Evaluatie Beleidsmeetnet Verdroging Noord-Brabant Deelrapport 2 Gebiedsbeschrijvingen

Evaluatie Beleidsmeetnet Verdroging Noord-Brabant Deelrapport 2 Gebiedsbeschrijvingen

Provincie Noord-Brabant 6 december 2012 Eindrapport 9X6220

HASKONING NEDERLAND B.V. WATER

Boschveldweg 21 Postbus 525 5201 AM 's-Hertogenbosch +31 73 687 41 11

Telefoon Fax

[email protected] www.royalhaskoning.com Arnhem 09122561

Documenttitel

Evaluatie Beleidsmeetnet Verdroging Noord-Brabant Deelrapport 2 Gebiedsbeschrijvingen

Verkorte documenttitel

Deelrapport Gebiedsbeschrijvingen

Status

Eindrapport

Datum

6 december 2012

Projectnaam

Beleidsevaluatie verdrogingsbestrijding 2012

Projectnummer

9X6220

Opdrachtgever

Provincie Noord-Brabant

Referentie

Auteur(s) Collegiale toets Datum/paraaf Vrijgegeven door Datum/paraaf

9X6220/R00002/902793/DenB

Drs. R.F.M. Buskens & J.M. Snijders MSc. ir. J.A.P.H. Vermulst 6-12-2012

………………….

ir. A.P. van den Berg 6-12-2012

………………….

A company of Royal Haskoning

E-mail Internet KvK

INHOUDSOPGAVE Blz. 1

INLEIDING 1.1 Status rapport 1.2 Opbouw hoofdstukken 1.3 Toelichting figuren

2

GROOT MEER BIJ OSSENDRECHT (BMV2) 2.1 Gebiedskenmerken 2.2 Meetlocaties Groot Meer 2.3 Referentie- en streefbeeld 2.4 Inventarisatie GGOR-maatregelen 2.5 Analyse van de hydrologie 2.6 Analyse van kwaliteit grond-, oppervlaktewater of bodem 2.7 Respons vegetatie 2.8 Conclusies 2.9 Literatuur

4 4 4 7 8 9 11 14 16 17

3

ZOOMLAND (BMV 3) 3.1 Gebiedskenmerken 3.2 Meetlocaties Zoomland 3.2.1 Ligging meetpunten 3.3 Referentie en streefbeeld 3.4 Analyse van de hydrologie 3.5 Analyse van kwaliteit grond-, oppervlaktewater of bodem 3.6 Respons vegetatie 3.7 Conclusies 3.8 Vragen en opmerkingen 3.9 Literatuur

19 19 19 19 21 22 24 26 28 29 29

4

BINNENPOLDER TERHEIJDEN (BMV 4) 4.1 Gebiedskenmerken 4.2 Meetlocaties binnenpolder Terheijden 4.3 Referentie en streefbeeld 4.4 Inventarisatie GGOR-maatregelen 4.5 Analyse van de hydrologie 4.6 Analyse van kwaliteit grond-, oppervlaktewater of bodem 4.7 Respons vegetatie 4.8 Conclusies 4.9 Literatuur

30 30 31 32 33 34 37 39 43 45

5

LANGE MATEN – KETELMEREN (BMV5) 5.1 Gebiedskenmerken 5.2 Meetlocaties Lange Maten – Ketelmeren 5.3 Referentie en streefbeeld 5.4 Inventarisatie GGOR-maatregelen 5.5 Analyse van de hydrologie

46 46 47 49 51 51

Deelrapport Gebiedsbeschrijvingen Eindrapport

1 1 1 1

9X6220/R00002/902793/DenB 6 december 2012

5.6 5.7 5.8 5.9

Analyse van kwaliteit grond-, oppervlaktewater of bodem Respons vegetatie Conclusies Literatuur

55 57 60 62

6

PANNENHOEF – LOKKER (BMV6) 6.1 Gebiedskenmerken 6.2 Meetlocaties 6.3 Referentie en streefbeeld 6.4 Inventarisatie GGOR-maatregelen 6.5 Analyse van de hydrologie 6.6 Analyse van kwaliteit grond-, oppervlaktewater of bodem 6.7 Respons vegetatie 6.8 Conclusies 6.9 Vragen en opmerkingen 6.10 Literatuur

63 63 64 65 66 68 71 72 74 74 75

7

VERVALLEN (BMV7)

76

8

STRIJBEEKSE HEIDE (BMV8) 8.1 Gebiedskenmerken 8.2 Meetlocaties Strijbeekse Heide 8.3 Referentie en streefbeeld 8.4 Inventarisatie GGOR-maatregelen 8.5 Analyse van de hydrologie 8.6 Analyse van kwaliteit grond-, oppervlaktewater of bodem 8.7 Respons vegetatie 8.8 Conclusies 8.9 Vragen en opmerkingen 8.10 Literatuur

77 77 77 79 80 80 87 89 92 93 94

9

’T MERKSKE (BMV9) 9.1 Gebiedskenmerken 9.2 Meetlocaties ’t Merkske 9.3 Referentie en streefbeeld 9.4 Inventarisatie GGOR-maatregelen 9.5 Analyse van de hydrologie 9.6 Analyse van kwaliteit grond-, oppervlaktewater of bodem 9.7 Respons vegetatie 9.8 Conclusies 9.9 Vragen en opmerkingen 9.10 Literatuur

95 95 96 97 97 97 101 103 106 107 107

10

DEN DULVER (BMV10) 10.1 Gebiedskenmerken 10.2 Meetlocaties Den Dulver 10.3 Referentie en streefbeeld 10.4 Inventarisatie GGOR-maatregelen 10.5 Analyse van de hydrologie

108 108 109 110 110 110

9X6220/R00002/902793/DenB 6 december 2012


10.6 10.7 10.8 10.9

Analyse van kwaliteit grond-, oppervlaktewater of bodem Respons vegetatie Conclusies Literatuur

113 114 116 117

11

REGTE HEIDE EN OMGEVING (BMV11) 11.1 Gebiedskenmerken 11.2 Meetlocaties Regte Heide 11.3 Referentie en streefbeeld 11.4 Inventarisatie GGOR-maatregelen 11.5 Analyse van de hydrologie 11.6 Analyse van kwaliteit grond-, oppervlaktewater of bodem 11.7 Respons vegetatie 11.8 Conclusies 11.9 Vragen en opmerkingen 11.10 Literatuur

118 118 119 120 121 121 126 127 129 130 130

12

DE BRAND (BMV12) 12.1 Gebiedskenmerken 12.2 Meetlocaties De Brand 12.3 Referentie en streefbeeld 12.4 Inventarisatie GGOR-maatregelen 12.5 Analyse van de hydrologie 12.6 Analyse van kwaliteit grond-, oppervlaktewater of bodem 12.7 Respons vegetatie 12.8 Conclusies 12.9 Vragen en opmerkingen 12.10 Literatuur

131 131 132 133 133 133 134 136 138 138 139

13

BOSSCHE BROEK (BMV13) 13.1 Gebiedskenmerken 13.2 Meetlocaties Bossche Broek 13.3 Referentie en streefbeeld 13.4 Inventarisatie GGOR-maatregelen 13.5 Analyse van de hydrologie 13.6 Analyse van kwaliteit grond-, oppervlaktewater of bodem 13.7 Respons vegetatie 13.8 Conclusies 13.9 Literatuur

140 140 141 141 142 142 143 147 149 150

14

MORTELEN (BMV14) - NIET

151

15

KAMPINA (BMV15) 15.1 Gebiedskenmerken 15.2 Meetlocaties Kampina 15.3 Referentie en streefbeeld 15.4 Betrouwbaarheidsanalyse 15.5 Inventarisatie GGOR-maatregelen 15.6 Analyse van de hydrologie

152 152 152 154 154 157 157


9X6220/R00002/902793/DenB 6 december 2012

15.7 15.8 15.9 15.10

Analyse van kwaliteit grond-, oppervlaktewater of bodem Conclusies Vragen en opmerkingen Literatuur

159 160 161 162

16

SMALBROEKEN (BMV16) 16.1 Gebiedskenmerken 16.2 Meetlocaties Smalbroeken 16.3 Referentie en streefbeeld 16.4 Betrouwbaarheidsanalyse 16.5 Inventarisatie GGOR-maatregelen 16.6 Analyse van de hydrologie 16.7 Analyse van kwaliteit grond-, oppervlaktewater of bodem 16.8 Respons vegetatie 16.9 Conclusies 16.10 Vragen en opmerkingen 16.11 Literatuur

163 163 164 166 166 167 167 170 172 174 175 176

17

CARTIERHEIDE (BMV17) 17.1 Gebiedskenmerken 17.2 Meetlocaties Cartierheide 17.3 Referentie en streefbeeld 17.4 Inventarisatie GGOR-maatregelen 17.5 Analyse van de hydrologie 17.6 Analyse van kwaliteit grond-, oppervlaktewater of bodem 17.7 Respons vegetatie 17.8 Conclusies 17.9 Literatuur

177 177 178 179 179 180 182 182 184 186

18

NIET (BMV18)

187

19

STRIJPER AA (BMV19) 19.1 Gebiedskenmerken 19.2 Meetlocaties Strijper Aa 19.3 Referentie en streefbeeld 19.4 Inventarisatie GGOR-maatregelen 19.5 Analyse van de hydrologie 19.6 Analyse van kwaliteit grond-, oppervlaktewater of bodem 19.7 Respons vegetatie 19.8 Conclusies 19.9 Literatuur

188 188 188 189 190 190 191 195 198 199

20

STRABRECHTSE HEIDE (BMV20) 20.1 Gebiedskenmerken 20.2 Meetlocaties Strabrechtse Heide 20.3 Referentie en streefbeeld 20.4 Betrouwbaarheidsanalyse 20.5 Inventarisatie GGOR-maatregelen 20.6 Analyse van de hydrologie

200 200 201 203 203 204 204

9X6220/R00002/902793/DenB 6 december 2012


20.7 20.8 20.9 20.10

Analyse van kwaliteit grond-, oppervlaktewater of bodem Conclusies Vragen en opmerkingen Literatuur

206 207 208 209

21

VERVALT (BMV21)

210

22

URKHOVENSCHE ZEGGE (BMV22) 22.1 Gebiedskenmerken 22.2 Meetlocaties Urkhovensche Zegge 22.3 Referentie en streefbeeld 22.4 Inventarisatie GGOR-maatregelen 22.5 Analyse van de hydrologie 22.6 Analyse van kwaliteit grond-, oppervlaktewater of bodem 22.7 Respons vegetatie 22.8 Conclusies 22.9 Vragen en opmerkingen 22.10 Literatuur

211 211 212 213 213 214 218 221 223 225 225

23

WIJSTGRONDEN UDEN (BMV23)

226

24

WIJBOSCHBROEK (BMV24) 24.1 Gebiedskenmerken 24.2 Meetlocaties Wijboschbroek 24.3 Referentie en streefbeeld 24.4 Inventarisatie GGOR-maatregelen 24.5 Analyse van de hydrologie 24.6 Analyse van kwaliteit grond-, oppervlaktewater of bodem 24.7 Respons vegetatie 24.8 Conclusies 24.9 Literatuur

227 227 228 229 229 229 231 233 235 236

25

NIET GEËVALUEERD : BMV25

237

26

GROOTE PEEL (BMV26) 26.1 Gebiedskenmerken 26.2 Meetlocaties Groote Peel 26.3 Referentie en streefbeeld 26.4 Inventarisatie GGOR-maatregelen 26.5 Analyse van de hydrologie 26.6 Analyse van kwaliteit grond-, oppervlaktewater of bodem 26.7 Respons vegetatie 26.8 Conclusies 26.9 Literatuur

238 238 239 240 240 241 243 243 245 245

27

SANG EN GOORKENS (BMV27) 27.1 Gebiedskenmerken 27.2 Meetlocaties Sang en Goorkens 27.4 Inventarisatie GGOR-maatregelen

246 246 247 248


9X6220/R00002/902793/DenB 6 december 2012

27.5 27.6 27.7 27.8 27.9

Analyse van de hydrologie Analyse van kwaliteit grond-, oppervlaktewater of bodem Respons vegetatie Conclusies Literatuur

9X6220/R00002/902793/DenB 6 december 2012

248 250 253 254 256


1

INLEIDING

1.1

Status rapport Dit achtergrondrapport is onderdeel van de rapportage van de evaluatie van het Beleidsmeetnet Verdroging van de provincie Noord-Brabant, uitgevoerd in opdracht van de provincie. In het hoofdrapport wordt ingegaan op de methode die is gebruikt bij de evaluatie van de gegevens en worden de resultaten uit de gebieden kort besproken. Tevens zijn de resultaten uit de prestatiemonitoring hierin verwerkt. In dit achtergrondrapport wordt uitgebreider ingegaan op de analyses per gebied. In totaal gaat het om twintig gebieden waarvoor de gegevens zijn geanalyseerd met als doel de mate van verdroging te bepalen. Voor de ligging van de gebieden wordt verwezen naar het hoofdrapport, figuur 1.2.

1.2

Opbouw hoofdstukken De hoofdstukken per gebied zijn als volgt opgebouwd:     

 

1.3

korte gebiedsbeschrijving in tabelvorm; beschrijving van de meetpunten; bepaling van de referentiewaarden en streefwaarden die worden gebruikt voor de toetsing van de (grond)waterstandgegevens; resultaten van de tijdreeksanalyse die is uitgevoerd om de grondwaterreeksen te corrigeren voor mogelijke weersinvloeden; evaluatie van meetgegevens o evaluatie kwantiteitsgegevens (grondwaterstanden en waterpeilen); o evaluatie kwaliteitsgegevens (grondwateraanvoer, grondwaterkwaliteit, oppervlaktewaterkwaliteit); conclusies; vragen en opmerkingen.

Toelichting figuren Toetsing aan streefwaarden en referentiewaarden Een vast onderdeel in elk hoofdstuk zijn de figuren waarin het grondwaterstandverloop wordt uitgezet tegen de referentieen streefwaarden. Figuur 1-1 geeft een voorbeeld waarin het grondwaterstandverloop is uitgezet tegen de referentiewaarden voor de GVG en GLG. In zwart is de oorspronkelijke reeks weergegeven. In het midden van de 5 jaar periode waarover een tijdreeksmodel is gemaakt is de GxG geplot. De GHG is in rood aangegeven, de GVG in blauw en de GLG in groen. De referentiewaarde (voor zover aanwezig) zijn aangegeven in dezelfde kleur, in het voorbeeld zijn alleen referentiewaarden van de GVG en GLG bekend. De referentiewaarden geven de grondwaterstanden aan zoals die op basis van bodemkenmerken en historische beschrijvingen vóór of rond 1950 moeten zijn voorgekomen. De streefwaarde geeft aan welke grondwaterstanden gewenst zijn om de door de provincie nagestreefde natuurdoelen te kunnen realiseren. Daarbij is (net als in de vorige ronde in 2009) uitgegaan van natuurdoeltypen en niet van beheertypen. Het verschil tussen de gewenste waarde en de actuele (voor weersomstandigheden gecorrigeerde) waarde wordt in deze studie gebruikt als maat voor de verdroging. Het gaat hier om een normatief begrip, in eerdere rapportages aangeduid als ‘bestuurlijke verdroging’. Deelrapport Gebiedsbeschrijvingen Eindrapport

9X6220/R00002/902793/DenB -1-

6 december 2012

De bestuurlijke verdroging hoeft niet noodzakelijkerwijs overeen te komen met de ‘historische verdroging’, dat wil zeggen het verschil tussen de huidige grondwaterstand en die in een historische referentieperiode. Bij de streefwaarden is een 0% en 100% waarde aangegeven; de 100% waarde geeft aan boven welke waarde de grondwaterstand optimaal is voor de ontwikkeling van het natuurdoeltype, bij een grondwaterstand beneden de 0% waarde is de ontwikkeling van het natuurdoeltype onmogelijk. In de figuren met de streefwaarde (Figuur 1-2) is de oorspronkelijke reeks ook weergegeven in het zwart. De met het model bepaalde GLG, GVG of GHG is met bolletjes aangegeven.

Figuur 1-1 Voorbeeld weergave tijdreeksen en met tijdreeksanalyse berekende gemiddelde grondwaterstanden uitgezet tegen referentiewaarden (bron figuur: KWR, 2009).

9X6220/R00002/902793/DenB 6 december 2012

Deelrapport Gebiedsbeschrijvingen -2-

Eindrapport

Figuur 1-2 Voorbeeld weergave tijdreeksen en met tijdreeksanalyse berekende gemiddelde voorjaarsgrondwaterstanden uitgezet tegen streefwaarden (bron figuur KWR, 2009)

De figuren zijn gemaakt voor alle toestand- en verklaarmeetpunten en voor alle referentieen streefwaarden. In het rapport is, om de leesbaarheid te bevorderen, slechts een deel van de resulterende figuren opgenomen, en wel die figuren die de voor de analyse meest relevante informatie bevatten. Tabel 1.1 Doelrealisatiescores grondwaterstanden in klassen t.b.v. de weergave in overzichtstabellen

Indeling in doelrealisatieklassen Bij de beoordeling van de kwantiteit- en kwaliteitgegevens wordt gebruik gemaakt van doelrealisatieklassen die lopen van groen (doelrealisatie 100%, omstandigheden volledig geschikt voor realisatie natuurdoelen) tot rood (slecht, omstandigheden niet geschikt voor realisatie natuurdoelen). In Tabel 1-1 staat aangegeven welke klassen worden gebruikt bij de beoordeling van de kwantiteitsgevens en wat de bijbehorende doelrealisaties zijn. Voor de kwaliteitsgegevens wordt in de meeste gevallen een vereenvoudigde indeling gebruikt, waarbij alleen de klassen goed, onvoldoende en slecht worden onderscheiden. Voor de wijze waarop de scores worden berekend wordt verwezen naar KWR (2009).


9X6220/R00002/902793/DenB -3-

6 december 2012

2

GROOT MEER BIJ OSSENDRECHT (BMV2)

2.1

Gebiedskenmerken Naam natte natuurparel

Groote Meer en Klein Meer

Naam waterschap

Brabantse Delta

VHR-gebied?

Ja

Opp. Natte natuurparel

38,7

Opp. deel VHR Eigenaar/beheerder Karakter en gemeenschappen

38,3 Particulier Vennen in bebost stuifduinlandschap met voorheen grote natuurwaarden (planten uit Oeverkruidverbond)

Bijzondere plantensoorten

Venplanten zoals biesvaren, Oeverkruid, moerashertshooi, Vlottende bies, kruipende waterweegbree

Fauna van natte milieus

Watervogels als geoorde fuut, wintertaling, kuif- en tafeleend

Ecohydrologie; kweltypen

Systeemtype: ven

Eigendom/gebruikssituatie Probleemschets, analyse

Natuurmonumenten, particulieren Verdroging is onder meer merkbaar aan een duidelijke daling van het waterpeil in de vennen en zelfs het droogvallen van de vennen. Het Groote Meer was vroeger één van de meest waardevolle (oligotrofe, zwak gebufferde) vennen van Nederland. Hoewel nog steeds aanzienlijke natuurwaarden aanwezig zijn, is een groot deel van de vroegere rijkdom verdwenen, mede door de verdroging. De grondwateronttrekkingen door waterleidingmaatschappijen, en die van Essen-de Wildert (Vlaams grondgebied) in het bijzonder, zijn de voornaamste oorzaken van de verdroging. Daarnaast speelt eutrofiëring een rol door toestroom van landbouwwater

Oplossingsrichtingen

Er is in het gebied veel onderzoek gedaan onder andere naar de verdroging van de vennen en mogelijke oplossingen hiervoor. De problematiek van het Groote Meer is een belangrijk onderdeel van de problematiek zoals die voor de hele Brabantse Wal geldt. Reductie van winningen is een belangrijk onderdeel van de oplossing.

Natuurdoeltype

2.2

Ven (ongebufferd – gebufferd)

Meetlocaties Groot Meer Het meetnet van Groote Meer bij Ossendrecht bestaat uit 9 meetlocaties, waarvan 7 verklaarmeetpunten en 2 toestandsmeetpunten (Figuur 2-1). Van BMV02PV4 (in Vlaanderen) zijn geen gegevens beschikbaar. De venpeilen worden gemeten in meetpunt BMV02SK1 aan de westzijde van het Groote Meer. Van 1957 tot 1998 stond hier de peilschaal P4900G003 (OLGA 49GS0078). In 2004 is naast deze peilschaal peilbuis B49G0472 geplaatst, met een filter dat loopt van 30 cm boven tot 70 cm onder de waterbodem. De waterkwaliteit wordt gemeten in het zuidwestelijke deel van het Groote Meer (x=84,8 y=379,86, meetpunt 910123) dan wel in het oostelijke deel van het Groote Meer bij meetpunt BMV02SK2 (overzicht provincie van toestand- en verklaarmeetpunten).

9X6220/R00002/902793/DenB 6 december 2012


Eindrapport

Figuur 2-1 Ligging meetpunten (bron: TNO, 2002) Tabel 2-1 Algemene gegevens meetpunten Groote Meer Tabel 2-1a Toestandsmeetpunten BMV-code

Locatie

Aard

Doeltype

Looproute (49702)

gebufferd –

1 t/m 10 en 44 t/m 50

ongebufferd ven

(westzijde)

gebufferd –

Secties 16 t/m 40

ongebufferd ven

(oostzijde)

metingen BMV02SK1

Peilschaal/peilbuis aan westzijde

venpeil

Groote Meer BMV02SK2

Peilschaal aan noordrand Groote

waterkwaliteit

Meer


9X6220/R00002/902793/DenB -5-

6 december 2012

Tabel 2-1b Verklaarmeetpunten BMV-code

Locatie

Aard metingen

BMV02PV1

peilbuis ca 100m ten westen Groote Meer

stijghoogte

BMV02PV2

peilbuis ca 100m ten westen Groote Meer

freatische grondwaterstand

BMV02PV3

peilbuis in Steertse Heide ruim 1 km NO van Groote Meer

stijghoogte

BMV02PV4

peilbuis in Steertse Heide ruim 1 km NO van Groote Meer


BMV02PV5f1

peilbuis langs bosweg ca 300m ten noorden van het Groote

grondwaterstand op ca 3,5m-mv

Meer BMV02PV5f2

peilbuis langs bosweg ca 300m ten noorden van het Groote

grondwaterstand op ca 3,5m-mv

Meer BMV02PV6

oostzijde Groote Meer

Debietinlaat vanuit Steertse Heide

Tabel 2-1c Technische gegevens meetpunten BMV-code

DINO-

Filter

code

Maaiveld

Onderkant filter

Bovenkant filter

Metingen

[mNAP]

[mNAP]

[mNAP]

aanwezig

BMV02PV1

B49G0107

1

17.0

-11.9

-12.9

Ja

BMV02PV2

B49G0407

1

17.1

13.7

12.7

Ja

BMV02PV3

B49G0071

1

21.9

6.0

5.5

Ja

BMV02PV4

B49G0441

1

21.8

17.2

16.7

Nee

BMV02PV5f1

B49G0135

1

21.3

17.7

16.7

Ja

BMV02PV5f2

B49G0135

1

21.3

-2.3

-3.3

Ja

BMV02SK1

B49G0003

1

BMV02SK1

B49G0472

1

BMV02SK2

B49G0016

1

Ja 14.8

15.1

14.1

Ja Nee (waterkwaliteit)

BMV02PV6

B49G0017

1

Nee (debiet)

Kwaliteitsgegevens Vanaf zomer 2000 is het water dat wordt ingelaten in het Groote Meer regelmatig bemonsterd op onder meer doorzicht, pH, chlorofylgehalte en macro-ionen. Wateraanvoer Er zijn 4 meetpunten voor oppervlaktewater op actuele of potentiële aanvoerpunten. Deze worden meegenomen in de monitoring. Er zijn metingen van 2002-2010 voor drie van de vier meetpunten. Tabel 2-1d Meetpunten waterkwaliteit en aanvoer Meetpuntcode

Ligging

Dataperiode

Meegenomen

910123

Zuidwestzijde Grote Meer

2002-2010

Ja

910129

Oostzijde Groote meer

2002-2010

Ja

910130

Zuidoostzijde Grote meer

2003-2004

Nee

910131

Noordoostzijde Grote meer

2003-2010

Ja

9X6220/R00002/902793/DenB 6 december 2012


Eindrapport

2.3

Referentie- en streefbeeld Het waterregime in het Groote Meer dient aan bepaalde voorwaarden te voldoen om een levensgemeenschap van een (zeer) zwakgebufferd ven mogelijk te maken. Deze voorwaarden zijn specifiek gemaakt (tabel 2.2) omdat vooral droogval een probleem vormt voor het Groote Meer (Buskens, 2009; Van Herpen & Krikken, 2010). Tabel 2-2 Detaillering voorwaarden waterkwantiteit gebaseerd op ecologische randvoorwaarden voor de langere termijn voorwaarde

m+

Aandeel

NAP

water

ha

16,75 100%

55

5) maximale waterpeil

Duur

Moment

frequentie

(deel van) winter

in natte jaren na vroege voorjaar (1), bij voorkeur na eind

3) droogval oever 16

2/3

30 a 35

juli (2)

> 5x / 10 jaar

vroege voorjaar tot tenminste eind 1) ondergens

15,75 50%

25

15,25 <= 10%

1 tot 5

15

0

> 6 weken mei

altijd; behalve extreem jaar

2) geen volledige droogval

na eind juli

altijd; behalve extreem jaar

4) incidenteel droogval

0

ten hoogste 1x/10 jaar

De in tabel 2.2 opgenomen voorwaarden zijn als volgt gemotiveerd: 1) 50% water > 6 weken t.b.v. terugdringen kans op verlanding, verbossing 2) 10% waterareaal in zomer t.b.v. IHD soorten (drijvende waterweegbree, futen) en libellen 3) droogval oeverzone (na 15 juli) t.b.v. Littorellion, futen, vermindering effect slib en eutrofiëring 4) inperking volledige droogval t.b.v. behoud van (zeer) zwakgebufferd ven 5) maximale waterpeil wordt beoogd om kans op verdrinking van heide en de kans op verzuring van het ven te verminderen. Bewust aftoppen is vooralsnog niet noodzakelijk, omdat het wenselijk is om de watervoerendheid van de Groote Meer zo lang mogelijk in stand te houden Deze voorwaarden laten zich op de korte termijn (periode tot 2012) niet gemakkelijk toetsen. Ze zijn bedoeld voor de langere termijn. Ook de monitoringsdoelstelling van peilverhoging van 25 cm voor ‘De Groote Meer’ in het convenant is niet direct waar te nemen uit de ruwe meting van het venpeil. Dit komt doordat het peil een gevolg is van zowel klimatologische factoren (neerslag en verdamping) als hydrologische factoren (maatregelen). Voor het zo betrouwbaar mogelijk vaststellen van het effect van hydrologische maatregelen is het van belang dat er onderscheid gemaakt wordt in de verschillende factoren die van invloed zijn op het waterpeil. De in tabel 2.2 genoemde waterpeilen van 16.75 +m NAP en van 15.75 +m NAP zijn door Stuurman et al. (2002) ook al benoemd. Op basis van de waterstandmetingen uit de jaren 50 en 60 van de vorige eeuw zijn deze respectievelijk benoemd als referentiepeil van 16.75 +m NAP voor de gemiddeld hoogste waterstand (GHW) en van 15.75 +m NAP voor de gemiddeld laagste grondwaterstand (GLW). Als streefwaarde gaat KWR (2009) voorlopig uit van GHW 16.50 + NAP. Deelrapport Gebiedsbeschrijvingen Eindrapport

9X6220/R00002/902793/DenB -7-

6 december 2012

Voor de GLW wordt door Stuurman et al. uitgegaan van een streefwaarde van 15.75 (=referentiewaarde), die door KWR (2009) ongewijzigd is overgenomen en hier ook wordt gehanteerd. Voor de nulwaarde wordt uitgegaan van een waarde van 14.80 m +NAP, waarbij het ven in een gemiddelde zomer geheel droogvalt. Tabel 2-3 Referentie- en streefpeilen voor meetpunt BMV02SK1 in meter t.o.v. NAP Beeld

GHW

GLW

Referentie

16.75

15.75

16.50

15.75

15.50

14.80

Streefbeeld

100%

0%

Waterkwaliteit Als doelstellingen voor de waterkwaliteit voor Groote Meer is een combinatie van KRWdoelstellingen en de ranges voor abiotische variabelen voor (zeer) zwak gebufferd ven uit Arts et. al (2001) voorgesteld (Van Herpen & Krikken, 2010). De KRW-doelen voor het waterlichaam Groote Meer zijn opgenomen in het Stroomgebiedbeheerplan Schelde (Ministerie van V&W, 2009b). Tabel 2-4 Weergave van de ranges voor de belangrijkste parameters voor watersamenstelling voor zeer zwak gebufferd ven (Arts et al., 2001) en voor M12 (waterlichaam Kaderrichtlijn Water) Abiotische parameter

In periode tot 2015: KRW-doel &

Lange termijn:

Zwak gebufferd ven (Arts et al, 2001)

Zeer zwak gebufferd ven (Arts. et al.2001)

Zuurgraad (pH)

4,0-7,5

SGBP 2009

5,0-6,5

Arts et al 2001

Alkaliniteit (meq/l)

0,1-0,5

Arts et al 2001

0,1-0,3

Arts et al 2001

Nutriënten (* / l)

< 0,1 (totaal-P mgP/l)

SGBP 2009

<0,015 (ortho-fosfaat mgP/l)

Arts et al 2001

< 2,0 (totaal-N mgN/l)

SGBP 2009

<0,15 (nitraat-N mg N/l)

Arts et al 2001

< 30

Arts et al 2001

<15

Arts et al 2001

Sulfaat (mg/l)

2.4

Inventarisatie GGOR-maatregelen In opdracht van het waterschap, Natuurmonumenten, Evides en het Grenspark Zoom/Kalmthoutse heide is een aantal jaren geleden een grondwatermodel opgesteld. Uit eerdere onderzoeken is een maatregelenlijst afgeleid en doorgerekend. De verdroging van het Groote Meer wordt naast winningen mede bepaald door ontwatering buiten het gebied zelf. Binnen het project Jagersrust wordt een landbouwenclave binnen de EHS in de invloedsfeer van het Groote meer opnieuw ingericht, met als doel de verdroging van het Groote Meer te verminderen. Voor ecologisch en waterhuishoudkundig herstel worden inrichtingsmaatregelen en uitvoering voorzien van het Groote Meer te Ossendrecht. In het kader van het opstellen van het beheerplan Natura 2000 Brabantse wal is in 2010 een convenant voor reductie van winningen opgesteld en in uitvoering gebracht. Hiervoor is een monitoringsplan opgesteld (Van Herpen & Krikken, 2010) en in uitvoering.

9X6220/R00002/902793/DenB 6 december 2012


Eindrapport

2.5

Analyse van de hydrologie Met behulp van Menyanthes zijn de gronden oppervlaktewaterreeksen gecorrigeerd voor neerslag en verdamping. Voor Groot Meer is peilschaal P49G0003 en peilbuis BMV02SK1 en BMV02PV5f1 doorgerekend. Deze zijn weergegeven in figuren 2.2 en 2.3 a+ b. Het verloop van het venpeil (fig. 2.2) sinds 2000 laat zien, dat de doelrealisatie zeer laag is en de gemiddeld hoogste waterstand 1 meter lager is ten opzichte van het streefbeeld (100%). Er treedt te vaak en te langdurig droogval op in het Groote Meer. De grafiek laat ook zien dat in de zestiger jaren hogere waterstanden bereikt werden. Peilbuis BMV02SK1 is te vinden op de oever van het Groote Meer. De trendberekening is getoetst aan de GXG voor vennen zoals opgegeven door Ertsen et al., 2005).

Figuur 2-2 Verloop venpeil Groote Meer gecorrigeerd voor neerslag en verdamping van toestandmeetpunt BMV02SK1


9X6220/R00002/902793/DenB -9-

6 december 2012

Figuur 2-3 Verloop grondwaterstand gecorrigeerd voor neerslag en verdamping van toestandmeetpunt BMV02SK1.

Uit figuur 2.3 blijkt dat voor zowel de GHG als de GLG geldt dat de laatste 2 perioden de verklaarde variantie kleiner is dan 70% (grondwaterstanden worden voor minder dan 70% verklaard door neerslag en verdamping) en de verdampingsfactor niet tussen 0,5 en 2 ligt. De meest recente modellen (2008, 2009 en 2010) zijn daarom als minder betrouwbaar te beschouwen. Kijkende naar de voorgaande (betrouwbare) jaren blijkt dat de GHG-score echter in dezelfde bandbreedte ligt. De GLG scores die wel betrouwbaar zijn (2006 en 2007) liggen lager dan de meest recent berekende. De doelrealisatiescore van de GVG ligt met 53% tussen de 0% en 100%.

9X6220/R00002/902793/DenB 6 december 2012

Deelrapport Gebiedsbeschrijvingen - 10 -

Eindrapport

Figuur 2-4 Verloop grondwaterstand gecorrigeerd voor neerslag en verdamping van verklaarmeetpunt BMV02PV5f1

Peilbuis BMV02PV5 is een verklaarmeetpunt in het bos. Uit figuur 2.4 blijkt dat voor zowel de GHG als de GLG geldt dat de laatste 2 perioden een verklaarde variantie kleiner dan 70% is en de verdampingsfactor niet tussen 0,5 en 2 ligt. De meest recente modellen (2009 en 2010) worden daarom als minder betrouwbaar beschouwd. De langjarige trend kent een daling van 1987 tot 2000 en vanaf 2000 een lichte stijging.

2.6

Analyse van kwaliteit grond-, oppervlaktewater of bodem Grondwater Het ondiepe grondwater gemeten op enkele meetpunten in 2011-2012 (tabel 2.5) is zuur (peilbuis R4P1) of zwakgebufferd (R3P1 en R5P1), waarbij periodiek verhoogde gehalten aan nitraat 0,4-1,7 mg M/l) of sulfaat (met name in R3P1) worden gemeten. Dit betekent dat een deel van het grondwater dat naar het ven stroomt, aangerijkt kan zijn met bufferstoffen en zo kan bijdragen aan de gewenste buffering van het ven. Met betrekking tot buffering is dit een positief oordeel. Negatief aandachtspunt is dat ook zuur grondwater (zie peilbuis R4P1) naar het ven stroomt. Daarnaast is de aanwezigheid van sulfaat (periodiek > 30 mg/l) en van nitraat (periodiek > 0,5 mg N/l) te duiden als matige verontreiniging (KWR, 2009) en daarmee een zorgpunt. De kwaliteit is in dit opzicht onvoldoende.


9X6220/R00002/902793/DenB - 11 -

6 december 2012

Tabel 2-5 De samenstelling van ondiep grondwater in 2011-2012 is bemeten in het kader van de monitoring van het Groote Meer op 3 meetpunten (bron: Arcadis i.o.v. Provincie NoordBrabant). Ondiep grondwater

R3P1

R4P1

R5P1

pH (veld)

5,6-7,6

2,7-4,4

4,3-7,1

pH (lab)

5,2-6,6

4 tot 4,2

5,7-6,2

Nitraat (NO3)

(mg N/l)

< 0,4

< 0,4 - 0,64

<0,4 - 1,7

Bicarbonaat (HCO3) (veld)

(mg/l)

0 - 12,7 (80)

0 - 22,9

0 - 24,4

Chloride (Cl)

(mg/l)

<5 - 20

< 5 - 14

15-18

Sulfaat (SO4)

(mg/l)

24 - 56

9-15

11-48

Ortho-fosfaat (PO4)

(mg P/l)

<0,02

<0,02

<0,02

Fosfor totaal

(mg P/l)

< 0,05

< 0,05

< 0,05

Ammonium (NH4+)

(meq/l)

0 - 0,02

0-0,01

0-0,02

IR-ratio: [Ca2+] / ([Ca2+] + [Cl-])

(meq/l)

0,54-0,72 zwak-gebufferd sulfaatdominant

0,07-0,13

0,54-0,64

zuur

zwak-gebufferd

Ven Zoals te zien in Figuur 2-5 schommelt de pH van het oppervlaktewater van 2000 t/m 2004 tussen 6,5 en 8,5; in 2005 t/m 2010 zijn gemiddeld lagere waarden gemeten, variërend tussen circa 5,5 en 7,5 met enkele uitschieters richting 8,5 (2007 en 2010). Alkaliniteit is gemiddeld (2002-2010): 19,4 mg/l (= 0,3 meq/l). De pH-norm van 7,5 wordt periodiek overschreden. Het venwater blijft echter wel (zeer) zwakgebufferd, zoals wordt beoogd.

Figuur 2-5 Zuurgraad van het oppervlaktewater in het zuidwestelijke deel van het Groote Meer

9X6220/R00002/902793/DenB 6 december 2012


Eindrapport

Figuur 2-6a Gehaltes aan P-totaal van het oppervlaktewater in het zuidwestelijke deel van het Groote Meer

Figuur 2-6b Gehaltes aan N-totaal van het oppervlaktewater in het zuidwestelijke deel van het Groote Meer

De gemiddelde waarden liggen boven de grenswaarden van 0,04 mg P/l en 1 mg N/l die genoemd worden in de staalkaart vennen (Grontmij|Aquasense & Alterra, 2005). Het gemiddelde orthofosfaatgehalte van 0,015 mg/l ligt binnen de range die in het Aquatisch Supplement door Arts (2000) wordt opgegeven als streefwaarden voor zwak gebufferde zandbodemvennen (< 0,017 mg P-ortho) en die voor het Grootmeer geldt als norm voor de langere termijn (zie tabel 2-5). Voor stikstof geldt dat de norm van 2 mg totaal-N/l voor de korte termijn (zie tabel 2-5) periodiek wordt overschreden en dat voor nitraat de gemiddelde waarde van 0,47 mg/l hoger is dan de aangegeven streefwaarde van < 0,35 mg N-nitraat).


9X6220/R00002/902793/DenB - 13 -

6 december 2012

Gehaltes aan P-ortho en NNO3 zeggen nog niet alles over de trofietoestand, omdat in het groeiseizoen gehalten aan deze laatste stoffen vrijwel permanent onder de detectiegrens liggen vanwege opname in planten (Figuur 2-6) en anorganisch koolstof ook een beperkende factor kan zijn voor submerse plantengroei in vennen. Daaruit kan hooguit worden afgelezen dat het water niet hypertroof is, ofwel dat het minder nutriënten bevat dan de plantengroei maximaal kan opnemen. Het zegt echter weinig over de productiviteit van het systeem: lage gehaltes ortho-fosfaat en nitraat kunnen zowel voorkomen in oligotrofe als in mesotrofe systemen. De totaalbeoordeling voor de waterkwaliteit in het Groote Meer is: - bijna goed voor het aspect buffering (ondiep grondwater of zuur of zwak gebufferd; ven zwakgebufferd) en - slecht voor het aspect verontreiniging vanwege aanvoer van voedingsstoffen en sulfaat via grond- of oppervlaktewater.

2.7

Respons vegetatie Door de provincie zijn vanuit de vegetatieopnames gemiddelde indicatiewaarden berekend voor voedselrijkdom, vochttoestand en zuurgraad. Daarbij is gebruik gemaakt van indicatiewaarden die zijn afgeleid van de indeling in ecologische soortengroepen volgens Runhaar et al. (1989). De betekenis van de indicatiewaarden per soort is als volgt: Vocht 1: aquatisch 2: nat 3: vochtig 4: droog

Voedselrijkdom 1: voedselarm 2: matig voedselrijk 3: zeer voedselrijk

Zuurgraad 1: zuur 2: zwakzuur 3: basisch

In figuur 2.7 zijn de gemiddelde vochtindicaties voor de looproutesecties opgenomen aan respectievelijk de westen oostzijde van oevers van het Groote Meer voor de periode 1996-2010. Te zien is dat in de jaren 2000 en 2002 de vochtindicaties relatief laag (2=nat, 1 = aquatisch) zijn, waarschijnlijk als gevolg van relatief natte jaren. Vervolgens is een opwaartse trend zichtbaar naar een drogere indicatie (3 = vochtig).

9X6220/R00002/902793/DenB 6 december 2012


Eindrapport

Figuur 2-7a Gemiddelde vochtindicaties voor de secties in resp. het westen (5-10) en oosten (15-25) van het Groote Meer

De vegetatie op de oevers indiceert een zwak zure toestand (fig. 2-7c), waarbij het westelijke deel tamelijk voedselarm is en het oostelijke deel matig voedselrijk (zie fig. 27b). Een belangrijke oorzaak voor de hoge voedselrijkdom is instroom van voedselrijk oppervlaktewater vanuit de Steertse Heide.

Figuur 2-7b Gemiddelde voedselindicaties voor de secties in looproutes in resp. het westen (510) en oosten (15-25) van het Groote Meer


9X6220/R00002/902793/DenB - 15 -

6 december 2012

Figuur 2-7c Gemiddelde zuurindicaties voor de secties in looproutes in resp. het westen (5-10) en oosten (15-25) van het Groote Meer.

2.8

Conclusies Het eindoordeel voor het Groote Meer als ven is slecht vanwege de onderschrijding van waterpeilen ten opzichte van de streefwaarden en de verhoogde trofiegehalte in het oostelijk deel. Zie tabel 2.8. In 2008 trok KWR bij de evaluatie van het meetnet dezelfde conclusie voor het Groote Meer. Ondertussen zijn en worden maatregelen genomen om de verdroging van het Groote Meer e.o. aan te pakken. Het verklaarmeetpunt scoort goed voor het bijbehorende natuurdoeltype. Dit is echter niet representatief voor het gebied.

9X6220/R00002/902793/DenB 6 december 2012


Eindrapport

Tabel 2-8 Eindbeoordeling per peilbuis BMV02SK1 Ven (ongebufferd-gebufferd) Aspect

Grondwaterstanden GHG Grondwaterkwaliteit Kwelaanvoer en zuurbuffering

op basis van vergelijking met referentie 0%

Toestand op basis van vergelijking met streefbeeld Score Beschrijving 5%

matig

Verontreiniging

Trend

slecht

Eindbeoordeling

slecht

op basis van vergelijking met referentie

Eindbeoordeling

2.9

sinds 2000 lichte schommelingen

buffering OW N en P regelmatig overschreden

BMV02PV5f1 Bos met verhoogde natuurwaarde Aspect Toestand

Grondwaterstanden GVG Grondwaterkwaliteit Kwelaanvoer en zuurbuffering Verontreiniging

+-

Trend

op basis van vergelijking met streefbeeld Score Beschrijving 100%

↑

licht stijgend sinds 2000

geen gegevens geen gegevens goed

Literatuur Arts, G.H.P. (2001). Natuurlijke levensgemeenschappen van de Nederlandse binnenwateren deel 13, vennen. Achtergronddocument bij het Handboek Natuurdoeltypen in Nederland. Alterra, Wageningen. Buskens, R. & B. van de Wal 2009. Effect van winningen en lokale maatregelen op Groote Meer. Royal Haskoning rapport 9V3333 in opdracht van Evides. Dam, H. van et al, 2008. Huidige toestand en vervolg aanpak Brabants vennen. Rapport Grontmij/Aquasense i.o.v. Provincie Noord-Brabant, ’s Hertogenbosch. Ertsen, et al. (2005). OGOR-natuur in Noord-Brabant – hydrologische randvoorwaarden voor Brabantse natuurdoeltypen. Rapport Provincie Noord-Brabant, ’s Hertogenbosch. Herpen, F. van & A. Krikken 2010. Monitoringsplan convenant Brabantse Wal 2010 – 2012. Royal Haskoning rapport 9V9346 in opdracht van de Provincie Noord-Brabant.


