Examinering in de praktijk: Goed voorbeeld doet goed volgen

Examinering in de praktijk: Goed voorbeeld doet goed volgen

kaders stellen leren

examineren

diplomeren construeren en vaststellen kwaliteitsborging www.examenprofiel.nl

Opstellen examenreglement

Kaders stellen Opstellen en vaststellen examenvisie

Opstellen examenplan

Vaststellen

Vaststellen

Opstellen handboek examinering

Leren

Start ontwikkeling opleiding

Inschrijving student

Construeren en vaststellen Besluit inkoop / constructie

Bespreken examenplan

Verzamelen leerresultaten

Go / No go beslissing examenaanvraag

Examen aanmelding

Examenaanbod

Construeren examens

Inkopen examens

Vaststellen examens

Vaststellen examens

Kwaliteitsborging procesgebied / processen / deskundigheid

Uitvoeren

2

Besluit tot diplomeren

Uitvoeren

Beoordelen

Beoordelen

Vaststellen resultaat


Examineren


Diplomeren

Diplomeren

Diplomeren

Diplomeren


Besluit inhuur / zelf


Match



input: WEB / KD / SEP


Procesarchitectuur Examinering

Inleidend

Weten waar het mbo-diploma voor staat Bent u betrokken bij examinering in het mbo? Dan kent u vast de Procesarchitectuur Examinering. Sinds de introductie van het examenprofiel in 2008 is forse vooruitgang geboekt met de zes procesgebieden – zie het schema hiernaast als geheugensteuntje. Hoe organiseren we en geven we vorm en inhoud aan de examens? Daarover gaat de architectuur die – heel plezierig! – de samenwerking tussen scholen en bedrijfsleven heeft versterkt en de uitwisseling tussen scholen heeft bevorderd.

Het doet goed om te zien dat het mbo stevige stappen heeft gezet: we beschikken nu over gezamenlijke kaders voor de examens, hebben een gemeenschappelijke begrippenlijst en maken gebruik van diverse servicedocumenten. Het biedt studenten, ouders en bedrijven duidelijkheid; zij weten waar een mbo-diploma voor staat en wat ze er aan hebben. De grondvesten van elk diploma, zou je kunnen zeggen. In deze brochure komen de procesgebieden uit de procesarchitectuur tot leven; tips, verwijzingen en acht sprekende praktijksituaties laten zien wat er in het mbo allemaal gebeurt op het gebied van examinering. De komende jaren voorzie ik kansen voor het verder regionaal inkleuren van het examen, samen met bedrijven uit de regio. Goede afspraken kunnen leiden tot minder toezicht op de examinering. We willen toe naar een situatie dat de Inspectie van het Onderwijs zegt: “Jullie hebben het examenproces zo goed ingericht en de kwaliteit zo sterk geborgd, dat wij slechts beperkt toezicht hoeven te houden”. Zo werken we samen aan examinering om trots op te zijn!

Frida Hengeveld voorzitter Landelijke Regiegroep Examinering directievoorzitter AOC De Groene Welle en bestuurslid MBO Raad

3


Ks Kaders stellen

Kaders stellen Opstellen en vaststellen examenvisie

Vaststellen

Opstellen examenplan

Opstellen handboek examinering

examenplan

Construeren en vatsstellen

Wet Educatie Beroepsonderwijs (WEB)

examenreglement sectoraal examenprofiel

Match

examenvisie

handboek examinering

Examineren

Diplomeren

Diplomeren

opstellen en vaststellen examenvisie

De visie op examinering is onderdeel van de algemene visie van de organisatie op het organiseren van de kwaliteit van het onderwijs. Het bepaalt de keuzes voor de verdere organisatie van examineringprocessen. Check: • Examenvisie voor de hele onderwijsinstelling of voor een sector. • Beleid over zelf doen of uitbesteden. • Haalbaarheid, uitvoerbaarheid en betaalbaarheid van de examinering. • Hoe is het werkveld betrokken bij de examinering (invoering sectorale examenprofielen)? • Hoe om te gaan met examinering voor specifieke leertrajecten? • Examenvisie moet passen bij de cultuur en mogelijkheden in de organisatie. Tip! Meer checklists voor onderdelen van examinering zijn beschikbaar op www.examenprofiel.nl

Opstellen examenreglement In een examenreglement staan de formele regels en afspraken waar iedereen die betrokken is bij examinering en diplomering zich aan houdt. Denk aan fraude, herkansing, bewaartermijnen, beroep, et cetera. Het gaat om formele juridische afspraken en kaders.

4

Vaststellen

kwalificatiedossier

Kaders stellen

Leren

Opstellen examenreglement

Opstellen examenreglement, Alfa-college, Groningen

Examenreglement dat juridisch correct én begrijpelijk is

Het examenreglement in één zin: Het juridisch kader waarborgt voor elke student de transparantie en de betrouwbaarheid van het examenproces. Het examenreglement van het Alfa-college is compact en begrijpelijk. Het bevat informatie over onder meer: • organisatie van de examens • regels voor deelname aan een examen • procedures bij onregelmatigheden • communicatie over uitslagen • inzage en bespreekrecht • bewaring van gemaakt examenwerk • procedures voor bezwaar en beroep • vrijstellingsprocedure • herkansingen. Elk jaar actualiseert het Alfa-college

het examenreglement volgens een vaste

procedure en stelt het opnieuw vast. Verandering in weten regelgeving, bijvoorbeeld, kan leiden tot aanpassingen. Studenten zorgen voor inbreng via de deelnemersraad.

Dick Koops, beleidsmedewerker examinering:

“

Voor iedereen begrijpelijke definities en regels, dat staat voorop in ons reglement.

