Evaluatierapport. Leeractiviteitenbank voor het primair onderwijs. Datum: 28 februari 2007 Versie: 3.0

Evaluatierapport Leeractiviteitenbank voor het primair onderwijs

Datum: Versie:

28 februari 2007 3.0

Evaluatierapport Leeractiviteitenbank voor het basisonderwijs – Pagina 1


Citaten

Hans Hassink Leerkracht 't Palet Fijn om lessen te ontwikkelen in een workshop. Normaal doe ik dit soort extra's 's avonds, of ertussendoor. We hebben nu lekker door kunnen buffelen met een groep mensen tegelijk. Dat werkt erg prettig.

Gerard Voskuilen Directeur basisschool De Bongerd Het is leuk om ook eens de aanpak van andere leerkrachten te zien, je kijkt echt in elkaars keuken. Voor mezelf vond ik het een verrijking om hieraan mee te werken. Ik heb leerstof opnieuw bekeken met nu mijn eigen leerlingen in het achterhoofd. Daardoor ben ik meer gaan differentiëren in de leeractiviteiten. Ik vind dat de hoogvlieger aan de slag kan met iets ingewikkelds. Voor kinderen die minder snel zijn, ontwikkel ik meer begeleiding. Ik heb dit project als heel positief en stimulerend ervaren.

Reinoud Jager Uitgever Wolters-Noordhoff Ik denk wel eens dat de Leeractiviteitenbank haar tijd vooruit is. We gaan in de toekomst zeker toe naar flexibilisering van het onderwijs. De rol van de uitgeverij is daarbij ondersteunend.

Wichert Eikelenboom Voorzitter BKB Leusden Ik juich het toe dat leerlingen steeds zelfstandiger aan de slag gaan. Maar dat zelfstandig werken mag geen vrijblijvend werken zijn. Onze taak is en blijft natuurlijk, om onze leerlingen iets te (laten) leren. Veel scholen zijn bezorgd of ze nog wel aan de kerndoelen voldoen als ze de leerlingen hun gang laten gaan. De Leeractiviteitenbank neemt die zorg weg. Waar ik erg blij mee ben, is dat we tegemoet komen aan de verschillende leerstijlen bij meervoudige intelligentie.



Inhoudsopgave

Samenvatting

7

Project kort Samenwerking Doel Afbakening Verantwoording

9 9 9 9 9

Projectfasen en –producten Onderzoeksfase Definitie- en ontwerpfase Voorbereidingsfase Ontwikkelingsfase Realisatiefase Implementatiefase

10 10 10 10 10 10 10

Onderzoeksfase Uitgangspunten Gebruikerswensen Onderzoek en analyse van de thema's Voorlopige conclusie Profiel Onderzoek positie LAB Evaluatie onderzoeksfase

11 11 11 11 12 12 13 13

Definitie- en ontwerpfase Condities prototype volgens stuurgroep Schematische weergave van LAB-omgeving schematische weergave van het LAB-thema (of les) Toelichting Productieomgeving Evaluatie definitie- en ontwerpfase

14 14 15 16 17 17 18

Voorbereidingsfase Voordelen Nadelen Opmerkingen Opleiding en training Evaluatie voorbereidingsfase

19 19 19 19 20 20

Ontwikkelingsfase Introductie test prototype Uitkomsten test prototype EduExchange Opleiding en training Evaluatie ontwikkelingsfase

21 21 21 22 23 23


Realisatie- en implementatiefase Workshops voor leerkrachten Online plaatsen Contentcatalogus Promotiefilm Evaluatie realisatie- en implementatiefase

24 24 25 25 25 26

Colofon

27


Samenvatting Algemeen Het basisonderwijs is volop in ontwikkeling. We hebben meer en meer behoefte aan betrouwbare en kwalitatieve digitale content. Dat komt, omdat we bezig zijn met een omschakeling naar meer flexibilisering. Dit doen we om leerlingen met uiteenlopende leerstijlen te kunnen bedienen op een aantrekkelijke, speelse en stimulerende manier. De beschikbaarheid van hardware (digitale schoolborden, breedbandverbinding, werkplekken met computers) is bovendien snel toegenomen, waardoor de randvoorwaarden voor digitale lesmaterialen meer dan ooit aanwezig zijn. Als basisonderwijs hebben we binnen deze ontwikkeling behoefte aan onafhankelijkheid: het zelf willen ontwikkelen en indelen van het onderwijsaanbod. Lesmateriaal willen we specifiek en op maat gesneden aanbieden, of dit nu voor snelle of langzame kinderen is, of dit nu voor cognitief ingestelde kinderen is, of voor visueel ingestelde kinderen. Digitale lesmaterialen bieden goede kansen om deze flexibiliteit te realiseren. Hierbij willen we de keuze houden om dit via de computer, of via de traditionele wijze (folio) in te zetten. De Leeractiviteitenbank voor het Basisonderwijs is een project dat hieraan vorm en inhoud geeft. Het heeft onderzocht wat erbij komt kijken wanneer leerkrachten zelf hun onderwijsaanbod ontwikkelen en zelf aanbieden. Zij laten hiervoor ‘de boekjes’ even los: leerkrachten bedenken naast de traditionele methode zelf actuele, innovatieve en stimulerende projectopdrachten of leeractiviteiten. Deze leeractiviteiten kunnen vervolgens uitgewisseld worden en zijn zo algemeen inzetbaar. We denken dat we met dit project de leerkrachten beter in stelling kunnen brengen en ruimte bieden voor eigen inbreng en didactiek.

Productie- en afspeelomgeving De keuze voor het nu gebruikte online content managementsysteem is van pragmatische aard. Het is een online omgeving, die door iedereen ontsloten kan worden en de content bekeken. Er zijn geen arrangeermogelijkheden, zodat deze mogelijkheden van het Model Leeractiviteitenbank niet getest kunnen worden. De keuze om gebruik te maken van het bestaande contentmanagementsysteem van AB-ZHW voldoet aan de opzet van het huidige project; evenwel niet aan de wensen die hierin naar voren zijn gekomen. Het is zeer aanbevolen om verder onderzoek te doen naar een systeem waarin basisscholen zelf kunnen arrangeren en ontwikkelen. Overigens komt deze wens ook tot uiting in het Projectplan Implementatie Flexibele Leerarrangementen in het kader van de Regeling Implementatie educatieve contentketen Primair Onderwijs, welke in november 2006 is ingediend. . De keuze voor het huidige content managementsysteem heeft wel bewerkstelligd, dat de samenwerkende basisscholen nu nadenken over een geïntegreerd systeem.


