E v a l ua t i e M i c r o k r e d i e t G e l d e r l a nd
Gaat de kost voor de baat uit?
Ro Braaksma Maarten Overweel Lia Smit Zoetermeer, 15 maart 2012
Panteia/EIM Bredewater 26 Postbus 7001 2701 AA Zoetermeer Lia Smit (Sr. accountmanager ondernemerschap en financiering) T 079-3430282 E
[email protected]
De verantwoordelijkheid voor de inhoud berust bij EIM. Het gebruik van cijfers en/of teksten als toelichting of ondersteuning in artikelen, scripties en boeken is toegestaan mits de bron duidelijk wordt vermeld. Vermenigvuldigen en/of openbaarmaking in welke vorm ook, alsmede opslag in een retrieval system, is uitsluitend toegestaan na schriftelijke toestemming van EIM. EIM aanvaardt geen aansprakelijkheid voor drukfouten en/of andere onvolkomenheden.
The responsibility for the contents of this report lies with EIM. Quoting numbers or text in papers, essays and books is permitted only when the source is clearly mentioned. No part of this publication may be copied and/or published in any form or by any means, or stored in a retrieval system, without the prior written permission of EIM. EIM does not accept responsibility for printing errors and/or other imperfections.
Inhoudsopgave
Samenvatting
5
1
Inleiding
7
2
Cliënten van Microkrediet Gelderland
9
2.1
Aanvragen en honorering
9
2.2
Kenmerken van de cliënten
2.3
Aanvraag van het Microkrediet en afhandeling
10
2.4
Inkomen en bronnen van inkomen
17
2.5
Ondernemerschap
19
3
Stakeholders
23
4
Kosten en opbrengsten
25
4.1
Kosten en opbrengsten voor ondernemers
25
4.2
Besparing van uitkeringskosten voor overheden
25
4.3
Effect voor de regionale economie
25
4.4
Uitvoeringskosten Microkrediet Gelderland
26
4.5
Confrontatie van kosten en opbrengsten
27
5
Conclusies en verbeterpunten
31
5.1
Positief saldo van kosten en opbrengsten
31
5.2
Verbeterpunten van de regeling Microkrediet Gelderland
31
10
Bijlagen I
Onderzoekverantwoording
33
II
Maatschappelijke bijdrage
35
3
Samenvatting
In deze samenvatting vindt u bulletsgewijs de belangrijkste bevindingen van de evaluatie van de regeling Microkrediet Gelderland (hierna ook aangeduid als MKG). Economische effecten
De regeling Microkrediet Gelderland houdt werkgelegenheid in stand en creëert nieuwe werkgelegenheid. De multiplier is 1.0: gemiddeld een werknemer op elke ondernemer.
De huidige regeling kent op dit moment 1% default: een marktconform percentage.
Eigen zelfstandigheid en continuïteit van het bedrijf zijn de meest genoemde doelen die microkredietondernemers nastreven. Eén op de vier zegt te streven naar winst en groei.
Ontvangers van Microkrediet Gelderland zijn merendeels te vinden in de zakelijke en persoonlijke dienstverlening die daarmee sterk oververtegenwoordigd is ten opzichte van het regionale beeld en dat van de gebruikers van Qredits.
Gebruikers zoeken uit zichzelf al uitgebreid naar advies en ondersteuning voor hun ondernemerschap en IkStartSmart is voor de meesten de belangrijkste bron. Microkredietondernemers in Gelderland zijn starters die met een goede voorbereiding de markt op gaan wat de duurzaamheid van de regionale economie ten goede komt.
Maatschappelijke effecten en additionaliteit
De maatschappelijke bijdrage die MKG-ontvangers leveren is groter dan hij zonder de MKG zou zijn geweest. Loondienst, werkloosheid, een uitkering en/of meer problemen met het ondernemen zijn de alternatieven bij het ontbreken van de MKG-regeling.
MKG-ontvangers danken aan de lening en coaching een eigen inkomen, kunnen plannen verwezenlijken en er eigenwaarde aan ontlenen. Hun waardering voor de regeling is zeer groot.
Financiële lasten en opbrengsten
Tegenover opbrengsten in de vorm van besparing op uitkeringen, behoud en creatie van werkgelegenheid en 'sociaalpsychologische winst' voor betrokken ondernemers staan uitvoeringskosten van € 190.000. Het saldo is positief.
Bij de huidige portefeuille van Microkrediet Gelderland wordt een besparing op uitkeringen gerealiseerd van € 275.000.
Verbeterpunten voor een vervolg-MKG regeling
De communicatie binnen de uitvoering en met cliënten (motiveren van de beslissing op hun aanvraag) optimaliseren.
De over drie instanties verdeelde uitvoering meer centraliseren.
Een onderzoek te doen of uitbesteding van (een deel van) de uitvoering door Qredits efficiencyvoordelen kan opleveren.
IkStartSmart-coaches meer betrekken bij de beoordeling van aanvragen.
Een MKG te realiseren die openstaat voor iedere (door)starter in Gelderland, zonder beperkingen zoals gevestigd zijn in een gemeente die ISS-plaatsen heeft ingekocht.
5
1
Inleiding
A a n l e id i ng t ot eva l ua t i e M ic rok r ed i et G e ld e r la nd De Stadsbanken van de gemeenten Arnhem en Apeldoorn en het ondernemersloket van de Gemeente Nijmegen hebben in 2009 met de Provincie Gelderland en de Kamer van Koophandel het initiatief genomen voor de regeling Microkrediet Gelderland (MKG). De kredietcrisis en de grotere terughoudendheid van banken bij het verstrekken van bedrijfskredieten aan het MKB waren de aanleiding voor deze stap. Doel van de regeling is om starters-met-perspectief betere kansen te geven om een succes te maken van hun bedrijf, en daarnaast ook reeds gestarte ondernemers wier voortbestaan wordt bedreigd door tekortschietende kredietmogelijkheden een kans te geven op een doorstart. Met betrekkelijk bescheiden middelen kan hiermee een impuls worden gegeven aan de regionale economie. En wordt voorkomen dat er onnodig beroep wordt gedaan op uitkeringen. Door de kredietcrisis is er op Europees niveau recent nieuwe regelgeving ontwikkeld die resulteert in verhoogde eisen aan de kredietwaardigheid van banken. De monetaire crisis in Europa zorgt daarnaast voor sterke aandacht voor solvabiliteit van banken. Daarnaast speelt dat Nederland in 2012 weer in een recessie is beland met te verwachten verdere vraaguitval. In een dergelijke economische dynamiek is het niet te verwachten dat het financieringsklimaat voor het mkb de komende periode zonniger wordt. De Provincie Gelderland en zijn projectpartners overwegen daarom een doorstart van de regeling Microkrediet Gelderland. Die regeling is immers o.a. in het leven geroepen vanuit het lastiger verkrijgen van bedrijfskredieten voor het MKB. Daarvoor moet wel het rendement ervan aangetoond kunnen worden: wat zijn de opbrengsten voor ondernemers en regionale economie, welke kosten staan daar tegenover, en wat is de balans van beide? Dit rapport doet verslag van de bevindingen en trekt er conclusies uit. EIM heeft op verzoek van de Stadsbank Arnhem en de eerder genoemde projectpartners de microkredietregeling geëvalueerd. Daartoe zijn MKG-gebruikers en stakeholders bevraagd, en zijn aanvullende gegevens verzameld over kosten en opbrengsten. Op sommige plaatsen in het rapport wordt een vergelijking gemaakt met de landelijke aanbieder van Microkrediet: Qredits.
D e re ge l i ng M ic rok r e di et G e l de r la n d De regeling Microkrediet Gelderland is in het leven geroepen in het kader van het Actieplan Recessie Gelderland. Doel is kansrijke startende en doorstartende bedrijven middels verstrekking van microkrediet (kredietomvang tot € 35.000) in staat te stellen hun plannen te realiseren en bedrijven aan de regionale economie toe te voegen en te behouden. De verstrekking van het microkrediet is altijd gekoppeld aan begeleiding middels het Gelderse IkStartSmart-programma. Naast het feit dat kredietverstrekking en coaching binnen Nederland altijd gekoppeld zijn aan elkaar heeft dit aspect in Gelderland duidelijk nadruk gekregen. De achtergrond hiervan is dat de projectpartners de impuls voor de regionale en lokale economie een duurzaam karakter willen geven. In totaal is voor de regeling € 660.000 beschikbaar gesteld: € 500.000 door de Provincie Gelderland en € 166.000 door de Stadsbanken Arnhem en Apeldoorn en de Gemeente Nijmegen.
