Experiment zoekt gemeente. Advertenties met aangeboden experimenten

DEMOCRATIC CHALLENGE

Editie juni 2016

De Democratic ChallengeThema’s

Jantine Kriens roept op

Experiment zoekt gemeente

Interview met Jacques Wallage

Kijk eens door de Democratische bril

Een tussenstand van alle Democratic Challenge thema’s

Jantine Kriens doet een oproep aan lokale democratie experimenten

Advertenties met aangeboden experimenten

Over lokale democratie en de noodzaak om de democratie te vernieuwen

Hoe democratisch is jouw gemeente?

P. 2-11

P. 13

P. 16-7

P. 10

P. 7-9

of wijk? En hoe democratisch is je gemeente eigenlijk?

Hier voor je ligt onze Democratic Challenge-krant, waarin we de tussenstand van de thema’s laten zien. Daarnaast vind je columns, een ingezonden brief, tal van artikelen en een heus lokaal democratisch recept.

De Democratic Challenge, één jaar onderweg Door: Aimée-Mimi van der Wolde

---------------------------------------------------------------------------------De Democratic Challenge is een driejarig BZK/VNG-programma (2015-2017) gericht op vernieuwing van de lokale democratie. We zijn een bottom-up experimenteeren leerprogramma; lokale experimenten staan centraal. Met de Democratic Challenge verzamelen, bundelen en ondersteunen we experimenten voor vernieuwing van de lo-

kale democratie. We richten ons daarbij op 13 democratie-thema’s zie: democraticchallenge.nl. De Democratic Challenge kende een bevlogen, roerend, energiek, inspirerend en innovatief eerste jaar. 99 experimenten meldden zich vorig jaar aan, op 5 oktober hadden we een gaaf festival, gevolgd door tal van bijeenkomsten. Het was een mooi jaar waarin we een inkijk hebben gekregen in de vele vernieuwende

democratie-experimenten. En wat blijkt: als je goed kijkt is de vernieuwing van de lokale democratie alive and kicking! Het afgelopen jaar hebben we een aantal mooie rode draden en thema’s kunnen ontwaren, waarop we nu aan kennisontwikkeling doen en verspreiding. Zo zijn we bijvoorbeeld bezig met het ontwikkelen van een ‘democratische bril’ waarmee je wordt geprikkeld om net op een andere manier naar democratie te kijken. Want hoe democratisch is jouw dorp

Democratie is meer dan… Aan de hand van concrete lokale experimenten willen we ons begrip van wat democratie is verbreden. Democratie is namelijk niet alleen voorbehouden aan de gemeenteraad tot één keer in de vier jaar stemmen. Lokale democratie gaat ook over checks&balances, over democratische waarden als inclusie, deliberatie en transparantie, over democratische processen in je wijk, je dorp of de regio of over democratische vaardigheden en omgangsvormen. Het gaat over een lokale democratische samenleving!

We gaan door! En wist je al dat je je weer kan aanmelden met een experiment? De Democratic Challenge gaat door! Ditmaal doen we een gerichte call op basis van een zevental thema’s. Blader en lees snel verder voor meer info. En vergeet ook niet een kijkje te nemen op onze website. Veel leesplezier!

P2

Democratic Challenge

Het misverstand dat burgerbegroting heet Thema Door: Joop Hofman

----------------------------------------------------------------------------

Burgerbegroting, dodelijke naam. Burger, wie wil dat nu zijn? Begroting, wie heeft daar nu zin in? In de kern gaat het bij een proces van burgerbegroting om actieve inwoners met gedeelde ambities voor hun wijk of dorp, over een onderwerp als bijvoorbeeld duurzaamheid of gezondheid. Het grote misverstand bij een burgerbegroting is dat het zou gaan om uitvlooierij van cijfers en geld. Om taartdiagrammen en begrotingsposten. Om ‘excellparticipatie’. Brrr…. Dan wordt het al snel een variant op ‘Hoe jaag je mensen weg bij de lokale democratische processen’. Wat maakt een burgerbegroting bijzonder ten opzichte van andere participatievormen? Dat inwoners geld

hebben en zo keuzes kunnen maken om hun ambities mogelijk te maken. Het begint met de ambities van inwoners en het begint niet met de in geld omgezette ambities van de gemeenteraad. In het laatste geval krijgen inwoners de rol als toetser van keuzes of beschouwer van transparantie. Een reactieve rol. En in het beste geval mogen ze wat herschuiven. De keuzes van de raad worden gezien als het primaat (dus ingekaderd) aan de voorkant en niet als finaliteit aan de achterkant. Dat is jammer, omdat het in de lokale democratie gaat om de opvattingen, oplossingen en keuzes van de inwoners voor de onderwerpen waarvan zij vinden dat ze er toe doen.Opvattingen, oplossingen en keuzes die hun oorsprong vinden in een goed gesprek van inwoners met inwoners. Zo heeft de wijk Prinsenbeek in Breda in bijna vier weken tijd met 923 inwoners gesproken. In burgerbegrotingsjargon heet dat de deliberatie. Daarmee krijgt de burgerbegroting een sterke democratische inslag. Op zijn minst sterker dan die van de vertegenwoordigende demo-

E-democratie Thema Door: Koos Steenbergen

----------------------------------------------------------------------------De lokale democratie moet mee in het digitale tijdperk. Dat stellen de experimenten met ideeën voor een digitale democratie. Ze ontwikkelen onder andere platforms om meningen en argumenten van partijen inzichtelijker te maken en te kanaliseren. Om efficiënter informatie te kunnen ophalen over wat er speelt bij bewoners en organisaties of binnen de overheid zelf. Hoe draagt E-democratie bij aan de lokale democratie? Binnen dit thema richten we ons op digitale toepassingen die de invloed (en informatiepositie) van burgers vergroten. Onderzoek wijst al jaren uit dat er een dringende behoefte is aan meer (directe) betrokkenheid bij beleid en politiek. Door de voortschrijdende digitale technologie ontstaan er steeds meer mogelijkhe-

den om die invloed vorm te geven. We moeten echter constateren dat er binnen de lokale democratie nog maar mondjesmaat van digitale toepassingen gebruikt wordt gemaakt. Binnen de Democratic Challenge stellen wij onszelf binnen dit thema dan ook verschillende doelen: 1. Het verbinden van vraag (gemeenten) en aanbod (ontwikkelaars), zie Experiment Zoekt Gemeente. 2. Meer bekendheid generen voor succesvolle e-democratische innovaties. 3. Het vervullen van een platformfunctie waardoor interactie ontstaat tussen de verschillende experimenten. 4. Het analyseren van de experimenten en de kennis die we hiermee opdoen voor anderen beschikbaar maken. Het bijzondere aan dit thema is dat het raakt aan alle andere thema’s van de Democratic Challenge. Ten aanzien van alle aspecten van de lokale democratie kan techniek een

cratie die wel een mandaat krijgt van de bevolking, maar geen agenda en oplossingen. Het democratisch gehalte van een burgerbegroting zit ‘m in het aantal mensen dat meedoet plus de kwaliteit van deliberatie (wie doet mee, hoe spreken we elkaar samen aan, hoe verlopen keuzes, etc.). Een burgerbegroting met een kleine werkgroep en goede deliberatie kan nooit de opzet zijn van zo’n ingrijpend keuzeproces en een slechte deliberatie (online hokjes aankruisen of stickers plakken!) met een paar honderd mensen slaat ook de plank mis.

kunnen het zelf uitvoeren. Mits ze er zelf uit willen komen. Het vermogen tot veranderen ligt bij de inwoners en niet bij de raad. Bewoners kunnen zich niet verstoppen achter de politieke rug van de raad en de raad hoeft zich niet te verschuilen achter beleid. 2.

Wat voegt dan het geld, aan het proces toe? Op zijn minst drie zaken: 1.

Beschikking hebben over geld maakt dat mensen een reëel perspectief hebben voor hun inspanningen. Het is geen vraag aan derde partijen en als reactie “wij nemen het mee”. Bewoners

vernieuwende rol vervullen. Dat zie je ook aan de verscheidenheid van de experimenten die reeds zijn aangemeld. Een greep: City4U en voOot (interactieve beleidsvorming), Argu en Civocracy (aggregatie van opinies en voorkeuren), GoGoMo en Buurtapp (democratische controle).

3.

Het geeft inwoners de ruimte om af te wijken van gemeentebrede keuzes en te gaan voor de keuzes van hun gemeenschap. Door aan te geven welke onderwerpen voor hun gemeenschap er minder toe doen, of waar ze al eigen oplossingen voor hebben. Door aan te geven waar de grote toekomstige vragen voor hun wijk of onderwerp liggen. Inwoners zijn hiermee minder afhankelijk van potjes die over zijn of juist vol zitten. Hiermee onderscheidt een burgerbegroting zich van wijkbudgetten, omdat die een ‘plus’ zijn op bestaand beleid. Een burgerbegroting kan beleid bijstellen. Daarmee is een wijk of een dorp geen afgeleide bevolkingseenheid van de gemeente, maar een autonome gemeenschap met eigen identiteit en verlangens. Nabijheid en menselijke maat als startpunt van handelen. De aanwezigheid van geld betekent tegelijkertijd ook de aanwe-

Met dit soort hersenkrakers werken nu 14 gemeenten in de Leerkring Burgerbegroting. Eén van de lessen is: minder ‘begrotingsuitvlooierij’ bij de start en meer echte deliberatie met inwoners.

Oproep

Door: Wieke Blijleven

Ook op het thema E-democratie doen we een nieuwe oproep: we staan we open voor (digitale) experimenten die zich bijvoorbeeld richten op open data, blockchain, de overdracht van zeggenschap en het bevorderen van inclusiviteit. Uiteraard zijn experimenten van zowel binnen als buiten de overheid van harte uitgenodigd mee te doen! We zijn niet op zoek

Loting als vernieuwend element in de democratie is een hot item. Het idee is, grofweg, dat door inwoners te loten in plaats van bestuurders te kiezen, je meer bewoners betrekt bij het besluitvormingsproces en politieke spelletjes worden voorkomen. Burgertoppen en G1000’s, waarbij gelote bewoners gezamenlijk plannen maken voor hun stad of wijk (en uitvoeren), lijken als paddenstoelen uit de grond te schieten.

-----------------------------------------------------------------------------

Tegelijkertijd is er ook kritiek. Een groot onderzoek naar G10001 laat onder andere zien dat de politieke impact van de gelote burgers vaak beperkt is. In dat licht kent een aantal DC-experimenten een interessante nieuwe insteek. Deze experimenten, die voortkomen uit een samenwerking van bewoners, ambtenaren en raadsleden, koppelen het element van loting aan de representatieve democratie. Zo wordt in Amersfoort, geïnspireerd op het model van Terry Bouricius waar ook David van Reybrouck zich op baseert - een experiment met een gelote burgerraad ontwikkeld. In dit model worden verschillende groepen gelote bewoners ingezet in de verschillende fasen van de besluitvorming: van de agendasetting, tot het debat over alternatieven

en de keuze tussen die alternatieven. In Groningen vinden ze juist een inspiratiebron in de Britse ‘cooperative councils’ , wijkraden waarin zowel gemeenteraadsleden als gelote bewoners gezeten zijn. Zij werken op dit moment drie verschillende kleinschalige experimenten uit, waaronder een wijkteam op basis van het Britse model. De gelote wijkraad. Daarnaast wordt door gemeenteraadsleden in Lelystad verder nagedacht over de inrichting van een geloot burgerpanel. Hoewel de experimenten nog in de beginfase zijn, zijn er al wat lessen te leren. Zo verkenden de experimenten in een expertmeeting in december hoe je tot een zo representatief mogelijke steekproef komt en wat de juridische mogelijkheden zijn van een gelote burgerraad. ‘G1000, ervaringen met burgertoppen’ (2016) door Geerten Boogaard en Ank Michels, Job Cohen, Peer Smets, Harmen Binnema en Marloes Vlind 1

Oproep In juni, na ruim een half jaar ontwikkelen, staat een nieuwe expertmeeting op het programma. Wil je aansluiten of meer informatie? Mail naar [email protected]


Gemeentelijke veranderprocessen Thema Door: David Bos

----------------------------------------------------------------------------Hoe verbeter je het aansluitingsvermogen van jouw gemeente? Veel gemeenten zijn bezig met organisatie-veranderprocessen, gericht op een beter aansluitingsvermogen van de interne organisatie met de lokale samenleving. Er wordt volop gesleuteld aan structuur, cultuur, werkwijze, competenties en het ontwikkelen van een ‘gemeenschappelijke taal’. Dat is ook de kern van de DC-experimenten binnen het thema ‘Veranderprocessen’. Wij volgen experimenten in het land vol belangstelling en we zien hoe gemeenten op verschillende manieren proberen te komen tot nieuwe verhoudingen tussen de gemeentelijke organisatie en de samenleving. Het is inspirerend en roept tegelijkertijd nieuwe vragen op.

Wil je democratisch veranderen?

Loting en vertegenwoordiging Thema

naar platforms enkel voor discussie en informatie (die niet ingericht zijn om op enigerlei wijze de lokale democratie te beïnvloeden.)

zigheid van schaarste. Omdat het budget een plafond heeft. Dus moet er gekozen worden. Dat is echt heel anders dan het aangeven van wensen of prioriteiten. Het is een stap voorbij de vrijblijvendheid. Bewoners adresseren zichzelf namelijk als ontwikkelaars voor oplossingen. En dan komt het steeds vaker voor dat inwoners aangeven dat ze weliswaar als prioriteit hebben dat er een fietspad moet komen, maar dat het vanuit budgetoverwegingen veel verstandiger is voor de ontwikkeling van de wijk dat er geld gestoken wordt in huiswerkbegeleiding. Dit laatste is het ware voorbeeld uit Antwerpen. Bewoners veranderen van belastingbetalende klanten van de overheid naar slimme doeners voor hun eigen wijk. Ze zien dat zes huiswerkklassen net zo duur zijn als 150 meter fietspad en maken heroverwegingen: waar schiet de wijk in dit geval dan het meeste mee op? Want geldkeuzes zijn wat anders dan een prioriteitenlijst.

P3

Want waar gaat een groter aansluitingsvermogen nu ten diepste om? Gaat het om een beter benutten van

de kennis en capaciteiten van inwoners of om een nieuwe democratische relatie tussen inwoner en gemeente? Wij leggen nadrukkelijk de focus op het democratische motief: “Wat zien we als we met een democratische bril naar gemeentelijke veranderprocessen kijken?” Leidt dit sleutelen aan de organisatie ook tot meer democratie? Tot een democratisch meer vitale samenleving? Wat doe je met democratische waarden zoals inclusie, invloed, eigenaarschap, deliberatie en legitimiteit? En wat betekent een democratische gemeente voor je werkwijze, en voor de vaardigheden en kennis van ambtenaar, bestuur, raad, en inwoner en ondernemer?

Ervaringen uit het land Met die democratische bril kijken we naar de experimenten in het land. Dan zien we veranderprocessen vanuit een concrete visie vertrekken, zoals in Leusden, waar het programma Samenleving Voorop is gestart om samen te zoeken naar een nieuwe rolverdeling tussen samenleving en gemeente met ‘in het extreme geval een samenleving zonder gemeente’. Maar ook heel concreet gaan gemeenten aan de slag, zoals in Amersfoort waar een gemengde werkgroep van

twee raadsleden, vier inwoners en drie ambtenaren een opfrissing geeft aan het programma voor initiatieven uit het stadhuis. Het is verfrissend dat met een gemengde werkgroep alle geluiden en perspectieven bij elkaar zijn en daarmee ook in de opgave waaraan gewerkt wordt: ‘The whole system is in the room’. Het is een mooi voorbeeld dat elke gemeente zo zou kunnen toepassen. Ook wordt er geëxperimenteerd met de structuur en werkwijze van processen, zoals in Landerd waar men nadenkt over een model om voor elk project of thema de meest geschikte participatieaanpak te kiezen. Je zou het de matrixdemocratie kunnen noemen. Telkens zoeken naar geschikte vormen van samenwerking en dit consequent toepassen in je werkwijze, zonder dat het als beperkend of belastend wordt ervaren. We helpen Landerd en gemeenten die met hetzelfde vraagstuk bezig zijn verder op weg in de vorm van een ontwerpen leerkring.

DRIFT rapport In november 2015 zijn we met een groot aantal gemeenten bij elkaar gekomen om lessen te trekken uit een verkennende studie naar aanslui-

tingsvermogen in vier gemeenten. Een aantal fundamentele vragen rond een veranderproces kwam hier op tafel: hoe zorg je dat een veranderproces geen intern verbeterproramma ordt, dat firestarters niet verworden tot een eliteclubje en wat doe je met het machtsvraagstuk (eigenaarschap)? Lees meer hierover in het rapport. Verkenning van aansluitingsvermogen van Nederlandse gemeenten. (2016) We hebben onderzoeksinstituut DRIFT gevraagd om in kaart te brengen op welke wijze gemeenten hun organisatie en processen inrichten op veranderende verhoudingen tussen overheid en burger. Het rapport beschrijft het aansluitingsvermogen in vier gemeenten: Groningen, Hoorn, Oldebroek en Utrecht.

3.

Buiten doet mee met de verandering binnen: word geen intern verbeterprogramma!

De opbrengst van de gesprekken verschijnt in de vorm van een aantal blogs op de website van de Democratic Challenge, dus houd deze goed in de gaten!