De laatste grootscheepse wijziging hebben wij doorgevoerd in het licht van het competentiegerichte onderwijs. We hebben het accent verschoven van de beoordeling per vak naar een integrale, competentiegerichte beoordeling. Naast het opleidingoverstijgende reglement hebben we uitgebreide gestandaardiseerde onderwijs- en examenregelingen per opleiding. We staan aan de vooravond van de volgende wijziging: de centrale examens voor Nederlands en rekenen. Hebben we al

”

aangekondigd in de nieuwste versie van ons reglement.

>> 5

Dick Koops: “Het examenreglement moet begrijpelijk zijn. Daarom leggen we het concept voor aan studenten.”

Concepten toetsen

“

Volkomen onafhankelijk

een onderwijsovereenkomst ondertekenen. Studenten adequaat informeren vinden

Johan Kruger, plv. voorzitter

we heel belangrijk. De zorg voor goede informatieverstrekking is natuurlijk niet voor

commissie van beroep

niets vastgelegd in de Wet Educatie Beroepsonderwijs. Voorafgaand leggen we de

Examens Alfa-college:

Wij stellen het examenreglement jaarlijks via ons digitaal portaal ter beschikking

aan alle studenten. Aankomende studenten kunnen het reglement inzien voordat ze

concepten voor aan het overlegorgaan, waarin studenten zijn vertegenwoordigd. Daar toetsen we ook of het begrijpelijk is geschreven. Het reglement moet in balans

”

zijn: begrijpelijk aan één kant, juridisch correct aan de andere.

De beroepscommissie komt

in beeld als een klacht of geschil over het examen helemaal vastzit. Dat komt gelukkig zelden

“

Studenten kunnen gebruik maken van de bezwaar- en beroepsmogelijkheid.

voor. De examencommissies

Wij voldoen aan de wettelijke eis van onafhankelijkheid. De commissie van beroep

lossen de meeste klachten in

bestaat uit externen: de voorzitter en zijn plaatsvervanger en de twee leden en hun

het voortraject op. Ik heb als

plaatsvervangers. Ik fungeer zelf als secretaris van de commissie.

plaatsvervangend voorzitter zelfs

”

Draagvlak bij studenten en ouders

“

“

nog nooit een zaak behandeld. Of dat iets zegt over de kwaliteit

Toekomstplannen? We willen studenten blijven betrekken bij het vaststellen van

van de examinering, weet ik niet.

regelingen. Dat draagt ook bij aan het draagvlak. We willen studenten en hun ouders

Misschien haken mensen af,

laten zien dat de examinering hier goed georganiseerd en juridisch verankerd is. De

omdat ze zo’n procedure een

procesarchitectuur is voor onderwijsinstellingen een goed hulpmiddel om te checken

te lange weg vinden. Aan de

of de examinering integraal op orde is. Onderlinge kennisuitwisseling tussen mbo-

andere kant: onze samenleving

scholen helpt natuurlijk ook.

is onderhevig aan juridisering, de

”

mensen zijn meer dan vroeger geneigd hun recht te halen. De onafhankelijkheid van de commissie is voorwaarde om het werk goed te kunnen doen.

Meer succes door:

Dubbele petten, dat werkt niet.

• Deskundigheid van mensen die de examenvisie, het examenreglement

Ik heb weliswaar bij het Alfa-

en handboek examinering opstellen (bekijk de functieprofielen op

college gewerkt, maar met mijn

www.examenprofiel.nl).

juridische achtergrond en ruime

• Draagvlak in organisatie.

ervaring in het bedrijfsleven ben

•T oegankelijkheid van de documenten, vooral het handboek examinering.

ik volkomen onafhankelijk.

• Inbedding integrale kwaliteitszorg. • Betrokkenheid van het werkveld. Meer informatie Checklist met onderwerpen voor examenreglementen: www.examenprofiel.nl Examenreglement Alfa-college: www.alfa-college.nl 6

”

visie processen

verantwoordelijkheden en bevoegdheden

procedures taken Handboek Examinering

In hun Handboek Examinering beschrijven mbo-scholen de visie, processen, procedures, taken, verantwoordelijkheden en bevoegdheden van alle betrokkenen bij examinering. De Procesarchitectuur Examinering kunnen zij als hulpmiddel gebruiken bij het opbouwen van het handboek. Er zijn onderwijsinstellingen die kiezen voor een digitaal systeem, waarbij het per doelgroep duidelijk is welk stuk van het handboek van toepassing is. Een digitale versie van de procesarchitectuur vindt u op www.examenprofiel.nl.

Opstellen Handboek Examinering, ROC Eindhoven

Het examenproces als klikmodel

ROC Eindhoven heeft afscheid genomen van het ‘Handboek Examinering’. De dikke map is vervangen door de interne webapplicatie Protos. Dit digitale examenhandboek omvat: • het examenreglement • stappenplannen voor het opstellen van een examenplan • handleidingen • tools, formulieren, modelbrieven, checklists • overzichten van weten regelgeving. De processen in de applicatie zijn ontworpen door een werkgroep, die bestaat uit vertegenwoordigers van de scholen en ondersteunende diensten. Na vaststelling door het college van bestuur heeft ROC Eindhoven alle informatie beschikbaar gesteld via het bedrijfsintranet. Medewerkers van examenbureaus en docenten hebben vanaf elke werkplek toegang tot de informatie. Het roc past de inhoud jaarlijks – of zo nodig tussentijds – aan veranderende weten regelgeving aan. Of aan gewijzigde inzichten.

>>

7

Inge van de Veerdonk: “Door ons handboek kun je klikkend navigeren.” Inge van de Veerdonk, onderwijskundige van de dienst Onderwijs & Studentenservice ROC Eindhoven:

“

Bij ons staat het handboek examinering niet meer in de kast, maar op je beeldscherm.

Processen zijn schematisch weergegeven en al klikkend kun je er doorheen navigeren. Documenten kun je bekijken en desgewenst printen. Hiermee is de procesarchitectuur een

Inge van de Veerdonk

klikmodel geworden, toegespitst op onze eigen organisatie en manier van werken. Met de zoekfunctie kun je snel vinden wat je nodig hebt. Het handboek is altijd actueel, herzien en

”

aanpassen doen we jaarlijks. Het is in korte tijd een belangrijk hulpmiddel geworden.