Businessmodel Er is weinig veranderd t.o.v. het model van 30 maart 2006. De uitgangspunten blijven overeind: samenwerking door participatie en licentie. Er is de afgelopen periode gemerkt dat er voldoende potentie is voor ontwikkeling en uitwisseling van leeractiviteiten. Voortgang is dus gewenst. De volgende stappen zijn noodzakelijk: • bestuur moet worden geformeerd; • vraag beantwoord wie eigenaar is van LAB; • en de vraag wanneer WN kennisbronnen beschikbaar kan stellen.

Samenwerkingsovereenkomst Gemeenschappelijke verantwoordelijkheid dragen voor de voortgang van het LABproject is in de praktijk een niet vanzelfsprekende kwestie gebleken. Alle leden hebben hun aandeel bijgedragen en de voortgang van het project heeft er niet onder geleden. Het is raadzaam het verwachtingspatroon helder te hebben van alle deelnemers en de betrokkenheid vooraf vast te stellen. Aanbeveling voor de toekomst: niet alleen producten op de kaart zetten, maar ook het aandeel van mensen en taken vooraf duidelijk in tijd en planning zetten.

Inventarisatie beschikbare content Bestaand materiaal blijkt niet zomaar overgezet te kunnen worden naar een concept voor digitaal onderwijs. Dit is een andere discipline, zowel in de opbouw (van een methodelijn) als in het aanbieden van lesstof (uitgebeid - beknopt) Door het onderzoek tijdens het LAB-project hebben we gerealiseerd dat er nieuw materiaal moet komen, wat in het format van de Leeractiviteitenbank past. De aanwezigheid van een ontwikkelblauwdruk is hierbij onontbeerlijk.

Leerpunten •

De ontwikkeling van complete leerpakketten is intensief. Het valt niet te verwachten dat leerkrachten meteen perfect materiaal opleveren. Naast bestaande plannen om leeractiviteiten te vullen, is het goed om na te denken over een (vaste) ontwikkelgroep. Het zal niet eenvoudig zijn fulltime werkende leerkrachten vrij te stellen voor de Leeractiviteitenbank. Een workshop blijft een zeer werkbare optie.

•

Kinderen kunnen goed zelfstandig uit de voeten met de LAB. Het vraagt wel om een goede zelfstandige basishouding en vaardigheden (typvaardigheid, samen overleggen).

•

Voor de leerkracht is het gebruik van de LAB niet vrijblijvend. Het vraagt om een gedegen lesvoorbereiding en het inzetten van eigen kwaliteitseisen. De leerkracht dient kinderen los te laten om hen tot zelfstandig leren te laten komen.

•

Het gebruik van een eigen ELO is aan te bevelen (ivm koppelen toetsen en voortgang). Er zullen echter meerdere ELO's zijn en materiaal moet daarvoor geschikt gemaakt worden.

•

Het begeleiden van leerkrachten die de LAB gaan gebruiken is belangrijk: wat gaan kinderen doen en waarom. Evaluatierapport Leeractiviteitenbank voor het basisonderwijs – Pagina 8

Project kort Samenwerking: De Leeractiviteitenbank voor het basisonderwijs (LAB) is een samenwerking van: • BKB Leusden • PC Basisschool De Zonnewijzer, Amersfoort • Openbare Basisschool West, Capelle a/d IJssel • Andoburg Automatisering en Opleiding, Woudenberg • AB-ZHW, Voorburg • NBD|Biblion, Leidschendam • Uitgeverij Wolters-Noordhoff.

Doel: De doelstelling van de samenwerking is: • het ontwikkelen van een model voor aantrekkelijke lessen dat aansluit bij de context waarin leerlingen het beste kunnen leren; • het ontwikkelen van een model voor betrouwbare lessen dat aansluit bij de context waarin leerkrachten les geven; • het stimuleren van de uitwisseling van lessen en opdrachten tussen scholen; • het stimuleren van de ontsluiting van relevante educatieve (digitale) informatiebronnen.

Afbakening: De LAB richt zich op de zaakvakken Aardrijkskunde, Geschiedenis en Natuur van de bovenbouw van het primair onderwijs.

Verantwoording: De LAB komt tegemoet aan de volgende behoeften: • Inhoudelijke software: er is weinig tot geen adequaat materiaal aanwezig in het primair onderwijs wat een doorgaande leerlijn biedt. • Visuele en interactieve software: deze is direct te koppelen aan de digitale schoolborden die momenteel in gebruik genomen worden. • Vrijheid voor de docent: bestaande lesmethode los kunnen laten om een kerndoeldekkende vervangende les aan te beiden. • Breder en afwisselende leergebieden aanspreken: kinderen kunnen met verschillende werkvormen aan de slag. • Samenwerking stimuleren: scholen wisselen lessen uit en treden in overleg over lesaanpak.


Projectfasen en -producten Het project Leeractiviteitenbank voor het basisonderwijs (LAB) is in februari 2006 van start gegaan en afgesloten in februari 2007. De projectorganisatie heeft zich verbonden aan de volgende projectfasen, die vooraf omschreven producten opleveren. De navolgende hoofdstukken van dit evaluatierapport beschrijven de werkwijze tijdens de fasen, de ontwikkeling van producten en sluiten af met een korte evaluatie per fase.