Maatwerkdemocratie De opgave is om daarbij meerdere werkwijzen, culturen, sturingsvisies en perspectieven naast elkaar te laten bestaan. Er is niet één beste manier van samenwerking of participatie. Per situatie, beleidsterrein of wijk kies je een passende vorm van samenwerking. Binnen een meervoudige democratie is het zoeken naar ‘maatwerkparticipatie’.

De veranderkundige

Ontwerp- en leerkring

Om niet ondervoed te raken gaan we ook actief het land in, en dan nemen we onze democratische bril mee. Met die bril op gingen we op zoek naar degene die veel veranderprocessen begeleidt: de veranderkundige. De veranderaars hebben een goed beeld van veranderend gemeentelijk Nederland. We vroegen hen het hemd van het lijf en we werden getrakteerd op drie kernachtige adviezen:

Die zoektocht naar ‘passende samenwerking’ is de basis van de Ontwerp- en Leerkring. Elke gemeente gaat daarvoor een eigen hulpmiddel ontwikkelen. Een instrument, model of afwegingskader dat helpt bij het vinden van passende samenwerking tussen gemeente en gemeenschap. En daarbij kijken we naar het hele palet van samenwerking: van inspraak tot initiatief, interactief beleid tot co-creatie, van hoorzitting tot overheidsparticipatie. Een soort participatieladder 3.0

1. 2.

Alle spelers binnen de gemeente zijn aangehaakt, want iedereen verandert mee. Veranderen doe je met mensen, dus zorg voor je mensen.

Meld je aan voor de Ontwerp- en leerkring ‘Passende Samenwerking’! We komen gemeenten tegen die worstelen met een fundamentele vraag over samenwerking tussen gemeente en samenleving: hoe kunnen we vanuit onze verschillende rollen en typen werk telkens een bij het type project of opgave passende manier van samenwerken inzetten? Die vraag staat centraal in de Ontwerp- en Leerkring. We zoeken gemeenten die willen werken met een hulpmiddel (instrument/model/kader) om telkens de meest passende manier van samenwerking met de samenleving te realiseren. Per gemeente zoeken we twee enthousiastelingen die in duo-vorm willen meedoen. De naam zegt het al: we gaan leren en ontwerpen. Je gaat leren van andere gemeenten in de kring, van gemeenten die al werken met hulpmiddelen en van experts. Maar je gaat ook heel concreet een model voor jouw gemeente ontwikkelen. Een model dat onderdeel wordt van de werkwijze, dat handvatten biedt om de juiste keuzes te kunnen maken.

Meer informatie? Neem contact op met David Bos: [email protected] 06-34508582.

P4


Samen voor ons eigen Thema Door: Vincent van Stipdonk

------------------------------------------------------------------------------------------------Ik heb een probleem met autoriteit. Niet voor niets ben ik zelfstandige zonder personeel. Zelfsturing is zeg maar echt mijn ding. Daarom vind ik het zo jammer dat het voor raadsleden zo moeilijk lijkt om zeggenschap over te dragen. Er zijn wel allerlei lokale experimenten om burgers beter te betrekken bij het lokaal bestuur, maar die zijn meestal losgekoppeld van de ‘echte’ besluitvorming: burgers mogen wel meepraten maar de raad hakt uiteindelijk de knopen door. Vermoedelijk komt dit doordat raadsleden ook een beetje bang zijn voor autoriteit. Voor hun eigen autoriteit wel te verstaan.

‘Overheid fout, burger goed’ is onzin. Vrees niet, ik heb grote waardering voor raadsleden. Ik vind onze representatieve democratie waardevol en ik vind het prachtig dat er mensen zijn die via dat systeem iets willen betekenen voor hun gemeente. Daar mogen we best wat milder en welwillender naar kijken. Dat ging een paar jaar geleden mis toen zelfs de Rob en de WRR hun rapporten “Loslaten in vertrouwen” en “Vertrouwen in burgers”- ondanks vele mooie ideeën – baseerden op de notie “Overheid fout, burger goed”. De ondertoon erin was dat de participatieve democratie (burgerinitiatieven, doe-democratie etc.) de toekomst heeft en de representatieve democratie – lees: de raad - daarbij enkel in de weg zou staan. En die ondertoon resoneert nog steeds door. Ten onrechte, want volgens mij heeft ook de representatieve democratie lokaal wel degelijk de toekomst, náást participatieve democratie. Sterker nog, als we andere vormen van democratie echt meer ruimte willen geven - waar ik groot voorstander van ben - dan moeten we ook inzetten op het versterken van de representatieve democratie. Gelijktijdig, want beide vormen hebben elkaar nodig.

Niet alles loslaten, wel meer toelaten. De representatieve democratie hoeft zich

niet weg te cijferen ten gunste van participatieve democratie. Raadsleden moeten niet alles loslaten. Ik denk wel dat ze meer moeten toelaten, maar tegelijkertijd zullen zij zich juist ook nadrukkelijker moeten manifesteren zowel qua inhoud en vorm als houding. Eerst over die inhoud. De raad gaat wel ergens over. De kracht van de doe-democratie en van burgerinitiatieven is dat het meestal gaat om projecten die mensen zelf kunnen en willen uitvoeren (zoals kleinschalige buurtvoorzieningen) en dat maakt het minder geschikt voor grotere vraagstukken en structurele voorzieningen. En daar ligt een belangrijke rol voor onze representatieve democratie: de gemeenteraad zou actiever ideeën moeten ontwikkelen over wat lokale basisvoorzieningen zijn en hoe die gegarandeerd worden. Als de raad bepaalde minimale voorzieningen wil, is het goed als de gemeente daarvoor zorg draagt.

Zorgen dat burgers zich verantwoordelijk (kunnen) voelen Dat betekent qua vorm ook iets. Want het gaat dan niet om groots en gezaghebbend besturen. Ook die basisvoorzieningen zullen in overleg en interactie met de samenleving tot stand moeten komen, want we zijn er wel van doordrongen dat overleggen beter werkt dan opleggen. De raad kan daarbij bewaken dat het er eerlijk en democratisch aan toegaat bij die interacties en burgerinitiatieven. Zo nodig optreden als spelverdeler: zorgen dat inwoners zich verantwoordelijk (kunnen) voelen, voor zichzelf, elkaar en hun omgeving. En dan moet de raad daartoe ook ruimte maken, door zeggenschap over te dragen. Maar vervolgens ook nagaan hoe het staat met de democratische kwaliteit van de initiatieven en interacties: verloopt het transparant, kunnen alle betrokkenen meepraten, is duidelijk hoe argumenten worden afgewogen en knopen doorgehakt? Dat vergt van raadsleden wel een passende houding. Niet vanuit een klassiek-autoritaire houding regels opstellen en handhaven. Want die lastige mondige burgers accepteren regels alleen als ze ook echt relevant zijn. Handhaven op gezag, dat zit er niet meer in. Je moet meebewegen, inleven en (kunnen) vertellen waarom die regel van belang is en waarom die op dat moment moet

Meer ‘overheid én burgers’

Raadsleden en griffiers die de lokale democratie willen vernieuwen.

Mensen snappen dat ‘de’ overheid het niet meer allemaal alleen kan, zijn bereid om mee te werken. Dat moeten we koesteren, door te zoeken naar vormen om zeggenschap samen opnieuw vorm en inhoud te geven. Dat kan niemand opleggen, daarover moeten we overleggen. Dan werken we “samen voor ons eigen” op basis van argumenten en belangen en niet op basis van hiërarchie of gezag. Dan doe ik ook mee!

Door: Bowy van Leuven en Vincent van Stipdonk

------------------------------------------------------------------------------------------------Over heel de wereld wordt nagedacht over en gewerkt aan vernieuwing van de lokale democratie. We nemen u in vogelvlucht mee! ....In het Ierse Limerick werkt men binnen vijf thema’s met Strategic Policy Committees (SPC). Daarin nemen 16 raadsleden en 8 vertegenwoordigers van sectorale belangen plaats. Zo zijn naast de raadsleden, die elk in twee SPC’s zitten, ook agrariërs, vakbonden en milieubewegingen vanaf het begin stevig bij het beleidsproces betrokken. Het gaat

alleen over beleid, niet over routinematige operationele zaken.... ...In navolging van de ‘moederstad’ van de burgerbegroting, Porto Alegre, hebben onze oosterburen inmiddels in 96 gemeenten inwoners laten participeren in het begrotingsproces, zoals in Keulen, waar meer dan 10.000 inwoners betrokken waren bij het opstellen van de begroting... ...Een unieke vorm van lokale democratie is te vinden in Zwitserland, waar de referendumpraktijk sterk ontwikkeld is. In twee kleinere kantons komt de “Landsgemeinde” voor, waarbij de in de open lucht verzamelde inwoners door handopsteken beslissen over

We zoeken naar experimenten die de gemeenteraad democratisch vernieuwen op (een van) de volgende onderwerpen: 1. 2. 3.

Naast het prototype hebben we de afgelopen maanden een document gemaakt waarin de mogelijkheden en ambities in vol ornaat beschreven staat. Ook is er een strategische agenda gemaakt waarin we beschrijven wat we nodig hebben om de komende tijd van prototype naar gereed product te kunnen werken.

Het delen van zeggenschap met de gemeenschap De democratisering van politieke partijen op lokaal niveau Een nieuwe werkwijze van de gemeenteraad (denk aan vergadervormen en besluitvormingsprocessen)

Het prototype De Wijkboekhouding heeft naast een landelijke opzet (open data van bijvoorbeeld het CBS) ook een duidelijk lokale (gemeentelijke) bedding. Dat betekent dat er in een pilotfase gekozen kan worden voor een eigen gegevenspakhuis per gemeente. Daarnaast is er de mogelijkheid om heel spe ifieke, lokale data toe te voe en lle e evens, rafieken, data et worden (zoals ook bij het prototype is gebeurd) aan de eindgebruiker gepresenteerd als strakke HTMLpagina’s. De structuur van de wijkboekhouding voor de bezoeker is daardoor zeer goed schaalbaar en zelfs te dupliceren naar derden die ook het geheel of delen daarvan binnen de eigen website willen opnemen. e ruik op mo iel, ta let, laptop en groot scherm behoort ook tot de mogelijkheden.

Gezocht ----------------------------------------------------------------------------------------------------------

----------------------------------------------------------------------------------------------------------

Aangeboden ---------------------------------------------------------------------------------------------------------Een community of practice van vijf sessies waarin met collega’s gewerkt wordt aan de democratische vernieuwing van jouw raad.

---------------------------------------------------------------------------------------------------------We zijn op zoek naar raadsleden en griffiers met een concreet plan, project of experiment. In de CoP ga je samen met collega’s uit andere gemeenten aan de slag met de ontwikkeling van je experiment. De CoP komt in de loop van 2016 circa 5 keer bijeen. De precieze opzet en invulling van de bijeenkomsten wordt met de CoP-deelnemers ingevuld. Per keer worden een concreet lokaal experiment en een onderwerp waarmee meerdere gemeenten worstelen besproken. Uitgangspunt is van elkaar leren en daardoor direct verder komen met je lokale project. Daarbij kunnen de volgende onderwerpen aan de orde komen: 1.

2.

Democratie vernieuwing Wereldwijd

wijkboekhouding is maatschappelijke software en de komende weken wordt het verdienmodel – of beter gezegd het dienmodel – verder uitgewerkt. Een eerste stap zal het oprichten van een stichting zijn die zorg gaat dragen voor het beheer en de doorontwikkeling van het model. Deze stichting zal pu liek efinan ierd moeten orden Dit willen we organiseren via een maatschappelijke call.

Experimenten Gemeenteraad De meeste raadsleden willen de rol en betrokkenheid van de gemeenschap bij het lokaal bestuur vergroten – beter aansluiten bij de kracht en kennis van de samenleving - maar hebben daarvoor in de praktijk (te) weinig tijd.

En dan heb je als raadslid een prachtrol: je zorgt voor een basisniveau van voorzieningen in je gemeente, je schept ruimte voor (aanvullende) maatschappelijke initiatieven en je helpt zorgen dat de alledaagse democratie netjes verloopt zodat niet enkel de grootste schreeuwers gehoord worden en/of hoogopgeleiden alle buurthuizen overnemen.


Oproep

worden gehandhaafd. Mijn dochter van 11 is al aan het puberen (helaas) en “Omdat ik het zeg!” blijkt bij haar niet meer zo goed te werken. “Waarom denk je dat ik het zeg?” werkt beter. Soms geeft ze dan antwoord en bedenkt ze zelf de grondslag van de regel. Maar veel vaker zegt ze: “Geen idee”, maar daarmee zet ze een raampje voor mij open om het uit te leggen - want ik heb natuurlijk wel een idee. En af en toe stellen we dan samen nieuwe regels op. Je moet als raadslid burgers natuurlijk niet als kinderen gaan benaderen. Maar je kunt burgers zo wel een beetje sturen om het spel volgens bepaalde democratische regels te spelen. Niet door je gezag in te zetten, maar juist door ze mondig en machtig en medeverantwoordelijk te maken. Dat vergt meer dan inspraak, dan moet het ook gaan om echte invloed. En dan moet je toestaan dat anderen ook zaken beslissen, (mede)zeggenschap geven. Maar dat gaat gemakkelijker als je helpt bewaken dat het proces goed verloopt.

Dan hoeft de (al dan niet terechte) vrees voor verlies aan autoriteit van raadsleden dus geen drempel meer te zijn om meer zeggenschap te delen of over te dragen. De participatieve democratie is namelijk geen bedreiging van de representatieve democratie (en/of de rol van de raad), maar een verrijking ervan. En omgekeerd geldt hetzelfde. Het is niet óf… óf… maar én… én... Niet “minder overheid, meer burgers”, maar meer “overheid én burgers”.

P5

3. 4.

vraagstukken. De gewone burger vervult de kaderstellende rol die in Nederland door de gemeenteraad wordt uitgeoefend...

5.

...En in een aantal Amerikaanse gemeenschappen, waaronder Downtown Essex, wordt intensief gebruik gemaakt van social media om het gevoel van een community te creëren en mensen te prikkelen samen te komen, door middel van een met foto’s en herinneringen afgeladen pagina.

6. 7.

Delen van zeggenschap: Wat betekent het delen van zeggenschap voor verantwoording, rekenschap en de rol van de raad? Vergadervormen, processen en vaardigheden: Hoe democratisch vergaderen we? Welke nieuwe vormen zijn er die meer plezier en minder druk opleveren? Rol van politieke partijen: Hoe zijn partijen bezig met democratie en democratische vernieuwing? Controlerende functie van de raad: Checks & balances op lokaal niveau! Welke rol spelen burgers bij het ‘controleren’ van de gemeente? Relatie tussen raad en ambtenaar: Heeft een beperkte relatie invloed op de kwaliteit van besluitvorming en het functioneren van de raad? Internationale en wetenschappelijke inspiraties: Wat kunnen we leren van gemeenten of raden die stappen durven zetten? Democratische waarden: Welk democratisch kompas gebruiken raadsleden bij hun afwegingen? Hoe ziet een ‘democratische bril’ voor raadsleden eruit?

De wijkboekhouding Thema

zo samen te werken aan een levendige en waardevolle buurt.

2015 zijn we als werkgroep van start gegaan.

Door: Patricia van der Haak

Achtergrond

Opbrengst

Een wijkboekhouding geeft op een lokale schaal inzicht in de waarde van een wijk, dorp of gebied. We hebben het dan over geld, groen, sociale dynamiek, werk, schone energie, talenten van mensen, bedrijvigheid, voorzieningen, etc. Wij denken dat een wijkboekhouding gemeenten, inwoners en bedrijven inspiratie geeft om in een wijk of dorp collectief en duurzaam te gaan ondernemen. Om

Op 5 oktober 2015 kwamen verschillende initiatieven uit Nederland samen op het Democratic Challenge estival n de t ema roep finan iering van lokaal initiatief bleek dat er een brede behoefte was aan meer zicht en grip op geldstromen in de wijk en nieuwe verdienmodellen. In een gele bus op het festivalterrein in Amersfoort ontstond enthousiasme om samen een wijk/gebiedsboekhouding te gaan ontwikkelen. Eind

Het project is eind april 2016 afgerond. We hebben een prototype dat we kunnen demonstreren. Het prototype is gevuld met data uit een aantal wijken en dorpen zoals de wijk Dieze in Zwolle, Spijkerkwartier Arnhem, Delfshaven Rotterdam, Stadswerven Dordrecht en Oosterbeek. Dit prototype is natuurlijk nog maar een begin. Het is de bedoeling om in het najaar van 2016 een gebruiksklaar product te hebben. De

----------------------------------------------------------------------------------

Door: Annemieke van Brunschot en Wieke Blijleven

------------------------------------------------------------------------------------------------De Omgevingswet, die vanaf 2018/19 alle activiteiten in de fysieke leefomgeving moet vereenvoudigen, steunt voor een groot deel op het vertrouwen in de doe-democratie, participatie en co-creatie. Ruimte voor maatschappelijke initiatieven en vroegtijdige betrokkenheid van burgers en ondernemers bij de ontwikkeling van plannen en bij

De Omgevingswet brengt kansen met zich mee voor nieuwe democratische praktijken, maar ook zorgen over de borging van het democratisch gehalte van meer open en vrije processen. Er moet participatie zijn

De wijkboekhouding is een van de hulpstructuren in het concept van de all inclusive wijk. De all inclusive wijk schetst een werkwijze om in een wijk of dorp collectief te gaan ondernemen en dat professioneel te organiseren. Hierdoor ontstaat ruimte voor de overheid om budget te decentraliseren, ontstaat er ruimte voor edrijven om te innoveren en ontstaat er ruimte voor burgers om te besparen en zelf vitale functies te organiseren (zoals erk, zor , ener ie, voedsel ransitiereizen , rans eurskens Works en ToekomstSterk willen de komende eken, samen met de projectgroep en een aantal nieuwe partners, een maats appelijke all organiseren om na de zomervakantie binnen twaalf living labs met de all inclusive wijk te gaan experimenteren. Wil je meedoen met de maatschappelijke call? Dat kan! Wij nodigen ijken, a tieve ur ers, emeenten, onin ou orporaties, zor leveraniers, anken, onder ijsinstellin en, ener ieleveran iers, dataleveraniers, ondsen, edrijven en andere enthousiaste partijen uit om actief in de pilots mee te doen of zelf een pilot aan te dragen.