Opstellen en vaststellen examenplan Het examenplan geeft per kwalificatie een overzicht van de examenproducten en/of combinaties daarvan (praktijk en theorie) die een mbo-instelling inzet voor kwalificerende beoordeling. In het examenplan staat binnen welke omgeving (onderwijsinstelling of beroepspraktijkvorming) de beoordeling moet plaatsvinden. Hierbij houdt een onderwijsinstelling rekening met de praktische haalbaarheid van beoordeling binnen de praktijksituatie en de afspraken in het sectoraal examenprofiel. In een examenplan staan de examens (kwalificerende toetsen) voor: • Het beroep: de werkprocessen uit het kwalificatiedossier. Ook de eventuele wettelijke Hans Bataille, medewerker examenbureau School voor Welzijn, Cultuur & Onderwijs ROC Eindhoven:

beroepsvereisten staan vermeld. • Eisen bij Leren, Loopbaan en Burgerschap: soms is er alleen een verwijzing naar de kerntaken, in andere gevallen ook naar de werkprocessen. • Nederlands, rekenen en moderne vreemde talen: de vaardigheden/domeinen worden benoemd. Soms is het te behalen referentieniveau opgenomen.

“

Alle relevante informatie staat

nu bij elkaar en is gemakkelijk te vinden. De informatie is

In alle examenplannen staan de te examineren werkprocessen uit het kwalificatiedossier. Kerntaken, competenties en exameninstrumenten komen in bijna alle gevallen terug.

up-to-date. We komen met

Soms nemen mbo-instellingen ook diploma-eisen op voor de beroepspraktijkvorming, die als

een expertgroep twee tot drie

onderdeel van diplomering ‘voldoende’ moet zijn, en voor de vrije ruimte, die als onderdeel

keer per jaar bij elkaar om te

van diplomering ‘behaald’ moet zijn.

actualiseren en bij te stellen. Mijn indruk is dat alle scholen van ROC Eindhoven dit systeem

Meer bekendheid

goed gebruiken, in ieder geval

Toekomstplannen? Meer interne bekendheid geven aan het systeem. Zeker bij docenten die

door de medewerkers van de

als constructeur of assessor bij de examinering betrokken zijn. Niet alle docenten kennen

examenbureaus. Hierdoor is de

de procesbeschrijvingen en het nut ervan. Opsteker: ook andere mbo-scholen hebben

examinering roc-breed beter

belangstelling getoond voor het instrument.

op elkaar afgestemd. Ik zie de procedures en organisatie van de examens uniformer worden. Dat is pure winst.

”

Meer succes door: • Toegankelijkheid van het handboek, informatie moet voor een ieder snel en eenvoudig beschikbaar zijn. • De inhoud van het handboek moet aansluiten op de processen zoals deze daadwerkelijk plaatsvinden rondom examinering. • De actualiteit van het handboek. Meer informatie Voorbeeld van een procesbeschrijving www.examenprofiel.nl Checklist van de werkgroep Werken in de Praktijk (onderwerpen uit examenhandboeken)

8

www.examenprofiel.nl


Le

Leren

Bespreken examenplan

Leren Verzamelen leerresultaten

Go / No go beslissing examenaanvraag

Kaders stellen

Leren

student


match Examineren

Diplomeren

examenaanmelding

leerresultaten

Match

onderwijs volgen

inschrijven

Diplomeren

Leren Voor de volledigheid staat in de procesarchitectuur het onderwijstraject ‘leren’. De student start na zijn of haar inschrijving bij een mbo-instelling met het volgen van onderwijs. Dit leidt tot een moment dat hij of zij mag deelnemen aan de examinering.

9

Cv

Besluit inkoop / constructie

Construeren en

Construeren examens

Inkopen examens

Vaststellen examens

Vaststellen examens

vaststellen



Kaders stellen

Leren

vaststellingscommissie


examencommissie

Match

examenproduct

kwalificatiedossier Diplomeren

programma van eisen

examenplan

Examineren

Diplomeren

Besluit inkopen/construeren Een mbo-instelling kan verschillende redenen hebben om examens in te kopen: •P rincipieel besluit: de instelling heeft deze beslissing dan al bij het opstellen van de examenvisie genomen. •B edrijfseconomische overwegingen (kosten). •B eschikbaarheid van in te kopen examens (voor bepaalde branches). •D eskundigheid van de eigen mensen. •A fspraken met de branche. •W ettelijke eisen. •E rvaringen uit het verleden. Op www.examenprofiel.nl is een kostenmodel voor examinering beschikbaar. U kunt de kosten per student voor examinering uitrekenen.

Construeren examens, ROC van Twente

Examens construeren doen we samen

Examens inkopen of zelf construeren, het verschilt per mbo-school. Doorslaggevend kan de beschikbaarheid van goede en goedgekeurde examens zijn. Soms bieden samenwerkingsverbanden die aan. Zoals Stichting Praktijkleren met 41 aangesloten roc’s. En Prove2Move van ROC van Twente, Landstede en Deltion College dat examens ontwikkelt op het terrein van zorg en welzijn. Organisaties uit de beroepspraktijk hebben hierbij een behoorlijke vinger in de pap. 10

>>

Basje Andringa: ‘Taal van de student gebruiken.’ Het werkt zo: ontwikkelaars van drie roc’s maken met een projectleider van Prove2Move de eerste concepten voor de proeven van bekwaamheid. Klankbord groepen met werkbegeleiders uit de werkvelden beoordelen deze. Ook docenten en studenten van de roc’s kijken ernaar. De ontwikkelaars verwerken de opmerkingen in

Henny Braakman,

een tweede concept dat naar een vaststellingscommissie gaat. Ook deze commissie

praktijkopleider bij

bestaat uit vertegenwoordigers van de leerbedrijven en de aangesloten scholen.

thuiszorgorganisatie

Feedback leidt eventueel tot een derde concept. Daarna volgt vaststelling door de

Carinova, lid vaststellings

vaststellingscommissie en stelt Prove2Move het examenproduct beschikbaar voor

commissie V&V bij

leden en klanten. Een aanpak die goed aansluit bij de stappen uit de procesarchitectuur.