Onderzoeksfase • • • • •

Definitie- en ontwerpfase • • • • • •

oktober - december

test prototype op scholen bijstelling presentatie op EduExchange ontwikkeling presentatiemiddelen vaststellen schrijfwijzer

Realisatie- en implementatiefase • • • • • •

juli - september

evaluatie prototype stuurgroep ontwerp ontwikkelformats ontwikkeling schrijfwijzer voorbereiding opleiding en training

Ontwikkelingsfase • • • • •

mei – juni

ontwerp en definitie prototype vaststellen voorwaarden en uitgangspunten productieomgeving LAB tussentijdse evaluatierapportage projectprognose en -bijstelling Go/no go

Voorbereidingsfase • • • •

februari – april 2006

definitief projectplan businessmodel / exploitatieplan samenwerkingsovereenkomst inventarisatie afspeelomgeving inventarisatie beschikbare content

januari - februari 2007

ingerichte productieomgeving workshop voor leerkrachten online zetten van ontwikkelde lessen contentcatalogus promotiefilm evaluatie


Onderzoeksfase februari – april 2006

De Werkgroep Gebruik onderzoekt de behoefte naar lesvervangende middelen bij basisscholen en onderzoekt of en hoe thema's ingepast kunnen worden in bestaande methoden.

Uitgangspunten De werkgroep merkt dat scholen pas zullen overgaan op het gebruik van een nieuw leermiddel, als er daadwerkelijk lesvervangend gewerkt kan worden en er geen extra belasting volgt op het rooster. De nu los aangeboden thema's (bijvoorbeeld op internet) vormen een extra belasting op het lesrooster. Thema's of onderwerpen in samenhang zouden geen extra belasting vormen, aangezien er verantwoording plaats kan vinden.

Gebruikerswensen De Werkgroep Gebruik vindt het van belang te voorzien in verschillende gebruikerswensen, te weten: • individueel gebruik; • gebruik in kleine groepjes; • klassikaal gestuurd; • individueel achter de computer; • in groepjes achter de computer / bij het digibord; • gebruik middels printbare opdrachten.

Onderzoek en analyse van de thema's In aanvang wordt gedacht de LAB te ontwikkelen in samenhang met de bestaande methodes. Vijf veelgebruikte methodes (t.w. Geobas, Een Wereld van Verschil, Tijdstip, Wijzer door de Wereld, Wijzer door de Geschiedenis) worden daarom uitgebreid geanalyseerd voor groep 6, 7 en 8. Het doel is te komen tot gezamenlijke thema's om te ontwikkelen in een structuur voor de leeractiviteitenbank. Bij geschiedenis zijn wel gezamenlijke thema's vast te stellen; bij aardrijkskunde blijkt dit ondoenlijk. Reden: de kerndoelen van geschiedenis zijn opgedeeld in tien tijdvakken en hebben daarmee een gerede structuur; de kerndoelen van aardrijkskunde zijn vrij interpreteerbaar, waardoor elke methode een eigen benadering van het (zaak)vak kiest. Hierdoor lopen de thema's en de opbouw hiervan in de niveaus ver uiteen.


Voorlopige conclusie De keuze om willekeurige thema's vast te stellen en ergens aan een bestaand methodeonderdeel te koppelen, ligt voor de hand. Dit is echter in conflict met het uitgangspunt 'lesvervangend'. Een willekeurig thema komt bovenop het lesrooster en vervangt geen lessen. De voorlopige conclusie is dan ook om zelf te komen tot een betrouwbare verzameling van lesthema's. Dit vraagt in feite om een nieuwe methode. De gewenste uitgangspunten worden als volgt verwoord: • betrouwbaarheid • vrijheid • flexibiliteit. Betrouwbaarheid Om een ordening te maken in een verzameling lesthema's die scholen zouden willen gebruiken, is betrouwbaarheid belangrijk. Waarom zouden basisscholen anders overgaan op de LAB? Een duidelijke visie op wat kinderen in de bovenbouw van de basisschool aan onderwerpen bij de zaakvakken nodig hebben, kan betrouwbaarheid bieden. Dit kan op verschillende manieren: 1.

Aan de hand van de Herziene Kerndoelen Basisonderwijs 2006. Deze zijn vrij summier, maar geven wel een globale clustering aan. Aan de hand van de balansen van het Cito. Deze Citogroep peilt het onderwijsniveau van groep 7 en 8 onder meer wat betreft de zaakvakken. Zwakke plekken in het basisonderwijs zijn heel duidelijk af te lezen en deze ingang biedt de LAB op zijn minst rijke informatie. Met auteurs van een bestaande lesmethode de meest wenselijke basisvoorwaarden vaststellen. Deze verzameling en clustering van lesthema's biedt de basis, waarop eindeloos gebouwd kan worden.

2.

3.

Vrijheid De behoefte aan creatieve lessen valt niet te meten, maar is zeker aanwezig. Er wordt veel plezier verwacht als de docent zijn leerjaarbepalende methode al dan niet tijdelijk mag loslaten om lessen met creatieve en onderzoekende uitgangspunten aan te bieden. Flexibiliteit Hoe scholen onderwijs geven moeten ze zelf weten. Het LAB-project wil echter graag de middelen bieden. Dat kan alleen bij een grote vorm van flexibiliteit. De functionaliteiten van een elektronische leeromgeving bieden op maat gesneden flexibiliteit: een leeromgeving is in te richten naar het karakter en de wens van de school. Het kan een rijk aanbod hebben om aan alle gebruikerswensen tegemoet te komen.

Profiel De Werkgroep Gebruik komt na onderzoek en afweging van de verschillende mogelijkheden tot het volgende aanbevolen profiel, welke scholen een waarborg moet kunnen bieden: Evaluatierapport Leeractiviteitenbank voor het basisonderwijs – Pagina 12

LAB moet ..... zijn: • lesvervangend: geeft geen extra belasting op docent en rooster • betrouwbaar: de Leeractiviteitenbank mist niks en dekt alle kerndoelen af • creatief en flexibel: de docent geeft zelf vorm aan de les • didactische kwaliteit bieden: de Leeractiviteitenbank is zowel inzetbaar bij individuele leerling als bij groep.