Informatie contact Wijkboekhouding www.wijkboekhouding.nl All inclusive wijk www.transitiereizen.nl Wijkbedrijven www.toekomststerk.nl Maatschappelijke call en de living labs: Carla Onderdelinden [email protected] Patricia van der Haak [email protected]

n de open sour e ont ikkelin , beheer en implementatie van de wijk-

We zijn op zoek naar •

besluitvorming – ook met betrekking tot de initiatieven van andere burgers en ondernemers – spelen een belangrijke rol. Het fysieke domein lijkt hiermee het eerste beleidsterrein te worden waarop – door middel van de Omgevingswet – voorzichtige stappen worden gezet met ‘loslaten’. In theorie een ideale context voor de verdere ontwikkeling van de doe-democratie!

Pilots gezocht

De wijkboekhouding is een maatschappelijk product. Het is van en voor de samenleving. De makers, supporters en e ruikers van de wijkboekhouding staan voor de ont ikkelin van een nieu e, duurzame economie en samenleving. De wijkboekhouding draagt hieraan bij. Het gaat niet om de winst; het gaat om de mensen in een ijk o dorp, om ze vooruit te elpen, perspe tie te ieden, aar ij niet de over eid o instituties de dienst uitmaken maar samen met burgers en professionals gewerkt wordt aan de waarde van de wijk.

Lokale Democratie & de Omgevingswet Thema

boekhouding ontstaat een duurzaam verdienmodel met een mix van vrijwillige inbreng en professionele begeleiding.

en zelfs een participatieplan, maar is dat voldoende om een democratisch proces te realiseren? Hoewel de Omgevingswet er pas in 2018/19 is, wordt er nu al volop geëxperimenteerd. Samen met het programma Aan de slag met de Omgevingswet – waarin RWS (namens I&M), VNG, IPO en Unie van Waterschappen participeren – wil de Democratic Challenge daarom op zoek gaan naar innovatieve manieren om de planvorming voor de fysieke leefomgeving op een democratische manier in te steken, evenals de uitvoering van die plannen.

• •

experimenten die zich niet beperken tot het ophalen van ideeën bij bewoners, maar waarbij de regie ook bij hen komt te liggen; experimenten waarbij zeggenschap echt wordt overgedragen aan bewoners; maar ook naar gemeenten, bewoners en organisaties die bij dat ‘loslaten’ het democratisch gehalte van het proces op een nieuwe manier invullen of bewaken.

Meer weten? Kijk op www.democraticchallenge.nl en meld je aan!

P6


Burgeraudits: kansrijk, maar kwetsbaar Thema Door: Jorgen Schram

----------------------------------------------------------------------------Burgerparticipatie viert hoogtij: duizend bloemen bloeien. Overal duiken verrassende experimenten op door én voor burgers om een meer directe rol te vervullen binnen het openbaar bestuur. Waar tot voor kort participatie op het gebied van controle en evaluatie ontbrak, zien we inmiddels steeds meer initiatieven die zich juist concentreren op de achterkant van het beleidsproces. Burgerrekenkamers, buurtvisitatiecommissies en burgerjournalisten zijn slechts enkele voorbeelden van de vele initiatieven die zich ontpoppen in de praktijk van Nederlandse gemeenten. Burgers hebben in Nederlandse gemeenten tal van mogelijkheden om te participeren in het lokaal openbaar bestuur. Opvallend genoeg richten veel initiatieven ter versterking van de burgerbetrokkenheid zich op participatie aan de voorkant van het beleidsproces: in de agendavorming, beleidsvoorbereiding en beleidsbepaling. Vormen van burgerparticipatie die zich richten op participatie aan de achterkant van het beleidsproces zijn

spaarzaam. Relatief weinig initiatieven richten zich op de controle en evaluatie van beleid. Deze nieuwe vorm van betrokkenheid van burgers, als controleur van beleid, duiden wij als ‘citizen audits’ of ‘social audits’. Het gaat dan om auditing door burgers die de gemeente kritisch volgen én controleren, omdat zij begaan zijn met wat er in hun wijk of buurt gebeurt. Burgeraudits passen in de bredere maatschappelijke ontwikkeling dat burgers op steeds meer terreinen direct of indirect inbreng krijgen (of eisen) op het gebied van controle en evaluatie. Veel van deze vormen staan nu nog in de kinderschoenen en vinden op kleine schaal plaats, maar in potentie betreft het vormen van burgerbetrokkenheid die voor de toekomst van het lokaal bestuur van grote betekenis zijn. Lange tijd kende de achterkant van het beleidsproces, de controle en evaluatie van beleid, niet of nauwelijks burgerbetrokkenheid. Inmiddels komt hier in rap tempo verandering in. Het is een benadering van de auditfunctie die aansluit bij de ontwikkeling dat het veld van toezicht, controle en verantwoording steeds meer ‘open’ is geworden. Waar de interne auditfuncties zich binnen gemeenten

richten op het ondersteunen van het college van B&W door prestaties inzichtelijk te maken en zo te helpen bij publieke verantwoording, heeft de burgeraudit veel meer het karakter van een (kritische) democratische controle. Niet langer gaat het klassieke beeld op van één formele en aangewezen auditor die beleid inzichtelijk maakt, er zijn vele formele én informele partijen die optreden als controleur. Waar lange tijd de rol van auditor was voorbehouden aan experts en deskundigen, zien we dat steeds vaker ook andere partijen audits uitvoeren, waaronder burgers. In die trend past ook het denken over de ontwikkeling van burgeraudits, waarin burgers de informele buitenring vormen van het systeem van controle, toezicht en verantwoording en beleid controleren en beoordelen vanaf een afstand. Burgers hebben niet alleen steeds meer mogelijkheden om de rol van auditor te vervullen, maar nemen deze ruimte ook. Burgeraudits zijn een nieuwe en in potentie zeer krachtige en verreikende vorm voor burgers om te participeren in het openbaar bestuur. Ze vergroten de burgerbetrokkenheid, bieden veel kennis en kunde, geven inzicht in beleidsafwegingen en dienen als graadmeter voor de samenleving. De kwaliteiten van burgeraudits

kunnen tegelijkertijd eenvoudig omslaan in valkuilen. Waar je meent de burgerbetrokkenheid te vergroten, versterk je het gevoel van symboolparticipatie. Denk je net een vorm te hebben gevonden om de kennis en kunde van burgers te benutten, kan bij raadsleden de gedachte ontstaan dat zij overbodig zijn. Om burgeraudits tot een succes te maken is het daarom van belang een vorm te zoeken die passend is gegeven de context en nauwgezet aan de goede kant te blijven van de dunne lijn tussen de kwaliteiten en valkuilen. Burgeraudits zijn voor de kwaliteit van het lokaal bestuur kansrijk, maar ook kwetsbaar.

Oproep In aanvulling op het onderzoek doen we een oproep voor iedereen die zich bezighoudt met nieuwe manieren om checks en balances van lokaal bestuur en beleid te organiseren. •

Nieuwe experimenten gezocht

•

Vanuit de Democratic Challenge hebben we de ambitie om de thematiek van burgeraudits verder uit te diepen. Wat betekent het in de praktijk als burgers aan de achterkant van het beleidsproces participeren? Belangrijk onderdeel van die zoektocht vormt de afbakening van deze vorm van participatie en het in kaart brengen van mogelijkheden daarbinnen. De Nederlandse School voor Openbaar Bestuur (NSOB) voert daarom in de tweede helft van 2016 een onderzoek uit. Dit onderzoek zal bestaan uit een enquête onder gemeenten, die vervolgens het vertrekpunt vormt voor ontmoetingen en interactie met burgers, ambtenaren en gemeenteraadsleden. Dit onderzoek mondt uit in een nieuw essay over burgerbetrokkenheid bij de checks en balances in de lokale democratie.

‘Zijn er binnen uw gemeente burgers die zich (on)gevraagd bezighouden met het controleren (en evalueren) van het lokaal openbaar bestuur? Of houdt u zich als bewoner bezig met het (on)gevraagd controleren (en evalueren) van het lokaal openbaar bestuur?’

Meldt u zich dan vooral aan bij de Democratic Challenge! Met nieuwe experimenten denken we graag mee over ondersteuning. Meer weten? Surf naar: democraticchallenge.nl

Door: Jurgen van der Heijden, Rinske van Noortwijk en Irini Salverda

----------------------------------------------------------------------------De afgelopen tien jaar hebben we een nieuw soort bewonersinitiatief leren kennen. Namelijk van mensen die in hun dorpen en wijken zelf het initiatief nemen om maatschappelijke waarden te realiseren die eerder door overheden, instellingen en bedrijven werden gerealiseerd. Dat doen zij door zelfstandig aan de slag te gaan met welzijn, zorg, groen, vervoer, energie en nog heel veel meer. Deze beweging is zo’n tien jaar oud en ontwikkelt zich snel. Een nieuwe ontwikkeling is de opkomst van initiatievenplatforms. Zij nemen in belang toe en tillen anno 2016 de burgerbeweging naar een hoger niveau. Hoe zit dat precies? Om te beginnen is het interessant om te spreken van een burgerbeweging. Dat gebeurde de afgelopen tien jaar nog niet eerder, en wordt nu bijvoorbeeld openlijk gedaan door het televisieprogramma Tegenlicht. Samen met Pakhuis de Zwijger werkt Tegenlicht in diverse steden aan Initiatievenplatforms. Die platforms

werken vanuit het besef dat er een burgerbeweging is en vanuit de overtuiging dat deze versnelling verdient. In navolging daarvan, parallel daaraan en soms al veel langer werken steeds meer burgers door middel van platforms aan deze versnelling. Dat doen zij niet door zelf aan de slag te gaan met bijvoorbeeld een stadstuin of een zonneweide, maar door de mensen te vinden en ondersteunen die dat wel doen. Initiatievenplatforms staan in dezelfde traditie als de bewoners die concreet aan de slag zijn met een maatschappelijk product of dienst. Verschil is dat de dienst van deze platforms bestaat uit ondersteuning van bewonersinitiatieven, en bijvoorbeeld niet uit een maaltijddienst of een boodschappendienst. Als onderdeel van dezelfde traditie organiseren de initiatievenplatforms zich democratisch. Dit hoeft niet te betekenen dat zij zelf democratische organen zijn, want soms zijn het bijvoorbeeld stichtingen of eenmanszaken, maar zij werken uitsluitend onder mandaat van bewoners die zich wel democratisch organiseren. Althans, dat doen de initiatievenplatforms die werkelijk aansluiting hebben bij de burgerbeweging, omdat zij begrijpen hoe deze democratie zo werkt. Democratie is immers een dyna-

misch concept. Een ‘levensvatbare’ democratie onderkent eigentijdse benaderingen en interpretaties van democratische waarden. De invulling van democratie verschilt dus per tijdsperiode en hangt af van de maatschappelijke en politieke context, en van de behoeften, mogelijkheden, dilemma’s en opgaven van een samenleving. Afhankelijk van de maatschappelijke omstandigheden is een bepaald gestold democratisch systeem tijdelijk passend of wordt er gezocht naar een eigentijdse aanvulling op of aanpassing van het bestaande systeem. Het is daarom van belang om bij democratische vernieuwingen zoals burgerinitiatieven niet te redeneren vanuit ons bekende gestolde representatieve democratische systeem, maar om oog te hebben voor nieuwe manieren om democratische waarden in te vullen. Bewonersinitiatieven en initiatievenplatforms geven op hun eigen manier vorm aan democratische waarden. Dat doen zij op grotendeels informele wijze. Initiatieven zijn succesvol als zij juist óók daar goed in slagen. Zij voelen dan heel goed aan hoe zij democratie in de haarvaten van de samenleving gestalte kunnen geven en zelfs weer laten opbloeien. En dat gaat dus anders dan via de bekende

(formele) democratische wegen. Het grote gevaar is dan ook om de burgerbeweging te beoordelen vanuit de normen en waarden van de representatieve democratie. Hoe ziet dat eruit: De burgers zijn samen de baas. Dus niet een paar burgers, of de gemeente, of welzijnswerkers, maar de groep burgers samen. Samen besluiten zij langs democratische weg, maar dat is zelden door een meerderheid. Meestal gaat besluitvorming op basis van een onuitgesproken consensus: betrokkenen weten van elkaar wel zo ongeveer wat de bedoeling is, controleren dat een paar keer, en gaan dan tot handelen over. Zo werkt het in de praktijk en ondersteunende initiatievenplatforms sluiten zich daarbij aan. Zij werken vanuit die consensus of helpen die te laten ontstaan. Welke elementen zitten hier (impliciet) in: • Er is openheid over wat het initiatief doet en hoe het werkt (zowel naar binnen als buiten toe) • Iedereen kan op gelijkwaardige wijze inbreng hebben in dit besluitvormingsproces. (Invloed en zeggenschap op zowel doelen als aanpak) • Het is een inclusief proces; het initiatief is toegankelijk voor

• •


Wanneer vertrouwen we elkaar de democratie toe? Thema Door: Bram Eidhof --------------------------------------------------------------------------------Thuiszorg, hulp bij het vinden van een woning, de opvang van vluchtelingen – met de decentralisaties is de gemeentelijke politiek nog nooit zo relevant geweest als nu. Gelukkig kent Nederland ook op lokaal niveau een uitgebreide democratische structuur, waarin burgers op allerlei manieren kunnen participeren in politieke besluitvorming en er verschillende checks and balances zijn. Toch voelt zo’n 62% van de volwassenen zich politiek machteloos. En hoewel er onder Nederlanders brede steun is voor de democratie als staatsvorm, maakt men zich ernstig zorgen over de manier waarop politiek bedreven wordt, zo laat het SCP zien. Blijkbaar vertrouwen we de politiek niet volledig aan politici toe. Kunnen we als niet-verkozen burgers niet zelf een grotere rol spelen, en

vormen van directe democratie introduceren? Daar twijfelen de meeste mensen over. Slechts 22% van de Nederlanders vindt dat (mede) burgers voldoende deskundig zijn om goed over politieke onderwerpen te kunnen oordelen – maar liefst 45% acht burgers onvoldoende deskundig. Hoe komen we uit deze impasse?

Het belang van democratische vaardigheden Politiek theoreticus Robert Dahl noemt het een van de belangrijkste impliciete aannames in de democratische theorie. Is iedereen wel toegerust om deel te nemen aan het democratisch proces? We koesteren dat iedere volwassen burger in Nederland iets te zeggen heeft, maar naarmate we burgers ook meer samen politiek gaan bedrijven, is een enige democratische vaardigheid onontbeerlijk. Met dit vraagstuk zijn niet alleen beleidsmakers bezig. Tal van antwoorden op deze vraag komen van dezelfde burgers. Burgers die zien dat alleen hierover praten niet

genoeg is. Dat innovatie in democratische structuur belangrijk is, maar dat wat er bínnen die structuren gebeurt net zozeer de kans van slagen bepaalt. En dat mensen niet als vanzelf democratisch vaardig zijn, maar dat kunnen leren.

Democratische vaardigheden in de pratijk Zo heeft Andert Loman met collega’s de Publieke Beraadkamer ontworpen. In een Publieke Beraadkamer gaat het altijd over een prangend thema van maatschappelijk belang. Samen met een ervaren gespreksleider gaan mensen die zelf persoonlijk bij het thema betrokken zijn in gesprek, vanuit hun eigen ervaringen. Om deze kring heen zitten burgers, politici, beleidsmakers en andere belanghebbenden. Zo leren mensen uit beide ringen zorgvuldige, situatie spe ifieke a e in en te maken en die te verbinden aan publieke problemen en waarden. Anderen zijn bezig met ontwikkelen van een heldere en gemeenschappe-

Publieke Beraadkamers en de Democratische Bril

Hoe democratisch is jouw initiatief? Thema

P7

Door: Wieke Blijleven, Bram Eidhof en Bowy van Leuven --------------------------------------------------------------------------------anderen. Men probeert anderen actief deelgenoot te maken. Er is ruimte voor diversiteit en anders-denken Beslissingen worden genomen op basis van consensus of consent

Dit is voor betrokken gemeenteambtenaren soms ingewikkeld, omdat dit democratisch proces zo lastig aantoonbaar transparant te maken is. Zij stellen vragen: “Hoe weten we of de hele groep dit vindt, of namens iedereen wordt gesproken, of er genoeg draagvlak is, wie tegen is”? Initiatievenplatforms kunnen hierin van dienst zijn door hen te laten zien wie betrokken zijn, en hoe wordt overlegd. En ze kunnen helpen bij de bewustwording dat representativiteit een typische waarde is die de overheid nastreeft. Burgerinitiatieven richten zich veel meer op betrokkenheid van mensen en proberen die waarde vorm te geven door informele en sociale processen en met de ‘Handshake’ als coördinatiemechanisme. Zij doen dit vanuit het sociale kapitaal van het initiatief en op basis van onderling vertrouwen. De basis van deze vorm van democratie zit dus in het gedeelde weten wat de bedoeling is en in het vertrouwen in elkaar, dat men samenwerkt vanuit die bedoeling aan collectief eigenbelang.

