Activiteitenaanbod voor het primair onderwijs
jaarprogramma 2015 - 2016
schrift
1
2
Duurzaam Leiden zet zich in om samen met inwoners, bedrijven, instellingen en beheerders te investeren in duurzaamheid. Duurzaam Leiden ondersteunt, biedt kennis, verbindt en stimuleert om van Leiden een duurzame stad te maken. Iedereen kan op zijn eigen manier bijdragen. Duurzaam Leiden, dat doen we samen!
3
Hoogte punten Schooljaar 2014-2015
Op bezoek bij boerderij Buiten verwachting project “De Boer op”.
Nationale Pannenkoekendag op de Kinderboerderij.
Boogschieten bij het project “Naar Buiten”.
Tentoonstelling “Blik onder Water in Leiden”.
Ondertekening Green Deal Verduurzaming Leidse schoolgebouwen.
4
De geitenweide en de start van het “ Project beleef de dieren”
Inhoud Inleiding
pag. 4
Hoe inschrijven op activiteiten?
pag. 4
Planning en prijzen van nme-aanbod 2014 - 2015
pag. 4-5
Pinterest
pag. 6
Green Deal Verduurzaming Leidse Schoolgebouwen
pag. 7
Activiteitenoverzicht per groep: Voor alle leeftijden/groepen
pag. 8 - 11
Groep 1 – 2
pag. 12 - 15
Groep 3 – 4
pag. 16 - 20
Groep 5 – 6
pag. 21 - 26
Groep 7 – 8
pag. 27 - 32
5
Inleiding Schrift Een programmaschrift voor het nieuwe schooljaar! Het natuur- en milieueducatieve aanbod van Duurzaam Leiden is te vinden op internet via www.leiden.nl/nme, tabblad onderwijs. Maar met dit schrift heeft u het dagelijks, in de klas, bij de hand. In het schrift staat het complete aanbod van natuur- en milieueducatieve activiteiten voor het schooljaar 2015 – 2016. Op de ‘Planning en prijzen NME Activiteiten’, blz. 4-5, ziet u in welke periode een activiteit gepland is, voor welk groep het is en wat de kosten daarvoor zijn (kosten per groep). De bladzijden erna bevatten per groepsniveau een overzicht en korte beschrijving van de activiteiten voor dat niveau. Aan de zijkant van de beschrijving van een activiteit ziet u het thema vermeld waar de activiteit onder valt. Op onze website, www.leiden.nl/nme, staan de activiteiten per thema vermeld. De hoofdthema-indeling van dit schooljaar is: thema voeding, thema groen, thema bijen, thema water, thema boerderij en thema afval. Voor vragen kunt u ons bereiken per e-mail:
[email protected] of per telefoon: 071-5167711.
Hoe inschrijven op activiteiten? De inschrijving op activiteiten is alleen digitaal mogelijk. Op de website www.leiden.nl/nme vindt u de link naar én handleiding voor het digitale inschrijfsysteem, de Digitale NMEGids. Om in te kunnen schrijven heeft iedere school een inlognaam en inlogcode gekregen. Bent u de code kwijt of vergeten, neem dan vooral contact met ons op! U hoeft niet in één keer alle activiteiten voor het hele schooljaar aan te vragen. Bijvoorbeeld, u wilt meedoen met een project in januari 2015. Tot 2 weken voor de aanvang van het project kunt u zich dan nog inschrijven hierop. Maar let op, hoe eerder u inschrijft, hoe groter de keuze aan data en tijden! Voor het inschrijven op een lespakket met tastbare materialen moet u wel op tijd zijn; een maand voor het uitdelen sluit in principe de inschrijfmogelijkheid. Wij hebben dan nog genoeg tijd om de materialen te bestellen en op de geplande datum uit te kunnen delen.
Duurzaam Leiden: NME-aanbod 2015-2016 Duurzaam Leiden: NME-aanbod 2015-2016 datum/periode
categorie
activiteit
lespakketten digitaal
6
gehele jaar gehele jaar gehele jaar gehele jaar gehele jaar gehele jaar gehele jaar gehele jaar gehele jaar gehele jaar gehele jaar gehele jaar gehele jaar gehele jaar gehele jaar gehele jaar
digitaal digitaal digitaal digitaal digitaal digitaal digitaal digitaal digitaal digitaal digitaal digitaal digitaal digitaal digitaal pc.-game
Alles voor een pannenkoek Kabouterpad Water leeft Kikkerpad Bomen rond school Droge voeten Vogels rond school Kleine beestjes rond school Bouwen voor beesten Ontdektuin Groentetuintje in de klas Natuurinspecteurs Smaaklessen Zaaien voor bijen en vlinders Zwervend afval Zwerfafval game
groep prijs prijs opmerkingen leidse overige scholen scholen
1, 2 1, 2 3-8 1, 2 6, 7 7, 8 1-8 3, 4 4 5 6 7, 8 1-8 1, 2 1-8 5-8
€ € € € € € € € € € € €
7,50 7,50 7,50 7,50 7,50 7,50 7,50 7,50 7,50 7,50 7,50 7,50 gratis € 7,50 € 7,50 € 7,50
€ € € € € € € € € € € €
15,00 15,00 15,00 15,00 15,00 15,00 15,00 15,00 15,00 15,00 15,00 15,00 gratis € 15,00 € 15,00 € 15,00
om te downloaden om te downloaden om te downloaden om te downloaden op CD-rom om te downloaden om te downloaden om te downloaden om te downloaden om te downloaden om te downloaden om te downloaden www.smaaklessen.nl om te downloaden om te downloaden om te downloaden
Duurzaam Leiden: NME-aanbod 2015-2016 Duurzaam Leiden: NME-aanbod 2015-2016 datum/periode
categorie
activiteit
Activiteiten en pakketten
11 juli-23 aug 1 -25 sep sept 24 aug - 31 jan sep + mei/juni 16, 17 sept 16, 17 sept 22-25 sep 9 okt 29 sep - 16 okt 17 - 25 okt 27 okt - 6 nov 28, 29 okt 28, 29 okt 28, 29 okt 19 dec - 3 jan. 6 - 27 jan 2 - 19 feb 5 feb? 20-28 feb 15 mrt - 15 apr mrt - jun mrt - jun 16,17 mrt 16, 17 mrt 16, 17 mrt 25-28 mrt 19 - 29 apr 30 april - 7 mei 17 - 20 mei 24 mei - 3 jun 31 mei - 17 jun 15,16 mei 17 - 27 mei 1 - 10 juni (±) 14 jun - 1 juli 21 jun - 1 juli 9 jul - 22 aug gehele jaar
zomervakantie Bijenles door imker Schone schoolpleinen Rijk van rotzooi Park matilo+ Rom.kruidentuin Paddenstoelen Kleine beestjes rond school Groene voetstappen Dag van de duurzaamheid Herfstbladeren en -beestjes herfstvakantie natuurpad Herfstpad Merenwijkpark lespakket Natuurinspecteurs lespakket Bollen op het groene schoolplein lespakket Bouwen voor beesten kerstvakantie project Dieren op stal project Broodje kaas project Warme Truiendag voorjaarsvakantie project Dieren in het voorjaar project Bezoek rioolwaterzuivering lespakket Vlinders in de klas lespakket Zaaien voor bijen + vlinders lespakket Groentetuintje id klas lespakket Ontdektuin pasen project Lentegeuren en -kleuren meivakantie natuurpad Gps-tocht Strengen-Broekpolder natuurpad Gps-tocht Cronesteyn project Beleef de dieren pinksteren project Werken op boerderij natuurtocht Naar buiten! - dagen natuurpad Zelf-doe zomerpad Cronesteyn project Dieren in de wei zomervakantie project project museum ontdekpad lespakket lespakket project project project
excursie
uitleenmateriaal
sep + apr - juli sep + apr - juli gehele jaar nov - mrt
leskist leskist leskist project
aanbod van derden
april - herfstvak. tuinieren gehele jaar project aug.-okt
project
groep prijs prijs i.s.m. / georganiseerd leidse overige door / locatie / opm. scholen scholen
5-7 5, 6 6, 7 5-8 1-8 3, 4 1-8 1-8 3, 4
€ 40,00 gratis via CEG € 75,00 € 7,50 € 25,00 gratis gratis € 75,00
€ 80,00 n.v.t. n.t.b. € 100,00 € 15,00 € 40,00 gratis gratis n.v.t.