7
Van de bijdrage van de Provincie Gelderland was een deel van het geld beschikbaar ter dekking van het risico op oninbaarheid. Gerekend is met een percentage van 40% oninbaar (garantiebudget voor uitstaande kredietsom van € 1 mln. Op dit moment kent de regeling 1% default en heeft 7% van de gebruikers een aflossingsachterstand. Voor een deel hiervan zijn betalingsregelingen getroffen, wat wil zeggen dat deze groep in ieder geval deels op een wat langere termijn aan aflossingsverplichtingen kan voldoen. Deze cijfers zijn gerealiseerd nu de regeling en kleine twee jaar draait. Aangezien de looptijd van de leningen 5 jaar is kunnen op termijn andere realisaties ontstaan. Microkrediet Gelderland is geen regeling om het starten vanuit een uitkering te bevorderen: daar zijn andere regelingen voor zoals Wwb en Besluit Bijstandsverlening aan Zelfstandigen, de WW en de Wajong. De regeling Microkrediet richt zich op ondernemers met een inkomen van 100-130% van het bijstandsniveau en is aanvullend op de BBZ-regeling of regeling van het UWV. De regeling richt zich met name op de doelgroep kansrijke bedrijven. De looptijd van de leningen is 5 jaar en het renteniveau ligt op 7% (Qredits ligt rond de 9,75%). Bij leningen boven de € 15.000 wordt een extra toets uitgevoerd op de levensvatbaarheid van het plan.
8
2
Cliënten van Microkrediet Gelderland
Volgens opgave van de Stadsbank Arnhem zijn in totaal 94 aanvragen van een Microkrediet toegekend. Daarvan hebben er 72 meegewerkt aan de enquête waarvan hierna verslag wordt gedaan (77%).
2.1
Aanvragen en honorering Bijna drie op de tien (29%) aanvragen voor Microkrediet Gelderland is toegekend1. Bij Qredits was dat 24%2, bij een groter aandeel kleine kredieten van minder dan € 10.000. Tabel 1
Kenmerken van deelnemers aan het onderzoek voor MKG
Aanvragen en afhandeling Toegewezen aanvragen met toetsa Toegewezen aanvragen zonder toets
b
Afgewezen aanvragen met externe toets Afgewezen aanvragen met interne toets Afgewezen aanvragen zonder toets
c
d
e
Totaal toegewezen w.v. Arnhem
Aantal
%
34
14%
36
15%
21
9%
38
16%
115
47%
70 (=100%) 60
86%
w.v. Apeldoorn
8
11%
w.v. Nijmegen
2
3%
Totaal behandeld (af- en toegewezen) w.v. Arnhem
244 (=100%) 205
84%
w.v. Apeldoorn
29
12%
w.v. Nijmegen
10
4%
a.
De toets betreft een beoordeling van markt, plan en de persoon van de aanvrager. Het tarief
b.
Tarief gebaseerd op 9 uur werk.
c.
Het criterium voor een externe toets is: een aangevraagd bedrag van € 15.000 of hoger. De
is gebaseerd op 15 uur werk.
externe toetsen worden uitgevoerd door IMK en BBG, en apart in rekening gebracht. Naarmate de interne competentie op het gebied van beoordeling van aanvragen toeneemt, neemt het aantal externe toetsingen af. In de beginfase is vaak intern en extern getoetst (check op interne toetsingen en 'leertraject'). d.
Tarief gebaseerd op 13,25 uur werk.
e.
Tarief gebaseerd op 3 uur werk.
Bron: EIM, 2012.
1
Gegevens van 2009 en 2010. In totaal zijn 94 aanvragen toegekend. Van 70 zijn gegevens beschikbaar. NB: deze 70 betreft toegekende aanvragen uit 2009 en 2010. De 72 respondenten in het vervolg van deze rapportage komen deels uit deze groep, maar zijn deels ook van 2011.
2
Periode 2009-2011.
9
2.2
Kenmerken van de cliënten V e e l b e dr i jv e n in d e d i en st en se ct or Tabel 2 laat zien dat de deelnemers aan de regeling Microkrediet Gelderland vooral zijn te vinden in de zakelijke en persoonlijke dienstverlening. Daar zijn de benodigde investeringen voor het starten van een onderneming doorgaans ook het geringst. Vergeleken met de toegekende aanvragen bij Qredits is bij MKG het aandeel dienstverlening veel groter, en het aandeel detailhandel en bouw kleiner. Tabel 2
Bedrijfstak van deelnemers aan het onderzoek
Aantal MKG Bedrijfstak
N = 72
% MKG
% Qredits
% Gelder-
% Neder-
N = 2.145
land*
land
industrie
1
1%
1%
6%
6%
bouw
4
6%
13%
18%
17%
groothandel
2
3%
4%
8%
7%
10
14%
27%
18%
17%
horeca
8
11%
8%
7%
7%
transport en communicatie
1
1%
6%
4%
5%
zakelijke diensten
25
35%
12%
23%
25%
overige diensten***
21
29%
7%
17%
17%
100%
100%
detailhandel**
overige totaal *
22% 72
100%
100%
In het onderzoek is deelnemers aan de regeling gevraagd in welke bedrijfstak hun bedrijf zich bevindt. De percentages van Gelderland en Nederland in de beide laatste kolommen (waarmee wordt vergeleken) zijn afkomstig van de EIM-dataset Regionale Kerncijfers MKB, en geven de verdeling over de bedrijfstakken van het arbeidsvolume van zelfstandigen. Dit is een goede indicator van de verdeling van ondernemers over de bedrijfstakken.
**
Qredits: detailhandel, ambulante handel, webwinkels.
***
Qredits: persoonlijke verzorging.
Bron: EIM, Qredits, 2012.
2.3
Aanvraag van het Microkrediet en afhandeling E e rs te c onta ct m et M ic ro k r e d ie t Ge l de r la nd De eerste informatie van aanvragers over (de mogelijkheid om een beroep te doen op) Microkrediet Gelderland is afkomstig van een groot aantal bronnen, waarvan niet een er duidelijk uitspringt. De gemeente c.q. de Stadsbank, IkStartSmart en de Kamer van Koophandel worden het vaakst genoemd.
10
Tabel 3
Eerste informatie over Microkrediet Gelderland
Bron van eerste informatie over MKG
Aantal
%
Gemeente / Stadsbank
11
15%
Aanvraag ISS
10
14%
Kamer van Koophandel
10
14%
Doorverwezen door accountant of boekhouder
8
11%
Media (TV, artikelen en advertenties in kranten)
7
10%
Familie, kennissen, netwerk
6
8%
Doorverwezen door bank
5
7%
Internet
4
5%
UWV
3
4%
Anders
4
6%
Weet niet
4
6%
Bron: EIM, 2012.
O m we lk e b ed ra ge n ga a t h et? De verdeling van de toegekende bedragen is zoals weergegeven in Tabel 4. Ter vergelijking dezelfde verdeling bij Qredits. Het valt op dat de hoogste bedragen sterker zijn vertegenwoordigd bij Microkrediet Gelderland, en de laagste (minder dan € 10.000) sterker bij Qredits. Voor MKG als 'lender of last resort' zijn de voorwaarden niettemin soepeler dan die van Qredits: wie bij Qredits is afgewezen (zie hierna, onder Tabel 5) komt in een aantal gevallen nog wèl voor MKG in aanmerking. Bij Microkrediet Gelderland worden de aangevraagde bedragen doorgaans ook toegekend en niet slechts een deel van het gevraagde bedrag. Tabel 4
Ontvangen bedragen MKG en Qredits
% MKG
% Qredits*
(N = 72)
(N = 2.071)
Minder dan € 10.000
15%
29%
€ 10.000 - € 25.000
45%
51%
€ 25.000 - € 35.000
40%
20%
€ 20.700
€ 17.500
Bedrag
Gemiddeld ontvangen bedrag * Periode 2009-2011. Bron: EIM, 2012.
Verreweg de meeste gehonoreerde aanvragen voor Microkrediet Gelderland zijn ingediend bij de Stadsbank Arnhem. Meestal ging het om een startende onderneming, in een kwart van de gevallen om een doorstart. De verhouding starters – doorstarters komt redelijk overeen met die bij Qredits. Zie Tabel 5. Veel aanvragers zijn met Microkrediet Gelderland in aanraking gekomen nadat ze eerst financiering hebben proberen te krijgen bij hun bank. Een flink aantal is bovendien gaan shoppen: zij noemen bij 'andere instantie' nogmaals de bank,
11
maar dan een andere bank of banken1. Kennelijk hebben ze in eerste instantie hun huisbankier om krediet gevraagd en daarbij nul op het rekest gekregen, en zijn ze het vervolgens elders gaan zoeken. Tabel 5
Gehonoreerde aanvragen van Microkrediet
Categorie
Aantal
%
Qredits*
64
89%
Stadsbank Apeldoorn
5
7%
Gemeente Nijmegen
2
3%
Onbekend
1
1%
Startende onderneming
52
72%
71%
Doorstartende onderneming
18
25%
29%
2
3%
Microkrediet aangevraagd bij: Stadsbank Arnhem
Aanvraag gedaan voor:
Onbekend Heeft eerst bij een andere instantie
76% 55
financiering proberen te krijgen w.v. bij een bank
49
89%**
w.v. bij PPM Oost
1
2%
w.v. bij Qredits
14
25%
w.v. bij familie of vrienden
16
29%
5 (27*)
9%
w.v. bij een andere instantie *
Toegekende aanvragen 2009-2011. Aantal = 2.145.