Het vernieuwen en verbreden van het begrip ‘lokale democratie’ staat bij de Democratic Challenge hoog op de agenda. Wij laten graag zien dat democratie zit in verschillende democratische waarden en aspecten, die niet alleen terug te vinden zijn in raadsvergaderingen en stemlokalen, maar op veel meer plekken in de samenleving. Wij kijken naar allerlei processen door een democratische bril. Maar hoe ziet die bril er eigenlijk uit? Onder de noemer ‘de Democratische Bril’ ontwikkelen we een speelse vragenlijst. De vragen kunnen worden gebruikt om het democratisch gehalte van (besluitvormings)processen tussen mensen te toetsen en de meerwaarde van democratische experimenten zichtbaar te maken. Omdat democratie in essentie een contested concept is, en altijd aan verandering onderhevig, zijn ook democratische experimenten niet eenduidig te scoren. Door vanuit verschillende perspectieven naar democratie te kijken, en de vele aspecten van democratie te belichten, probeert de bril juist de rijkheid en veelvormigheid die achter het begrip democratie schuilgaat voor het voetlicht te brengen. Aan de hand van de (eerste) vragen in de bril zijn we in gesprek gegaan met Dorien Brunt. Zij is een van de initi-

atiefnemers van Publieke Beraadkamers, een bijzonder experiment dat zowel aan de democratische structuur als cultuur werkt, en het spreken vanuit persoonlijke ervaringen combineert met oog voor publieke waarden. Publieke Beraadkamers richt zich vooral op het ontwikkelen van democratisch burgerschap. Bij een ‘beraadkamer’ worden verschillende groepen rondom een concreet vraagstuk bij elkaar gebracht. In het gesprek tussen die groepen ligt de nadruk op de concrete ervaringen van de deelnemers – en niet op bijvoorbeeld politieke standpunten. De deelnemers proberen zich in te leven in de emoties en standpunten van de andere betrokkenen, ‘juist door samen over een probleem na te denken ontstaat er een gemeenschappelijke gedachte.’ Die gemeenschappelijke gedachte vormt de basis voor principes waarop de uiteindelijke besluitvorming over het vraagstuk kan worden gebaseerd. En met gedeelde principes, ontstaat er ook een gedeelde verantwoordelijkheid voor het onderwerp. ‘De gesprekken over die principes moeten we verbreden, met verschillende partijen die uiteindelijk verantwoordelijkheid delen ’ Om tot die gedeelde verantwoordelijkheid te komen spelen ook andere democratische waarden een rol in het proces van de Publieke Beraadkamers. Inclusie, bijvoorbeeld. ‘We

zoeken naar mensen vanuit totaal verschillende standpunten’, stelt Dorien Brunt. Dat betekent ook dat er soms actief groepen betrokken worden die niet altijd vertegenwoordigd zijn in het publieke debat. In een beraadkamer over de huisvesting van statushouders, moeten juist de vluchtelingen een plek hebben in het gesprek. Uit het interview blijkt echter dat inclusie en toegankelijkheid niet precies hetzelfde hoeven te zijn: ‘Voor de ‘binnenkring’ [waar het gesprek in eerste instantie wordt gevoerd, red.] wordt door onszelf een selectie gedaan van belanghebbenden en partijen, dus het is niet volledig open. Dat doen we om er zeker van te zijn dat je ook de minderheid aan tafel krijgt’. Maar ’aan de ‘buitenkring’ kan in principe iedereen meedoen die geïnteresseerd is in het onderwerp’. Daarnaast is er veel aandacht voor het proces van deliberatie. ‘Het is belangrijk dat mensen praten vanuit hun eigen ervaring: niet vanuit theorie of principes. We willen dat ze praten over een echt lastige situatie die ze slapeloze nachten hebben bezorgd!’ Er wordt vooraf duidelijk gemaakt dat het een veilige omgeving moet zijn zonder dat daarbij oordeelsvorming plaatsvindt. Mensen moeten vrijuit kunnen praten. Hoewel de Publieke Beraadkamer moet leiden tot gedeelde verantwoordelijkheid en principes voor besluitvorming, resulteert een beraadkamer nog niet in directe zeggenschap van de deelnemers. Het uiteindelijke besluit blijft bij de gemeenteraad –

lijke taal, die leef- en systeemwereld bij elkaar brengt. Want zo zegt Simon Bax, gemeente, school en gezin praten nog te vaak langs elkaar heen. Dat leidt tot frustratie en onnodig verlies van energie. Tegelijkertijd ontwikkelt Stefanie Schuddebeurs met de Luisteracademie concepten om beter te leren luisteren. Want wat is de vrijheid van meningsuiting waard, als we niet ook naar die meningen luisteren, en zo van gedachten kunnen wisselen?

kleine democratische gemeenschap van 12 tot 14 personen gesimuleerd. Wat het spel bijzonder maakt is niet alleen dat ‘de democratie’ zo heel concreet en tastbaar wordt; maar dat ook de spelregels van de democratie zelf onderdeel van het spel zijn. Zo experimenteren spelers met verschillende vormen van democratie, van deliberatieve democratie tot simpele meerderheidsbesluitvorming.

Ook in het onderwijs is er steeds meer aandacht voor democratische vaardigheden. Basis- en middelbare scholen hebben al sinds 2006 de wettelijke taak om actief en democratisch burgerschap te bevorderen, maar worstelen nog met de concrete invulling daarvan. Toch zijn er ook scholen die democratische vorming niet als uitkomst, maar als basis zien. Zo stelt de Eindhovense school DOE040 de democratische ontwikkeling van leerlingen centraal. Via sociocratische kringen bepalen leerlingen zelf hoe ze hun school willen inrichten. Door zelf deel te nemen aan dilemma’s en besluitvormingsprocessen te ervaren ontwikkelen de leerlingen zich.

Voorlopig zullen burgers om grotere invloed op het democratische proces blijven vragen. En ook buiten de politiek gaat de burger zich steeds meer met de publieke zaak bemoeien. Buurtbewoners willen niet alleen in toenemende mate voor hun eigen wijk zorgen, dat recht krijgen ze ook steeds meer, in de Omgevingswet of de Wmo. Hoe zorgen we ervoor dat we elkaar deze ruimte toevertrouwen, en er goed gebruik van maken? ventuele on i ten produ tie oplossen, zonder groepen buiten te sluiten? Dat is een van de grootste uitdagingen van de komende tijd. Gelukkig zijn we steeds meer aan het ontdekken hoe dat praktisch kan, zoals de genoemde Democratic Challenge experimenten laten zien. In het onderwijs, maar ook midden in de samenleving.

En Wim de Jong en Stevan Schevelier ontwikkelden het spel Demos – wie is de beste burger? Daarin wordt een

die vaak vertegenwoordigd is in de buitenring van een beraadkamer. ‘Voor het anders organiseren van zeggenschap is het te vroeg, want het is nog geen onderdeel van onze democratische cultuur.’ Is het dan niet lastig om tot een gedeelde verantwoordelijkheid te komen, als de raad toch beslist? Vooralsnog wel. ‘Onze droom is dat de Publieke Beraadkamer een volwaardig instrument in de Nederlandse democratie wordt, naast de vormen die we nu kennen. Als deze manier van praten geaccepteerd wordt, hebben we ons steentje bijgedragen!’ Voor ons is Publieke Beraadkamers een mooi voorbeeld van hoe verschillende democratische waarden kunnen worden gecombineerd, en worden toegevoegd aan bestaande besluitvormingsprocessen. Meer lezen over Publieke Beraadkamers en hun droom? Eind april 2016 publiceerden zij (mede) het boek ‘Publieke Bezinning’, Socratische dialogen over maatschappelijke vraagstukken’. Meer informatie is te vinden op de website: www.publiekebezinning.nl Kijk zelf eens door de Democratische Bril van de Democratic Challenge naar je experiment, initiatief, gemeente, organisatie, dorp of wijk! Hoe zit het met de transparantie? • Is het voor iedereen duidelijk hoe het proces in elkaar steekt en hoe besluiten worden genomen? • Is dat ook voor de buitenwereld zichtbaar? Hoe zit het met de toegankelijkheid en inclusie? • Wat doe je om mensen (iedereen) actief te betrekken of melden ze zichzelf aan?

Een unieke kans

• •

Wat maakt het initiatief laagdrempelig? Worden er bijzondere groepen bereikt?

Hoe ziet het proces van besluitvorming er uit? • Wat leggen we in dit proces vast aan regels en voorwaarden? • Wie heeft er baat bij of last van die regels? • Hoe wordt iedereen op een eerlijke manier meegenomen? • Hoe zorg je voor een gedragen besluit? • Hoe zorg je voor een goed gesprek waarin deelnemers meer begrip voor verschillende perspectieven krijgen? Hoe wordt zeggenschap georganiseerd? • Hoe is (delen van) zeggenschap georganiseerd? • Wat gebeurt er met de uitkomsten van het proces? • Worden besluiten dichter bij de belang hebbenden genomen? Wat is het effect op het democratisch burgerschap? • Versterken we de democratische gemeenschap ermee, en/of versterken we de overheid hiermee? • Versterken we de democratische competenties van deelnemers? Hoe democratisch is je organisatie zelf eigenlijk?

Kijken met Democratische Bril naar vernieuwing Wanneer is een dorp of een wijk eigenlijk democratisch? Hoe staat het met de democratische competenties/vaardigheden van bewoners? Wanneer kunnen we spreken over een regionale democratie?

Deliberatie

Zeggenschap

Worden besluiten genomen na een eerlijk, open gesprek met alle belanghebbenden?

Waarover kunnen bewoners meebeslissen?

Inclusie Kan iedereen meedoen aan debat, beleid en besluitvorming?

Transparantie Hoeveel mensen hebben inzicht in lokale bestedingen?

Worden ambtenaren getraind op democratisch professionalisme? Wanneer is een maatschappelijk initiatief democratisch? En is dat belangrijk? Wie bewaakt de democratische kwaliteit van de lokale (besluitvormings) processen?

Checks & balances Op welke manier is tegenspraak georganiseerd binnen de gemeente?

P 10


Burgerjournalistiek Thema Door: Yvette Jeuken

----------------------------------------------------------------------------Het bestaan van vrije media, bij voorkeur onafhankelijk en kritisch, is een fundament voor de democratie. Niet alleen nationaal, maar ook lokaal spelen de media een belangrijke rol in het controleren van de politieke macht. De kwaliteit van lokale en regionale kranten loopt ver achter op die van de nationale kranten, en er is doorgaans weinig aandacht voor politieke verslaglegging. Doordat gemeenten dankzij de decentralisaties meer besluitvormingsbevoegdheden hebben gekregen, en daarmee een uitbreiding van taken en verantwoordelijkheden, is het van belang dat is lokale media actief is in het kritisch onder de loep houden van de lokale politiek, en de lokale gemeenschap van onafhankelijke informatie te voorzien. Verschillende partijen hebben al aan de alarmbel getrokken. De Commissie Brinkman merkte dit op in haar rapport uit 2009.1 Het Stimuleringsfonds voor de Journalistiek zette een aantal onderzoeksopdrachten uit in 2013. De provincie Limburg startte in 2015 een regeling waarmee lokale en regionale media-initiatieven worden ondersteund, en het Algemeen Dagblad gaat de komende periode de wisselwerking tussen haar lokale, regionale en nationale media versterken. Ook burgers signaleerden deze ontwikkeling en startten uiteenlopende

initiatieven. Een aantal van hen sloot zich in het afgelopen jaar aan bij de Democratic Challenge, waaronder: de Staat van Tilburg, Mediaroots, Nieuwe lokale journalistiek van onderaf en Citizenresearch. Daarnaast zijn er ook andere burgerjournalistieke initiatieven in opkomst. “Burgerjournalistiek” zelf is geen nieuw verschijnsel. Met de komst van het internet spelen blogs en sociale media een belangrijke rol in het publiceren en delen van berichten, zowel in tekst, foto en/of video. Het delen van getuigenverklaringen en nieuwsgebeurtenissen door ‘de gewone burger’ heeft ook een belangrijke plek gekregen binnen de mainstream media. Burgerjournalistiek wordt door mainstream media ingezet om sneller informatie te krijgen en ‘personal stories’ geven meer kleur aan het nieuws. Ze spreken tot de verbeelding. De hierboven beschreven opvatting van burgerjournalistiek is echter vrij eenzijdig, en gaat bovenal uit van incidentele burgerjournalisten. Er zijn ook andere ontwikkelingen op het gebied van burgerjournalistiek, ontwikkelingen die meer gemeen hebben met het doel van mainstream journalistiek: “het verzamelen van meestal nieuwe of actuele gegevens, ze bewerken en met enige regelmaat publiceren voor het publiek in het algemeen of voor bepaalde publieksgroepen. Daarbij gaat het om gegevens die meestal van algemeen belang zijn, waarbij met name onderwerpen als politiek, economie en veiligheid worden gevolgd, afgezien van plotselinge sterk negatieve en in mindere mate positieve verschijnselen.”. Zoals

gezegd is onafhankelijke informatievoorziening noodzakelijk voor een goed functionerende democratie, omdat de journalistiek tegenwicht biedt aan de communicatie vanuit overheidswege. Met name kritische onderzoeksjournalistiek speelt hierin een cruciale rol. De initiatieven die interessant zijn in het kader van de Democratic Challenge onderscheiden zich doordat zij zich op journalistieke wijze richten op het vergaren van “gegevens die van algemeen belang” zijn. Het zijn initiatieven die niet gericht zijn op het vastleggen van ‘personal stories’, maar er naar streven om onderwerpen te agenderen en zorg te dragen voor informatievoorziening voor het algemeen publiek (of een bepaalde publieksgroep). Dergelijke initiatieven spelen in op het probleem dat zij signaleren rondom de beperkte capaciteit van lokale media.

Wat doe ik als DCkennismakelaar Burgerjournalistiek? Als kennismakelaar Burgerjournalistiek zal ik verkennend onderzoek doen naar de initiatieven die betrokken zijn bij de Democratic Challenge, maar ook initiatieven daarbuiten. Dit onderzoek verricht ik vanuit mijn rol als projectleider bij Netwerk Democratie, een van de partners van de Democratic Challenge. Netwerk Democratie houdt zich al sinds haar oprichting in 2011 bezig met democratische vernieuwing. Een belangrijk onderdeel hiervan is het vernieuwen en verdiepen van de betrokkenheid

van burgers bij de politiek, het verbeteren van transparantie rondom besluitvormingsprocessen en het versterken van de manier waarop het politieke bestuur verantwoording a e t naar de ur ers toe ournalistieke innovatie speelt hier een cruciale rol in. Immers, onpartijdige informatievoorziening ligt aan de basis van het vorm geven aan ‘checks and balances’. Initiatieven die zich bezighouden met lokale democratie hebben veelal te maken met geldgebrek om als initiatief te professionaliseren. Ook lokale media initiatieven kampen met dit probleem. Uit onderzoek van Bakker en Kerkhoven2 komt naar voren dat er daarom weinig regionaale en lokaale innovatieve media-initiatieven bestaan, of voort kunnen blijven bestaan. Een belangrijk probleem zit in de verdienmodellen waarmee gewerkt wordt. Deze zijn niet rendabel genoeg om de continuïteit van het initiatief te waarborgen. Een probleem dat mij vrijwel meteen duidelijk werd gemaakt door de initiatiefnemers die betrokken zijn bij de Democratic Challenge. Een oplossing hiervoor kan ik niet aandragen als kennismakelaar, maar in een verkennend onderzoek ga ik wel in op de vraag: wie draagt verantwoordelijkheid voor het voortbestaan van lokale en regionale media? Voortbouwend op de eerdere onderzoeken, rapporten, en initiatieven verken ik het antwoord op deze vraag. Daarnaast bekijk ik wel initiatieven er zijn, wie de belangrijke en/ of interessante spelers zijn in de lokale en regionale netwerken, en welke kansen er liggen om bestaande initiatieven elders te implementeren en/of op te schalen. Ook kijk ik welke potentiële samenwerkingsverbanden er zijn. Kortom, ik ga praktijkgericht

onderzoeken welke mogelijkheden er zijn om vorm te geven aan de ambitie van de Democratic Challenge: het versterken van de ‘checks and balances’ in de lokale democratie. Dus mocht jij je met lokale en regionale media bezighouden, of iemand weten met wie ik absoluut in gesprek moet gaan, kijk op www.democraticchallenge.nl en laat het me weten!