Onderzoek positie LAB Er is geconstateerd dat er bij aanvang van het project weinig samenhangende software bestaat ter ondersteuning van lesmethoden op de basisschool. Dat wil niet zeggen dat er geen leuk lesmateriaal te vinden is. Via het internet zijn vele leuke, interessante, opmerkelijke initiatieven en bronnen te vinden van overheid, musea, uitgeverijen, omroepen en scholen. Het educatieve aanbod varieert van geschreven bronnen tot beeldmateriaal als foto's, filmjes en ook langere films (Teleac NOT). Het initiatief om leeractiviteiten te ontwikkelen is geen eenzaam initiatief. Op hetzelfde moment waarop de Leeractiviteitenbank haar kick off beleeft, duiken er aanbieders op met digitale leermiddelen voor het basisonderwijs. Een korte inventarisatie is gepleegd op: 1. Driestar Educatief 2. Cédicu 3. Webquest

Evaluatie onderzoeksfase • • •

Het aanbod van leuke lesactiviteiten is groot en groeit, gratis of goedkoop op internet te vinden. Kaders en betrouwbaarheid van aanbod en aanbieders zijn onduidelijk: de docent blijft puzzelen naar wat hij in zijn les kan gebruiken. Meestal gaat het om een aanvulling op het bestaande rooster i.p.v. om verlichting of tijdsbesparing.

Om de Leeractiviteitenbank een goede positie te bieden ten opzichte van andere initiatieven, moet het een meer compleet pakket bieden. De LAB zal een onderscheidend vermogen kunnen krijgen door: 1. de nadruk te leggen op lesvervanging; 2. een sterke en herkenbare structuur te bieden; 3. volledigheid in dekking van kerndoelen te garanderen door het stellen van eigen kaders en eigen context 4. toetsing te waarborgen.


Definitie- en ontwerpfase mei – juni

Naar aanleiding van het onderzoek in de vorige fase, is er een koerswijziging t.o.v. de aanvangsuitgangspunten van het LAB-project: leeractiviteiten zullen niet onafhankelijk van lesstof ontwikkeld kunnen worden. Er zal een onvoorwaardelijke koppeling plaats moeten vinden van de theorie (het weten) aan de opdrachten (het kunnen). Hiertoe zullen eigen leskaders en afbakening ontwikkeld moeten worden voor de blauwdruk. Bij aanvang van de definitiefase wordt dit voorgelegd aan het samenwerkingsverband, samen met een uitgewerkt voorstel voor een prototype. Op 17 mei vindt de presentatie plaats van de Werkgroep Gebruik aan de stuurgroep.

Weten

Kunnen

Van het prototype is een PowerPoint gemaakt en gepresenteerd. Er is draagvlak bij het samenwerkingsverband voor het voorgestelde prototype. Hierbij zijn condities omschreven.

Condities prototype volgens stuurgroep 1.

2.

3. 4. 5. 6.

De werkgroep en de stuurgroep zullen een ontwikkelblauwdruk maken om de opbouw van de LAB te waarborgen. Ontwikkelde thema's van samenwerkende scholen / andere ontwikkelaars zullen hieraan afgewogen worden. Metadata moeten het zoeken in de LAB-omgeving simpel maken. Niet alleen voor docenten, ook voor leerlingen. Ook moeten metadata zorgen voor een link tussen de thema's. Waar mogelijk moeten dwarsverbanden gelegd kunnen worden tussen thema's (bijv. techniek - aardrijkskunde enz.). Leerdoelen worden per thema in het docentendeel opgenomen. De inleiding moet een goed kader bieden voor het onderwerp. Het deel weten heeft theoretisch kader. Een toets wijst uit of de leerling het begrepen heeft. Deze toets wordt gekoppeld aan een leerlingvolgsysteem.

De definitiefase vervolgt met de invulling van het model zoals weergegeven op de volgende pagina.


Schematische weergave van LAB-omgeving:


Schematische weergave van het LAB-thema (of les):


Toelichting Er is een scherpe tweedeling in elk LAB-thema: een weten-deel (kennis) en een kunnen-deel (leeractiviteiten). Uitgeverij Wolters-Noordhoff zal verantwoordelijk zijn voor de voorwaardelijke kennis. De samenwerkende scholen en ontwikkelaars zijn verantwoordelijk voor de leeractiviteiten. Een ontwikkelblauwdruk (een themaoverzicht, al dan niet geclusterd) als basis voor de LAB moet besproken worden met een expert. Een delegatie van de stuurgroep bespreekt dit met de uitgever Basisonderwijs Aardrijkskunde en Geschiedenis van Wolters-Noordhoff. Hieruit volgt de aanbeveling dat de toets, zoals nu gesitueerd in het weten-deel, een mix moet zijn van kennis én verwerking. De optie van een 'Garantieblokje' is besproken: een stukje theorie met een oefening (bijvoorbeeld een zoekopdracht). Over de ontwikkelblauwdruk is niets vastgesteld. Het is de bedoeling dat de kennisbronnen in het weten-deel afgesloten worden met een (interactieve) toets. De uitslag hiervan wordt gegenereerd in een leerlingvolgsysteem. De leeractiviteiten in het kunnen-deel leveren al dan niet digitale producten op, die worden opgeslagen in een leerlingportfolio.

Productieomgeving Het model zoals in deze fase is bepaald vraagt om verschillende mogelijkheden van arrangeren. Zo zal een leerkracht de mogelijkheid willen hebben om voor individuele leerlingen een individueel aanbod van leeractiviteiten klaar te zetten. Ook zal het clusteren van thema's op basis van bijvoorbeeld een actuele gebeurtenis, een schoolthema, of om een andere reden mogelijk moeten zijn. Hierbij moet de leerkracht overzicht kunnen houden op zijn rooster en lesopbouw. Een systeem van het koppelen van de juiste metadatering moet dit mogelijk maken. Metadata maken het mogelijk overzichten te genereren op het gebied van bijvoorbeeld: • het vakgebied • groepclassificatie (bovenbouw, middenbouw etc) • het aantal lesminuten per onderdeel (kennisbronnen, leeractiviteiten) • kern- en tussendoelen Bij het arrangeren zal de leerkrachtinformatie voor de specifieke onderdelen op een overzichtelijke manier voor de leerkracht neergezet worden. Arrangeermogelijkheden verschillen per elektronische leeromgeving. In de onderzoeksfase is gekeken naar het gebruik van elektronische leeromgevingen op scholen. Bij de samenwerkende scholen zijn geen elo's in gebruik en in het land zijn er pioniers te vinden die werken met diverse vormen van elo's. Er is nog geen elo die massaal gebruikt wordt. Dat belemmert het afstemmen van een adequate productieomgeving. Het ABZHW stelt voor om voorlopig het LAB-model te bouwen in haar content managementsysteem, zodat het in elk geval getest kan worden. Aan het einde van de definitie- en ontwerpfase wordt gekozen om voorlopig gebruik te maken van deze online werkomgeving.