** Dit is het percentage van de 55 die voorafgaande aan hun aanvraag van een Microkrediet Gelderland eerst elders financiering hebben proberen te krijgen. Bron: EIM, 2012.
H o no re r in g of n i et va n e l d e rs a a ng e vra a g d k red i e t De kredietaanvragen bij andere instanties (dan MKG) hebben voor de ondernemers die uiteindelijk een beroep hebben gedaan op MKG weinig resultaat opgeleverd: van de 49 aanvragen bij de bank werd er slechts één toegekend, en die dan slechts gedeeltelijk. Van de 14 aanvragen bij Qredits is er één toegekend. Alleen bij een beroep op familie of vrienden is er een redelijke kans op succes: van de 16 uit Tabel 5 zijn er 7 toegekend, en nog eens 5 gedeeltelijk. Van de kredietaanvragen bij 'andere instanties' (lees: andere banken) is er niet één toegekend.
U i tk e r in g b i j a a nv ra a g : va k er e e rs t e ld e rs k r ed i e t ge z och t Er is een verschil tussen MKG-gebruikers met en zonder uitkering: zij die op het moment van hun MKG-aanvraag een uitkering hadden hebben vaker eerst elders
1
12
In totaal 22 deelnemers (30%) noemen de bank zowel in eerste instantie als nog eens bij ‘een andere instantie’, met de toevoeging dat het om een andere bank, of zelfs om méér andere banken ging.
krediet proberen te krijgen1. MKG-gebruikers die nú een uitkering hebben, hebben het juist minder vaak eerst elders geprobeerd.
R e d en en a fw i j z in g e ld er s a a ng e vra a g d k re d i et Gebrek aan aantoonbare ondernemerservaring wordt in het geheel niet genoemd als reden van afwijzing van de kredietaanvraag. Twee kredietzoekers zijn (bij Qredits) afgewezen op grond van een onvoldoende onderbouwd ondernemingsplan. Door de bank afgewezen kredietaanvragen worden in één op de drie gevallen gemotiveerd met het risico dat de beoogde verstrekker inschat als te hoog. Enkele malen is een kredietregistratie de reden. Maar verreweg het meest noemt men andere redenen. Zie Tabel 6. Tabel 6
Reden afwijzing eerdere kredietaanvragen elders
Reden
Aantal
%
Te laag inkomen / te lage omzet
21
34%
Gebrek aan zekerheden / onderpand
13
21%
Branche te risicovol
12
20%
Lenen niet aan starters
3
5%
Te weinig geld
4
7%
Overig/onduidelijk
8
13%
Bron: EIM, 2012.
Deze tabel heeft betrekking op mensen die eerst elders geld hebben proberen te verkrijgen. Een aantal mensen heeft bij meerdere geldverstrekkers zijn of haar neus gestoten. De categorie 'te weinig geld' valt volledig in de groep die bij familie of vrienden heeft geprobeerd te lenen. In de groep 'overig' zitten ook mensen die van de bank een simpel 'nee' zonder opgaaf van redenen hebben gehad.
W a a r om n i et e e rs t e ld er s f ina nc i er i ng g e zoc ht? Bijna een kwart van de MKG-gebruikers is rechtstreeks bij deze regeling uitgekomen, zonder eerst elders financiering gezocht te hebben. Reden om niet eerst elders financiering te zoeken is meestal dat men via advies, ISS of anderszins direct in contact is gekomen met de regeling en de voorwaarden als gunstig beoordeelde. Vier hebben het niet elders geprobeerd omdat zij hun kansen te laag inschatten, en één vanwege een registratie bij de BKR.
W a a r d e ri ng va n d e M K G- r e ge l i ng MKG-gebruikers geven de regeling een hoge waardering, getuige het opvallend hoge rapportcijfer van 8,4 dat zij er voor geven. Slechts 5% van de cliënten in het onderzoek beoordeelt de regeling als (enigszins) ondermaats. Zie Tabel 7.
1
Het gaat om 15 van de 17 met uitkering (88%), tegen 40 van de 55 (73%) van degenen zonder uitkering.
13
Tabel 7
Oordeel over Microkrediet Gelderland
Rapportcijfer voor MKG
Aantal
%
10
19
26%
9
13
18%
8
26
36%
7
10
14%
6
1
1%
5
3
4%
Gemiddeld rapportcijfer: Bron: EIM, 2012.
14
8,4
Best Practise : Food for Thought
Anita Croes
Uitgangspositie
Food for Thought was in 2005 een startend cateringbedrijf en is doorgestart in 2010. Anita Croes kwam in een uitkeringssituatie door ontslag. Het IMK was enthousiast over haar bedrijfsplan en de financiële onderbouwing. Food for Thought kreeg € 15.000 microkrediet. Anita maakte geen gebruik van coaching. Financiële effecten
Het krediet is nog niet volledig gebruikt en wordt op dit moment al afgelost tegen een rentepercentage van 7%. Dit kan omdat het bedrijf voldoende omzet genereert. Anita heeft geen uitkering meer nodig. Economische en maatschappelijke effecten
Werkt alleen in het bedrijf maar huurt koks in naar behoefte via haar netwerk. Genereert hiermee dus ook omzet voor anderen. Persoonlijke effecten
Anita Croes heeft een enorme persoonlijke groei doorgemaakt door haar ondernemerschap. Zij is trots dat zij in crisistijd haar bedrijf heeft weten op te zetten en uit te bouwen. Zij werkt met passie, ook al is het soms op de vreemdste uren. De songregel van Frank Sinatra: 'If I can make it there, I'll make it everywhere' is haar op het lijf geschreven. Toegevoegde waarde microkrediet Gelderland
Zonder microkrediet zou Anita nog steeds een uitkering hebben. Daarnaast kreeg zij door het microkrediet het gevoel dat de overheid startende ondernemers steunt en dat stimuleert! Sterk punt is ook de dat de doorlooptijd voor het verkrijgen van het krediet erg kort is. Je loopt dus geen vertraging op door je financieringsaanvraag. Ambities!
Over vijf jaar zit Food for Thought op een grotere locatie, heeft een intensieve en blijvende samenwerking met ZZP'ers en heeft Maatschappelijk Verantwoord Koken op de kaart gezet. Streekproducten worden veel ingezet in het catering- en workshop aanbod. Meer info: www.food4thought.nu
15
H o e z ou he t l ev en e r u it z i en z on de r M ic rok r ed ie t? Het meest gegeven antwoord op de vraag hoe het werkzame bestaan van de MKG-gebruikers er uit zou hebben gezien zonder het Microkrediet is, dat zij dan (waarschijnlijk) in loondienst zouden werken. Daarnaast is er enerzijds een groep die in dat geval meer problemen met het ondernemen denkt te hebben. Dit laatste is goed voorstelbaar omdat de regeling Microkrediet Gelderland begeleiding koppelt aan het verstrekken van krediet. Anderzijds geven gebruikers van de regeling aan dat zij weinig verandering hebben bemerkt en bij het niet bestaan van de regeling alternatieve financiering zouden hebben gezocht. Eén op de vijf à zes MKG-gebruikers zou failliet gaan, werkloos worden en/of gedwongen een beroep doen op een uitkering. Zie onderstaande tabel. Tabel 8
Additionaliteit Microfinanciering Gelderland, meerdere antwoorden mogelijk
Antwoordcategorie
Aantal
%
Baan in loondienst gehouden/verkregen
29
33%
In uitkeringssituatie gebleven/gekomen
12
13%
Er was geen bedrijf geweest
11
12%
Er was minder snel een bedrijf geweest
10
11%
Ander financieringsalternatief gezocht (niet familie of vrienden zijnde)
6
7%
(Dreigend) faillissement
6
7%
Meer geld geleend bij familie
2
2%
Geen werkgelegenheid kunnen realiseren
1
1%
Problematisch
1
1%
11
12%
Geen verschil/weet niet
P unt en v oo r ve r be te r ing va n de M KG -r e ge l i ng Bijna de helft van de gebruikers ziet geen punten die voor verbetering in aanmerking komen. De andere helft noemt betere communicatie het vaakst als verbeterpunt. Dit betreft niet alleen beter bekendmaken van de regeling, maar ook meer en beter contact met cliënten, en meer duidelijkheid over procedures en keuzemogelijkheden. Verder noemt een aantal de betalingsvoorwaarden: de hoogte van de rente, de terugbetalingstermijn en de incassoprocedure. Enkelen zetten meer begeleiding op hun verlanglijstje. Zie verder Tabel 9. Tabel 9
Verbeterpunten Microkrediet Gelderland volgens cliënten
Verbeterpunt
Aantal
%
Geen verbeterpunten
30
46%
Communicatie
14
22%
Betalingsvoorwaarden
6
9%
Meer begeleiding van ISS of Ondernemersklankbord
4
6%
11
17%
Anders Bron: EIM, 2012.