Prove2Move:

Basje Andringa, examenspecialist van het College voor Zorg en Welzijn

“

(ROC van Twente):

vraag je je af: is zo’n opdracht

“

Vanaf 1996 hebben we in de regio al de koppen bij elkaar gestoken voor een

in alle instellingen uit te voeren?

betere aansluiting bij de arbeidsmarkt. Prove2Move heeft dit doorontwikkeld en

Soms constateer je wel eens: ja,

verkoopt de examens ook door aan zo’n zeven andere onderwijsinstellingen. Ik

dat kan eigenlijk in de thuiszorg

ben als constructeur actief in één van de ontwerpgroepen. Het geheim van een

niet. Of je komt competenties

goede constructeur? Je moet een helikopterview hebben en kennis hebben van het

tegen waarvan je je kunt

werkveld, het onderwijs en het kwalificatiedossier. En dat kunnen vertalen in goed

afvragen: is dat helemaal in elke

beschreven examenopdrachten. Dat laatste is vaak nog het moeilijkst, want je streeft

werksituatie haalbaar? Daar

ernaar de taal van de student te gebruiken.

praten we over met elkaar. Soms

”

Beoordeling inspectie

Bij de beoordeling van de

proeven van bekwaamheid

“

leidt dat tot aanpassing. Als

De klankbordgroepen staan garant voor inbreng van de zorgen welzijnsinstellingen.

thuiszorgorganisatie besteden

Die hoeven nu niet bij de drie roc’s afzonderlijk aan te schuiven. We hebben zo een

we veel aandacht aan de

breed draagvlak voor de Proeven in de praktijk. Een ander voordeel is dat de inspectie

opleiding en coaching van de

deze examens al beoordeelt bij Prove2Move of bij één roc dat ermee gaat werken.

praktijkbegeleiders, die zich bij

Beoordeling bij andere roc’s die de examens gebruiken, is niet meer nodig.

het beoordelen van de proeven

”

heel anders moeten opstellen dan in hun dagelijks werk als

Meer succes door:

begeleider. Zolang ze zich van

•D eskundigheid van de toetsconstructeur, zie de functieprofielen op

die rolwisseling bewust zijn, lukt

www.examenprofiel.nl. •H et kwalificatiedossier en de mogelijkheid tot goede vertaling naar het examenplan.

dat meestal wel. We hanteren natuurlijk scoringsformulieren, maar vaak komt het toch aan

•D eskundigheid van de vaststellingscommissie.

op die ene vraag: zou je deze

•K waliteit van het examenplan en de vertaling naar het programma van eisen.

kandidaat naar jouw cliënt

”

durven sturen? Meer informatie: www.prove2move.nl

Prove2Move werkt nog aan verbetering van de beoordelings formulieren. Ook wordt gekeken of behalve ‘voldoende’ of

Vaststellen examens

‘onvoldoende’ ook een ‘goed’

Een toetsconstructeur maakt aan de hand van het programma van eisen

scoren, mogelijk is.

de examenproducten. Hiervoor krijgt hij of zij een heldere opdracht van de examencommissie/leidinggevende. In het Handboek Examinering staan de taken en verantwoordelijkheden van de toetsconstructeur beschreven. De vaststellingscommissie stelt vast of de examens voldoen aan het examenplan en het programma van eisen. Van belang: check op de dekking van het kwalificatiedossier en de toetstechnische kwaliteit.

11


Ex

Besluit inhuur / zelf

Uitvoeren

Examineren

Uitvoeren

Beoordelen

Beoordelen



Examineren Kaders stellen

Leren


Match

Examineren

Diplomeren

Diplomeren

inkopen

zelf uitvoeren simulatie expertise inhuren

tussenvormen

Examineren: inhuur / zelf uitvoeren, Graafschap College, opleidingengroep Informatie & Communicatie

Landelijke uitstraling met regionale inkleuring

Het Graafschap College heeft het examen (bol 4) in twee delen gesplitst: •e en praktijksimulatie op school, waarbij gebruik wordt gemaakt van het format dat Stichting Praktijkleren heeft ontwikkeld. In deze praktijksimulatie komen alle werkprocessen uit het kwalificatiedossier aan de orde; •e en afstudeerproject in het bedrijfsleven, dat de student zelf in samenspraak met het bedrijf uitvoert. Hier is de context van het bedrijfsleven leidend. Niet alle werkprocessen hoeven per se aan de orde te komen. De eindexamenkandidaat ontwikkelt zijn afstudeerproject in het laatste half jaar van de opleiding. Dat gebeurt in nauwe samenspraak met het stagebedrijf, maar ook de stagebegeleider van school is hierbij betrokken. Als de betrokkenen het eens zijn over opdracht en aanpak, gaat de student aan de slag in het bedrijf. Hij houdt de begeleider van school via een weblog op de hoogte van de vorderingen. Er is een aantal formele controlemomenten. De student plant na 16 tot 20 weken zelf de eindpresentatie in overleg met alle begeleiders. De eindbeoordeling gebeurt door de bedrijfsopleider van het bedrijf, de stagebegeleider van school en een lid van de examencommissie. Daarbij gaat het vooral om de vraag of de student het vastgestelde doel van de opdracht heeft gerealiseerd. Aan het eind van het jaar wordt de beste afstudeerstage bekroond met een prijs. 12

>>

Arjan Meulenbrugge: ‘Meeste stagiaires stromen door naar het hbo.’