Evaluatie definitie- en ontwerpfase Prototype Leeractiviteitenbank De definitie van de omgeving en les van de Leeractiviteitenbank heeft in ruime mate aandacht gekregen. Er is een ontwerp gemaakt en uitgevoerd in PowerPoint. Hierop heeft het samenwerkingsverband feedback gegeven, waaruit nieuwe condities voortvloeiden voor een prototype. Dit aanvangsmodel is werkbaar.

Productieomgeving De keuze voor het online content managementsysteem is van pragmatische aard. Het is een online omgeving, die door iedereen ontsloten kan worden en de content bekeken. Er zijn geen arrangeermogelijkheden, zodat de gewenste condities van het prototype van de Leeractiviteitenbank niet getest kunnen worden.


Voorbereidingsfase juli - september

Er zijn twee lessen als prototype online gezet, te weten: • Windenergie (http://www.nldata.nl/leeractiviteitenbank) • De Alpen (http://www.nldata.nl/leeractiviteitenbank2) Deze worden tijdens de voorbereidingsfase aan het samenwerkingsverband gepresenteerd en geëvalueerd. Er blijken de volgende voor- en nadelen:

Voordelen: • • • • •

online te beheren:gemakkelijk uit te wisselen; visueel aantrekkelijk; context van les is in één oogopslag duidelijk; rijkdom aan bronnen; antwoordindicaties voor de leerkracht zijn beveiligd aan de opdrachten te koppelen; • mogelijk om op elke gewenste locatie aan de Leeractiviteitenbank te werken; • herkenbare navigatie; • bijdragen van scholen die alleen voor die school geschikt zijn, passen in dit model; • alleen internetverbinding is nodig, geen leeromgeving.

Nadelen: • • • • • •

online te beheren: het is gemakkelijk pagina's kwijt te raken; niet arrangeerbaar, metadata zijn van ondergeschikt belang; geen sprake van docentenservice / spoorboekje; afhankelijk van beschikbaarheid AB-ZHW bij problemen; geen functionaliteiten als leerlingvolgsysteem mogelijk; voor ontsluiting van informatiebronnen als Teleblik en NBD|Biblion is extra inspanning nodig, als het aanvragen van een entree account en het lokaal plaatsen van een cookie.

Opmerkingen: • De Bronnen (waaronder internetverwijzingen) hebben nu weer een algemene plaats gekregen, ipv horend bij Wetendeel of Kunnendeel. • Er is (nog) geen visueel onderscheid in de pagina's Weten en Kunnen (in de gepresenteerde PowerPoint waren ze herkenbaar door verschillende achtergrondkleuren. • De toegang naar antwoorduitwerkingen kan naar wens toegewezen worden (zowel voor docent als leerling) • Interactieve software is nog niet toegepast. Evaluatierapport Leeractiviteitenbank voor het basisonderwijs – Pagina 19

• Er moet per thema een deel komen met lesadviezen / leerlijnen / aansluitende thema's. • Er is geen algemene richtlijn om de De Ruiterboekjes te ontsluiten. • PDF's van weten-deel nog niet toegevoegd. Aan de hand van de evaluatie van het online prototype, worden de tests op scholen voorbereid: een aantal scholen uit het samenwerkingsverband verklaren zich bereid het protoype te testen.

Opleiding en training Leerkrachten zullen de leeractiviteiten ontwikkelen, Wolters-Noordhoff de kenniscontent. Hiertoe zal een training moeten plaatsvinden om leerkrachten op te leiden. Achtergronden, algemene schrijfregels en uitgangspunten voor de Leeractiviteitenbank zullen worden neergelegd in een zogenoemde Schrijfwijzer*. Leerkrachten zullen gaan ontwikkelen in zogenoemde ontwikkelformats*: dit zijn Worddocumenten zij op een gestructureerde wijze alle informatie voor de leeractiviteiten kunnen neerleggen. Schrijfwijzer en ontwikkelformats vormen de basis voor de opleiding en training van de Leeractiviteitenbank.

Evaluatie voorbereidingsfase Prototype Leeractiviteitenbank Het prototype zoals voorlopig ondergebracht in het content management systeem van samenwerkingspartner AB-ZHW is werkbaar en biedt de aanvangscontouren van het gewenste eindproduct. De twee lessen die als prototype online zijn neergezet, voldoen als basis voor de scholen om te gaan testen. Opleiding en training De voorbereiding voor de opleiding en training van de Leeractiviteitenbank ligt op schema. Deze kan van start nu het uitgewerkte prototype akkoord krijgt van de stuurgroep. Het vormt de basis voor de Schrijfwijzer en de ontwikkelformats, die weer de basis vormen voor de opleiding en training.

* Schrijfwijzer en ontwikkelformats worden niet in dit evaluatierapport opgenomen. Kijk op http://projectenbank.kennisnet.nl/index.php?page_id=project&project_id=384


Ontwikkelingsfase oktober - december

In deze fase vinden tests plaats op de scholen uit het samenwerkingsverband. De tests worden door verschillende leden van de stuurgroep bijgewoond.

Introductie test prototype Voordat leerkrachten lessen van de Leeractiviteitenbank zullen behandelen in hun rooster, vindt er een introductie plaats op de PC Basisschool De Zonnewijzer in Amersfoort. Het prototype wordt uitgelegd en gedemonstreerd; leerkrachten stellen vragen. Aansluitend gaan zij zelf aan het werk met een les naar keuze. De tests vinden binnen een tijdsbestek van drie weken plaats. Leerkrachten krijgen een korte enquête mee voor zowel leerkrachten als leerlingen (zie Bijlage 2).