16
M a a ts cha pp e l i jk e e ff ec te n Het overgrote merendeel van de MKG-gebruikers zegt door het krediet in staat gesteld te zijn om een grotere bijdrage te leveren aan de samenleving: kunnen voldoen aan de behoeftes van klanten, eigen geld verdienen, en zorgen dat ook anderen werk hebben. Maar de grootste categorie is ook in Tabel 10 'anders'. Zie voor alle antwoorden in deze categorie Bijlage II. Tabel 10
Maatschappelijk effect van Microkrediet Gelderland volgens cliënten
Effect (meer antwoorden mogelijk)
Aantal
%
Kan nu meer bijdragen aan de maatschappij dan zonder MKG het geval zou zijn geweest
61
85%
Kan aan de behoefte van klanten voldoen
22
36%
Verdien mijn eigen geld
15
25%
Geef anderen werk
15
25%
Anders
31
51%
Bron: EIM, 2012.
2.4
Inkomen en bronnen van inkomen Tabel 11 maakt duidelijk dat het merendeel van de MKG-gebruikers een bescheiden inkomen heeft: de helft heeft minder dan € 1.500 per maand, slechts 30% heeft € 2.500 of meer. Tabel 11
Totaal maandelijks inkomen
Gezinsinkomen
Aantal
%
Minder dan € 1.000
14
19%
€ 1.000 - € 1.500
22
31%
€ 1.500 - € 2.000
12
17%
€ 2.000 - € 2.500
10
14%
€ 2.500 - € 3.000
5
7%
€ 3.000 en meer
7
10%
Onbekend
2
3%
Netto-gezinsinkomen* per maand (gemiddeld: € 1.700)
* Van het merendeel van de respondenten zijn gegevens van hun MKG-aanvraag gebruikt. Daarnaast zijn in het kader van het onderzoek vragen gesteld over (bronnen van) inkomen. Op zes na zijn de gegevens van 2010. Uitzonderingen zijn twee opgaven van 2009 en vier van 2011. De inkomens zijn een optelling van inkomen uit bedrijf, neveninkomen (bijvoorbeeld uit werk in loondienst), uitkeringen en inkomen van eventuele partners. Alle inkomens zijn herleid tot netto-maandinkomens. Waar een bruto–inkomen is opgegeven is dat omgezet in een nettoinkomen door brutomaandinkomens tot € 1.500 te delen door 1,25; tot € 2.150 door 1,35; tot € 4.200 door 1,4; vanaf € 4.200 door 1,5. In enkele gevallen is bij onwaarschijnlijk hoge maandinkomens aangenomen dat het om jaarinkomens gaat, en zijn ze dus door 12 gedeeld. Bron: EIM, 2012.
17
U i tk e r in g Een kwart van de MKG-gebruikers heeft op het moment van aanvraag een uitkering. Bij Qredits (2009-2011) komt 28% van alle aanvragen van uitkeringontvangers; dit is inclusief afgewezen aanvragen. Aanvragers met een uitkering worden vaker afgewezen. Bij MKG maakt men met een uitkering derhalve een betere kans dan bij Qredits. Opmerkelijk is overigens wèl dat het gemiddelde gezinsinkomen (Tabel 11) voor ontvangers van een uitkering nauwelijks verschilt van dat van MKG-gebruikers zònder uitkering. De 11 MKG-gebruikers die op het moment van onderzoek een uitkering ontvingen zijn vrij evenwichtig verdeeld over de verschillende categorieën inkomen-uitbedrijf: − 2 met een negatief inkomen uit bedrijf − 2 zonder inkomen uit bedrijf − 3 met een inkomen uit bedrijf van minder dan € 5.000 − 1 met een inkomen uit bedrijf tussen € 5.000 en 10.000 − 1 met een inkomen uit bedrijf van meer dan € 20.000 − 2 met een onbekend inkomen uit bedrijf. Tabel 12
Uitkeringen
Uitkering
Aantal
%
17
24%
15
88%
w.v. Arbeidsongeschiktheidsuitkering*
1
6%
w.v. Bijstand
1
6%
9
13%
11
15%
w.v. WW
5
45%
w.v. Bijstand
4
36%
w.v. Arbeidsongeschiktheidsuitkering***
1
9%
w.v. IVA (volledige arbeidsongeschiktheid)
1
9%
Had bij aanvraag MKG een uitkering w.v. WW
Heeft een partner met eigen inkomen** Heeft op dit moment een uitkering
*
Geen indicatie of het hier gaat om gehele of gedeeltelijke arbeidsongeschiktheid (resp. IVA of WGA).
**
Dit inkomen is meegenomen als deel van het gezinsinkomen.
***
Geen indicatie of het hier gaat om gehele of gedeeltelijke arbeidsongeschiktheid (resp. IVA of WGA).
Bron: EIM, 2012.
N e ve n ink o ms te n Ruim de helft van de MKG-ontvangers heeft nog andere bronnen van inkomsten dan bedrijf of uitkering. Vaak gaat het om werk in loondienst. Gezien het grote aantal starters dat van de regeling gebruik maakt is dit geen vreemd beeld. In een aantal gevallen brengt een partner een eigen inkomen in. Zie verder Tabel 13.
18
Tabel 13
Andere bronnen van inkomsten naast bedrijf
Bron
Aantal
%
39
56%
9
13%
Heeft naast inkomen uit bedrijf ook andere bronnen van inkomsten (met name werk in loondienst) Heeft een partner met eigen inkomen* * Dit inkomen is meegenomen als deel van het gezinsinkomen. Bron: EIM, 2012.
I nk o me n u i t be d r i jf Minder dan de helft van de gebruikers van MKG haalt (al) inkomsten uit zijn bedrijf. Hierbij speelt een rol dat het merendeels gaat om starters, en dat het gaat om inkomsten zoals opgegeven voor de belasting, met veel aftrekposten voor ondernemers die starten of doorstarten. Van de doorstarters heeft 60% een positief inkomen uit bedrijf. Tabel 14
Inkomen uit bedrijf
Inkomen
Aantal
%
30
42%
w.v. minder dan € 5.000
6
20%
w.v. € 5.000-10.000
5
16%
w.v. € 10.000-20.000
9
30%
w.v. € 20.000 of meer
10
33%
Geen inkomen uit bedrijf
13
18%
Negatief inkomen uit bedrijf
20
28%
w.v. minder dan € 5.000
6
30%
w.v. € 5.000-10.000
6
30%
w.v. € 10.000 of meer
8
40%
9
12%
Positief inkomen uit bedrijf
Inkomen uit bedrijf onbekend Bron: EIM, 2012.
De 39 MKG-gebruikers uit Tabel 14 met een negatief, geen of een laag inkomen uit bedrijf (minder dan € 5.000)1 hebben neveninkomsten uit loondienst, een uitkering of inkomen van partner.
2.5
Ondernemerschap M KG -g e br u ik er s wi l l en g o ed b e sla g en t en i j s k o m en Een ruime meerderheid van de MKG-cliënten heeft gebruik gemaakt van advisering en coaching bij de start of doorstart van zijn bedrijf. Tabel 15 laat zien dat zij die hulp hebben gehad bij het opstellen van een ondernemingsplan te rade zijn gegaan bij gemiddeld twee adviseurs en/of coaches. Als het gaat om advie-
1
Deze 39 zijn de optelsom van de vetgedrukte aantallen in de tabel.
19
zen over ondernemerschap hebben MKG-ontvangers zelfs bij gemiddeld 3 à 4 verschillende bronnen advies ingewonnen. Daaruit kan de conclusie worden getrokken dat MKG-ontvangers hun best doen om goed beslagen ten ijs te komen door zich uitgebreid te oriënteren op het ondernemerschap en wat daar voor nodig is. De coach van IkStartSmart en boekhouder of accountant zijn de belangrijkste adviseurs geweest bij de start van het bedrijf. Daarnaast worden ook familie en vrienden, en (voormalige) ondernemers nog vaak genoemd. Verder hebben de meeste gebruikers van MKG een beroep gedaan op uiteenlopende adviseurs op het gebied van ondernemerschap, van Kamer van Koophandel tot familie en vrienden, en van boekhouder of accountant tot andere ondernemers. Tabel 15
Advisering bij start bedrijf
Bron
Aantal
%
44
61%
w.v. coach IkStartSmart
21
48%
w.v. boekhouder of accountant
20
45%
w.v. familie of vrienden
17
39%
w.v. (ex)ondernemer
14
32%
w.v. bedrijfsadviseur
6
14%
w.v. ondernemersplatform
4
9%
13
30%
Kamer van Koophandel
50
69%
Boekhouder of accountant
49
68%
(ex) ondernemer
42
58%
Familie of vrienden
35
49%
IkStartSmart
34
47%
Bank
12
17%
Bedrijfsadviseur
8
11%
Ondernemersklankbord
6
8%
12
17%
Heeft bij opstellen van een ondernemingsplan hulp van derden gehad
w.v. anders* Gebruik gemaakt van advies over ondernemerschap van de volgende instanties:
Andere organisaties** * **
KvK, IMK, Ondernemersklankbord, Eigen Zaak, Eigen Baas, re-integratiebureau. Eindelijk eigen baas, Externe coach, IMK, Internet, Mijn eigen onderneming.nl, Ondernemersvereniging, Re-integratiebureau, School/docenten, Syntens, UWV-coach.