5, 6 8 3 4
€ € € €
€ € € €
1-4 5, 6 1-8
€ 20,00 € 40,00 op de kinderboerderij € 40,00 € 80,00 op de kinderboerderij gratis gratis zie WarmeTruiendag.nl
1-4 7, 8 1-8 1, 2 6 5
€ 20,00 € 40,00 op de kinderboerderij gratis gratis Hoogheemraadschap van Rijnland
3, 4
€ 75,00
7, 8 7, 8 1-3
€ 50,00 € 100,00 met rugzakje € 50,00 € 100,00 met rugzakje € 50,00 € 100,00 op de kinderboerderij
4, 5 4-8 5-8 1-4
€ 75,00 € 100,00 op de kinderboerderij € 50,00 € 100,00 t Vogelhoff of park Cronesteyn € 5,00 € 7,50 € 20,00 € 40,00 op de kinderboerderij
25,00 25,00 15,00 25,00
Imker Aad Wolvers Stedelijk Beheer i.s.m. Museum Boerhaave PRAE Archeologie kweekpakket www.groenevoetstappen.nl www.dagvandeduurzaamheid.nl gastles op school 2de en 3de groep € 25 extra
50,00 met rugzakje 40,00 25,00 met 6 soorten bollen 40,00 met materialen
bestel: www.vlinderstichting.nl
€ 15,00 € 25,00 met zaden en kweekkasje € 25,00 € 40,00 met emmer, zaad- en pootgoed € 25,00 € 40,00 vaste planten en bessenstruik n.v.t. gastles op school 2de en 3de groep € 25 extra
De boer op
1 - 8 50-100
€ 50-100 prijzen afh. van bedrijf en inhoud
Water leeft, bij lespakket Kikkerpad, bij lespakket Smaaklessen Energieke scholen
3 - 8 € 25 p.w 1, 2 € 25 p.w 1 - 8 € 25 p.w 6 - 8 gratis
€ 25 p.w. modules per groepsniveau € 25 p.w. € 25 p.w. modules per groepsniveau gratis zelf-doe, incl. meetapparatuur
Schooltuinieren op tuincomplex Bijen in de buurt Bodemschatten
6 16,= p.ll. n.v.t. 1 - 8 gratis gratis 7,8 gratis gratis
Ver. Leidse Schooltuinen NME Holland Rijnland NME Holland Rijnland
7
Bezig met eten? Eten is hot op scholen! Vooral gezond en duurzaam eten. Gaat uw school ook met eten aan de slag? Weet dan dat we bij en via Duurzaam Leiden heel wat kennis en ervaring beschikbaar hebben. Hiermee willen wij samen met u een voedingsproject op school een aansprekende inhoud geven. Daarbij betrekken we een of meer relevante organisaties en initiatieven die zich bezighouden met gezond eten, voedsel van ver, of juist dichtbij, alternatief eten… er is veel mogelijk! 8
W.LEIDEN.NL /D WW
AAM RZ UU
/DUURZAAM .NL EN
GREEN DEAL
Green Deal Verduurzaming Leidse Schoolgebouwen
WWW .LE ID
Op donderdag 9 april heeft de gemeenteraad de Green Deal Verduurzaming Leidse Schoolgebouwen vastgesteld. Deze overeenkomst tussen Rijk, gemeenten en het onderwijs geeft een impuls aan de verduurzaming van onderwijsgebouwen, zorgt voor een beter binnenklimaat, dat van invloed is op de gezondheid en de leerprestaties van kinderen, minder energieverbruik en meer gebruik van ‘hernieuwbare’ energie (energie uit zon, wind, water en biomassa). Deze Green Deal levert daarnaast een forse kostenreductie op. De gemeente Leiden gaat nu samen met de schoolbesturen aan de slag met een aanpak voor het verduurzamen van de bestaande schoolgebouwen. Ook wordt er gewerkt aan een educatief programma waar de duurzaamheidmaatregelen aan de schoolgebouwen onderdeel van uitmaken.Bij de keuze van de concrete duurzaamheidsmaatregelen willen we zowel het schoolteam als de leerlingen en hun ouders intensief betrekken, om zo het duurzaam denken te bevorderen. Het streven is om eind 2015 inzicht te hebben in de maatregelen die de schoolbesturen kunnen treffen om schoolgebouwen verder te verduurzamen en de financieringsconstructies en een tijdpad te bepalen (plan van aanpak en uitvoeringsprogramma). De schoolbesturen verbinden zich met deze Green Deal aan de doelstelling dat bij elk van hen tenminste één school het uitvoeringsprogramma uitvoert in 2016. Met deze Green Deal kunnen we elkaar inspireren, uitdagen en versterken en zo een impuls geven aan een prettig leerklimaat. Nu en in de toekomst.
Profiteer van het Leidse Fonds Investeren in Thuis Het is nu aantrekkelijk om je woning duurzamer te maken, bijv. door zonnepanelen en/of woningisolatie met een subsidie of een aantrekkelijke lening. Maak gebruik van het Fonds Duurzame initiatieven Help mee om de stad duurzamer te maken. Initiatieven kunnen 50% cofinanciering krijgen. 9
Voor alle groepen Hieronder ziet u onderwerpen en projecten met verwijzingen naar de websites voor meer informatie en lesmateriaal. Groene voetstappen Van 21 tot en met 25 september kunnen weer Groene Voetstappen worden verzameld. Deelnemende kinderen doen dit door een week lang zoveel mogelijk lopend en fietsend van en naar school te gaan. Voor elke trip die zij op deze wijze afleggen, plakken zij een Groene Voetstapsticker. Leerlingen denken ook mee met lokale politici hoe de uitstoot van broeikasgassen in de gemeente verminderd kan worden. Kijk op www.groenevoetstappen.nl voor meer info en om de klas of school aan te melden. Dag van de duurzaamheid 9 oktober 2015 Leerkrachten, burgemeesters, wethouders, ouders, pabo-studenten, professionals en bekende Nederlanders worden uitgenodigd om voor te lezen op een basisschool en om hierna in gesprek te gaan met de leerlingen over hoe we op een duurzame manier met de aarde om kunnen gaan. Leerkracht en leerlingen krijgen ook suggesties om concreet met duurzaamheid in de klas aan de slag te gaan. Kijk op www.dagvandeduurzaamheid.nl/scholen voor actuele info en om aan te melden. Warme truiendag De Warme Truiendag is een initiatief van Het Klimaatverbond en wordt jaarlijks op of rond 16 februari gehouden. Dat is de dag waarop in 2005 de Kyoto-overeenkomst in werking trad. Ook in Nederland moet de uitstoot van broeikasgassen verminderen. Op Warme Truiendag zet iedereen de verwarming één graad lager en wordt per graad maar liefst 7% energie bespaard en dus ook 7% CO2 uitstoot voorkomen. Scholen, bedrijven, overheden en andere instellingen en organisaties, en natuurlijk alle huishoudens, kunnen hieraan meedoen. Kijk ook op www.warmetruiendag.nl voor actuele info en om aan te melden (vanaf sept. 2015).