9X6220/R00002/902793/DenB - 17 -

6 december 2012

KIWA 2007. Knelpunten- en kansenanalyse. Natura 2000-gebied 128 – Brabantse Wal. Kiwa Water Research/EGG-consult. KWR 2009. Evaluatie Beleidsmeetnet verdroging Noord-Brabant Deelrapport 2 Gebiedsbeschrijvingen. KWR, Nieuwegein i.o.v. Provincie Noord-Brabant, ’s Hertogenbosch. Runhaar, J. 1989. Toetsing ecotopensysteem: Relatie tussen de vochtindicatie van de vegetatie en grondwaterstanden. Landschap 6: 129-146. Stuurman, R. et al. (2002). Beleidsmeetnet verdroging Provincie Noord-Brabant. Rapport Provincie Noord-Brabant, ’s Hertogenbosch. TNO 1992. Ecohydrologische systeemanalyse van de Groote Meer bij Ossendrecht’ TNO rapport NITG 02-212-b.

9X6220/R00002/902793/DenB 6 december 2012


Eindrapport

3

ZOOMLAND (BMV 3)

3.1


Zoomland

Naam waterschap

Brabantse Delta

VHR-gebied?

ja

Opp. Natte natuurparel Opp deel VHR Eigenaar/beheerder Karakter en gemeenschappen

100% Brabants Landschap Zoomland is een landgoed op de Brabantse Wal ten oosten van Bergen op Zoom. De bodem bestaat uit podzolen en duinvaaggronden. In het landgoed komen een aantal plassen voor, de belangrijkste zijn de Zeezuiper en het Keutelmeer.


In het Keutelmeer komen/kwamen soorten van licht gebufferd water voor (Gesteeld glaskroos, Waterpostelein, Duizendknoopfonteinkruid, Kruipende moerasweegbree, Ondergedoken moerasscherm). De Zeezuiper was ten tijde van het ontwerp van het meetnet grotendeels dichtgegroeid met moeras, nat struweel en broekbos.

Fauna van natte milieus Ecohydrologie; kweltypen

Het gebied is netto een infiltratiegebied. Het is niet duidelijk in hoeverre de vennen op een schijngrondwaterspiegel liggen, en in hoeverre ze voor hun voeding afhankelijk zijn van aanvoer van oppervlaktewater en/of (lokale) kwel.

Eigendom/gebruikssituatie Probleemschets, analyse Oplossingsrichtingen Natuurdoeltype

3.2

Meetlocaties Zoomland

3.2.1

Ligging meetpunten

zwakgebufferd ven

Het meetnet in Zoomland bestaat uit 2 toestandsmeetpunten en één verklaarmeetpunt met 3 peilfilters (zie tabellen 3-1a t/m 3-1c). Van de twee toestandsmeetpunten zijn geen gegevens in Dino beschikbaar. Voor de drie filters van BMV03PV1 is in Dino geen maaiveld bekend, hier is het maaiveld uit het door de provincie aangeleverde bestand ingevoerd. De inrichting van het meetnet wijkt af van de door Stuurman et al. (2002) voorgestelde inrichting, waarbij sprake was van twee freatische toestandsmeetpunten 50 m ten oosten en zuiden van de Zeezuiper en een peilschaal waarmee het peil van de Zeezuiper zelf kan worden gemeten.


9X6220/R00002/902793/DenB - 19 -

6 december 2012

Figuur 3-1 Ligging meetpunten Zoomland Tabel 3-1a Toestandsmeetpunten BMV-code

Locatie

Aard metingen

Doeltype

Looproute (49507)

BMV03SK1

Peilschaal in

Waterkwaliteit en

Soortenrijk water

Secties 36 t/m 41 (grasland ten

sloot, 250 m NO

waterpeil

(KRW-watertype

zuiden van Zeezuiper, 38 en 39 in

M12Z)

bosrand)

van de Zeezuiper BMV03PT2

Peilbuis in

Freatische

Droog

Secties 42 t/m 48 (in bestaand of

grasland 75m ten

grondwaterstand

berkeneikenbos

voormalig grasland ten oosten van

ZO van de

de Zeezuiper), secties 49 t/m 60

Zeezuiper

(in bestaand bos in en langs de Zeezuiper)


Locatie

Aard metingen

BMV03PV1f1

peilbuis ten NO van Keutelmeer


BMV03PV1f2


Stijghoogte 1ste wvp

BMV03PV1f3


Stijghoogte2de wvp


DINO-

Filter

code

Maaiveld

Onderkant filter

Bovenkant filter

Metingen

[mNAP]

[mNAP]

[mNAP]

aanwezig

BMV03PV1f1

B49E0053

1

9.4

3.8

2.8

Ja

BMV03PV1f2

B49E0053

2

9.4

-14.1

-15.1

Ja

BMV03PV1f3

B49E0053

3

9.4

-37.0

-38.0

Ja

BMV03PT2

B49E0388

1

6.9

5.8

5.3

Ja

BMV03SK1

B49E0004

1

Ja

9X6220/R00002/902793/DenB 6 december 2012


Eindrapport

3.3

Referentie en streefbeeld In de studie door Stuurman et al. (2002) worden geen referentiewaarden gegeven, wel streefwaarden die afgeleid zijn uit het natuurdoeltype ter plekke van de beoogde meetpunten. Door de inrichtingsmaatregelen die in het gebied hebben plaatsgevonden en de afwijkende inrichting van het meetnet zijn de in het rapport genoemde streefwaarden niet van toepassing op de uiteindelijke toestandmeetpunten. Meetpunt SK1 meet volgens opgave van de Brabantse Delta de peilen in de Zeezuiper. In het oorspronkelijke meetnetontwerp is echter niet voorzien in een oppervlaktewatermeetpunt en worden dus ook geen referentiepeilen opgegeven. Het wateroppervlak van de Zeezuiper is gegroeid in omvang en is te beschouwen als een ven. Hieraan is het KRW-watertype M12Z toegekend (Van Dam et al., 2008). Meetpunt PT2 lag in een terreindeel met als doeltype droog berken-eikenbos. Het meetpunt ligt tegenwoordig in een zone behorende bij de Zeezuiper die het merendeel van de tijd onder water staat. Het natuurdoeltype is niet meer van toepassing. Bovendien wordt de looproute sinds de inundatie niet meer gemonitord voor de vegetatie. KWR (2009) heeft om deze redenen de analyse beperkt tot een evaluatie van de stijghoogtegegevens in verklaarmeetpunt PV1. In onderhavige rapportage is de toetsing uitgebreid. Nabij meetpunt PV1 ligt een heiderestant met ‘het ven ten NW van het Keutelmeer’ (KRW type M13 in Van Dam et al. 2008). Hier is een looproute aanwezig. Uitgaande van vochtige heide als streefbeeld en een maaiveldhoogte van 9,40 m +NAP is voor dit meetpunt de GVG getoetst waarbij vooralsnog een streefwaarde is aangehouden van 9,0 m +NAP (zie tabel 3-2). Tabel 3-2 Streefwaarden voor GGOR Meetpunt

Referentie of

GVG

GLG

GVG

GLG

streefbeeld?

(cm – mv)

(cm – mv)

(m NAP)

(m NAP)

PV1

referentie

?

?

?

?

PV1

streefbeeld

-3 tot 19 (40)

-

> 9,0?

-

(vochtige heide) Tussen haakjes de ondergrens bij 0%

(aanname)

De Zeezuiper is een ven van het KRW-type M12Z (Van Dam et al., 2008).Tabel 3-3 geeft de doelen voor dit type ven.


9X6220/R00002/902793/DenB - 21 -

6 december 2012

Tabel 3-3 Weergave van de ranges voor de belangrijkste parameters voor watersamenstelling voor (zeer) zwak gebufferd ven (Arts et al., 2001) en voor M12 (waterlichaam Kaderrichtlijn Water) Abiotische


parameter

Lange termijn: Zeer zwak gebufferd ven (Arts. et al.2001)

Zuurgraad (pH)

4,0-7,5

SGBP 2009

5,0-6,5

Arts et al 2001

Alkaliniteit

0,1-0,5

Arts et al 2001

0,1-0,3

Arts et al 2001

< 0,1 (totaal-P mg P/l)

SGBP 2009

<0,015 (ortho-fosfaat mg P/l)

Arts et al 2001

< 2,0 (totaal-N mg N/l)

SGBP 2009

<0,15 (nitraat-N mg N/l)

Arts et al 2001

< 30

Arts et al 2001

<15

Arts et al 2001

(meq/l) Nutriënten Sulfaat (mg/l)

3.4

Analyse van de hydrologie In onderstaande figuren (3-2 en 3-3) zijn de resultaten weergegeven van de met Menyanthes gecorrigeerde grondwaterreeksen voor neerslag en verdamping. Voor Zoomland zijn BMV03PT2 en BMV03PV1f1 doorgerekend.

Figuur 3-2. Verloop grondwaterstand gecorrigeerd voor neerslag en verdamping van toestandsmeetpunt BMV03PT2 in grasland bij Zeezuiper.

Uit de figuur komt naar voren dat de verklaarde variantie kleiner is dan 70%. Dit betekent dat de grondwaterstanden voor minder dan 70 % zijn te verklaren uit neerslag en verdamping. Het model is daarmee als minder betrouwbaar aan te merken. Het is echter het enige berekende model. De GVG score bedraagt 100%.

9X6220/R00002/902793/DenB 6 december 2012


Eindrapport


Uit figuur 3-3 komt naar voren dat de laatste 2 modellen voor het verklaarmeetpunt niet voldoen aan de randvoorwaarde variantie (EVP <70%) en daarmee minder betrouwbaar moeten worden beschouwd. Wanneer naar de hele meetperiode wordt gekeken, is een dalende trend zichtbaar. Het betreft een verklaarmeetpunt, dat in een hoger deel van het natuurgebied ligt en dus niet geschikt is voor ecologische toetsing.


9X6220/R00002/902793/DenB - 23 -

6 december 2012

Figuur 3-4 Verloop waterpeil Zeezuiper (BMV03SK1)

De peilverloop van de Zeezuiper (figuur 3-4) vertoont sinds 2005 geen duidelijke trend. De peilfluctuatie is niet groot en ligt tussen de 6,6 en 6,9m NAP. Opmerkelijk is het diep uitzakken van het waterpeil in de nazomer van 2010. Er is geen streefpeil bepaald. Gezien de overwegend geringe peilfluctuatie is het oordeel bijna goed.

3.5

Analyse van kwaliteit grond-, oppervlaktewater of bodem Er zijn geen metingen van grondwaterkwaliteit of bodem voorhanden, wel zijn er metingen van pH, fosfaat en stikstof aan het oppervlaktewater van Zeezuiper. De trend vanaf 2005 is weergegeven in figuren 3-5 en 3-6. De Zeezuiper is getoetst aan KRW-watertype M12Z (Van Dam et al., 2008).

9X6220/R00002/902793/DenB 6 december 2012


Eindrapport

Figuur 3-5 Zuurgraad van het oppervlaktewater in het oostelijk deel Zeezuiper

Het ven heeft een pH tussen 5 en 7 en is op grond hiervan geen zuur ven met pH < 4,2. Het water is vermoedelijk (zeer) zwakgebufferd gezien de pH > 5. De trend van de buffering lijkt stabiel (geen verzuring).

Figuur 3-6a Gehaltes aan P totaal en Ortho-fosfaat in oppervlaktewater in oostelijk deel Zeezuiper


9X6220/R00002/902793/DenB - 25 -

6 december 2012

Figuur 3-6b Gehaltes aan N totaal en NO3 in oppervlaktewater in oostelijk deel Zeezuiper

In tabel 3-3 (paragraaf 3.3) zijn de grenswaarden P en N weergegeven. Zowel fosfaat als stikstof overschrijden regelmatig de grenswaarden (P <0,1 en N< 2).

3.6




In Figuur 3-7 is te zien dat vanaf 1998 de vochtindicaties relatief laag (2=nat, 1 = aquatisch) zijn in het grasland, waarschijnlijk als gevolg van relatief natte jaren. Vervolgens is een lichte opwaartse trend zichtbaar. Voor de bosrand geldt dat vanaf 2000 een stabiele trend zichtbaar is (rond 2,5) wat wijst op een drogere indicatie (3 = vochtig).

9X6220/R00002/902793/DenB 6 december 2012


Eindrapport

Figuur 3-7 Gemiddelde vochtindicatie op looproutesecties behorende bij PT2 voor grasland en bosrand

De respons van de vegetatie indiceert dat het grasland zwak zuur (fig. 3-8b) en matig voedselrijk (fig.3-8a) is. De vegetatie in de bosrand is zwak zuur en tamelijk voedselarm.

Figuur 3-8a Voedselindicatie op basis van looproutesecties behorende bij PT2


9X6220/R00002/902793/DenB - 27 -

6 december 2012

Figuur 3-8b Zuurindicatie op basis van looproutesecties behorende bij PT2

3.7

Conclusies Hieronder is de eindbeoordeling weergegeven voor de toestandsmeetpunten. BMV03PT2 Moeras Aspect op basis van vergelijking met Grondwaterstanden referentie GVG Grondwaterkwaliteit Kwelaanvoer en zuurbuffering Verontreiniging

Toestand

Trend


goed

BMV03SK1 Ven (ongebufferd-gebufferd) Aspect Toestand

Verontreiniging

Trend

op basis van vergelijking met streefbeeld Score Beschrijving geen gegevens

goed slecht

regelmatig overschrijdingen N en P

Eindbeoordeling

slecht

9X6220/R00002/902793/DenB 6 december 2012

zeer wisselend

geen gegevens geen gegevens

Eindbeoordeling

op basis van vergelijking met Grondwaterstanden referentie GHG Grondwaterkwaliteit Kwelaanvoer en zuurbuffering

+-


Eindrapport

De eindbeoordeling voor het ven is slecht op basis van het aspect verontreiniging. Het meetpunt bij het moeras scoort goed op grond van informatie voor alleen de hydrologische parameters.

3.8

Vragen en opmerkingen Het meetnet in Zoomland is niet meer geschikt als gevolg van de veranderde situatie door herinrichting en vernatting. Bovendien is Zoomland geen natte natuurparel. Aanbevolen wordt om het meetnet aan te passen of om Zoomland uit het BMV-meetnet te halen en te vervangen door een natte natuurparel met een projectmeetnet.

3.9

Literatuur Dam, H. van et al, 2008. Huidige toestand en vervolg aanpak Brabants vennen. Rapport Grontmij/Aquasense i.o.v. Provincie Noord-Brabant, ’s Hertogenbosch. KWR 2009. Evaluatie Beleidsmeetnet verdroging Noord-Brabant Deelrapport 2 Gebiedsbeschrijvingen. KWR, Nieuwegein i.o.v. Provincie Noord-Brabant, ’s Hertogenbosch. Runhaar, J. 1989. Toetsing ecotopensysteem: Relatie tussen de vochtindicatie van de vegetatie en grondwaterstanden. Landschap 6: 129-146. Stuurman, R. et al. (2002). Beleidsmeetnet verdroging Provincie Noord-Brabant. Rapport Provincie Noord-Brabant, ’s Hertogenbosch.


9X6220/R00002/902793/DenB - 29 -

6 december 2012

4

BINNENPOLDER TERHEIJDEN (BMV 4)

4.1


Binnenpolder Terheijden

Naam waterschap

Brabantse Delta

VHR-gebied?

NB-wet


149,1

Opp deel VHR Eigenaar/beheerder Karakter en gemeenschappen

Nvt Staatsbosbeheer Veenweidepolder met eendenkooi en van oorsprong een gebied met sterke kwel. In de jaren negentig zijn graslandpercelen afgegraven en in 2004 groeide hier orchideeën (o.a. moeraswespenorchis), galigaan, draadzegge, moeraswolfsklauw.


Krabbescheer, fonteinkruiden, moeraszoutgras, holpijp, grote boterbloem, kransvederkruid, pijptorkruid


Weidevogels


Systeemtype: Polder + kwel (Vk) De waterhuishouding is de afgelopen 50 jaar ingrijpend veranderd. Het polderpeil is met ca. 1,30 m verlaagd en het maaiveld is gedaald met 0,8 a 1,1 m door klink en afbraak van veen. De afwatering van de polder is in noordwestelijke richting over een stuw. Er zijn 3 inlaten vanuit de Mark en het Markkanaal. Dit inlaatwater bereikt niet het centrale deel van de polder.

Eigendom/gebruikssituatie Probleemschets, analyse

Circa 118 ha is eigendom van Staatsbosbeheer. Een groot aantal interessante soorten komt voor, maar de verspreiding ervan beperkte zich meer en meer tot de sloten. Het water was deels vervangen door sterk vervuilde kwel van ondiepe herkomst; er zijn evenwel nog steeds kwelindicatoren aanwezig. Storingssoorten namen toe. De oorzaak van de verdroging werd gezocht in de afname van kweldruk in het natuurgebied. De drooglegging van de Binnenpolder van Terheijden was voor de realisatie van de toegekende natuurdoelstellingen te groot. Door de lage oppervlaktewaterpeilen werd de kwelstroom afgebogen naar het oppervlaktewater en kwam niet in de percelen terecht. Tevens zorgden de lage waterstanden voor veraarding (interne eutrofiering) van het veen. Vrijwel het gehele gebied is eigendom van SBB, maar veel gronden zijn/waren verpacht.


Het plaggen van graslanden tot aan de minerale ondergrond of het onveraarde veen. Dempen van sloten en/of omvorming tot ondiepe greppels voor begunstiging van kwel en afvoer van neerslagwater. Peilverhoging door verplaatsing van stuw in noordelijke en zuidelijke randsloot. Afdammen van sloten in percelen rondom de eendenkooi. Het graven van petgaten in delen waar deklaag ongeveer een meter dik is.

Natuurdoeltype

Vochtig schraalland

9X6220/R00002/902793/DenB 6 december 2012


Eindrapport

4.2

Meetlocaties binnenpolder Terheijden Ligging meetpunten Het meetnet bestaat uit twee toestandsmeetpunten en drie verklaarmeetpunten, waarvan er één 3 peilfilters heeft (zie tabellen 4-1a t/m 4-1c). Toestandsmeetpunt BMV04PK1 heeft betrekking op een freatisch meetpunt ten oosten van de eendenkooi. Hier zijn ook de bodemsamenstelling en de grondwaterkwaliteit bepaald. Het meetpunt is later toegevoegd aan het meetnet. Toestandsmeetpunt BMV04PT3 ligt ten westen van de eendenkooi. Dit is het meetpunt zoals voorgesteld in het oorspronkelijke meetnetontwerp door Stuurman et al. (2002). Lastig is dat onder de noemer BMV04PT3 twéé DINO-buizen zijn opgenomen, te weten de putten B44D0697 en B44D0712. Naast deze buis/buizen ligt een derde meetpunt, te weten BMV04PK2 dat in 2004 is ingericht en waar bodemsamenstelling en grondwaterkwaliteit worden gemeten. Hier worden ook grondwaterstanden gemeten, deze zijn echter niet ingevoerd in DINO.

Figuur 4-1 Locaties meetpunten in de Binnenpolder Terheijden


9X6220/R00002/902793/DenB - 31 -

6 december 2012

Tabel 4-1a Toestandsmeetpunten BMV-code

Locatie

Aard meting

Doeltype

Looproute (44401)

BMV04PK1

ten oosten van de

freatische gws,

Vochtig

16, 17, 20, 23,38 t/m 41

eendenkooi

bodem,

schraalgrasland

(grasland), 21, 22, 24 t/m 27, 42

gw.kwaliteit BMV04PT3*

ten westen van

freatische gws

eendenkooi BMV04PK2

ten westen van

bodem,

eendenkooi

gw.kwaliteit

t/m 46 (slootkanten) Vochtig

secties 36, 37,46 (grasland), 48,49

schraalgrasland

(slootkanten)


Locatie

Aard meting

BMV04PV2f1

stijghoogtemeetpunt ten hoogte van

freatische grondwatermeetstand

BMV04PV2f2

eendenkooi

stijghoogte op ca. 75 m-mv (2de wv pakket, formatie van Maassluis) stijghoogte op ca. 190 m-mv (3de wv pakket, formatie van

BMV04PV2f3

Oosterhout en Breda) BMV04SV1

peilschaal in sloot oostelijk deel polder

BMV04SV3

peilschaal ringsloot eendenkooi


DINO-

Filter

code

Maaiveld

Onderkant filter

Bovenkant filter

Metingen

[mNAP]

[mNAP]

[mNAP]

aanwezig

BMV04PK1

B44D0720

1

-1.44

-2.4

-2.6

Ja

BMV04PK2

B44D0735

1

-1.35

-2.9

-3.4

Nee

BMV04PT3*

B44D0697

1

-1.38

-3.0

-3.5

Ja

BMV04PT3*

B44D0712

1

-1.38

-3.0

-3.5

Ja

BMV04PV2f1

B44D0483

1

-0.9

-4.7

-5.7

Ja

BMV04PV2f2

B44D0483

4

-0.9

-76.9

-77.9

Ja

BMV04PV2f3

B44D0483

6

-0.9

-191.3

-192.3

Ja

BMV04SV1

P44D0009

1

BMV04SV3

P44D0002

1

Nee -2.8

Ja

Kwaliteitsgegevens Bij de toestandsmeetpunten BMV04PK1 en BMV04PK2 is in 2004, 2006, 2009 en 2011 het grondwater bemonsterd en geanalyseerd en is de bodem-pH bepaald.

4.3

Referentie en streefbeeld De referentieen streefbeelden zijn overgenomen uit KWR (2009).

9X6220/R00002/902793/DenB 6 december 2012


Eindrapport

Tabel 4-2 Streefwaarden voor GGOR Meetpunt BMV04PK1

Referentie of

GVG

GLG

GVG

GLG

streefbeeld?

(cm – mv)

(cm – mv)

(m NAP)

(m NAP)

referentie

0

20

-1,44

-1,64

20 (50)

-

-1,69

-1,94

< 25 á 50

-

-1,63

-1,88

(trilveen) 44DP7006 01 (vochtig

streefbeeld

schraalland)

(vochtig schraalgrasland)

BMV04PK2/PT3

streefbeeld (vochtig

schraalgrasland) Tussen haakjes de ondergrens bij 0%

4.4

Inventarisatie GGOR-maatregelen In 2002 een ecohydrologische studie uitgevoerd (Ertsen, 2002) waarin een aantal maatregelen ter bestrijding van de verdroging is geformuleerd. Er is een inrichtingsplan opgesteld en vervolgens zijn er maatregelen (stuwen, maaiveldverlaging) uitgevoerd. In 2007 heeft het waterschap de volgende maatregelen uitgevoerd in de Binnenpolder van Terheijden:  het dempen en sluiten van enkele sloten;  het plaatsen van stuwen in de zuidelijke en noordelijke randsloot;  het aanpassen van de twee bestaande stuwen. Daarnaast heeft Staatsbosbeheer in een aantal percelen de voedselrijke bovenlaag afgegraven, dit om de ontwikkelmogelijkheden te verbeteren voor specifieke plantensoorten die afhankelijk zijn van vochtige en voedselarme omstandigheden. Er is zoveel mogelijk tot oude zandlaag teruggegaan, waarin zich de oude zaadvoorraad bevindt. Op sommige plaatsen was nog nauwelijks veraarding van het veen opgetreden en kon met slechts een licht afschrapen van de toplaag worden volstaan. Dit alles was nodig om te komen tot de oorspronkelijke laag die nutriëntenarm en vooral fosfaatarm is. In totaal is 80.000 m3 veraard veen verwijderd. Op één van de percelen was net iets teveel grond verwijderd, waardoor er een permanente plas ontstond. Daarnaast zijn er petgaten gegraven waarin de oude sloten onderdeel van blijven uitmaken. Deze petgaten zijn circa 10 m breed en 100 m lang met een steile en aan één kant aflopende wand. De looproute sectie 18 t/m 29 bevindt zich sinds de uitvoering langs een nieuw gegraven petgat. In de petgaten verschenen (2 jaar na het graven) al planten zoals kikkerbeet, rijstgras, watermunt, naaldwaterbies, tenger en stomp fonteinkruid. Het zijn de eerste verlandingssoorten. Daaronder ook het zeldzame ongelijkbladig fonteinkruid. Helaas zijn de meeste van deze soorten alweer verdwenen (mond. med. T. Bakker, Staatsbosbeheer).


9X6220/R00002/902793/DenB - 33 -

6 december 2012

Figuur 4-2 Uitgevoerde maatregelen Binnenpolder Terheijden 2007

4.5

Analyse van de hydrologie Met behulp van Menyanthes zijn de grondwaterreeksen gecorrigeerd voor neerslag en verdamping. Dit is weergegeven in figuren 4-3 t/m 4-5.

9X6220/R00002/902793/DenB 6 december 2012


Eindrapport

Figuur 4-3 Verloop grondwaterstand gecorrigeerd voor neerslag en verdamping van toestandsmeetpunt BMV04PK1

Uit figuur 4.3 blijkt dat voor zowel de GHG als de GLG geldt dat de verklaarde variantie kleiner is dan 70% (de grondwaterstand wordt voor minder dan 70 % verklaard door neerslag en verdamping) en de verdampingsfactor niet tussen 0,5 en 2 ligt. De betrouwbaarheid van de modellen laat daarom te wensen over. Het laatste model berekent een GHG doelrealisatie van 100% (goed).


9X6220/R00002/902793/DenB - 35 -

6 december 2012

Figuur 4-4 Verloop grondwaterstand gecorrigeerd voor neerslag en verdamping van toestandsmeetpunt BMV04PK2/BMV04PT3

Uit figuur 4-4 komt naar voren dat de reeks 2004/2012 een stabiele lijn oplevert. De berekende doelrealisatie voor het bijbehorende natuurdoeltype bedraagt 0 %.


9X6220/R00002/902793/DenB 6 december 2012


Eindrapport

Peilbuis BMV04PV is een verklaarmeetpunt. Uit figuur 4-5 laat zien dat er geen recente modellen zijn berekend. De GHG ligt echter ver onder de gewenste GVG van het bijbehorende natuurdoeltype. Als verklaarmeetpunt is het filter vermoedelijk niet representatief voor een beoordeling van het natuurdoeltype. Vanaf 1992 is een licht stijgende trend zichtbaar.

4.6

Analyse van kwaliteit grond-, oppervlaktewater of bodem Stijghoogte Voor verklaarmeetpunt BMV04PV2f1 zijn de bovenste 2 filters met elkaar vergeleken. Hieruit komt naar voren dat filter 2 een hogere stijghoogte heeft dan filter 1. Tevens reikt de stijghoogte tot in de bovenste 40 cm (wortelzone). Er is dus sprake van kweldruk tot in de wortelzone. De score voor stijghoogte is daarmee goed. Grondwaterkwaliteit Op kwaliteitsmeetpunten BMV04PK1 en BMV04PK2 is het ondiepe grondwater bemonsterd en geanalyseerd. De resultaten hiervan zijn weergegeven in tabel 4-2. Tabel 4-2 Overzicht kwaliteitsgegevens ondiep grondwater op meetpunten PK1 en PK2 in de Binnenpolder van Terheijden in 2009 en 2011

grondwaterstand pH geleidbaarheid HCO3 Calcium (Ca) IJzer (II) Kalium (K) Magnesium (Mg) Mangaan (Mn) Natrium (Na) Chloride Fosfor totaal (P) Ortho-fosfaat (PO4-P) Ammonium (NH4) Nitraat (NO3-N) Sulfaat opgelost (SO4)

meetpunt BMV04PK1 BMV04PK1 BMV04PK2 BMV04PK2 datum 31-08-2009 15-6-2011 31-08-2009 15-6-2011 0,54 0,54 1,04 1,05 6,7 6,6 6 6,2 µs/cm 569 664 438 418 mg/L 170 214 207 205 mg/L 80 85 57 42 mg/L 4,1 11 0,33 0,33 mg/L 3,4 3,4 13 11 mg/L 15 17 21 18 mg/L 1,7 2,2 0,5 0,41 mg/L 21 18 9,5 13 mg/L 35 25 19 25 mg/L <0,05 <0,05 mg P/L 0,054 0,02 0,037 <0,01 mg N/L 1,3 1,3 2,1 1,4 mg N/L <0,20 0,22 <0,20 <0,05 mg SO4/L 100 140 17 <1

Tabel 4-2 geeft de samenstelling van het ondiepe grondwater weer bij de meetpunten BMV04PK1 en BMV04PK2, zoals gemeten in de zomers van 2009 en 2011. Het ondiepe grondwater is sterk gebufferd, met bicarbonaatgehalten van ruim 200 mg/l (ruim 3 meq/l). Het gehalte aan nutriënten en chloride is voor landbouwkundig gebruikte percelen vrij laag, maar liggen duidelijk boven de grenswaarden die hier gebruikt worden voor niet-verontreinigd grondwater. Het sulfaatgehalte ligt aan de hoge kant bij meetpunt PK1, maar is juist laag bij PK2.


9X6220/R00002/902793/DenB - 37 -

6 december 2012

Sulfaat kan zijn gevormd door oxidatie van in de bodem aanwezig pyriet. De verhoogde kalium en magnesiumgehaltes in met name meetpunt PK2 wijzen op beïnvloeding door bemesting en bekalking. Het verschil tussen de beide monsterjaren is gering. Omdat het gaat om ondiep grondwater dat sterk is beïnvloed door landbouwkundig gebruik (ontwatering, bemesting en bekalking) is het moeilijk om op basis van de gegevens te achterhalen wat de herkomst van het water is. De meetpunten liggen midden in het perceel, en het is dus onwaarschijnlijk dat er een rechtstreeks contact is met oppervlaktewater. Het gaat vermoedelijk om water uit het eerste watervoerende pakket. De pH van de bodem bij de meetpunten is weergegeven in Figuur 4-6 en Figuur 4-7. De pH-waarden in de ondergrond liggen in beide punten rond een pH-KCl van 6. In de bovengrond ligt de pH-KCl rond de 5. Voor BMV04PK1 geldt dat tot -60cm de pH in 2009 en 2011 gemiddeld hoger ligt dan in 2006, terwijl dieper (-80 tot -120cm) de pH de laatste jaren gemiddeld lager ligt dan in 2006. Voor BMV04PK2 is ditzelfde patroon echter veel in mindere mate zichtbaar. Voor dit meetpunt geldt voor alle jaren dat er een sprong zit tussen -10 en -20 cm. Het lijkt erop dat de basenverzadiging van de bodem na 2006 op PK1 zich doorzet tot bovenin het profiel.

Figuur 4-6 pH-KCl van de bodem bij meetpunt PK1 op verschillende dieptes

9X6220/R00002/902793/DenB 6 december 2012


Eindrapport

Figuur 4-7 pH-KCl van de bodem bij meetpunt PK2 op verschillende dieptes

De zuurgraad in de bovengrond (0-20 cm) ligt ruimschoots in de pH-range voor blauwgrasland (Cirsio-Molinietum), die voor de pH-KCl loopt van ca 4.1 tot 6.1. De zuurgraad ligt nog net in de pH-range voor de best ontwikkelde vormen van het blauwgrasland (Cirsio-Molinietum sa parnassietosum) die optimaal voorkomt vanaf een pH-KCl van 4.8 (fig. 4.8).

Figuur 4-8 Randvoorwaarden Blauwgrasland volgens database “ecologische vereisten Natura2000 gebieden” (Runhaar & Jalink, 2009)

4.7

Respons vegetatie Door de provincie zijn vanuit de vegetatieopnames gemiddelde indicatiewaarden berekend voor voedselrijkdom, vochttoestand en zuurgraad. Daarbij is gebruik gemaakt van indicatiewaarden die zijn afgeleid van de indeling in ecologische soortengroepen volgens Runhaar et al. (1989). De betekenis van de indicatiewaarden per soort is als volgt:


9X6220/R00002/902793/DenB - 39 -

6 december 2012

Vocht 1: aquatisch 2: nat 3: vochtig 4: droog



De onderzochte graslanden in de looproutes behorende bij PK1 kennen natte vegetaties (fig. 4-9). De looproutes in de graslanden laten geen trend zien die wijst op vernatting. De looproutes 20 en 23 doorkruisen een perceel met een nieuw gegraven petgat. De graslanden in de looproutes van PK2 kennen natte vegetaties, waarbij door de jaren heen voor drie looproutes een stijgende trend te zien is. Dit duidt op verdroging (1= aquatisch, 2 = nat, 3 = vochtig). Looproute 48 en 49 vertonen een stabiele trend, de score voor beide looproutes zit al jaren rond de 2 (fig. 4-10).

Figuur 4-9 Veranderingen in vochtindicatie in graslanden ten westen van meetpunt PK1

9X6220/R00002/902793/DenB 6 december 2012


Eindrapport

Figuur 4-10 Veranderingen in vochtindicatie in graslanden nabij meetpunt PK2 (secties 36, 37,46, 48,49)

In 2008 werd de voedselrijkdom van de percelen als meest beperkende factor voor de ontwikkeling van vochtige schraalgraslanden aangeduid. De graslanden ten zuiden van BMV04PK2 (36, 37,46) verkeerden nog in een stadium met veel Veldzuring en Witbol waarbij er al wel enige verschraling had plaatsgevonden maar de soortenrijkdom gering was en echte schraalland-soorten nog ontbraken. De graslanden ten westen van BMV04PK1 waren qua soortenrijkdom vergelijkbaar met die bij BMV04PK2. Ook hier kwam relatief veel Witbol en Veldzuring voor. Het voornaamste verschil was dat er meer soorten van natte standplaatsen voorkwamen (Mannagras, Geknikte vossenstaart, Liesgras, Pitrus). Na de afgraving van voedselrijke lagen in percelen in 2007-2008 is het perspectief veranderd.

Figuur 4-11 Veranderingen in indicatie van voedselrijkdom in de graslandtransecten ten westen van meetpunt PK1


9X6220/R00002/902793/DenB - 41 -

6 december 2012

Figuur 4-12 Veranderingen in indicatie van voedselrijkdom in graslanden nabij meetpunt PK2 (secties 36, 37, 46, 48, 49).

In Figuur 4-11 staan voor de grasland-transecten ten westen van BMV04PK1 de veranderingen in de indicaties voor voedselrijkdom aangegeven. Hierin lijkt een dalende trend te onderscheiden, dat duidt op verschraling (2009 gemiddelde indicatie <2,5). De waarden lijken nog steeds te hoog voor blauwgrasland. Ter vergelijking: voor blauwgrasland (Cirsio-Molinietum) ligt de bovengrens bij een index voedselrijkdom van 1,8 à 2. Bij de veldrusassociatie ligt de bovengrens bij indicatiewaarden van 2 à 2,4; een aantal soorten van deze gemeenschap zijn al gevonden.

Figuur 4-13 Veranderingen in indicatie voor zuurgraad in graslanden nabij meetpunt PK2 (secties 36, 37, 46, 48,49)

9X6220/R00002/902793/DenB 6 december 2012


Eindrapport

4.8

Conclusies Hieronder is de eindbeoordeling voor Binnenpolder Terheijden weergegeven per peilbuis. De eindscore is slecht op basis van de grondwaterstand en/of verontreinigingen in het grondwater (met name sulfaat). Op één van de twee meetpunten wordt de GXG gehaald rond 2010, maar is het model minder betrouwbaar. Aangezien op die locatie (PK-1) maaiveldverlaging heeft plaatsgevonden, is het zeer aannemelijk dat de beoogde GXG wordt benaderd of wel wordt gehaald. Waar de maaiveldverlaging niet heeft plaatsgevonden, is de toestand nog te voedselrijk en verdroogd. Zorgelijk is dat het ondiepe grondwater verontreinigd is met sulfaat en daarmee vermoedelijk aanleiding geeft tot problemen op plaatsen waar maatregelen voor natuurontwikkeling zijn uitgevoerd waaronder de gegraven petgaten. KWR (2009) constateerde ook al een verontreiniging van het grondwater en daarmee een negatieve score.


9X6220/R00002/902793/DenB - 43 -

6 december 2012

BMV04PV2f1 Vochtig schraalland Aspect




goed

Eindbeoordeling


Trend

op basis van vergelijking met streefbeeld Score Beschrijving 100% goed

slecht

Eindbeoordeling

↑

stijgend sinds 2007

stijghoogte en bodem pH goed chloride matig, sulfaat slecht slecht

BMV04PK2 Vochtig schraalgrasland Aspect op basis van vergelijking met referentie

Verontreiniging

Toestand

Trend

op basis van vergelijking met streefbeeld Score Beschrijving 0% bijna goed

goed matig

Eindbeoordeling

+-

vlakke lijn

stijghoogte en bodem pH goed chloride matig, sulfaat goed slecht

9X6220/R00002/902793/DenB 6 december 2012


stijghoogte goed geen gegevens

Toestand

goed

Verontreiniging

Grondwaterstanden GVG Grondwaterkwaliteit Kwelaanvoer en zuurbuffering

↑

slecht

BMV04PK1 Vochtig schraalland Aspect


Trend


Eindrapport

4.9

Literatuur Ertsen, D. (2002). Ecohydrologisch onderzoek Binnenpolder Terheijden. Rapport Royal Haskoning, ’s Hertogenbosch. KWR 2009. Evaluatie Beleidsmeetnet verdroging Noord-Brabant Deelrapport 2 Gebiedsbeschrijvingen. KWR, Nieuwegein i.o.v. Provincie Noord-Brabant, ’s Hertogenbosch. Runhaar, J. 1989. Toetsing ecotopensysteem: Relatie tussen de vochtindicatie van de vegetatie en grondwaterstanden. Landschap 6: 129-146. Stuurman, R. et al. (2002). Beleidsmeetnet verdroging Provincie Noord-Brabant. Rapport Provincie Noord-Brabant, ’s Hertogenbosch.


9X6220/R00002/902793/DenB - 45 -

6 december 2012

5

LANGE MATEN – KETELMEREN (BMV5)

5.1


Turfvaart/Bijloop zuid met o.a. Lange Maten-Ketelmeren

Naam waterschap

Brabantse Delta

VHR-gebied?

Nee


449,6 (PBD De Moeren: 384,3; Oude Buissche Heide: 791,8)


Nvt Natuurmonumenten, particulieren Landgoederen in hoogveen- en heide-ontginning. Het Turfvaart/Bijloopgebied bestaat uit diverse deelgebieden die samen een aaneengesloten EHS vormen: De Oude Buissche Heide, Ketelmeren, Pannenhoef, Vloeiweide, De Moeren, De Lange Maten


Soorten van natte heide en vennetjes zoals kleine zonnedauw en snavelbies.


Wielewaal, regenwulp (doortrek)


Systeemtype: Beek + kwel (IIIz) De beekdalen worden gevoed door kwel. De leemlaag van Wouw in de bovenste 5 meter geeft aanleiding tot het ontstaan van zogenaamde schijngrondwaterspiegels in bijv. de Oude Buissche Heide.

Eigendoms/gebruiks-situatie

NM, particulieren. In het stroomgebied zijn de ruilverkaveling Zundert en de landinrichting Weerijs gaande.

Planol.bestemmingen

Beek met functie waternatuur; waterlichaam KRW

Probleemschets, analyse

De afwatering in alle gebieden gaat vooral via de Bijloop en de in de 17e eeuw gegraven Turfvaart. Een derde loop die van belang is, is de Zoekse Loop. De verdrogingsproblematiek heeft in alle gebieden te maken met de waterlopen. Doordat de wateren op veel plaatsen diep in het landschap liggen is de drainerende werking groot. Oude Buische Heide De oppervlakte vochtige en natte heide is sterk achteruitgegaan. Het Stekven valt te vaak droog. Ook de vochtige vegetaties in de directe nabijheid van de Turfvaart (schraalgraslanden, gagelstruwelen, broekbosjes en natte heide) zijn óf verdwenen óf sterk verruigd. De verdroging is vooral ontstaan nadat in de jaren zestig de Turfvaart werd uitgediept en verbreed. Daarnaast wordt het oppervlaktewater voor de landbouw te snel afgevoerd. Vooral de lage afvoerbasis van de Zoeksche Loop is hiervoor verantwoordelijk. Een derde oorzaak voor de verdroging is de grondwaterwinning in Schijf.

9X6220/R00002/902793/DenB 6 december 2012


Eindrapport

Lange Maten Grote delen van de vochtige heide zijn verdwenen waardoor soorten als beenbreek, gevlekte orchis en mogelijk ook klokjesgentiaan niet meer voor komen. Plaatselijk komen nog dopheidevegetaties voor. Voormalige vennen staan een groot deel van het jaar droog. Waarschijnlijke oorzaken voor de verdroging zijn naast de waterwinning in Schijf de drainerende werking van de Lange Maten-loop. Oplossingsrichtingen

Beperking van de drainerende werking van de Turfvaart zorgt voor gedeeltelijk herstel. Verder zijn verbeteringen te bereiken door het afdammen of dichtgooien van de talrijke greppels, slootjes en turfvaartjes. Belangrijk is de gronden uit de pacht te halen. Verleggen van de Lange Maten-loop om het gelijknamige gebied en/of gebruik van te zuiveren landbouwwater in de verdrooge natuurgebieden en afvoer via de bovenloop van de Bijloop.

Natuurdoeltype

5.2

Vochtig heischraal grasland en heide

Meetlocaties Lange Maten – Ketelmeren In het gebied Lange Maten – Ketelmeren zijn vier toestandsmeetpunten en twee verklaarmeetpunt aangewezen. De algemene gegevens van de putten en de ligging zijn weergegeven in Tabel 5-1 en Figuur 5-1. Toestandsmeetpunt BMV05PT2 komt overeen met B50A0488 (=OLGA 50AP7808) dat door Stuurman et al. (2002) is aangewezen als meetpunt in het noordwestelijke heidegebied. Meetpunt BMV05 dient als vervanging van het oude OLGA-meetpunt 50AP7811, gelegen in het zuidoostelijke heidegedeelte. Hiervan werd tijdens de inrichting van het meetnet geconstateerd dat het filter van deze buis zeer ongelukkig gekozen was, omdat deze doorliep van net boven de laag van Wouw tot net daaronder. Deze buis is daarom vervangen door een meetpunt met twee filters, één filter die de (schijn)grondwaterspiegel boven de laag van Wouw meet (BMV05PT4f1), en één meetpunt (BMV05PT4f2) dat de stijghoogte meet in het zandpakket daaronder. Meetpunten BMV05PK1 en BMV05ST3 zijn later aan het meetnet toegevoegd. Meetpunt BMV05PK1 ligt zoals aanbevolen door Stuurman et al. (2002) in de bodem van het dal. Het filter ligt op ruim twee meter diepte, hetgeen betekent dat hier de stijghoogte onder de veenlaag wordt gemeten. Een filter ín de veenlaag ontbreekt zodat freatische grondwaterstanden niet bekend zijn. Meetpunt BMV05ST3 (P50A0029) heeft betrekking op een peilschaal die staat in een ondiep vennetje in het noordwestelijke heidegebied. De hoogte van de waterbodem is niet bekend, zodat er geen relatie kan worden gelegd tussen waterpeilen en vendiepte. Kwaliteitsgegevens Bij BMV05PK1 (B50A0495) zijn bodemmonsters genomen in 2004, 2006, 2009 en 2011. Tevens is toen het grondwater bemonsterd.