Arjan Meulenbrugge (staand) begeleidt een student Harry Brink, opleidingsmanager Informatie & Communicatie, Graafschap College:

“

Met afstudeerprojecten in bedrijven komen we vooral tegemoet aan de vraag van

het regionale bedrijfsleven. Bedrijven willen graag meewerken aan praktijkgericht onderwijs en het is natuurlijk goed als dat ook in de examinering tot uiting komt. We liepen er wel tegenaan dat bij die afstudeerprojecten niet alle werkprocessen uit het kwalificatiedossier aan de orde kwamen. Daarmee zouden we dus niet aan de eisen voldoen. Door het examen te splitsen in twee delen hebben we dat nu ondervangen. Het door ons ingekochte examen - een simulatie - voldoet aan alle landelijke eisen

Arjan Meulenbrugge,

en daarmee dekken we dus het totale kwalificatiedossier af. Deze aanpak levert een

projectleider stagebedrijf

optimale mix. Ons examen is eenduidig en landelijk herkenbaar en speelt anderzijds

HPU, Doetinchem:

”

in op de regionale behoefte van de bedrijven.

Beoordeling inspectie

“

In onze regio is een flink aantal kleinere automatiseringsbedrijven gevestigd, die –

“

Wij zijn erg tevreden over

deze manier van examinering.

meer dan de grote automatiseerders in de Randstad – om breed opgeleide studenten

We hebben er echt iets aan als

vragen. Neem een ICT-beheerder. Die moet ook een website kunnen ontwikkelen en

bedrijf. Een van de studenten

onderhouden. In onze aanpak kan dat dus een onderdeel van de examinering zijn.

van het Graafschap College

Dat is eigenlijk een plus bovenop het voldoen aan de landelijk vastgestelde eisen. De

heeft ons bijvoorbeeld geholpen

bedrijven stellen dit erg op prijs, zo blijkt jaarlijks uit onze tevredenheidsonderzoeken.

bij het ontwikkelen van een

Voor de studenten is het een voordeel dat ze breed zijn opgeleid en dat ze dit in een

module ‘productvariatie’ in ons

afsluitend project kunnen laten zien.

huidige content management

”

“

Deze aanpak past wat ons betreft prima in de procesarchitectuur van de mbo-

systeem. De student die gemotiveerd is en initiatief toont

examinering, omdat het een perfecte combinatie is van landelijke eenduidigheid en

heeft een streepje voor. Onze

regionale inkleuring. Op het Graafschap College kijken we nu ook naar een meer

mensen zijn dan bereid om ze

gestandaardiseerde aanpak van de examens. Ik hoop dat dit model dan voor

een stapje verder te helpen. De

meerdere afdelingen in beeld komt.

lat ligt in ons bedrijf behoorlijk

”

hoog. We zien dat de meesten die bij ons stage hebben gelopen, doorstromen naar het

”

hbo.

Meer succes door: •D eskundigheid beoordelaars/assessoren. •V erwachtingenmanagement. •K waliteit van de instrumenten. •P rocessen/procedures naleven. Meer informatie www.examenprofiel.nl www.graafschapcollege.nl 13

Kaders stellen

Leren


zelf uitvoeren

Phoenix inhuur

proeve van bekwaamheid

De groene standaard

examenproducten

Match

Examineren

Diplomeren

Diplomeren

Examinering: inhuur / zelf uitvoeren, Agrarische opleidingscentra

Groene scholen van Brabant tot de Achterhoek hebben één aanpak

De agrarische opleidingscentra (aoc’s) in Nederland werken – op basis van het Actieplan Examinering - al een aantal jaren aan de kwaliteit van de examens. De aoc’s hebben gezamenlijk geïnvesteerd in de thema’s die nu in het examenprofiel zijn beschreven. Dit heeft ertoe geleid dat de examens sterk gestandaardiseerd zijn. Alle aoc’s – op Helicon na – maken gebruik van de examens van De groene standaard, een samenwerkingsverband van de twaalf aoc’s en kenniscentrum Aequor. Helicon heeft het eigen examenprogramma Phoenix. De beide programma lijken wel op elkaar, maar Helicon hanteert een duidelijke ‘knip’ tussen onderwijs en examinering: er wordt pas geëxamineerd na afsluiting van het onderwijs. De andere aoc’s nemen bij een aantal opleidingen al in schooltijd proeven van bekwaamheid af. Dat Helicon dit niet doet, heeft te maken met het grote aantal bedrijfsopleidingen. De afnemers daarvan stellen ‘de knip’ zeer op prijs.

14

>>

Martijn Teunissen: ‘Digitaal beoordelen vermindert administratieve last.’ Martijn Teunissen en Jan Jacobs

Beschermde internetomgeving ’De groene standaard’ staat garant voor een breed assortiment aan examenproducten voor groene mbo-scholen. De aoc’s bundelen – samen met kenniscentrum Aequor hun innovatieve krachten in deze stichting bij het ontwerpen van de proeven van bekwaamheid. Ook de samenwerking met brancheorganisaties is hierdoor optimaal. Voor elk uitstroomprofiel is een beperkt aantal examenstandaarden ontwikkeld. Het materiaal staat op een beschermde internetomgeving voor de deelnemende scholen.