WEEKEND zondag 13 sept. - Kunst in de stal festival Kunst in combinatie met de natuur staat centraal in deze workshops. Op deze dag kun je schilderen, speksteen sieraden maken, een houten specht maken, molens decoreren, etc. Daarnaast is er een muziekpodium en een Kunst- & Natuurmarkt. Kortom er is voor jong en oud van alles te beleven. Dus kom met de hele familie. De toegang is gratis. 10
Voor meer info kijk op www.kunstindestalfestival.nl
Opruimactie rond school Uitleen afvalknijpers Ga met je groep of de hele school de omgeving opruimen en maak er een geweldige dag van. Bij Duurzaam Leiden is een set afvalknijpers en veiligheidshesjes te leen. Maak gebruik van het lespakket Zwervend afval of het materiaal van de website van Nederland Schoon, www.nederlandschoon.nl. Je vindt daar ook een stappenplan om zelf een schoonmaakactie te organiseren en de mogelijkheid om je school aan te melden met een eigen actie. Zie ook: project Schone schoolpleinen voor groep 5-6 en game Zwerfafval voor 5-8
Schoonmaakhelden Zwerfafvalproject voor groep 1-8 ; in 2015 als pilot in de Merenwijk Geen extra tijd in het drukke schoolprogramma om met de hele klas aan de slag te gaan met zwerfafval rond school...? Schoonmaakhelden grijpt nauwelijks in op uw reguliere lesporogramma. Regelmatig gedurende 6 weken komt er iemand langs van Recycle Valley en neemt een klein groepje (elke week een ander groepje) van uw leerlingen mee naar buiten om op een verantwoorde manier een half uurtje zwerfafval te ruimen rond de school. Uw les gaat gewoon door. Alleen in het begin komt iemand voor de hele klas een half uurtje vertellen wat er gaat gebeuren en waarom. Ook wordt later een korte enquête afgenomen bij enkele van de leerlingen.
Thema Afval Thema Afval
Met dit lespakket maken de leerlingen op hun eigen niveau kennis met de (zwerf)afvalproblematiek en denken ze na over de vraag: “Wanneer vind ik het erg?” Er zijn aparte modules voor de groepen 1/2, 3/4/5 en 6/7/8. Elke module bestaat uit 3 onderdelen: een inleiding, een opruimactie en een afronding. In het laatste deel stellen de leerlingen vast wat ze belangrijk vinden aan dit onderwerp (waarden) en wat ze zelf kunnen doen of laten om hier een positieve bijdrage aan te leveren (normen). Hoe ze kunnen helpen.
Thema Afval
Zwervend afval digitaal lespakket - groep 1 -8
11
Thema Voeding
Smaaklessen, met of zonder leskist Groep 1 – 8 Proeven, ruiken, horen, voelen en kijken: met al hun zintuigen verkennen kinderen het dagelijkse eten! Smaaklessen is een lesprogramma over eten en smaak voor p.o. groep 1 t/m 8, met per niveau een eigen benadering. Het beleven van voedsel staat centraal. Door Smaaklessen krijgen kinderen kennis over eten én ervaring met gezond en duurzaam kiezen. Alle lessen kunnen gratis gedownload worden. De leskist bevat benodigde materialen zoals bakjes en bestek als de school die zelf niet heeft. De kist
Thema Bijen
Paddenstoelen Lespakket – groep 1 - 8
Thema Bijen
Vlinders in de klas Pakket voor groep 1 - 8
Thema Voeding
kan 3 weken worden geleend.
12
Dat is leuk: koolwitjes in de klas. Maar de eitjes, rupsen, poppen en vlinders hebben wel verzorging nodig. Tijdens het verzorgen is er veel te ontdekken over de levenscyclus van vlinders. Om het pakket te bestellen ga je naar www.vlinderstichting.nl
Plotseling zijn ze er, lijkt het soms wel: paddenstoelen in allerlei vormen. Maar zo plotseling gebeurt dat niet. Eerst moeten de zwamdraden in de grond of in het hout flink gaan groeien en woekeren. Pas later ontstaan er kleine knopjes die opzwellen en uitgroeien tot echte (eetbare) paddenstoelen! Met het lespakket Paddenstoelen is het mogelijk om dit met de hele klas mee te maken: van een bak met ‘broed’ geënte paardenmest met stro en een laagje dekaarde tot een zwerm heerlijke champignons. Als het kweekpakket meteen ingezet wordt, kunnen de champignons voor de herfstvakantie geoogst worden.
Project Bijen in de buurt – Nieuw Digitaal lespakket – groep 1-8 Leerlingen worden bewust wat bijen, maar ook wilde bijen, hommels en vlinders nodig hebben. Ze gaan er zelf voor zorgen, door het zaaien en planten van bloemen en het maken van schuil- en nestgelegenheid. Vanuit ‘nmehollandrijnland’ wordt u op de hoogte gehouden d.m.v. nieuwsbrieven. In juni 2015 is een bijenhotel aan te vragen, in het najaar bollen en volgend jaar vaste planten. Dit wordt mogelijk gemaakt door partners van het project: provincie Zuid-Holland en Fonds 1818. Het lespakket kan een voudig gekoppeld worden aan andere projecten zoals lessen op het groene schoolplein, een pakket Vlinders kweken, enz..
Combinatie van 9 lespakketten voor het Groene schoolpleinen groep 1-8 Dit combipakket omvat 9 verschillende lespakketten (voor verschillende niveau’s) die ook los verkrijgbaar zijn bij NME-Leiden. Bij afname van het totaalpakket door een school geldt een korting. Het gaat om deze negen lespakketten: ‘bollen planten’, ‘kleine diertjes rond school’, ‘bouwen voor beesten’, ‘de ontdektuin’, ‘zaaien voor bijen en vlinders’, ‘groentetuintje in de klas’, ‘bomen rond de school’, ‘vogels rond school’ en ‘natuurinspecteurs’. De lespakketten zijn ook aan te vragen in digitale versie zonder de bijbehorende bollen, zaden, of bouwmaterialen voor een insectenhotel.
De Boer op Keuze uit verschillende bedrijfsbezoeken voor groep 1 - 8 Met de klas op bezoek bij een boerderij in de omgeving zou een vast onderdeel moeten zijn in het schoolprogramma, bijv. een keer in de onderbouw en in de bovenbouw. De boeren die een afspraak hebben met Duurzaam Leiden willen graag groepen ontvangen en uitleggen en vooral laten zien wat er gebeurt op hun boerderij: over dierverzorging, diervoeding, melken, kaasbereiding, machines, weiland, jonge dieren. En proeven van de producten hoort er natuurlijk ook bij. Een boerderijbezoek sluit aan bij het Thema Voeding, de Smaaklessen, Broodje Kaas, enz.
Thema Groen Thema Groen
Iedereen heeft thuis wel vogels als buren. Maar hoe goed kennen we die buren? Wat eten ze, hoe herken je ze, hoeveel zijn er? Zijn het trekvogels of zijn ze er het hele jaar? En wat kun je doen om vooral die leuke vogels extra woonruimte en voedsel te bieden in woon- en schoolomgeving? Dit pakket is één van de 9 lespakketten die onder het thema Groene Schoolpleinen vallen.