Bron: EIM, 2012.
Waar de meeste MKG-gebruikers zich naar eigen zeggen vooral wijden aan hun bedrijf is dat toch voor een minderheid de (belangrijkste) bron van inkomen. Zij noemen vaker een baan in loondienst of een uitkering als bron. Het aantal met een uitkering als bron van inkomen overtreft dat van Tabel 11 ruim. Waarschijnlijk speelt een rol dat de belastingopgave doorgaans die van 2010 is, en de situatie
20
sindsdien flink veranderd is: toekenning van de MKG-lening en de (door)start van het eigen bedrijf. Zie verder Tabel 16. Tabel 16
Bronnen van inkomen
Inkomensbron
Aantal
%
Zelfstandig ondernemen*
12
17%
Loondienst
25
35%
2
3%
Uitkering
23
32%
Onbekend
10
14%
Studiefinanciering
* Waarvan één in combinatie met parttime werk. Bron: EIM, 2012.
Zelfstandigheid en continuïteit van het bedrijf zijn de belangrijkste doelstellingen voor het merendeel van de MKG-gebruikers. Ruim één op de vier noemt realiseren van groei en maken van winst als belangrijkste doelstelling. Zie Tabel 17. Tabel 17
Doelstellingen als ondernemer
Doelstelling
Aantal
%
Zelfstandigheid
27
38%
Continuïteit van het bedrijf
24
33%
Realiseren van groei
10
14%
Winst maken
9
13%
Weet niet
2
3%
Bron: EIM, 2012.
21
Best Practise : Spruijt Management & Consult Hans Spruijt
Uitgangspositie
Hans Spruijt startte in 2009 vanuit een uitkeringssituatie na een periode van stevig marktonderzoek. Hij adviseert profit en non-profitorganisaties op het terrein van prestatie- en kwaliteitsmanagement. Hij is ook free lance auditor voor DEKRA. Door zijn deelname aan het IkStartSmart-project kwam hij in contact met Microkrediet Gelderland. Financiële effecten
Door het microkrediet van € 30.000 was Hans in staat marktonderzoek te doen en die markt te bewerken. Zonder microkrediet zou hij wellicht in de Bijstand zijn beland en had hij zijn huis moeten verkopen. Het Microkrediet kwam 'just in time'. Economische en maatschappelijke effecten
Hans heeft op dit moment geen uitkering meer en gaat binnenkort meer inkomstenbelasting betalen. Werkt alleen in het bedrijf, maar is voorzitter van het netwerk BNI De Liemers, een regionaal ondernemersnetwerk. In het netwerk geven ondernemers elkaar aanbevelingen vanuit de gedachte 'Geven Loont'. Door het netwerk is hij meer zichtbaar en is hij gevraagd voor de Raad van Toezicht van een bibliotheekorganisatie. Hij helpt regelmatig startende ondernemers en attendeert hen met regelmaat op de regeling Microkrediet Gelderland. Persoonlijke effecten
Het ondernemerschap borrelde al langer maar nu heeft Hans Spruijt de stap gezet. Hij is erg blij met die stap en zit volgens eigen zeggen 'lekker in zijn vel'. Dat vinden zijn twee uitwonende kinderen overigens ook! Toegevoegde waarde microkrediet Gelderland
Zonder microkrediet zou Hans wellicht nog steeds een uitkering hebben. De combinatie krediet-coach is voor hem een succesfactor van de eerste orde. Geldstroom en klankborden gaan samen. 'Banken kijken naar omzet en nauwelijks naar de persoon. Dat heeft te maken met de kredietcrisis. Mijn ervaringen met Microkrediet Gelderland zijn wezenlijk anders. Daar wordt ook gekeken naar de cijfers maar vooral naar de ondernemer'. Ambities!
Over 5 jaar is Spruijt Management en Consult een landelijk organisatieadviesbureau met 40 aangesloten consultants. Meer info: www.spruijt-mc.nl en www.beterscoren.nl.
22
3
Stakeholders
In het kader van de evaluatie van de regeling Microkrediet Gelderland is zes stakeholders gevraagd naar hun ervaringen met en oordeel over de regeling en de uitvoering daarvan. Deze zes vertegenwoordigen de provincie Gelderland, de uitvoerende instanties, (coaches van) IkStartSmart en Qredits. Hierna worden de belangrijkste kanttekeningen die zij hebben geplaatst bij de regeling gepresenteerd.
M a a ts cha pp e l i jk e m e erw a a r d e De geraadpleegde stakeholders zien het gegeven dat een aantal mensen via MKG in staat wordt gesteld om zijn eigen inkomen te verdienen in plaats van een uitkering te ontvangen als winst voor henzelf en hun omgeving, en daarmee als een belangrijke maatschappelijke meerwaarde. Daaraan voegen enkele van hen nog toe: − een nieuw doel in het leven − meer gevoel van eigenwaarde − plannen kunnen verwezenlijken − via het creëren van werkgelegenheid voor anderen ook een multipliereffect waar de regionale economie van profiteert
B es pa r ing o p u itk e ri ng en e n i mp ul s vo or d e r egi o na le eco no m ie? De geraadpleegde stakeholders zijn unaniem van mening dat de MKG-regeling beantwoordt aan zijn doelstelling, namelijk kansrijke (door)starters financieren, en daarmee de regionale economie stimuleren als op uitkeringen besparen. Er zijn wèl wat kanttekeningen bij de uitvoering van de regeling: zie de verbeterpunten (paragraaf 5.2).
S o c ia le inv a l sh oek v e rsu s 'on d e rn em er sc ha p ' MKG is primair gericht op mensen met ideeën en kansen en niet op mensen die starten vanuit een uitkering. De beoordeling van kredietaanvragen wordt uitgevoerd door ambtenaren die gewend zijn aan de afhandeling van kredietaanvragen in het kader van de BBZ-regeling. De uitvoering is daardoor zowel op sociale aspecten als op ondernemerschap gericht geweest. Hierbij wordt wel aangetekend dat de uitvoeringsinstanties op dit punt verschillen. Apeldoorn en Nijmegen worden in dit verband genoemd als voorbeeld van een meer BBZ-georiënteerde uitvoering1, Stadsbank Arnhem heeft de nadruk meer gelegd op marktkansen. In alle gevallen is voldoende zakelijke oriëntatie in de boordeling van de aanvragen gewaarborgd. Ambtenaren in Apeldoorn en Nijmegen die BBZ-kredietaanvragen beoordelen hebben competenties op het vlak van bancaire kredietbeoordeling. In Arnhem is dit ook het geval en heeft men de betrokken uitvoeringsambtenaren inmiddels verder geschoold op het gebied van zakelijke kredietverlening. Opvallend is ook dat in geen van de betrokken gemeenten er extra personeel is aangetrokken voor uitvoering van de regeling Mi-
1
BBZ: Besluit Bijstandverlening Zelfstandigen. Zie http://bbz-regeling.nl/ en http://www.bbzlening.nl/.
23
crokrediet Gelderland: men heeft microkredietverstrekking geïntegreerd in het bestaande takenpakket.
L ink m et I S S De koppeling aan ISS heeft volgens de geraadpleegde stakeholders belangrijke voordelen: met name de ISS-coaches en de netwerkbijeenkomsten. Dat die koppeling verplicht is voor toegang tot MKG levert daarentegen problemen op, omdat de gemeente van vestiging ISS-plaatsen moet inkopen en dat in een aantal gevallen niet doet, bijvoorbeeld omdat men wil / moet bezuinigen. Waar een adspirant-aanvrager buiten de boot dreigt te vallen omdat zijn gemeente geen ISSplaatsen heeft ingekocht wordt doorgaans naar een alternatieve oplossing of een 'noodverband' gezocht. Maar het blijft een probleem waarvoor naar het oordeel van de stakeholders een structurele oplossing gezocht moet worden. Eén van hen wijst er op dat een ISS-traject minder kost dan twee maanden uitkering: een nuttig argument voor gemeentes die er geen geld in willen steken.
V e r p l ic ht e t o e le i d in g v ia I S S Enkele stakeholders zetten vraagtekens bij het verplichte beroep op ISS: er zitten immers ook doorstarters bij die al gepokt en gemazeld zijn als ondernemer, en daarom geen ISS-coach meer nodig hebben. Mogelijk kan voor deze aanvragers op hun behoefte aangepast maatwerk worden geleverd: 'coaching 2.0'.