9X6220/R00002/902793/DenB - 47 -

6 december 2012

Figuur 5-1 Ligging meetpunten Tabel 5-1 Technische gegevens meetpunten Lange Maten - Ketelmeren Tabel 5-1a Toestandsmeetpunten BMV-code

Locatie

Aard meting

Doeltype

Looproutes (5013)

BMV05PK1

Peilbuis in erosiedal

Stijghoogte onder veenlaag

Natte

13 t/m 16

heide BMV05PT2

Freatische peilbuis in

Freatische grondwaterstand in

Droge

heidegebied ten NW van

noordwestelijk heidegebied

heide

Venpeil

Droge

6 t/m 9

erosiedal BMV05ST3

Peilschaal in heideven

1 t/m 5

heide BMV05PT4fl

peilbuis in heidegebied ten

(schijn)grondwaterstand in dekzand

Natte

ZO van erosiedal

boven laag van Wouw

heide

17 t/m 33


Locatie

Aard meting

BMV05PT4f2

peilbuis in heidegebied ten ZO van erosiedal

Stijghoogte onder laag van Wouw

BMV05SV1

Stuw aan einde van ontwateringssloot

Peil in ontwateringssloot

9X6220/R00002/902793/DenB 6 december 2012


Eindrapport


DINO-

Filter

code

5.3

Maaiveld

Onderkant filter

Bovenkant filter

Metingen

[mNAP]

[mNAP]

[mNAP]

aanwezig

BMV05PT4f1

B50A0497

1

11.55

10.55

10.05

Ja

BMV05PT4f2

B50A0497

2

11.55

8.25

7.75

Ja

BMV05SV1

B50A0026

1

BMV05ST3

B50A0029

1

BMV05PK1

B50A0495

1

9.31

7.26

6.76

Ja

BMV05PK2

B50A0488

1

12.58

11.43

10.43

Ja

Ja Ja

Referentie en streefbeeld Stuurman et al. (2002) heeft alleen voor meetpunt BMV05PT2 (=OLGA 50AP7808) een referentiebeeld bepaald, met een GVG ter plekke van de peilbuis van ca. 40 cm onder maaiveld. Bij deze referentie komt hier een mozaïek van droge heide, natte heide en vennen voor (Figuur 5-1). De overige punten zijn in 2003 ingericht, hiervan zijn geen referentiewaarden bekend. Volgens de natuurdoeltypenkaart is de doelstelling voor het westelijke heidegebied waarin PT2 en ST3 liggen droge heide. Volgens KWR (2009) lijkt dit echter een onderschatting te zijn van de potenties van het gebied waarin een mozaïek van natte heide, vochtige heide, droge heide en vennen voorkomt. Als streefwaarde (onverdroogd, 100% doelrealisatie) werd daarom uitgegaan van de referentiesituatie, met in PT2 een GHG van 20 en een GVG van circa 40 cm onder maaiveld. Uitgaande van een maaiveld op 12.55 + NAP (maaiveld 50AP7808 was 12.53, na herinrichting in 2003 volgens opgave provincie 12.58) zou dat een GVG moeten zijn van 12.15 +NAP. In die situatie komt in het gebied een mozaïek van natte heide, vochtige heide en (niet-permanente) vennen voor. Bij welke GVG er in de omgeving van PT2 in het westelijke heidegebied geen natte of vochtige heide meer voorkomt is volgen2 KWR lastig aan te geven, omdat het precieze maaiveldverloop en de hoogte van de venbodem niet bekend is. Omdat PT2 op een relatief lage plek aan de rand van een vennetje ligt, werd vrij arbitrair aangenomen dat bij een GVG van meer dan een meter onder maaiveld sprake is van een volledig verdroogde situatie (doelrealisatie grondwaterafhankelijke natuur = 0). Er werden geen eisen gesteld aan de GLG omdat zowel de referentiewaarde als de streefwaarden (afgeleid uit droogtestress) onzeker zijn. In het oostelijke heidegebied ligt het nieuw ingerichte meetpunt BMV05PT4 (DINO B50A0497), op een andere plek dan het oude meetpunt (OLGA 50AP7811), maar wel met dezelfde maaiveldhoogte (11.55 +NAP). Aangenomen is (KWR (2009) dat bodemopbouw en hydrologie vergelijkbaar zijn met het oude meetpunt, en dat dus de referentiegrondwaterstanden ook op de nieuwe meetplek van toepassing zijn. Doeltype voor het oostelijke heidegebied is natte heide, waarvoor door Ertsen et al. (2005) wordt aangegeven dat de voorjaarsgrondwaterstanden ondieper moeten zijn dan 20 à 40 centimeter. Deze waarden zijn hier overgenomen als streefwaarden. Voor het doeltype natte heide moet de droogtestress minder zijn dan 3 à 25 dagen. Uitgaande van de bodemfysische eigenschappen van het bodemtype ter plaatse (leemarm fijn zand) en het gemiddelde verdampingsoverschot is deze maximale droogtestress te vertalen naar een GLG-eis van 120 à 150 cm.


9X6220/R00002/902793/DenB - 49 -

6 december 2012

Dat laatste is in dit geval niet haalbaar, omdat (althans in het oude meetpunt) op circa 100 cm een leemlaag voorkomt waarboven in droge perioden geen grondwater meer aanwezig is. Daarom zijn hier door KWR (2009) geen GLG-eisen gesteld. Tabel 5-2 Referentie- en streefwaarden Ketelmeren (cm –mv) (bron KWR, 2009). Meetpunt

BMV05

Referentie of

GHG

GVG

GLG

GHG

GVG

GLG

streefbeeld?

(cm –

(cm –

(cm –

(m

(m NAP)

(m NAP)

mv)

mv)

mv)

NAP)

***

***

***

>9,30?

>9,20?

>9,00?

<10-40

<50-100

20

40

110?

12,35*

12,15*

11,45?

-

<40-100

-

-

<12,15-

<11,45 a

11,55

10,50

referentie

PK1 streefbeeld (natte heide) BMV05

referentie (mozaïek van

PT2

heide) streefbeeld (mozaïek met vochtige heide)

BMV05

referentie

?

?

?

?

?

?

streefbeeld (droge heide)

?

?

?

?

?

?

referentie

<0

ca 0

nvt**

11,60

11,50

nvt**

streefbeeld

-

<20-40

-

-

>11,55-

-

ST3 BMV05 PT4 (natte heide)

11,15

*Uitgaande van maaiveld NAP +12,55 m **Droogval in de zomer ***Maaiveld in referentie onbekend door inklink en veraarding veenlaag

Bepaling van de streefwaarden in meetpunt PK1 is lastig (KWR, 2009) omdat er geen referentiewaarde is bepaald en omdat de precieze situering van het meetpunt onduidelijk is. Op basis van de coördinaten ligt het meetpunt in het dal dicht naast de afwateringssloot. In de referentiesituatie was de dalbodem waarschijnlijk opgevuld met een permanent natte veenlaag met daarop berkenbroekbos, en kwamen aan de flanken van het beekdal natte heide en heischrale graslanden voor met Beenbreek en Gevlekte orchis, die onder invloed stonden van lokaal grondwater dat boven de laag van Wouw afstroomde naar het beekdal. Omdat het maaiveld sindsdien sterk is gedaald door veenafbraak en inklinking, is het exacte grondwaterstandverloop lastig te reconstrueren. De hoogste referentiegrondwaterstanden moeten in ieder geval boven de huidige dalbodem hebben gelegen, dus meer zijn geweest dan 9.30 +NAP. Op basis van het doeltype natte heide zouden de voorjaarsgrondwaterstanden minder dan 20 à 40 cm onder maaiveld moeten liggen en mag de GLG wegzakken tot meer dan een meter onder maaiveld. Als echter wordt gestreefd naar soortenrijke natte heide en nat heischraal grasland op de beekdalflanken, dan moeten de grondwaterstanden in de dalbodem veel ondieper zijn. Hier is op basis van de summiere informatie voorlopig uitgegaan van streefwaarden van minder dan 10 à 40 cm voor de GVG en minder dan 50-100 cm voor de GLG (KWR, 2009).

9X6220/R00002/902793/DenB 6 december 2012


Eindrapport

Er zijn door Stuurman et al. (2002) geen referentie-of streefwaarden opgegeven voor de stijghoogte. Op basis van de transectbeschrijving lijkt lokale kwel van grondwater dat afstroomt over laag van Wouw de belangrijkste factor. Het optreden van deze lokale kwel is behalve van de freatische grondwaterstanden vooral afhankelijk van het oppervlaktewaterpeil in de ontwateringssloot en de zijdelingse weerstand van de veenlaag. Er zijn geen aanwijzingen dat er in het verleden in het beekdal kwel vanuit de laag van Kedichem-Tegelen heeft plaatsgevonden (KWR, 2009).

5.4

Inventarisatie GGOR-maatregelen In en om het gebied met de natte natuurparel zijn projecten uitgevoerd. De volgende concrete herstelmaatregelen zijn uitgevoerd:  in de Riggen is in 1997 een natuurherstelproject uitgevoerd waarbij door middel van een puinstuw in de Bijloop (bovenstroom van de Sprundelse Baan, drempelhoogte 7,50 m NAP) peilverhoging is gerealiseerd;  lokale bodemverondieping in de Lange Matenloop en de Blikloop;  peilverhoging van de Zoekse Loop in Tachtig Bunder (deelgebied Zoeksche Loop) door het aanbrengen van twee stuwbakken en aanpassing van de stuw;  plaatsing van een stuw aan de oostzijde van het deelgebied Lange Maten in de Lange Matenloop;  plaatsing van LOP-stuwen ten behoeve van waterconservering. De meeste van deze maatregelen zijn genomen in omliggende gebieden. In en direct om de Lange Maten zijn eigenlijk geen maatregelen uitgevoerd (med. K. Akkermans, Natuurmonumenten).

5.5

Analyse van de hydrologie Met behulp van Menyanthes zijn de grondwaterreeksen gecorrigeerd voor neerslag en verdamping. De resultaten hiervan zijn weergegeven in figuren 5-2 t/m 5-4.


9X6220/R00002/902793/DenB - 51 -

6 december 2012

Figuur 5-2. Verloop grondwaterstand gecorrigeerd voor neerslag en verdamping van toestandsmeetpunt BMV05PT2

Figuur 5.2 laat zien dat de GHG en GLG met voldoende betrouwbaarheid worden gereproduceerd. De doelrealisatie voor de GVG is suboptimaal; deze ligt met 56 % tussen het optimale bereik (100 % doelrealisatie) en 0%.

9X6220/R00002/902793/DenB 6 december 2012


Eindrapport

Figuur 5-3 Verloop grondwaterstand gecorrigeerd voor neerslag en verdamping van toestandsmeetpunt BMV05PT4f2

Figuur 5-3 laat zien dat de modellen voor zowel de GHG als de GLG een verklaarde variantie kleiner dan 70% hebben (de grondwaterstanden zijn voor minder dan 70% te verklaren uit neerslag en verdamping). De verdampingsfactor ligt niet tussen 0,5 en 2. De betrouwbaarheid van de modellen laat dus te wensen over. Belangrijkste reden hiervoor is dat de gegevensreeks betrekkelijk kort is (2005-2012). De doelrealisatiescore van de GVG scoort in de periode tussen 2007 en 2010 met 100% goed voor natuurdoeltype Natte heide.


9X6220/R00002/902793/DenB - 53 -

6 december 2012

Figuur 5-4 Verloop grondwaterstand gecorrigeerd voor neerslag en verdamping van kwaliteitsmeetpunt BMV05PK1

Uit figuur 5-4 blijkt dat de doelrealisatiescore van de GVG met 40% suboptimaal scoort voor natuurdoeltype Natte heide in de periode tussen 2007 en 2010. In figuur 5-5 is de meetreeks van de peilschaal in het ven weergegeven.

9X6220/R00002/902793/DenB 6 december 2012


Eindrapport

Figuur 5-5 Peilverloop gemeten in peilschaal in het ven

Het gemeten venpeil sinds 2005 laat een toenemende trend zien. Dit duidt op vernatting van het ven. De fluctuatie binnen 1 jaar is ongeveer 0,8m. Dit is ongunstig voor ontwikkeling van veen binnen een ven. Vanaf 2010 is geen uitschieter naar beneden (flinke waterstandsdaling) meer gemeten. Voor het ven is geen referentie/streefpeil bekend.

5.6

Analyse van kwaliteit grond-, oppervlaktewater of bodem Op kwaliteitsmeetpunt PK1 is sinds 2004 het ondiepe grondwater bemonsterd en geanalyseerd. De resultaten hiervan zijn weergegeven in tabel 5-3.


9X6220/R00002/902793/DenB - 55 -

6 december 2012

Tabel 5-3 Grondwatersamenstelling bij meetpunt BMV05PK1 (bodem erosiedal)

meetpunt BMV05PK1 BMV05PK1 BMV05PK1 BMV05PK1 datum 7-7-2004 4-7-2006 7-9-2009 8-6-2011 grondwaterstand 40 49 1,34 1,12 pH 5,4 5,6 7,46 5,3 geleidbaarheid µs/cm 159 164 173 128 HCO3 mg/L 11 26 18,6 9,5 Calcium (Ca) mg/L 6,2 6,2 6,1 5,6 IJzer (II) mg/L 3,1 3,3 3 2,6 Kalium (K) mg/L 1,1 1,5 1,4 1,1 Magnesium (Mg) mg/L 0,86 0,9 0,83 0,74 Mangaan (Mn) mg/L 0,032 0,032 0,026 0,026 Natrium (Na) mg/L 9 10 8,9 7,6 Chloride mg/L 11 11 14 7,8 Fosfor totaal (P) mg/L <0,05 <0,05 <0,05 Ortho-fosfaat (PO4-P) mg P/L <0,01 0,06 0,14 0,02 Ammonium (NH4) mg N/L 3,8 4,1 5,7 3,2 Nitraat (NO3-N) mg N/L <0,10 0,13 <0,20 <0,05 Sulfaat opgelost (SO4) mg SO4/L 35 37 30 33 Het heidegebied is volledig te beschouwen als infiltratiegebied. Alleen in het erosiedal bij toestandmeetpunt PK1 is idealiter sprake van lokale kwel vanuit het aangrenzende heidegebied (KWR, 2009). ). Het grondwater is niet extreem zuur (pH. > 5,0). De metingen wijzen op de aanwezigheid van zwak gebufferd grondwater (10 – 26 mg/l bicarbonaat) in de formatie van Kedichem-Tegelen onder de veenlaag (Tabel 5-3).

Figuur 5-6 PH bodem bij meetpunt BMV05PK1

9X6220/R00002/902793/DenB 6 december 2012


Eindrapport

In hoeverre het lokale grondwater dat afstroomt boven de laag van Wouw in staat is de wortelzone te bereiken in het beekdal en de beekdalflanken, en of het grondwater voldoende basenrijk is om de zuurgraad licht te bufferen, is op basis van de meetgegevens niet te achterhalen. De lage pH van de bodem (pH-KCl bovengrond 3 à 4, zie Figuur 5-6) wijst er echter op dat het grondwater de wortelzone onvoldoende kan bereiken dan wel dat het lokale grondwater te basenarm is.

Figuur 5-7 Randvoorwaarden Heischrale graslanden volgens database “ecologische vereisten Natura-2000 gebieden” (Runhaar & Jalink, 2009)

Verontreiniging grondwater Het grondwater is enigszins verontreinigd met sulfaat (norm van 20 mg/l zoals benoemd in KWR (2009) wordt overschreden) en met stikstofverbindingen (tabel 5.3). Dit is vermoedelijk te wijten aan de oxidatie van pyrietbanken onder invloed van infiltratie van stikstofrijk water op de omringende hoger gelegen zandgronden met agrarisch gebruik.

5.7





9X6220/R00002/902793/DenB - 57 -

6 december 2012

Figuur 5-8 Vochtindicatie op basis van de looproutes in de omgeving van de meetpunten.

In Figuur 5-8 staan de gemiddelde vochtindicaties van de looproutes in de omgeving van de meetpunten (zie fig. 5-1) uitgezet tegen de tijd. In het zuidoostelijke heidegebied (BMV05PT4) is de vochtindicatie zeer stabiel. De looproutes hebben hier betrekking op goed ontwikkelde natte heide met veel Kleine zonnedauw, Veenbies, Witte en Bruine snavelbies, Veenmos (Sphagnum cuspidatum, S. compactum, S. tenellum en S. denticulatum), en lokaal Klokjesgentiaan. Bij de noordwestelijke heide (BMV05PT2) is de vegetatie wat soortenarmer en ontbreken bijvoorbeeld Klokjesgentiaan en het merendeel van de veenmossoorten (alleen Sphagnum cuspidatum komt voor). In de periode 2002-2008 neemt de vochtindicatie af (wordt natter), onder meer als gevolg van de uitbreiding van Veelstengelige waterbies, Kleine zonnedauw en Knolrus. Op de bodem van het erosiedal (BMV05PK1) is sprake van een mengeling van graslanden ruigtesoorten met soorten van natte heide, zoals Bruine en Witte snavelbies, en vrij veel Klokjesgentiaan. Op alle drie de locaties is het vochtniveau sinds 2005 tussen nat (2) en vochtig (3). In figuren 5-9 tot en met 5-11 is de zuurindicatie en voedselindicatie uitgezet.

9X6220/R00002/902793/DenB 6 december 2012


Eindrapport

Figuur 5-9 Zuurgraadindicatie van de looproutes bij meetpunt BMV05PK1 in het erosiedal

De zuurgraadindicaties van de looproutesecties in het beekdal zijn zeer laag (=zuur) en lijken in de loop van de onderzoeksperiode fluctuerend of zelfs nog iets te zijn gedaald (Figuur 5-9). Voor natte heischrale graslanden met Gevlekte orchis en Klokjesgentiaan (Gentiano pneumonanthes-Nardetum) zijn matig zure omstandigheden vereist met een pH-KCl van 3,5 tot 4,8. Uitgaande van een pH van iets meer dan 3 zijn de omstandigheden dus niet of nauwelijks geschikt voor dit type.

Figuur 5-10 Zuurindicatie van de looproutes bij de meetlocaties

De vegetatie op alle meetlocaties indiceert een zure toestand (1 = zuur, 3 = basisch).


9X6220/R00002/902793/DenB - 59 -

6 december 2012

Figuur 5-11 Voedselindicatie van de looproutes bij de meetlocaties

Uit figuur 5-11 komt naar voren dat de vegetatie voedselarm is op alle meetpunten (1=voedselarm, 2 = matig voedselrijk, 3 = zeer voedselrijk).

5.8

Conclusies Hieronder is de eindbeoordeling voor Lange Maten – Ketelmeren weergegeven per peilbuis. De GVG-score is voor twee peilbuizen alleen beschikbaar van enkele jaren tussen 2007 en 2010 en deze is hier opgenomen. Toestandsmeetpunt PT4 scoort overall goed op basis van de gemeten grondwaterstanden tussen 2007 en 2010. De overige twee punten scoren onvoldoende op grondwaterstand en verontreiniging. KWR (2009) kwam tot de conclusie dat de GVG in het heidegebied (PT2 en PT4) goed scoorde en in het beekdal (PK1) de bodem te zuur was. Kwaliteit van het grondwater was destijds niet bepaald.

9X6220/R00002/902793/DenB 6 december 2012


Eindrapport

BMV05PT4f2 Natte heide Aspect


Toestand

Trend

op basis van op basis van vergelijking met vergelijking met streefbeeld referentie Score Beschrijving 100%

Eindbeoordeling

Toestand

Trend

op basis van op basis van vergelijking met vergelijking met streefbeeld referentie Score Beschrijving 40% onvoldoende

goed

Verontreiniging

matig

Eindbeoordeling

sterk wisselend

pH bodem optimaal buffering goed, Chloride goed, sulfaat matig

Toestand

Trend

op basis van op basis van vergelijking met vergelijking met streefbeeld referentie Score Beschrijving 56% onvoldoende

Eindbeoordeling

↑

stijgend sinds 2000

geen gegevens geen gegevens onvoldoende


+-

onvoldoende

BMV05PT2 Natte heide Aspect


sterk wisselend

goed

BMV05PK1 Natte heide Aspect


+-

9X6220/R00002/902793/DenB - 61 -

6 december 2012

5.9

Literatuur Ertsen, et al. (2005). OGOR-natuur in Noord-Brabant – hydrologische randvoorwaarden voor Brabantse natuurdoeltypen. Rapport Provincie Noord-Brabant, ’s Hertogenbosch. KWR 2009. Evaluatie Beleidsmeetnet verdroging Noord-Brabant Deelrapport 2 Gebiedsbeschrijvingen. KWR, Nieuwegein i.o.v. Provincie Noord-Brabant, ’s Hertogenbosch. Runhaar, J. 1989. Toetsing ecotopensysteem: Relatie tussen de vochtindicatie van de vegetatie en grondwaterstanden. Landschap 6: 129-146. Stuurman, R. et al. (2002). Beleidsmeetnet verdroging Provincie Noord-Brabant. Rapport Provincie Noord-Brabant, ’s Hertogenbosch.

9X6220/R00002/902793/DenB 6 december 2012


Eindrapport

6

PANNENHOEF – LOKKER (BMV6)

6.1


Pannenhoef

Naam waterschap

Brabantse Delta

VHR-gebied?

Nee

Fasering provincie

1


520,1 (PBD Pannenhoef: 791,8)


Nvt Brabants Landschap Landgoed in hoogveen- en heide-ontginning. Het merendeel bestaat uit bos naast grasland, heiderestanten en vennen (o.a. Padvindersven)


Teer guichelheil, klein glidkruid, waterdrieblad, duizendknoopfonteinkruid, moerashertshooi


Groene kikker, vinpootsalamander, heikikker, rugstreeppad, blauwborst, waterral

Ecohydrologie; kweltypen Eigendoms/gebruikssituatie

Systeemtype: Beek + kwel (IIIz) Natuurmonumenten, Brabants Landschap

Planol.bestemmingen



De afwatering in alle gebieden gaat vooral via de Bijloop en de in de 17e eeuw gegraven Turfvaart.. De verdrogingsproblematiek heeft in deze gebieden een link met de waterlopen. Doordat de wateren op veel plaatsen diep in het landschap liggen is de drainerende werking groot Verdroging in en om de Pannenhoef ontstond vooral door het uitdiepen en verbreden van de Bijloop in 1938. Eén van de gevolgen was dat de Lokker (een ven van 30 à 40 ha) helemaal leeg liep. In 1991 is de situatie goeddeels hersteld, doordat in de Bijloop een stuw is geplaatst. De komvormige laagte van de Lokker staat nu weer geheel onder water. De aanwezige kwel wordt waarschijnlijk minder door de Bijloop afgevangen en komt meer ten goede aan het Lokkergebied. Behalve de Bijloop heeft ook de Turfvaart een drainerende werking. De waterstand in de Turfvaart is sterk fluctuerend waarbij hij 's zomers vaak droogvalt. Behalve een hoger peil is vooral een constanter peil gewenst.


Ingrepen aan het oppervlaktewaterstelsel zoals De bodem van de Bijloop in het landinrichtingsproject Etten-Leur verhogen door het plaatsen van cascadestuwen. Beperking van de drainerende werking van de Turfvaart Het afdammen of dichtgooien van de talrijke greppels, slootjes en turfvaartjes. De resultaten van de uitgevoerde projecten in de Pannenhoef zijn goed, gezien het ecologisch herstel. Uiteindelijk zullen door verondieping van de Bijloop de meeste stuwen kunnen vervallen

Natuurdoeltype

Vochtig heischraal grasland en heide


9X6220/R00002/902793/DenB - 63 -

6 december 2012

6.2

Meetlocaties Het meetobject is het ven de Lokker ten westen van de Bijloop. Het MBI-meetpunt was opgebouwd uit (1) een peilschaal in het ven De Lokker (L3), (2) een ondiep grondwatermeetpunt in een moerasbos aan de oever van De Lokker (B12=50AP7612) en (3) een stijghoogte meetpunt (50AP163 03) als verklaarmeetpunt. In Moeras De Lokker is geen looproute aanwezig. De looproute met sectie 53 t/m 56 ligt langs de gegraven plas ten zuiden van De Lokker langs de Bijloop. Peilbuis B50A0163 en/of B50A0499 ligt aan de oostkant van de Bijloop in vochtig bos nabij de looproute voor vegetatiemonitoring met sectie 42 t/m 44. Toestandsmeetpunt PT 1 (Peilbuis 50A0498) is gelegen aan de noordwestrand van heidegebied De Lokker. In de nabijheid ligt een looproute in op heide met de secties 14 t/m 28.

Figuur 6-1 Ligging meetpunten

.

9X6220/R00002/902793/DenB 6 december 2012


Eindrapport


locatie van

meetpunt

meetpunt

aard meting

doeltype

looproute

BMV06SK3

De Lokker (*)

waterpeil

gebufferd ven

sectie 53 t/m 56

BMV06PT2

Moerasbos oever

grondwaterpeil

berkenbroekbos

sectie 42 t/m 44

grondwaterpeil

vochtige heide

sectie 14 t/m 28

vegetatie

De Lokker BMV06PT1

NW-rand heidegebied De

Lokker *Ook de natuurontwikkelingsplas met looproute sectie 53 t/m 56 is uitgaande van dezelfde hydrologische condities als De Lokker ontworpen.


locatie van meetpunt

aard meting

watervoerend pakket

meetpunt BMV06PV2f1

grondwaterpeil


DINO-

Filter

code

6.3

Maaiveld

Onderkant filter

Bovenkant filter

Metingen

[mNAP]

[mNAP]

[mNAP]

aanwezig

BMV06PT1

B50A0498

1

10,23

5,43

5,93

Ja

BMV06PT2f1

B50A0499

1

6,86

5,83

6,33

Ja

BMV06PV2f1

B50A0163

1

6,69

1,3

2,8

Ja

BMV06SK3

P50A0022

1

Ja

BMV06SV1

P50A0021

1

Ja

Referentie en streefbeeld Stuurman et al (2002) geeft de volgende gegevens over referentie en streefbeeld voor De Lokker: - Referentiepeil van ven op 6,90 m +NAP; - Overstortniveau naar Bijloop op 6,40 m +NAP; - Venbodem op 6.00 m +NAP. Toestand volledig verdroogd is bepaald op 5,80 m +NAP; - Kwel in onverdroogde referentie: 60 cm overdruk t.o.v. venpeil (= gelijk aan kwel van 0,2 mm/dag). Echter kwel is ondergeschikt aan aanwezigheid van ven als waterlichaam zelf. Daarom wegingsfactor 1/3 voor score kwel en 2/3 voor score venpeil. De Lokker ontwikkelt zich als een moeras en is moeilijk toegankelijk. Een looproute voor vegetatie-onderzoek ontbreekt. Ten zuiden langs de Bijloop is een plas gecreëerd met dezelfde hydrologische condities waaronder overlaatdrempel op dezelfde hoogte als De Lokker. Daar is wel een looproute. In het toetsingskader wordt daarom deze plas als vervanging voor De lokker gebruikt. De streefwaarden zijn uitgebreid in onderhavig onderzoek voor de meetpunten PV2 en PT1.


9X6220/R00002/902793/DenB - 65 -

6 december 2012

PV2 is gelegen in het broekbos aan de andere zijde van de Bijloop als De Lokker. Op de natuurdoeltypenkaart is het aangegeven als elzenboekbos; de aanwezige vegetatie komt echter meer overeen met het zeldzamere en meer waardevolle Berkenbroek. Daarom is als natuurdoeltype berkenbroekbos aangehouden. Tabel 6-2 Streefwaarden voor GGOR Meetpunt

Referentie of streefbeeld?

GVG

GLG

GVG

GLG

(cm – mv)

(cm – mv)

(m NAP)

(m NAP)

BMV06SK3

referentie

6,90

> 6,00

BMV06SK3

streefbeeld

6,40?

> 5,80

(zwakgebufferd ven) BMV06PV2f1

referentie

?

?

?

?

BMV06PV2f1

streefbeeld

< 19 (30)

< 50 (70)

>6,40?

>6,00?

(Berkenbroekbos/Elzenbroekbos) BMV06PT1

referentie

?

?

?

?

BMV06PT1

Natte heide

0 - 18

-

??

-

BMV06PT2

streefbeeld

< 19 (30)

< 50 (70)

>6,40?

>6,00?

(Berkenbroekbos/Elzenbroekbos) *PV2 ligt ten opzicht van De Lokker aan de andere zijde van de Bijloop.

Ten noorden van De Lokker ligt Natte heide en het meetpunt PT 1. Voor De Lokker en de zuidelijk gelegen natuurontwikkelingsplas langs de Bijloop gaat het om wateren waar een zwakgebufferde toestand kan worden bereikt (zie tabel 6-5). Tabel 6-3: Weergave van de ranges voor de belangrijkste parameters voor watersamenstelling voor zwak gebufferd ven (Arts et al., 2001) en voor M12 (waterlichaam Kaderrichtlijn Water) Abiotische


parameter Zuurgraad (pH)

4,0-7,5

SGBP 2009

Alkaliniteit (meq/l)

0,1-0,5

Arts et al 2001

Nutriënten

< 0,1 (totaal-P mgP/l)

SGBP 2009

< 2,0 (totaal-N mgN/l)

SGBP 2009

< 30

Arts et al 2001

Sulfaat (mg/l)

6.4

Inventarisatie GGOR-maatregelen Beheersmaatregelen die uitgevoerd zijn: plaggen, bekalken van vennen, opstuwen beektrajecten, verwijderen van slib uit vennen. De volgende concrete herstelmaatregelen zijn uitgevoerd:  In 1996 is ten plaatse van de Oosteindse weg een stuw geplaatst om het peil in de Lokker te verhogen (stuwpeil 6,40 m NAP). In de loop van de tijd is het peilniveau opgevoerd. Dit heeft geleid tot een aanzienlijke vernatting en verhoging van grondwaterstanden in het natuurgebied.  Bovenstrooms in de Riggen is in 1997 een natuurherstelproject uitgevoerd waarbij door middel van een puinstuw in de Bijloop (bovenstroom van de Sprundelse Baan, drempelhoogte 7,50 m NAP) peilverhoging is gerealiseerd.

9X6220/R00002/902793/DenB 6 december 2012


Eindrapport





 

 

Plaatsing van stuwen in de Bijloop in 1999, de Flessenloop en de Blikloop in het Deelgebied Pannenhoef/De Lokker. De stuw in de Blikloop is in de loop van de tijd verhoogd en heeft geleid tot een verhoging van de grondwaterstand in het natuurgebied bij de Bak en het Padvindersven. Venherstel (Lokker-Zuid en -West, Hezemansven, Wildertven, De Bak, De Flesch, Kolkven, Annaven) door afdamming van de ontwatering of door afgraving van het opgebrachte zanddek. In de Lokker is de door afgraving vrijkomende grond gebruikt om het oorspronkelijke reliëf te herstellen (Lokkerberg); Plaatsing van LOP-stuwen ten behoeve van waterconservering; Herstel van de oude bedding van de Bijloop in 1999 en het graven van amfibieënpoelen ter hoogte van de Bak bij de Pannenhoef, een verbindingsstrook tussen de Pannenhoef en de stroomafwaarts gelegen Vloeiweide. Uitwerking van plan De Drenk in kader van Reconstructie de Baronie. Het plan beoogt herstel van het beekdal Bijloop, peilverhoging Bijloop, en waterberging. Doel is in 2006 de maatregelen uit te voeren. Rond 2007 werd de Bijloop ter hoogte van de Lokker weer in haar oude bedding gelegd. Daardoor wordt de beek smaller en ondieper en kan het grondwater in de omgeving als het ware meer omhoog worden gedrukt.


9X6220/R00002/902793/DenB - 67 -

6 december 2012

6.5


Figuur 6-2. Verloop grondwaterstand gecorrigeerd voor neerslag en verdamping van toestandsmeetpunt BMV06PT1

Peilbuis BMV06PT1 ligt aan de rand van Pannenhoef. Uit figuur 6.2 blijkt dat voor zowel de GHG als de GLG geldt dat de gepresenteerde modellen voldoen aan de randvoorwaarden. Dit punt is echter niet representatief voor het nabijgelegen natuurdoeltype natte heide.

9X6220/R00002/902793/DenB 6 december 2012


Eindrapport

Figuur 6-3 Verloop grondwaterstand gecorrigeerd voor neerslag en verdamping van toestandsmeetpunt BMV06PT2

Peilbuis PT2 ligt in het beekdal. Uit figuur 6.3 laat zien dat de modellen voor GHG en GLG voldoende verklaarde variantie hebben (> 70 %). De verdampingsfactor ligt echter niet tussen 0,5 en 2, waardoor de modellen als minder betrouwbaar zijn te beschouwen. De doelrealisatiescore van de GVG voor het bijbehorende natuurdoeltype Berkenbroekbos/Elzenbroekbos scoort met 88% bijna goed in de jaren 2009 en 2010.


9X6220/R00002/902793/DenB - 69 -

6 december 2012

Figuur 6-4. Verloop grondwaterstand gecorrigeerd voor neerslag en verdamping van verklaarmeetpunt BMV06PV2f1

De langjarige meetreeks voor verklaarmeetpunt PV2 laat een gat aan metingen zien tussen 1998 en 2008. De laatste modellen (1998 en eerder) voldoen niet aan de randvoorwaarden en zijn daarmee als minder betrouwbaar te beschouwen. De meetreeks laat een stijgende trend zien. Indien dit verklaarmeetpunt getoetst zou worden aan de gewenste GHG voor bijbehorend natuurdoeltype Berkenbroekbos/Elzenbroekbos scoort het met 45% onvoldoende. De metingen rond 2010 tonen een vernatting. Dit zou kunnen duiden, dat de getroffen maatregelen effect hebben en de doelen voor GXG wel binnen bereik liggen. In figuur 6-5 is de peilschaal van de Lokker weergegeven.

9X6220/R00002/902793/DenB 6 december 2012


Eindrapport

Figuur 6-5 Verloop peilschaal BMV06SK3 (de Lokker)

In de figuur is het venpeil voor de Lokker weergegeven. Zoals benoemd door Stuurman et al (2002) wordt het referentiepeil (6,90 m NAP) niet gehaald. In de loop der tijd is geen duidelijke trend waarneembaar, het peil blijft constant rond de 6,6 m NAP. Vermoedelijk wordt het ven rond dit niveau afgetopt met de overlaat. De venpeilen onderschrijden in beperkte mate het niveau van 6,11 of 6,3 m NAP. De peilfluctuatie is betrekkelijk gering en droogval vindt niet plaats. Het oordeel is bijna goed.

6.6

Analyse van kwaliteit grond-, oppervlaktewater of bodem Er zijn geen metingen aan watersamenstelling en –kwaliteit verricht in het kader van de beleidsmonitoring. In 2005 zijn enkele metingen verricht aan wateren in en om De Lokker (tabel 6-4) die er op wijzen dat het oppervlaktewater (zeer) zwakgebufferd is. Dit is de enige indicatie op basis van metingen die doet vermoeden dat een buffering van water en/of bodem tot stand kan komen.


9X6220/R00002/902793/DenB - 71 -

6 december 2012

Tabel 6-4 Metingen van enkele parameters in en om De Lokker in najaar 2005 (bron: De Mars, ongepubliceerd) 9-9-2005

EGV

pH

alkaliniteit (meq/l)

ijzer

(uS/cm)

6.7

Lokkerven-Z (L8)

168

9,2

0,3

Lokkerven-Z (veen)

212

4,7

< 0,05

Lokkerven-W (H5)

412

5,5

0,05

Bijloop (Tg11)

341

5,2

0,1

++




Vochtindicatie De berekende vochtindicatie is weergegeven in figuur 6-6. PT1 staat aan noordwestrand van heidegebied De Lokker en heeft met scores rond de 2,5 een wat drogere indicatie (2 = nat, 3 = vochtig). Verklaarpunt PV2 staat aan de oostkant van de Bijloop in vochtig bos. De meetgegevens lopen tot 2002 en laten een licht dalende trend zien (van 2 = nat richting 1= aquatisch). De looproutesecties langs de ‘nieuwe’ plas nabij peilschaal SK3 schommelen ligt tussen de scores 2 en 2,5.

Figuur 6-6 Vochtindicatie looproutesecties behorende bij meetpunten

9X6220/R00002/902793/DenB 6 december 2012


Eindrapport

Voedselindicatie en zuurindicatie BMV06PT1 ligt aan de noordwestrand van heidegebied De Lokker. Verklaarmeetpunt PV2 ligt aan de oostkant van de Bijloop in vochtig bos. SK3 ligt langs de ‘nieuwe’ plas nabij peilschaal P50A0022. Uit figuur 6-7 komt naar voren dat de vegetatie voedselarm is op alle meetpunten (1=voedselarm, 2 = matig voedselrijk, 3 = zeer voedselrijk). PT1 bevindt zich in een zure toestand, terwijl SK3 meer richting het basische gaat (1 = zuur, 3 = basisch).

Figuur 6-7 Voedselindicatie looproutesecties behorende bij de meetpunten

Figuur 6-8 Voedselindicatie looproutesecties behorende bij de meetpunten


9X6220/R00002/902793/DenB - 73 -

6 december 2012

6.8

Conclusies Hieronder is de eindbeoordeling voor Pannenhoef – de Lokker weergegeven per peilbuis. Een eindbeoordeling is alleen te geven voor de beekdalzone met elzen/berkenbroekbos. Door maatregelen aan de Bijloop heeft een vernatting plaats gevonden en is de GXG nog niet goed te bepalen. Op één locatie is die vermoedelijk bijna goed. BMV06PT2f1 Berkenbroekbos/Elzenbroekbos Aspect Toestand


Trend

op basis van op basis van vergelijking vergelijking met met streefbeeld referentie Score Beschrijving 88% bijna goed

Eindbeoordeling

Trend

op basis van op basis van vergelijking vergelijking met met streefbeeld referentie Score Beschrijving ?? bijna goed?

Eindbeoordeling

6.9


bijna goed

BMV06PV2f1 Berkenbroekbos/Elzenbroekbos Aspect Toestand


↑

goed

↑

stijgends sinds 1990

stijghoogte goed

??

Vragen en opmerkingen Inrichting, beheer en monitoring van het meetnet in deze natte natuurparel vraagt de nodige aandacht. Er is in dit gebied veel gedaan aan natuurontwikkeling en vernatting en er zijn aanwijzingen dat zich dit vertaalt in een duidelijke ecologische respons. Met het meetnet wordt dit echter niet goed aangetoond. De oppervlaktewaterpeilen worden niet gemeten en/of er is geen toetsing mogelijk omdat er geen streefpeilen zijn. Bij afwezigheid van streefpeilen kunnen aanwijzingen over de toestand of de ontwikkeling worden afgeleid uit de trend en de mate van peilfluctuatie. Aanbeveling is daarom om oppervlaktepeilen wel te monitoren, ook al ontbreken streefpeilen.

9X6220/R00002/902793/DenB 6 december 2012


Eindrapport

6.10

Literatuur Ertsen, A.C.D. (2004). Verkenning van de Cork gebieden: Turfvaart – Bijloop. Rapport Royal Haskoning, ’s Hertogenbosch. KWR 2009. Evaluatie Beleidsmeetnet verdroging Noord-Brabant Deelrapport 2 Gebiedsbeschrijvingen. KWR, Nieuwegein i.o.v. Provincie Noord-Brabant, ’s Hertogenbosch. Runhaar, J. 1989. Toetsing ecotopensysteem: Relatie tussen de vochtindicatie van de vegetatie en grondwaterstanden. Landschap 6: 129-146. Stuurman, R. et al. (2002). Beleidsmeetnet verdroging Provincie Noord-Brabant. Rapport Provincie Noord-Brabant, ’s Hertogenbosch.


9X6220/R00002/902793/DenB - 75 -

6 december 2012

7

VERVALLEN (BMV7)

9X6220/R00002/902793/DenB 6 december 2012


Eindrapport

8

STRIJBEEKSE HEIDE (BMV8)

8.1


Strijbeekse Heide

Naam waterschap

Brabantse Delta

VHR-gebied?

Nee

Opp. Natte natuurparel 219,3 Opp deel VHR Eigenaar/beheerder

Nvt Gemeente

Karakter en gemeenschappen

Vennen en heiderestanten in naaldbosontginning

Bijzondere

Soorten van natte heide en vennen waaronder snavelbiezen, veelstengelige waterbies en

plantensoorten

kleine en ronde zonnedauw


Wintertaling, dodaars, bont dikkopje, heikikker

Ecohydrologie;

Systeemtype: Ven.

kweltypen

Den vennen liggen op of nabij de waterscheiding tussen Mark en Chaamse beek. Circa 4 tot 1,5 m onder maaiveld bevindt zich de ondoorlatende kleilaag van de formaties van Kedichem en Tegelen. Het Rondven ligt laag t.o.v. de omgeving. De afstand tussen venbodem en kleilaag is klein (1,5 m). Het ven ‘hangt’in het freatisch grondwatersysteem boven de Kedichemklei. Vanuit omringende hogere koppen stroomt zeer lokaal grondwater naar het ven.