Thema Boerderij
Vogels rond school Digitaal lespakket – groep 1 - 8
13
Groep 1- 2 jaar door
zwervend afval (digitaal lespakket)
jaar door
smaaklessen
jaar door
alles voor een pannenkoek
jaar door kabouterpad
14
jaar door
kikkerpad
jaar door
vogels rond school
20-25 sep
groene voetstappen
16, 17 sep
paddenstoelen ophalen; oogst ± 12-16 okt
9 okt
dag van de duurzaamheid, voorleesactie
6 jan - 27 jan
dieren op stal
5 feb
warme truiendag
15 mrt - 15 apr
dieren in het voorjaar
16,17 mrt
zaaien voor bijen en vlinders
mrt - jun
vlinders in de klas
31 mei – 17 jun
beleef de dieren: pony’s & konijnen
20-30 jun
dieren in de wei
De rode lijn in dit lesproject op de kinderboerderij wordt gevormd door het verhaal ‘Ernie op het Erf’, over een boerderijkat die, op zoek naar kennis en eten, het een en ander meemaakt in de stallen en hokken van de kinderboerderij. In de stallen vinden de kinderen ‘schatkistjes’ en opdrachtjes over de dieren die er verblijven. Alle boerderijdieren komen aan de orde. In de klas wordt van tevoren het verhaal van Ernie op het Erf voorgelezen. Zo worden de kinderen en de meeluisterende begeleiders voor bereid op wat er te zien en te doen is.
Dieren in het Voorjaar Lesproject (doe-t-zelf), groep 1 - 4 Voorjaar op de kinderboerderij betekent heel veel jonge dieren. Eigenlijk is het elke dag feest op de boerderij in deze periode. Kuikens, kalfjes, geiten- en schapenlammetjes, konijntjes en cavia’s…, je komt ogen en handen tekort! Want met je groep mag je veel pasgeboren dieren aaien en soms zelfs op je schoot houden, zoals bij de kippenkuikens. Natuurlijk vergeten we ook de moeders van de jonge dieren niet.
Dieren in de Wei Lesproject (doe`t zelf), groep 1 - 4 Tijdens een bezoek aan de kinderboerderij beleven de kinderen verschillende aspecten van het leven van boerderijdieren in de weideperiode. Als een rode lijn door het lesproject speelt het verhaal van Kaatje Kauw, een jonge kauw die een kort avontuur beleeft op de kinderboerderij. Alle dieren en hun ‘vreemde’ gedragingen komen aan de orde. De kinderen bezoeken dezelfde dieren als Kaatje Kauw.
Thema Boerderij Thema Boerderij
Dieren op Stal Lesproject (doe`t zelf), groep 1 - 4
Thema Boerderij
Direct contact met dieren is goed voor de gezondheid en ontwikkeling van kinderen. De kinderen leren voorzichtig om te gaan met dieren. In deze les gaan de kinderen op zoek naar antwoorden op vragen als: wat vindt een dier prettig en hoe merk je dat; waaraan kun je dit zien; wat vind jij fijn; en geldt dat ook voor dieren? Onder begeleiding van dierverzorgers, stagiaires of vrijwilligers worden er dieren geaaid en een ponyritje gemaakt. Verder wandelen de kinderen in groepjes langs de dieren met een speurtocht. Ondertussen wordt er wat verteld door de begeleiders en kunnen kinderen vragen stellen of zelf iets vertellen.
Thema Boerderij
Beleef de dieren: pony`s en konijnen Lesproject, begeleid, groep 1 - 3
15
16
De kleuters lopen in kleine groepjes het Kikkerpad. Bij een sloot of vijver in de buurt worden beleef-opdrachtjes uitgezet. Onder begeleiding ontdekken de kleuters zo wat er in en om het water leeft. Een rol is weggelegd voor de kikker uit het boek ‘Dikkie Donderkopje wordt groot’ van Giuliano Ferri. Dit boek, dat de ontwikkeling van kikkervisje tot kikker mooi in beeld brengt, zit ook in het lespakket en wordt voorgelezen aan de kinderen voor dat ze het pad gaan lopen. De leskist Kikkerpad bevat o.a. stevige houders voor de kikker opdrachten, een picknickkleed en bakken voor de slootdiertjes.
Thema Bijen Thema Water
Kikkerpad Digitaal lespakket - groep 1, 2
Alles voor een pannenkoek Digitaal lespakket – groep 1, 2 Het begint als volgt: “jongens en meisjes… zullen we eens een pannenkoek gaan bakken?! En wat hebben we daarvoor allemaal nodig?” De kinderen maken tijdens de les stap voor stap kennis met het proces om te komen van de natuurlijke grondstoffen (graan van het land, ei van de kip, melk van de koe) die op zichzelf ook te eten zijn, tot een lekker product, een pannenkoek!
Kabouterpad Digitaal lespakket – groep 1, 2 De kabouter als werkvorm vormt een verbindende schakel tussen het kind zelf en de natuur. Het is zeker niet nodig dat de kinderen (nog) in kabouters geloven. Het is voor hen juist heel leuk om te doen alsof. Met kabouteroren en -ogen is er opeens veel meer te ontdekken. Buiten is natuurlijk de beste plaats voor jonge kinderen, die vooral direct met hun zintuigen de omgeving ervaren. Er is altijd wel wat aarde te vinden die kinderen kunnen bekijken en onder zoeken op steentjes, diertjes, bladeren en takken. Bloeiende of vruchtdragende planten in de buurt zijn natuurlijk ideaal.
Thema Voeding
Het lespakket ‘zaaien voor de bijen- en vlindertuin’ voor de kleuters wordt uitgedeeld in de lente, maar heeft ook suggesties voor de zomer en herfst, zelfs een beetje voor de winter. De kleuters zor gen voor het tuintje het jaar rond, en genieten er zoveel mogelijk van bij het buiten spelen en ontdekken.
Thema Groen
Zaaien voor bijen en vlinders Lespakket – groep 1,2
17
Groep 3 - 4 jaar door Zwervend afval , digitaal lespakket jaar door kleine beestjes rond school (digipakket) jaar door vogels rond school
16,17 sept kleine beestjes rond school (inclusief materialen) 16,17 sept paddenstoelenpakket ophalen; oogst ± 12-16 okt. 20-25 sept groene voetstappen 29 sept – 16 okt. herfstbladeren en –beestjes, op school 9 okt dag van de duurzaamheid, voorleesactie
28, 29 okt bollen op het groene schoolplein jaar door bouwen voor beesten (digipakket) 28, 29 okt bouwen voor beesten (inclusief materialen) 6 - 27 jan dieren op stal 5 feb warme truiendag
16 mrt - 22 apr dieren in het voorjaar mrt - jun vlinders in de klas 18 – 29 april lentegeuren en –kleuren op school 31 mei-17 juni beleef de dieren: pony’s & konijnen 17 – 27 mei werken op de boerderij ±1 – 10 juni Naar buiten!- dagen, in park Cronesteyn? 21 juni- 1 juli dieren in de wei april – okt. water leeft, met of zonder leskist
18
Tijdens een bezoek aan de kinderboerderij beleven de kinderen verschillende aspecten van het leven van boerderijdieren in de weideperiode. Als een rode lijn door het lesproject speelt het verhaal van Kaatje Kauw, een jonge kauw die een kort avontuur beleeft op de kinderboerderij. Alle dieren en hun ‘vreemde’ gedragingen komen aan de orde. De kinderen bezoeken dezelfde dieren als Kaatje Kauw.