C o mm un ica t ie Bij communicatie en samenwerking tussen betrokkenen bij de uitvoering van de MKG-regeling plaatsen de geraadpleegde stakeholders kanttekeningen. Tekortkomingen in de communicatie hebben er naar het oordeel van enkelen toe geleid dat de doelgroep onvoldoende is bereikt en geringere aantallen aanvragers zijn gerealiseerd dan mogelijk was geweest. Bij de communicatie met de aanvragers wordt opgemerkt dat zij onvoldoende feedback krijgen over het waarom van de beslissing op hun aanvraag.
S a m en w erk i ng Wat betreft samenwerking springen twee kritische noten van de stakeholders eruit. De eerste is, dat coaches van ISS niet of onvoldoende worden betrokken bij de beoordeling van kredietaanvragen. En dat terwijl zij toch bij uitstek op de hoogte zijn van ondernemingsplan, kansen en kandidaat. De tweede is een tekortschietende afstemming en samenwerking tussen de instanties die belast zijn met de uitvoering van de regeling. Daarnaast bepleit een van de stakeholders een betere afstemming van de MKGregeling op andere regelingen voor starters, zoals bijvoorbeeld het innovatieinstrumentarium van de provincie.
U i tv oe r in gsk os te n De uitvoeringskosten van de MKG-regeling worden door betrokkenen beoordeeld als hoog. Die kosten hangen samen met onvoldoende aantallen aanvragen, met 'warmdraaien' op de uitvoering van een regeling die voor de uitvoerende ambtenaren nieuw is, en daarnaast ook met overleg tussen de verschillende uitvoerende instanties.
24
4
Kosten en opbrengsten
4.1
Kosten en opbrengsten voor ondernemers Ondernemers geven zelf aan dankzij de MKG een grotere bijdrage aan de maatschappij te kunnen leveren. Zij kunnen een eigen inkomen verwerven in plaats van afhankelijk te zijn van een uitkering, kunnen er plannen door verwezenlijken die eerder op financiële barrières strandden, en krijgen een nieuw doel in het leven waar zij ook een gevoel van eigenwaarde aan ontlenen. Zonder MKG zou een deel failliet gaan, in loondienst gaan werken, of werkloos worden en op een uitkering terugvallen. Een deel voorziet in dat geval meer problemen met het ondernemen. De MKG krijgt van zijn gebruikers (daarom) een ongebruikelijk hoge waardering van 8,4 op een schaal van één tot tien. Daar staan het risico dat men loopt met de eigen investering en de te betalen rente en aflossing op de ontvangen lening als kosten tegenover.
4.2
Besparing van uitkeringskosten voor overheden Van de 17 respondenten met een uitkering toen zij MKG aanvroegen (Tabel 11) hebben er twaalf ten tijde van het interview geen uitkering meer. Slechts één van die twaalf werkt in deeltijd voor zijn bedrijf, de overige fulltime. Er staan zes uitkeringen tegenover voor aanvragers van MKG die bij hun aanvraag nog geen uitkering hadden. Van die zes betreft de uitkering in vier gevallen Bijstand, in één geval WW en in één geval IVA (volledig arbeidsongeschikt). Het door overheden bespaarde bedrag aan niet langer noodzakelijke uitkeringen bedraagt circa € 275.000: uitgaande van de twaalf die geen beroep meer doen op een uitkering en het gemiddelde bruto maandbedrag van € 1.450 dat uit de enquête komt. Hierbij is aangenomen dat het aantal uitkeringen bij de 22 nietdeelnemers aan het onderzoek even groot is als bij de 72 deelnemers. De zes nieuwe uitkeringen zijn niet in mindering gebracht, omdat een relatie tussen MKG en uitkering niet is te leggen (eventuele problemen bij het betalen van rente en aflossing voor de verstrekte lening zijn een ander verhaal: zie hiervoor paragraaf 4.4). Ook de antwoorden op de vraag 'wat, als er geen MKG zou zijn geweest' laten zien dat een niet gering aantal in dat geval een uitkering als een wellicht onvermijdelijk alternatief ziet: zie Tabel 8.
4.3
Effect voor de regionale economie P os it i ev e e ff ec te n Op de vraag of de MKG-lening ertoe heeft bijgedragen dat men in staat is een grotere maatschappelijke rol te spelen komen van gebruikers overwegend positieve reacties: zie Tabel 10. Een aantal verwijst expliciet naar positieve effecten voor de plaatselijke of regionale economie, zoals 'promotie van de stad', 'bijdrage aan de plaatselijke samenleving' (via aanwezigheid van een detailhandelszaak), 'nieuwe activiteit in Arnhem op de kaart helpen zetten', 'mensen vanuit
25
een uitkering naar werk helpen' (maatschappelijke functie) en 'de economie groeit door mijn bedrijf'1.
O pva l l en d e c r ea t i e va n w e rk ge l eg en he i d Zeven bedrijven bestaan inmiddels niet meer; er blijven dus nog 65 over. Het merendeel van de ondernemers van die 65 zegt zich fulltime te wijden aan zijn bedrijf. Eén op de vier heeft werknemers in dienst, en wel 65 in totaal. Met andere woorden, het MKG-programma zorgt voor een opvallende 'werkgelegenheidsmultiplier', namelijk op elke ondernemer één werknemer2. De regeling heeft derhalve (behoud van) een eigen arbeidsplaats van de aanvrager als effect, maar daarnaast ook een even groot aantal extra arbeidsplaatsen waar de plaatselijke economie weer van profiteert.
4.4
Uitvoeringskosten Microkrediet Gelderland Bij aanvragen MKG wordt altijd eerst bekeken of men aan de voorwaarden voor een BBZ-lening voldoet. Pas als dat niet het geval is komt MKG in beeld. In Apeldoorn en Nijmegen zijn de BBZ-afdelingen belast met de beoordeling van MKGaanvragen. Bij honorering van de MKG-aanvraag wordt de lening administratief verder afgehandeld door de Stadsbank Arnhem. Daar vallen dan ook de meeste kosten voor uitvoering van de regeling. De afhandelingskosten voor de 244 aanvragen in 2009 en 2010 (waarvan 70 toegekend) waren ruim € 128.000: zie Tabel 18. Tabel 18
Kosten voor afhandeling van MKG-aanvragen 2009 en 2010
Aanvragen en afhandeling
Aantal
Tarief* (euro)
Bedrag (euro)
Toegewezen aanvragen met toets**
34
1.110
37.740
Toegewezen aanvragen zonder toets
36
666
23.976
Afgewezen aanvragen met externe toets
21
981
20.601
Afgewezen aanvragen met interne toets
38
537
20.406
Afgewezen aanvragen zonder toets
115
223
25.645
Totaal
244
*
Volgens opgave Stadsbank Arnhem.
**
Voor toelichting bij deze en volgende 'toetsen': zie Tabel 1 .
128.368
Bron: Stadsbank Arnhem, 2012.
De opgave van Tabel 18 is gebaseerd op 70 toegekende MKG-leningen van 2009 en 2010. Inmiddels zijn dat er echter 94. Het geraamde bedrag aan afhandelingskosten voor de huidige portefeuille is op grond daarvan € 172.0003.
26
1
Zie Bijlage II.
2
Hierbij de volgende kanttekening: het gaat om werknemers, niet om fulltimerequivalenten. Werknemers kunnen dus ook parttimers zijn. Verder zorgen twee bedrijven voor 30 van de 65 banen bij MKG-ontvangers: een starter in de persoonlijke dienstverlening, en een doorstarter in de horeca.
3
Op basis van 94 gedeeld door 70 maal het totaalbedrag van Tabel 18 .
Dit is exclusief de kosten voor een externe toetsing. Die wordt door IMK of BBG uitgevoerd bij een gevraagd bedrag van € 15.000, wanneer de interne toets nog geen eindoordeel over de aanvraag toelaat. Hieraan is tot nu toe een bedrag van € 43.500 besteed1. Dat brengt de totale kosten op € 216.000, of circa € 2.300 per toegekende MKG-lening. Hierbij echter de kanttekening dat in de aanloopfase van de MKG-regeling dubbel werk is gedaan, namelijk interne èn externe toetsing: de uitvoerders moesten nog 'indraaien' in hun functie van zakelijk kredietbeoordelaar voor de regeling Microkrediet Gelderland. Inmiddels kan in de meeste gevallen worden volstaan met interne toetsing. Dat brengt de gemiddelde kosten per toegekend MKG terug naar een bedrag tussen € 1.850 en € 2.000. Op een gemiddeld toegekende lening van € 20.700 (Tabel 4) is dat 9 à 9,5% aan uitvoeringskosten.