Eigendoms/ gebruikssituatie

Gemeente

Planol. bestemmingen


Probleemschets,

Het Rondven is verzuurd. Het ven zou vaker droogvallen dan vroeger.

analyse

Met modellering door TNO is berekend dat de winningen van Prinsenbosch en Meerle (B) samen een grondwaterstandsdaling van 5-15 cm rond de vennen veroorzaken. Een groter deel wordt veroorzaakt door de aanplant van naaldbos en het graven van sloten

8.2


Dempen van sloten en omvorming van naaldbos naar heide

Natuurdoeltype

Vochtige heide en vennen

Meetlocaties Strijbeekse Heide De Strijbeekse Heide is een heide- en bosgebied met het Zwarte Goor in het zuiden in het bos, Langven centraal omgeven door heide (sinds jaren negentig) en Rondven in noordwesten. Van de heidevennen zou het Rondven het meest waardevol zijn. Meer geïsoleerd ligt in het zuiden Patersmoer ofwel Goudbergven; een hoogveenven. Stuurman et al. (2002) geven de volgende meetpunten:  Peil Rondven als toestandsmeetpunt  Toestandmeetpunt 50BP7006 in natte heide  Verklaarmeetpunt 30 (TNO-studie) in droge heide op 50 m vanaf Rondven  Verklaarpunt stijghoogte op meetpunt 32 (TNO-studie) met 3 filters op verschillende diepte Deelrapport Gebiedsbeschrijvingen Eindrapport

9X6220/R00002/902793/DenB - 77 -

6 december 2012

  



Peil Zwartgoor als toestandsmeetpunt Toestandmeetpunt 50BP7003-01 droge heide aan rand van Zwart Goor Peil Goudbergven 50BP7060 – TNO studie meetpunt 2 Toestandmeetpunt 34 (TNO-studie) natte heide grenzend aan ven

Figuur 8-1 Ligging meetpunten Tabel 8-1a Toestandsmeetpunten BMV-code

locatie van

Meetpunt

meetpunt

aard meting

doeltype

looproute vegetatie

BMV08SK2 50BP7006

Rondven

waterpeil

Ongebufferd ven

sectie 5 t/m 12

Natte heide 0-30 m

grondwaterpeil

Natte heide

sectie 34 t/m 36 [en apart

van Rondven

met uitbreiding met 1 t/m 4; 31 t/m 33)

BMV17SV1

Goudbergven

waterpeil

hoogveenven

geen looproute

34 (TNO)

5 m van

grondwaterpeil

Natte heide

sectie 4 t/m 21

Goudbergven BMV08SK4

Zwartgoor

waterpeil

Ongebufferd ven

sectie 24 -25

50BP7003

Zwartgoor

grondwaterpeil

Droge heide

sectie 20 t/m 22

Vochtige heide

sectie 10 t/m 22

Vochtig

geen looproute

10 (TNO)

50 m van beek in beekdal

grondwaterpeil

schraalland/bloemrijk grasland

9X6220/R00002/902793/DenB 6 december 2012


Eindrapport

Tabel 8.1b Verklaarmeetpunten BMV-code


aard meting

watervoerend pakket

30 (TNO)

40-60 m van Rondven

grondwaterpeil

32 (TNO)

Rondven

Grondwaterpeil

3 filters

7 (TNO)

beekdal

Grondwaterpeil

3 filters

peilschaal

Beek in beekdal

beekpeil

meetpunt

Tabel 8.1c Technische gegevens meetpunten BMV-code

Dino-code

Filter

Maaiveld

Onderkant filter

Bovenkant

metingen

BMV08PV1f1

B50B0428

1

(m NAP)

(m NAP)

filter (m NAP)

aanwezig

9,02

5,27

6,27

BMV08PV3f1

B50B0438

Ja

1

9,61

-1,74

-0,74

Ja

BMV08PT2 BMV08PT6

B50B0577

1

8,15

-1,79

-0,29

Ja

B50B0579

1

BMV08PT3f1

B50B0583

1

6,87

5,37

6,37

BMV08SK1

P50B0056

1

Ja

BMV08SK2

P50B0054

1

Ja

meetpunt

BMV08SK3

8.3

Ja

1

Ja

Ja

BMV08PT5

B50B0524

1

11,38

9,38

9,53

Ja

BMV08SK4

P50B0053

1

Nee

BMV08SK8

P50B0042

1

Nee

BMV08SV2

P50B0050

1

Nee

Referentie en streefbeeld In tabel 8-2 zijn de streefwaarden voor de GGOR weergegeven. Tabel 8-2 Streefwaarden voor GGOR (bron: Stuurman et al. 2002) Meetpunt 50BP7006

Referentie of

GVG

GLG

GVG

GLG

streefbeeld?

(cm – mv)

(cm – mv)

(m NAP)

(m NAP)

streefbeeld

19 (40)

110 (167)

streefbeeld

19 (40)

110 (167)

streefbeeld

19 (40)

streefbeeld

20 (50)

(natte heide) Rondven 34 (TNO) (Natte heide) Goudbergven 50BP7003 (vochtige heide) Zwartgoor 10 (TNO)

88 (167)

(bloemrijk grasland Tussen haakjes de ondergrens bij 0%

De KWR-typologie voor de vennen is als volgt: Goudbergven heeft type M26; Langvenoost M13, Zwarte Goor M12Zz, Rondven M13 en ven Z van Rondven M12Z (Van Dam et al., 2008). De oppervlaktewaterkwaliteit kan worden getoetst op basis van de KWRnormen voor de betreffende typen.


9X6220/R00002/902793/DenB - 79 -

6 december 2012

8.4

Inventarisatie GGOR-maatregelen In 1989-1996 zijn vennen gefaseerd uitgebaggerd en venoevers afgeplagd. Daar staan nu klokjesgentiaan, kleine zonnedauw en enkele exemplaren oeverkruid. Gelijktijdig zijn rond de vennen greppels gedempt. In 2004 zijn diverse dammetjes geplaatst voor waterconservering. SBB heeft enkele opstanden naaldhout gerooid (vermindering van de verdamping). In het project Herinrichting Ulvenhout/Galder was het de bedoeling om de mogelijkheden te benutten voor verdere herstelmaatregelen.

8.5

Analyse van de hydrologie Met behulp van Menyanthes zijn de grondwaterreeksen gecorrigeerd voor neerslag en verdamping. Dit is weergegeven in figuren 8-2 t/m 8-6. Tevens zijn de venpeilen zichtbaar in figuren 8-7 t/m 8-9.


Het model voldoet aan de eis ten aanzien van de verklaarde variantie (> 70%). Voor wat betreft de verdampingsfactor wordt niet voldaan. Het model wordt daardoor als minder betrouwbaar beschouwd. De doelrealisatiescore van de GVG, behorende bij natuurdoeltype Natte heide/Hoogveen scoort met 100% goed.

9X6220/R00002/902793/DenB 6 december 2012


Eindrapport


Het model voldoet niet voor wat betreft verklaarde variantie (< 70%) en de verdampingsfactor (niet tussen 0,5 en 2). Het model is daardoor als minder betrouwbaar te beschouwen. De doelrealisatiescore van de GVG, behorende bij natuurdoeltype Natte heide scoort met 100% goed.


9X6220/R00002/902793/DenB - 81 -

6 december 2012


Het model voldoet aan de randvoorwaarden en dus als betrouwbaar te beschouwen. In de recente jaren is af en toe een gat in de meetreeks aanwezig (rond 2005 en 2010). Er is een dalende trend zichtbaar na 1980 en opnieuw na 1990. De GHG scoort, getoetst aan de randvoorwaarden behorende bij natuurdoeltype Berken-Eikenbos (d), met 100% goed.

9X6220/R00002/902793/DenB 6 december 2012


Eindrapport


Uit de figuur blijkt dat het model voldoet aan de randvoorwaarden en dus als betrouwbaar is te beschouwen. Voor een verklaarmeetpunt zijn er relatief weinig meetgegevens aanwezig (2002-2012). Getoetst aan de randvoorwaarden voor het natuurdoeltype Berken-Eikenbos bedraagt de doelrealisatie 100% (goed).


9X6220/R00002/902793/DenB - 83 -

6 december 2012


Uit figuur 8-6 blijkt dat het model voldoet aan de randvoorwaarden en dus als betrouwbaar kan worden beschouwd. Voor een verklaarmeetpunt zijn er relatief weinig meetgegevens aanwezig (2002-2012). Het betreft een verklaarmeetpunt; de grondwaterstanden ter plaatse zijn niet representatief voor de natte natuur in de omgeving.

9X6220/R00002/902793/DenB 6 december 2012


Eindrapport

Figuur 8-7 Peilschaal BMV17SV1 - Goudbergven

De figuur voor het Goudbergven laat een stijgende trend zien sinds 2001, waarbij de waterstand sinds 2000 tussen de 7,2 en de 7,5 m NAP fluctueert. De fluctuatie binnen 1 jaar ligt over het algemeen rond de 0,2-0,4m en is daarmee voor een hoogveenven goed. Een flucutatie >0,5m kan namelijk leiden tot verdrinking van de hoogveenvegetatie en het scheuren van vast gegroeide veenlichamen. De score voor venpeil is als (bijna) goed beoordeeld. Er is geen streefbeeld bepaald.


9X6220/R00002/902793/DenB - 85 -

6 december 2012

Figuur 8-8 Peilschaal BMV08SK2 - Rondven

De figuur van het Rondven laat een dalende trend zien in de fluctuatie (tot 2009), waarbij de waterstand anno nu rond de 0,1 op de peilschaal ligt. De fluctuatie binnen 1 jaar wisselt van 0,1 m tot 0,4m, maar is voor een ven te beoordelen als (bijna) goed. Er is geen streefpeil bepaald.

9X6220/R00002/902793/DenB 6 december 2012


Eindrapport

Figuur 8-9 Peilschaal BMV08SK4 - Zwartgoor

De figuur voor Zwartgoor laat geen duidelijke trend zien. Binnen een jaar is er een fluctuatie van rond 1m, dit is tamelijk groot voor een ven. Er is geen streefbeeld bepaald.

8.6

Analyse van kwaliteit grond-, oppervlaktewater of bodem Er zijn geen meetgegevens beschikbaar van het ondiepe grondwater vanuit de meetronde van de provincie Noord-Brabant. Van de vennen Goudbergven (M26), Zwarte Goor (M12Zz) en Rondven (M13) zijn meetreeksen bekend van het oppervlaktewater van 2007 en voor enkele parameters uit 2010.


9X6220/R00002/902793/DenB - 87 -

6 december 2012

Figuur 8-10 pH van de drie vennen gemeten sinds 2003

In onderstaande grafieken zijn de fosfaat- en stikstofconcentraties per ven uitgezet.

Figuur 8-11 Fosfaat en stikstofconcentraties gemeten in het Goudbergven

In figuur 8-11 is te zien dat zowel de stikstof als fosfaatconcentraties toenemen over de jaren heen. Opvallend is de toename van de pieken gedurende de winterperiode. De normen behorende bij dit ventype worden overschreden (N = 2, P = 0,1), de score voor trofie is daarom “slecht”.

9X6220/R00002/902793/DenB 6 december 2012


Eindrapport

Figuur 8-12 Fosfaat en stikstofconcentraties Zwarte Goor

Figuur 8-13 Fosfaat en stikstofconcentraties gemeten in het Rondven

In figuur 8-13 is te zien dat zowel de stikstof als fosfaatconcentraties af zijn genomen door de jaren heen. Wanneer naar de KRW-normen voor dit ventype wordt gekeken (goed: N = 2, P = 0,15), was de score voor trofie “matig” en na 2009 “goed”.

8.7





9X6220/R00002/902793/DenB - 89 -

6 december 2012

In figuren 8-14 en 8-15 zijn de vochtindicaties op basis van de looproutes behorende bij 2 vennen weergegeven.

Figuur 8-14 Vochtindicatie looproutesecties Rondven

Uit de figuur komt naar voren dat vegetatie nabij het Rondven ‘nat’ indiceert (1= aquatisch, 2 = nat, 3 = vochtig). De score is sinds 2000 aan weinig verandering onderhevig.

Figuur 8-15 Vochtindicatie looproutesecties Goudbergven

Uit de figuur komt naar voren dat vegetatie nabij het Goudbergven ‘nat’ tot ‘aquatisch’ indiceert (1= aquatisch, 2 = nat, 3 = vochtig). De score ligt sinds 1996 altijd rond de 2,5.

9X6220/R00002/902793/DenB 6 december 2012


Eindrapport

In figuren 8-16 en 8-17 is de zuurindicatie voor twee vennen (Rondven en Goudbergven) weergegeven op basis van de looproutesecties behorende bij deze vennen.

Figuur 8-16 Zuurindicatie looproutesecties Rondven

De natte heide bevindt zich in een zure toestand, het ven is zwak zuur (1 = zuur, 3 = basisch).

Figuur 8-17 Zuurindicatie looproutesecties Goudbergven

De looproutesecties indiceren een zure toestand. Interessant is om te kijken of de stijgende trend (richting basisch) zich doorzet komende jaren (1 = zuur, 3 = basisch).


9X6220/R00002/902793/DenB - 91 -

6 december 2012

8.8

Conclusies Hieronder is de eindbeoordeling voor Strijbeekse heide weergegeven voor de toestandsmeetpunten. BMV08PT2 Natte heide/Hoogveen (goudbergven) Aspect Toestand op basis van vergelijking met Grondwaterstanden referentie GVG Grondwaterkwaliteit Kwelaanvoer en zuurbuffering Verontreiniging


Eindbeoordeling BMV08PT3f1 Natte heide (goudbergven) Aspect op basis van vergelijking met Grondwaterstanden referentie GVG Grondwaterkwaliteit Kwelaanvoer en zuurbuffering Verontreiniging

op basis van vergelijking met Grondwaterstanden referentie GVG Grondwaterkwaliteit Kwelaanvoer en zuurbuffering Verontreiniging Eindbeoordeling

+-

trend 2 jaar, sterk wisselend

goed

Toestand

Trend


+-


geen gegevens

Eindbeoordeling BMV08PT5 Berken-Eikenbos (d) Aspect

Trend

goed

Toestand

Trend


↓

dalend sinds 1990

geen gegevens geen gegevens goed

Op basis van de grondwaterstanden scoren de toestandsmeetpunten scoren goed.

9X6220/R00002/902793/DenB 6 december 2012


Eindrapport

De oppervlaktewaterkwaliteit zorgde in het verleden voor slechte scores in de vennen vanwege te hoge nutriëntengehaltes. Sinds 2009 wordt in het Rondven wel voldaan aan de normen. In het Goudbergven heeft juist een verslechtering plaatsgevonden en is de beoordeling slecht. De oorzaak is niet geheel duidelijk. Het hoogveenven heeft een goede waterhuishouding en wordt alleen via de lucht beïnvloed door de omgeving. De atmosferische depositie neemt de laatste decennia af. Mogelijk zijn de toenemende pieken in stikstof- en fosfaatconcentraties het gevolg van het verblijf van watervogels zoals Canadese ganzen. BMV08SK1 Ven (ongebufferd) - goudbergven Aspect Toestand op basis van vergelijking met Grondwaterstanden referentie GVG Grondwaterkwaliteit Kwelaanvoer en zuurbuffering Verontreiniging


geen gegevens slecht OW trofie slecht

Eindbeoordeling BMV08SK2 Ven (ongebufferd) - rondven Aspect op basis van vergelijking met Grondwaterstanden referentie GVG Grondwaterkwaliteit Kwelaanvoer en zuurbuffering Verontreiniging Eindbeoordeling

8.9

Trend

-

slecht

Toestand

Trend


geen gegevens OW trofie van voldoet matig naar goed

+

goed

Vragen en opmerkingen De waterpeilen in de vennen worden gemeten maar er is geen toetsing mogelijk omdat er geen streefpeilen zijn. Bij afwezigheid van streefpeilen kunnen aanwijzingen over de toestand of de ontwikkeling worden afgeleid uit de trend en de mate van peilfluctuatie.


9X6220/R00002/902793/DenB - 93 -

6 december 2012

8.10

Literatuur Jalink, M.H. e.a. (2005). Ecohydrologische systeemverkenningen in 32 brabantse natuurgebieden. Rapport i.o.v. Brabant Water door KIWA, Nieuwegein Runhaar, J. 1989. Toetsing ecotopensysteem: Relatie tussen de vochtindicatie van de vegetatie en grondwaterstanden. Landschap 6: 129-146. Stuurman, R. et al. (2002). Beleidsmeetnet verdroging Provincie Noord-Brabant. Rapport Provincie Noord-Brabant, ’s Hertogenbosch.

9X6220/R00002/902793/DenB 6 december 2012


Eindrapport

9

’T MERKSKE (BMV9)

9.1

Gebiedskenmerken

Naam natte natuurparel

’t Merkske

Naam waterschap

Brabantse Delta

VHR-gebied?

Nee


454,1


Nvt Staatsbosbeheer Beekdal met natte beemden (nu nog 5 ha dotterbloemhooiland met (zeer) goede kwaliteit), broekbossen, sterk reliëf en meanderende beek


Moerasstreepzaad, knolsteenbreek, slanke sleutelbloem, moesdistel, Grote pimpernel, waterdrieblad


Alpenwatersalamander, vinpootsalamander, (boomkikker, rugstreeppad, kamsalamander, heikikker (bijna) verdwenen)


Systeemtype: Beekdalkwel (Iz) In het gehele beekdal komt kwel aan de oppervlakte in sloten en greppels. Typische kwelindicatoren zoals holpijp, bosbies, waterviolier komen regelmatig voor. Het kwelwater komt aan het maaiveld in schraallandpercelen nabij Baarlebrug, Kromme Hoek en Halsche beemden. In en langs de beek treedt diep grondwater uit dat schelprijke watervoerende lagen heeft gepasseerd. Vooral in de beemden waar nog kalkrijke kwel optreedt, zijn grote vegetatiekundige waarden aanwezig. Daarnaast komen in het beekdal regenwaterlenzen voor. Het onderste deel van het beekdal werd tot in de 60’er jaren in het natte seizoen langdurig geïnundeerd.


SBB. Dit gebied maakt deel uit van de ruilverkaveling Baarle-Nassau. Na het plan van toedeling komt 70% van de natuurparel in eigendom bij Staatsbosbeheer.

Planol.bestemmingen



Door een geleidelijke verlaging van beekbodem en beekpeil is de diepe kwel in het benedenstroomse gebied nu beperkt tot de waterloop en een klein deel van de beemden. In de rest van het beekdal komt alleen ondiepe, lokale kwel voor. Natuurlijke processen in de beek krijgen weinig kans door het opschonen. Schraallanden zijn verruigd en oppervlakte zeggenmoerassen en dotterbloemhooilanden sterk afgenomen. Moerassen, poelen, natte schraallanden verdwenen samen met de herpetofauna.


Vermindering onderhoud of verondieping van de beek (en verhoging beekpeil). Vermindering van drainage in gebied grenzend aan beekdal. Verondieping van zijlopen


9X6220/R00002/902793/DenB - 95 -

6 december 2012

Reductie van grondwaterwinning en wellicht ook van beregeningen. Ontwikkelingsmogelijkheid van schraalland is kansrijk. Dankzij bestaande natuur is er ruim voldoende zaadmateriaal aanwezig. Natuurdoeltype

Streven naar 85ha schraalland waarvan al aanwezig 5,5 ha goed ontwikkeld dotterbloemhooiland en 5 ha fragmentarisch.

9.2

Meetlocaties ’t Merkske In de onderstaande figuur is de ligging van de meetpunten in ’t Merkske weergegeven.

Figuur 9-1 Ligging meetpunten Tabel 9.1a Toestandsmeetpunten BMV-code


aard meting

doeltype

looproute vegetatie

Broskens

1-13

meetpunt BMV09PK2f1

kwaliteit

Vochtig schraalland

BMV09PK1

Kwaliteit

Vochtig schraalland

BMV09PV3

grondwaterpeil

BMV09PK3f1

Kwaliteit

Vochtig schraalland

BMV09PK4f1

Halsche Beemd west

Kwaliteit

Vochtig schraalland

BMV09PK5f1

Kwaliteit

Vochtig schraalland

BMV09SV1

waterpeil

BMV09SV2

Waterpeil

9X6220/R00002/902793/DenB 6 december 2012

14-26


Eindrapport



aard meting

H14 (TNO)

Halsche beemd

Grondwater

Beekpeil

Halsche beemd

Beekpeil

50GP0070

Broskens

Grondwater

Beekpeil

Broskens

Beekpeil

watervoerend pakket

Meetpunt


Dino-code

Filter

BMV09PK2f1

B50D0091

1

BMV09PK1

B50D0104

1

BMV09PV3

B50D0105

1

BMV09PK3f1

B50D0064

1

14,67

13,33

13,83

Ja

BMV09PK4f1

B50D0066

1

13,88

12,75

13,25

Ja

BMV09PK5f1

B50D0067

1

13,69

11,95

12,45

Ja

BMV09SV1

P50D0003

1

Ja

BMV09SV2

P50D0002

1

Ja

Meetpunt

9.3

Maaiveld

Onderkant filter

Bovenkant

metingen

(m NAP)

(m NAP)

filter (m NAP)

aanwezig

17,75

17,13

17,63

Ja Ja Ja

Referentie en streefbeeld Bij alle meetpunten is het natuurdoeltype vochtig schraalland aangewezen. Tabel 9-2 Streefwaarden voor GGOR Meetpunt


GVG

GLG

(cm – mv)

(cm – mv)

BMV09PK2f1

streefbeeld

7 (-20)

-

BMV09PK1

Streefbeeld

7 (-20)

-

BMV09PK3f1

Streefbeeld

7 (-20)

-

BMV09PK4f1

Streefbeeld

7 (-20)

-

BMV09PK5f1 streefbeeld Tussen haakjes de ondergrens bij 0%

9.4

Inventarisatie GGOR-maatregelen In 1984-1985 al onderzoek verricht en diagnose gesteld. Daarna is de verdrogingsssituatie in het gebied meermalen uitgebreid onderzocht. De zijloop Halsche beemden is reeds verondiept. In het kader van de ruilverkaveling Baarle-Nassau heeft grondverwerving plaatsgevonden en zijn maatregelen uitgevoerd. De natte natuurparel moet nog voor 30% worden verworven.

9.5



9X6220/R00002/902793/DenB - 97 -

6 december 2012

Figuur 9-2 Verloop grondwaterstand gecorrigeerd voor neerslag en verdamping van kwaliteitsmeetpunt BMV09PK2f1

De modellen voor de GHG en de GLG voor de laatste 2 perioden voldoen niet aan de eisen ten aanzien van de verklaarde variantie (deze is lager dan 70 %, d.w.z. dat de grondwaterstanden voor minder dan 70 % zijn te verklaren uit neerslag en verdamping) en de verdampingsfactor (deze ligt niet tussen 0,5 en 2). De meest recente modellen zijn daarom als minder betrouwbaar te beschouwen. Opvallend is de sterke daling van de gemeten stijghoogte in 1993. Deze hangt samen met een verplaatsing en nieuwe inmeting van de peilbuis, waarbij de NAP-hoogte van de peilbuis is veranderd (de nieuwe buis is ca. 60 cm lager komen te staan). De meetreeks voorafgaand aan 1993 is hiervoor niet gecorrigeerd. De doelrealisatiescore van de GVG behorende bij Vochtig schraalland scoort met 0% slecht.

9X6220/R00002/902793/DenB 6 december 2012


Eindrapport


Uit figuur 9.3 komt naar voren dat voor zowel voor de GHG als de GLG aan de eisen ten aanzien van verklaarde variantie en verdampingsfactor wordt voldaan. De modellen zijn daarmee als betrouwbaar te beschouwen. De doelrealisatiescore van de GVG behorende bij Vochtig schraalland scoort met 100% goed. De tijdreeks vanaf 1980 laat een licht stijgende trend zien. PK3 scoort matig op het aspect “stijghoogte”. De stijghoogte in het ondiepe filter reikt tot in de wortelzone, maar de stijghoogte in het diepere filter is niet hoger dan de stijghoogte in filter 1. Er is dus geen sprake van kweldruk.


9X6220/R00002/902793/DenB - 99 -

6 december 2012


De modellen voor de GHG en de GLG voor de laatste 2 perioden voldoen niet aan de eisen ten aanzien van de verklaarde variantie (deze is lager dan 70 %) en de verdampingsfactor (deze ligt niet tussen 0,5 en 2). De meest recente modellen zijn daarom als minder betrouwbaar te beschouwen. Opvallend is de sterke stijging van de gemeten stijghoogte in 1993. Deze hangt samen met een verplaatsing en nieuwe inmeting van de peilbuis, waarbij de NAP-hoogte van de peilbuis is veranderd (de nieuwe buis is ca. 60 cm hoger komen te staan). De meetreeks voorafgaand aan 1993 is hiervoor niet gecorrigeerd. De doelrealisatiescore van de GVG is niet bepaald voor de meest recente periode, maar zou voor Vochtig schraalland vermoedelijk goed scoren.

9X6220/R00002/902793/DenB 6 december 2012


Eindrapport


De modellen voor de GHG en de GLG voor de laatste 2 perioden voldoen niet aan de eisen ten aanzien van de verklaarde variantie (deze is lager dan 70 %) en/of de verdampingsfactor (deze ligt niet tussen 0,5 en 2). De meest recente modellen zijn daarom als minder betrouwbaar te beschouwen. Evenals peilbuis B50D0066 vertoont deze peilbuis een sterke stijging van de gemeten stijghoogte in 1993. Deze hangt samen met een verplaatsing en nieuwe inmeting van de peilbuis, waarbij de NAPhoogte van de peilbuis is veranderd (de nieuwe buis is ca. 60 cm lager komen te staan). De meetreeks voorafgaand aan 1993 is hiervoor niet gecorrigeerd. De doelrealisatiescore van de GVG behorende bij Vochtig schraalland scoort met 71% bijna goed.

9.6

Analyse van kwaliteit grond-, oppervlaktewater of bodem Er zijn recente metingen van het ondiepe grondwater van één meetpunt (PK3). Vier filters (PK 1, 2, 4 en 5) gaven geen grondwater (droogte) en twee filters werden niet gevonden. Op meetpunt BMV09PK3 is ijzerrijk, zacht tot matig gebufferd grondwater aangetroffen met calcium en bicarbonaat als dominante ionen. Het iets verhoogde gehalte aan chloride (> 12 mg/l) en aanwezigheid van voedingsstoffen (orthofosfaat en ammonium duiden op een lichte verontreiniging.


9X6220/R00002/902793/DenB - 101 -

6 december 2012

Mogelijk is kalkrijker grondwater gemengd met ondiep grondwater afkomstig uit (voormalige) landbouwpercelen hoger op de flank van het beekdal. In figuur 9-6 is te zien dat de pH in de bodem toeneemt tot circa 5,5 op een diepte van 40 cm. Vanaf 40 cm geldt dat bij toenemende diepte de pH zakt (tot rond de 4). Dit patroon heeft zich vanaf 2006 ingezet. Opvallend is dat op 40 cm beneden maaiveld de pH hoger is dan de afgelopen jaren, waarbij het rond de 5 schommelde. De optimale pH-range voor vochtig schraalland is 4,1 tot 6,1. De gemeten pH bevindt zich in deze range. Tabel 9-3 Overzicht grondwaterkwaliteitsgegevens meetpunten PK3 in BMV ’t Merkske in 2009 en 2011. meetpunt BMV9-PK3 datum 09-09-2009

30-8-2011

grondwaterstand

0,98

0,32

pH

6,53

6,7

geleidbaarheid

µs/cm

208

96

HCO3

mg/L

67,22

58

Calcium (Ca)

mg/L

15

16

IJzer (II)

mg/L

11

13

Kalium (K)

mg/L

1,2

1,1

Magnesium (Mg)

mg/L

3,8

3,8

Mangaan (Mn)

mg/L

0,39

0,47

Natrium (Na)

mg/L

8,7

8,3

Chloride

mg/L

21

Fosfor totaal (P)

mg/L

Ortho-fosfaat (PO4-P)

mg P/L

0,16

0,13

Ammonium (NH4)

mg N/L

0,51

0,22

Nitraat (NO3-N)

mg N/L

<0,20

<0,05

Sulfaat opgelost (SO4)

mg SO4/L

20

9,7

9X6220/R00002/902793/DenB 6 december 2012

21 0,1


Eindrapport

Figuur 9-6 pH gemeten in de bodem rondom PK3

Stijghoogte Voor kwaliteitsmeetpunt BMV09PK2 zijn de bovenste 2 filters met elkaar vergeleken. Hieruit komt naar voren dat het grondwater maar in beperkte mate de bovenste 40cm (wortelzone) bereikt. Tevens heeft filter 2 geen duidelijk hogere grondwaterstand dan filter 1. De score voor stijghoogte is daarmee slecht. Voor kwaliteitsmeetpunten BMV09PK3, BMV09PK4 en BMV09PK5 zijn de bovenste 2 filters met elkaar vergeleken. Hieruit komt naar voren dat het grondwater de bovenste 40cm (wortelzone) bereikt. Filter 2 heeft echter geen duidelijk hogere grondwaterstand dan filter 1. De score voor stijghoogte is daarmee voor alle matig. Tabel 9-4 Beoordeling stijghoogte

9.7

Meetpunt

Eindscore stijghoogte

BMV09PK2

Slecht

BMV09PK3

Matig

BMV09PK4

matig

BMV09PK5

matig

Respons vegetatie Door de provincie zijn vanuit de vegetatieopnames gemiddelde indicatiewaarden berekend voor voedselrijkdom, vochttoestand en zuurgraad. Daarbij is gebruik gemaakt van indicatiewaarden die zijn afgeleid van de indeling in ecologische soortengroepen volgens Runhaar et al. (1989). De betekenis van de indicatiewaarden per soort is als volgt:


9X6220/R00002/902793/DenB - 103 -

6 december 2012

Vocht 1: aquatisch 2: nat 3: vochtig 4: droog



In figuur 9-7 is de vochtindicatie weergegeven op basis van looproutesecties behorende bij meetpunten PK2 en PK3.

Figuur 9-7 Vochtindicatie gebaseerd op looproutesecties PK2 (Broskens) en PK3 (Halsche Beemd)

Uit de figuur blijken de looproutesecties met een score van 2,5 vochtig tot nat te indiceren (1= aquatisch, 2 = nat, 3 = vochtig). Het gebied is dus relatief droog. De score is sinds 1996 vrijwel gelijk gebleven. In onderstaande figuren is aangegeven wat de voedsel- en zuurindicatie is op basis van de looproutes. Looproutesecties 14-26 zijn gelegen in Halsche beemd west (PK3). Looproutesecties 1 t/m 13 zijn gelegen in Broskens (PK2).

9X6220/R00002/902793/DenB 6 december 2012


Eindrapport

Figuur 9-8 Gemiddelde voedselindicaties voor de secties in looproutes nabij PK2 (Broskens) en PK3 (Halsche Beemd), beide met natuurdoeltype vochtig schraalland

Uit figuur 9-8 komt naar voren dat de vegetatie op beide meetpunten matig voedselrijk is (1=voedselarm, 2 = matig voedselrijk, 3 = zeer voedselrijk). Over de jaren heen lijkt een licht dalende trend (voedselrijker) zichtbaar.

Figuur 9-9 Gemiddelde zuurindicaties voor de secties in looproutes nabij PK2 (Broskens) en PK3 (Halsche Beemd), beide met natuurdoeltype vochtig schraalland

Beide meetpunten scoren door de jaren heen rond de 2,3, wat nog net als zwak zuur kan worden beschouwd (1 = zuur, 2 = zwak zuur 3 = basisch). De lichte schommelingen vertonen geen duidelijke trend.


9X6220/R00002/902793/DenB - 105 -

6 december 2012

9.8

Conclusies Hieronder is de eindbeoordeling voor ´t Merkske weergegeven per peilbuis. Het gaat om meetpunten gelegen in Halsche Beemd west. Deze scoren onvoldoende op basis van stijghoogte en chloride. BMV09PK3f1 Vochtig schraalland Aspect


Toestand

op basis van op basis van vergelijking met vergelijking met streefbeeld referentie Score Beschrijving 100% goed

Verontreiniging

stijghoogte matig tot matig slecht, pH goed buffering, sulfaat matig goed, chloride matig

Eindbeoordeling

onvoldoende

BMV09PK4f1 Vochtig schraalland Aspect



stijgend sinds 1996

Trend

↑

stijgend sinds 1996

onvoldoende

BMV09PK5f1 Vochtig schraalland Aspect

Toestand

op basis van op basis van vergelijking met vergelijking met streefbeeld referentie Score Beschrijving 71% bijna goed

Eindbeoordeling

Trend

↑

stijgend sinds 1996

stijghoogte matig tot matig goed geen gegevens onvoldoende

9X6220/R00002/902793/DenB 6 december 2012

↑

stijghoogte matig tot matig slecht geen gegevens

Eindbeoordeling


Toestand

Trend


Eindrapport

9.9

Vragen en opmerkingen Drie peilbuizen in het gebied laten een abrupte verandering in gemeten stijghoogte zien in 1993. Deze veranderingen zijn veroorzaakt door verplaatsing en nieuwe inmeting van de peilbuizen, waarbij de NAP-hoogte van de peilbuizen is veranderd. De meetreeksen voorafgaand aan 1993 zijn hiervoor niet gecorrigeerd en daarom onbruikbaar voor analyse.

9.10

Literatuur Bartholomeus,R., r. van Dongen, P. de Louw (2004). Onderzoek naar kwelafhankelijke vegetatie in beekdal het Merkske. H2O 10: 27-30. Cools et al. (2006). Herstel-en ontwikkelplan schraallanden. Provincie Noord-Brabant, ’s Hertogenbosch. Runhaar, J. 1989. Toetsing ecotopensysteem: Relatie tussen de vochtindicatie van de vegetatie en grondwaterstanden. Landschap 6: 129-146. Stuurman, R. et al. (2002). Beleidsmeetnet verdroging Provincie Noord-Brabant. Rapport Provincie Noord-Brabant, ’s Hertogenbosch.


9X6220/R00002/902793/DenB - 107 -

6 december 2012

10

DEN DULVER (BMV10)

10.1


Langstraat met o.a. Den Dulver

Naam waterschap

Brabantse Delta

VHR-gebied?

Ja (HR-gebied)

Fasering provincie

1


569,2


468,3 Staatsbosbeheer Slagenlandschap met vochtig grasland, struweel, eendenkooi, veenputjes en sloten in een aantal natuurgebieden (het Labbegat, de Dullaert, de Dulver en de Hoven) op de grens van de zandgronden en het rivierengebied in Noord-Brabant. Door sterke kwel vanuit de hogere gronden worden in deze “Naad van Brabant” veel zeldzame planten- en diersoorten aangetroffen. Het Labbegat is momenteel het soortenrijkste schraallandgebied in Noord-Brabant.


Gele zegge, slangewortel, spaanse ruiter, orchideeen, kranswieren in kwelsloten, trilveen, schrale graslanden


Broedkolonie blauwe reiger in Den Dulver


Polder + kwel (Vk) In afgegraven percelen, sloten en poelen komt veel kwelwater aan het oppervlak. Dit is vermoedelijk van lokale oorsprong gezien de aanwezigheid van soorten van kalkarm milieu (gagel, beenbreek, vlottende bies). Reservaat Den Dulver is een peilhorst en wordt nat gehouden door aanvoer van water. De Dullaard ontvangt door onderbemaling regionale calciumrijke kwel. Diepe kwel wordt afgevangen door het zuidelijk afwateringskanaal. Het waterpeil in dit kanaal is circa 20 jaar geleden met meer dan 1 m verlaagd.

Eigendoms/gebruikssituatie

Staatsbosbeheer is voor ca. 150 ha eigenaar van bestaande en toekomstige schraallanden.


Achteruitgang van de rijke flora en fauna is een gevolg van de verdroging door de ontwatering (vooral door de peilverlagingen uitgevoerd in de ruilverkaveling in 1990). De kwel komt niet meer tot in de wortelzone. Maatregelen om de verdroging te bestrijden kunnen ingrijpend zijn en hebben een behoorlijke ruimtelijke impact. Bij de revitalisering Wijde Biesbosch en bij de totstandkoming van het nieuwe bestemmingsplan Buitengebied van de gemeente Waalwijk komen deze maatregelen eveneens aan de orde.


Het gehele EHS-gebied Westelijke Langstraat (gebied tussen Waspik en Waalwijk met daarin De Dulver, Den Dullaert en Het Labbegat) moet verworven en ingericht worden om de watersituatie te optimaliseren.

9X6220/R00002/902793/DenB 6 december 2012


Eindrapport

Het Zuidelijk Afwateringskanaal dient te worden geïsoleerd of het waterpeil aangepast. De belangrijkste maatregelen zijn: aanpassen van de waterstanden, het afplaggen maaiveld en het verbeteren van de waterkwaliteit. Natuurdoeltype

10.2

Vochtig schraalland

Meetlocaties Den Dulver In onderstaande figuur is de ligging van de meetpunten in Den Dulver weergegeven.

Figuur 10-1 Ligging meetpunten Den Dulver



aard meting

doeltype

meetpunt

looproute vegetatie (44701)

BMV10PT1

In noorden van gebied, in graslandperceel

grondwaterstand

nabij Zuidelijk Afwateringskanaal (ZAK) BMV10PT2

sectie 1

schraalland

In noorden van gebied in graslandperceel ca

grondwaterstand

100m ten zuiden van ZAK BMV10PT3

Vochtig Vochtig

sectie 2 en 3

schraalland

In graslandperceel in centrum van gebied

grondwaterstand

Vochtig

sectie 5

schraalland


9X6220/R00002/902793/DenB - 109 -

6 december 2012



aard meting

watervoerend

meetpunt BMV10PV1

pakket Stijghoogtemeetpunt 1 km ten westen van

grondwaterpeil

1ste WVP

peilschaal

Peil ZAK

Den Dulver BMV10PSV2

Peilschaal bij brug over Zuidelijk Afwateringskanaal (ZAK)


Dino-code

Filter

meetpunt

10.3

Maaiveld

Onderkant

Bovenkant

metingen

(m NAP)

filter (m NAP)

filter (m NAP)

aanwezig

BMV10PT1

B44G0530

1

-0.31

-1.87

-2.17

Ja

BMV10PT2

B44G0532

1

-0.37

-1.85

-2.16

Ja

BMV10PT3

B44G0536

1

-0.49

-1.8

-2.05

Ja

BMV10PV1

B44G0564

1

0.43

-0.27

-1.27

Ja

BMV10SV2

P44G0019

1

Ja

Referentie en streefbeeld In tabel 10-2 zijn de streefwaarden voor GGOR weergegeven. Tabel 10-2 Streefwaarden voor GGOR Meetpunt BMV10PT1 BMV10PT2 BMV10PT3

GVG

GLG

GVG

GLG

(cm – mv)

(cm – mv)

(m NAP)

(m NAP)

referentie

0

<25

*

*

streefbeeld

< 20 à 40 cm

<45 à 65

<-51 à -71

<-76 à -96

referentie

0

<25

*

*

streefbeeld

< 20 à 40 cm

<45 à 65

<-57 à -77

<-82 à -102

referentie

0

<25

*

*

<45 à 65

<-69 à -89

<-94 à -114

streefbeeld < 20 à 40 cm *vanwege maaiveldverlaging niet meer relevant

10.4

Inventarisatie GGOR-maatregelen Staatsbosbeheer wil samen met het waterschap maatregelen nemen zoals peilverhogingen, aanvoeren van Maaswater en maaiveldverlagingen. De mogelijkheden voor optimalisatie van de waterhuishouding zijn verkend. In 20042005 is een verdrogingsonderzoek afgerond naar mogelijke maatregelen in het gebied. Dit onderzoek diende als basis voor het GGOR proces. Uit het verdrogingsonderzoek kwamen drie scenario's, waarbij het isoleren van het Zuidelijk Afwateringskanaal in ieder scenario de basis was.

10.5


9X6220/R00002/902793/DenB 6 december 2012


Eindrapport


Figuur 10-2 laat zien dat voor de GHG en GLG de laatste perioden niet wordt voldaan aan de eisen ten aanzien van verklaarde variantie en verdampingsfactor. Deze modellen zijn dus als minder betrouwbaar aan te merken. De doelrealisatiescore van de GVG behorende bij Vochtig schraalland scoort met 68% onvoldoende. De tijdreeks vanaf 1980 laat een licht stijgende trend zien.


9X6220/R00002/902793/DenB - 111 -

6 december 2012


Figuur 10-2 laat zien dat voor de GHG en GLG de laatste perioden niet wordt voldaan aan de eisen ten aanzien van verklaarde variantie en verdampingsfactor. Deze modellen zijn dus als minder betrouwbaar aan te merken. De doelrealisatiescore van de GVG behorende bij Vochtig schraalland scoort met 0% slecht. De tijdreeks vanaf 1995 laat een dalende trend zien. Voor PT3 kwamen uit de modellering van de grondwaterstand geen betrouwbare uitkomsten.

9X6220/R00002/902793/DenB 6 december 2012


Eindrapport


De tijdreeks voor verklaarmeetpunt BMV10PV1 (zie figuur 10-4) is relatief kort (2006-2010). Hierdoor is geen uitspraak te doen over trend. Als de GVG van dit verklaarmeetpunt aan de GVG waarden behorende bij natuurdoeltype Elzenbroekbos zou worden getoetst, zou het met 0% slecht scoren. Het meetpunt is mogelijk niet geschikt voor deze toetsing.

10.6

Analyse van kwaliteit grond-, oppervlaktewater of bodem Er zijn geen gronden oppervlaktewatergegevens vanuit meetrondes van de provincie beschikbaar. Evenmin zijn er recente gegevens van de kwaliteit van oppervlaktewater. Stijghoogte Van verklaarmeetpunt PV1 zijn de bovenste 2 filters met elkaar vergeleken. Het grondwater bereikt de bovenste 40 cm (wortelzone) niet. Tevens is de grondwaterstand in het 2de filter niet hoger dan het 1ste filter; er is dus geen sprake van kweldruk. Omdat er geen sprake is van kwel tot in de wortelzone krijgt het meetpunt voor het aspect “stijghoogte” een oordeel slecht.


9X6220/R00002/902793/DenB - 113 -

6 december 2012

10.7




In figuur 10-5 is de vochtindicatie weergegeven op basis van looproutesecties behorende bij meetpunten PT1, PT2 en PT3.

Figuur 10-5 Vochtindicatie gebaseerd op looproutesecties behorende bij meetpunten PT1, PT2 en PT3

Uit de figuur komt naar voren dat deze looproutesecties “nat” indiceren (1= aquatisch, 2 = nat, 3 = vochtig). Dit geldt voor alle drie de meetlocaties. De score is sinds 1996 vrijwel gelijk gebleven. In figuren 10-6 en 10-7 is de zuurindicatie en voedselindicatie uitgezet. Alle toestandsmeetpunten hebben als bijbehorend natuurdoeltype vochtig schraalland. Voor PT1 is looproutesectie 1 gebruikt, voor PT2 zijn looproutesecties 2 en 3 gebruikt en voor PT3 is looproutesectie 5 gebruikt.

9X6220/R00002/902793/DenB 6 december 2012


Eindrapport

Figuur 10-6 Voedselindicatie vochtig schraalland den Dulver

Uit figuur 10-6 blijkt dat de drie meetpunten alle rond de 1,7 scoren op basis van de bijbehorende looproutesecties en zijn daarmee als matig voedselrijk te beschouwen (1=voedselarm, 2 = matig voedselrijk, 3 = zeer voedselrijk). Over de jaren heen is er geen duidelijke trend waarneembaar.

Figuur 10-7 Zuurindicatie vochtig schraalland den Dulver

De drie meetpunten laten door de jaren heen lichte schommelingen zien, in 2010 zitten echter alle drie de meetpunten rond de score 2 –zwak zuur (1 = zuur, 2 = zwak zuur 3 = basisch). De lichte schommelingen vertonen geen duidelijke trend.