Dieren op Stal Lesproject (doe`t zelf), groep 1 - 4 De rode lijn in dit lesproject op de kinderboerderij wordt gevormd door het verhaal ‘Ernie op het Erf’, over een boerderijkat die, op zoek naar kennis en eten, het een en ander meemaakt in de stallen en hokken van de kinderboerderij. In de stallen vinden de kinderen ‘schatkistjes’ en opdrachtjes over de dieren die er verblijven. Alle boerderijdieren komen aan de orde. In de klas wordt van tevoren het verhaal van Ernie op het Erf voorgelezen. Zo worden de kinderen en de meeluisterende begeleiders voorbereid op wat er te zien en te doen is.
Dieren in het Voorjaar Lesproject (doe-t-zelf), groep 1 - 4 Voorjaar op de kinderboerderij betekent heel veel jonge dieren. Eigenlijk is het elke dag feest op de boerderij in deze periode. Kuikens, kalfjes, geiten- en schapenlammetjes, konijntjes en cavia’s…, je komt ogen en handen tekort! Want met je groep mag je veel pasgeboren dieren aaien en soms zelfs op je schoot houden, zoals bij de kippenkuikens. Natuurlijk vergeten we ook de moeders van de jonge dieren niet.
Thema Boerderij Thema Boerderij
Dieren in de Wei Lesproject (doe`t zelf), groep 1 - 4
Thema Boerderij
Direct contact met dieren is goed voor de gezondheid en ontwikkeling van kinderen. De kinderen leren voorzichtig om te gaan met dieren. In deze les gaan de kinderen op zoek naar antwoorden op vragen als: wat vindt een dier prettig en hoe merk je dat; waaraan kun je dit zien; wat vind jij fijn; en geldt dat ook voor dieren? Onder begeleiding worden er dieren geaaid en een ponyritje gemaakt.
Thema Boerderij
Beleef de dieren: pony`s en konijnen Lesproject, begeleid, groep 1 - 3
19
20
In juni 2014 en 2015 werden in ’t Vogelhoff in de Oostvlietpolder een serie natuurdagen georganiseerd waar kinderen ‘onder gedompeld’ worden in de natuur. Met spannende activiteiten zoals vuurtje stoken, kleinebeestjessafari en met volop natuur beleving bij het slootje vissen en de speurtocht. In 2016 kunnen opnieuw enkele groepen deelnemen aan de Naar buiten! -dagen. De locatie voor 2016 wordt waarschijnlijk polderpark Cronesteyn. Eigenlijk gunnen we ieder kind zo’n dagje buiten zijn. Als natuurschoolreis met budget kan het voor de (hele) school georganiseerd worden met partners van het Naar buiten!-team.
Bollen op het groene schoolplein Lespakket – groep 3, 4 Met meer groen in de schoolomgeving bied je meer ruimte aan planten en dieren. Uw school helpt zo mee aan het behouden en versterken van de biodiversiteit in de buurt. De kinderen zorgen voor een bollentuin. Dat betekent planten in het najaar, genieten in het voorjaar en het tuintje mooi houden. Dit pakket is één van de 9 lespakketten die onder het thema Groene Schoolpleinen vallen.
Kleine beestjes rond school lespakket – groep 3,4 De kinderen gaan op zoek naar en observeren de kleine beestjes, bijv. onder stoeptegels, potten en boomstronken. De materiaal kosten zijn éénmalig: het pakket bevat onder meer loeppotjes die ieder schooljaar te gebruiken zijn. Dit pakket is één van de 9 lespakketten die onder het thema Groene Schoolpleinen vallen.
Thema Boerderij Thema Groen
Naar buiten! –dagen 1 – 10 juni Natuurtocht groep 4-8
Thema Groen
Je handen uit de mouwen steken op de boerderij: de stal aan vegen, met riek en kruiwagen in de weer, een hok uitmesten en intussen met de dieren in aanraking komen. Met klompen aan, een boerenzakdoek om je nek, of hoofd, en een speciaal werkschort om, voel je je een echte boer of boerin. Bij mooi weer is het goed uitrusten na al dat harde werken. Deze activiteit is bedoeld voor groepen 4 en 5.
Thema Groen
Werken op de boerderij Lesproject, begeleid, groep 4 – 5
21
Thema Bijen
Bouwen voor beesten Lespakket - groep 4
Thema Water
Water leeft! lespakket zonder of met leskist Digitaal lespakket - pakketten afhankelijk van groepsnivea
Wilde bijen hebben onze hulp nodig; wij hebben bijen nodig. Bijen zijn belangrijk voor de bestuiving van bloemen. Voor ons voedsel zijn we voor 80% afhankelijk van de bestuiving door bijen, zowel door honingbijen, wilde bijen als hommels. Dit lespakket bevat aanwijzingen, tips en de meeste benodigde materialen voor een ‘bijenhotel’ voor wilde bijen, een oorwormenhotel en een schuilplek voor vlinders en lieveheersbeestjes.
Thema Groen
en ekk ntd so 4 / rtje 3 ie p terd Groe Wa
Leven met water: biologische kwaliteit, diversiteit, gezondheid en beheersing (droge voeten) blijven altijd grote aandachtspunten. Water Leeft gaat vooral over de kwaliteit en de (bio)diversiteit. Voor een eerste kennismaking is het ‘vissen’ met een schepnet, het zich verbazen over de vangsten en het bekijken ervan ruim voldoende. De leerlingen proberen daarbij de naam en aard/leefwijze van enkele slootdieren te achterhalen zodat er een beeld ontstaat van de (voedsel)relaties in een sloot. Aan de hand van de gevonden diversiteit aan levensvormen kan vervolgens een uitspraak worden gedaan over de waterkwaliteit en de relaties tussen de diverse levensvormen.
Herfstbladeren en beestjes – gastles op school project op school en schoolomgeving Een lesproject over de processen in de natuur in het herfstseizoen, over bladeren die weer aarde worden, over eten en gegeten worden, en over het leven van de slak en de worm en de andere diertjes van de bodem. De activiteit is vooral gericht op ontdekking en beleving in de natuur. Binnen het didactische ‘hoofd-harthanden’-model ligt de nadruk hier op hart en handen. Maar bij het omgaan met de dieren, zoals slak en worm, leren ze ook meer over de leefwijze van die dieren.
Thema Groen
Omdat scholen vaak moeite hebben met het vinden van vervoer en begeleiders, bieden we op proef dit project aan op school.
22
Lentegeuren en –kleuren – gastles op school project op school en schoolomgeving De diertjes in het voorjaar is een logisch vervolg op het lesproject Herfstbladeren en -beestjes. In plaats van de bodemdiertjes zijn het nu de hommels, rupsen, vlinders en kleurige kevertjes die de hoofdrol spelen. Onder begeleiding van een medewerker of ervaren vrijwilliger vanuit Duurzaam Leiden ontdekken de kinderen in de klas én rond de school de bloemrijke natuur van het voorjaar.
Groep 5 - 6 jaar door
zwervend afval , digitaal lespakket
jaar door
vogels rond school
jaar door
bomen rond school (digipakket)
jaar door
de Boer op
sept
bijenles door de imker
sept
schone schoolpleinen
24 aug – 31 jan
Rijk van Rotzooi (museum Boerhaave)
sept en mei/juni
park Matilo + Romeinse kruidentuin
16,17 sept
paddenstoelenpakket ophalen;
oogst ± 12-16 okt.