4.5
Confrontatie van kosten en opbrengsten V e r st r ek t k r e d ie t en b eta l i ng va n r en t e en a f los s in g Voor toegekende aanvragen in Arnhem, dat verreweg het grootste aantal voor zijn rekening neemt, zijn tot en met 2011 microkredieten verstrekt voor een bedrag van bijna € 2 miljoen2. Daarvan kan 1% niet terugbetaald worden wegens faillissement/schuldsanering. Tot nu toe is 22% van het totale bedrag terugbetaald aan rente en aflossing. Ultimo 2011 is de betalingsachterstand 7% van het verschuldigde bedrag. Zie voor de precieze cijfers Tabel 19. Betalingsachterstand is inclusief betalingsregelingen inzake uitstel en/of een langere betalingstermijn. Enkele van deze leningen kunnen op termijn oninbaar blijken. Dat maakt de precieze kosten van de regeling voorlopig nog onzeker.
P os it i e f be e l d va n t e ru gb e ta l in g Ondanks die onzekerheid is de verhouding tussen betaling conform de regels en 'achterstand' niet slecht te noemen, gegeven het risicoprofiel van de groep MKGgebruikers: het gaat om leningen aan ondernemers die eerder bot hebben gevangen bij banken en/of Qredits. Tabel 19
MKG-kredieten 2009-2011, Arnhem en Nijmegen (87% van de toegekende MKGaanvragen)
Categorie Totaal verstrekt Afboeking wegens oninbaar
Bedrag (euro)
%
1.912.188 18.236
1,0%
Te betalen rente en aflossing
457.755
100%
Betaalde rente en aflossing
424.944
93%
32.811
7%
Achterstand Bron: Stadsbank Arnhem, 2012.
1
Op basis van een tarief van € 1.000 voor een toets door het IMK, en van € 750 voor toetsing door BBG.
2
Van aanvragen in Apeldoorn en Nijmegen zijn de bedragen niet bekend. Het gaat in 2009 en 2010 om tien van in totaal 70 toegekende aanvragen. Dat voegt (ceteris paribus) eenzesde toe aan de bedragen van tabel 16.
27
K os t en en o p br en gs te n va n de M KG -r e ge l i ng De kosten van de regeling bestaan uit niet-invorderbare terugbetalingen van de verstrekte leningen en uitvoeringskosten van 9 à 9,5% van het uitstaande bedrag. Bij de uitvoeringskosten de kanttekening dat het betrekkelijk geringe aantal leningen en gebrek aan ervaring in de beginfase de efficiency van de uitvoering nadelig hebben beïnvloed. Daar staat tegenover dat terugbetaling met rente redelijk op schema ligt, al is er onzekerheid over (volledige) terugbetaling van enkele leningen. De uitvoeringskosten zouden nog verminderd kunnen worden door concentratie van de uitvoering, toegenomen kredietbeoordelingvaardigheden bij de interne beoordelaars en grotere aantallen (schaalvoordeel en meer 'routine').
B es pa r ing o p u itk e ri ng en is a l m e er d a n d e u i tv o er ings k os t en Een jaarlijks gerealiseerde opbrengst van € 275.000 uit besparing op uitkeringen overtreft de uitvoeringskosten van de regeling inclusief afschrijving van oninbare vorderingen1 al. Daar komt de werkgelegenheidwinst nog bij: het aantal werknemers bij de MKG-bedrijven is gelijk aan het aantal ondernemers.
I mma te r i ë le o p br en gs ten Daarnaast zijn er immateriële opbrengsten: je eigen geld verdienen, een maatschappelijke bijdrage leveren, de eigen vestigingsplaats aantrekkelijker helpen maken, een nieuw doel in het leven realiseren en daar een gevoel van eigenwaarde aan ontlenen. De regeling krijgt van de gebruikers, die bij de MKG terechtkomen na eerst bij andere kredietverleners hun neus te hebben gestoten, dan ook een zeer gunstige beoordeling.
K os t en en o p br en gs te n i n b e e ld Tabel 20 maakt duidelijk dat alleen al de besparing op uitkeringen de uitvoeringskosten van de regeling meer dan compenseert. De extra werkgelegenheid en nu (nog) onbekende opbrengsten uit meer betaalde belasting en 'sociale en psychologische winst' voor de ondernemer en zijn omgeving komen daar nog bij.
1
28
Wèl met de kanttekening dat de oninbare vorderingen (faillissement, schuldsanering) een tussenstand betreffen.
Tabel 20
Kosten en opbrengsten van de uitvoering van de MKG-regeling
Kosten
Bedrag €
Opbrengsten
Bedrag €
Uitvoeringskosten intern
172.000
Besparing op uitkeringen
275.000
Externe toetsing IMK / BBG
57.000*
Hogere IB-opbrengsten**
n.b.
Subtotaal
229.000
Werkgelegenheid
positief
18.235
Immateriële opbrengsten
positief
Betaalde rente***
positief
Afboeking wegens oninbaar
Totaal
247.235
Saldo kosten en opbrengsten *
Op basis van 94 gedeeld door 70 maal het bedrag 43.500 van tabel 18.
**
De beschikbare fiscale gegevens staan op dit punt geen conclusies toe.
***
275.000 +27.765
MKG-ontvangers betalen rente en aflossing in de vorm van annuïteiten. Rente en aflossing zijn daarom niet afzonderlijk te onderscheiden. Het ontvangen rentebedrag is gezien de korte tijd dat de regeling loopt en gezien het annuïteitenkarakter van de lening in elk geval nog vrij gering.
Bron: Stadsbank Arnhem 2012, herberekening EIM.
29
Best Practise : Tijhaar Financieel Advies
Wouter Tijhaar
Uitgangspositie
Wouter Tijhaar werkte voor een grote tussenpersoon in de buitendienst. Hij kwam in een uitkeringssituatie terecht die hem de mogelijkheid bood om, met behoud van een uitkering, erachter te komen of het zelfstandig ondernemerschap wat voor hem was. Vanuit zijn uitkeringssituatie nam hij deel aan het IkStartSmart-project. Zijn coach wees hem op de mogelijkheden van Microkrediet Gelderland. Financiële effecten
Het microkrediet van € 17.000 stelde Wouter in staat te investeren in de aankoop en benadering van een lokaal klantenbestand. Daardoor kreeg Tijhaar Financieel Advies een vliegende start. Het bedrijf helpt klanten met het oversluiten van woekerpolissen en beter renderende beleggingen. Daarnaast biedt het bedrijf pensioenadvies aan. Wouter heeft op dit moment geen uitkering meer nodig, hij kan leven van zijn bedrijf. Economische en maatschappelijke effecten
Op dit moment werkt Wouter alleen in het bedrijf maar huurt een freelancer in naar behoefte. Genereert hiermee dus ook omzet voor anderen. Door zijn corebusiness helpt hij mensen van een woekerpolis af zodat deze op den duur meer rendement en daardoor een hoger inkomen tegemoet kunnen zien. Dat is een economisch en maatschappelijk effect op de langere termijn. Wouter geeft ook financieel advies aan zijn omgeving omdat hij er plezier aan beleefd zijn kennis maatschappelijk in te zetten. Persoonlijke effecten
Door het microkrediet heeft Wouter nu een fantastisch leven. Hij kan zijn eigen koers bepalen en hoeft niet meer de doelen van anderen na te jagen. Volgend jaar gaat de wetgeving veranderen en zal hij zelf met klanten moeten afrekenen i.p.v. werken op provisiebasis. Hij ziet deze ontwikkeling met vertrouwen tegemoet en denkt dat hij deze 'hobbel' kan nemen. Toegevoegde waarde microkrediet Gelderland
Zonder microkrediet zou het voor Wouter aanzienlijk lastiger zijn geweest om een vliegende start te maken. In deze economisch zwaardere tijden is het veel lastiger om bij de reguliere banken een lening te verkrijgen. De combinatie kredietcoach is een succesformule! Microkrediet zorgt dat mensen uit een uitkeringssituatie kunnen komen, met relatief weinig geld tegen een lage rente vindt hij. Ambities!
Over vijf jaar wil Wouter een compleet verzekeringspakket aanbieden. Momenteel is hij bezig met de vergunningaanvraag om te mogen bemiddelen in hypotheken en daarnaast is hij bezig het schadediploma te halen. Op termijn wil hij ook passief inkomen verwerven uit vastgoed.
30
5
Conclusies en verbeterpunten
5.1
Positief saldo van kosten en opbrengsten De opbrengst van de MKG-regeling overtreft de kosten royaal. Bij het saldo van Tabel 20 moeten de niet in euro's uit te drukken opbrengsten nog worden opgeteld: de besparing op uitkeringen compenseert de uitvoeringskosten al, maar de werkgelegenheid die dankzij het microkrediet is behouden en gecreëerd komt daar nog bij. Daarnaast zijn er immateriële opbrengsten voor de betrokken ondernemers, maar ook voor de plaatselijke economie en samenleving. De MKGregeling krijgt van de gebruikers zelf dan ook een zeer positieve beoordeling. De geraadpleegde stakeholders vinden dat de regeling zijn doelstelling bereikt: kansrijke (door)starters financieren, daarmee uitkeringen besparen en de regionale economie stimuleren. Het eindoordeel over de regeling is derhalve positief. Dat pleit voor voortzetting, ondanks onzekerheid over (volledige) terugbetaling van enkele leningen. Er zijn wèl wat opmerkingen over verbeterpunten bij de uitvoering van de regeling. Die volgen hierna.