Uitkomsten test prototype Algemeen kan worden gesteld dat leerkrachten het plezierig vinden om te werken met lessen uit de Leeractiviteitenbank. Ook blijkt duidelijk, dat kinderen er plezier in hebben om te werken met de verschillende opdrachten en werkvormen.

Specifieke opmerkingen leerkrachten: 1. De lessen zijn nu gebruikt als aanvulling op het rooster. We weten niet hoe het is als ze echt methodevervangend zijn. Internetmogelijkheid voegt nu niet veel toe, wel zo'n webcam en een filmpje. We willen graag een instaptoets en een eindtoets. Nieuw veld openen in een kleiner veld – gevaar is dat je snel de weg kwijt bent. 2. We hebben de leerlingen nu de opdracht gegeven de leeractiviteiten van boven naar beneden af te werken. Dat dit niet de bedoeling is, zien we nu pas. Het deed niet af aan het enthousiasme. Wat ook prettig zou zijn, is als de intro meer gedifferentieerd is, dat het voor zelfstandig gebruik is, maar dat je deze ook klassikaal kunt behandelen. Fijn is het, om aan het begin van de les overzicht te hebben: - dit ga je doen - dit ga je leren - zorg dat je ... klaar hebt liggen. 3. We zouden de werkvormen van de Leeractiviteitenbank een goede aanvulling vinden op het huidige lesrooster. 4. Het lijkt mij erg leuk om lessen voor de Leeractiviteitenbank te ontwikkelen / ik heb absoluut geen tijd om ook nog eens zelf lessen voor de LAB te ontwikkelen. 5. Tip: maak begrippen en bronnen in docentenhandleiding in format. Specifieke opmerkingen leerlingen: 1. We zijn begonnen met het weten, want dat staat bovenaan / we zijn begonnen met het kunnen, want dat staat bovenaan. Het wijst zichzelf wel. 2. Ik lees niet alles, ik scan woorden. In boeken onderstreep ik de belangrijkste dingen. Ik vind het fijn als de theorie uitgeprint kan worden. Evaluatierapport Leeractiviteitenbank voor het basisonderwijs – Pagina 21

3. Ik vind het leuk om met de computer te werken. Leuk om plaatjes op te zoeken en zo. Ik weet niet waar ik de antwoorden van de opgaven moet invullen. (aparte invuldocumenten maken: gestandaardiseerde antwoordbladen, evt. met de vragen erbij). 4. Samenwerken: het ene kind leest de opdrachten voor, de ander vult ze in. Er is overleg over de juiste antwoorden. De leerlingen vinden het fijn de antwoorden op te schrijven op een apart blaadje. Groepen 7 en 8 zouden het niet erg vinden om alles in te typen. 5. Liever in de klas les of met z'n tweeen achter de computer. Ik wil liever niet alleen achter de pc zitten. Ik ben snel afgeleid: ik vind het moeilijk om te blijven lezen. Bijstelling Naar aanleiding van de tests vinden waar mogelijk bijstellingen plaats ten behoeve van het prototype.

EduExchange Op 7 december vindt de EduExchange plaats, de uitwisselbijeenkomst voor ict in het onderwijs, georganiseerd door Kennisnet. Zie ook http://eduexchange.kennisnet.nl/. Samenwerkingspartners van de Leeractiviteitenbank geven hier een drukbezochte presentatie. Een impressie van de uitgedeelde flyer*:

Uniek onderzoek naar flexibel basisonderwijs

Zelf onderwijs vorm geven en samenstellen Elk thema bestaat uit verschillende onderdelen:

De Leeractiviteitenbank voor het basisonderwijs (kortweg: LAB) is een uniek onderzoek naar het flexibel inrichten van het basisonderwijs om zo maatwerk te bieden voor leerling en leerkracht. Het LAB richt zich hierbij op de zaakvakken in de bovenbouw.

thema’s. Elk thema of les bestaat uit een deel kennis en uit een scala van

Het project Leeractiviteitenbank voor het basisonderwijs wordt begin 2007 afgesloten.

vervangen door illustraties of schema’s. De tekst wordt bovendien (als proef)

Duidelijk is, dat scholen met enthousiasme aan de slag willen met de inhoudelijke rijkdom

voorgelezen, zodat kinderen er ook naar kunnen luisteren.

en onderwijspotentie die het LAB biedt. De levensvatbaarheid van het zelf vormgeven en

2. Kunnen: een scala aan leeractiviteiten die tot doel hebben het verwerken van Doel van het project is te komen tot een toegankelijke database met lesvervangende

Meer weten? Toekomst

1. Weten: voor beeldscherm geschikt gemaakte kennis of theorie, waar mogelijk

de les. Deze zijn zo samengesteld, dat ze de leerling op verschillende manieren of niveaus aanspreken, bijvoorbeeld cognitief, visueel of creatief.

ontwikkelen van lessen zal de toekomst uitwijzen. Zo kan dit initiatief zich nog volop verder ontwikkelen. Er moet antwoord komen op de

Zelf onderwijs maken en uitwisselen Uitwisselen Delen is de andere basisgedachte van het LAB: expertise delen om te verbeteren. Leerkrachten ontwikkelen zelf de leeractiviteiten, die een plek krijgen binnen de kaders van het LAB. Om uitwisseling mogelijk te maken, komt er een vaste standaard. Online

manier van aanbieden: via de verscheidene leeromgevingen of online. Ook is het nodig om

Er zijn momenteel online enkele lessen te bekijken. Deze hebben een vaste

leeractiviteiten. Deze activiteiten zorgen voor verwerking van de stof vanuit meerdere

De onderdelen van de les (de activiteiten) stelt de leerkracht zelf samen, speciaal voor

te weten welke handvatten leerkrachten en scholen nodig hebben om zelf te kunnen

vorm en opbouw, in tegenstelling tot wat in de praktijk het geval zal zijn. In de

invalshoeken. Een rijkdom aan digitale bronnen ondersteunt de les, waaronder Teleblik