Martijn Teunissen, secretaris examencommissie Prinsentuin College in

Jan Jacobs, secretaris examens

Breda:

mbo, Helicon Opleidingen:

“

“

betekent ook dat we op de verschillende aoc’s bij het construeren van de examens

hele sector. Per kwalificatiedossier

geen dingen dubbel doen. Bijkomend voordeel: actualiseren en aanpassen doen we

zijn er hooguit drie proeven, twee

op slechts twee plaatsen: bij De groene standaard en bij Phoenix.

van de groene standaard en één

Onze examinering is eenduidig en transparant. De examens in Brabant zijn min of

meer dezelfde als die in de Achterhoek. Dat geeft vertrouwen bij het bedrijfsleven. Het

”

proeven van bekwaamheid voor de

van Helicon. Dat is duidelijk voor

“

De ‘groene standaard’ toetst het geheel aan competenties van de studenten

de assessoren. Aan hun scholing

in de proeven van bekwaamheid in een zo reëel mogelijke beroepssituatie. De

besteden we overigens veel

onderwijsinspectie heeft de examens in 2010 afgekeurd, omdat zij de beoordeling van

aandacht en geld. We spitsen

de werkprocessen (competenties) uit het kwalificatiedossier afzonderlijk onderbouwd

dit toe op het afnemen van de

wil zien. Dit heeft geleid tot een aanpassing in het beoordelingsmodel en daarna

proeven van bekwaamheid en de

goedkeuring door de inspectie van dit model.

beoordeling ervan. Ze waarderen

“

Beoordelen met een tablet

Wij hebben een beperkt aantal

de gelegenheid om bij te scholen

“

Om papieren rompslomp te voorkomen hebben enkele aoc’s een digitale

en zijn trots op hun certificaat. De

beoordelingsapplicatie ontwikkeld. De beoordeling gaat nu via een ‘tablet’. Deze

examenkandidaten zijn tevreden

applicatie is gekoppeld aan een softwaresysteem waarin het hele traject van planning,

over het examen. Goed presteren

constructie, afname en beoordeling is geautomatiseerd. Dit geeft wel aan dat we als

tijdens de proeve wordt direct

agrarische opleidingscentra innovatief bezig zijn en goed samenwerken. Met deze

beloond met een positieve

instrumenten verminderen we de administratieve last en kunnen de assessoren zich

beoordeling.

”

helemaal toeleggen op het beoordelen van kandidaten. Op dit moment gebruiken al negen aoc’s het softwaresysteem voor digitale planning en vier aoc’s de digitale

Groen mbo wil de onderlinge

beoordelingsapplicatie. De verwachting is dat meer aoc’s gaan instappen.

samenwerking verder versterken

”

om met het onderwijs en de examinering flexibel in te spelen op ontwikkelingen in de sector. Verdergaande scholing van in- en

Meer informatie

externe assessoren is hierin een

www.degroenestandaard.nl

speerpunt.

www.examenstandaard.nl met de proeven van bekwaamheid. Inlogaccount noodzakelijk.

15

Kaders stellen

Leren


uitvoeren

assessor

Examineren

Diplomeren

praktijkexamen

beoordelen kwalificatiedossier

Match

Diplomeren

Melamo Fijnmetaaltechniek

Niet lomp maar recht door zee

Adri Schepers van Melamo Fijnmetaaltechniek uit Helmond kreeg in maart 2011 de prijs ‘Beste Praktijkopleider 2010’ van Colo. De jury was vooral te spreken over zijn inlevingsvermogen, geduld, vakkundigheid en didactische vaardigheden. Naast begeleider is hij ook assessor bij de praktijkexamens die ‘zijn’ studenten in het Helmondse bedrijf doen. De meeste studenten die bij Melamo werken (bbl) of stage lopen (bol) zijn afkomstig van ROC Ter AA uit Helmond. Adri Schepers maakt - aan de hand van de eisen uit het kwalificatiedossier van de betreffende opleiding - zelf de praktijkopdrachten. De school keurt die vervolgens na een eventuele aanpassing goed. In een ruim tijdsbestek worden alle opdrachten gemaakt; in eerste instantie beoordeelt en tekent Schepers deze af. Hij heeft de opleiding ‘assessor’ gevolgd en mag zich gecertificeerd assessor noemen. Na afsluiting van de praktijkopdrachten volgt een gesprek op school met de begeleidende docent en medewerker van het examenbureau. Het totaal wordt vervolgens beoordeeld met ‘voldoende’ of ‘onvoldoende’.

16

>>

Adri Schepers: ‘‘Gemotiveerde jongens die moeite met leren hebben krijgen extra aandacht.’’

Adri Schepers, praktijkopleider en assessor Melamo

“

Onze manier van examineren voldoet aan alle eisen uit het kwalificatiedossier. Dan

Adri Schepers

gaat het niet alleen om vaktechnische zaken, zoals buigen, frezen, tig-lassen en miglassen, maar ook om: veilig werken, tekening lezen, samenwerken met collega’s, werken volgens een stappenplan en omgaan met gereedschap. Je hebt als assessor plotseling een andere rol, je bent even geen begeleider meer, maar daar heb ik geen moeite mee. En dat je een band met die jongens hebt opgebouwd, is geen beletsel. Niemand is ermee gebaat als je te vriendelijk beoordeelt. Ze willen na hun examen

”

toch aan de slag. In dit bedrijf of ergens anders.

“

Het assessment moet op niveau zijn, dat is in ieders belang. Daarnaast moet je

duidelijk beoordelen. Dat speelt ook een rol in de begeleiding die aan de examens vooraf gaat. Kijk, als het er niet in zit, heeft het ook geen zin een student examen te laten doen. Daar moet je niet omheen draaien. Je hoeft niet lomp te zijn, maar wel recht door zee. We proberen jongens die goed gemotiveerd zijn, maar moeite hebben met leren of concentreren, extra aandacht te geven. We slagen er vaak in ze goed over de eindstreep te krijgen en nemen ze daarna in dienst. We proberen als bedrijf

”

toch onze maatschappelijke verantwoordelijkheid te nemen.

Zenuwen

“

Het voordeel is dat je over een wat langere periode kunt beoordelen, terwijl je

vroeger de Kenteq-examens in drie dagen moest afnemen. Dat waren op zich ook goede examens, maar er kwamen dan toch wel wat meer zenuwen aan te pas. Dat is nu minder. De meeste studenten slagen hier, een enkeling heb ik wel eens moeten laten zakken. Een enkeling haalt het met de hakken over de sloot. Maar er zijn ook

”

anderen die je eigenlijk een dikke negen zou willen geven.

“

Het liefst zou ik voor de eindbeoordeling een cijfer geven. Nu is het voor allemaal

‘geslaagd’, terwijl sommige studenten er echt bovenuit steken. Dat zou je op de een

”

of andere manier toch willen belonen.