9X6220/R00002/902793/DenB - 115 -

6 december 2012

10.8

Conclusies Hieronder is de eindbeoordeling voor Den Dulver weergegeven per peilbuis. De toestandsmeetpunten scoren onvoldoende tot slecht op basis van de grondwaterstanden. Gezien de slechte score voor stijghoogte in PV1 ontbreekt ook de mogelijkheid voor buffering van de vegetatie. Feitelijk is op grond hiervan de toestand slecht op beide toestandsmeetpunten. KWR (2009) trok eenzelfde conclusie. In dit gebied in de westelijke Langstraat heeft verdrogingsbestrijding nog niet plaatsgevonden. Een verandering was dan ook nog niet te verwachten. Een belangrijke te nemen maatregel is het verminderen van de drainerende werking van het Zuidelijk Afwateringskanaal. op basis van op basis van vergelijking met vergelijking met streefbeeld Grondwaterstanden referentie Score Beschrijving GVG 68% onvoldoende Grondwaterkwaliteit Kwelaanvoer en stijghoogte slecht zuurbuffering slecht in PV1 Verontreiniging Eindbeoordeling BMV10PT2 Vochtig schraalland Aspect

Toestand

Trend

↓

licht dalend sinds 2007

slecht

9X6220/R00002/902793/DenB 6 december 2012

sterk wisselend

onvoldoende

op basis van op basis van vergelijking met vergelijking met streefbeeld Grondwaterstanden referentie Score Beschrijving GVG 0% slecht Grondwaterkwaliteit Kwelaanvoer en stijghoogte slecht zuurbuffering slecht in PV1 Verontreiniging Eindbeoordeling

+-


Eindrapport

10.9

Literatuur Cools et al. (2006). Herstel-en ontwikkelplan schraallanden. Provincie Noord-Brabant, ’s Hertogenbosch. KWR 2009. Evaluatie Beleidsmeetnet verdroging Noord-Brabant Deelrapport 2 Gebiedsbeschrijvingen. KWR, Nieuwegein i.o.v. Provincie Noord-Brabant, ’s Hertogenbosch. Runhaar, J. 1989. Toetsing ecotopensysteem: Relatie tussen de vochtindicatie van de vegetatie en grondwaterstanden. Landschap 6: 129-146. Stuurman, R. et al. (2002). Beleidsmeetnet verdroging Provincie Noord-Brabant. Rapport Provincie Noord-Brabant, ’s Hertogenbosch.


9X6220/R00002/902793/DenB - 117 -

6 december 2012

11

REGTE HEIDE EN OMGEVING (BMV11)

11.1


Regte Heide en Riels Laag

Naam waterschap

Brabantse Delta

VHR-gebied?

Ja (HR-gebied)

Fasering provincie

1


301,7

Opp. deel VHR Eigenaar/beheerder

220,3 Brabants Landschap, particulieren


Heringericht beekdalmoeras grenzend aan een rug met heide


Soorten van natte heide (Regte Heide) waaronder beenbreek, klokjesgentiaan, heidekartelblad, moeraswolfsklauw en gevlekte orchis. In het Riels laag verschenen veldrus en duizendknoopfonteinkruid en snavelzegge


Korhoen, struweelvogels


Systeemtype: Beekdal + kwel (IIz) De waarde van het beekdal van de Leij wordt voor een belangrijk deel bepaald door de landschappelijke en hydrologische samenhang met het aangrenzende heide- en bosgebied. Op de overgang is kwel aanwezig Het gaat om lokale kwel uit een dik grofzandig freatisch pakket. Om deze kwel meer te benutten is het beheer in een deel van de Leij sterk geëxtensiveerd. Daardoor is sinds 1992 een overstromingsvlakte van zo'n 15 ha ontstaan. Dit gebied ligt ten noorden van Ooievaarsnest en ten zuiden van de Witte Brug. Ten noorden daarvan is onlangs voor een groot deel eenzelfde situatie gerealiseerd.


Brabants Landschap

Planol.bestemmingen



Door verdroging zijn vooral grondwaterafhankelijke natuurwaarden aangetast in: a. vochtige delen van de heide b. beekdal van de Leij. ad a. Op de heide is het areaal vochtige en natte heide sterk afgenomen. Soorten als beenbreek, klokjesgentiaan, heidekartelblad, moeraswolfsklauw en gevlekte orchis stonden en staan onder druk. Ook vennetjes zijn dichtgegroeid en in gagel- en wilgenstruwelen is de opslag van berk toegenomen. Ontwatering van landbouwgronden ten noordoosten en zuidoosten is waarschijnlijk de hoofdoorzaak van de verdroging. Daarnaast kunnen leempakketten zijn aangetast door graafwerkzaamheden van militairen.

9X6220/R00002/902793/DenB 6 december 2012


Eindrapport

ad b. Aansluitend op reeds uitgevoerd beekdalherstel is verbetering van de situatie rondom Ooievaarsnest gewenst. Het waterpeil aldaar is voor de landbouw tijdens de ruilverkaveling (in 1985) verlaagd. Vrij recent hebben zich hier enkele nieuwe landbouwbedrijven gevestigd. Naast waterkwantiteitsaspecten is verbetering van de waterkwaliteit aandachtpunt. Oplossingsrichtingen

Voor de deelgebieden geldt dat verwerving van gronden rondom Ooievaarsnest de hoogste prioriteit heeft.

Natuurdoeltype

11.2

Vochtige heide en vochtig schraalland

Meetlocaties Regte Heide In onderstaande figuur is de ligging van de meetpunten in Regte Heide weergegeven.


Locatie van

meetpunt

meetpunt

BMV11PT4

NO-rand Regte

Aard meting

Doeltype

Looproute vegetatie

grondwater

Heide BMV11PT3

Riels Laag

grondwater

Natte heide

sectie 1 t/m 10

BMV11PT1

beekdal Oude Leij

gronden

Moeras

sectie 28-30

ten Z. van Riels

oppervlakte-

Hoefke

waterpeil

BMV11SV1

Rietven

venpeil

Ven

geen looproute

BMV11PT2

Regte Heide aan

Natte heide

sectie 68-70

W-zijde


9X6220/R00002/902793/DenB - 119 -

6 december 2012



aard meting

BMV11SV1

Oude Leij

beekpeil

BMV11PV2

Riels Hoefke

grondwater

watervoerend pakket

meetpunt


Dino-code

Filter

meetpunt

11.3

Maaiveld

Onderkant filter

Bovenkant

metingen

(m NAP)

(m NAP)

filter (m NAP)

aanwezig

BMV11PT1

B50E0567

1

15,99

15,59

15,84

Ja

BMV11PT2

B50E0568

1

16,98

14,48

14,98

Ja

BMV11PT3

B50F0685

1

16,21

15,01

15,51

Ja

BMV11PT4

B50F0633

1

16,82

14,28

14,78

-

BMV11SV1

P50E0008

BMV11PV2

B50E0569

1

20,2

15,7

16,2

Ja Ja

Referentie en streefbeeld Het Riels Laag is één van de weinige beekdalen in Noord-Brabant waar veenvorming onder invloed van kwel, zeer ondiepe, weinig fluctuerende waterstanden en voedselarme condities mogelijk is en inmiddels een aanvang heeft genomen. Daarmee ontstaat een perspectief op een venig beekdal met bijzondere soorten zoals we dat nu nog kennen van het Nartheciumbeekje in de Meijnweg (L), de bovenloop van de Roode beek in de Brunsummerheide (L) en in de vijftiger jaren nog in de Strijper Aa bij Leende. Tabel 11-2 Streefwaarden voor GGOR Meetpunt


GVG

GLG

GVG

GLG

(cm – mv)

(cm – mv)

(m NAP)

(m NAP)

nb

nb

BMV11PT4

streefbeeld mozaiek van heide

40

110?

BMV11PT3

referentie

>13 (20)

>25 (50)

trilveen BMV11PT1

streefbeeld

boven mv

20 (40)

Rietven (M12Zz)

streefbeeld

nb

nb

BMV11PT2

referentie

>20 (40)

-

40

110?

-

(vochtige heide) BMV11PT2

streefbeeld

-

-

(mozaiek van heide) Tussen haakjes de ondergrens bij 0%

In tabel 11-3 zijn de waterkwaliteitsnormen voor aquatische habitats benoemd, die aanwezig zijn in het Riels Laag. Het gaat hierbij om het habitat zwakgebufferd ven. Daarnaast kent de zone langs het habitat een ontwikkelingsperspectief naar trilveen/overgangsveen (habitat H7410_A). De aanwezigheid van veenvormende soorten waaronder veenmossen wijzen hierop. Het voorkomen van trilveen is vermeld in het Natura 2000 beheerplan. Het type is echter niet opgenomen als instandhoudingsdoel aangezien hiervoor uitgegaan wordt van de typen die aanwezig waren in 2005. Het trilveen is hierna pas ontstaan. Omdat de ontwikkeling naar trilveen een belangrijke ontwikkeling is, zijn ook de normen voor hoogveenven opgenomen in de tabel. Het Rietven op de Regte Heide behoort tot watertype M12Zz (Van Dam, 2008).

9X6220/R00002/902793/DenB 6 december 2012


Eindrapport

Tabel 11-3 Nutriëntennormen (zomergemiddelden) zuurstofverzadiging, pH en alkaliniteit voor oppervlaktewater (mg/l). (bron: STOWA, 2007. Referenties en maatlatten voor natuurlijke watertypen voor de Kaderrichtlijn Water; Alterra, 2010. Milieucondities van aquatische beheertypen) KRW-norm R4 (langzaam stromende beek)

Component

Zuur ven of

ven)

hoogveenven***

GEP

GEP* (=GET)

M12 (zwak gebufferd

(=GET)

ZGET

ZGET

N-totaal (mg/l)

4**

3

2

0,7

P-totaal (mg/l)

0,12

0,05

0,1

0,03

Zuurstofverzadiging (%)

50 - 100

50 - 80

60 -120

70 - 110

pH

4,5 - 8,0

4,5 - 7,5

4,0 - 7,5

4,5 - 6,5

3,5 - 5,5 ≤0,1

Alkaliniteit (meq/l) NH4-N + NO3-N

0,4

P-ortho

0,017

* GEP= goed ecologisch potentieel; ZGET= zeer goed ecologische toestand; GET= goede ecologische toestand. ** Voor N-totaal ligt er een voorstel voor aanpassing van de norm van 4 naar 2,4 mg N/l (M. vd Berg, 2011). *** Hier zijn de normen voor een goede toestand van een zuur ven of hoogveenven als meest gevoelige habitattype gehanteerd. De normen voor een zwakgebufferd ven zijn minder streng: 0,1 mg/l voor P-totaal (!), 2,0 mg/l voor Ntotaal (!), pH tussen 4,5 en 6,5 en alkaliniteit tussen 0,1 en 1 meq/l.

De Oude Leij is een R4 beek (permanente langzaam stromende beek op zand). De zomergemiddelde KRW-normen voor nutriënten zijn 4 mg N/l voor totaal stikstof en 0,12 mg P/l voor totaal fosfaat.

11.4

Inventarisatie GGOR-maatregelen Riels Laag is in de negentiger jaren heringericht. Dit heeft geleid tot een vernatting van de aangrenzende heide. In het Riels Laag zelf komen habitats tot ontwikkeling (zie beheerplan Natura 2000 Regte Heide). Halverwege de jaren 2000-2010 is de RWZI Alphen afgekoppeld van de bovenlopen van de Oude Leij en aangesloten op de RWZI Riel. Er is in een plan in voorbereiding (Royal Haskoning, 2012) om de Oude Leij nog verder te optimaliseren waaronder aanleg van een zuiverend helofytenfilter bij de samenvloeiing van de bovenlopen.

11.5

Analyse van de hydrologie Met behulp van Menyanthes zijn de grondwaterreeksen gecorrigeerd voor neerslag en verdamping. Dit is weergegeven in figuren 11-2 t/m 11-5. In figuur 11-6 is de peilschaal in het Rietven weergegeven.


9X6220/R00002/902793/DenB - 121 -

6 december 2012


Uit figuur 11-2 blijkt dat er voor een relatief korte tijdsperiode gegevens beschikbaar zijn. Het berekende model voldoet aan de randvoorwaarden en wordt daarom als betrouwbaar beschouwd. De GVG scoort, getoetst aan de randvoorwaarden behorende bij Moeras, met 100% goed.

9X6220/R00002/902793/DenB 6 december 2012


Eindrapport


Uit figuur 11-3 blijkt dat er voor een relatief korte tijdsperiode gegevens beschikbaar zijn. Het berekende model voldoet aan de randvoorwaarden en wordt daarom als betrouwbaar beschouwd. De doelrealisatiescore bedraagt 100% en scoort daarmee goed (getoetst aan de randvoorwaarden behorende bij Natte heide).


9X6220/R00002/902793/DenB - 123 -

6 december 2012


Uit figuur 11-4 blijkt dat er voor een relatief korte tijdsperiode gegevens beschikbaar zijn. Het berekende model voldoet aan de randvoorwaarden en wordt daarom als betrouwbaar beschouwd. De GVG score, getoetst aan de randvoorwaarden behorende bij Natte heide, scoort met 100% goed.

9X6220/R00002/902793/DenB 6 december 2012


Eindrapport

Figuur 11-5 Verloop grondwaterstand gecorrigeerd voor neerslag en verdamping van verklaarmeetpunt BMV11PV2

Figuur 11-5 laat zien dat voor het verklaarmeetpunt BMV11PV2 voor een relatief korte tijdsperiode gegevens beschikbaar zijn (2007-2012). Het is daarom niet mogelijk een uitspraak te doen over de trend. De GVG score, indien getoetst aan de randvoorwaarden behorende bij Droge heide, zou met 100% ‘goed’ scoren.


9X6220/R00002/902793/DenB - 125 -

6 december 2012

Figuur 11-6 Verloop peilschaal BMV11PT3f1 (Rietven)

De figuur van het ven op de Regte Heide laat ondanks de uitschieters geen duidelijke trend zien, waarbij het peil door de jaren heen schommelt rond de 15.7m NAP. Binnen één jaar is er een flinke fluctuatie te zien van bijna 1 m. Dit betekent dat de kans op veenmossen en veenvorming beperkt is. Er is geen streefbeeld geformuleerd. Daarom is er geen oordeel te geven over de hydrologie van dit ven.

11.6

Analyse van kwaliteit grond-, oppervlaktewater of bodem Er zijn geen grond en grondwatergegevens vanuit BMV-meetronde van de provincie Noord-Brabant. Evenmin zijn er recente gegevens van de kwaliteit van oppervlaktewater zoals het Rietven of de zwakgebufferde wateren in het Riels Laag. Stijghoogte Toestandsmeetpunt PT1 zijn de bovenste 2 filters met elkaar vergeleken. Het grondwater bereikt de bovenste 40 cm (wortelzone) niet. Tevens is de grondwaterstand in het 2de filter niet hoger dan het 1ste filter; er is dus geen sprake van kweldruk. Omdat er geen sprake is van kwel tot in de wortelzone krijgt het meetpunt voor het aspect “stijghoogte” een oordeel slecht. Dit is alleen relevant voor vegetaties die kwelafhankelijk zijn.

9X6220/R00002/902793/DenB 6 december 2012


Eindrapport

11.7




In figuur 11-7 is de vochtindicatie van de verschillende meetpunten bepaald op basis van bijbehorende looproutesecties.

Figuur 11-7 Vochtindicatie Regte Heide op basis van looproutesecties

De hoeveelheid data verschilt behoorlijk per looproute. Voor toestandsmeetpunten PT1 en 2 geldt dat na 2006 niet meer is gemeten. De looproutesecties behorende bij de andere 2 meetpunten zijn juist pas sinds 2010 belopen. De looproutesecties behorende bij PT1 indiceert een 2 – Nat. Toestandsmeetpunten 2 en 3 hebben als natuurdoeltype natte heide. PT3 heeft echter een beduidend lagere score wat duidt op een natte tot aquatische toestand, terwijl de score van PT 2 juist een drogere ‘vochtig’ indiceert (1 = vochtig, 2 = nat, 3 = aquatisch) In onderstaande figuren zijn de voedselindicatie en de zuurindicatie gebaseerd op de looproutesecties weergegeven.


9X6220/R00002/902793/DenB - 127 -

6 december 2012

Figuur 11-8 Voedselindicatie op basis van looproutesecties behorende bij de meetpunten

Toestandsmeetpunten 1 en 3 laten een duidelijk dalende (minder voedselrijk) trend zien. Sinds 2006 zijn er echter geen gegevens meer voorhanden. Toestandsmeetpunt is pas recent belopen en indiceert een voedselarme toestand.

Figuur 11-9 Zuurindicatie op basis van looproutesecties behorende bij de meetpunten

De toestandsmeetpunten 1 en 3 laten beide een licht stijgende trend zien (minder zuur). Sinds 2006 zijn echter geen gegevens meer voorhanden. Toestandsmeetpunt 2 indiceert een zure tot zwak zure toestand (1 = zuur, 2 = zwak zuur 3 = basisch). De reeks is te kort om van een trend te kunnen spreken.

9X6220/R00002/902793/DenB 6 december 2012


Eindrapport

11.8

Conclusies Hieronder is de eindbeoordeling voor Regte Heide weergegeven per peilbuis. BMV11PV2 Droge heide Aspect


Toestand op basis van op basis van vergelijking met vergelijking met referentie Score Beschrijving 100 goed

Toestand

Trend

op basis van op basis van vergelijking met vergelijking met referentie Score Beschrijving 100 goed

trend 5 jaar. Sterk wisselend

goed


Toestand

Trend


+-



Eindbeoordeling

goed

BMV11PT1f1 Moeras Aspect

Toestand

Trend


Eindbeoordeling

+-

trend 6 jaar, gelijkmatig

stijghoogte goed goed geen gegevens goed


+-

geen gegevens

Eindbeoordeling


gelijkmatig

goed

BMV11PT3f1 Natte heide Aspect


+-


Eindbeoordeling


Trend

9X6220/R00002/902793/DenB - 129 -

6 december 2012

Zowel de toestandsmeetpunten als het verklaarmeetpunt scoren goed op basis van grondwaterstanden (en stijghoogte). De verdroging in het gebied is aanmerkelijk verminderd door de herinrichting en natuurontwikkeling in het dal van de Oude Leij. Er staan nog aanvullende maatregelen op stapel in de Oude Leij (Royal HaskoningDHV, 2012). Daarnaast wordt een projectplan voorbereid voor herinrichting in het dal van de Poppelsche Leij aan de oostzijde van de Regte Hei.

11.9

Vragen en opmerkingen De inrichting van het meetnet is niet goed genoeg om de veranderingen in het gebied onder invloed van voorgenomen maatregelen te bepalen. De resultaten zijn nu vooral gebaseerd op GXG in het heidelandschap. Kwaliteitsgegevens van gronden van oppervlaktewater missen nog, evenals GXG en stijghoogte in al of niet heringerichte delen van beekdalen. Monitoring is in voorbereiding of inmiddels opgestart voor dit Natura2000-gebied en voor Oude Leij en Poppelsche Leij grenzend aan de Regte Hei.

11.10

Literatuur KWR 2009. Evaluatie Beleidsmeetnet verdroging Noord-Brabant Deelrapport 2 Gebiedsbeschrijvingen. KWR, Nieuwegein i.o.v. Provincie Noord-Brabant, ’s Hertogenbosch. Royal HaskoningDHV (2012). Herinrichting Oude Leij – projectplan. Rapport i.o.v. Waterschap Brabantse Delta, Breda. Runhaar, J. 1989. Toetsing ecotopensysteem: Relatie tussen de vochtindicatie van de vegetatie en grondwaterstanden. Landschap 6: 129-146. Stuurman, R. et al. (2002). Beleidsmeetnet verdroging Provincie Noord-Brabant. Rapport Provincie Noord-Brabant, ’s Hertogenbosch.

9X6220/R00002/902793/DenB 6 december 2012


Eindrapport

12

DE BRAND (BMV12)

12.1


De Brand

Naam waterschap

Dommel

VHR-gebied?

HR-gebied

Fasering provincie

1

Opp. Natte natuurparel 650,9 Opp. deel VHR Eigenaar/beheerder Karakter en gemeenschappen

556,9 Brabants Landschap, particulieren Broeklandschap bestaande uit moerasterreinen, vochtige loofbossen en vochtige graslanden

Bijzondere plantensoorten bossoorten zoals gulden boterbloem, boskortsteel, bosgierstgras Fauna van natte milieus sprinkhaanrietzanger, bruine kiekendief, blauwborst, houtsnip Ecohydrologie; kweltypen

Systeemtype: Bosrabatten (IV) Zowel stagnatie als lokaal optreden van kwel.

Eigendoms/gebruikssituatie Probleemschets, analyse

Brabants landschap, Particulieren (40%) Doordat in grote delen van het gebied leem in de ondergrond zit, is er een groot areaal aan natte natuur. Aanwijzingen voor diepe kwel ontbreken. Het gebied is nog steeds nat, maar er zijn signalen dat verdroging is opgetreden. Voordat in de jaren zestig de Zandleij werd gegraven was het gebied 's winters gewoonlijk ontoegankelijk omdat het onder water stond. Tegenwoordig is dat niet meer het geval vooral door het verdrogende effect van de Zandleij. Vanaf de 70-er jaren lijkt er geen verdere verdroging van het gebied te zijn opgetreden.


Opheffen van de drainerende werking van de Zandleij en daarmee ook de ongewenste inundaties met vervuild water aanpakken. Dus: optimalisatie van de waterhuishouding door het dempen van de waterlopen Zandleij en Kasteelloop en het water omleiden via de te verbeteren Zandkantse Leij en de nieuw te graven Endekeloop. Daarnaast maatregelen in de detailontwatering treffen.

Natuurdoeltype

Vogelkers-essenbos en eikenhaagbeukenbos


9X6220/R00002/902793/DenB - 131 -

6 december 2012

12.2

Meetlocaties De Brand Hieronder is in de figuur de ligging van de meetpunten in de Brand weergegeven.




aard meting

Doeltype

looproute vegetatie

BKMV12PK2

Broekbos nabij rietmoeras, Oud Tiend

Grondwater

Elzenbroekbos

sectie 21 t/m 28

BKMV12PT1

Noordelijk

grondwater

Elzenbroekbos

sectie 27 t/m 30

Meetpunt



aard meting

Tussen Drunense

Grondwater

watervoerend pakket

Meetpunt BMV12PV3f1

duinen en De Brand


Dino-code

Filter

meetpunt

Maaiveld

Onderkant

Bovenkant

metingen

(m NAP)

filter (m NAP)

filter (m NAP)

aanwezig

BKMV12PK2

B44H0534

1

Ja

BKMV12PT1

B44H0533

1

7,36

6,56

BMV12PV3f1

44HP0288

1

7,89

3,43

9X6220/R00002/902793/DenB 6 december 2012

7,06

Ja Nee


Eindrapport

12.3

Referentie en streefbeeld In onderstaande tabel zijn de streefwaarden voor de GGOR opgenomen. Tabel 12-2 Streefwaarden voor GGOR Meetpunt

Referentie of

GVG

GLG

GVG

GLG

streefbeeld?

(cm – mv)

(cm – mv)

(m NAP)

(m NAP)

BKMV12PK2

referentie

0

70

7,00

6,30

BKMV12PK2

streefbeeld

19 (30)

-

BKMV12PT1

referentie

+10

40

0

-

BKMV12PT1 streefbeeld Tussen haakjes de ondergrens bij 0%

12.4

Inventarisatie GGOR-maatregelen De GGOR-studie is uitgevoerd rond 2010. De Endekeloop is gegraven vooruitlopend op het omleiden en dempen van de Zandleij in De Brand.

12.5

Analyse van de hydrologie Met behulp van Menyanthes zijn de grondwaterreeksen gecorrigeerd voor neerslag en verdamping. Dit is weergegeven in figuur 12-2.

Figuur 12-2. Verloop grondwaterstand gecorrigeerd voor neerslag en verdamping van toestandsmeetpunt BMV12PT1f1


9X6220/R00002/902793/DenB - 133 -

6 december 2012

Uit figuur 12-2 blijkt dat er voor een relatief korte tijdsperiode (2009-2012) gegevens beschikbaar zijn. Het berekende model voldoet aan de randvoorwaarden en is daarom als betrouwbaar te beschouwen. De GVG scoort, getoetst aan de randvoorwaarden behorende bij Elzenbroekbos met 0% slecht.

12.6

Analyse van kwaliteit grond-, oppervlaktewater of bodem De kwaliteit van het ondiepe grondwater is gemeten in 2009 en 2011 op kwaliteitsmeetpunt 2 in Elzenbroekbos. Het betreft zwak zuur, zwakgebufferd grondwater (alkaliniteit 0,5 meq/l) dat niet erg rijk is aan basen zoals calcium (< 1meq/l). Het bufferend vermogen van het grondwater is dus niet erg groot. De meetgegevens zijn bij elkaar gezet in tabel 12-2. Tabel 12-2 Samenstelling van het grondwater op meetpunt P2 in 2009 en 2011

meetpunt BMV12-PK2 daum 20-08-2009 6-10-2011 grondwaterstand 1,87 1,37 pH 6,14 5,84 geleidbaarheid µs/cm 163 132 HCO3 mg/L 35 Calcium (Ca) mg/L 24 17 IJzer (II) mg/L 29 1,6 Kalium (K) mg/L 0,55 0,64 Magnesium (Mg) mg/L 1,7 1,6 Mangaan (Mn) mg/L 0,051 0,043 Natrium (Na) mg/L 6,9 7,6 Chloride mg/L 12 11 Fosfor totaal (P) mg/L 0,14 Ortho-fosfaat (PO4-P) mg P/L 0,13 0,12 Ammonium (NH4) mg N/L 0,13 0,13 Nitraat (NO3-N) mg N/L <0,20 <0,05 Sulfaat opgelost (SO4) mg SO4/L 15 18 De samenstelling van het grondwater duidt niet op verontreiniging. Het gehalte aan chloride, sulfaat en stikstof is laag (tabel 12.5) en voldoet aan de normen zoals genoemd in KWR (2009). De invloed van het grondwater op de bodem is niet erg groot. De ontwikkeling van de pH in de bodem (fig. 12-3) laat door de jaren heen een daling zien in de pH. Op grotere diepte in de bodem is de pH hoger. In 2011 ligt de pH, afhankelijk van de diepte tussen de 3 en 4, m.a.w. het gehele bodemprofiel is zuur.

9X6220/R00002/902793/DenB 6 december 2012


Eindrapport

Figuur 12-3 pH metingen in bodem rondom meetpunt PK2

De optimale pH-range voor Elzenbroekbos is weergegeven in figuur 12-4 en loopt van 0-3,5. De suboptimale range loopt van 3,5 tot 4,8. De pH in 2011 varieert tussen 3 en 4, waardoor de beoordeling op onvoldoende uitkomt.

Figuur 12-4 Randvoorwaarden Hoogveenbossen volgens database “ecologische vereisten Natura-2000 gebieden” (Runhaar & Jalink, 2009)

Stijghoogte Van toestandsmeetpunt 1 zijn de bovenste 2 filters naast elkaar gelegd. De grondwaterstand is dusdanig laag dat de wortelzone (bovenste 40cm) niet wordt bereikt. Daarbij is de grondwaterstand van filter 2 niet hoger dan de grondwaterstand in filter 1; er is dus geen sprake van kweldruk. Omdat er geen sprake is van kwel tot in de wortelzone krijgt het meetpunt voor het aspect “stijghoogte” een oordeel slecht. Elzenbroekbos wordt in Ertsen et al. (2005) als kwelafhankelijk beschouwd.


9X6220/R00002/902793/DenB - 135 -

6 december 2012

12.7




Figuur 12-5 Vochtindicatie gebaseerd op looproutesecties horende bij PT1 en PK2

Uit figuur 12-5 blijkt dat kwaliteitsmeetpunt 2 (Oud Tiend - Elzenbroekbos) hoger scoort qua vochtindicatie dan toestandsmeetpunt 1 (Elzenbroekbos). Beide scores indiceren een natte tot vochtige toestand (1= aquatisch, 2 = nat, 3 = vochtig). Verder is te zien dat de score sinds 1995 vrijwel gelijk is gebleven voor beide meetpunten. In onderstaande figuren zijn de voedselindicatie en de zuurindicatie gebaseerd op de looproutesecties weergegeven. Aan kwaliteitsmeetpunt 2 (Oude Tiend) zijn de looproutesecties 21-28 gekoppeld (Elzenbroekbos). Aan toestandsmeetpunt 1 zijn de looproutesecties 27-30 gekoppeld (Elzenbroekbos).

9X6220/R00002/902793/DenB 6 december 2012


Eindrapport

Figuur 12-6 Voedselindicatie gebaseerd op looproutesecties

Met een score rond de 1,7 indiceren de looproutesecties voor beide meetpunten een voedselarme tot matig voedselrijke toestand (1=voedselarm, 2 = matig voedselrijk, 3 = zeer voedselrijk). Over de jaren heen is er licht dalende trend waarneembaar, wat mogelijk duidt op ontwikkeling richting meer voedselarm.

Figuur 12-7 Zuurindicatie gebaseerd op looproutesecties

De scores van beide meetpunten schommelen licht rond de 2, een indicatie voor een zwak zure toestand (1 = zuur, 2 = zwak zuur 3 = basisch). Door de jaren heen is er geen stijgende of dalende trend te zien. Sinds 2009 zijn er echter geen gegevens meer voorhanden.


9X6220/R00002/902793/DenB - 137 -

6 december 2012

12.8

Conclusies Hieronder is de eindbeoordeling voor de Brand per peilbuis weergegeven. Zowel het toestandsmeetpunt als het kwaliteitsmeetpunt scoren slecht op basis van de gemeten parameters. Op meetpunt PK2 zijn echter geen grondwaterstanden gemeten en is de GXG niet te bepalen. De slechte score voor GXG op één meetpunt is zeker niet representatief voor De Brand. Delen van De brand zijn nat vanwege leemlagen en de slechte afwatering en zullen niet of weinig verder vernatten onder invloed van maatregelen zoals bepaald in de GGORstudie. Verontrustend is de gesignaleerde verzuring van de bodem. BMV12PT1f1 Elzenbroekbos Aspect op basis van vergelijking met Grondwaterstanden referentie GVG Grondwaterkwaliteit Kwelaanvoer en zuurbuffering Verontreiniging

Toestand op basis van vergelijking met streefbeeld Score Beschrijving 0 slecht

op basis van vergelijking met Grondwaterstanden referentie GVG Grondwaterkwaliteit Kwelaanvoer en zuurbuffering

12.9

+-


slecht stijghoogte slecht geen gegevens

Eindbeoordeling BMV12PK2 Elzenbroekbos Aspect

Trend

slecht

Toestand

Trend


Verontreiniging

slecht pH slecht buffering, chloride goed en sulfaat goed

Eindbeoordeling

slecht

Vragen en opmerkingen Inrichting, beheer en monitoring van het meetnet zijn onvoldoende om goede uitspraken te doen voor dit BMV-gebied, mede gelet op de veranderingen als de voorgenomen maatregelen worden uitgevoerd.

9X6220/R00002/902793/DenB 6 december 2012


Eindrapport

12.10

Literatuur Brinkhof et al. (2004). De Brand – historie en ontwikkeling van een bijzonder Brabants Landschap. Brabants Landschap, Haaren. Oranjewoud (1997). Blussen van De Brand. Rapport i.o.v. Waterschap De Dommel. Runhaar, J. 1989. Toetsing ecotopensysteem: Relatie tussen de vochtindicatie van de vegetatie en grondwaterstanden. Landschap 6: 129-146. Stuurman, R. et al. (2002). Beleidsmeetnet verdroging Provincie Noord-Brabant. Rapport Provincie Noord-Brabant, ’s Hertogenbosch.


9X6220/R00002/902793/DenB - 139 -

6 december 2012

13

BOSSCHE BROEK (BMV13)

13.1


Bossche Broek

Naam waterschap

Dommel

VHR-gebied?

HR-gebied

Fasering provincie

1+2


430,2

Opp deel VHR

165,0

Eigenaar/beheerder

Staatsbosbeheer, Gemeente, Particulieren (15%)


voormalig inundatiegebied en schootsveld van Den Bosch met schraalgrasland, restanten van blauwgrasland en zeggemoeras. Verder: moerasjes, plassen en broekbosjes Nog steeds komen er in het gebied grote botanische waarden voor, vooral in de vorm van kwelafhankelijke sloot- en graslandvegetaties. In het Bossche Broek noord is de soortensamenstelling van de vegetatie sinds 1978 nauwelijks meer veranderd (vegetatiekarteringen uit 1978, 1993 en 2004). In het Bossche Broek zuid is de achteruitgang groter geweest.


Spaanse ruiter, moeraskartelblad, kleine valeriaan, lange ereprijs


Het gebied is ornithologisch van groot belang. Broedvogel is watersnip, blauwborst.


Systeemtype: moeras + kwel (IIz). Sinds 1960 komen er geen regelmatige overstromingen meer in het gebied voor vanwege aanleg van hoge dijken langs de Dommel Sinds die tijd wordt het Bosschebroek als een polder bemalen. In Bossche Broek-noord is de kwel nog steeds vrij sterk (1-3 mm per dag). Mogelijk is er ook kwel vanuit de Dommel, omdat het beekpeil 1 meter hoger is t.o.v. polderpeil. Rond 1990 heeft het centrale deel van Bossche Broek noord een eigen waterhuishouding gekregen.


In Bossche Broek-noord is of was de gemeente Den Bosch eigenaar van vrijwel alle (voormalige) agrarische gronden. De gemeente verkoopt deze gronden aan Staatsbosbeheer zodra ze pachtvrij komen. Na 2006 zal inrichting en vernatting van ongeveer 50 ha plaats vinden.. In Bossche Broek-zuid zijn veel gronden reeds eigendom van Staatsbosbeheer en Brabants Landschap. Een deel van de graslanden zijn verpacht. Het opheffen hiervan en het instellen van een hoger peil zal pas mogelijk zijn wanneer meer gronden in eigendom zijn en verpachte gronden zijn vrijgekomen.


Bij een omstreeks 1970 uitgevoerde ruilverkaveling is het bemalingspeil met 30 cm verlaagd.Door deze ingrepen treedt er verdroging op in het gebied. De Zuiderplas vangt veel kwel af. In de schraalgraslandvegetaties nemen soorten van basenrijke milieus af en zuurdere soorten toe. Er kunnen regenwaterlenzen ontstaan. In Bossche Broek-zuid speelt ook bemesting een rol bij de waargenomen achteruitgang van freatofyten.

9X6220/R00002/902793/DenB 6 december 2012


Eindrapport


Verhoging van het waterpeil in het Bossche Broek en in de Zuiderplas. Verondieping van sloten in het Bossche Broek. Het stoppen van onderbemaling in Sterrenbosch e.o. Omleiding van een aantal stedelijke en agrarische afwateringen om de waterkwaliteit in Bossche Broek-noord te verbeteren. In Bossche Broek-zuid peilverhoging in ‘’het Meertje’ ten oosten van Sterrenbos, voor zover aanwezige, venige broekbosssen hierdoor niet verdrinken. Wellicht herstel van inundatie mits de waterkwaliteit van het Dommelwater dit toelaat.

Natuurdoeltype

13.2

Vochtig schraalland en zeggemoeras

Meetlocaties Bossche Broek Tabel 13-1a Toestandsmeetpunten BMV-code

locatie van

meetpunt

meetpunt

BMV13PK1

Centrum SBB-

aard meting

Doeltype

looproute

Provinciaal meetnet

Blauwgrasland

1-5, 11-63

Vochtig schraalland

69-74

vegetatie

reservaat BMV13PK2

Centrum SBBreservaat



aard meting

watervoerend pakket

meetpunt BMV13PV1f1

grondwaterpeil

BMV13SV1

Peil

BMV13SV3

Peil


Dino-code

Filter

Maaiveld

Onderkant filter

Bovenkant

metingen

BMV13PK1

B45C0542

1

(m NAP)

(m NAP)

filter (m NAP)

aanwezig

2,41

0,86

1,36

BMV13PK2

B45C0543

Ja

1

2,36

0,87

1,37

Ja

BMV13PV1f1

B45C0391

BMV13SV1

P45C0026

1

2,6

-10,4

-8,4

Ja Nee

BMV13SV3

P45C0021

Nee

meetpunt

13.3

Referentie en streefbeeld In onderstaande tabel zijn de streefwaarden voor de GGOR weergegeven. Tabel 13-2 Streefwaarden voor GGOR Meetpunt BMV13PK1

Referentie of

GHG

GLG

GVG

GLG

streefbeeld?

(cm – mv)

(cm – mv)

(m NAP)

(m NAP)

streefbeeld

4 (-10)

BMV13PK2 streefbeeld Tussen haakjes de ondergrens bij 0%

7 (-20)


9X6220/R00002/902793/DenB - 141 -

6 december 2012

13.4

Inventarisatie GGOR-maatregelen In het Bossche Broek Noord is een antiverdrogingsproject uitgevoerd. Fase 1 is afgesloten (omleiding van water uit Kloosterstraat en Bossche Broek zuid langs de Zuiderplas. Fase 2 is uitgevoerd in 2005 (bouw nieuw gemaal langs de A2). Fase 3 is het verhogen van het peil in Bossche Broek noord met 30 cm (buiten het centrale deel). Dit deel zal gefaseerd worden uitgevoerd. In Bossche Broek Zuid is door het waterschap in 2004 en 2005 een grote studie uitgevoerd naar herstelmogelijkheden en naar de uitvoerbaarheid van blauwe diensten. In de laag gelegen delen (oude Dommel meanders) zijn, zoals te verwachten, goede herstelmogelijkheden aanwezig. Boeren blijken geen belangstelling te hebben voor blauwe diensten. Via kavelruil en/of aankoop van gronden en afkoop van pacht zal getracht worden peilverhoging mogelijk te maken.

13.5

Analyse van de hydrologie Met behulp van Menyanthes zijn de grondwaterreeksen gecorrigeerd voor neerslag en verdamping. Dit is weergegeven in figuren 13-2 en 13-3.


9X6220/R00002/902793/DenB 6 december 2012


Eindrapport

In figuur 13-2 is het verloop van de grondwaterstand over de jaren weergegeven. Het berekende model voldoet voor de GHG aan de randvoorwaarden en wordt daarom als betrouwbaar beschouwd. De GVG scoort, getoetst aan de randvoorwaarden behorende bij Blauwgraslanden gedurende een aantal jaren te nat.


In figuur 13-3 is voor een relatief korte tijdsperiode (2009-2012) de gecorrigeerde grondwaterstand weergegeven. Het berekende model voldoet voor de GHG aan de randvoorwaarden en wordt daarom als betrouwbaar beschouwd. De GVG scoort, getoetst aan de randvoorwaarden behorende bij Vochtig schraalland, met 39% onvoldoende.

13.6

Analyse van kwaliteit grond-, oppervlaktewater of bodem Kwaliteitsmeetpunten 1 en 2 maken onderdeel uit van de BMV-monitoringsronde van de provincie Noord-Brabant. In tabel 13-2 zijn de meetgegevens van het ondiepe grondwater bij elkaar gezet.


9X6220/R00002/902793/DenB - 143 -

6 december 2012

Tabel 13-2 Ondiepe grondwatergegevens van de 2 kwaliteitsmeetpunten

meetpunt BMV13-PK1 BMV13-PK2 daum 27-7-2009 28-9-2011 27-7-2009 28-9-2011 grondwaterstand 0,65 0,57 0,65 0,62 pH 6,8 7,06 7,53 6,86 geleidbaarheid µs/cm 463 401 2410 940 HCO3 mg/L 251 241,9 1078 nb Calcium (Ca) mg/L 77 73 15 nb IJzer (II) mg/L 0,33 2,8 2,3 nb Kalium (K) mg/L 0,76 0,9 6,4 nb Magnesium (Mg) mg/L 6,3 5,7 1,7 nb Mangaan (Mn) mg/L 0,14 0,13 0,26 nb Natrium (Na) mg/L 10 7,1 530 nb Chloride mg/L 25 16 12 nb Fosfor totaal (P) mg/L 0,17 nb Ortho-fosfaat (PO4-P) mg P/L 0,17 0,18 0,02 nb Ammonium (NH4) mg N/L 0,89 0,57 0,85 nb Nitraat (NO3-N) mg N/L 0,2 <0,05 0,2 nb Sulfaat opgelost (SO4) mg SO4/L 6,5 <1 50 nb Het grondwater op het meetpunt in het centrale deel van het reservaat van Staatsbosbeheer met natte schraallandvegetaties (PK1) is sterk gebufferd (alkaliniteit > 3 meq/l) en van het calciumbicarbonaat-type met lage gehaltes aan stoffen die kunnen duiden op verontreiniging (chloride, stikstof en sulfaat). Op meetpunt PK2 blijkt het grondwater zeer ionenrijk te zijn met (zeer) hoge gehaltes aan natrium, bicarbonaat en sulfaat. Het grondwater op dit meetpunt is sterk beïnvloed. Mogelijk gaat het om water en stoffen die vanuit het met landbouwwater beïnvloede oppervlaktewatersysteem ter plaatse naar het grondwater is gedrongen. In figuren 13-4 en 13-6 zijn de pH bodemmetingen rondom PK1 en PK2 weergegeven. Deze zijn vergeleken met de optimale pH ranges van de bijbehorende natuurdoeltypen.

9X6220/R00002/902793/DenB 6 december 2012


Eindrapport

Figuur 13-4 pH gemeten in bodem rondom PK1

De optimale pH-range voor Blauwgrasland is 4,1 - 6,1 (zie figuur 16-6). De metingen van 2009 liggen in deze range. De pH bodem krijgt daarom de beoordeling ‘goed’.

Figuur 13-5 Randvoorwaarden Blauwgrasland volgens database “ecologische vereisten Natura2000 gebieden” (Runhaar & Jalink, 2009)


9X6220/R00002/902793/DenB - 145 -

6 december 2012

Figuur 13-6 pH gemeten in bodem rondom PK2

De optimale pH-range voor Vochtig schraalland is 4,1 - 6,1 (zie figuur 16-8). De metingen van 2009 liggen in deze range. De pH bodem krijgt daarom de beoordeling ‘goed’.

Figuur 13-7 Randvoorwaarden Vochtig schraalland volgens database “ecologische vereisten Natura-2000 gebieden” (Runhaar & Jalink, 2009)

9X6220/R00002/902793/DenB 6 december 2012


Eindrapport

13.7




In figuur 13-8 is de vochtindicatie gebaseerd op de looproutesecties weergegeven. Kwaliteitsmeetpunt 1 is gekoppeld aan looproutesecties 1-5 en 11-63. Looproutesecties 69-74 zijn gekoppeld aan kwaliteitsmeetpunt 2.

Figuur 13-8 Vochtindicatie gebaseerd op looproutesecties

Uit figuur 13-8 blijkt dat kwaliteitsmeetpunt 2 (Vochtig schraalland) qua score licht schommelt rond de 2,5, dit indiceert een natte tot vochtige toestand (1= aquatisch, 2 = nat, 3 = vochtig). Kwaliteitsmeetpunt 1 (Blauwgrasland) scoort een 1,8, een nattere indicatie (aquatisch tot nat). Verder is te zien dat de score sinds 1995 vrijwel gelijk is gebleven voor beide meetpunten. In onderstaande figuren zijn de voedselindicatie en de zuurindicatie gebaseerd op de looproutesecties weergegeven. Aan kwaliteitsmeetpunt 1 (Blauwgrasland) zijn de looproutesecties 1-63 (minus 6-10) gekoppeld. Aan kwaliteitsmeetpunt 2 zijn de looproutesecties 69-74 gekoppeld (Vochtig schraalland).