één of meer leerlingen. De lessen zelf zijn afgeronde eenheden, die zoveel mogelijk in

arrangeren en een lesopbouw in te roosteren. Het is fijn om dit proces te kunnen delen.

praktijk zal elk LAB-thema te arrangeren en te moduleren zijn.

en de knipselkranten van NBD|Biblion.

willekeurige volgorde aan te bieden zijn. De leerkracht bepaalt dus zelf hoe hij door de

Leerling en leerkracht kiezen per les de gewenste activiteiten uit. Elke activiteit daagt

lesstof gaat. Bijvoorbeeld zo:

Of zo:

Belangstelling?

de leerling op een eigen manier uit en spreekt hem op zijn eigen manier aan. Onderwijs

Neem contact op met Wichert Eikelenboom,

wordt op deze manier spannend en inspirerend.

Bestuurlijke Krachtenbundeling Basisonderwijs in Leusden:

Weten: kennisbronnen die geschikt zijn gemaakt voor beeldscherm

Berkelwijk 37 3831 MN Leusden

Uitgangspunten: •

Creatief en flexibel: de leerkracht geeft zélf vorm aan zijn les;

•

Lesvervangend: geen extra belasting op leerkracht en rooster;

•

Betrouwbaar: dekt kerndoelen af;

•

Afwisselend: het optimaal uitbuiten van multimedia;

•

Stimulerend: inzetbaar bij meervoudige intelligentie, verschillende niveaus en individueel of groepsgewijs.

Samenwerking Een dergelijk onderzoeksproject heeft kans van slagen als participanten van meerdere disciplines vertegenwoordigd zijn. Het LAB is dan ook een samenwerkingsverband van BKB-Leusden (met 13 basisscholen), OBS West, PCBO Amersfoort (12 scholen), ICTspecialist Andoburg, Automatiseringsbureau Zuid-Holland West, het samenwerkingsverband van bibliotheken NBD|Biblion, uitgeverij Wolters-Noordhoff en Kennisnet. Het project wordt mogelijk gemaakt door de Regeling Educatieve Contentketen.

En dat is heel anders dan de gebruikelijke methodes, want die gaan meestal zo:

Telefoon: 033 433 5010 Email: [email protected]

Met de opgaven testen of je de stof beheerst. Korte paragrafen, veel illustraties.

Kerndoelen In het project is veel nagedacht over betrouwbaarheid: de leerling moet bij de

Veilige naslagbronnen

lesvervangende thema’s voldoende kennis en vaardigheden meenemen, om zowel de

via internet.

Digitale lessen voor zelfstandig werken of

landelijke norm te halen als die van het vervolgonderwijs. Het kader van alle thema’s

gebruik in groepjes.

vormt dan ook de te ontwikkelen blauwdruk op basis van de kerndoelen en

Kiezen uit een

tussendoelen van het primair onderwijs.

rijkdom van leeractiviteiten.

Digitaal Er is steeds meer behoefte om het onderwijs vorm te geven naar wat de situatie of de leerling verlangt. Een traditionele onderwijsmethode kan dat niet; een digitale wel. Met behulp van de metadata die elk thema bevat én met de omschrijving van de lessen in het spoorboekje, is het niet moeilijk om de les samen te stellen en in te roosteren in de organisatie.

* zie ook http://projectenbank.kennisnet.nl/index.php?page_id=project&project_id=384


Uitdaging in werkvormen

Opleiding en training Naar aanleiding van het verder ontwikkelde prototype kan een Schrijfwijzer worden samengesteld. Deze bevat een ontwikkelformat waarin leerkrachten leeractiviteiten kunnen ontwikkelen. Deze Schrijfwijzer vormt de basis voor de opleiding en training die in januari 2007 plaats zal vinden. De Schrijfwijzer is vindbaar op de projectsite van Kennisnet: http://projectenbank.kennisnet.nl/index.php?page_id=project&project_id=384.

Evaluatie ontwikkelingsfase Test Leeractiviteitenbank De tests op de bij het samenwerkingsverband aangesloten scholen mag geslaagd genoemd worden. Knelpunten worden duidelijk, maar ook de voordelen van het werken met een flexibel lesmodel als de Leeractiviteitenbank biedt. Duidelijk is ook, dat de leerkracht die de les introduceert, zeer bepalend is voor een succesvol verloop van die les. Met andere woorden: zijn er onduidelijkheden bij de leerkracht, dan worden deze uitvergroot bij de leerlingen. Een goede introductie is daarom van essentieel belang. EduExchange Er zijn veel positieve reacties op de presentatie van de Leeractiviteitenbank op deze uitwisselmanifestatie. Ten aanzien van variëteit, diversiteit en het zelf kunnen samenstellen van onderwijs. Ook scepsis is er te horen, als zou dit project te vroeg zijn voor de basisscholen. Opleiding en training De voorbereiding voor de opleiding en training, de uitwerking van de Schrijfwijzer en de ontwikkelformats, is succesvol afgerond. Er ligt een standaard voor het ontwikkelen voor de Leeractiviteitenbank.


Realisatie- en implementatiefase januari – februari 2007

Tijdens de realisatiefase vindt de opleiding en training plaats van leerkrachten die leeractiviteiten willen ontwikkelen voor de Leeractiviteitenbank. Deze wordt gegeven in de vorm van een tweedaagse workshop.

Workshops voor leerkrachten Naar aanleiding van de uitnodiging (zie hieronder) melden zich in korte tijd tien enthousiaste leerkrachten voor de workshops op 17 en 24 januari.