Oproep burgerjournalistiek en lokale media Het bestaan van vrije media, bij voorkeur onafhankelijk en kritisch, is een fundament voor de democratie. Niet alleen nationaal, maar ook lokaal speelt de media een belangrijke rol in het versterken van de ‘checks and balances’ in de democratie. Om de lokale politiek kritisch onder de loep te houden, voor publieke verantwoording en om de lokale gemeenschap van onafhankelijke informatie te voorzien. Als democratische waakhond van de lokale politiek. Bron: www.commissiebrinkman.nl Bron: www.nieuwslokaal.nl/rapporten/

1

2

Experiment gezocht • • •

Van burgers, gemeenten of andere partijen. Om de lokale democratische checks en balances te versterken Door op innovatieve wijze invulling te geven aan burgerjournalistiek (of andere vormen van lokale/ regionale media)

-----------------------------------------------------------------------------

“De politiek eet de democratie op. De echte volksvertegenwoordigende rol komt nauwelijks nog uit de verf. De representatieve democratie is in crisis. Dit systeem houdt het niet op deze manier.” Het zijn stevige uitspraken van Jacques Wallage, maar zeker niet zonder aanleiding. Toen hij in Groningen (in een non-politieke rol) betrokken was bij het debat over de aardbevingen, kwam hij tot schokkende constateringen. Het gedrag van volksvertegenwoordigers op nationaal, provinciaal en gemeentelijk niveau stuitte hem tegen de borst. De houding van een liegende, dealtjes sluitende, on-democratische overheid was verbijsterend. Een drastische, fundamentele verandering van de lokale democratie is

bittere noodzaak, benadrukt Wallage. Een gevoel van urgentie hiervoor is merkbaar buiten de politiek, bij de vele mensen die hun vertrouwen in de politiek zijn kwijtgeraakt en niet meer stemmen. Zij hebben wel door dat democratie veel meer is dan alleen politiek. Binnen de politiek is het echter een ander verhaal: politieke partijen tonen nauwelijks belangstelling voor innovatie van lokale democratie en het systeem eromheen. Ze reageren niet of nauwelijks op rapporten die veranderingen in de lokale democratie prediken.

“Het is ongelooflijk dat politieke partijen zo weinig belangstelling hebben voor broodnodige vernieuwing van de lokale democratie!” Een van die rapporten komt van de Raad voor het openbaar bestuur, waarvan Wallage voorzitter is, getiteld “15,9 uur. De verbindende rol van het raadslid in een vitale democratie”. Daarin wordt de veranderende

rol van de gemeente en raadsleden aangehaald: “Meer dan ooit blijkt het gemeentehuis niet meer vanzelfsprekend het centrum van de lokale gemeenschap. Er zijn meer spelers, andere verhoudingen en rijkstaken worden gedelegeerd (..). Burgers laten steeds vaker zien dat democratie bij hen begint.” Een behoorlijk aantal forse veranderingen dus, waarbij de gemeenteraad moet nadenken over het naleven van democratische en rechtsstatelijke waarden als representativiteit, gelijkheid, insluiting, transparantie, verantwoording en checks & balances. Dit kan door het gesprek met het college aan te gaan over de verhouding tussen burgerparticipatie en de betrokkenheid van de gemeenteraad. Of over welke soorten initiatieven wel en niet geschikt zijn. Of over de hoeveelheid ruimte er aan burgers moet worden geboden bij vraagstukken als de noodopvang van vluchtelingen. De Democratic Challenge benadert lokale democratie, aan de hand van een “democratische bril”, op eenzelfde manier. Wallage is positief over de opzet en de thema’s van de Democra-

Thema Door: Patty Claassens en Rolf Jongedijk

----------------------------------------------------------------------------In Oktober 2015 hebben de veertien Twentse gemeenten een regionale visie op vervoer in het kader van zorg vastgesteld. Op basis van deze visie willen de gemeenten het vervoer slimmer en beter organiseren. Op welke momenten hebben raadsleden zich over dit besluit kunnen buigen? Welke betrokkenen zijn gehoord om deze missie te formuleren? Heeft iedereen tijdig kunnen participeren? Hoe democratisch is de regionale bestuurlijke samenwerking eigenlijk? Steeds meer opgaven vereisen samenwerking tussen gemeenten, niet alleen vanwege voordelen van bedrijfsvoering maar juist ook om de maatschappelijke doelen te kunnen behalen. Terwijl de focus van deze bestuurlijke samenwerking op regionaal niveau ligt, speelt de democratische kaderstelling en controle

----------------------------------------------------------------------------Met de schaalvergroting en fusies in veel gemeenten en de daardoor ontstane grotere afstand tussen lokaal bestuur en lokale politiek enerzijds en bewoners anderzijds, wordt democratie op dorpen wijkpsniveau steeds belangrijker. In januari 2015 schrijft BZK in de Agenda Lokale Democratie over de inzet van dorpsen wijkraden als serieuze verrijking van de lokale democratie: “BZK zal in samenwerking met LvKK en VNG verkennen of, en zo ja hoe, verbreding van de toepassing van dorpsen wijkraden en gebiedscommissies mogelijk is.”

“Democratie is lokaal geworteld. Daarom moeten we de lokale experimenten voor democratische vernieuwing omarmen.”

zich op lokaal niveau af. In Twente is hier zelfs bewust voor gekozen sinds het einde van de WGRplus per 1 januari 2016: de raden zijn niet langer vertegenwoordigd in het Algemeen Bestuur van de Regio Twente maar zullen nieuwe wegen moeten ontwikkelen om sturing en controle op die regionale agenda te kunnen leveren. Om op een andere manier te zorgen voor regionale kaderstelling en democratische controle, gaan de Twentse gemeenten komende maanden gezamenlijk op expeditie – op zoek naar nieuwe vormen van regionale democratisering. De uitdaging is hierbij de samenwerking op regionaal niveau expliciet te legitimeren. Een experimenteeragenda moet het antwoord geven op de vraag hoe je de regionale samenwerking in Twente verder stevig democratisch kunt verankeren. Op 25 mei 2016 komen de veertien entse ri ers samen tijdens et Kennisfestival in Deventer om een experimenteeragenda te verkennen rond het thema regionale democratie. Wordt de regio de broedkamer voor vitale democratie? Hoe kan regionaal bestuur democratischer worden? Wij

gaan de inspiratie van innoverend Nederland hierbij ten volste benutten tijdens het kennisfestival en daarna. Gestimuleerd door de provincie Overijssel en wetenschappelijk bijgestaan door prof. Denters en prof. Boogers van de Universiteit Twente gaat men aan de slag. Deze opgave kent tenminste drie kritische toetsvragen, die dan ook verkend gaan worden: • De mogelijkheden om regionale besluitvormingsprocessen te beïnvloeden; • De vraag of alle betrokkenen ook de mogelijkheid hebben om invloed uit te oefenen; • De vraag of alle partijen een gelijke kans hebben om invloed uit te oefenen. Gemeenteraden zijn en blijven als volksvertegenwoordigingen natuurlijk betrokken, maar het mandaat van de lokale volksvertegenwoordiger strekt inhoudelijk niet verder dan de eigen gemeentegrens. Terwijl de regionale agenda al snel veel meer dan een e i nte optelsom van lokale agenda’s is. Er ligt dus een uitdaging om naast de indirecte route via

Dorps- en wijkdemocratie Door: Ben van Essen

tic Challenge, de experimenten en de vragen die gesteld worden. Maar nu moet de volgende stap gezet worden: als we de urgentie van het probleem niet nu op de kaart zetten, kan het wel eens helemaal misgaan. De politiek eet de democratie op: het is vijf voor twaalf.


De regio: de broedkamer voor vitale democratie?

Thema

Jacques Wallage luidt de noodklok: De politiek eet de democratie op! Door: Bowy van Leuven

P 11

tieën’ zelf. Daaraan verbonden zijn er ook vragen over de wijze waarop de gemeente kaders kan stellen voor processen van dorpsen wijkdemocratie. Zo zijn burgers die betrokken zijn bij burgerinitiatieven niet zonder meer representatief voor alle burgers in de buurt of dorp. Het is belangrijk dat de belangen van andere burgers ook aan bod komen.

In maart 2013 verscheen het rapport Dorps- en wijkraden in Nederland: “Er is sprake van een top-down benadering. Gemeenten zijn nog steeds leidend en regisserend. Het is nog te vaak ‘de vergroting van draagvlak van gemeentelijk beleid’ in plaats van ‘bevordering van eigen verantwoordelijkheid van burgers’. Om tot het laatste te komen, zijn ruimdenkende beleidsmakers nodig, moet er worden gebouwd aan vertrouwen en de grondvesten voor een ‘doe-democratie’.”

De Buurtkiep, naar hogere spelniveaus in ‘buurtkracht en buurtdemocratie in Den Bosch gaat in op dergelijke vraagstukken. Hans Kessens, initiatiefnemer van dit experiment benadrukt dat het streven naar dorpsen wijkdemocratie vraagt om verantwoord democratisch handelen, vooral van de bewoners zelf. Dat zouden zij zelf moeten organiseren. Daarbij gaat het om democratische waarden als: • Voor-én tegenspraak organiseren (initiatiefnemers staan open voor tegenspraak en weten deze ook te organiseren). • Openheid (initiatieven sluiten geen deelnemers uit; de discussie over idee en uitvoering wordt in openheid gevoerd). • Verbinden (het vermogen om belangen te kunnen verenigen en op een goede manier kunnen omgaan met minderheden/ meerderheden).

Een tiental DC-experimenten richt zich op democratische processen op dorpsen wijkniveau. Daarbij lopen ze aan tegen vragen die te maken hebben met democratische principes binnen de ‘dorpsen wijkdemocra-

In dorpsraden en dorpsbelangenorganisaties wordt steeds vaker ingezet op vormen van doe-democratie en zelfsturing. Zeker in krimpregio’s worden vanuit zelforganisatie initiatieven genomen gericht op de

instandhouding van lokale voorzieningen en sociale samenhang. Daarbij kiezen bewoners organisatievormen die bij hun initiatief passen. Denk bijvoorbeeld aan zorg- of dorpscoöperaties. Deze nieuwe vormen zijn meer gericht op de relatie burger-burger en minder op burger-overheid. Dat roept ook nieuwe vragen op over de democratische kwaliteit van beslissingen die de gemeenschap of coöperatie moeten nemen.

Wat doet een DCkennismakelaar? Ik, Ben van Essen, ben kennismakelaar voor de Democratic Challenge op het thema dorpsen wijkdemocratie. Onder andere in mijn rol als voorzitter van de Vereniging Kleine Kernen Limburg, zie ik bewonersorganisaties zoeken naar methoden om de wijk en/of het dorp breed te activeren. Met die achtergrond ben ik als kennismakelaar dorpsen wijkdemocratie (onlangs) op pad gegaan met de volgende kennisvragen: 1. Wat zijn democratische waarden voor dorpsen wijkdemocratie? Zijn die anders dan bij de gemeente? 2. Hoe kunnen deze democratische waarden worden vormgegeven (welke instrumenten)? 3. Welke rol is hierin weggelegd voor burgers zelf, voor de gemeente, voor eventuele andere partijen? In een eerste rondje langs drie experimenten valt op dat in twee situaties

gemeenteraden, ook naar directe vormen van democratische versterking te zoeken. Gemeenteraden zullen als rentmeesters van democratie de besturen en partners dus ook moeten aansporen en faciliteren om samenwerkingsprocessen democratisch te organiseren. Moeilijk hoeft dat niet altijd te zijn. Immers, ook bij regionaal bestuur gelden de drie basiseisen voor legitimatie en acceptatie, waar overigens nog een hele slag te slaan is: • Transparantie van informatie en communicatie (openbaar, toegankelijk, interactief) • Altijd sprake van keuzemogelijkheden, geboden alternatieven (afweging) • Tijdigheid Bij regionale samenwerking hebben we dan ook nog een extra uitdaging te gaan: een helder overzicht van het speelveld, inzicht in wie nu over welke agenda’s daadwerkelijk beslist en helderheid over toezicht en controle. Heldere uitlijning van (regionale) besluitvormingsprocessen is niet alleen in belang van het gemiddelde raadslid, het is vanuit democratisch oogpunt ook voor de burger een must.Bij de versterking van de Twentse democratie wordt een belangrijke nadruk gelegd op democratische processen en dialoog. Door belanghebbenden en relevante partners te betrekken bij regionale beleidsvoorbereiding en besluitvorming. Hierbij kan worden gezocht binnen een reed s ala aan opties vari rend

de kaders voor dorpsen wijkdemocratie vooral vanuit de gemeente aangereikt worden. Daarbij zoeken gemeenten als Winterswijk en Arnhem vergaande vormen van medezeggenschap, waar bewonersorganisaties zoals buurt- en dorpsraden actief in mee gaan. Dat vraagt van de kant van bewonersorganisaties vaardigheden om de wijk en/of het dorp een gedragen stem te geven. In Den Bosch wordt meer gezocht naar een eigen democratische aanpak vanuit de wijken, die overigens wel weer op de dialoog met de gemeente gericht is. Het is (nog) geen experiment, maar met betrokkenheid vanuit de gemeente Peel en Maas wordt momenteel gewerkt aan een Bijzonder Statuut, gericht op de organisatie van zeggenschap vanuit binnen de gemeenschap. Daar moet ik nog verder induiken. Mogelijk is dit een experiment dat in de nieuwe ronde mee kan doen.

Wat zegt de wetenschap? In de Montessori-Democratie (Tonkens e.a. Amsterdam 2015) wordt ingegaan op de zwijgende meerdereid, onderverdeeld in drie profielen De loyale burger, de positief-kritische burger en de afzijdige burger. “Het treurigst is het lot van burgers met et derde profiel de a zijdi e ur ers Zij betalen belasting en ze verwachten daarvoor dienstverlening door de (gemeentelijke) overheid. Zij zijn niet te enthousiasmeren voor een inspraakavond. Ze hebben weinig vertrouwen in medeburgers die gemeentelijke taken zouden overnemen. Zelf zitten ze al helemaal niet te wachten op zorgtaken en burgerinitiatieven.” Gemeenten zoeken naar oplossingen. Ik ben in het bijzonder geïnteresseerd in de vraag in hoeverre de wijken/ of dorpsgemeenschap zelf wegen

van het gebruik van social media tot aan idee n over re ionale assemblee-achtige bijeenkomsten. Deze regionale vernieuwingsagenda willen de entse ri ers koppelen aan de provinciale en landelijke agenda voor democratie en regionaal bestuur.

Oproep Zijn jullie ook op zoek naar nieuwe vormen voor dialoog en democratische regionale processen? We zoeken naar regiodemocratie-experimenten die: • Op een vernieuwende manier invulling geven aan democratische legitimiteit van de regio • Op regionaal niveau (levendige) democratische arrangementen ontwikkelen • De vernieuwing niet zozeer zoeken in nieuwe structuren, maar vooral ook in democratische processen en dialoog met belanghebbenden Meld je experiment dan ook aan bij de Democratic Challenge.

vindt om deze groep een bij hun passende plek te geven bij bewonersinitiatieven.

Oproep Ook op het thema dorpsen wijkdemocratie zoeken we nieuwe experimhenten. Hoe organiseren bewoners hun eigen democratie op dorps/wijkniveau? Als je als dorp/wijk een project opzet, hoe neem je dan democratische besluiten? Hoe betrek je iedereen en wat doe je bijvoorbeeld als er grote meningsverschillen zijn? Deze vraagstukken worden door de schaalvergroting steeds belangrijker. Hoe organiseren we democratische processen in een gemeente met meer dan 25 wijken en dorpskernen? We zoeken experimenten die: • Bij voorkeur vanuit dorpsbewoners of wijkbewoners komen (maar vanuit gemeente mag ook) • Op een vernieuwende manier invulling geven aan dorps- of wijkdemocratie • Op een vernieuwende manier invulling geven aan dorps- of wijkraden: bijvoorbeeld waar dorpen of wijken verregaande zeggenschap hebben.

P 12


De Democratic Challenge verzamelt, bundelt en ondersteunt lokale democratie-experimenten. Het ene experiment is nog vernieuwender dan het andere. Hieronder een korte schets van negen fantastische democratie-experimenten. Ter inspiratie.

Omgekeerde inspraakavond In Waalpolder wordt dit najaar de eerste omgekeerde inspraakavond georganiseerd. Initiatiefnemer is een de Waalpoldergroep, met daarin een paar raadsleden, ambtenaren, ondernemers en inwoners. Tijdens de omgekeerde inspraakavond worden plannen gepresenteerd door ondernemers en inwoners; de raadsleden en/ of ambtenaren worden uitgenodigd om in te spreken!

De gekozen wijkmanager De gekozen wijkmanager is een experiment in de wijk Blader in Zoutmeer. De eerste verkiezingen vinden plaats gelijktijdig met de Tweede Kamer-verkiezingen in 2017. Er zijn inmiddels vier kandidaten die aan de gezamenlijk voorwaarden van de gemeente en de wijkraad voldoen. De wijkmanager heeft tevens een functie als ombudsman en kan agenderend optreden in de gemeenteraad.

Standpuntstemmen

Groenaandelen

Standpuntstemmen: tijdens de verkiezingen in 2018 zal in Amerweerd niet alleen worden gestemd op mensen maar ook op standpunten. Zo is de dag na de verkiezingen een eerste aanzet voor het collegeakkoord gereed op basis waarvan partijen zich kunnen inzetten.