20-25 sept
groene voetstappen
9 okt
dag van de duurzaamheid, voorleesactie
27 okt – 6 nov
herfstpad Merenwijkpark
jaar door
bouwen voor beesten (digipakket)
28, 29 okt
bouwen voor beesten (inclusief materialen)
nov - mrt
energieke scholen
5 feb
warme truiendag
2 – 19 feb
broodje kaas
jaar door
ontdektuin (digipakket)
16, 17 mrt
ontdektuin (incl.materialen)
16, 17 mrt
groentetuintje in de klas (incl. materialen)
mrt - jun
vlinders in de klas
17 – 27 mei
werken op de boerderij
± 1 – 10 juni
Naar buiten! - dagen, in park Cronesteyn?
15 jun - 3 jul
zelf-doe zomerpad Cronesteyn
april – okt.
water leeft, met of zonder leskist
23
24
Water leeft! Digitaal lespakket - pakketten afhankelijk van groepsniveau
In september is het leslokaal het domein van de imker, de doorzichtige demo-kast , de honingslinger en nog veel meer imkersmaterialen en foto’s. De imker kan veel vertellen en nog meer laten zien.
Thema Bijen
Bijenles
Hij moet tijd hebben om de leukste en meest interessante bijen zaken te laten zien. Daarom is het belangrijk dat de leerlingen zich voorbereiden vóór het bezoek aan de imker. Voor of na een kringgesprek kan de speciaal hiervoor gemaakte powerpointpresentatie, inclusief een of enkele stukjes film, worden vertoond. De kinderen moeten elk (!) een kilopak suiker meebrengen voor de imker. Bespreek met de kinderen waarom de imker zoveel suiker nodig heeft.
Broodje kaas
Thema Voeding
en ekk ntd so 4 / rtje 3 ie p terd Groe Wa
Leven met water: biologische kwaliteit, diversiteit, gezondheid en beheersing (droge voeten) blijven altijd grote aandachtspunten. Water Leeft gaat vooral over de kwaliteit en de (bio)diversiteit. Voor een eerste kennismaking is het ‘vissen’ met een schepnet, het zich verbazen over de vangsten en het bekijken ervan ruim voldoende. De leerlingen proberen daarbij de naam en aard/leefwijze van enkele slootdieren te achterhalen zodat er een beeld ontstaat van de (voedsel)relaties in een sloot. Aan de hand van de gevonden diversiteit aan levensvormen kan vervolgens een uitspraak worden gedaan over de waterkwaliteit en de relaties tussen de diverse levensvormen.
Thema Boerderij
Je handen uit de mouwen steken op de boerderij: de stal aan vegen, met riek en kruiwagen in de weer, een hok uitmesten en intussen met de dieren in aanraking komen. Met klompen aan, een boerenzakdoek om je nek, of hoofd, en een speciaal werkschort om, voel je je een echte boer of boerin. Bij mooi weer is het goed uitrusten na al dat harde werken. Deze activiteit is bedoeld voor groepen 4 en 5.
Thema Water
Werken op de boerderij Lesproject, begeleid, groep 4 – 5
Waar komt je dagelijks eten vandaan? Uit de winkel’ of ‘de fabriek’? Voor een deel klopt dat wel, maar daarvoor moet er nog heel wat gebeuren, want zoals zoveel dingen is de bron van ons eten puur natuur. Neem bijvoorbeeld brood (en boter en kaas). De leerlingen gaan aan de slag met de grondstoffen (tarwemeel, gist, water e.d.), het werk (deeg maken, bakken) en de consumptie (beleggen en opeten). terwijl het brood rijst en gebakken wordt, doen ze praktische opdrachten. zoals graan malen, boterschudden..Bij het project is een DVD gemaakt over het graan malen in molen de Put en kaas maken op de boerderij van Schie aan de Zijldijk. 25
Thema Voeding
Groentetuintje in de klas Lespakket – groep 6
Thema Afval
Een mooie aanvulling op het project Broodje kaas is een bezoek aan een kaasboerderij. De boeren die een afspraak hebben met Duurzaam Leiden willen graag groepen ontvangen en uitleggen en vooral laten zien wat er gebeurt op hun boerderij: over dierverzorging, diervoeding, melken, kaasbereiding, machines, weiland, jonge dieren... En proeven van de producten hoort er natuurlijk ook bij, zoals kaas, melk, eieren en soms zelfs ijs.
Schone schoolpleinen
Thema Afval
Thema Boerderij
De Boer op
Zwerfafval-game
26
Waar komt je eten vandaan? Zelf met je handen in de aarde wroeten en zaaien en planten, en van dichtbij meemaken hoe onze voedselplanten groeien. Graag zien we dat kinderen buiten planten zien groeien, maar het dichtbij meemaken in de klas heeft een extra effect. Daarom bevat dit lespakket zaden en knollen die heel goed binnen zijn te gebruiken en waaraan veel te zien is.
Cluster Beheer is binnen de gemeente Leiden verantwoordelijk voor het schoon, heel en veilig houden van de stad. De bewoners spelen daarbij ook een belangrijke rol. Samen zorgen we ervoor dat de stad een prettige omgeving biedt om te wonen. Dat begint al bij de kinderen… Aan het project zijn prijzen gekoppeld voor 3 scholen die hun schoolplein het schoonst houden. De groepen 3 en 4 van de winnende scholen mogen een speciaal bezoek brengen aan het Huis van Sinterklaas; de groepen 5 en 6 winnen een schaats arrangement op de jaarlijkse IJsbaan op de Nieuwe Rijn.
Kinderen bewust maken van het (zwerf)afvalprobleem, dat kan ook door ze een aantrekkelijke en interactieve ‘game’ aan te bieden voor op school en thuis. Zo’n ‘serious game’ kan gespeeld worden op een digitaal, online platform, via een PC of een tablet bijvoorbeeld. Er zijn twee uitvoeringen beschikbaar voor p.o.-groepen 5 t/m 7: in de een speelt Globy de hoofdrol, in de andere Kapitein Kliko. Beide games zijn verkrijgbaar op CD-rom of …. Natuurlijk een goed idee om daar een les over afval aan te koppelen! Het spel kan kort op school of in de vrije tijd (thuis) worden gespeeld, net zo vaak als men wil.
Thema Energie
Energieke scholen project - groep 6-8 Actief aan de slag met energie en binnenmilieu op school: verlaag op een slimme manier de binnentemperatuur en CO2-concentraties in uw klaslokaal; voel je energieker op school en verbeter je (leer)prestaties! Oh ja, je bezuinigt ook op energieverbruik op school. Het (digitale) lesmateriaal krijgt u gratis toegestuurd per e-mail als u intekent op dit project. Het is ook mogelijk om een complete box te lenen, met o.a. CO2meters, geluidsmeter, energieverbruikmeters, alles met toelichting.