Workshop In het najaar van 2006 is het prototype van de Leeractiviteitenbank voor het basisonderwijs (kortweg: LAB) getest op diverse basisscholen en vervolgens bijgeschaafd. Nu is het tijd de ontwikkeling van het LAB te starten. We willen dit doen met een team van leerkrachten die in een workshop van twee dagdelen komen tot een scala van leeractiviteiten. We willen je van harte uitnodigen aan dit creatieve proces deel te nemen. Concreet staan tijdens de workshop vier thema's of lessen klaar, waarvoor je ter plaatse opdrachten en activiteiten ontwikkelt. Dit gebeurt letterlijk in een laboratoriumomgeving: bedenken en presenteren volgen elkaar op, waarbij meteen feedback mogelijk is. Bijstelling en afronding vindt plaats in dezelfde workshop. Het creatieve proces is daarmee ook een efficiënt proces. Wanneer:

woensdag 17 en 24 januari van 13.00 – 17.00 uur

Waar:

BKB Leusden

Vergoeding:

€ 360 p.p.

Inschrijven tot:

22 december 2007

Max. aantal:

15 deelnemers

We hopen je de 17e te kunnen begroeten. Met vriendelijke groet,

Wichert Eikelenboom BKB Leusden | Berkelwijk 37 | 3831 MN Leusden Telefoon: 033 433 5010 | [email protected]


Tijdens de workshops ontwikkelen leerkrachten in samenwerking en zelfstandig acht lessen. Expliciet is gekozen om deze ontwikkeling alleen TIJDENS de workshops ter plekke te laten plaats vinden en geen beroep te doen op eventueel thuiswerk en daarmee extra belasting veroorzaken. Dit blijkt niet geheel te lukken bij enthousiaste ontwikkelaars die alsnog thuis de puntjes op de i willen zetten, maar kan als een adequate en geslaagde beslissing beschouwd worden. De formats (Wordbestanden waarin de leeractiviteiten ontwikkeld dienen te worden en alle bronnen en voorwaardelijke kennis gestructureerd zijn) zijn op elke pc voorgeïnstalleerd, net als een internetverbinding, waardoor meteen begonnen kan worden. De formats nemen de gebruiker aan de hand mee. Het is duidelijk wat reeds klaar is en wat nog 'lege plekken' zijn. Ze geven weinig vragen van gebruikers. Het enthousiasme waarmee leerkrachten aan het werk gaan, is opvallend. Voor de workshops kiezen zij zelf een thema en nemen de voorwaardelijke kennis hiervoor mee in de vorm van boeken. De leeractiviteiten die zij ontwikkelen, blijken divers, origineel, creatief, ter zake kundig en relevant voor het beoogde niveau. Hieruit mag zeker worden geconcludeerd dat het ontwikkelen van digitaal lesmateriaal door leerkrachten veelbelovend is.

Online plaatsen Gekozen is, om de leerkrachten niet het zelf ontwikkelde lesmateriaal online te laten plaatsen. Redenen: 1. Het kost extra standaardhandelingen en gaat af van de (creatieve) ontwikkeltijd van leerkrachten. 2. Het is gemakkelijk om het online geplaatste werk te verliezen door een verkeerd commando. 3. Er kan nu een redactieslag plaats vinden tussen het product van de leerkrachten en het eindproduct. Dit blijkt noodzakelijk.

Contentcatalogus In de contentcatalogus worden alle beschikbare lessen overzichtelijk beschreven volgens de informatie waarvan leerkrachten hebben aangegeven dat ze deze graag gebruiken: - korte omschrijving van de les of het thema - benodigde voorkennis - classificaties - kerndoel en tussendoel - overzicht kennisbronnen en leeractiviteiten per les, met de daaraan gekoppelde aantal lesminuten, aantal leerlingen en benodigd materiaal - trefwoorden.

Promotiefilm Er is een professionele film online beschikbaar via de projectenbank van Kennisnet (nr. 7 filmpje leeractiviteitenbank): http://projectenbank.kennisnet.nl/index.php?page_id=project&project_id=384. In de film zijn kinderen aan de slag met lessen van de leeractiviteitenbank en leggen uit hoe dit voor hun werkt. Ook komen leerkrachten aan het woord, die Evaluatierapport Leeractiviteitenbank voor het basisonderwijs – Pagina 25

lessen voor de leeractiviteitenbank ontwikkelen. Zij vertellen waarom zij de leeractiviteitenbank van belang vinden voor het basisonderwijs.

Evaluatie realisatie- en implementatie fase Er is ervaring opgedaan met het opleiden van leerkrachten tot het ontwikkelen van digitaal lesmateriaal in een format voor de Leeractiviteitenbank. Tevens is ervaring opgedaan leerkrachten lesmateriaal te laten ontwikkelen binnen een vooraf bepaalde tijd van twee workshops. Dit is als zeer prettig ervaren. Bovendien blijkt dit een goede manier voor het tijdig tot stand komen van een kwalitatief product. Redactie kan plaats vinden voor of na het online plaatsen van de lessen. De realisatiefase is hiermee naar grote tevredenheid afgesloten. Voor implementatie is de contentcatalogus beschikbaar, die leerkrachten gereedschap in handen geeft om de lessen in te delen.


Colofon Aan de Leeractiviteitenbank voor het basisonderwijs werkten mee: Wichert Eikelenboom BKB (Bestuurlijke Krachtenbundeling Basisonderwijs) [email protected]

Gerard Voskuilen BKB Openbare Basisschool De Bongerd [email protected]

Hans Hassink BKB Openbare Basisschool 't Palet Leusden-Zuid [email protected]

Leo Oosterhof Protestants Christelijke Basisschool De Zonnewijzer [email protected]

Johan Hof Openbare Basisschool West [email protected]

Theo Schaafsma Andoburg BV [email protected] Evaluatierapport Leeractiviteitenbank voor het basisonderwijs – Pagina 27

Matthé Drost Kennisnet [email protected]

Koos Eichhorn AB-ZHW (Automatiseringsbureau Zuid-Holland West) [email protected]

Gerard van Teijlingen NBD/Biblion [email protected]

André Henderickx NBD/Biblion [email protected]

Reinoud Jager Wolters-Noordhoff [email protected]

Daphne Koppers Wolters-Noordhoff [email protected]

Marleen Buwalda KadeMedia [email protected]



Evaluatierapport. Leeractiviteitenbank voor het primair onderwijs. Datum: 28 februari 2007 Versie: 3.0

Recommend Documents