In Hollands Midden krijgen alle inwoners van de wijk Groensteeg 200 euro aan zogenaamde groenaandelen die ze kunnen besteden aan groen-onderhoud. Ze kunnen ook zelf uren investeren en het geld aan andere zaken besteden.

‘Nu we er toch zijn…’ ‘Nu we er toch zijn…’ – in Baarlingen worden de buurtstemlocaties gebruikt voor een gesprek van de hele dag over de prioriteiten voor de buurt. Zolang de stemhokjes open zijn worden stemmers uitgenodigd om mee te doen. Ook is er een buurtmarkt met initiatieven waar bewoners voor worden uitgenodigd; je kan meer doen dan alleen stemmen. Representatieve en participatieve democratie worden zo on the spot aan elkaar gekoppeld.

PartijOnline PartijOnline is een online experiment in Voorlinde met als primair doel bottom up input te leveren aan lokale politieke partijen. PartijOnline is in de kern een middel om het burgerinitiatief zonder onnodige blokkades voor het politieke voetlicht te brengen. Het model bestaat ruwweg uit drie schillen: de interesseschil, de activeringsschil en de concretiseringsschil. Je kunt zelf aangeven waar je interesses liggen en op welke wijze je een bijdrage wilt leveren. Uiteindelijk kan dat leiden tot een concreet initiatief dat wordt voorgelegd aan de gemeenteraad.

Fryske utdaging Interview Met: Jaap Koen Bijma Door: Sanne Bruin ----------------------------------------------------------------------------Jaap Koen Bijma - adviseert initiatiefnemers die middels lokale ontwikkeling Friesland verder willen brengen, en verbindt hen aan avontuurlijke ambtenaren en bestuurders.

10 Friese Dorpen Dit experiment gaat over initiatieven die de leefbaarheid op het Friese platteland versterken. Veel dorpen

hebben moeite met de cultuur die rondom democratie is gevormd, maar weten niet goed hoe het anders zou kunnen. Veilige experimenten moeten burgers inspireren om zelf initiatieven te ontwikkelen en dóór te zetten. Ook in Friesland gebeurt het: er is onvrede, een klacht. Deze wordt door betrokkenen constructief omgezet in een wens, gevolgd door een idee. Er wordt gesproken met lokalen, het gaat bubbelen, er wordt gewerkt aan draagvlak, op vrijwillige basis wordt er hard gewerkt aan een concreet plan. En wanneer al deze tijd en aandacht in een uitgewerkt voorstel wordt


Jantine Kriens doet een oproep

FANTASTISCHE EXPERIMENTEN Door: Jeroen, Joop, Marjet, David, Petra, Jornt en Daniël -----------------------------------------------------------------------------

P 13

Jantine Kriens roept lokale democratie experimenten op zich aan te melden bij de Democratic Challenge anna rendt, een politiek filoso e, s ree over de intrinsieke e oe te van de mens aan politiek andelen eze uitin en van ie e zijn en de vers illende idee n die e e en ten aanzien van de samenlevin komen tot uitdrukkin in de pu lieke ruimte, de ruimte a ter onze voor-

Straatreferendum

deur vandaan emo ratie aat niet enkel over politiek en verkiezin en o over saaie emeenteraadsver aderin en en over i ue ur emeesters met in e ikkelde ketens emo ratie

aat over veel meer dan politiek et aat ook over de vers eiden eid aan idee n die e e en en et evoel van ik il invloed uitoe enen et is de op ave om de saaie emeenteraadsver aderin en die dat in de meeste evallen to no el zijn te ver inden aan de intrinsieke e oe te van de mens om zi te laten zien in de pu lieke ruimte e leven samen en e maken die samenlevin met elkaar

Daarom doe ik de oproep Ben je bezig in de vernieuwing van de lokale democratie, meld je dan aan voor de Democratic Challenge! kijk voor meer informatie op: www.democraticchallenge.nl

De Amersfoortse uitdaging

Na het Oekraïne-referendum nu ook wettelijk regelen dat er ruimte komt voor een straatreferendum. Als 5% van de straat een referendum wil over straatonderwerpen moet dat gefaciliteerd worden. Bij +30% opkomst wordt dat de straatoplossing. En daar moet de hele straat zich aan houden. De gemeente Blauwhoek stelt het Amerikaanse model voor impeaching in. De bevolking mag bij meerderheid een wethouder afzetten.

Interview Met: Anne de Feijter Door: Sanne Bruin -----------------------------------------------------------------------------

Schaduwraad

Programmamanager Anne de Feijter heeft in Amersfoort de bestuursopdracht gekregen om de bestuurlijke vernieuwing in deze raadsperiode een extra impuls te geven. We spreken met haar over de ervaringen van dit laatste jaar. In Amersfoort wordt breed ingezet op bestuurlijke vernieuwing. Al sinds 2014 wordt er gewerkt aan deze transitie in denken en doen.

De eerste Nederlandse schaduwraad. Zes keer per jaar gaat de gemeenteraad van Boekhorst in de schaduw van zijn inwoners zitten. De raadsleden nemen plaats op de publieke tribune, terwijl een gelote vertegenwoordiging van Boekhorstenaren plaatsneemt achter de microfoons. De onderwerpen voor de Schaduwraadsvergadering zijn door de inwoners zelf aangeleverd door middel van een enquête. Aan het eind van de schaduwraad stemmen zowel gemeenteraad als burgerraad over de besluiten. De stemmen worden bij elkaar opgeteld en wegen even zwaar.

Op dit moment doet Amersfoort mee aan de Democratic Challenge met vier experimenten:

1. De Gelote Burgerraad Het beslismandaat van de gemeenteraad voor één keer overdragen aan een groep gelote burgers is beslist spannend. 2. Jaar experimenteren met werken vergadervormen in de raad Dialoog methodes, interviews in plaats van twee minuten inspraaktijd, actualiteitenraad, enz. 3. De Groene Motor In Amersfoort wordt een Groenvisie geschreven door inwoners en drie raadsleden. Een bijzondere co-creatie die vraagt om het continueren van samenwerking bij de uitvoering! 4. Nieuwe werkwijze Participatie Starten vóór de start. Samen met andere belanghebbende partijen bepaalt de gemeente vroegtijdig in het proces om welke aanpak een nieuwe opgave vraagt. Nieuwe werkvormen bedenken is één ding. De plannen zijn bevlogen,

de idealen groot, de bedoelingen goed. Maar deze nieuwe manier van werken in het DNA van alle betrokkenen krijgen is een klus apart. Onder druk valt een mens immers makkelijk terug op het vertrouwde. Het nieuwe vertrouwd maken kost vooral tijd en vergt het opdoen van veel ervaringen.

Hoe voorkom je terugval in oude routines? Door veel vragen te blijven stellen, als luis in de pels en vinger aan de pols: ‘Hoe gaat het nu, welke problemen kom je daarbij tegen, hoe kunnen we die ombuigen/oplossen?’ Ik heb de antwoorden niet, maar verbind mensen met dezelfde vragen en zet ze aan tot het samen vinden van antwoorden. Bij alle vier de experimenten is sprake van een gemengde werkgroep, met ambtenaren, raadsleden én inwoners. In de huidige

samenleving veranderen álle rollen en is het dus voor iedereen zoeken. We ervaren dat samen zoeken sneller tot nieuwe verstandhoudingen en samenwerkingsverbanden leidt.

Op een stevig fundament is het goed bouwen: starten vóór de start. Voor alle experimenten wordt in Amersfoort een nieuw soort basis gebruikt. Niet meer zoals voorheen: eerst intern een plan schrijven, door de raad halen en dan vragen aan de burgers en organisaties: doen jullie mee bij het uitrollen van dit plan? Nee, vóór de start, direct wanneer de opgave is geformuleerd, eerst rond kijken: wie is er hier nog meer mee bezig – organisaties, netwerken, initiatieven, mensen.Zij worden uitgenodigd om in deze verkennende fase al mee te denken. Dit is een fraai voorbeeld van win-win: hun expertise wordt erkend en benut, het wiel hoeft niet opnieuw uitgevonden te worden en er is al directe bredere betrokken-

heid. De opgave wordt sámen geanalyseerd, verschillende perspectieven worden verzameld. Samen kijken we: wat is de beste procesaanpak om de opgave te tackelen. Daarbij bepalen we samen: wie kan dit project het best trekken, kiezen we voor een netwerkbenadering, een co-creatie of een projectmatige werkwijze. Niet meer automatisch gaan voor de bekende, vaststaande taakverdeling, maar objectief durven kiezen voor de handigste, de snelste, de beste aanpak voor dit spe ifieke proje t atuurlijk is ook dit wennen. Veel van deze vernieuwingen haken in elkaar. Als je aan de ene kant iets verandert moet het aan de andere kant ook aansluiten. Wil je burgerinitiatieven stimuleren, dan moeten actieve burgers met vragen aan de gemeente ook sneller op de juiste plek komen. Daarom werkt Amersfoort ook aan een publieksvriendelijker en toegankelijker stadhuis. Zo kunnen we onze doelstelling ‘Samen maken we de stad’ realiseren. Met ónze stad Amersfoort als spil.

Vertegenwoordigende democratie in gemeenten voorgelegd aan de gemeenteraad gaat het snel: ‘dit past niet in het bestemmingsplan’. En de raad keurt het af. Ontmoediging is dan niet vreemd. Maar wel zonde. Jaap Koen Bijma werpt zich op als buitenboordmotor voor initiatieven. Om initiatiefnemers te helpen dóór de weerstand heen de eindstreep te halen. Hij maakt zich uit intrinsieke overtuiging hard voor een constructieve samenwerking tussen overheid en ur er aar ij s u t ij filosofis e beschouwing niet. Deze kunnen helpen betrokkenen weer de geest van de democratie te zien, en van daaruit te handelen, in plaats van zich vast te bijten of stuk te lopen op de vorm van de huidige democratie. “De cultuur van initiatief nemen is in Friesland altijd groot geweest. Vanuit het dorp organiseer je met en voor elkaar wat je nodig hebt. Dat gaat

met een hele eigen energie. Politiek handelt met een hele andere energie, en wanneer deze elkaar ontmoeten kunnen deze energieën, ondanks de goede bedoelingen van beide partijen, elkaar krachtig tegenwerken.” “Om beide energieën effectief tot hun recht te laten komen is een andere benadering nodig. Deze tijd van terugtrekkende overheid is een ideaal moment om dit in te zetten. Voorheen was de overheid (de raad) initiatiefnemer, nu wordt de burger daar steeds meer toe uitgedaagd. Maar de raad blijft wel het orgaan om de uiteindelijke besluiten te nemen, waarbij dus de ontmoedigende ‘nee, past niet in ons plan’ op de loer ligt. Om burgers werkelijk te motiveren initiatieven uit te werken is het noodzakelijk dat de raad expliciet positief staat tegenover elk initiatief, als zijnde de taak van de burger. De weging van de raad voor besluiten zou dan

ook niet moeten gaan over de inhoud van het initiatief, maar of de democratische principes worden gediend en de democratische processen goed zijn toegepast.” Dus ja, de burgers zijn aan zet. Dat weten we allemaal. Dat wil iedereen. Maar ja, de raad zal daar ook ruimte aan moeten bieden. Terugtrekkende overheid betekent dus een stap terug doen. Bekend terrein verlaten. Maar ook een nieuwe positie innemen. In Friesland is men in dit proces voorzichtig positief. Er is tijd nodig om te wennen, en processen hebben nu eenmaal hun tijd nodig. Jaap Koen Bijma blijft zijn energie niet a atend inzetten om dit pro es in beweging te houden, zodat ook de initiatieven van de symbolische 10 Friese Dorpen hun eindstreep halen.

Column Door: Willem van Rosmalen ---------------------------------------------------------------------------------De vertegenwoordigende democratie binnen gemeenten lijkt failliet te gaan. Burgers nemen het heft in eigen hand. Kijk naar de opvang van vluchtelingen. Burgers voelen zich onvoldoende gehoord. Het vertrouwen in de lokale politiek brokkelt af. In 2018 zijn er weer gemeenteraadsverkiezingen. Verwacht kan worden dat de opkomst bij verkiezingen verder af zal nemen. De vertegenwoordigende democratie lijkt hiermee failliet te gaan. Maar we kunnen een doorstart voorbereiden. Door de versnippering van het politieke landschap strijden veel partijen voor de gunst van de kiezer. De

versnippering maakt het noodzakelijk dat na verkiezingen coalities gesloten moeten worden voor een meerderheidsbestuur. Partijen zullen ‘ water bij de politieke wijn’ moeten doen om mee te kunnen regeren. De kiezer kan dit ervaren als kiezersbedrog. Vraagtekens kunnen geplaatst worden bij de kwaliteit van bestuurders. Het is geen sinecure om de vele maatschappelijke veranderingen te volgen en deze met kennis van zaken te (be)sturen. De publieke opinie oordeelt hard over gebrekkig kwalitatief functioneren van politici. De burger verdient een steviger positie in het politieke besluitvormingssysteem. Betrokkenheid langs wegen van inspraak en participatie lijkt niet langer te werken wanneer werkelijke invloed op besluitvorming uitblijft. Steeds vaker wordt overgegaan op ‘ het aanspreken van de kracht van

de burger’. Dit moet goed begeleid worden, omdat anders – gevoed door bestaand wantrouwen in de politiek– dit al snel gezien wordt als een overheid die zaken op zijn beloop laat. Politieke besluiten vormen aanleiding tot protest, collectieve verwerping en sociale onrust. Onze samenleving hecht aan vrijheid en de daarbij horende democratische beginselen. Maar kan er in alle redelijkheid nog gesproken worden van een gemeenteraad als volksvertegenwoordigend orgaan bij een opkomstpercentage van minder dan 50%? Is er draagvlak voor een meerderheidsbesluit, gebaseerd op een minderheid van het kiezerspotentieel? Protesten uit de samenleving bij belangrijke besluiten geven de indruk dat de burger zich niet langer vertegenwoordigd voelt.

Hoe dan wel? Een aantal prikkelende suggesties voor lokale experimenten: Partijen zouden voorafgaand aan de verkiezingen aan moeten geven, met welke partijen zij willen samenwerken in een bestuurscollege en welke concessies hiervoor gedaan worden. De kiezer heeft hier recht op. Ook zouden politieke partijen burgers kunnen zien als eigenaar van de gemeente. Eigenaarschap betekent verantwoordelijkheid nemen. Politieke partijen zouden voorafgaand aan verkiezingen met de eigenaren een visie op de gemeente moeten vormen. Partijen zullen hierdoor korter bij elkaar komen te staan. Mogelijk zelfs dat onderscheid tussen coalitie en oppositie vervaagt. Een nadrukkelijk samen optrekken in het belang van de burgers.

Verkiezingen zullen dan vooral gaan over de kwaliteit van bestuurders: wie kan sturing geven aan het realiseren van de gemeentelijke visie. De burger kiest vertegenwoordigers van het publiek belang. Er komt een sterk kwalitatieve gemeenteraad met kwalitatieve bestuurders. Verwant aan eigenaarschap is een andere bestuursstructuur: De gemeenteraad gaat functioneren als een Raad van Toezicht, het college van Burgemeester en Wethouders als een Raad van Bestuur. Met een jaarlijkse vergadering van eigenaren als ondersteunend orgaan aan de Raad van Toezicht. Een doorstart met nieuw elan. Dat is ook nodig om een democratie-experiment in te dienen bij de Democratic Challenge. Durft u het aan?

P 14


Door: Petra van Houdt ----------------------------------------------------------------------------Alle bewoners samen als bestuurders! Maar hoe kom je nu écht te weten wat mensen willen? Niet alleen een selecte groep, maar iedereen die wil!

Waarom? Mijn concept is gebaseerd op het idee om het individu in de maatschappij weer eigenaarschapsgevoel te geven bij de gezamenlijke ruimte. Dus simpel gezegd; als iemand met zijn auto tegen een paaltje aanrijdt, hoe zorg je dan dat hij niet alleen de schade aan de auto erg vindt, maar ook de schade aan onze paal? Na de Tweede Wereldoorlog was er een groot samen-gevoel (samen zijn we slachtoffer) en daaruit is het sociale stelsel ontstaan. Later in de jaren 60 en 70 is er hard gestreden voor de vrijheid van het individu. Mensen gingen de maatschappij anders bekijken; met zichzelf als middelpunt. De

belangen en rechten van één enkel persoon waren vanaf nu het uitgangspunt. Samen is het nu een groep individuen geworden, allemaal ‘ikjes’. Deze trend heeft zich doorgezet in de jaren 80 en 90 en is nu, één à twee generaties later verder ontwikkeld. Daarnaast heeft de overheid steeds meer rollen en verantwoordelijkheden op zich genomen. Aan de ene kant wordt dat comfortabel gevonden aan de andere kant als “betuttelend” ervaren.