Ontdekpad park Matilo en Romeinse kruidentuin sept en mei-juni In het nieuwe archeologisch park Matilo is een natuur-/cultuurpad ontwikkeld Binnen de wallen met torens waan je je in het Romeinse fort Matilo; in de kruidentuin kun je ruiken en proeven welke kruiden de Romeinen aten. In de pilot bleek dat een deskundige ‘Romeinse’ in de kruidentuin veel toevoegt. Met de archeologe kunt u een afspraak maken, met name voor de dinsdag en vrijdag in de maanden september en mei-juni. Tip: combineer het pad met een archeologische les van de Cultuureducatiegroep. Zie ook www.parkmatilo.nl
Natuurpad Herfst in het Merenwijkpark Natuurpad - groep 5,6 In het Merenwijkpark, in het hart van de Merenwijk, is het lekker wandelen. Het park heeft een natuurlijke uitstraling en telt veel verschillende soorten planten en dieren. Tijdens de herfstwandeling gaan de leerlingen op zoek naar bladvormen, paddenstoelen, vruchten en zaden en bodemdieren. Leerlingen ontdekken hoe de natuur werkt. Door goed waarnemen, uitzoeken... maar ook beleven. En je dan afvragen… wat gebeurt er en waarom? Tijdens een natuurpad kunnen de leerlingen al hun zintuigen gebruiken.
Thema Groen
Groep 5 zorgt voor de ontdektuin en voert hier opdrachten uit. Aan alle planten valt iets te ontdekken, maar aan de 10 planten die u krijgt zeker. U krijgt 10 (vaste) planten en één struik voor een ruime vierkante meter tuin. Dit is inclusief een handleiding, en bordjes met namen en opdrachtjes. Dit is een van de 9 les pakketten die onder het thema Groene Schoolpleinen vallen
Thema Groen
Thema Groen
de Ontdektuin Lespakket - groep 5
27
Thema Groen
Zomerpad in Cronesteyn Natuurpad – groep 5 - 8 Het zomerpad in Cronesteyn is een gevarieerde tocht door het weidse polderpark en het bloemenparadijs in de moerastuin. Met een natuurpadbundel en een rugzakje met materiaal . volgen de leerlingen in kleine groepjes een route langs plekjes waar een specifiek stukje natuur te ontdekken is.
Thema Groen
Naar buiten! –dagen 1 – 10 juni Natuurtocht groep 4-8 In juni 2014 en 2015 werden in ’t Vogelhoff in de Oostvlietpolder een serie natuurdagen georganiseerd waar kinderen ‘ondergedompeld’ worden in de natuur. Met spannende activiteiten zoals vuurtje stoken, kleinebeestjessafari en met volop natuurbeleving bij het slootje vissen en de speurtocht. In 2016 kunnen opnieuw enkele groepen deelnemen aan de Naar buiten! -dagen. De locatie voor 2016 wordt waarschijnlijk polderpark Cronesteyn. Eigenlijk gunnen we ieder kind zo’n dagje buiten zijn. Als natuurschoolreis met budget kan het voor de (hele) school georganiseerd worden met partners van het Naar buiten!-team.
Thema Water
Water leeft! lespakket zonder of met leskist Digitaal lespakket - pakketten afhankelijk van groepsniveau.
ken
De inhoud van het project voor groep 5/6 is kennismaken met het leven in de sloot. Ze leren over het gedrag van waterdieren, met name waterkevers en waterwantsen. Ook leren ze dat helder water belangrijk is voor de waterdieren. In de handleiding zitten opdrachtbladen met vragen om de waterkevers die gevangen zijn te observeren. Als de school zelf bakken en slootnetjes heeft, is het lenen van de leskist niet nodig. Bij Duurzaam leiden kunnen we adviseren over geschikte sloten in de omgeving van de school.
Thema Groen
dek ont jes 4 iert ep 3/ d r e o t Gr Wa
28
Bomen rond school Digitaal lespakket – groep 6, 7 Op drie momenten in het schooljaar, de herfst, winter en het voorjaar, gaan de kinderen ‘hun’ bomen opzoeken en in kaart brengen; de hoogte en dikte meten, schors bestuderen en de bewoners van de boom inventariseren. Bij het project hoort een handleiding met opdrachten en info- en illustratiemateriaal over bomen. Dit pakket is één van de 9 lespakketten die onder het thema Groene Schoolpleinen vallen.
Groep 7- 8 jaar door
Zwervend afval (digipakket)
jaar door
Zwerfafval-game (digipakket – game voor pc.)
jaar door
Vogels rond school (digipakket)
jaar door
Bomen rond school (digipakket)
jaar door
Droge voeten (digipakket)
jaar door
De boer op (agr. bedrijfsbezoek)
jaar door
Smaaklessen met of zonder leskist
jaar door
Bijen in de buurt (lespakket)
aug- okt
Bodemschatten
1 – 25 sept
Bijenles door de imker (gr. 5-7)
24 aug – 31 jan
Rijk van Rotzooi (museum Boerhaave; gr.6-7)
sept en mei/juni
park Matilo + Romeinse kruidentuin
16,17 sept
Paddenstoelen-kweekpakket ophalen;
oogst ± 12-16 okt.
20-25 sept
Groene voetstappen
9 okt
Dag van de duurzaamheid, voorleesactie
jaar door
Natuurinspecteurs (digipakket)
28, 29 okt
ophalen lespakket Natuurinspecteurs (materialen)
nov - mrt
Energieke scholen
5 feb
Warme truiendag
mrt - jun
Vlinders in de klas
mrt - jun
Bezoek rioolwaterzuivering
17 – 20 mei
Gps-tocht Strengen & Tengnagel
24 mei – 3 jun
Gps-tocht Cronesteyn
± 1 – 10 juni
Naar buiten! - dagen, in park Cronesteyn?
15 jun - 3 jul
Zelf-doe-zomerpad Cronesteyn
april – okt.
Water leeft, met of zonder leskist
29
30
ken dek ont jes 3/4 t r ie terd Groep Wa
Titel van de module voor groep 7-8 is waterdieren onder de microscoop. In de leskist zit een digitale microscoop. Leerlingen gaan na het slootje vissen zich verdiepen in enkele gevonden waterdiertjes en er ook een opname van maken. Zo leren ze meer over de leefwijze van de dieren en de relaties in de sloot. Als de school zelf slootnetten en bakjes heeft, is het lenen van de lesist biet noodzakelijk. Het gebruik van de digitale microscoop en het maken van een werkstuk biedt wel iets extra’s.
Droge Voeten Digitaal lespakket – groep 7,8 De leerlingen ontdekken dat het droge land waar ze wonen helemaal niet zo vanzelfsprekend is en dat er veel moet gebeuren, elke dag, om het droog te houden (maar niet overal even droog). Bij het tweede project leren ze dat water ook belangrijk is, zeker in de woonomgeving, en dat er manieren zijn om zelf wateroverlast tegen te gaan en tegelijkertijd dit water te gebruiken. Gratis te downloaden op onze website: www.leiden.nl/nme
Energieke scholen project - groep 6-8 Actief aan de slag met energie en binnenmilieu op school: verlaag op een slimme manier de binnentemperatuur en CO2-concentraties in uw klaslokaal; voel je energieker op school en verbeter je (leer)prestaties! Oh ja, je bezuinigt ook op energieverbruik op school. Het (digitale) lesmateriaal krijgt u gratis toegestuurd per e-mail als u intekent op dit project. Het is ook mogelijk om een complete box te lenen, met o.a. CO2-meters, geluidsmeter, energieverbruikmeters, alles met toelichting. Het werken met de opdrachten sluit goed aan bij het project verduurzaming schoolgebouwen.