9X6220/R00002/902793/DenB - 147 -

6 december 2012

Figuur 13-9 Voedselindicatie gebaseerd op de looproutesecties

Uit figuur 13-9 komt naar voren dat de looproutesecties voor beide meetpunten een matig voedselrijke toestand indiceren. Kwaliteitsmeetpunt 1 zit daarbij dichter tegen de voedselarme kant aan, terwijl kwaliteitsmeetpunt 2 meer richting voedselrijk gaat. Over de jaren heen is er geen duidelijke trend waarneembaar.

Figuur 13-10 Zuurindicatie gebaseerd op de looproutesecties

De scores van beide meetpunten schommelen licht rond de 2,25 een indicatie voor een zwak zure toestand (1 = zuur, 2 = zwak zuur 3 = basisch). Sinds 2001 is er een licht stijgende trend waarneembaar. Dit duidt mogelijk op een ontwikkeling richt minder zure toestand.

9X6220/R00002/902793/DenB 6 december 2012


Eindrapport

13.8

Conclusies Hieronder is de eindbeoordeling voor Bossche Broek per peilbuis weergegeven. De GXG op kwaliteitsmeetpunt 1 scoort niet goed omdat het een aantal jaren schijnbaar te nat was. De gemeten stijghoogte in de peilbuis ligt namelijk boven maaiveld. Dit is de stijghoogte in de peilbuis. De daadwerkelijke grondwaterstand is lager, deze komt als gevolg van de aanwezige begreppeling niet of nauwelijks boven maaiveld uit (mondelinge mededeling Hendriks Staatsbosbeheer). Het laatste jaar waarvoor de GXG kon worden berekend voldeed het wel. Het kwaliteitsmeetpunt scoort goed op basis van de grondwaterkwaliteit (kweldruk, pH, buffering en sulfaat). BMV13PK1 Blauwgrasland Aspect

Grondwaterstanden

Toestand

Trend

op basis van op basis van vergelijking vergelijking met met streefbeeld referentie Score Beschrijving

GVG Grondwaterkwaliteit Kwelaanvoer en zuurbuffering

?

?

goed

Verontreiniging

?

goed

Eindbeoordeling

te nat

↓

pH goed buffering, chloride en sulfaat goed

? ?

goed

BMV13PK2f1 Vochtig schraalland/Bloemrijk grasland Aspect Toestand

Grondwaterstanden


Trend

op basis van op basis van vergelijking vergelijking met met streefbeeld referentie Score Beschrijving


?

Verontreiniging

?

?

Eindbeoordeling

39%

onvoldoende

buffering matig tot matig slecht, pH goed buffering, chloride matig goed, sulfaat matig

+-

tijdreeks 4 jaar, sterk wisselend

? ?

onvoldoende

Het meetpunt PK2 scoort onvoldoende, maar staat aan de rand van het reservaat met de goed ontwikkelde vegetaties nabij gronden met voormalig agrarisch gebruik . De goede score op meetpunt PK1 weegt zwaarder voor het Bossche broek gezien de ligging van dit meetpunt in het centrum van de goed ontwikkelde vegetaties.


9X6220/R00002/902793/DenB - 149 -

6 december 2012

Inmiddels zijn alle gronden in het Bossche Broek uit agrarische productie genomen, zijn waterhuishoudkundige maatregelen uitgevoerd en staat het meest belangrijke gebied met natuurwaarden ’s winters plas-dras. Dit biedt een gunstig perspectief voor het Bossche Broek.

13.9

Literatuur Cools et al. (2006). Herstel-en ontwikkelplan schraallanden. Provincie Noord-Brabant, ’s Hertogenbosch. Jalink, M.H. (2005). Ecosysteemanalyse Bossche Broek-zuid. KIWA i.o.v. Waterschap De Dommel. Jalink, M.H. (2005). Ecohydrologische systeemverkenningen in 32 brabantse natuurgebieden: Bossche Broek en Sterrenbosch. KIWA i.o.v. Brabant water. Runhaar, J. 1989. Toetsing ecotopensysteem: Relatie tussen de vochtindicatie van de vegetatie en grondwaterstanden. Landschap 6: 129-146. Stuurman, R. et al. (2002). Beleidsmeetnet verdroging Provincie Noord-Brabant. Rapport Provincie Noord-Brabant, ’s Hertogenbosch.

9X6220/R00002/902793/DenB 6 december 2012


Eindrapport

14

MORTELEN (BMV14) - NIET


9X6220/R00002/902793/DenB - 151 -

6 december 2012

15

KAMPINA (BMV15)

15.1


Kampina e.o.

Naam waterschap

Dommel

VHR-gebied?

Ja

fasering provincie

1


885,5

Opp deel VHR

571,7

Eigenaar/beheerder

Natuurmonumenten


Heide met vennen


Soorten van natte heide, vennen (o.a. Moerassmele)


Gentiaanblauwtje


De vennen zijn, afhankelijk van de positie tussen waterscheiding en beekdal, niet of weinig gebufferd.


Natuurreservaat


Bij Oirschot wordt grondwater gewonnen onder de kleilagen van Kedichem-Tegelen. Volgens KIWA (1997) is het effect beperkt ten opzichte van andere verdrogingsoorzaken zoals de veranderingen in de oppervlaktewaterhuishouding.


Minimalisering van de invloed van grondwaterwinningen. Verwerving en/of inperking ontwatering van landbouwenclaves (Groot Goor, Valkeniersheuvel). Omvorming van bos met name bij vennen ter reductie van verdamping.

Natuurdoeltype

15.2

Natte, vochtige heide gebufferd ven

Meetlocaties Kampina Het meetpunt ligt in het centrale deel van het gebied, net ten zuiden van een stuifzandgebied met vennen (Zandbergsvennen). De vennen zijn deels grondwaterafhankelijk: bij de hoogste grondwaterstanden maken de vennen contact met het grondwater, bij lagere grondwaterstanden stagneert het veenwater op de slecht doorlatende veenbodem. Ten oosten van het meetpunt ligt een voormalige enclave met weilanden, de Hoge hei, die begin jaren negentig bij het natuurgebied is getrokken. De sloten in dit voormalige landbouwgebied zijn gedempt en het gebied is verschraald.

9X6220/R00002/902793/DenB 6 december 2012


Eindrapport

Figuur 15-1 Ligging van het meetpunt Kampina (Bron: KWR, 2009)

Het meetnet voor het gebied Kampina bestaat uit één meetpunt met drie peilfilters (filter 1, 3 en 5) op verschillende diepte (put B51A0098), zoals weergegeven in Figuur 15.1. De filters 3 en 5 op respectievelijk 70 en 195 meter beneden maaiveld zijn verklaarmeetpunten, terwijl het ondiepe filter 1, op 6 tot 8 meter beneden maaiveld een toestandsmeetpunt is. Er zijn geen gegevens van bodem- en grondwaterkwaliteit beschikbaar. De filters zijn in de tabellen 15.1abc beschreven. Tabel 15-1a Toestandsmeetpunt BMV-code

Locatie

Doeltype

Looproutes

BMV15PT1

Freatisch meetpunt ten zuiden van

Natte heide?

geen

de Zandbergsvennen, op overgang naar voormalige landbouwenclave


Locatie

Watervoerend pakket

BMV15PV1

Stijghoogte meetpunt ten zuiden vande Zandbergsvennen, op de

Stijghoogte 1e

overgang naar voormalige landbouwenclave

watervoerende pakket

Stijghoogte meetpunt ten zuiden vande Zandbergsvennen, op de

Stijghoogte 2e

overgang naar voormalige landbouwenclave

watervoerende pakket

BMV15PV2


9X6220/R00002/902793/DenB - 153 -

6 december 2012

Tabel 15-1c Technische gegevens meetpunten

15.3

BMV-code

Put

Filter

Maaiveld

Onderkant

Bovenkant

Metingen

BMV15PT1

B51A0098

1

(m +NAP)

filter (m +NAP)

filter (m +NAP)

aanwezig

9,45

1,44

3,44

BMV15PV1

B51A0098

Ja

3

9,45

-60,36

-58,36

Ja

BMV15PV2

B51A0098

5

9,45

-186,36

-184,36

Ja

Referentie en streefbeeld Rolf et al. (1993) heeft voor deze locatie een verdrogingsrelatie opgesteld die loopt van een GVG van 9,10m +NAP (niet verdroogd) tot 7,75 m +NAP (volledig verdroogd). De eerste waarde komt overeen met de op basis van bodemkenmerken geschatte referentie-grondwaterstand. Bij de laagste waarde staat in het laagste punt, het westelijker gelegen Zandbergsven, de GVG een halve meter onder maaiveld. In dit onderzoek is de GVG van 9,10 m +NAP overgenomen als streefwaarde. Bij deze waarde kunnen in de laagten ten zuidwesten van het meetpunt goed ontwikkelde natte en vochtige heiden voorkomen en staan de noordwestelijker gelegen vennen een groot deel van het jaar in contact met grondwater. Hier is uitgegaan van een iets ondiepere ondergrens voor de GVG van 8,10 m +NAP, waarbij de vennen hooguit in de natte perioden nog contact maken met het grondwater en natte heide nergens meer kan voorkomen. Tabel 15-2 Referentie- en streefwaarden voor meetpunt BMV15PT1 GVG (cm –mv)

GLG (cm –mv)

GVG (m +NAP)

GLG (m +NAP)

Referentie

35

145

9,10

8,00

Streefbeeld

<35 à 135

-

>9,10 à 8,10

-

Meetpunt BMV15PT1

Aan de GLG zijn geen eisen gesteld omdat op een zelfde locatie GLG en GVG in dit soort grote infiltratiegebieden sterk aan elkaar gecorreleerd zijn. Zolang geen drastische veranderingen optreden (zoals bijvoorbeeld door wateraanvoer) is het verschil tussen GVG en GLG vooral afhankelijk van neerslag en verdamping.

15.4

Betrouwbaarheidsanalyse De betrouwbaarheid van de te gebruiken 5-jaar meetreeksen van het toestandsmeetpunt is getoetst door voor elk van deze meetreeksen de verklaarde variantie en de verdampingsfactor te bepalen. Ook is visueel bepaald of er uitschieters in de meetreeksen aanwezig zijn. Voor de analyse is gebruik gemaakt van het meest nabijgelegen meetstation waar een meetreeks van minimaal 30 jaar beschikbaar is. Voor de neerslag is dit station Boxtel en voor de verdamping is dit station De Bilt. Te zien is dat de verklaarde variantie tussen de 82 en 94% ligt, ruim boven de minimaal benodigde 70%. De verdampingsreductie ligt voor alle modellen binnen de range van 0,5 en 2 die als maat geld voor de betrouwbaarheid. De grafieken zijn visueel gecontroleerd op uitschieters. Er is een duidelijk zichtbare relatie tussen het verloop van de verdamping en neerslag enerzijds en het verloop van de grondwaterstand anderzijds. Op basis van bovenstaande resultaten kunnen alle modellen als betrouwbaar worden gezien.

9X6220/R00002/902793/DenB 6 december 2012


Eindrapport

Ook van de 2 verklaarmeetpunten is de betrouwbaarheid getoetst. Hieruit blijkt dat de meetreeks van filter 3 betrouwbaar gemodelleerd kan worden. De meetreeks van filter 5 kan met alleen neerslag en verdamping niet betrouwbaar gemodelleerd worden. Dit heeft waarschijnlijk te maken met 2 grondwaterwinningen op circa 5 kilometer afstand van de meetpunten. Om dit te onderzoeken is voor het modelleren van filter 5 ook het maandelijks debiet van deze 2 grondwaterwinningen als verklarende variabelen toegevoegd. Een vergelijking van de resultaten is opgenomen in onderstaande tabel. Tabel 15-2 Modelresultaten met en zonder meenemen grondwateronttrekkingen Haaren en Oirschot (1984 – 1988) Verklarende variabelen

Verklarende variantie

Neerslag + verdamping

44,0 %

Neerslag + verdamping + debiet Haaren

73,3 %

Neerslag + verdamping +debiet Oirschot

85,6 %

Neerslag + verdamping + debiet Haaren +debiet Oirschot

86,1 %

Op basis van het modelleren van de stijghoogte in filter 5 voor de periode 1984 tot en met 1988 kan worden geconcludeerd dat dit stijghoogteverloop alleen betrouwbaar gemodelleerd kan worden wanneer naast neerslag en verdamping ook de nabijgelegen grondwateronttrekkingen als verklarende variabelen meegenomen worden. De winning Oirschot blijkt een groter deel van het verloop in stijghoogte te verklaren dan de winning Haaren. Winning Oirschot ligt op 4600 m en winning Haaren ligt op 5300 m afstand vanaf het meetpunt. Hoe een toename van het debiet van winning Oirschot in de periode 1984-1988 samengaat met een afname van de stijghoogte in filter 5 van peilbuis B51A0098, is weergegeven in de grafieken van Figuur 15-22. In Figuur 15-22 is ook het verloop weergegeven van de neerslag en verdamping en van het debiet van winning Haaren.


9X6220/R00002/902793/DenB - 155 -

6 december 2012

7.5 B51A0098_5 7 6.5 6 5.5

1984

1985

1986

1987

1988

1989

1985

1986

1987

1988

1989

1985

1986

1987

1988

1989

1985

1986

1987

1988

1989

1985

1986

1987

1988

1989

0.08 Boxtel_prec 0.06 0.04 0.02 0

6

1984 x 10

-3

De bilt_evap 4

2

0

1984

15000 Oirschot_1 10000

5000

0

2.5

1984 x 10

4

Haaren_1 2

1.5

1

1984

Figuur 15-2 Stijghoogteverloop (bovenaan) en verloop verklarende variabelen (van boven naar beneden: neerslag, verdamping, debiet Oirschot en debiet Haaren

Het verloop van de grondwaterstand in filter 1 ten opzichte van het stijghoogteverloop in de filters 2 en 3 is weergegeven in figuur 15.5. Het stijghoogteverloop op een diepte van 185 m –NAP blijkt sterk te verschillen van het stijghoogteverloop op 60 m –NAP of van het verloop in freatische grondwaterstand. De winningen Haaren en Oirschot zijn wel van invloed op de stijghoogte op 185 m –NAP, maar niet op de stijghoogte op 60 m NAP of op de freatische grondwaterstand.

9X6220/R00002/902793/DenB 6 december 2012


Eindrapport

0

-0.5

-1

Groundwater level (m+surf)

-1.5

-2

-2.5

-3

-3.5

-4

-4.5

B51A0098_1 B51A0098_3 B51A0098_5

-5

1984

1990

1996 Date

2002

2008

Figuur 15-3 Stijghoogteverloop (m-mv) van de filters 3 (groene lijn) en 5 (zwarte lijn) en het verloop in freatische grondwaterstand van filter 1 (rode lijn) van peilbuis B51A0098

15.5

Inventarisatie GGOR-maatregelen Op Kampina zijn bossen gedund rondom de Huisvennen. Bovenstrooms van Kampina zijn en worden projecten uitgevoerd met hermeandering, waterberging en verbetering van de waterkwaliteit in de Beerze waardoor het beekwater in samenstelling, afvoerregime en levensgemeenschap een meer natuurlijk karakter krijgt. GGOR maatregelen zijn gepland voor eind 2012/2013. De geplande maatregelen zijn beschreven in het inrichtingsplan “Scenariostudie en inrichtingsplan natte natuurparel Kampina en Oisterwijkse bossen en vennen” (Royal Haskoning i.o.v. waterschap de Dommel, 2012).

15.6

Analyse van de hydrologie De voor neerslag en verdamping gecorrigeerde GXG is weergegeven in Figuur 15 t/m 15.8.


9X6220/R00002/902793/DenB - 157 -

6 december 2012

Figuur 15-4 Verloop voor neerslag en verdamping gecorrigeerde GXG van toestandmeetpuntBMV15PT1

Figuur 15-5 Verloop voor neerslag en verdamping gecorrigeerde GXG van verklaarmeetpunt BMV15PV1

9X6220/R00002/902793/DenB 6 december 2012


Eindrapport

Figuur15-6 Verloop van GXG van verklaarmeetpunt BMV15PV2, gecorrigeerd voor fluctuatie in neerslag, verdamping en het debiet van de winningen Haaren en Oirschot

Uit Figuur 15-4 blijkt dat de gemiddelde voorjaarsgrondwaterstand (GVG) van 1984 tot 2000 langzaam stijgt, maar de laatste 12 jaar redelijk constant blijft op circa 30 cm beneden de streefwaarde of referentiewaarde van 9,1 m +NAP. Het verloop in freatische grondwaterstand gaat vrijwel gelijk op met het verloop van de stijghoogte in het tweede watervoerende pakket (Figuur 15-5-5). De fluctuatie in stijghoogte in het 3e watervoerende pakket (zie Figuur15-6) wordt vooral veroorzaakt door de grootte van het de winningsdebieten van de onttrekkingen Haaren en Oirschot. Omdat er in het kader van de GGOR nog geen maatregelen zijn uitgevoerd, kan de conclusie worden getrokken dat de fluctuaties van de voor neerslag en verdamping gecorrigeerde GXG niet veroorzaakt zijn door GGOR maatregelen. Dat er tot 2000 een opwaartse trend in GXG bestaat, is mogelijk veroorzaakt door antiverdrogingsmaatregelen in de omgeving. Ook is het mogelijk dat ondanks de correctie voor neerslag en verdamping, deze neerslag en verdamping toch van invloed zijn op de impuls-responsfuncties die het systeem beschrijven. Zoals eerder is uitgelegd is dit niet geheel uit te sluiten, en reageert het grondwatersysteem in een droge periode mogelijk anders dan in een natte periode.

15.7

Analyse van kwaliteit grond-, oppervlaktewater of bodem Aanvoer van basenrijk grondwater kan regionaal zijn, vanuit het watervoerende pakket, of lokaal, vanuit aangrenzende hoger gelegen infiltratiegebieden. Ter plaatse van peilbuis B51A0098 kan op basis van het verschil in stijghoogte (fig. 15-7) tussen de 2 bovenste filters van peilbuis B51A0098 de conclusie worden getrokken dat hier een infiltratiesituatie bestaat waarbij freatisch grondwater infiltreert naar het diepere watervoerende pakket. Deelrapport Gebiedsbeschrijvingen Eindrapport

9X6220/R00002/902793/DenB - 159 -

6 december 2012

Omdat het meetpunt in een vrij vlak gebied ligt wordt niet verwacht dat basenrijk grondwater vanuit aangrenzende hoger gelegen infiltratiegebieden zal komen.

Figuur 15-7 Verloop stijghoogte (in m –mv) in filter 1 (6 – 8 m –mv) en filter 2 (34 – 36 m –mv) van peilbuis B51A0098

Er zijn geen gegevens van bodem- en grondwaterkwaliteit beschikbaar.

15.8

Conclusies De voor meteorologische omstandigheden gecorrigeerde freatische grondwaterstanden zijn na relatief lage waarden in de jaren 80 en 90 weer met enkele decimeters gestegen en liggen nu circa 30 cm beneden de referentiewaarde/ streefwaarde van 35 cm –mv. De GVG op het toestandsmeetpunt heeft een score van 0,70 en is daarmee onvoldoende. KWR kwam in 2009 op een score van 0,95 en daarmee een eindoordeel van bijna goed.

9X6220/R00002/902793/DenB 6 december 2012


Eindrapport

BMV15PT1 Vochtige en natte heide Aspect Toestand


op basis van vergelijki op basis van vergelijking met ng met streefbeeld referentieScore Beschrijving onvoldoende ↑

Eindbeoordeling 15.9

Trend

stijgend

n.v.t.

onvoldoende

Vragen en opmerkingen Ten opzichte van de evaluatie uit 2009 door KWR zijn de uitgangspunten van het onderzoek op een aantal aspecten gewijzigd. De wijzigingen zijn de volgende:  Voor de evaluatie van het gebied Kampina is gebruik gemaakt van het meest nabijgelegen meetstation waar een meetreeks van minimaal 30 jaar beschikbaar is (te downloaden bij het KNMI). Voor de neerslag is dit station Boxtel en voor de verdamping is dit station De Bilt. In 2009 is gebruik gemaakt van neerslag- en verdampingsgegevens van station Eindhoven. Dat er verschillende meetstations zijn gebruikt voor verdamping heeft nauwelijks effect op de berekende gecorrigeerde GXG. Het gebruik van station Boxtel in plaats van station Eindhoven voor de neerslaggegevens heeft een behoorlijk effect op de berekende gecorrigeerde GXG. Voor de reeks 1989 t/m 1993 is dit effect het grootst: o modelleren met neerslag-Boxtel geeft: GHG = 8,98, GVG = 8,84, GLG = 7,87. o modelleren met neerslag-Eindhoven geeft: GHG= 8,83, GVG = 8,68, GLG = 7,79. o Bovenstaande resultaten zijn berekend met gelijke verdampingsgegevens van station Eindhoven. Zoals eerder uitgelegd bestaat er een bandbreedte voor de uitkomsten van de GXG. Dit betekent dat zowel de uitkomsten in voorliggend onderzoek als de uitkomsten uit 2009 geldige uitkomsten zijn. Zolang de impuls-responsfuncties van beide onderzoeken binnen elkaars bandbreedte vallen zijn beide uitkomsten geldig en niet significant verschillend.


9X6220/R00002/902793/DenB - 161 -

6 december 2012

15.10

Literatuur Jansen, A.M.W. & A.C.D. Ertsen (2007). Ecohydrologische quick scan natte natuurparel Kampina. Rapport Royal Haskoning i.o.v. Waterschap De Dommel, Boxtel. KWR 2009. Evaluatie Beleidsmeetnet verdroging Noord-Brabant Deelrapport 2 Gebiedsbeschrijvingen. KWR, Nieuwegein i.o.v. Provincie Noord-Brabant, ’s Hertogenbosch. Runhaar, J. 1989. Toetsing ecotopensysteem: Relatie tussen de vochtindicatie van de vegetatie en grondwaterstanden. Landschap 6: 129-146. Stuurman, R. et al. (2002). Beleidsmeetnet verdroging Provincie Noord-Brabant. Rapport Provincie Noord-Brabant, ’s Hertogenbosch.

9X6220/R00002/902793/DenB 6 december 2012


Eindrapport

16

SMALBROEKEN (BMV16)

16.1


Smalbroeken

Naam waterschap

Dommel

VHR-gebied?

Ja

Fasering provincie

1


885,5

Opp deel VHR

571,7 (incl. Kampina)

Eigenaar/beheerder

Natuurmonumenten


beekdal met natuurlijke overgangen


blauwgrasland (spaanse ruiter)


Blauwborst, houtsnip, waterral, oranjetip, Hei- en Poelkikker


Watersysteemtype: Beek + kwel (IIIz). Het beekdal kent uitgestrekte, decimeters dikke vivianietrijke ijzeroerlagen in de ondergrond. In het beekdal treedt kwel op. De diepe kwel werd afgevangen door de in 1950 gegraven omleiding (Heiloop) rond het reservaat. Deze is inmiddels heringericht en verondiept in het kader van natuurontwikkeling Banisveld. In het beekdal kunnen inundaties met beekwater optreden. De Logtse velden zijn in de jaren tachtig omkaad ten behoeve van waterberging. Zuidelijk van de Logtse velden is in het kader van de ruilverkaveling Viermannekensbrug het beekdal heringericht en is een dynamisch overstromingsmoeras in ontwikkeling.


Natuurreservaat; bosreservaat

Planol.bestemmingen



Bij Oirschot wordt grondwater gewonnen onder de kleilagen van Kedichem-Tegelen. Volgens KIWA (1997) is het effect beperkt ten opzichte van andere verdrogingsoorzaken zoals de veranderingen in de oppervlaktewaterhuishouding. Het drainerend effect van de Heiloop ter hoogte van de Smalbroeken is door herinrichting sterk verminderd. In het dynamisch overstromingsmoeras zuidelijk van de Logtse velden vangt de Heiloop echter nog steeds kwel af. Inundaties met beekwater gingen samen met verontreiniging. Inmiddels is de rioolwaterzuivering bovenstrooms bij Hapert gerenoveerd.


Minimalisering van de invloed van grondwaterwinningen. Verwerving en/of inperking ontwatering van landbouwenclaves (Groot Goor, Valkeniersheuvel). Verplaatsing stuw Balsvoort. Omvorming van bos met name bij vennen ter reductie van verdamping.

Natuurdoeltype

Vochtige schraalland, broekbos, gebufferd ven


9X6220/R00002/902793/DenB - 163 -

6 december 2012

16.2

Meetlocaties Smalbroeken De meetlocaties liggen in het beekdal van de Beerze ter hoogte van de Kampina. Het beekdal is hier een smalle doorsnijding tussen de hoger gelegen dekzanden stuifzandgebieden Kampina en Banisveld.Het meetnet bestaat uit twee locaties met elk twee toestandmeetpunten. Ze liggen in een broekbos tussen twee schraalgraslandjes in. De meetpunten zijn weergegeven in Figuur 16-1.

Figuur 16-1 Ligging van de meetpunten in De Smalbroeken (Bron: KWR, 2009)

Toestandmeetpunten BMV16PK1 en BMV16PT3f2 liggen ca. 140 meter ten zuiden van de Beerze op de flank van het beekdal in een bosje van zachte berk en eik. De bodem bestaat uit een gooreerdgrond. BMV16PT3f1 is een peilbuis met drie filters (of eigenlijk drie bij elkaar geplaatste buizen met filters op verschillende dieptes) die gemeten zijn van 1980 tot 2001. In 2004 is hier door de provincie een nieuwe buis BMV16PK1 geplaatst met een filter op 1,5 tot 2 m beneden maaiveld. Toestandmeetpunten BMV16PK2 en BMV16PT4f2 liggen enkele tientallen meters ten zuiden van de Beerze in een wilgenbosje aan de rand van een schraalgrasland. De bodem bestaat uit een beekeerdgrond. BMV16PT4f1 is een peilbuis met drie filters (of eigenlijk drie bij elkaar geplaatste buizen met filters op verschillende dieptes) die gemeten zijn van 1980 tot 2001. In 2004 is hier door de provincie een nieuwe buis BMV16PK2 geplaatst met een filter op 1 tot 1,5 m beneden maaiveld.

9X6220/R00002/902793/DenB 6 december 2012


Eindrapport

Behalve de diepere filters van de oude meetpunten BMV16PT3 en BMV16PT4 worden 3 peilschalen genoemd als verklaarmeetpunten. De precieze ligging van de peilschalen is onduidelijk. BMV16SV1 ligt vlak bij toestandmeetpunt BMV16PK2, maar het is niet duidelijk wat hier precies gemeten wordt (sloot, greppels?). BMV16SV2 is nog maar twee jaar gemeten. Van de peilschalen BMV16SV2 en BMV16SV3 ontbreken de gegevens in DINO en volgens de begeleidende teksten in de door de provincie aangeleverde spreadsheet zijn ze in het veld niet terug te vinden. De filters zijn in onderstaande tabellen beschreven. Tabel 16-1a Toestandsmeetpunten BMV-code

Locatie

Doeltype

Looproutes (511020

BMV16PK1

Ca 140 m zuidelijk van de beek,

Elzenbroek

Secties 40 (grasland) en

BMV16PT3f2

In het broekbos tussen 2 hooilandjes

BMV16PK2

Zuidelijk van de beek in het broekbos

BMV16PT4f2

Tussen 2 hooilandjes

40 (bos) Vochtig schraalgrasland

Secties 41-43 (grasland) En 44 (bos)


Locatie

Watervoerend pakket

BMV16PT3f2

Ca 140 m zuidelijk van de beek,

Stijghoogte op 2 m diepte

BMV16PT3f3

In het broekbos tussen 2 hooilandjes

Stijghoogte op 6,5 m diepte

BMV16PT4f2

Zuidelijk van de beek in het broekbos


BMV16PT4f3

Tussen 2 hooilandjes


BMV16SV1

Peilschaal in sloot bij meetpunt PK1?

?

BMV16SV2

Peilschaal in Dommel-meander?

?

BMV16SV3

Peilschaal in Heiloop?

?


Put

Filter

Maaiveld

Onderkant

Bovenkant

Metingen

(m +NAP)

filter (m +NAP)

filter (m +NAP)

aanwezig

BMV16PK1

B51A0501

1

8,25

6,25

6,75

Ja

BMV16PT3f1

B51A0537

1

8,25

7,1

7,8

Ja

BMV16PT3f2

B51A0525

1

8,25

5,99

6,49

Ja

BMV16PT3f3

B51A0502

1

8,25

1,83

2,08

Ja

BMV16PK2

B51A0502

1

8,32

6,82

7,32

Ja

BMV16PT4f1

B51A0427

1

8,32

6,87

8,07

Ja

BMV16PT4f2

B51A0524

1

8,32

6,09

6,59

Ja

BMV16PT4f3

B51A0429

1

8,32

1,17

1,57

Ja

BMV16SV1

P51A0104

1

Ja

BMV16SV2

P51A0105

1

Nee

BMV16SV3

P51A0106

1

Nee


9X6220/R00002/902793/DenB - 165 -

6 december 2012

16.3

Referentie en streefbeeld Voor de streefwaarden is gekeken naar alle doeltypen in de omgeving en is rekening gehouden met relatieve hoogteligging en referentiewaarden. Beide meetpunten liggen met een maaiveldhoogte van 8,32 m +NAP (PK2) en 8,25 m + NAP (PK1) iets hoger dan het schraalgrasland dat gemiddeld een maaiveldhoogte heeft van ca. 8,0 m +NAP bij PK2 en ca.8,1 m +NAP bij PK1. Dat betekent dat een goed ontwikkeld elzenbroekbos hier slecht valt te combineren met een goed ontwikkeld vochtig schraalgrasland; permanent natte omstandigheden op de hogere delen zou hier leiden tot langdurige inundaties in de lagere delen, die voor natte schraalgraslanden ongunstig is. Voor de referentiewaarden is daarom primair gekeken naar de natte schraalgraslanden, waarbij er rekening mee is gehouden dat die wat lager liggen dan de meetpunten. De referentieen streefwaarden zijn opgenomen in tabel 16-2. Tabel 16-2 Referentie- en streefwaarden voor de meetpunten BMV16PK1 en BMV16PK2 Meetpunt

GHG

GVG

GLG

GHG

18

78

8,27

<35 à 60

<80 à 110

19

79

<42 à 67

<87 à 117

GVG

cm -mv BMV16PK1

Referentie

-2

Streefbeeld BMV16PK2

Referentie

-1 à 4

Streefbeeld

16.4

GLG

m +NAP

8,28-8,33

8,07

7,47

>7,65 à 7,90

>7,15 à 7,45

8,13

7,53

>7,65 à 7,90

>7,15 à 7,45

Betrouwbaarheidsanalyse De betrouwbaarheid van de te gebruiken 5-jaar meetreeksen van de toestandmeetpunten BMV16PK1 en BMV16PT3f1 en BMV16PK2 en BMV16PT4f1 is getoetst, door elke van deze meetreeksen de verklaarde variantie en de verdampingsfactor te bepalen. Ook is visueel bepaald of er uitschieters in de meetreeksen aanwezig zijn. Voor de analyse is gebruik gemaakt van het meest nabijgelegen meetstation waar een meetreeks van minimaal 30 jaar beschikbaar is. Voor de neerslag is dit station Boxtel en voor de verdamping is dit station De Bilt. In de grafieken (§ 16.6) is te zien dat de verklaarde variantie tussen de 79 en 94% ligt, ruim boven de minimaal benodigde 70%. De verdampingsreductie ligt voor alle modellen binnen de range van 0,5 en 2 die als maat geldt voor de betrouwbaarheid. De grafieken zijn visueel gecontroleerd op uitschieters en een duidelijk zichtbare relatie tussen het verloop van de verdamping en neerslag enerzijds en het verloop van de grondwaterstand anderzijds. Op basis van bovenstaande resultaten kunnen alle modellen als betrouwbaar worden gezien. Ook van de 2 verklaarmeetpunten is de betrouwbaarheid getoetst. Hieruit blijkt dat de meetreeks van filter 3 betrouwbaar gemodelleerd kan worden. De meetreeks van filter 5 kan niet betrouwbaar gemodelleerd worden. Dit heeft waarschijnlijk te maken met 2 grondwaterwinningen op circa 5 kilometer afstand van de meetpunten.

9X6220/R00002/902793/DenB 6 december 2012


Eindrapport

16.5

Inventarisatie GGOR-maatregelen Bovenstrooms van Kampina zijn en worden projecten uitgevoerd in de Beerze met hermeandering, waterberging en verbetering van de waterkwaliteit waardoor het beekwater in samenstelling, afvoerregime en levensgemeenschap een meer natuurlijk karakter krijgt. In de jaren ’90 werd het maaibeheer in schraallanden in de Smalbroeken gestaakt. Sinds 2002 is dat weer hervat. Enkele kenmerkende soorten zijn weer teruggekeerd of toegenomen. Dichtgegroeide schraallanden komen in aanmerking voor herstel. Hier is inmiddels mee begonnen.

16.6

Analyse van de hydrologie De voor neerslag en verdamping gecorrigeerde GXG is weergegeven in de figuren 16-2 t/m 16-5. De figuren 16-2 en 16-3 geven voor respectievelijk het oude meetpunt BMV16PT3f2 en het nieuwe meetpunt BMV16PK1 in het berken-eikenbosje op de zuidelijke beekdalflank het verloop van de grondwaterstanden en de voor weersomstandigheden gecorrigeerde gemiddelde grondwaterstanden (GHG, GVG en GLG). De GVG lag in de jaren 80 van de vorige eeuw ca. 20 cm beneden maaiveld. In de jaren 90 lag de GVG ca. 10 cm beneden maaiveld. In het nieuwe meetpunt ligt de GVG weer op ca. 20 cm beneden maaiveld. De GHG lag in de jaren 80 en 90 van de vorige eeuw boven maaiveld. In het nieuwe meetpunt komt de GHG tot aan maaiveld. Vanaf eind jaren 90 ligt de GLG op ongeveer de referentieen tevens de streefwaarde. Hiervoor lag de GLG op 10 tot 20 cm beneden deze referentieof streefwaarde.

Figuur 16-2 Verloop voor neerslag en verdamping gecorrigeerde GXG van toestandmeetpunt BMV16PT3f2


9X6220/R00002/902793/DenB - 167 -

6 december 2012

Figuur 16-3 Verloop voor neerslag en verdamping gecorrigeerde GXG van toestandsmeetpunt BMV16PK1

Figuur 16-4 Verloop voor neerslag en verdamping gecorrigeerde GXG van toestandsmeetpunt BMV16PT4f2

9X6220/R00002/902793/DenB 6 december 2012


Eindrapport

Figuur 16.4 en figuur 16.5 geven voor respectievelijk het oude meetpunt BMV16PT4f2 en het nieuwe meetpunt BMV16PK2 in het wilgenstruweel het verloop van de grondwaterstanden en de voor weersomstandigheden gecorrigeerde gemiddelde grondwaterstanden (GHG, GVG en GLG). De GVG lag in de jaren 80 van de vorige eeuw ca. 30 cm beneden maaiveld. In de jaren 90 lag de GVG ca. 20 cm beneden maaiveld. In het nieuwe meetpunt ligt de GVG op 10 tot 20 cm beneden maaiveld. De GHG lag in de jaren 80 van de vorige eeuw ca. 10 cm beneden maaiveld. In de jaren 90 lag de GHG vrijwel op maaiveld. In het nieuwe meetpunt ligt de GHG op 10 tot 20 cm beneden maaiveld. Vanaf eind jaren 90 ligt de GLG op ongeveer de referentieen tevens de streefwaarde. Hiervoor lag de GLG op 10 tot 20 cm beneden deze referentieof streefwaarde. Omdat er in het kader van de GGOR nog geen maatregelen zijn uitgevoerd, kan de conclusie worden getrokken dat de fluctuatie van de voor neerslag en verdamping gecorrigeerde GXG niet veroorzaakt zijn door GGOR maatregelen. Dat er een opwaartse trend in GXG bestaat, is mogelijk veroorzaakt door anti-verdrogingsmaatregelen in de omgeving. Ook is het mogelijk dat ondanks de correctie voor neerslag en verdamping, deze neerslag en verdamping toch van invloed zijn op de impuls-responsfuncties die het systeem beschrijven. Zoals eerder uitgelegd is dit niet geheel uit te sluiten en reageert het grondwatersysteem in een droge periode mogelijk anders dan in een natte periode.

Figuur 16-5 Verloop voor neerslag en verdamping gecorrigeerde GXG van toestandsmeetpunt BMV16PK2


9X6220/R00002/902793/DenB - 169 -

6 december 2012

16.7

Analyse van kwaliteit grond-, oppervlaktewater of bodem Stijghoogte en kwel De vochtige schraalgraslanden en het broekbos zijn voor zuurbuffering en ondiepe wegzakkende grondwaterstanden afhankelijk van lokale kwel. Omdat de weerstand van het dekzand gering is, zijn de stijghoogteverschillen binnen het dekzandpakket onvoldoende groot om met zekerheid lokale kwel te kunnen vaststellen. De grondwaterstanden van de verschillende filters van BMV16PT3 zijn nagenoeg gelijk, met slechts af en toe 1 tot enkele centimeters verschil. Het diepste filter lijkt dan meestal het hoogste. Dit wijst op kwel, maar de verschillen zijn zo klein dat het moeilijk is om hier harde conclusies aan te verbinden. Ook bij BMV16PT4 zijn de grondwaterstanden uit de verschillende filters nagenoeg gelijk, maar is de stand van het diepste filter het laagst. Dit zou op infiltratie kunnen wijzen. Grondwaterkwaliteit In tabel 16-3 staan de grondwaterkwaliteitsgegevens van de meetpunten weergegeven. Daaruit blijkt dat het grondwater een gemiddelde waterhardheid heeft, en rijk is aan natrium, chloride en sulfaat. De hoeveelheid bicarbonaat bedraagt meer dan 0,5 meq/l (30 mg/l) en is daarmee (mits fluxen groot genoeg zijn) voldoende voor de buffering. De gehaltes aan chloride en sulfaat zijn echter zo hoog dat het grondwater moet worden aangeduid als sterk verontreinigd. De gehalten van de nutriënten nitraat, ammonium en kalium zijn overigens niet hoog. Op basis van de analyse van Jalink et al. (1997) gaat het waarschijnlijk om grondwater dat sterk is beïnvloed door infiltratie van Beerzewater tijdens inundaties of doordat het zijdelings werd aangetrokken door het lage peil van de Heiloop. Tabel 16-3 Grondwaterkwaliteit op 2 meetpunten in 2009 en 2011.

meetpunt BMV16-PK1 BMV16-PK2 daum 16-7-2009 12-7-2011 16-7-2009 12-7-2011 grondwaterstand 1,19 1,45 1,52 1,51 pH 6,03 5,81 6,06 5,91 geleidbaarheid µs/cm 279 369 474 390 HCO3 mg/L 61,1 51,3 64,7 57,5 Calcium (Ca) mg/L 36 42 55 39 IJzer (II) mg/L 3,8 5,7 3,3 9,7 Kalium (K) mg/L 0,95 1,1 1,1 1,6 Magnesium (Mg) mg/L 3 3,7 8,7 5,8 Mangaan (Mn) mg/L 0,24 0,35 1,2 1,3 Natrium (Na) mg/L 14 18 26 21 Chloride mg/L 18 34 42 32 Fosfor totaal (P) mg/L 0,12 0,09 0,071 0,1 Ortho-fosfaat (PO4-P) mg P/L 0,088 0,09 0,046 0,04 Ammonium (NH4) mg N/L 0,54 0,4 0,44 0,38 Nitraat (NO3-N) mg N/L <0,20 <0,05 <0,20 <0,05 Sulfaat opgelost (SO4) mg SO4/L 58 86 110 100

9X6220/R00002/902793/DenB 6 december 2012


Eindrapport

De zuurgraad van de bodem De pH-KCl in de ondergrond (> 20 cm) ligt in alle gevallen boven de kritische waarde die volgens de database ‘Ecologische Vereisten Habitattypen’ nodig is voor het gewone elzenbroekbos (Carici elongatae-Alnetum typicum). In het vlak bij de vochtige schraalgraslanden gelegen meetpunt BMV16PK1 ligt de pH-KCl in de bovengrond bovendien ruim boven de waarde van 3,5 die nodig is voor het blauwgrasland (Cirsio dissecti-Molinietum). De metingen in de bovenste bodemlaag lijken in 2011 minder zuur te zijn dan in voorgaande meetjaren.

Figuur 16-6 De pH van de bodem (pH-KCl) bij meetpunt PK1 van 2004 t/m 2011


9X6220/R00002/902793/DenB - 171 -

6 december 2012

Figuur 16-7 De pH van de bodem (pH-KCl) bij meetpunt PK2 van 2004 t/m 2011

16.8




De looproutes zijn als volgt gekoppeld aan de meetpunten: looproute sectie 39 en 40 hoort bij BMV16PK1 en de secties 41 t/m 44 bij PK2. Aan de vochtindicaties van de vegetatie in de looproutesecties in de omgeving zijn geen verandering in vochttoestand af te lezen (figuur 16-8).

9X6220/R00002/902793/DenB 6 december 2012


Eindrapport

Vocht-indicatie op basis van flora in de Smalbroeken, per sectie 39

40

41

42

43

45

droog

4,0

3,5

3,0

2,5

nat

2,0

1,5

1,0 1995

1997

1999

2001

2003

2005

2007

2009

Figuur 26-8 Vochtindicaties looproutesecties in de omgeving van de toestandsmeetpunten

Op basis van het weergegeven verloop van de zuurindicatie (fig. 16-9) lijkt er in de periode 1995 tot 2009 geen verschuiving te hebben plaatsgevonden en lijkt geen verzuring te zijn opgetreden. In sectie 39 is een afname te zien die wordt veroorzaakt door het verdwijnen van Elzenzegge, Hennegras en Grote Wederik. Omdat deze afname niet of nauwelijks is waar te nemen bij de overige secties, kan de afname van sectie 39 mogelijk verklaard worden door bijvoorbeeld het dichtgooien van greppels waarin de betreffende soorten voorkwamen of door het niet langer meenemen van deze soorten in de inventarisatie. Zuur-indicatie op basis van flora in de Smalbroeken, per sectie 39

40

41

42

43

45

basisch

3,0

2,5

2,0

zuur

1,5

1,0 1995

1997

1999

2001

2003

2005

2007

2009

Figuur 16-9 Verloop in zuurindicaties van de looproutesecties in de omgeving van de toestandsmeetpunten in de Smalbroeken


9X6220/R00002/902793/DenB - 173 -

6 december 2012

16.9

Conclusies De eindscores voor de toestandsmeetpunten zijn opgenomen in onderstaand overzicht. BMV16PK1 Elzenbroekbos Aspect

Grondwaterstanden GVG GLG Grondwaterkwaliteit

Toestand

op basis van vergelijking met referentie goed goed

Kwelaanvoer en zuurbuffering

Trend

op basis van vergelijking met streefbeeld Score Beschrijving goed goed

Verontreiniging

geen kwel maar infiltratie pH goed te hoog slecht sulfaat

Eindbeoordeling

slecht

BMV16PK2 Vochtig schraalland Aspect

Grondwaterstanden GVG GLG Grondwaterkwaliteit Kwelaanvoer en zuurbuffering

Toestand


Verontreiniging

? ?