Wat? Mijn idee is dat alle stemgerechtigden per half jaar via hun BSN nummer een aantal punten krijgen, laten we zeggen 100 punten. Deze punten kunnen op verschillende schaalniveaus ingezet worden. Van heel groot: bijvoorbeeld “zorg” tot aan heel klein: extra personeel in het verpleeghuis in je dorp of stad. Of van “onderwijs” tot een nieu fietsenrek op et s oolplein. Als je je punten niet inzet dan komen deze in de “algemene pot” terecht. Deze algemene punten worden door de politiek verdeeld naar hun inzicht. De bewoners bepalen dus samen hoeveel zeggenschap/ bestuurs-

Lokale Democratie in Beweging!

recht de overheid nog heeft. Door je punten niet te besteden kies je ervoor dat anderen beslissen. Samen ben je verantwoordelijk voor de keuzes! Als bijvoorbeeld de riolering in je straat vervangen moet worden dan heb je je buren nodig om daar samen punten op in te zetten, zo ga je samenwerken en krijg je weer groepsbelang; samen sterk! Projecten waar geen behoefte aan is kunnen zo niet meer uitgevoerd worden, het koningshuis krijgt wat het volk hen aan punten toebedeeld en zo verder. Met deze vorm kan ook goed gedrag beloond worden. Bijvoorbeeld als je vrijwilligerswerk doet met een maatschappelijk belang dan krijg je tien punten extra. Of je rijdt auto en hebt al een jaar lang geen boete gehad dan krijg je zeven punten extra. Als je je goed gedraagt kun je meer zeggenschap verdienen!

Hoe? De politiek (gemeente, provincie of landelijke overheid) zou er heel anders uitziet dan nu. Er zijn nog maar een paar kleine groepjes bestuurders nodig die door middel van. loting (zie boek Tegen verkiezingen door David

Door: Frank Speel ----------------------------------------------------------------------------Het programma Lokale Democratie in Beweging (LDiB) is een gezamenlijk programma van de beroeps- en belangenverenigingen van raadsleden, wetouders, ur emeesters, ri ers en gemeentesecretarissen, de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) en het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK). Het doel van het Programma LDiB is dat het lokaal bestuur in 2018 méér dan nu in staat is door samenspel

Reybrouck) deze functie een paar jaar vervullen. De rol van de overheid zou drastisch veranderen door deze aanpak. De gemeente wordt een puntenadministratiekantoor en opdrachtgever/projectleider om de ingezette punten uit te laten voeren. Daarbij bepalen ze dan wat ‘goed gedrag’ is, met hoeveel punten dat beloond wordt en ze verdelen de “algemene pot”. Bezuinigingen bestaan niet meer: er is een budget dat wordt gedeeld door het aantal uit te geven punten. De aarde per punt u tueert als et budget of het aantal uit te geven punten verandert. Mensen hoeven niet meer te stemmen want verkiezingen zijn niet meer nodig! Door de kracht van de massa ontstaat een zelfregulerend systeem. Zijn er veel ouderen dan zullen zij hun punten waarschijnlijk inzetten op met name ouderenzorg. Iemand met jonge kinderen zal zijn punten waarschijnlijk inzetten op onderwijs en kinderopvang bijvoorbeeld. En zo krijgen bewoners een direct belang bij het betalen van belastingen en de besteding daarvan, een individuele rol binnen de massa.

in verbinding te zijn met inwoners en bedrijven. We nodigen u uit in gesprek te gaan over de democratie anno nu. We gaan van een overheid die alles regelt, naar een overheid die ruimte biedt voor initiatieven van buiten. Hierdoor verandert niet alleen de relatie tussen overheid en samenleving, maar ook het samenspel tussen politiek, bestuur en ambtenaren. We vroegen inwoners en ambtenaren waar ze in de praktijk tegenaan lopen. Dit leidde tot tien vraagstukken.


De Groningse uitdaging

ALLE BEWONERS SAMEN ALS BESTUURDERS

Pamflet

P 15

en daardoor bredere acceptatie, aan degenen die moeten leven met de besluiten.

Onderzoek en voorwerk

Interview Met: Wieke Paulusma Door: Sanne Bruin -----------------------------------------------------------------------------

Experiment: Coöperatieve wijkraad Een experiment dat voor een deel is over komen waaien vanuit Engeland, maar dankzij de G1000 Groningen een groep inwoners heeft gemobiliseerd. Een coöperatieve gemeenteraad met een vertegenwoordiging van lokale politici en inwoners die beschikken over gelijkwaardige invloed en zeggenschap. Een lotingsysteem zal zorgen voor een roulerende groep vertegenwoordigers van de inwoners.

Om te beginnen gaan we nu met een denktank bekijken of dit principe past in het “Van wijken weten” programma van de gemeente Arnhem. Alle wijken van Arnhem krijgen een eigen budget, waardoor ze een soort zelfstandige staatjes worden en waarvan team leefomgeving (= gemeente) de eindverantwoordelijke, dus beslisser is. Samen vormen deze staatjes de “United States of Arnhem”. Elden is een pilot-wijk/ dorp van dit programma, een kans en een zoektocht voor bewoners en bestuurders! De dorpsraad vroeg zich af hoe ze de wensen en meningen van de bewoners over het te besteden budget moeten achterhalen. Met de denktank gaan we kijken of het puntensysteem (in aangepaste vorm) hiervoor geschikt is.

Groningen heeft al een lange geschiedenis van gebiedsgericht werken, met o.a. wijkstemdagen om budgetten toe te kennen, en ruimte voor burgerinitiatieven. Daarin werkten raad en burgers vooral naast elkaar. Maar kan die samenwerking meer geïntegreerd worden? Werkt de huidige vorm van representativiteit

dan nog wel? Kan de rol van de raad anders? En hoe dan? In het zoeken naar antwoorden op deze vragen is er in Groningen een G1000 gehouden en zijn er vijf experimenten voor lokale bestuurlijke vernieuwing gestart: burgerbegroting, coöperatievormen, loting en leefomgeving. In het vijfde Groningse experiment, de coöperatieve wijkraad, komen alle elementen uit de andere experimenten samen.

Het ideaal We willen van overheidsparticipatie en burgerparticipatie naar een geïntegreerde samenwerking waarbij uitgegaan wordt van de expertise van beiden. Niet meer werken vanuit het mandaat voor 4 jaar, met de gedachte dat de politiek alle meningen kan vertegenwoordigen, maar de meningen per moment betrekken. Niet alleen burgers vertrouwen om hun kruisje te zetten op het stembiljet, maar vertrouwen op hun expertise als bewoner en daarmee continue samenwerken. Bij alle experimenten blijkt dat het in gesprek gaan en blijven het allerbelangrijkste is. Wegblijven van wij-de-raad/zij-de-burgers, maar het uitgangspunt koesteren dat we sá-

men de maatschappij maken, waarin je elkaars expertise als overheid en burger benut.

Deze coöperatieve wijkraad is een geweldige vorm om dit doel te realiseren. Juist in deze tijd van bezuinigingen is de coöperatieve wijkraad een prachtig middel om keuzes te maken die recht doen aan alle belangen. De oude methode - draagvlak proberen te creëren voor besluiten die genomen worden door de raad - raakt achterhaald. In deze nieuwe werkvorm gaan we uit van het principe dat de wijkbewoners expert zijn omdat ze er wonen. Geef hen recht om met budget te schuiven, dan zullen de besluiten die daaruit volgen draagvlak hébben. Niet dat dit proces makkelijker is, of minder tijd kost. Kenmerkend is de reactie van een deelnemer van de eerder georganiseerde G1000: ‘Ik wist niet dat democratie zó ingewikkeld was. Afwegingen, doorrekenen, achterban raadplegen, al de verschillende belangen’. Maar ook al duurt dit langer, het geeft meer inzicht,

Het is een waardig streven, maar ‘old habits die hard’, ook hier. Er is tijd nodig om te wennen. Om het gedachtegoed en de nieuwe vorm aan te leren. Om een dergelijke verandering goed gefundeerd in te zetten is veel voorwerk en onderzoek nodig. Groningen is al een jaar bezig om de betrokkenen te informeren. Er gaat immers geloot worden voor deelname in de coöperatief wijkraad, die voor de helft uit burgers en de helft uit raadsleden zal bestaan. De uitnodigingsbrief aan de gelote burgers moet dan wel geopend en begrepen worden. Nog mooier: als een eer ervaren worden. Dus er is veel aandacht voor communicatie over het lotingspricipe, over de invloed die de coöperatieve wijkraad zal krijgen en vooral veel prikkels om nu al bij de burgers ideeën los te maken. De gemeente Groningen werkt bijvoorbeeld ook intensief samen met de Universiteit van Groningen. Zij geven inzicht in de tijdsgeest en monitoren de beleving van deze veranderingen. Voor hen is het een interessant onderzoek, ons geeft het relevante informatie om op bij te sturen.

En dan: start! Twee maanden terug was er, na veel overleg en onderzoek, akkoord in de raad. De coöperatieve wijkraad komt er. Een mijlpaal! Maar elk bereikt hoogtepunt geeft ook weer nieuw uitzicht. Roept nieuwe vragen op: hoe komen de burgers in de raad aan hun informatie? Creëren we een raad van advies, bijvoorbeeld uit de bestaande netwerken? Hoe trainen we de ambtenarij om stukken te schrijven die ook goed leesbaar zijn voor deze niet-ambtenaren? Waar halen we een onafhankelijk voorzitter vandaan? En wat moet deze man/vrouw kunnen? Moeten de gelote bewoners ook betaald worden voor hun inzet, net als de raadsleden? Hoe zit het juridisch, zijn de burgers in de raad aansprakelijk voor hun besluiten? De periode na de zomer wordt gebruikt om in en met de wijk te antwoorden te vinden op deze vragen. Dit doet de initiatiefgroep, bestaande uit de burgermeester, een wethouder, Wieke zelf als raadslid, en drie bewoners. Met bevlogen hulp van de ambassadeurs in de wijken. In januari gaat het dan echt gebeuren. De coöperatieve wijkraad, opgebouwd uit evenveel burgers als raadsleden, gaat van start in twee wijken. Er moet nog heel veel gebeuren, er is al heel veel gedaan, er valt nog heel veel te leren. Maar we gaan van start.

SOEP, KOEKJES & KOFFIE

Zeventien miljoen mensen, zeventien miljoen meningen die tellen: De bewoner is bestuurder geworden, de gemeente een uitvoeringsorgaan.

Vraagstukken die we voorlegden aan een ur emeester, ri er, raadslid, gemeentesecretaris en wethouder. De resultaten van deze inspirerende gesprekken delen we met u via onze website: www.lokaledemocratieinbeweging.nl. Al het beeldmateriaal is terug te vinden op onze website en door u te gebruiken. Met als doel dat we samen het gesprek voeren over de invulling van het nieuwe samenspel.

Democratisch Recept Door: Marije van den Berg ----------------------------------------------------------------------------Ik heb wel zin in de toekomst. Al weet ik niet precies hoe die eruit ziet. We zullen in elk geval niet snel terugkeren naar een overzichtelijke wereld, waarin we gemoedelijk en met at re ectie c mm niceren. Waarin leiders van robuuste zuilen een vaste achterban en legitimiteit hebben. Waarin raadsleden notabelen zijn, in wier handen wij vanzelfsprekend de besluiten voor onze gemeenschappen leggen. Das war einmal. Maar wat wellicht blijft: democratie als ideaal. Al eeuwen hebben we “democratie” om het goede leven samen

vorm te geven. Die democratie heeft zich weten aan te passen aan nieuwe omstandigheden en inzichten. En ze heeft tegelijkertijd haar waarden-omna-te-streven niet verloren. Waarden als inclusie, burgerschap, transparantie, vrijheid van uiting, macht en te enma t, e ien , deli eratie, proportionaliteit en legitimiteit. Op basis van die ingrediënten hebben wij ook onze overheidsinstituties gebrouwen. En ik zie wel uit naar de volgende generatie daarvan. Want dat we weer wat evolutie laten plaatsvinden, lijkt me onvermijdelijk en trouwens ook nodig. Want in de ambitie om de overheid aan te laten sluiten op die steeds complexere, genetwerkte lokale emeens appen vol marktd namiek en mobilisatiekracht, hebben we verrommelde instituties laten ontstaan,

waarvan niemand meer weet waaruit ze bestaan, van wie ze zijn en hoe we er invloed op kunnen hebben. De ‘het kan toch niet zo zijn dat…’-organisaties. Democratische soep. Soep van publiek-private mengsels zonder heldere governance. Regionale besluitfora waar de scherpe controle van de gemeenteraad én de pers mist. En - uit ambitie, vast - onduidelijke toekenning van publiek geld en publieke tijd aan plannetjes van burgers, van raadsleden, van wethouders en ook van ondernemers en ambtenaren. Ontrommelen daarvan, is de opgave voor het lokale bestuur. Niet blijven roeren in de democratische soep, maar scherpe diagnoses stellen over de juiste ingrediënten op het juiste moment: hier wat meer inclusief, daar wat minder macht, hier meer transparantie; dán wordt precies

déze opgave er democratisch beter van. em cratisc i ere k ffie schenken in de kluwen initiatiefrijke netwerkjes van loslopende burgers, een enkele ondernemer, medewerking van een leuke ambtenaar en een paar juichende dan wel fronsende raadsleden aan de zijlijn. Én de democratische situatie op orde bij de grote belangen van burgers bij wonen, zorg, onze veiligheid en het onderwijs van onze kinderen: invloed, eigenaarschap, macht, transparantie. Lokale democratie betekent voelbaar eigenaarschap van burgers van heldere instituties en een gemeenteraad die van waarde is voor de democratische governance op die instituties - hetzij om dat zelf vorm te geven, hetzij om toe te zien en waar nodig in te grijpen in de governance van anderen. Daar passende democratische vormen

voor ontwerpen, impliceert: lokaal verschillende vormen, ook binnen het instituut ‘gemeenteraad’. Wat blijft tijdens dat steeds opnieuw, adaptief, lerend, passend vormgeven van instituties, van de democratische governance voor onze tijd: het gezamenlijk fundament, te weten die democratische waarden. Vormen die passen op de gemeenschappen waar ze voor zijn, die hebben we nodig. Van de ingrediënten van de democratie - onze democratische waarden - kunnen we een assorti aan democratische koekjes bakken. Passende vormen, zuiver gedoseerd, met eigenaarschap van burgers. Ik kan ze bijna proeven.

P 16


EXPERIMENT ZOEKT GEMEENTE AANGEBODEN Democratie-experimenten in de lokale democratie. Deze experimenten zijn op zoek naar meer gemeenten die een pilot willen uitvoeren. Zit er wat tussen voor jouw gemeente? Neem dan direct contact op met de initiatiefnemer van het experiment of met [email protected].

P 17

Democratic Challenge Civocr

acy

Argu Argu is ontworpen om de lokale besluitvorming transparanter en interactiever te maken. Op Argu worden discussies gestructureerd om helder te krijgen wat de uitdagingen zijn, welke oplossingen er bestaan en wat de voor- en nadelen zijn per oplossing. Het platform is ingezet voor diverse onderwerpen, zoals een derde afvalcontainer voor plastic of het besteden van een buurtbudget. Experimenteren met Argu in jouw gemeente? Dat kan! Neem contact op met Joep Meindertsma, [email protected] of kijk op: www.argu.co

Kiesbelasting op de begro10% kiesvrije ruimte lf kunnen beslisting zodat burger ze ggeld aan uitsen waar het belastin is het idee van gegeven wordt, dat bezig met het Kiesbelasting. Zij zijn online platform ontwikkelen van een verdeeld kan waar het belastinggeld g zorgt voor worden. Kiesbelastin mocratie door vernieuwing in de de enheid, beonder andere betrokk ien van geldwustwording ten aanz ntie. stromen en transpara w

te in jou Ook een kiesvrije ruim gemeente?