Meer informatie www.melamo.nl www.colo.nl

17

inkopen examinator

Kaders stellen

Leren

beoordelings- en


exameninstrumenten

Match

praktijkopleider

Examineren

Diplomeren

Diplomeren

Banketbakkerij Jacques van Bragt

Kijken nu naar het hele proces

Ruim de helft van de roc’s in Nederland maakt voor examinering in de bakkerijsector gebruik van het Nederlands Bakkerij Centrum (NBC) in Wageningen. Het NBC beschikt over moderne praktijkexamens en over een theorie-examenruimte. De examenopdrachten worden ingekocht bij Examenwerk. Hierin ontwikkelen onderwijsorganisaties en bedrijfsleven samen beoordelings- en exameninstrumenten voor de sectoren: • brood en banket • toerisme en recreatie • horeca • facilitaire dienstverlening. Aanmelding van de studenten voor de examens verloopt via de school. Voor de beoordeling van de praktijktoets is er een beoordelingscommissie van twee personen: een docent uit het beroepsonderwijs en iemand uit de beroepspraktijk. De twee examinatoren geven punten voor de uitvoering van de verschillende vaktechnieken, de eindresultaten (producten), hygiënisch werken en algemene beroepsvaardigheden. Jacques van Bragt van de gelijknamige banketbakkerij uit Geldrop

is één van

banketbakkers die regelmatig examens afneemt in Wageningen. Zijn bedrijf is in 2010 uitgeroepen tot beste leerbedrijf in deze sector.

18

>>

Jacques van Bragt: ‘‘Zorgen voor goede, nieuwe aanwas in de branche.’’ Jacques van Bragt

Jacques van Bragt, banketbakker in Geldrop:

“

Als praktijkopleider heb ik hier in de bakkerij elk jaar studenten, de meesten van ROC

Eindhoven, maar ook wel van De Rooi Pannen en vorig jaar zelfs één van Zadkine uit Rotterdam. Ik ben al sinds 1992, toen ik de zaak overnam van mijn ouders, actief als opleider. Ik vind dat belangrijk om te doen: jongeren enthousiast maken voor het vak. En je moet toch zorgen voor goede, nieuwe aanwas in de branche. Daarom fungeer ik elk jaar ook een aantal dagen als examinator bij het Nederlands Bakkerij Centrum in Wageningen. De omstandigheden daar zijn voor iedereen gelijk. En omdat je als examinator geen betrokkenheid hebt bij de kandidaat, is het makkelijk om objectief te

”

beoordelen. Er is bovendien een vrij strikt puntensysteem.

Punten verdienen

“

Ik heb ook trainingen en scholing gevolgd, zowel voor het opleiden als voor het

examineren. Het examineren is sterk veranderd. Vroeger keken we meer naar het eindresultaat, nu kijken we ook naar het proces. Dus we observeren de kandidaat veel meer tijdens het werken aan de opdrachten en dan zijn er voor de verschillende eisen uit het kwalificatiedossier ook punten te verdienen. Een gevaar daaraan vind ik wel dat een student die uiteindelijk niet zo’n goed eindproduct heeft gemaakt, toch kan slagen op grond van de punten die hij of zij tijdens de hele rit behaald heeft. Maar ja,

”

het laatste criterium is natuurlijk toch de verkoopbaarheid van het product.

Te vroeg op examen

“

Ik heb wel eens het idee dat ze nu soms te vroeg op examen komen. Er zakken

er best veel. Dat zou misschien door een wat strakkere aanpak tijdens de opleiding kunnen verbeteren. Het competentiegericht onderwijs heeft zeker goede kanten, maar ik geloof wel dat sommige studenten gebaat zijn bij een duidelijker programma. Ik heb het idee dat de snelle studenten sneller zijn geworden en de langzame studenten wat

”

langzamer. Daar zou in de toekomst wat meer aandacht voor kunnen zijn.

Meer informatie: www.jacquesvanbragt.nl www.nbc.nl www.examenwerk.nl

19

Diplomeren


Diplomeren

Diplomeren


Di


Diplomeren

Kaders stellen

Leren


slagen assessor

Diploma zakken

Examineren

Diplomeren

proeve van bekwaamheid

Voldoen aan eisen Bewijsstukken

Match

Diplomeren

Nederlandse Kappersakademie

De beste kappers zijn goede assessoren De Nederlandse Kappersakademie met vestigingen in Rotterdam (2), Den Haag, Amsterdam en Amersfoort is het eerste en grootste particuliere opleidingsinstituut voor kappers in Europa, opgericht in 1953. De opleiding telt zo’n 300 studenten die in twee jaar tijd worden opgeleid tot juniorkapper (niveau 2) en kapper (niveau 3). Daarnaast is er een speciale ondernemersopleiding met lessen Algemene Ondernemersvaardigheden (AOV). De opleiding bestaat uit vier blokken van elk zes maanden met een grote nadruk op praktijkonderwijs (90%), deels in de eigen kapsalon en deels in de vorm van stage bij andere kappers. Elk blok wordt afgesloten met een praktijkexamen, bestaande uit meerdere proeven van bekwaamheid, zoals ‘lang haar’ en ‘(ont)kleuren’. Twee assessoren beoordelen de prestaties van de studenten: één assessor is afkomstig uit de beroepspraktijk en één van de school zelf, maar dan wel van een andere vestiging. De twee assessoren en de voorzitter/secretaris van de examencommissie bepalen aan de hand van een beoordelingsformulier of de student voldoende dan wel onvoldoende heeft gescoord en daarmee de examenuitslag: geslaagd of gezakt.

20

Examineren

>>

Martijn Abers: ‘Competentiegericht onderwijs sinds 1953.’’