Thema Water Thema Water
Water leeft! Met of zonder leskist Digitaal lespakket - pakketten afhankelijk van groepsniveau
Thema Water
Wat moet er gebeuren om het vieze water weer schoon te maken? Wat kun je maar beter nooit door het riool spoelen? Hoe komt het dat in de zomer, als het flink regent, het riool overstroomt en vissen kunnen sterven? Dit en meer komt aan de orde bij een bezoek aan een rioolwaterzuivering. Het bezoek wordt georganiseerd door het Hoogheemraadschap Rijnland i.s.m. Duurzaam Leiden. Kijk ook op de educatiepagina van Rijnland: www.rijnland.net/overrijnland/kijkje-in-de-keuken
Thema Energie
Bezoek de rioolwaterzuivering Project - groep 7,8
31
Ontdekpad park Matilo en Romeinse kruidentuin sept en mei-juni - groep 5 – 8
Naar buiten! –dagen 1 – 10 juni Natuurtocht - groep 4 - 8
Thema Bijen
Thema Groen
Kinderen bewust maken van het (zwerf)afvalprobleem, dat kan ook door ze een aantrekkelijke en interactieve ‘game’ aan te bieden voor op school en thuis. Zo’n ‘serious game’ kan gespeeld worden op een digitaal, online platform, via een PC of een tablet bijvoorbeeld. Er zijn twee uitvoeringen beschikbaar voor p.o.-groepen 5 t/m 7: in de een speelt Globy de hoofdrol, in de andere Kapitein Kliko. Beide games zijn verkrijgbaar op CD-rom of … Natuurlijk een goed idee om daar een les over afval aan te koppelen! Het spel kan kort op school of in de vrije tijd (thuis) worden gespeeld, net zo vaak als men wil.
Thema Groen
Thema Afval
Zwerfafval-game Game groep 5 – 7
32
In het nieuwe archeologisch park Matilo is een natuur-/cultuurpad ontwikkeld Binnen de wallen met torens waan je je in het Romeinse fort Matilo; in de kruidentuin kun je ruiken en proeven welke kruiden de Romeinen aten. In de pilot bleek dat een deskundige ‘Romeinse’ in de kruidentuin veel toevoegt. Met de archeologe kunt u een afspraak maken, met name voor de dinsdag en vrijdag in de maanden september en mei-juni. Tip: combineer het pad met een archeologische les van de Cultuureducatiegroep. Zie ook www.parkmatilo.nl
In juni 2014 en 2015 werden in ’t Vogelhoff in de Oostvlietpolder een serie natuurdagen georganiseerd waar kinderen ‘ondergedompeld’ worden in de natuur. Met spannende activiteiten zoals vuurtje stoken, kleinebeestjessafari en met volop natuurbeleving bij het slootje vissen en de speurtocht. In 2016 kunnen opnieuw enkele groepen deelnemen aan de Naar buiten! -dagen. De locatie voor 2016 wordt waarschijnlijk polderpark Cronesteyn. Eigenlijk gunnen we ieder kind zo’n dagje buiten zijn. Als natuurschoolreis met budget kan het voor de (hele) school georganiseerd worden met partners van het Naar buiten!-team.
Bijenles door imker Project - groep 5 – 7 In september is het leslokaal het domein van de imker, de door zichtige demo-kast , de honingslinger en nog veel meer imkers materialen en foto’s. De imker kan veel vertellen en nog meer laten zien. Hij moet tijd hebben om de leukste en meest interessante bijenzaken te laten zien. Daarom is het belangrijk dat de leerlingen zich voorbereiden vóór het bezoek aan de imker. Voor of na een kringgesprek kan de speciaal hiervoor gemaakte powerpoint presentatie, inclusief een of enkele stukjes film, worden vertoond. De kinderen moeten elk (!) een kilopak suiker meebrengen voor de imker. Bespreek met de kinderen waarom de imker zoveel suiker nodig heeft.
Thema Groen
Natuurinspecteurs Lespakket – groep 7, 8 Is ons schoolplein geschikt voor allerlei diersoorten? Wat hebben verschillende dieren nodig om te overleven in onze omgeving? Wat is er al? Wat ontbreekt nog? Wat kan aangepast worden? Past het op die plek? Kun je het combineren met andere functies van het schoolplein...? Genoeg vragen waar de natuurinspecteurs van groep 7 en 8 antwoord op moeten zien te vinden. Dit pakket is één van de 9 lespakketten die onder het thema Groene Schoolpleinen vallen.
Thema Groen
GPS-tocht Strengen & Tengnagel Natuurpad – groep 7, 8 Deze GPS-veldwerktocht combineert een ontdekkingstocht en natuuronderzoek met een moderne manier om je te oriënteren in een stukje polder en natuurgebied ten noorden van de Merenwijk, de Strengen en de Tengnagel. Deze speur- en ontdektocht kan met recht een educatief uitje worden genoemd. Er wordt een dagdeel voor uitgetrokken, maar het kan ook prima worden gecombineerd met een recreatieve activiteit in het gebied. Direct naast het natuurgebied ligt de recreatieplas ’t Joppe met een strandje.
Op drie momenten in het schooljaar, de herfst, winter en het voorjaar, gaan de kinderen ‘hun’ bomen opzoeken en in kaart brengen; de hoogte en dikte meten, schors bestuderen en de bewoners van de boom inventariseren. Bij het project hoort een handleiding met opdrachten en info- en illustratiemateriaal over bomen. Dit pakket is één van de 9 lespakketten die onder het thema Groene School pleinen vallen.
GPS-tocht Cronesteyn Natuurpad – groep 7, 8 ‘Hoog in de lucht en laag bij de grond’... Deze GPS-veldwerktocht combineert een ontdekkingstocht en natuuronderzoek met een moderne manier om je te oriënteren in een gebied, in polderpark Cronesteyn. Deze speur- en ontdektocht kan met recht een educatief uitje worden genoemd. Er wordt een dagdeel voor uitgetrokken, maar het kan ook prima worden gecombineerd met een recreatieve activiteit in het gebied.
Thema Groen
Thema Groen
Bomen rond school Digitaal lespakket – groep 6, 7
33
Thema Groen Thema Groen
34
Zomerpad in Cronesteyn Natuurpad – groep 5 - 8 Het zomerpad in Cronesteyn is een gevarieerde tocht door het weidse polderpark en het bloemenparadijs in de moerastuin. Met een natuurpadbundel en een rugzakje met materiaal . volgen de leerlingen in kleine groepjes een route langs plekjes waar een specifiek stukje natuur te ontdekken is.
Bodemschatten project groep 7,8 – met gastles van bodemexpert en bezoek aan biologische boerderij Dit project wordt gratis aangeboden door de Omgevingsdienst West-Holland in het kader van het Internationale jaar van de Bodem. Leerlingen gaan op ontdekkingstocht naar de geheimen van de bodem. Hoe is de bodem opgebouwd, wat zijn de functies van de bodem en hoe zorgen we samen voor schone bodem? De leerlingen krijgen in de klas les van een bodemexpert liefst gevolgd door een bezoek aan een biologische boerderij waar de kinderen de bodem zelf kunnen ervaren en voelen. Er zijn ook opdrachten voor op school. het project loopt van eind augustus tot eind oktober.
Tot ziens bij de activiteiten
35
Colofon Het Jaarprogramma 2014-2015 Schrift is een uitgave van Duurzaam Leiden, Team Stadsruimte van gemeente Leiden. Redactie/eindredactie Duurzaam Leiden Druk Grafisch Productie Centrum Leiden Oplage 500 exemplaren juni 2015 Duurzaam Leiden Parkzicht 100 2317 RH Leiden tel.: 071-5167711 e-mail:
[email protected] website: www.leiden.nl/duurzaamleiden
36