↑ ↑

Trend

op basis van vergelijking met streefbeeld Score Beschrijving goed goed

↑ ↑

geen kwel maar infiltratie pH goed te hoog slecht sulfaat

Eindbeoordeling

slecht

Het eindoordeel voor beide toestandsmeetpunten is evenals in 2008 (KWR, 2009) slecht. De gemiddelde voorjaarsgrondwaterstanden liggen sinds 2006 net als in de jaren 80 van de vorige eeuw ca. 20 cm beneden maaiveld. In de jaren 90 lag de GVG ca. 10 cm beneden maaiveld. Hiermee voldoet de GVG nu aan de referentieen streefwaarden.

9X6220/R00002/902793/DenB 6 december 2012


Eindrapport

De gemiddeld laagste grondwaterstanden zijn gestegen van 90 tot 100 cm beneden maaiveld tot circa 80 cm beneden maaiveld. Daarmee liggen ze ongeveer op de referentiewaarde, maar beneden de streefwaarden voor goed ontwikkeld elzenbroekbos. Daarvan is het echter de vraag of dat deze op die plekken in goed ontwikkelde vorm is voorgekomen. De verschillen tussen de freatische grondwaterstanden en de stijghoogte op enkele meters diepte wijzen in meetpunt PK1 op kwel en in PK2 op infiltratie. De verschillen zijn echter zo gering dat op basis hiervan geen harde conclusies kunnen worden getrokken. De grondwaterkwaliteitsgegevens wijzen op aanwezigheid in de bodem van gemiddeld hard grondwater van lokale herkomst, waarschijnlijk vanuit de Beerze. Zorgpunt is het hoge sulfaatgehalte van het grondwater, dat aanleiding kan geven tot interne eutrofiering door afbraak van organisch materiaal.

16.10

Vragen en opmerkingen Ten opzichte van de evaluatie uit 2009 door KWR zijn de uitgangspunten van het onderzoek op een aantal aspecten gewijzigd. De wijzigingen bestaan uit de volgende:  voor het gebied Smalbroeken is gebruik gemaakt van het meest nabijgelegen meetstation waar een meetreeks van minimaal 30 jaar beschikbaar is (te downloaden bij het KNMI). Voor de neerslag is dit station Boxtel en voor de verdamping is dit station De Bilt. In 2009 is gebruik gemaakt van neerslag- en verdampingsgegevens van station Eindhoven. Dat er verschillende meetstations zijn gebruikt voor verdamping heeft nauwelijks effect op de berekende gecorrigeerde GXG. Het gebruik van station Boxtel in plaats van station Eindhoven voor de neerslaggegevens heeft een behoorlijk effect op de berekende gecorrigeerde GXG; Zoals eerder uitgelegd bestaat er een bandbreedte voor de uitkomsten van de GXG. Dit betekent dat zowel de uitkomsten in voorliggend onderzoek als de uitkomsten uit 2009 geldige uitkomsten zijn. Zolang de impuls-responsfuncties van beide onderzoeken binnen elkaars bandbreedte vallen zijn beide uitkomsten geldig en niet significant verschillend.


9X6220/R00002/902793/DenB - 175 -

6 december 2012

16.11

Literatuur Cools et al. (2006). Herstel-en ontwikkelplan schraallanden. Provincie Noord-Brabant, ’s Hertogenbosch. Jansen, A.M.W. & A.C.D. Ertsen (2007). Ecohydrologische quick scan natte natuurparel Kampina. Rapport Royal Haskoning i.o.v. Waterschap De Dommel, Boxtel. KWR (2009). Evaluatie Beleidsmeetnet verdroging Noord-Brabant Deelrapport 2 Gebiedsbeschrijvingen. KWR, Nieuwegein i.o.v. Provincie Noord-Brabant, ’s Hertogenbosch. Runhaar, J. 1989. Toetsing ecotopensysteem: Relatie tussen de vochtindicatie van de vegetatie en grondwaterstanden. Landschap 6: 129-146. Stuurman, R. et al. (2002). Beleidsmeetnet verdroging Provincie Noord-Brabant. Rapport Provincie Noord-Brabant, ’s Hertogenbosch.

9X6220/R00002/902793/DenB 6 december 2012


Eindrapport

17

CARTIERHEIDE (BMV17)

17.1

Gebiedskenmerken Naam natte

Cartierheide / Witrijt / De Goorloop

natuurparel Naam waterschap

Dommel

VHR-gebied?

nee

Opp. Natte

296,6

natuurparel Opp deel VHR

nvt

Eigenaar/beheerder

Staatsbosbeheer, Particulieren (8%)

Karakter en

Heidegebied met beekdal en naaldbos.

gemeenschappen

De heide wordt gekenmerkt door een geleidelijke overgang van droge heide naar natte heide en vennen

Bijzondere

soorten van natte heide. Langs de beek komen vooral struwelen voor met soorten als

plantensoorten

snavelzegge, draadzegge en waterdrieblad. In het Dalems stroompje zachtwatersoorten als knolrus, vlottende bies en duizendknoopfonteinkruid bovenstrooms in het landbouwgebied.

Fauna van natte

gladde slang, gentiaanblauwtje. De voorkomende broedvogels zijn typische soorten van

milieus

natte heide en moerasstruweel. In het ven Snippenvijver op Cartierheide is een meeuwenkolonie aanwezig.

Ecohydrologie;

Systeemtype: heide en ven

kweltypen Eigendoms/gebruiks-

Groot aaneengesloten natuurgebied

situatie Probleemschets,

Op de Hapertse en Cartierheide is een verandering in soortensamenstelling van de

analyse

vegetatie geconstateerd die duidt op een structurele verlaging het grondwaterpeil en op veranderingen in de samenstelling van het bodemwater. Uit regionale studies aangevuld met peilschaal- en stijghoogtegegevens blijkt dat deze daling bij benadering ongeveer 30 cm bedraagt in de periode 1950-1986. Vanaf 1978 valt een deel van de beek 's zomers regelmatig droog. Oorzaken zijn met name gelegen in ontwatering van het aangrenzend landbouwgebied, grondwateronttrekkingen en de aanplant van naaldbos.


Een analyse van de recente ontwikkelingen van het grondwater is door het ontbreken van juiste meetgegevens niet of slechts beperkt mogelijk. Enkele buizen blijken een stijging te vertonen, andere juist een daling. Conclusie is dat de realisatie van natte heide slechts mogelijk is op een beperkte oppervlakte. In het overige gebied zakt ’s zomers de GLG dieper uit dan wenselijk is (DLG, 2005). De indruk bestaat dat de watervoerendheid en stroming in de natte parel slechts beperkt zijn verbeterd, vaak staat het water stil. Het afdammen van de zijtak van de Aa of Goorloop ten zuiden van ’t Jachthuis heeft in ieder geval geleid tot een differentiatie in waterkwaliteit. Deze tak ontvangt nu kwelwater van de oostelijke flank, dat een redelijke kwaliteit heeft. Als gevolg van deze maatregel lijkt het stuk tussen beide waterlopen in de Zwarte Weijer natter te zijn geworden. De omgevallen bomen zouden hier ook op kunnen duiden. In de Zwarte Weijer wordt de zijwaterloop extensief onderhouden.


9X6220/R00002/902793/DenB - 177 -

6 december 2012

In de sloot ten westen van het heidegebied in reservaat Goorloop zijn gronddrempels aangebracht. Dit zal tot een plaatselijke vernatting van het gebied geleid hebben. De recent aangebracht stuwtjes houden soms veel en soms alleen tijdelijk water vast. Natuurdoeltype

17.2


Meetlocaties Cartierheide In onderstaande figuur is de ligging van de meetpunten weergegeven.



aard meting

doeltype

looproute vegetatie

BMV17PT1

Noorden

grondwater

Beuken-Eikenbos (v)

BVM17PT2

Centraal

grondwater

Natte heide

19-24

BMV17PT3

Centraal

grondwater

Natte heide

43-48, 59-60

meetpunt

Stuurman et al. (2002) hebben het beekpeil van Dalems stroompje benoemd als verklaarfactor. Het beekpeil wordt in de Cartierheide niet gemeten. Ten noorden van de natte natuurparel staan twee stuwen (BZ10-02 en BZ010/STWV5) waarvoor streefpeilen worden gehanteerd (Jansen & Roelandse, 2007).

9X6220/R00002/902793/DenB 6 december 2012


Eindrapport

Tabel 17-1b Verklaarmeetpunt BMV-code


aard meting

Dalems stroompje

beekpeil

watervoerend pakket

meetpunt meetpunt ontbreekt


Dino-code

Filter

meetpunt

17.3

Maaiveld

Onderkant filter

Bovenkant

metingen

(m NAP)

(m NAP)

filter (m NAP)

aanwezig

BMV17PT1

B57A0253

1

31,49

30,02

30,52

Ja

BVM17PT2

B57A0254

1

31,75

30,25

30,75

Ja

BMV17PT3

B57A0361

1

31,79

29,2

29,7

Ja

Referentie en streefbeeld In onderstaande tabel zijn de streefwaarden voor de GGOR weergegeven. Tabel 17-2 Streefwaarden voor GGOR Meetpunt

Referentie of

GVG

GLG

GVG

GLG

streefbeeld?

(cm – mv)

(cm – mv)

(m NAP)

(m NAP)

BMV17PT1

streefbeeld

40 (30)

-

BVM17PT2

streefbeeld

-3 (-20)

-

-3 (-20)

-

BMV17PT3 streefbeeld Tussen haakjes de ondergrens bij 0%

17.4

Inventarisatie GGOR-maatregelen In het kader van het Regiwa-programma zijn in 1993 in de Aa of Goorloop oude meanders plaatselijk uitgegraven, is de stroomdraad verlegd, zijn taluds afgegraven en in een tweetal zijsloten dammen aangelegd om water vast te houden. In het kader van het herstelproject Dalemstroompje is in 1994 ten zuiden van de Bredase baan de waterloop verondiept, zijn kades afgegraven en zijn stroomdraadverleggers aangebracht. Ten noorden van de Bredase baan is een aantal drempels aangebracht en is bij de “Snippenvijver” een stuw verwijderd. In de afgelopen jaren heeft Staatsbosbeheer in het bosgebied op diverse plekken het bos gedund en donker naaldhout gekapt. In de laatste jaren is een strook bos gekapt ten zuiden van het reservaat De Goorloop op de westflank van de Aa of Goorloop. In het kader van waterconservering 2e generatie zijn in 2003 en 2004 enkele stuwen geplaatst en drempels aangebracht in het Dalemstroompje en in zijwaterlopen van de Aa of Goorloop. Ook in de dam benedenstrooms van de “Snippenvijver” is toen weer een LOP-stuw geplaatst. Gepland is de aanleg van een helofytenfilter en waterbergingslocatie direct ten zuiden van de Zwarte Weijer in of na 2006. Beoogd wordt de kwaliteit te verbeteren in de zomermaanden en de afvoerpieken te dempen in de wintermaanden. In België worden enkele waterwinputten verlegd (waterwinning Lommel) in verband met de ligging van een habitatrichtlijn gebied.


9X6220/R00002/902793/DenB - 179 -

6 december 2012

Het spoelwater op de winlocaties Luyksgestel en Lommel wordt gezuiverd en wordt mogelijk in de toekomst (her)gebruikt als spoel- of drinkwater. Hierdoor zal de lozing van spoelwater verminderen.

17.5



Figuur 17-2 laat zien voor de peilbuis in het noordelijk deel dat het model voldoet aan de randvoorwaarden; het model wordt daarom als betrouwbaar beschouwd. De doelrealisatiescore van de GVG, behorende bij natuurdoeltype Beuken-Eikenbos (v) scoort met 65% onvoldoende. Figuur 17-3 is voor het tweede toestandsmeetpunt. Hier blijkt dat het model niet voldoet aan één randvoorwaarde (verdampingsfactor <2). Het model moet daardoor als minder betrouwbaar worden aangemerkt. De doelrealisatiescore van de GVG, behorende bij natuurdoeltype Natte heide scoort met 98% bijna goed.

9X6220/R00002/902793/DenB 6 december 2012


Eindrapport


Figuur 17-4 Verloop grondwaterstand gecorrigeerd voor neerslag en verdamping van toestandsmeetpunt BMV17PT3 Deelrapport Gebiedsbeschrijvingen Eindrapport

9X6220/R00002/902793/DenB - 181 -

6 december 2012

Voor het meetpunt in figuur 17-4 blijkt dat het model voldoet aan de randvoorwaarden. Het model is dus als betrouwbaar te beschouwen. De doelrealisatiescore van de GVG, behorende bij natuurdoeltype Natte heide scoort met 41% onvoldoende.

17.6

Analyse van kwaliteit grond-, oppervlaktewater of bodem Er zijn geen grondwater- en bodemgegevens uit meetronde provincie. Wel zijn er metingen aan het grondwater verricht op 5 locaties in 2007 (Jansen & Roelandse, 2007). Het grondwater blijkt zwak zuur (pH 5,2 tot 6,7), (zeer) zwakgebufferd (<5 tot 23 mg/l bicarbonaat) te zijn met lage gehaltes aan chloride (< 9 mg/l), sulfaat (< 36 mg/l) en stikstof en is overwegend van het NaSO4-type (tabel B4.1 in de bijlage van Jansen & Roelandse, 2007). Het bufferend vermogen van het grondwater is echter beperkt en is te beschouwen als onvoldoende. Het grondwater duidt niet op invloed van bovenstrooms gelegen landbouwareaal. Wel zijn er relatief hoge zinkgehaltes in het grondwater gemeten. De eventuele invloed hiervan op natuurwaarden is vermoedelijk beperkt, aangezien het grondwater in het heidelandschap nauwelijks uittreedt of nabij het maaiveld komt.

17.7




In onderstaande figuur is de vochtindicatie gebaseerd op looproutesecties weergegeven. Aan toestandsmeetpunt 2 (Natte heide) zijn looproutesecties 19-24 gekoppeld. Aan toestandsmeetpunt 3 (Natte heide) zijn de looproutesecties 43 t/m 48, 59 en 60 gekoppeld.

9X6220/R00002/902793/DenB 6 december 2012


Eindrapport

Figuur 17-2 Vochtindicatie op basis van looproutesecties

In Figuur 17-2 is te zien dat PT3 rond de 2,5 scoort, dat de toestand ‘nat tot vochtig’ indiceert (1=aquatisch, 2=nat, 3= vochtig). PT3 is een nattere omgeving met score richting de 1,5 (aquatisch tot nat). Over de jaren heen lijkt voor PT3 een licht dalende trend zichtbaar.


Uit de figuur komt naar voren dat de scores voor beide toestandsmeetpunten een voedselarme situatie indiceren. Toestandsmeetpunt 2 gaat daarbij iets meer richting matig voedselrijk (1=voedselarm, 2 = matig voedselrijk, 3 = zeer voedselrijk). Tevens is er door de jaren heen voor dit meetpunt een licht stijgende trend zichtbaar.


9X6220/R00002/902793/DenB - 183 -

6 december 2012


Toestandsmeetpunt 2 (natte heide) scoort al jarenlang circa 1,5 wat een zuur tot zwak zure toestand indiceert. Toestandsmeetpunt 3 heeft met een score van 1 een zuurdere indicatie (1 = zuur, 2 = zwak zuur 3 = basisch). De lichte schommelingen vertonen geen duidelijke trend.

17.8

Conclusies Hieronder is per peilbuis de eindbeoordeling voor Cartierheide weergegeven. De toestandsmeetpunten scoren onvoldoende tot bijna goed op basis van alleen de informatie over de grondwaterstanden.

9X6220/R00002/902793/DenB 6 december 2012


Eindrapport

BMV17PT1f1 Beuken-Eikenbos (v) Aspect

Grondwaterstanden


GVG Grondwaterkwaliteit Kwelaanvoer en zuurbuffering Verontreiniging


Eindbeoordeling



Toestand

98%

trend 5 jaar, wisselend

Trend

bijna goed

+-


geen gegevens geen gegevens bijna goed

BMV17PT3 Natte heide Aspect op basis van vergelijking met referentie

GVG Grondwaterkwaliteit Kwelaanvoer en zuurbuffering Verontreiniging Eindbeoordeling

Toestand

Trend


onvoldoende

+-


geen gegevens geen gegevens onvoldoende


+-

op basis van vergelijking met streefbeeld Score Beschrijving

Eindbeoordeling

Grondwaterstanden

onvoldoende

onvoldoende


Grondwaterstanden

Trend

9X6220/R00002/902793/DenB - 185 -

6 december 2012

17.9

Literatuur DLG (2004).Aanpak verdrogingsbestrijding in de natte natuurparels De Kempen en Cartierheide. DLG, Tilburg. Jansen, A.M.W. & A.S.Roelandse (2007). Ecohydrologische quick scan natte natuurparel Cartierheide. Rapport Royal Haskoning i.o.v. Waterschap De Dommel, Boxtel Runhaar, J. 1989. Toetsing ecotopensysteem: Relatie tussen de vochtindicatie van de vegetatie en grondwaterstanden. Landschap 6: 129-146. Stuurman, R. et al. (2002). Beleidsmeetnet verdroging Provincie Noord-Brabant. Rapport Provincie Noord-Brabant, ’s Hertogenbosch.

9X6220/R00002/902793/DenB 6 december 2012


Eindrapport

18

NIET (BMV18)


9X6220/R00002/902793/DenB - 187 -

6 december 2012

19

STRIJPER AA (BMV19)

19.1


Strijper Aa / Het Goor

Naam waterschap

Dommel

VHR-gebied?

VHR-gebied


390,6

Opp deel VHR

273,3

Eigenaar/beheerder

Staatsbosbeheer

Karakter en

Beekdal met broekbos en grasland op veen- en broekeerdgronden.

gemeenschappen Bijzondere plantensoorten

In oorspronggebied o.a. beenbreek

Fauna van natte milieus Ecohydrologie; kweltypen

Systeemtype: Beekdal + kwel (Iiz) Regionale kwel in middenloop

Eigendoms/gebruikssituatie planol.bestemmingen



19.2

Brongebied van de Strijper Aa (Groot Goor en Turfwater) is ontgonnen. Strijper Aa is gekanaliseerd en omgeleid tijdens de ruilverkaveling.


Beekdalherstel en herstel brongebied

Natuurdoeltype

Vochtig schraalland en broekbos

Meetlocaties Strijper Aa In figuur 19-1 is de ligging van de meetpunten weergegeven en in tabel 19-1 de gegevens over de meetpunten. Tabel 19-1a Toestandsmeetpunten BMV-code


meetpunt BMV19PK1

aard

doeltype

meting zijdal Rioolbeek in overgang heide-

looproute vegetatie (57502/57503)

grondwater

Natte heide

sectie 14 t/m 17

grondwater

Elzenbroekbos

24 t/m 37 (elzenbroek)

beekdal. Soerendonks goor BMV19PK2

Brongebied Strijper Aa

1 t/m 5 (moeras)



aard meting

watervoerend pakket

BMV19SV1

stuw Strijper Aa

Beekpeil (benedenstrooms van stuw)

BMV19SV2

stuw Strijper Aa

Beekpeil (bovenstrooms van stuw)

meetpunt

9X6220/R00002/902793/DenB 6 december 2012


Eindrapport


Dino-

meetpunt

code

BMV19PK1

B57E0263

BMV19PK2 BMV19SV1 BMV19SV2

Filter

Maaiveld

Onderkant filter (m

Bovenkant filter (m

metingen

(m NAP)

NAP)

NAP)

aanwezig

1

27,6

24,53

23,53

Ja

B57E0256

1

24,89

23,98

22,98

Ja

P57E0014

1

0

0

0

Ja

P57E0022

1

0

0

0

Ja


19.3

Referentie en streefbeeld In onderstaande tabel zijn de streef- en referentiewaarden voor de GGOR weergegeven. Tabel 19-2 Referentie en streefwaarden voor GGOR. Meetpunt

Referentie of

GHG

GVG

GLG

GHG

GVG

GLG

streefbeeld?

(cm –

(cm–

(cm–

(m

(m

(m

mv)

mv)

mv)

NAP)

NAP)

NAP)

60

120

27,20

27,00

26,40

5

35

24,90

24,85

24,55

-8 (-15)

40 (70)

BMV19PK1

referentie

40

BMV19PK1

streefbeeld

-3

Natte heide BMV19PK2

referentie

BMV19PK2

streefbeeld

0

Elzenbroekbos

Het Soerendonks Goor is een ven in het watertype M12Z (Van Dam et al., (2008). Deelrapport Gebiedsbeschrijvingen Eindrapport

9X6220/R00002/902793/DenB - 189 -

6 december 2012

19.4

Inventarisatie GGOR-maatregelen In 2010 is een GGOR-studie uitgevoerd (Royal Haskoning, 2010).

19.5

Analyse van de hydrologie Met behulp van Menyanthes zijn de grondwaterreeksen gecorrigeerd voor neerslag en verdamping. Dit is weergegeven in figuren 19-2 en 19-3.


Peilbuis PK1 ligt op een hellend vlak. Figuur 19-2 laat zien dat het model voldoet aan de randvoorwaarden, het model is daarom als betrouwbaar aan te merken. De doelrealisatiescore van de GVG, behorende bij natuurdoeltype Natte heide scoort echter niet goed. De buis is niet representatief voor dit natuurdoeltype. Het meetpunt ligt vrij hoog op de beekdalflank op een plek waar ook vroeger hooguit vochtige heide voorkwam. Voor KWR (2009) was dit een reden om hier als streefwaarde voor de GVG uit te gaan van de referentiewaarde en een ondergrens die samenvalt met de referentieGLG. Het model scoort dan nog steeds onvoldoende.

9X6220/R00002/902793/DenB 6 december 2012


Eindrapport


Uit figuur 19-3 blijkt dat het model voldoet aan de randvoorwaarden, het model wordt daarom als betrouwbaar beschouwd. De doelrealisatiescore van de GVG, behorende bij natuurdoeltype Elzenbroekbos scoort met 100% goed.

19.6

Analyse van kwaliteit grond-, oppervlaktewater of bodem Stijghoogte De twee filters van kwaliteitsmeetpunt 2 zijn met elkaar vergeleken. De hoogte van het grondwater bereikt de wortelzone (bovenste 40 cm). Filter 2 heeft echter niet een duidelijk hogere grondwaterstand dan filter 1; er is dus niet duidelijk sprake van kweldruk. Wat betreft stijghoogte scoort PK 2 daarom matig. Elzenbroek is in Ertsen et al. (2005) benoemd als kwelafhankelijk. Kwaliteitsgegevens Strijper Aa maakt onderdeel uit van de BMV-meetronde van de provincie NoordBrabant. De meest recente hierin verzamelde ondiepe grondwatergegevens zijn bij elkaar gezet in tabel 19-3.


9X6220/R00002/902793/DenB - 191 -

6 december 2012

Tabel 19-3 Ondiepe grondwaterkwaliteitsgegevens PK1 en PK2

meetpunt BMV19-PK1 BMV19-PK2 daum 4-8-2009 6-6-2011 4-8-2009 6-6-2011 grondwaterstand 2,04 2,12 0,95 1,08 pH 4,07 4,22 6,48 6,25 geleidbaarheid µs/cm 91 117 296 294 HCO3 mg/L <5 <5 101,8 105,8 Calcium (Ca) mg/L 0,8 1,5 45 36 IJzer (II) mg/L 0,47 0,64 8,6 11 Kalium (K) mg/L 1,6 1,3 1,1 1 Magnesium (Mg) mg/L 0,42 0,38 4 3,5 Mangaan (Mn) mg/L 0,014 0,014 0,47 0,43 Natrium (Na) mg/L 5,6 9,8 7,3 8,8 Chloride mg/L 8 17 20 28 Fosfor totaal (P) mg/L 0,05 0,05 0,21 0,17 Ortho-fosfaat (PO4-P) mg P/L 0,02 <0,01 0,19 0,26 Ammonium (NH4) mg N/L 0,091 <0,02 0,37 0,23 Nitraat (NO3-N) mg N/L 0,2 <0,05 0,2 <0,05 Sulfaat opgelost (SO4) mg SO4/L 12 18 19 19 Op meetpunt BMV09PK2 is ijzerrijk, zacht tot matig gebufferd grondwater aangetroffen met calcium en bicarbonaat als dominante ionen. Het verhoogde gehalte aan chloride (> 12 mg/l) en aanwezigheid van voedingsstoffen (orthofosfaat en ammonium duiden op een lichte verontreiniging. Op meetpunt BMV09PK1 is een vergelijkbaar beeld, behalve dat het gehalte bicarbonaat erg laag is. Kwaliteitsmeetpunt 2 krijgt als beoordeling goed. Kwaliteitsmeetpunt 1 scoort door het te lage bicarbonaatgehalte slecht. Voor de twee kwaliteitsmeetpunten is ook de pH in de bodem op verschillende dieptes rondom het meetpunt bepaald.

9X6220/R00002/902793/DenB 6 december 2012


Eindrapport

Figuur 19-5 pH bodem rondom meetpunt BMV19PK1

Voor natte heide geldt dat de optimale ph-range tussen de 2,8 en 4,8 ligt (zie figuur 196). Uit figuur 19-5 blijkt dat kwaliteitsmeetpunt PK1 hieraan voldoet.

Figuur 19-6 Randvoorwaarden Vochtige heiden volgens database “ecologische vereisten Natura-2000 gebieden” (Runhaar & Jalink, 2009)


9X6220/R00002/902793/DenB - 193 -

6 december 2012

Figuur 19-7 pH bodem rondom meetpunt BMV19PK2

Voor Elzenbroekbos geldt dat de optimale ph-range tussen de 3,5 en 7,5 ligt (zie figuur 19-8). Uit figuur 19-7 blijkt dat kwaliteitsmeetpunt PK2 hieraan voldoet.

Figuur 19-8 Randvoorwaarden Vochtige heiden volgens database “ecologische vereisten Natura-2000 gebieden” (Runhaar & Jalink, 2009)

9X6220/R00002/902793/DenB 6 december 2012


Eindrapport

19.7




In onderstaande figuren is de vochtindicatie, zuurindicatie en voedselindicatie gebaseerd op looproutesecties weergegeven.

Figuur 19-9a Vochtindicatie gebaseerd op looproutesecties voor PK1

In Figuur 19-9a is te zien dat de meeste looproutes rond de 2,5 scoren, dat de toestand ‘nat tot vochtig’ indiceert (1=aquatisch, 2=nat, 3= vochtig). Looproutesectie 14 is licht afwijkend met score 3 – vochtig en is daarmee droger ten opzichte van de andere looproutesecties. Over de jaren geen is geen eenduidige trend zichtbaar.


9X6220/R00002/902793/DenB - 195 -

6 december 2012

Figuur 19-9b Vochtindicatie gebaseerd op looproutesecties voor PK1

Figuur 19-9c Vochtindicatie op basis van looproutesecties PK2 (moeras en elzenbroekbos)

In Figuur 19-9b is te zien dat de meeste looproutesecties rond het moeras een 2,5 scoren, dat de toestand ‘nat tot vochtig’ indiceert (1=aquatisch, 2=nat, 3= vochtig). De looproutesecties in het Elzenbroekbos scoren rond de 2 – nat en is daarmee natter ten opzichte van het moeras. Over de jaren geen is geen eenduidige trend zichtbaar.

9X6220/R00002/902793/DenB 6 december 2012


Eindrapport

Figuur 19-10a Zuurindicatie broekbossecties in Strijper Aa (BKM19PK2)

Kwaliteitsmeetpunt 2 (Elzenbroekbos) scoort circa 2.0 wat een zwak zure toestaand indiceert (1 = zuur, 2 = zwak zuur 3 = basisch). De lichte schommelingen vertonen geen duidelijke trend.

Figuur 19-10b Zuurindicatie vochtig bos (BKM19PK1)

Kwaliteitsmeetpunt 1 (Soerendonks goor - vochtig bos) scoort circa 2.0 wat een zwak zure toestaand indiceert (1 = zuur, 2 = zwak zuur 3 = basisch). Looproutesectie 14 vertoonde in het verleden af en toe een ander beeld in vergelijking met secties 15-17, echter in 2012 liggen de scores dicht bij elkaar. De lichte schommelingen vertonen geen duidelijke trend


9X6220/R00002/902793/DenB - 197 -

6 december 2012

Figuur 19-11 Voedselindicatie vochtig bos (BKM19PK1)

Uit de figuur komt naar voren dat de scores rond de 2 liggen en daarmee een matig voedselrijke situatie indiceren. Sectie14 is licht afwijkend (iets voedselrijker). Door de jaren heen is er geen duidelijke trend zichtbaar.

19.8

Conclusies Hieronder is per peilbuis de eindbeoordeling voor Strijper Aa weergegeven. Kwaliteitsmeetpunt2 scoort een onvoldoende gebaseerd op stijghoogte. In 2008 was dit wel voldoende en scoorde dit meetpunt goed (KWR, 2009). Kwaliteitsmeetpunt 1 ligt op een overgang natuurdoeltypen, waardoor het eindoordeel op dit meetpunt minder goed te bepalen is. Evenals in 2008 (KWR, 2009) is de toestand beoordeeld als onvoldoende. In het stroomdal van de Strijper Aa zijn maatregelen voorbereid. De uitvoering van de GGOR in deze natte natuurparel ligt echter stil (zie ook de prestatiemonitoring).

9X6220/R00002/902793/DenB 6 december 2012


Eindrapport

BMV19PK2f1 Elzenbroekbos Aspect


Trend


Verontreiniging

stijghoogte matig tot goed, pH bodem goed buffering, chloride, sulfaat goed goed

Eindbeoordeling

onvoldoende


+-

gelijkmatig

matig

BMV19PK1 Natte heide Aspect

Toestand

Trend

op basis van op basis van vergelijking met vergelijking met streefbeeld referentie Score Beschrijving ?? onvoldoende?

Verontreiniging Eindbeoordeling

19.9

Toestand

goed matig

↑


pH bodem goed buffering beperkt, chloride, sulfaat goed onvoldoende

Literatuur Haterd, R.J.W. van de & M.A.M. van Dorst (2009). Ecohydrologische quickscan natte natuurparel Strijper Aa, het Goor en Groote Heide. Buro Waardenbrug in opdracht van Waterschap De Dommel, Boxtel. Runhaar, J. 1989. Toetsing ecotopensysteem: Relatie tussen de vochtindicatie van de vegetatie en grondwaterstanden. Landschap 6: 129-146. Stuurman, R. et al. (2002). Beleidsmeetnet verdroging Provincie Noord-Brabant. Rapport Provincie Noord-Brabant, ’s Hertogenbosch.


9X6220/R00002/902793/DenB - 199 -

6 december 2012

20

STRABRECHTSE HEIDE (BMV20)

20.1


Strabrechtse Heide

Naam waterschap

Dommel + Aa en Maas

VHR-gebied?

HR-gebied


604,9

Opp deel VHR

520,8

Eigenaar/beheerder

Staatsbosbeheer

Karakter en

groot heidecomplex met vennen en bos, en een beekje (Witte Loop) over de heide

gemeenschappen Bijzondere plantensoorten

soorten van natte heide en vensoorten zoals oeverkruid, waterlobelia, biesvaren (Beuven) In de Witte Loop komen leuke soorten voor als: drijvende waterweegbree, waterpostelein, vlottende bies, klein glidkruid, draadzegge, moerashertshooi.


heikikker, rugstreeppad, alpenwatersalamander, blauwborst


Systeemtype: Vennen en natte heide. De Strabrechtse heide is inzijggebied naar het eerste watervoerende pakket. Binnen enkele meters komen leemlagen voor. Dit vertraagt de inzijging en het hele gebied heeft daardoor min of meer een schijnspiegelsysteem. De meeste vennen ontvangen geen substantiële hoeveelheden lokale kwel, maar sommige wel zoals het Grafven. De Witte loop draineert een deel van de heide en voert water af via Beuven en Maasven.


Staatsbosbeheer


De verdroging in het heide- en vennengebied is te zien aan het afnemende areaal natte- en vochtige heide. Ook vennen vallen droog of hebben een lager waterpeil waardoor gradiënten verschuiven. Vroegere luchtfoto's laten zien dat er in het verleden meer open water aanwezig was. Nog steeds komen er stukken redelijk ontwikkelde natte heide voor met klokjesgentiaan, veenbies, snavelbiezen en moeraswolfsklauw. De hoofdoorzaak van de verdroging is voor een deel te zoeken in een opeenstapeling van ontwikkelingen in de hele regio die een algehele grondwaterstandsdaling tot gevolg hebben. Beregening door agrariërs is een van de oorzaken van verdroging. Meerven aan de oostzijde, Kleine Dommel en Witte Loop liggen vrij diep en hebben een drainerende werking op de omgeving. Het areaal aan bos speelt ook een grote rol vanwege de invloed op verdamping.


Momenteel uitgewerkt in een projectplan voor de Strabrechtse Heide met o.a. boskap, inperking drainerend effect van Witte Loop, enz.

Natuurdoeltype


9X6220/R00002/902793/DenB 6 december 2012


Eindrapport

20.2

Meetlocaties Strabrechtse Heide De Strabrechtse Heide vormt een dekzanden stuifzandgebied waarin een groot aantal vennen gelegen zijn, waaronder het Beuven. De bovenste 20 à 25 m van de ondergrond bestaat uit de Nuenen Groep, een pakket dekzanden met daarin diverse leemlagen. Het gebied helt globaal van zuid naar noord en vormt daarnaast de waterscheiding tussen de Kleine Dommel in het westen en de Aa in het oosten. Het gebied is met meetlocaties weergegeven in figuur 20-1.

Figuur 20-1 Ligging meetlocaties Strabrechtse Heide

De Strabrechtse Heide is inzijggebied naar de diepere ondergrond. In de Nuenen Groep komen ter hoogte van de Strabrechtse Heide tot ca. 1 meter dikke leemlagen voor (Stuurman et. al. 2002). Vanwege de aanwezigheid van de leemlagen is er een vrij groot potentiaalverschil (ca. een halve meter) tussen de freatische grondwaterstanden en de stijghoogte onder de Nuenen Groep. Onder de vennen kunnen ook lokale slecht doorlatende lagen voorkomen (ijzerbanken, moerige lagen e.d.). Uit de GGOR-studie voor Strabrechtse Heide (Royal Haskoning, 2012) bleek dat de grondwaterstand in dit infiltratiegebied vooral wordt beïnvloed door de grondwateraanvulling in het gebied zelf. Met name bosomvorming en verwijderen van detailontwatering in het heidegebied blijken effectieve maatregelen om de grondwaterstand te verhogen. Door de aanwezigheid van leemlagen met een hoge Deelrapport Gebiedsbeschrijvingen Eindrapport

9X6220/R00002/902793/DenB - 201 -

6 december 2012

hydraulische weerstand (zie hierboven) zorgt een geringe toename in grondwateraanvulling voor relatief sterke grondwaterstandsstijgingen in het heidegebied. Het ongedaan maken van de onderbemalingen in de omgeving van de Strabrechtse Heide (onder meer Meerven, Peelven) is in hydrologisch opzicht ook een effectieve maatregel. De kosten voor deze maatregel zijn echter aanzienlijk hoger dan de interne maatregelen (bosomvorming en verwijderen detailontwatering). Bovendien is de maatregel zeer lastig te realiseren omdat de gronden nog niet verworven zijn en omdat zowel het Peelven als het Meerven geen deel uit maken van de Ecologische Hoofdstructuur. In de Strabrechtse Heide liggen vier toestandmeetpunten. Twee van de toestandsmeetpunten zijn geselecteerd door Stuurman et. al. (2002). Meetpunt BMV20PT2 ligt ten noorden van het Waschmeer in het centrale deel van de Strabrechtse Heide, BMV20PT3 ligt in een laaggelegen zone oostelijk van het Waschmeer. Vlak bij het eerste toestandsmeetpunt ligt een verklaarmeetpunt (BMV20PV1) die informatie geeft over de stijghoogte op ruim 27 m diepte in de formatie van Sterksel. Later toegevoegd als toestandsmeetpunten zijn een peilschaal in het Waschmeer (BMV20SK1) en een peilschaal in het Beuven (BMV20SK2). Van peilschaal BMV20SK2 zijn echter geen metingen beschikbaar. Van peilschaal BMV20SK1 zijn na 1998 geen nieuwe metingen meer gedaan. Van beide peilschalen worden geen metingen gebruikt in voorliggend onderzoek. De filters zijn in onderstaande tabellen beschreven. Tabel 20-1a Toestandsmeetpunten BMV-code

Locatie

Doeltype

Looproutes

BMV20SK1

Peilschaal Waschmeer

Ongebufferd ven

-

BMV20PT2

Centrale deel heidegebied NW

Natte Heide

-

van het Waschmeer BMV20PT3

Uitloper Waschmeer

Droge Heide

-

BMV20SK2

Beuven

Ven ongebufferd/

-

gebufferd


Locatie

Aard meting

BMV20PV1

Centrale deel heidegebied NO van


het Waschmeer


Put

Filter

Maaiveld

Onderkant

Bovenkant

Metingen

(m +NAP)

filter (m +NAP)

filter (m +NAP)

aanwezig

BMV20PV1

B51H0050

1

23,79

-3,55

-2,55

Ja

BMV20PT2

B51H0273

1

23,79

20,71

21,21

Ja

BMV20PT3

B51H0344

1

22,88

20,8

21,07

Ja

BMV20SK2

P51H0039

1

BMV20SK1

P51H0007

1

Nee (21,44)

ja

9X6220/R00002/902793/DenB 6 december 2012


Eindrapport

20.3

Referentie en streefbeeld Het centrale heidegebied kent geen oppervlaktewateraanvoer of –afvoer zodat de freatische standen naar verwachting nauw gekoppeld zijn aan de stijghoogte. KWR (2009) heeft onderzocht in welke mate de freatische grondwaterstanden en waterstanden zijn gerelateerd aan de stijghoogte, en of de relatie zo eenduidig is dat de doelstellingen in termen van natuurdoeltypen zijn te vertalen in eisen ten aanzien van de stijghoogte als sturende factor voor de waterhuishouding in het centrale heidegebied. De streefwaarden en referentiewaarden voor de toestandmeetpunten en voor meetpunt BMV20PV1 zijn opgenomen in tabel 20-2. Tabel 20-2 Referentie- en streefwaarden Meetpunt

GHG

GVG

GLG

GHG

cm -mv BMV20PT2

Referentie

80

Streefbeeld BMV20PT3

Referentie

35

Streefbeeld BMV20SK1 BMV20PV1

Streefbeeld

GLG

m +NAP

105

190

<19 à 40

<107 à 152

52

110

>50 à 70

>107 à 140

<25 à 40

GVG

23,00

22,55

<25 à 50

Referentie

150

260

22,30

Streefbeeld

<150-

>22,30-

280

21,00

22,75

21,90

>23,40 à

>22,75 à

23,60

22,30

22,40

21,80

<22,40 à

<21,85 à

22,20

21,50

>21,75 à

>21,75 à

21,60

21,50 21,20

Het Beuven is een zeer zwakgebufferd ven (KRW-type M12) en opgenomen als toestandsmeetpunt.

20.4

Betrouwbaarheidsanalyse De betrouwbaarheid van de te gebruiken 5-jaar meetreeksen van de toestandmeetpuntenBMV20PT2 en BMV20PT3 en van verklaarmeetpunt BMV20PV1 zijn getoetst, door elke van deze meetreeksen de verklaarde variantie en de verdampingsfactor te bepalen. Ook is visueel bepaald of er uitschieters in de meetreeksen waarneembaar zijn. Voor de analyse is gebruik gemaakt van het meest nabijgelegen meetstation waar een meetreeks van minimaal 30 jaar beschikbaar is. Voor de neerslag is dit station Someren en voor de verdamping is dit station De Bilt. In de grafieken is te zien dat de verklaarde variantie tussen de 71 en 96% ligt, boven de minimaal benodigde 70%. De verdampingsreductie ligt voor alle modellen binnen de range van 0,5 en 2 die als maat geldt voor de betrouwbaarheid. De grafieken zijn visueel gecontroleerd op uitschieters en een duidelijk zichtbare relatie tussen het verloop van de verdamping en neerslag enerzijds en het verloop van de grondwaterstand anderzijds. Op basis van bovenstaande resultaten kunnen alle modellen als betrouwbaar worden gezien.


9X6220/R00002/902793/DenB - 203 -

6 december 2012

20.5

Inventarisatie GGOR-maatregelen Het projectplan voor maatregelen in het kader van de GGOR is in afronding. Maatregelen hebben betrekking op het kappen van bos ter vermindering van verdamping, aanpassing van de Witte Loop om de drainerende werking te verminderen, het verondiepen van detailontwatering op de heide en maatregelen om het waterpeil op het Beuven te verhogen (Royal Haskoning, 2012).

20.6

Analyse van de hydrologie De voor neerslag en verdamping gecorrigeerde GXG zijn weergegeven in de figuren 20.2 t/m 20.4.