Martijn Abers, algemeen directeur en eigenaar van de Nederlandse Kappersakademie:

“

Eigenlijk hebben wij al competentiegericht onderwijs sinds 1953 door de grote

Martijn Abers

praktijkcomponent in ons onderwijs. Daardoor heeft de nadruk bij ons altijd gelegen op het verwerven van competenties in de praktijk. Dat we onze examinering competentiegericht kunnen invullen, is wel een groot voordeel. In het verleden moesten we veel deelkwalificaties toetsen. Studenten moesten daarvoor eindeloos oefenen. Nu leggen ze twee keer per jaar enkele proeven van bekwaamheid af. Als ze dat met positief gevolg doen, komen bepaalde werkzaamheden daarna niet meer

”

aan bod. De examinering loopt eigenlijk als een soort lint door de opleiding heen.

Minder uitval

“

Hierdoor is de opleiding afwisselender geworden. En daarmee is ons onderwijs,

toch al sterk praktijkgericht, nog aantrekkelijker voor de studenten. Dat heeft tot gevolg dat de voortijdige uitval verder is verminderd. Ons diploma-rendement is hoger, dat schommelt nu zo rond de 80%. Bovendien geven we direct na de proeven van bekwaamheid feedback aan de student, dat was vroeger niet te doen in de structuur met al die deelkwalificaties. Ook dat stellen de aanstormende kappers enorm op

”

prijs.

“

Goede assessoren uit de beroepspraktijk passen bij onze manier van examineren.

Wij slagen erin toonaangevende mensen uit het vak aan ons te binden. Dat is prettig voor onze studenten; zij weten dat ze goed terecht komen als ze een diploma krijgen dat professionele kappers mede toekennen. We beschikken over een vaste pool van zo’n vijftien kappers, mannen en vrouwen, vaak ondernemers die een hele dag examens komen afnemen. Wij geven ze daarvoor een vergoeding, want je vraagt toch wel wat van ze. Scholing doen we wel, maar certificering niet. We hebben informatiebijeenkomsten met voorlichting over het examenproces, de manier waarop

”

wij het hebben ingericht en het beoordelingssysteem.

“

Het belang van goed en betrouwbaar examineren neemt toe. Vaktechniek blijft de

ruggengraat van de opleiding, maar ook competenties als omgang met de klant en presentatie stijgen in rangorde. Als onderwijsorganisatie moeten we ervoor zorgen

”

dat onze studenten 200% vakbekwaam op de markt komen

Het einde van de opleiding moet een feestje zijn zonder kater. Wanneer een student aan de eisen voor diplomering voldoet, ontvangt hij of zij het diploma. En dit moet boven ieder twijfel verheven zijn. Meer informatie www.kappersakademie.nl

21

Kb

Kwaliteits borging

Evaluatie procesgebieden

Evaluatie processen (producten)

Kwaliteitsborging

Evaluatie deskundigheid actoren

plan-do-check-act processen

kwaliteit

procesgebieden

deskundigen

Kwaliteitsborging Kwaliteitsborging is de schil om het hele examineringsproces heen. Het gaat om het borgen van de kwaliteit van: de procesgebieden van examinering, de processen en de deskundigen die bij examineringsprocessen betrokken zijn. Procedures Bij de procesgebieden ‘construeren en vaststellen’, ‘examineren’ en ‘diplomeren’ is het hanteren en volgen van procedures van groot belang. Dit geldt ook bij herkansingen. Het (midden)management van mbo-instellingen heeft als taak het controleren van en sturen op het naleven van procedures. Deze sturing en controle kunnen tekort schieten als de verantwoordelijkheden te laag in de organisaties liggen. Het doorlopen van de plan-do-check-act-cyclus en het monitoren van verbeterplannen zijn belangrijk.

Tip! Hoe zorg je ervoor dat betrokkenen bij examinering zich verantwoordelijk voelen voor het naleven van procedures? • Betrek ze vanaf het begin bij het examineringsproces. Dit begint al bij de ontwikkeling van de visie op kwaliteit van examinering. • Zorg dat ze bekend zijn met het examenhandboek en hier toegang toe hebben. • Leg de taken met bijbehorende verantwoordelijkheden vast.

Deskundigheid betrokkenen bij examinering

De deskundigheid van betrokkenen bij examinering bepaalt voor een belangrijk deel de kwaliteit van het examineringsproces en het examenproduct. Vooral bij de procesgebieden ‘construeren en vaststellen’ en ‘examineren’ zijn de kennis, vaardigheden en competenties van betrokkenen van groot belang. Het project Examenprofiel stelt 5 functieprofielen beschikbaar voor betrokkenen bij examinering: 1. Assessor 2. Toetsconstructeur 3. Toetsvaststeller 4. Examencommissielid 5. Medewerker examenbureau Bekijk deze functieprofielen op www.examenprofiel.nl.

22

Tot slot, 5 tips 1. De procesarchitectuur examinering werkt, gebruik hem als instrument om de kwaliteit van de examenprocessen te verbeteren. 2. Gebruik de andere producten voor examinering, zoals het begrippenkader en het kostenmodel. Standaardisatie van formats zoals voor examenplannen en toets matrijzen geeft vertrouwen voor de buitenwacht. 3. Het construeren van de examenproducten. Het organiseren, afnemen en beoor delen van examens. Het draait allemaal om deskundige medewerkers; investeer in die deskundigheid. De opgeleverde functieprofielen voor de betrokkenen bij examinering zijn een eerste handreiking om hieraan tegemoet te komen. 4. Maak afspraken met het bedrijfsleven in de regio en betrek ze actief bij de examinering in uw instelling. 5. Verbeter examinering verder door het onderdeel te laten zijn van de totale kwaliteitszorg in uw onderwijsinstelling.

Colofon Interviews: Peter Blees Fotografie: Peter Blees en Dobbelsteen fotografie Redactie: 2 in beweging Ontwerp: Bestwerk Druk: Libertas september 2011 www.examenprofiel.nl

23

www.examenprofiel.nl

Examinering in de praktijk: Goed voorbeeld doet goed volgen

Recommend Documents