zit, maar ook voor de mensen die zich kandidaat stellen voor zulke programma’s, zodat ze weten waar ze aan toe zijn. Ze moeten beseffen dat lang niet alles echt is.”
30
Bijlage C Achter de schermen van reality-tv. ‘En dan fiets je er hier een lekkere vrijgezel in’ Het boek ‘Niet te Filmen’ van journalist Barbara Kuipers biedt een blik achter de schermen van de Nederlandse realitytelevisie. ‘En dan fiets je er even een lekkere vrijgezel in.’ Schrijfster Barbara Kuipers. ‘De Bijbel’ wordt het door de crewleden genoemd, het script waarin alles van te voren precies wordt vastgelegd: wie moeten ruzie met elkaar krijgen, wie zal vreemd gaan, wie gaat huilen. Aan de verslaggever de taak om de kandidaten zo te sturen dat het script realiteit wordt. ‘Je kent ieders zwakke plek. Gaandeweg word je steeds behendiger. Zat er iemand tegenover mij te huilen, dan zei ik tegen de cameraman: heb je wel goed ingezoomd?’ Barbara Kuipers (32) werkte zeven jaar als verslaggeefster voor reality-televisieprogramma’s als Temptation Island, Dames in de Dop en Peking Express. In haar debuutroman Niet te filmen geeft ze een onthullend kijkje achter de schermen van reality-televisie. Van het boek is 70 procent op haar eigen ervaringen gebaseerd, de rest is fictie. Het boek is niet bedoeld om een rel te schoppen. Kuipers hoopt dat haar verhaal een discussie op gang brengt over realitytv. ‘In RTL’s De Villa werd laatst iemand geswaffeld in haar slaap. Ieder seizoen worden de grenzen verder opgezocht. Maar er wordt nooit openlijk gepraat over wat wel en niet kan tijdens het maken van zo’n programma.’ Gewiekst Met een diploma van de School voor Journalistiek op zak gaat de ambitieuze Kuipers als 23-jarige aan de slag bij Temptation Island. Al snel komt ze er achter dat realityprogramma’s het niet zo nauw nemen met de werkelijkheid. Een aflevering van 40 minuten wordt soms samengesteld uit veertig tapes van een uur. ‘Woorden en zinnen werden in de montage aan elkaar geplakt voor het gewenste resultaat. Ja, dat is een beetje liegen.’ De opnames vonden plaats in Thailand, kort na de tsunami. Op het Thaise eiland Phuket is het nog een puinhoop, maar het filmen is er goedkoop. Het had volgens haar ‘iets ranzigs’ om tussen de brokstukken en dakloze mensen bezig te zijn met sensatie en vreemdgaan, maar zo afgesloten van de rest van de wereld verdwenen die bezwaren al snel. ‘Televisie is iets magisch, niet alleen voor de kijkers, maar ook voor de makers. Iedereen is gefocust op het script en leeft voor het verhaal dat we creëren.’ Daardoor raakt het wel en wee van de deelnemers af en toe op de achtergrond. ‘Ik herinner me dat iemand op de werkvloer tegen mij zei: stel je niet aan, dat zijn geen mensen, dat zijn kandidaten.’ Manipuleren Het manipuleren van kandidaten gaat Kuipers goed af. Ze wordt gezien als het kleine, onschuldige blonde meisje. ‘Daar heb ik gebruik van gemaakt, waardoor iedereen leegliep tegenover mij. Je weet waar iemand om gaat janken en dat gebruik je.
31
Een van de kandidaten van Dames in de Dop, het reality-programma waarin negen jonge, wilde vrouwen worden omgetoverd tot chique dames, werd met haar ‘ik heb stijl en klasse’ gepersifleerd door het satirisch programma Koefnoen. ‘Toen was ik wel trots, dat heb ik gecreëerd! Zo’n quote ontstaan namelijk niet zomaar. ‘Ik zei steeds: je hebt wel meer stijl en klasse dan die anderen, hè? Als je dat drie keer zegt, nemen ze het wel over. Je schaaft totdat je hebt wat je wilt. Het is alsof je een soort poppenspeler bent. Je raakt er een beetje verslaafd aan, dat is gevaarlijk.’ Ambacht Bij de opnames wordt niets aan het toeval overgelaten om de dure draaidagen ten volle te benutten. Wat er in Dames in de Dop misschien uitzag als een spontaan etentje bij een deftige familie in Wassenaar, was in realiteit voorbereid tot in de puntjes. Uiteraard zonder dat de kandidaten dat weten. Kuipers somt op: ‘Sanne die moet kreeft eten, want daar heeft ze een hekel aan, dus gaat ze schreeuwen. ‘Een ander zetten we expres in de buurt van de wijn. En nog even een lekkere vrijgezel erin fietsen, want zij heeft gezegd dat ze niet langer dan twee dagen zonder seks kan.’ Hoewel er door mensen uit haar omgeving soms laatdunkend over werd gedaan, is reality-tv volgens Kuipers een echt ambacht. ‘Veel lastiger dan een item voor Het Journaal.’ Toch begon het werk haar steeds meer tegen te staan. Vooral op Peking Express kijkt ze met gemengde gevoelens terug. Terwijl juist dat programma door de meeste mensen wordt gezien als ‘correcter’ dan de meer ordinaire programma’s waaraan ze eerder meewerkte. Nazorg Niet de kandidaten maar de lokale bevolking is in Peking Express de klos. ‘Je racet als een gek door arme gebieden en vraagt onderdak aan mensen die zelf niet eens te eten hebben. Zij kunnen geen nee zeggen vanwege hun boeddhistische geloof. Ik heb daar met een zieke baby in mijn handen gestaan. De mensen waar we sliepen, wilden dat wij het kind meenamen naar Nederland. Dan denk je wel: wat zijn we hier aan het doen?’ Volgens Kuipers moet de nazorg bij realityprogramma’s worden verbeterd. ‘Er is een psycholoog op de set. Maar zodra het programma ophoudt, stelt die zorg niet veel meer voor. De beelden zijn dan immers al binnen. De deelnemers vallen in een gat, na alle aandacht.’ Maar hebben kandidaten niet ook een eigen verantwoordelijkheid? Ze weten inmiddels wel waar ze aan beginnen. Volgens Kuipers zijn er steeds meer voorbeelden van jongeren die bijna professioneel realityster zijn, zoals Barbie uit Oh Oh Cherso en Anna uit Dames in de Dop. ‘Ze doen zich dommer voor dan ze zijn en over tien jaar zullen ze nog trots zijn dat ze hebben meegedaan’, denkt Kuipers. ‘Met hen heb ik geen medelijden.’ Er is ook een andere groep. ‘Deelnemers van wie ik me afvroeg, ondanks de psychologische test aan het begin, of ze wel
32
stabiel genoeg zijn om aan zo’n programma mee te doen. Ik heb meegemaakt dat kandidaten elkaar helemaal verrot scholden, of volledig braken. Dat gaat mij te ver.’ Minder sensatie Tegenwoordig werkt Kuipers bij Herman’s restaurantschool, het reality-programma van Herman den Blijker. ‘Minder sensatie, gelukkig.’ Reacties van programmamakers op haar boek heeft ze nog niet gekregen. Dat ze niet in hun nopjes zullen zijn, staat vast. ‘Het is daardoor spannend voor me. De deur naar reality-tv is nu dicht voor mij, maar dat vind ik niet erg. Ik wil alleen nog maar programma’s maken waar ik achter sta.’
33
Bijlage D Ned. 1 12:15 Het Kinderziekenhuis 13.10 De Allerslechtste Chauffeur van Nederland 21:25 Vermist 22:25 Oorlogsgeheimen Ned. 2 09:10 Het familidiner 09:55 Brieven boven water 13:15 Spoorloos 19:50 De wandeling Ned.3 16:50 Te land, ter zee en in de lucht 23:10 24/7 RTL 4 09:05 Dr Phil 12:00 Hermans passie voor eten 12:05 Topchef: de 12 provincies 13:05 EHBO: Eerste Hulp Bij Opvoeden 14:05 Help, mijn man is klusser! 14:05 Herman den Blijker: Herrie XXL 14:05 Knallen in de horeca 15:05 The Dr. Oz show 16:05 Shopping queens 17:05 Dr. Phil 20:30 Holland’s got talent 22:30 Big Fat Gipsy Wedding RTL 5 16:10 MasterChef Australia 17:05 Extreme Bruiden 18:30 Beauty & de nerd 20:00 Shopping Queens
34
20:30 Echte meisjes opzoek naar zichzelf 20:30 Barbie’s bruiloft 21:30 De weddingcrasher 22:00 Gënante lijven SBS 6 07:05 De grote verhuizing 13:15 Trauma centrum 12:40 Omdat ik aan je denk 14:05 Drukte in de dierentuin 17:05 De grote verhuizing 20:00 Drukte in de dierentuin 20:30 De schat van De Oranje NET 5 03:30 Nederlandse Hollywood vrouwen 15:05 MasterChef Australia 18:20 De wereld rond in 80 dates 18:35 MasterChef Australia 20:00 Zon, zee & 112 21:30 Nederlandse Hollywood vrouwen RTL 7 00:15 RTL Poker: the big game 07:00 Woningwijs 15:30 Ruige mannen in Alsaka 19:00 De politie op de hielen! 20:30 Voetbal International RTL 8 17:25 Topchef de 12 provincies 18:45 DR. Phil 19:40 De Pfaff’s 23:50 Hoe schoon is jouw huis? TLC 00:00 True CSI 01:00 World’s worst mom 18:00 Choccywoccydoodah 18:30 Extreme couponing
18:55 LA Ink 19:45 Toddlers & tiaras 20:35 Cake Boss 21:00 Too fat for 15 21:00 Mob wives 22:00 I’m pregnant and... 23:00 Facing trauma 23:00 disappeared
Discovery Chanel 03:45 Monsters Inside of me 08:30 Wheeler Dealers breaks 21:00 Deadliest catch 22:00 13:05 Mythbusters 14:55 Dirty Jobs 21:00 I escaped: Real prison breaks 21:00 Deadliest catch 22:00 Bombs patrol 23:00 Mighty ships
Veronica 22:30 De Panamericana roadtrip 23:25 Wegmisbruikers 23:30 Lauren en Tim zijn de BOB! ÉÉN 00:05 Dagelijkse kost 17:35 Buren 18:30 Blokken 20:10 Thuis 22:00 De klas van Frieda National Geographic 15:00 Drugs Inc. 19:00 The dog whisperer 21:00 Locked up abroad MTV 11:55 Life of Ryan 15:10 Moneymakers 15:35 Plane Jane 16:30 Made 17:20 Friendzone 18:10 16 and pregnant 19:05 Chelsea settles 19:05 My super sweet world class 20:00 Jersey shore 23:40 The Dudesons in America
35
DEEL 2 CONCEPT: Tegenpolen
+/-