Thinkin

kkig tijd. Gelu ig in e w te ijd die Er is altijd hinkin die korte t tT gericht kun je me orbrengt o d s r e g r e voorje met bu n, door burgers d late ide t voor je voorbere n a r a p s n a tr enzelf g, door h bereiding in n e m n . Hu erwoord, ten doen henzelf v , ld e t s e rin ook sameng eeld, waa d r o o e anib onderling zich niet publiek m s du ie bben, en burgers d e h m e t s eeen derling g n festeren o n e t h afel rdac orm op t v t goed doo r o p p a gt in r e beste dragen li . Alleen d t k e e r p s actief als je hen teunen zo s r e d n o n ikbare raadslede de besch in s r e g r hun bu 15,9 uur! t behulp oeren me v t a b e -d e eente? Ook een jouw gem in in k in h van T Dat kan! met ntact op kin.eu Neem co sten@thin d u .o n e .d ent op jan.willem s experim n o ent r a a n l/experim of kijk .n e g n e ll ticcha democra

Publieke Beraadkamers Burgers en bestuurders gaan samen in gesprek over lastige onderwerpen. In een Publieke Beraadkamer onderzoeken mensen vanuit verschillende maatschappelijke achtergronden samen een vraag. Bijvoorbeeld: Hoe kunnen we in besluitvorming rond windenergie zorgvuldig omgaan met zorgen van de minderheid?” Of “Wat is een transparante bestuursstijl eigenlijk?”. Het resultaat zijn gedragen principes die richting geven aan samenwerken en beslissen. En - minstens zo belangrijk - helderheid over principes die niet gedeeld worden. Samen maatschappelijke verantwoordelijkheid nemen. Daar draagt de Publieke Beraadkamer aan bij. Ook een Publieke Beraadkamer in jouw gemeente? Dat kan! Neem contact op met Dorien Brunt, [email protected] kijk op: www.publiekebezinning.nl

City4U

n on- en at voor ee ak City4U sta ipatie aanp ic rt a rp e rg n offline bu ractiepunte te n ri e rg u b ordt en plaatst e burger w D . te im ru n ter plekke in de buite nodigd om e g it u e e directe daarm n over de e v e g te k iddel feedbac kan door m nit D . g in v online e leefomge en van een ll u v in t e h aart een van heeft in m U 4 y it C . edraaid in quête olle pilot g v s e c c u s anpak eerste afval. De a rf e w z r e v nken Rijswijk o ers meede rg u b t a la t voor van City4U beleid, zorg t de n e g ra d e g over vergroo isseling en bij kennisuitw de burger n a v id e h n betrokke . r gemeente zijn of haa meente? in jouw ge n e tt e z in City4U Dat kan! orra, t Reinier M e m p o t c ta of kijk op: Neem con city4u.net @ a rr o m r. reinie u.net www.city4

Civocr acy he eft ee ontwi n kkeld waaro online plat discus p for s c i BuurtApp is een app die het movormi es en gezam onstructiev m ng e e gelijk maakt voor buurtbewoners partije tussen bel nlijke beslu a i n tn ( g bedrij hebbe om elkaar te vinden, beter te leren burge ven / nde r s o ) rgani moge kennen en makkelijker met elkaar te Civocr acy st lijk wordt g saties / communiceren. BuurtApp kan ook imulee betrok emaak rt t. k ingezet worden vanuit de gemeente vergro enheid van zo de actie v b o e om bijvoorbeeld veiligheid of cobeslui t de transp urgers en t a s r v a o n rmin tie r hesie binnen een wijk te vergroten. te geb ruiken g door het ond Er wordt al geëxperimenteerd met . Intern et BuurtApp in wijken van Hengelo, Ook C ivocra Cuijk en Vlaardingen. cy inz hebbe ett n in disc de partijen en om bela ngte bet us re Experimenteren met BuurtApp Dat ka sie en besl uitvor kken n! ming? in jouw gemeente? Dat kan! Neem c leonie ontact op m Neem contact op met Norbert @civo et Leo cr n www. Scholl, [email protected] civocr acy.org of k ie Kok, acy.or i j k of kijk naar ons experiment op: op: g democraticchallenge.nl/experiment

BuurtApp

t Cynthia Neem contact op me diowalden.nl Smeets, connect@stu riment op: of kijk naar ons expe l/experiment democraticchallenge.n

ding

Wijkboekhou (Thema)

p zoek ding is nog o u o h k e o b ijk boekDe w ten! De wijk n e e m e tg ilo naar p latform wt aan een p houding bou rdestromen gelden waa ze e d n ri a a w r verschilrden en waa o w k lij te ch inzi kunnen n zelf aan bij de lende partije n samen met a k s cu fo e D dragen. legd. Op orden vastge w te n e e m e g houding de wijkboek is t n e m o m ren en dit experimente n a a g te m o klaar ten. pilotgemeen zoekt zij nog boekn met de wijk re te n e m ri e p Ex uw wijk? houding in jo ct op met Neem conta ereizen.nl of carla@transiti f kijk tiereizen.nl o si n a tr @ ia ic patr houding ma wijkboek naar ons the nge.nl/ ocraticchalle op www.dem ding wijkboekhou

luit

BeterBes

De Tweede Mening Geen vertrouwen in de gemeente = direct naar de rechter? Of biedt de gemeente de mogelijkheid om de afwijzing op Wmo-aanvragen voor te leggen aan een representatieve groep burgers? De Tweede Mening zoekt gemeenten om mee te denken over de mogelijkheden voor een second opinion door een burgerjury, zodat duidelijk wordt hoe zorgvuldig de gemeente werkt of hoe ze dat kan verbeteren. Nieuwsgierig? Neem contact op met Hein Albeda, [email protected] of Marije, [email protected] of kijk op: www.detweedemening.nl

Democratisch aanbesteden Een oproep voor de geme enten die willen experimenten met een nieuwe democratische vorm van aanbesteden: Aanbesteden door en voor de buurt. Buurtbewoners he roveren eigenaarschap van hun buurt door zelf te bepalen welke partijen , zorgverleners, planologen, groenbe heerders, etc. in de buurt aan de sla g gaan. Voor meer informatie, ne em contact op met Rense Bos, rense@ publiekeversnellers.nl of kijk op de website: www.publiekeversnellers .net

aal n. Optim e it lu s e b r intere eleid waa Neem be b t n ië c . Effi draagvlak in herkennen. h ic en woners z t dit binn g n e r b it komen lu BeterBes rokkenen t e b e ll A ik. handbere ichten komen Inz . d ren we aan bo lijk luiste e d in e n e een op tafel sultaat is e r t e H r. a naar elka besluit. n e g a gedr ? Jouw it jou aan d t e slag k e e r p S ect aan d ir d n a k e ieuwende gemeent een vern : it lu s e B r oor met Bete rkwijze v e w e h c is prakt . rticipatie burgerpa iten tere beslu e b e w n it via: Dus, zulle dig ons u o N ? n e nem .nl erbesluit info@bet

Petities.n

l

Petities.n l biedt de mogelijkh aan geme eid enten om gratis ee te opene n loket nen voor burgers d petitie re ie chtstreek s in willen een bij de ov d erheid. O ndertusse ienen ben ruim n heb20 geme enten ee geopend n loket en zij ver tegenwo daarbij o ordigen ngeveer 3 miljoen Daarnaas in woners. t kunnen gemeent petities.n e n via l burgers ook direc digen om t uitnomee te d oen aan a experime ndere nten voo r lokale d tie vernie e mocrauwing. Heeft jou w gemee nte nog g loket? M een eld je dan nu aan. Dit kan v ia: www.p etities.nl. Meer vra gen? Nee m op met R einder Ru dan contact stema, reinder@ rustema.n l

P 18


BREDA BEGROOT VERRASSENDE IDEEEN

P 19


Referendums maken: populisme en elitisme Door: Martin Rosema ----------------------------------------------------------------------------Het referendum over het associatieverdrag tussen de Europese Unie en Oekraïne heeft niet alleen tot discussie geleid over dat verdrag, maar ook over het referendum als democratisch instrument in het algemeen. Is het houden van referenda een goed idee of niet? Dit debat is ook relevant voor de lokale politiek, want het is aan gemeenten zelf om te beslissen of zij raadgevende referenda mogelijk maken. Veel gemeenten hebben hiervoor een speciale referendumverordening, maar in de praktijk wordt die maar weinig gebruikt: de meeste gemeenten hebben nog nooit of slechts eenmaal een referendum gehouden. Hierdoor komt de discussie over de wenselijkheid van een referendum niet op de lokale politieke agenda te staan. Het recente landelijke referendum is daarvoor dan een mooie aanleiding. In de landelijke politiek heeft discussie over het instrument referendum een aantal keren wel hoog op de agenda gestaan. In de jaren tachtig van

de vorige eeuw bijvoorbeeld schreef VVD-prominent Molly Geertsema het essay “Het referendum: bijl aan de wortels van de democratie”. Hij reageerde met dit boekje op het pleidooi voor de invoering van het referendum in Nederland door een staatscommissie onder leiding van oud-premier Barend Biesheuvel. Deze betoogde dat een democratie actief burgerschap vereist en dat het referendum daarin voorziet. De discussie van destijds heeft nog niets aan actualiteit ingeboet en de vraag hoe het referendum zich verhoudt tot de democratie wordt nog steeds gesteld. Net als toen, beroepen ook vandaag de dag de voorstanders en tegenstanders van het referendum zich op de kernbeginselen van de democratie. Voorstanders zien het als de ultieme vorm van democratie, omdat de volkswil hierin expliciet tot uitdrukking komt en burgers zo actief participeren in de politiek. Tegenstanders benadrukken dat het referendum haaks staat op het kernbeginsel van de representatieve democratie, namelijk dat de politieke besluitvorming wordt gedelegeerd aan volksverte-

genwoordigers die meer kennis van zaken hebben en beter in staat zijn het algemeen belang te dienen. Vaak wordt de vraag gesteld wat nu eigenlijk correct is: is het referendum een welkome aanvulling op de representatieve democratie zoals we die in Nederland kennen, of ondermijnt het deze juist? Maar deze vraagt creëert een valse tegenstelling. Er bestaan namelijk verschillende opvattingen over wat democratie betekent en hoe deze vormgegeven zou moeten worden. En afhankelijk van welke visie men aanhangt, zal men verschillend oordelen over het referendum. Als we de wetenschappelijke literatuur over democratie in relatie tot het referendum tot de kern reduceren, dan zijn er twee smaken. De eerste visie is dat de kern van de democratie is dat alle burgers gelijk zijn en samen de macht moeten hebben. Alleen omdat directe democratie onmogelijk is bij de omvang van onze samenleving (de stadstaat in de middeleeuwen en de natiestaat daarna), is representatieve democratie uitgevonden. De taak van de volksver-

tegenwoordiging is in deze visie om de wil van het volk tot uitdrukking te brengen. Het referendum is dan een middel om beslissingen te corrigeren wanneer die niet in lijn zijn met de volkswil. Je zou dit de populistische democratievisie kunnen noemen. De woorden van de Theodore Roosevelt, voormalig president van de Verenigde Staten, vat de eerste visie mooi samen: “Ik ben voor het referendum. Niet om haar te vernietigen, maar om haar te corrigeren wanneer ze niet langer representatief is.” Dit citaat gebruikten de Kamerleden die de huidige referendumwet voorstelden om de memorie van toelichting mee te openen. De tweede visie ziet vertegenwoordigende democratie niet als een soort noodzakelijk kwaad, maar als een apart soort politiek stelsel; een superieur stelsel. Namelijk een stelsel waarin beslissingen aan gekozen politici worden overgelaten, die meer kennis hebben en het algemeen belang beter kunnen dienen. In deze visie moeten kiezers zich beperken tot het stemmen bij verkiezingen en moeten politici niet per se doen wat kiezers willen, maar wat die politici zelf het verstandigst lijkt. Het referendum doet afbreuk aan dit principe. Vandaar dat aanhangers van deze visie tegen het referendum zijn. Dit kan de elitistische visie worden genoemd.

Een belangrijke vertegenwoordiger van deze visie is de econoom en politicoloog Joseph Schumpeter, die betoogde dat de kern van democratie is dat politieke leiders hun macht verkrijgen via vrije en eerlijke verkiezingen, en niet zozeer dat de volkswil tot uitdrukking wordt gebracht door politici. Zij zouden naar eigen inzicht moeten handelen. Deze visie ligt ook ten grondslag aan de titel van het essay van Geertsema. Het referendum staat dus niet op gespannen voet met de representatieve democratie als zodanig, maar wel met die tweede visie op democratie. Het is dus goed te begrijpen dat sommige politi i, filoso en o ur ers om die reden gruwelen van het referendum. Maar het is tegelijk goed te begrijpen dat anderen het referendum bejubelen als ultiem democratisch. Je zou zelfs kunnen zeggen dat het referendum het representatieve stelsel versterkt, omdat ze een zwakte uit dat stelsel (beslissingen die geen meerderheidssteun bij de bevolking hebben) wegnemen. Wie stelling wil nemen in dit debat over het referendum heeft dus de keuze uit twee smaken: populisme en elitisme. Tot welke stroming rekent u zichzelf? Martin Rosema is als politicoloog verbonden aan de Universiteit Twente

Tijdslijn 2016

Beste vernieuwer, tegendenker of innovator Ingezonden Brief Door: Suzanne van der Eerden ----------------------------------------------------------------------------Of ik iets wilde vertellen over Breda Begroot: de burgerbegroting van Breda? Daar hoefde ik niet lang over na te denken. Natuurlijk wil ik dat! Ik vertel graag over het grote avontuur van Breda: inwoners écht invloed laten uitoefenen op een deel van de gemeentelijke begroting. Breda Begroot laat inwoners zelf kiezen waar een deel van het gemeentelijke geld naar toe gaat. De meest gedeelde tip van de betrokken Bredanaars was om klein te beginnen. Daarom experimenteren we op dit

moment met pilots in de wijk Princenhage en het dorp Prinsenbeek. Bewoners onderhandelen, wikken en wegen en maken keuzes over waar meer en waar minder geld naartoe gaat. Inwoners in Prinsenbeek bedachten zelf een spelvorm om ideeën van inwoners te verzamelen. Het spel – de KoersKaart – helpt om op een interactieve manier in gesprek te gaan over waar inwoners trots op zijn en wat ze graag anders zouden willen zien. Na carnaval - we zijn immers in Brabant – is een groep betrokken inwoners aan de slag gegaan om zoveel mogelijk mensen te bereiken om deze KoersKaart te spelen. En met resultaat; bijna 1000 inwoners deden mee!

De meest verrassende ideeën kwamen misschien wel van de kinderen uit het dorp. Van een kindercafé en een trampolinepark in de oude Boerenbond (die toch leeg staat), tot maandelijkse activiteiten met ouderen en allochtonen tot een iets minder realistisch idee van een Primark in het dorp. En waar ouders liever wat bomen kappen om extra parkeerplekken te creëren willen kinderen nou juist meer groen laten planten. “Want bomen geven zuurstof en zonder zuurstof kun je niet leven!” Natuurlijk kwamen volwassenen ook met veel mooie voorstellen over onder andere het tegengaan van vandalisme in het park en het toevoegen van fitness apparaten om de un tionaliteit van dit park te verhogen. Ook een multifunctioneel “wagentje”, beheerd door vrijwilligers, voor

het maaien van gras, schuiven van sneeuw, bewateren van planten en vegen van confetti werd uitgewerkt. Geld hiervoor willen inwoners door middel van sponsoring, adoptie of vrijgevallen budget (door bijvoorbeeld eigen groen onderhoud over te nemen) ophalen. In mei 2016 ronden we de pilots in Prinsenbeek en Princenhage af en gaan we in gesprek met betrokken Bredanaars over het vervolg van Breda Begroot. Ook de Bredase wethouder Patrick van Lunteren volgt met belangstelling het proces van Breda Begroot. Zo schreef de wethouder eerder op z’n blog: “Wij laten inwoners zelf kiezen waar Breda een deel van het geld aan besteedt. Dit doen we gezamenlijk. Betrekken is samen doen. Wat is er nodig om je droom waar te maken? Laten we daar mee beginnen. Niets is onmogelijk, totdat we het geprobeerd hebben. Alle praktische bezwaren lossen we onderweg wel op. ‘Ja mits’ lijkt mij in die zin nog steeds de goede houding. Mits, omdat wetten en regels er niet voor niets zijn natuurlijk. Het algemeen belang moet ook worden gediend. Maar als we dingen

meer met ons hart doen, dan lijkt dat mij niet het grootste probleem. Met hart voor je familie, je kinderen, je vrienden, met hart voor de buurt, met hart voor Breda.” Ik krijg regelmatig de vraag wat je nodig hebt om een burgerbegroting op te zetten. Zie hier mijn antwoord: Een wethouder die er vol voor gaat, ambtenaren in een positieve mee-denk-en-doe-stand, mensen en sparringpartners waar je energie van krijgt, waardering uitspreken, successen vieren, contact met Antwerpen omdat zij een mega inspirerend voorbeeld zijn met hun burgerbegroting, buiten inspiratie op doen, mensen ontmoeten, trotse verhalen vertellen over je stad, bitterballen en bier (om bijeenkomsten gezellig, bourgondisch en informeler te maken, zo ontstaan de beste gesprekken, geloof me!), niet te veel papieren, notities, memo’s. In plaats daarvan gewoon gaan DOEN en laten leiden door het tempo van de wijk, vertrouwen dat inwoners hier zelf over kunnen beslissen en vooral, om het echt echt democratische te laten zijn… Los durven laten!

Colofon

Redactie

Concept / Eindredactie

De Democratic Challenge krant juni 2016 is een uitgave van de Demorati allen e, initiatie van et ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties en uitgevoerd door de Vereniging van Nederlandse Gemeenten

eam emo rati allen e, ieke lijleven, isa ranke, arin roenen oom, os avik, o van euven, oos teen er en, im e van der olde, ornt van u len Met dank aan alle auteurs voor hun bijdrage aan deze krant.

eam emo rati Marieke van Dijk.

Vormgeving Daniël Maarleveld.

allen e,

Fotografie oto antine riens enriette uest oto a ues alla e renda omen 1 5 arieke van ijk to ks

Druk LenoirSchuring.

P 20


EEN OPROEP VOOR NIEUWE EXPERIMENTEN Democratic Challenge Editie 2016 Lokale democratie is meer dan lokale politiek. We zoeken experimenten voor de vernieuwing van de lokale democratie.

Oproep Ben je bewoner ambtenaar, raadslid, griffier, Burgemeester, ondernemer of gewoon erg enthousiast… en heb je een concreet, duurzaam en lokaal experiment op één van de volgende thema’s: • • • • • • •

Gemeenteraad E-democracy Dorps- en wijk democratie Burgerjournalistiek Checks & balances Omgevingswet Regionale democratie

Meld je project aan voor 10 juli 2016 via democraticchallenge.nl Hier vind je ook meer informatie over de voorwaarden. We ondersteunen experimenten binnen bovengenoemde thema’s met expertise, exposure, toegang tot financiering en regelruimte. Tip: kijk ter inspiratie ook eens op onze site voor de 99 democratie-experimenten die zich eerder hebben aangemeld, bekijk thema-verslagen en ander nieuws!

Experiment zoekt gemeente. Advertenties met aangeboden experimenten

Recommend Documents