5.2
Verbeterpunten van de regeling Microkrediet Gelderland M e er a a n da c ht vo or c om mu ni ca t i e De communicatie over de regeling naar met name potentiële gebruikers en mensen die inlichtingen zoeken over de MKG-regeling verdient meer aandacht. Gebruikers van de regeling vinden, voor zover zij kritiek hebben, vooral de communicatie bij de uitvoering voor verbetering vatbaar. In mindere mate noemen zij betalingsvoorwaarden, zoals rente, betalingstermijn en incassoprocedure, en betere begeleiding van ISS of Ondernemersklankbord. De kanttekeningen bij de communicatie betreffen beter bekendmaken van de regeling, meer duidelijkheid over procedures en keuzemogelijkheden, en meer en beter contact met cliënten: bijvoorbeeld feed-back over de achtergrond van de beslissing op hun aanvraag. Enkele stakeholders vinden dat de doelgroep minder is bereikt dan met een goede communicatiestrategie had gekund.
O p lo ss in g vo or 'k uns tg re p en ' do o r k op p e li ng a a n I k S ta r tS ma rt Er dient een structurele oplossing te komen voor het huidige probleem van de selectieve toegang tot de MKG-regeling via IkStartSmart. Een beroep op de regeling Microkrediet Gelderland loopt verplicht over IkStartSmart (ISS). Die koppeling heeft grote voordelen: begeleiding en netwerkcontacten voor nieuwbakken ondernemers. Daarvoor moeten gemeenten echter ISS-plaatsen inkopen. Aanvragers die zijn gevestigd in een gemeente die dat niet heeft gedaan vallen buiten de boot. Zij kunnen alleen worden geholpen door 'kunstgrepen' toe te passen om de koppeling aan een ingekochte ISS-plaats te omzeilen.
E en he i d va n u itv o er i ng Onderzocht dient te worden in hoeverre één uitvoerende instantie de efficiëntie van de uitvoering en de communicatie onderling en met cliënten kan verbeteren. De huidige regeling kent drie uitvoerders: de Stadsbanken Arnhem en Apeldoorn en de afdeling BBZ van de gemeente Nijmegen. Dat leidt tot versnippering, ver-
31
schillen in aanpak, en inefficiënte uitwisseling van informatie. De eerder gesignaleerde communicatieproblemen houden daar mede verband mee. Bovendien is het aantal cliënten vrij gering, wat op zich al sterk pleit voor één uitvoerende instantie die routine en ervaring kan opbouwen.
I S S -c oa c he s m e e r be tre k k en b i j be oo r d el i ng va n a a n vra g en Coaches van IkStartSmart kunnen intensiever betrokken worden bij de beoordeling van kredietaanvragen. Dit gebeurt volgens enkele stakeholders nu onvoldoende, terwijl bij uitstek zij toch plan, aanvrager en kansen van nabij kennen.
V e r b et er i ng a d m in is t ra ti e v e ef f ic i enc y Wanneer de intake en beoordeling van MKG-aanvragers plaatsheeft bij de Stadsbank, maar het kredietbeheer (back-office) wordt overgedragen aan Qredits kan mogelijk geprofiteerd worden van schaalvoordelen bij de administratieve afhandeling en de kredietbewaking: de portefeuille van Qredits is vele malen groter dan die van het huidige Microkrediet Gelderland, en ook groter dan die van BBZ en MKG gezamenlijk. Het is dus aan te bevelen om te onderzoeken of overdracht van het kredietbeheer zorgt voor efficiencywinst bij de uitvoering.
32
BIJLAGE I
Onderzoekverantwoording
E nq uê te o nd e r ge b ru ik er s Van de aangeleverde 94 ontvangers van MKG heeft ruim driekwart (77%) meegewerkt aan het onderzoek. Dit respons percentage is relatief hoog te noemen. Van de overigen was het merendeel niet bereikbaar: de telefoon werd ook na vijf of meer pogingen niet opgenomen. Drie weigerden medewerking, bij twee waren bedrijf en/of ondernemer onbekend op het opgegeven telefoonnummer. Tabel 21
Onderzoekverantwoording
Categorie
Aantal
%
Beschikbare adressen
94
Geen gehoor (na vijf of meer pogingen)
17
18%
Verkeerd telefoonnummer*
2
2%
Weigering
3
3%
72
77%
Gerealiseerde interviews * Bedrijf of ondernemer onbekend op dit nummer. Bron: EIM, 2012.
I nt er v ie ws s ta k e ho l de r s In het kader van het onderzoek zijn de 'kopgroepleden' van de regeling MKG geïnterviewd. Zij zijn projectpartners en direct betrokken bij opzet en uitvoering van de regeling. Tot de kopgroep behoren: Dominique Binkhorst (beleidsmedewerker provincie Gelderland) Lambêr van Nispen (projectmanager ISS) Frances Wijgerse (directeur Stadsbank Arnhem) Harm-Jan Kuypers (projectleider MKG, Stadbank Arnhem) Dick de Vries (Stadsbank Apeldoorn) Austin van Gaal (Gemeente Nijmegen) Als uitvoerders zijn geïnterviewd: Gerard ter Halle (Stadsbank Apeldoorn) Franka Houmane (Stadsbank Arnhem) Als externe stakeholders zijn geïnterviewd: Elwin Groeneveld (directeur Qredits) Elisabeth Tuijnman (burgemeester Overbetuwe) Marleen Huizing (wethouder Doesburg) Jan Strating (coach ISS) Cees van Diemen (coach ISS) Harry Bakker (coach ISS) Als gebruikers zijn geïnterviewd: Anita Croes, Wouter Tijhaar en Hans Spruijt
33
BIJLAGE II
Maatschappelijke bijdrage
Dit betreft de antwoorden 'anders' van Tabel 10. − Promotie van de stad; belasting/BTW betalen; business to business. − Maatschappelijke impact van geleverde dienst. − Dat ik heb kunnen doorstarten. − In staat gesteld het bedrijf in/op te richten zoals voor ogen. − Heb mijn praktijk kunnen starten en uit de inkomsten hiervan mijn opleiding kunnen bekostigen als paramedisch hulpverlener; kan mijn taak als mantelzorger (voor kinderen) uit blijven oefenen. − Uithangbord voor de stad. − Geeft zelfvertrouwen (het hebben van een buffer), waardoor grotere kans van slagen. − Bijdrage aan plaatselijke samenleving (aanwezigheid fietsenwinkel). − Ik kan doen wat ik wil doen. − 'Groei van het bruto nationaal product'. − Draag meer bij aan inkomsten voor de staat dan ik in loondienst had gedaan (economische impulsen). − Met mijn bedrijf niet zo snel dingen kunnen doen die ik nu gedaan heb, alles was langzamer gegaan. − Geeft mij vertouwen; goed voor eigen ontwikkeling. − Je kan je eigen onderneming starten en je hebt meer vrijheid om dat te realiseren. − Heb weer perspectief. − De kans om zelfstandig een concept uit te bouwen; aanvraag samen gedaan met compagnon die in mijn ogen de boel heeft belazerd. − Lever bijdrage aan lokale geluk (inspireer mensen met kunst e.d. niet alleen traditioneel horeca); bijdrage aan lokale economie. − Nieuw bedrijf gestart, loondienstbaan kan weer door een ander ingevuld worden; ik kan doen daar waar mijn hart ligt. − Fairtradeonderneming (kan er voor zorgen dat vrouwen in Guatamala een eerlijk inkomen hebben). − In de gelegenheid mijn eigen bedrijf in stand te houden (economische toevoeging). − Kan mij eigen ondernemer voelen, zie de toekomst positief. Zeer tevreden. − Innovatie van kennis. − Goede werkomstandigheden, voldoende werk. − Financiële ondersteuning tijdens een kritiek moment in mijn leven. Het gaf me de mogelijkheid om het tocht nog even te proberen. − De economie groeit door mijn bedrijf. − Ik kan doen wat ik altijd al heb willen doen. − Meer inzicht in de arbeidsmarktproblematiek gekregen en hierdoor anderen hierover kunnen adviseren. − Fabriceren van duurzame kleding. − Bijdrage aan voortbestaan van biologische boerderij. − De kans om voor mij zelf te starten (was anders niet gelukt). − Design ambachtelijke industrie van Arnhem mede om te kaart te kunnen zetten; mensen vanuit uitkering helpen naar werk (maatschappelijke functie).
35