Figuur 20-2 Verloop voor neerslag en verdamping gecorrigeerde GXG van meetpunt PT2

In figuur 20-2 zijn de grondwaterstanden in toestandmeetpunt BMV20PT2 ten noordoosten van het Waschmeer uitgezet tegen de referentiegrondwaterstand. Daarin is te zien dat de grondwaterstanden in de periode 2003-2011gemiddeld iets hoger liggen dan de grondwaterstanden in de periode 1990-2000. Dit is voor de voor klimaat gecorrigeerde GVG en de GHG iets duidelijker waar te nemen dan voor de voor klimaat gecorrigeerde GLG. De GXG van de meetreeksen 1999-2003 en 2000-2004 wijken sterk af van de GXG van de overige meetreeksen. Een verklaring die waarschijnlijk is, is de extreem droge zomer van 2003, waardoor de impuls-response-functies (IR-functies) van neerslag en verdamping voor deze meetreeksen sterk afwijken van de IR-functies voor de overige meetreeksen. Dit geeft aan dat de GXG tot op zekere hoogte gecorrigeerd kan worden voor het klimaat. In perioden met extreme klimaatomstandigheden heeft dit klimaat blijkbaar wel invloed op de wijze waarop het grondwatersysteem reageert op neerslag en verdamping en dus de IR-functies. Een andere mogelijkheid is dat er aanpassingen

9X6220/R00002/902793/DenB 6 december 2012


Eindrapport

in het waterbeheer in de omgeving zijn gedaan als reactie op de extreem droge periode, waardoor het grondwatersysteem anders is gaan reageren op neerslag en verdamping. 23

Grondwaterstand (m +NAP)

22,5

22

21,5

Maaiveld Meetreeks 21

Referentie GVG GHG GVG GLG

20,5 1990

1992

1994

1996

1998

2000

2002

2004

2006

2008

2010

2012

Jaar

Figuur 20-3 Verloop voor neerslag en verdamping gecorrigeerde GXG van meetpunt PT3

Figuur 20-4 Verloop voor neerslag en verdamping gecorrigeerde GXG van meetpunt PV1


9X6220/R00002/902793/DenB - 205 -

6 december 2012

De veranderingen van de grondwaterstand in toestandmeetpunt BMV20PT3 (figuur 20.3, laagte ten noordoosten van Waschmeer) zijn vrijwel gelijk aan die in het toestandmeetpunt BMV20PT2. Ook hier liggen de grondwaterstanden in de periode 2003-2011 gemiddeld iets hoger dan de grondwaterstanden in de periode 1990-2000. Ten opzichte van toestandmeetpunt BMV20PT2 is naast de GXG van de meetreeksen 1999-2003 en 2000-2004 ook de GXG van de meetreeks 2001-2005 sterk afwijkend ten opzichte van de overige meetreeksen. Voor het afwijken van deze meetreeks wordt ook de extreem droge zomer van 2003 als meest waarschijnlijke oorzaak gezien. In figuur 20.4 zijn de stijghoogten in meetpunt PV1 uitgezet tegen de streefwaarde van de GHG voor het centrale heidegebied. Hier zien we een zelfde beeld als in de meetpunten PT2 en PT3: de grondwaterstanden in de periode 2003-2011 liggen gemiddeld iets hoger dan de grondwaterstanden in de periode 1990-2000. Omdat de stijghoogte is gemeten vanaf 1970 is te zien dat de GXG in het grootste deel van de periode 1970-1990 gelijk was aan de GXG in de periode 2003-2011 en dus iets hoger dan de GXG in de periode 1990-2000. Dat de GVG voor PT2 circa 0,5 m beneden de referentie-GVG blijft kan verklaard worden door ingrepen die in de tweede helft van de 20e zijn uitgevoerd. Volgens Querner et al. (1999) is de grondwaterstand sinds 1850 naar schatting met ruim een halve meter gedaald.

20.7

Analyse van kwaliteit grond-, oppervlaktewater of bodem Stijghoogte en kwel Aanvoer van basenrijk grondwater kan regionaal zijn, vanuit het watervoerende pakket, of lokaal, vanuit aangrenzende hoger gelegen infiltratiegebieden. Ter plaatse van peilbuis B51H0050 kan op basis van het verschil in stijghoogte tussen de 2 bovenste filters van peilbuis B51H0050 (fig. 20-5) de conclusie worden getrokken dat hier een infiltratiesituatie bestaat waarbij freatisch grondwater infiltreert naar het diepere watervoerende pakket. Omdat het meetpunt in een vrij vlak gebied ligt wordt niet verwacht dat basenrijk grondwater vanuit aangrenzende hoger gelegen infiltratiegebieden zal komen.

9X6220/R00002/902793/DenB 6 december 2012


Eindrapport

-0.5

-1

Groundwater level (m+surf)

-1.5

-2

-2.5

-3

-3.5

51HP0063_1 51HP0063_2 -4 1992

1997

2002

2007

2012

Date

Figuur 20-5 Verloop stijghoogte (m-mv) in filter 1 (rode grafiek, filterstelling 3 – 3,5 m –mv) en filter 2 ( groene grafiek, filterstelling 26,5 – 27,5 m –mv) van peilbuis B51H0050

Grondwaterkwaliteit Omdat van het Waschmeer geen waterkwaliteitsgegevens aanwezig zijn, heeft de analyse zich beperkt tot de waterkwaliteit in het Beuven. Voor het Waschmeer is de kwaliteitsbeoordeling ook minder relevant omdat het gaat om een ongebufferd ven waar geen verontreiniging te verwachten is. Voor een zwak gebufferd ven is volgens de Staalkaart vennen een alkaliniteit van 0,1 – 2 meq/l nodig. Hieraan lijkt het ven volgens de meetgegevens niet te voldoen: het zuurverbruik ligt in de periode 2005 – 2007 gemiddeld op 0,08 mmol/l. Als gevolg daarvan zakt de pH regelmatig weg tot waarden die (ver) onder de streefwaarde van 5,5 liggen. Het P-totaal gehalte is regelmatig te hoog: gemiddeld ligt het gehalte op 0,05mg P/l, met een aantal uitschieters tot meer dan 0,1. Dit ligt boven de streefwaarde van 0,04 mg P/l volgens de Staalkaart vennen. Nitraat, chloride en sulfaat voldoen aan de streefwaarden genoemd in de Staalkaart.

20.8

Conclusies De Strabrechtse heide scoort op het meetpunt nog onvoldoende. In het centrale heidegebied zijn na een lichte daling in de periode 1990-2000 zowel de stijghoogte als de freatische grondwaterstanden tot 2009 weer licht gestegen tot circa 0,5 m beneden de referentie. Rond 2008 scoorde het meetpunt nog bijna goed (KWR, 2009).


9X6220/R00002/902793/DenB - 207 -

6 december 2012

BMV20PK1 heide Aspect

Grondwaterstanden

Toestand


Trend

op basis van vergelijking met streefbeeld Score: 0,60 Beschrijving ↑ Vanaf dieptepunt rond 1990 licht gestegen

↑


Ca 5 dm onder referentie/streefbeeld

matig n.v.t. vermoedelijk geen probleem

Eindbeoordeling

onvoldoende

Beuven Aspect

Grondwaterstanden streefpeil Grondwaterkwaliteit Kwelaanvoer of zuurbuffering trofie

Toestand


Trend

op basis van vergelijking met streefbeeld Score Beschrijving ?? Regelmatig pH <5,5, te w einig zuurbuffering P-totaal boven streefw aarde

Eindbeoordeling

onvoldoende

Voor het Beuven waren alleen waterkwaliteitsgegevens beschikbaar. Omdat zowel de zuurgraad als de gehalten aan fosfaat afwijken van de streefwaarden is de waterkwaliteit net als in 2008 (KWR, 2009) als onvoldoende ingeschat. Daarbij moet wel worden aangetekend dat de gemiddelde gehaltes die hier worden gebruikt sterk afhankelijk zijn van onregelmatig optredende piekwaarden. Het is niet duidelijk hoe groot de invloed is van dergelijke pieken.

20.9

Vragen en opmerkingen Ten opzichte van de evaluatie uit 2009 door KWR zijn de uitgangspunten van het onderzoek op een aantal aspecten gewijzigd. De wijziging bestaan uit de volgende punten:  Voor de evaluatie van het gebied Strabrechtse Heide is gebruik gemaakt van het meest nabijgelegen meetstation waar een meetreeks van minimaal 40 jaar beschikbaar is (te downloaden bij het KNMI). Voor de neerslag is dit station Someren en voor de verdamping is dit station De Bilt. In 2009 is gebruik gemaakt van neerslag- en verdampingsgegevens van station Eindhoven. Dat de voor neerslag en verdamping gecorrigeerde GXG van PT2 en PV1 in voorliggend rapport verschillen van de voor neerslag en verdamping gecorrigeerde GXG van deze meetpunten in de rapportage van 2009 wordt waarschijnlijk veroorzaakt door het gebruik van verschillende neerslagstations.

9X6220/R00002/902793/DenB 6 december 2012


Eindrapport

Over de betrouwbaarheid van de berekende GXG uit beide rapportages kan het volgende opgemerkt worden: − Met uitzondering van de meetreeksen waarin het jaar 2003 is opgenomen, is de verwachting dat de berekende GXG uit beide rapportages binnen elkaars betrouwbaarheidsmarges liggen. Dit wil zeggen dat beide uitkomsten van de berekende GXG (rapport 2009 en voorliggend rapport) van bijvoorbeeld 1996 mogelijke uitkomsten zijn en niet significant verschillen; − De uitkomst uit het rapport van 2009 dat de GXG na 2003 hoger is dan de GXG in de periode 1990 – 2000 wordt bevestigd door de uitkomsten in voorliggende rapportage; − De uitkomst van het gecorrigeerd berekenen van de GXG in de rapportage van 2009 verschilt sterk ten opzichte van deze uitkomst in voorliggende rapportage voor de meetreeksen 1999-2003 en 2000-2004. Dit grote verschil wordt waarschijnlijk verklaard door de extreem droge zomer van 2003. Beide uitkomsten zijn mogelijk onbetrouwbaar door het meenemen van de metingen in de droge zomer van 2003.  Uit de betrouwbaarheidsanalyse in het voorliggende rapport blijken alle meetreeksen betrouwbaar gesimuleerd te kunnen worden, de verklarende variantie en de verdampingsfactor liggen binnen de range die als betrouwbaar is vastgesteld. In de rapportage van 2009 bleken enkele meetreeksen niet betrouwbaar te kunnen worden gesimuleerd. Een verklaring voor dit verschil is waarschijnlijk dat fouten in de meetreeksen die in 2009 gebruikt zijn ondertussen gecorrigeerd zijn. Een andere verklaring kan zijn dat andere meetstations voor verdamping en neerslag zijn gebruikt.

20.10

Literatuur KWR 2009. Evaluatie Beleidsmeetnet verdroging Noord-Brabant Deelrapport 2 Gebiedsbeschrijvingen. KWR, Nieuwegein i.o.v. Provincie Noord-Brabant, ’s Hertogenbosch. Querner, E.P., P.C. Jansen, G.H.P. Arts, J. Runhaar, 1999. Ecohydrologische systeembeschrijving van de Strabrechtse Heide en omgeving met oplossingen voor een integraal herstel. IBN-DLO/SC-DLO, Wageningen. Royal Haskoning, 2012. GGOR-inrichtingsvisie Strabrechtse Heide en Sang en Goorkens. Royal Haskoning-rapport 9X3117/R0001/904236/DenB. 29 oktober 2012. Runhaar, J. 1989. Toetsing ecotopensysteem: Relatie tussen de vochtindicatie van de vegetatie en grondwaterstanden. Landschap 6: 129-146. Stuurman, R. et al. (2002). Beleidsmeetnet verdroging Provincie Noord-Brabant. Rapport Provincie Noord-Brabant, ’s Hertogenbosch.


9X6220/R00002/902793/DenB - 209 -

6 december 2012

21

VERVALT (BMV21)

9X6220/R00002/902793/DenB 6 december 2012


Eindrapport

22

URKHOVENSCHE ZEGGE (BMV22)

22.1


Urkhovensche Zegge

Naam waterschap

Dommel

VHR-gebied?

NB-wet (klein deel)


528,8

Opp deel VHR

Nvt

Eigenaar/beheerder

Gemeente Eindhoven, Staatsbosbeheer, Particulieren

Karakter en

beekdalmoeras met veen en soortenrijke natte schraalgraslanden, blauwgrasland,

gemeenschappen

broekbos en rietmoeras in het dal van de Kleine Dommel.

Bjzondere plantensoorten

Dotterbloem, moerasvaren en scherpe zegge in broekbos. Grote keverorchis en vogelmelk in beekbegeleidend bos. Spaanse ruiter, orchideeen, vlozegge, klokjesgentiaan in één van de best ontwikkelde blauwgraslandvegetaties van Nederland


Watersnip, vroege glazenmaker, waterral


beekdalkwel (Iz). Aan de benedenstroomse kant ligt de Collsche watermolen waar het beekwater wordt opgestuwd. Overstroming speelt in het gebied een rol. Het dal bestaat uit vlierveengrond met zegge-, riet- en broekveen en stroomafwaarts beekeerdgrond met een kleidek. In het winterseizoen is er potentieel kwel uit de Formatie van Veghel en Sterksel. Er is een kleine zone met kanaalkwel.


Staatsbosbeheer heeft aan de oostoever en de gemeente Eindhoven aan de westzijde eigendom. Een deel is nog particulier bezit.

Planol.bestemmingen

beek met functie waternatuur; waterlichaam KRW


Het grondwater staat over het algemeen hoog dankzij de opstuwing door de watermolen en de kweldruk. Ontwatering binnen het gebied lijkt geen al te grote rol te spelen.


Het verkleinen van winningen door industrie, landbouw en Pompstation Aalsterweg zal een positief effect hebben op herstel van middeldiepe, basenrijke kwel. Verminderen van ontwatering in de omgeving en infiltratie van regenwater in de bodem in stedelijk gebied verdient aandacht. Zijlopen geven aanleiding tot verontreiniging (Tulploop) of extra drainering in de winter (Herzenbroekloop met uitmonding na de Collse molen). De Bosgroep heeft voorgesteld om de Zeggeloop benedenstrooms deels te dempen, 3 LOP-stuwtjes te plaatsen (in Tulp- en Herzenbroekloop) en bezande percelen af te plaggen.


9X6220/R00002/902793/DenB - 211 -

6 december 2012

Uitbreiding van schraalgrasland is hier zeer kansrijk. Natuurdoeltype

22.2

Vochtig schraalgrasland

Meetlocaties Urkhovensche Zegge In onderstaande figuur is de ligging van de meetpunten weergegeven.

Figuur 22-1 Ligging meetpunten Tabel 22-1a Toestandsmeetpunten. Het doeltype is in overleg met R. vd Burg (Bosgroep-zuid) aangepast voor aantal meetpunten. BMV-code


meetpunt BMV22PK2 BMV22PK3

aard

doeltype

looproute

meting

vegetatie

Westelijk deel

Moeras met kleine

orchideeënweitje

zeggenvegetatie

Centraal deel

Heischraal grasland

14 13

orchideeënweitje BMV22PK5

Ten oosten van

Moeras

orchideeënweitje BMV22PT4

Oostelijk deel

Blauwgrasland

12

orchideeënweitje

9X6220/R00002/902793/DenB 6 december 2012


Eindrapport



aard meting

doeltype

looproute

Ten noorden samenloop Zeggenloop en

Stijghoogte op ca

Beuken-

Herzenbroekloop, c 700m noordelijk van

26m diepte

Eikenbos (v)

meetpunt BMV22PV1

vegetatie

orchideeënweitje


Dino-code

Filter

meetpunt

22.3

Maaiveld

Onderkant filter

Bovenkant

metingen

(m NAP)

(m NAP)

filter (m NAP)

aanwezig

BMV22PK2

B51G0865

1

16,4

16,7

15,7

Ja

BMV22PK3

B51G0866

1

16,42

14,26

13,76

Ja

BMV22PK5

B51G0868

1

15,84

15,59

15,09

Ja

BMV22PT4

B51G0867

1

16,07

14,67

14,17

Ja

BMV22PV1

B51G0605

1

16,24

-9,76

-10,76

Ja

Referentie en streefbeeld In onderstaande tabel zijn de streef- en referentiewaarden van de GGOR weergegeven. Tabel 22-2 Streefwaarden voor GGOR zoals genoemd in KWR (2009). De streefwaarden voor PK2 en PK3 zijn echter niet in overeenstemming met het vegetatietype c.q. natuurdoeltype wat daadwerkelijk in het veld valt te bereiken (med. R. vd Burg). Meetpunt

Referentie of

GVG

GLG

GVG

GLG

streefbeeld?

(cm – mv)

(cm – mv)

(m NAP)

(m NAP)

BMV22PK2

referentie

12

50

16,28

15,90

BMV22PK3

referentie

3

35

16,39

16,07

BMV22PK5

referentie

16,10

15,7

BMV22PT4

22.4

streef

< 40 a 55

referentie

3

streef

<28 a 40

>15,29 a 15,44 35

16,04

15,72

>15,67 a 15,79

Inventarisatie GGOR-maatregelen Om in de winter het rietmoeras te kunnen blijven maaien werd in 1994 de Zeggenloop verdiept. Daarnaast werd verzuring vermoed. In eerste instantie werd geadviseerd om delen te begreppelen om verzuring te bestrijden. Echter afvoergreppeltjes zorgen eerder voor afvoer van het weinige nog uittredende grondwater waardoor in de bovenste decimeters van de bodem ruimte ontstaat voor de indringing van regenwater. De oplossing ligt dus niet in het afvoeren van het (regen)water, maar in vergroting van de toestroming van grondwater naar het maaiveld door de stijghoogte van het grondwater te verhogen. Daarom werd besloten om een deel van de Zeggenloop te dempen en stuwen te plaatsen in de Herzenbroekloop.


9X6220/R00002/902793/DenB - 213 -

6 december 2012

Met de uitvoering van de maatregelen werd begonnen in 2006. In de Herzenbroekloop werden twee stuwen geplaatst; deze watergang kan niet worden gedempt of verondiept vanwege zijn functie voor de afvoer van regenwater uit Eindhovense woonwijken. Tevens werd begonnen met het zomermaaien van de rietlanden rondom het Vloweitje. In de winter 2007/2008 werd 1,2 ha grasland op de beekdalflank geplagd en werden delen van de Zeggenloop gedempt en verondiept (Van den Burg et al., 2009).

22.5

Analyse van de hydrologie Met behulp van Menyanthes zijn de grondwaterreeksen gecorrigeerd voor neerslag en verdamping. Dit is weergegeven in figuren 22-2 tot en met 22-6.


Uit figuur 22-2 toont het resultaat voor een peilbuis bij blauwgrasland. Het model voldoet niet aan de randvoorwaarde ten aanzien van de verdampingsfactor (deze ligt niet tussen 0,5 en 2). Het model is daarom als minder betrouwbaar aan te merken. De doelrealisatiescore van de GVG, behorende bij natuurdoeltype Blauwgrasland scoort met 100% goed.

9X6220/R00002/902793/DenB 6 december 2012


Eindrapport

Figuur 22-3 is een peilbuis nabij een vegetatievlak met natuurdoeltype heischraal grasland. De figuur laat zien dat het model voldoet aan de randvoorwaarden; het model is daarom als betrouwbaar te beschouwen. De doelrealisatiescore van de GVG, behorende bij natuurdoeltype Vochtig heischraal grasland scoort met 0% slecht, omdat het te nat zou zijn. De peilbuis staat in een slenk met een kleine zeggenvegetatie. Indien uitgegaan wordt van het bijpassende natuurdoeltype (trilveen) wordt de score wel gehaald.

Figuur 22-3 Verloop grondwaterstand gecorrigeerd voor neerslag en verdamping van kwaliteitsmeetpunt BMV22PK2f1.


9X6220/R00002/902793/DenB - 215 -

6 december 2012


PK3 ligt centraal in de orchideeënweide en is benoemd als natuurdoeltype blauwgrasland. Uit figuur 22-4 blijkt dat het model voldoet aan de randvoorwaarden, het model is daarom als betrouwbaar te beschouwen. De doelrealisatiescore van de GVG, behorende bij natuurdoeltype Blauwgrasland scoort met 0% slecht in 2007. Ter plaatse komt echter een heischraal grasland voor (med. R. vd Burg, Bosgroep-zuid). Indien uitgegaan wordt van dat natuurdoeltype, is wel een goede score te verwachten.

9X6220/R00002/902793/DenB 6 december 2012


Eindrapport


PK5 ligt in het beekdalmoeras. Uit figuur 22-5 blijkt dat het model niet voldoet aan de randvoorwaarden, het model is daarom als minder betrouwbaar aan te merken. De doelrealisatiescore van de GVG, behorende bij natuurdoeltype Moeras scoort met 62% onvoldoende. In fig. 22-6 is het resultaat opgenomen voor een verklaarmeetpunt. Uit deze figuur blijkt dat het model niet voldoet aan de randvoorwaarde t.a.v. de verdampingsfactor (deze ligt niet tussen 0,5 en 2). Het model is dus minder betrouwbaar. Indien uitgegaan wordt van natuurdoeltype Beuken-Eikenbos dan scoort de doelrealisatiescore van de GVG met 0% onvoldoende. De peilbuis lijkt echter meer representatief voor nat schraalgrasland. Bovendien is duidelijk een stijgende trend zichtbaar. Opvallend is dat de gemeten stijghoogte tot 50 cm boven maaiveld ligt. Het filter waarin deze stijghoogte wordt gemeten ligt op ongeveer 30 meter onder maaiveld. Er is dus sprake van een aanzienlijke kweldruk.


9X6220/R00002/902793/DenB - 217 -

6 december 2012


22.6

Analyse van kwaliteit grond-, oppervlaktewater of bodem Het gebied Urkhovensche Zegge is opgenomen in de provinciale BMV meetronde. De kwaliteitsgegevens van ondiep grondwater zijn opgenomen in tabel 22-3.

9X6220/R00002/902793/DenB 6 december 2012


Eindrapport

Tabel 22-3 Grondwatersamenstelling van drie kwaliteitsmeetpunten

meetpunt BMV22-PK2 BMV22-PK3 BMV22-PK5 daum 2-10-2009 28-6-2011 2-10-2009 28-6-2011 2-10-2009 28-6-2011 grondwaterstand 1,36 1,15 1,22 1,01 1,14 0,55 pH 6,1 6,06 6,33 6,24 6,6 6,4 geleidbaarheid µs/cm 236 231 207 228 329 296 HCO3 mg/L 59 66 46,3 47,7 88 73 Calcium (Ca) mg/L 33 24 24 23 47 36 IJzer (II) mg/L 0,098 0,41 2,4 2,8 0,97 0,58 Kalium (K) mg/L 1,4 1,6 1,3 1,4 0,14 <0,6 Magnesium (Mg) mg/L 2,9 2,4 2,6 2,7 5,1 4,1 Mangaan (Mn) mg/L 0,055 0,063 0,12 0,14 0,19 0,11 Natrium (Na) mg/L 17 15 13 13 15 14 Chloride mg/L 27 31 22 26 45 40 Fosfor totaal (P) mg/L <0,05 <0,05 0,07 Ortho-fosfaat (PO4-P) mg P/L 0,02 <0,01 0,038 0,02 0,074 0,06 Ammonium (NH4) mg N/L 0,065 <0,02 0,065 <0,02 0,065 0,13 Nitraat (NO3-N) mg N/L 0,2 <0,05 0,2 <0,05 0,2 <0,05 Sulfaat opgelost (SO4) mg SO4/L 25 12 22 29 20 27

Alle drie de meetpunten scoren goed op het aspect buffering. Chloride scoort echter voor alle meetpunten matig. Sulfaat is op 2 locaties matig, alleen op PK2 scoort sulfaat goed. In het moeras bij PK5 is een witte neerslag waarneembaar wat zou kunnen wijzen op overmaat aan zwavelverbindingen (med. R. vd Burg, Bosgroep-zuid). Tevens is de pH in bodem rondom de drie meetpunten gemeten.

Figuur 22-7 pH-KCl in bodem rondom meetpunt BMV22PK2


9X6220/R00002/902793/DenB - 219 -

6 december 2012

De optimale pH range behorende bij trilveen bij PK2 is 4,1 - 6,1. Figuur 22-7 laat zien dat de pH bij PK2 in de optimale reeks valt. De beoordeling op bodem pH is daarom goed. De optimale pH range behorende bij Heischraalgrasland is 4,1 - 6,1. Figuur 22-8 laat zien dat de pH bij PK3 in de optimale reeks valt. De beoordeling op bodem pH is daarom goed. Toch is hier wel een verzuring merkbaar ten opzichte van voorgaande meetjaren.



9X6220/R00002/902793/DenB 6 december 2012


Eindrapport

De optimale pH range behorende bij Moeras uitgaande van ruigte (fig. 22.-10) is 4,1 7,5. Figuur 22-9 laat zien dat de pH bij PK5 in de optimale reeks valt. De beoordeling op bodem pH is daarom goed.

Figuur 22-10 Randvoorwaarden Ruigten en zomen volgens database “ecologische vereisten Natura-2000 gebieden” (Runhaar & Jalink, 2009)

22.7




In onderstaande figuren zijn vochtindicatie, zuurindicatie en de voedselindicatie op basis van de looproutesecties weergegeven. Looproutesectie 12 is gekoppeld aan PT4 (vochtig heischraal grasland), looproutesectie 13 is gekoppeld aan PK3 en looproutesectie 14 is gekoppeld aan PK2 (heischraal grasland).


9X6220/R00002/902793/DenB - 221 -

6 december 2012

Figuur 22-11 Zuurindicatie op basis van looproutesecties

In Figuur 22-11 is te zien dat alle looproutesecties tussen de 2 en 2,5 scoren, hetgeen de toestand ‘nat tot vochtig’ indiceert (1=aquatisch, 2=nat, 3= vochtig). Er is geen verschil tussen de meetpunten zichtbaar. Over de jaren heen is een licht dalende (nattere) trend zichtbaar.


Uit de figuur blijkt dat alle looproutes tussen de 1,5 en 2 scoren, wat zwak zuur indiceert (1 = zuur, 2 = zwak zuur 3 = basisch). Over de jaren heen lijkt een licht dalende trend zichtbaar (richting zuur).

9X6220/R00002/902793/DenB 6 december 2012


Eindrapport


Uit de figuur komt naar voren dat de scores voor drie meetpunten een matig voedselrijke situatie indiceren (1=voedselarm, 2 = matig voedselrijk, 3 = zeer voedselrijk). Tevens is er door de jaren heen een licht dalende trend zichtbaar (richting voedselarm).

22.8

Conclusies Hieronder is per peilbuis de eindbeoordeling voor Urkhovensche Zegge weergegeven. Het moeras (PK5) scoort onvoldoende vanwege de sulfaatbelasting en de niet optimale GVG. Op de andere toestandsmeetpunten is de GXG goed, maar zijn er tekorten op de scores gesignaleerd vanwege te geringe kweldruk (PK2) of sulfaat in het grondwater (PK3). Er zijn de nodige maatregelen genomen en de vegetatie reageert hier goed op (Van den Burg et al., 2009). Er is een stijging merkbaar in de stijghoogte van het grondwater (fig. 22-6). De verzurende trend in de bodem en de aanwezigheid van zwavelverbindingen in het ondiepe grondwater baren echter nog zorgen. BMV22PK5f1 Moeras Aspect


Toestand op basis van op basis van vergelijking met vergelijking met streefbeeld referentie Score Beschrijving 62% onvoldoende

Verontreiniging

pH bodem goed buffering goed, matig chloride, sulfaat matig

Eindbeoordeling

onvoldoende

+-

gelijkmatig

goed


Trend

9X6220/R00002/902793/DenB - 223 -

6 december 2012

. BMV22PK2f1 moeras met kleine zeggenvegetatie Aspect Toestand

Grondwaterstanden

Trend

op basis van op basis van vergelijking met vergelijking met streefbeeld referentie Score Beschrijving


goed

↑

Verontreiniging

stijghoogte slecht, pH bodem goed buffering, chloride matig goed, sulfaat matig

Eindbeoordeling

slecht

slecht

BMV22PK3f1 heischraalgrasland Aspect

Grondwaterstanden

Toestand

Trend



goed

N.B. in 2007

+-

Verontreiniging

stijghoogte goed, pH goed bodem goed buffering goed, matig chloride, sulfaat matig

Eindbeoordeling

onvoldoende

BMV22PT4 Blauwgrasland Aspect


Toestand


Trend


+-

sterk wisselend


Eindbeoordeling

goed

9X6220/R00002/902793/DenB 6 december 2012



Eindrapport

22.9

Vragen en opmerkingen In een beekdal rijk aan gradiënten en met een goed ontwikkelde vegetatie is het lastig om de juiste koppeling te maken tussen natuurdoeltype en peilbuis. Dit vormde reden om de natuurdoeltypen voor een aantal meetpunten aan te passen.

22.10

Literatuur Burg, R. van der, A. Jansen & E. van Rosmalen (2009). Casus Beekdalherstel in de Urkhovense Zeggen. De Levende Natuur: 143-147. Cools et al. (2006). Herstel-en ontwikkelplan schraallanden. Provincie Noord-Brabant, ’s Hertogenbosch. Jansen, A. (2007). Ecohydrologische quick scan natte natuurparel Urkhovense Zeggen. Rapport i.o.v. Waterschap De Dommel, Boxtel. Jalink, .H. e a. (2005). Ecohydrologische systeemverkenningen in 32 brabantse natuurgebieden: Urkhovense zeggen. KIWA, Nieuwegein. KWR 2009. Evaluatie Beleidsmeetnet verdroging Noord-Brabant Deelrapport 2 Gebiedsbeschrijvingen. KWR, Nieuwegein i.o.v. Provincie Noord-Brabant, ’s Hertogenbosch. Runhaar, J. 1989. Toetsing ecotopensysteem: Relatie tussen de vochtindicatie van de vegetatie en grondwaterstanden. Landschap 6: 129-146. Stuurman, R. et al. (2002). Beleidsmeetnet verdroging Provincie Noord-Brabant. Rapport Provincie Noord-Brabant, ’s Hertogenbosch.


9X6220/R00002/902793/DenB - 225 -

6 december 2012

23

WIJSTGRONDEN UDEN (BMV23)

Vervalt.

9X6220/R00002/902793/DenB 6 december 2012


Eindrapport

24

WIJBOSCHBROEK (BMV24)

24.1


Wijboschbroek

Naam waterschap

Aa&Maas

Naam verdroogd gebied

Wijboschbroek

VHR-gebied?

Nee


519,8 (incl deelgebied Kasteel Heeswijk)

Opp deel VHR

-

Eigenaar/beheerder

Staasbosbeheer


Populierenbos, vogelkers-essenbos afgewisseld met weilanden. Na 1945 is een deel van het loofbos vervangen door naaldbos.


Bossoorten o.a. slanke sleutelbloem, muskuskruid, bosanemoon, eenbes, zwarte rapunzel, grote keverorchis, schaafstro, adderwortel

Fauna natte milieus

Houtsnip, Wielewaal, Geelgors, Bosrietzanger, Kamsalamander, Heikikker.

Ecohydrologie, kweltype

Systeemtype: Bosrabatten (IV). Tussen 0 en 2,5 m begint leem. Deze leem bevat kalk en is enkele decimeters tot enkele meters dik. Een groot deel van het WIjboschbroek ontvangt potentieel kwel van onder de leem vandaan. Er is in een groot deel van het gebied een overdruk vanuit het eerste watervoerende pakket. Langs het kanaal worden de slootpeilen hoog gehouden en is geen kwel van onder de leem. De bermsloten langs de ZuidWillemsvaart ontvangen kanaalkwel. De waterlopen door het Wijboschbroek infiltreren in de zomer en ontvangen ’s winters kwel uit de omgeving. De Zuid-Willemsvaart en De Aa hebben een grote invloed op de waterhuishouding in het gebied. De Zuid-Willemsvaart zorgt voor locale kwel in de lage delen van de EHS, terwijl benedenstrooms van de sluis door het lage peil de verdroging toeneemt.


Staatsbosbeheer is de terreinbeheerder. De overige gronden zijn in bezit van agrariërs en particuliere boseigenaren.

Planol.bestemmingen

In het reconstructieplan Maas en Meierij is de EHS en het gebied daaromheen aangewezen als zoekgebied waterberging. Het is nog niet bekend hoeveel berging in dit gebied nodig is.


De vele drainerende waterlopen en greppels beïnvloeden de waterhuishouding. Dit ondanks de beoogde vernatting vanwege de herbouw van de sluis in de Zuidwillemsvaart op een meer westelijke locatie. Het Wijboschbroek ligt op ca 5 km van de winningen Schijndel, Veghel en Loosbroek. In de buurt van Veghel zijn industriële winningen met onttrekkingen uit het eerste watervoerende pakket.


Verhogen van de grondwaterstand. Binnen de EHS liggen verspreid nog een aantal percelen die in gebruik zijn voor de landbouw of in eigendom zijn bij particuliere boseigenaren. De hydrologische situatie moet nader onderzocht te worden om duidelijkheid te krijgen over de wijze waarop het peilbeheer afgestemd kan worden op de wenspeilen.

Natuurdoeltype

De belangrijkste natuurdoeltypen zijn Eiken-Haagbeukenbos, Elzenbroekbos.


9X6220/R00002/902793/DenB - 227 -

6 december 2012

24.2

Meetlocaties Wijboschbroek In onderstaande figuur zijn de meetlocaties weergegeven.

Figuur 24-1 Ligging meetlocaties Tabel 24-1a Toestandsmeetpunten BMV-code

locatie van

meetpunt

meetpunt

aard meting

doeltype

looproute

BMV24PK1

Kruissteeg

grondwater

Vogelkers-Essenbos

56-61

BMV24PK2

Kruissteeg

grondwater

Vogelkers-Essenbos

37-43

vegetatie



aard meting

watervoerend pakket

meetpunt BMV24PV2

Grondwater

BMV24SV1

peilschaal

9X6220/R00002/902793/DenB 6 december 2012


Eindrapport


Dino-code

Filter

Meetpunt

24.3

Maaiveld

Onderkant filter

Bovenkant

metingen

(m NAP)

(m NAP)

filter (m NAP)

aanwezig

BMV24PK1

B45G0399

1

Ja

BMV24PK2

B45G0381

1

Ja

BMV24PV2

B45G0033

1

Ja

BMV24SV1

P45G0004

1

Ja

Referentie en streefbeeld In onderstaande tabel zijn de streefwaarden voor de GGOR weergegeven. Tabel 24-2 Streefwaarden voor GGOR Meetpunt

24.4

Referentie of

GVG

GLG

GVG

GLG

streefbeeld?

(cm – mv)

(cm – mv)

(m NAP)

(m NAP)

BMV24PK1

Streefbeeld

28 (15)

BMV24PK2

Streefbeeld

28 (15)

Inventarisatie GGOR-maatregelen In de periode t/m 2005 is een inventarisatie van de detailontwatering uitgevoerd, een aantal duikers opgehoogd en enkele kleine stuwen geplaatst voor het project Waterconservering 2e generatie. Het gebied ten zuiden van de Zuid-Willemsvaart ligt in de landinrichting St. Oedenrode, die 1 januari 2006 is afgesloten. In het kader van de kavelaanvaarding werden in 2005 nog enkele maatregelen genomen om de waterhuishouding aan te passen aan de nieuwe gebruiksfunctie. Royal Haskoning (2008) heeft onderzoek uitgevoerd naar de kwelstroom en het effect van de doorsnijding van de deklaag door waterlopen. Vervolgens is een GGOR-plan opgesteld en een maatregelenplan.

24.5

Analyse van de hydrologie Met behulp van Menyanthes zijn de grondwaterreeksen gecorrigeerd voor neerslag en verdamping. Dit is weergegeven in figuren 24-2 en 24-3. Figuur 24-2 laat zien dat het model voldoet aan de randvoorwaarden, het model wordt is dus als betrouwbaar te beschouwen. De doelrealisatiescore van de GVG, behorende bij natuurdoeltype Vogelkers-Essenbos scoort met 100% goed. Figuur 24-3 laat zien dat het model niet voldoet aan de randvoorwaarde ten aanzien van de verdampingsfactor (deze ligt niet tussen 0,5 en 2). Het model is daarom minder onbetrouwbaar. De doelrealisatiescore van de GVG, behorende bij natuurdoeltype Vogelkers-Essenbos scoort met 92% bijna goed.


9X6220/R00002/902793/DenB - 229 -

6 december 2012



9X6220/R00002/902793/DenB 6 december 2012


Eindrapport

24.6

Analyse van kwaliteit grond-, oppervlaktewater of bodem Wijboschbroek is opgenomen in de provinciale BMV-meetronde. In onderstaande tabel zijn de kwaliteitsgegevens van het ondiepe grondwater weergegeven. Tabel 24-3 Samenstelling grondwater twee meetpunten

meetpunt BMV24PK1 BMV24PK2 daum 18-9-2009 27-6-2011 18-9-2009 27-6-2011 grondwaterstand 2,53 2,19 2,33 1,97 pH 6,76 6,64 6,49 6,53 geleidbaarheid µs/cm 588 810 302 390 HCO3 mg/L 329 441 158 210 Calcium (Ca) mg/L 130 150 55 62 IJzer (II) mg/L 2,2 3,9 7,4 9,1 Kalium (K) mg/L 0,27 <0,6 1,1 0,87 Magnesium (Mg) mg/L 10 14 5 4,9 Mangaan (Mn) mg/L 0,33 0,34 0,38 0,5 Natrium (Na) mg/L 12 15 8,6 10 Chloride mg/L 17 32 24 22 Fosfor totaal (P) mg/L <0,05 0,15 Ortho-fosfaat (PO4-P) mg P/L <0,02 <0,01 0,2 0,19 Ammonium (NH4) mg N/L 0,14 <0,02 0,89 0,63 Nitraat (NO3-N) mg N/L <0,20 <0,05 <0,20 0,16 Sulfaat opgelost (SO4) mg SO4/L 35 76 <5 4,4 Gelet op de gehaltes chloride, bicarbonaat en sulfaat kan gesteld worden dat ze bijna allemaal voldoende of goed scoren. Alleen het sulfaatgehalte op kwaliteitsmeetpunt 1 is dermate hoog dat het de eindbeoordeling matig krijgt. Bij de twee kwaliteitsmeetpunten is tevens de pH in de bodem op verschillende dieptes gemeten. Dit is weergegeven in figuren 24-4 en 24-5. Wat betreft de bodemzuurgraad is de optimale pH-range voor een Vogelkers-essenbos is 3,5-6,1, zoals te zien is in figuur 24-6. Met name in de diepere ondergrond voldoet de bodem rondom PK1 daar niet aan. Dat kan samenhangen met de aanwezigheid van leem. Dit is daarom buiten de beoordeling gelaten. De bodem rondom PK2 heeft waarden rond de 7 en zou daarom niet voldoen op grond van fig. 24-6. De beoordeling voor bodem pH is daarom slecht.


9X6220/R00002/902793/DenB - 231 -

6 december 2012

Figuur 24-4 pH-KCl op verschillende dieptes in bodem rondom meetpunt BMV24PK1

Figuur 24-5 pH-KCl in bodem op verschillende dieptes rondom meetpunt BMV24PK2

9X6220/R00002/902793/DenB 6 december 2012


Eindrapport

Figuur 24-6 Randvoorwaarden Eiken-haagbeukenbossen volgens database “ecologische vereisten Natura-2000 gebieden” (Runhaar & Jalink, 2009)

24.7




In onderstaande figuren is de vochtindicatie, zuurindicatie en voedselindicatie van de looproutesecties behorende bij de 2 kwaliteitsmeetpunten weergegeven. Looproutesecties 56 t/m 61 zijn gekoppeld aan kwaliteitsmeetpunt 1. Aan PK2 zijn looproutesecties 37 t/m 43 gekoppeld.


9X6220/R00002/902793/DenB - 233 -

6 december 2012

Figuur 24-7 Vochtindicatie gebaseerd op looproutesecties behorende bij PK1 en PK2

In figuur 24-7 is te zien dat beide meetpunten een 3 scoren, hetgeen de toestand ‘vochtig’ indiceert (1=aquatisch, 2=nat, 3= vochtig). Over de jaren heen is geen duidelijke trend zichtbaar.

Figuur 24-8 Zuurindicatie gebaseerd op looproutesecties behorende bij PK1 en PK2

Uit de figuur blijkt dat beide meetpunten rond de 2,5 scoren, wat zwak zuur tot basisch indiceert (1 = zuur, 2 = zwak zuur 3 = basisch). Over de jaren heen is geen trend waarneembaar.

9X6220/R00002/902793/DenB 6 december 2012


Eindrapport

Figuur 24-9 Voedselindicatie gebaseerd op looproutesecties behorende bij PK1 en PK2

In figuur 24-9 is te zien dat de scores voor beide meetpunten iets onder de 2 (=matig voedselrijk) schommelen. Door de jaren heen is geen duidelijke trend zichtbaar.

24.8

Conclusies Hieronder is per peilbuis de eindbeoordeling voor Wijboschbroek weergegeven. De toestandsmeetpunten scoren matig tot bijna goed op basis van GXG en buffering van de (bodem pH). De stijghoogte voldoet niet, maar in dit gebied is buffering van de bodem en het ondiepe grondwater mogelijk door de aanwezigheid van ondiepe leemlagen. Dit vervangt de toevoer van basen door gebufferd grondwater.


9X6220/R00002/902793/DenB - 235 -

6 december 2012

Grondwaterstanden


GVG Grondwaterkwaliteit

100%

goed

Kwelaanvoer en zuurbuffering

matig

Verontreiniging

matig

stijghoogte slecht, bodem matig gebufferd buffering goed, chloride, sulfaat matig

Eindbeoordeling

matig

BMV24PK2f1 Vogelkers-Essenbos Aspect

Grondwaterstanden

+-


Toestand

Trend


GVG Grondwaterkwaliteit Kwelaanvoer en zuurbuffering Verontreiniging Eindbeoordeling

92%

bijna goed

+-


stijghoogte slecht, maar bodem bijna goed gebufferd buffering, chloride, goed sulfaat goed bijna goed

Westelijk in het Wijboschbroek heeft in de negentiger jaren een forse vernatting plaatsgevonden dankzij herbouw van de sluis op een nieuwe locatie in het kader van de uitgevoerde verruiming van de Zuidwillemsvaart.

24.9

Literatuur Runhaar, J. 1989. Toetsing ecotopensysteem: Relatie tussen de vochtindicatie van de vegetatie en grondwaterstanden. Landschap 6: 129-146. Stuurman, R. et al. (2002). Beleidsmeetnet verdroging Provincie Noord-Brabant. Rapport Provincie Noord-Brabant, ’s Hertogenbosch.

9X6220/R00002/902793/DenB 6 december 2012


Eindrapport

25

NIET GEËVALUEERD : BMV25


9X6220/R00002/902793/DenB - 237 -

6 december 2012

26

GROOTE PEEL (BMV26)

26.1


Groote Peel

Naam waterschap

Aa en Maas

VHR-gebied?

Ja


890,9

Opp deel VHR

802,8

Eigenaar/beheerder

Staatsbosbeheer


Groot natuurgebied met veenputten en afgetakeld (niet ontgonnen) hoogveen


Kleine en ronde zonnedauw, veenmossoorten, kleine veenbes, witte snavelbies, eenarig wollegras, klokjesgentiaan, veenpluis, blaasjeskruid, lavendelheide, dopheide en struikheide


Sprinkhaanrietzanger, blauwborst, krakeend, wintertaling, weide- en moerasvogels, kraanvogel (trekvogel), dodaars, zwarte stern, gladde slang, heikikker, spiegeldikkopje, amerikaanse hondsvis


Systeemtype: (voormalig) hoogveen


Staatsbosbeheer

Planol.bestemmingen

Nationaal park


De Groote Peel hoort tot de Peelvenen. Het gebied heeft een sterke helling en is door ontginning sterk ontwaterd en verdroogd. In het gebied zijn voor de ontginning en afwatering van het gebied enkele grote waterlopen gegraven: de Eeuwselse Loop, De Aa en de Astense Aa die worden gevoed door het Limburgse deel van de Groote Peel. Door deze waterlopen is het gebied sterk verdroogd. De Eeuwselse Loop heeft twee knelpunten: een deel van het jaar draineert de beek; in een ander deel van het jaar infiltreert het water, dat niet de gewenste kwaliteit heeft. Dit wordt versterkt door de wegzijging naar de omliggende landbouwgronden. Diepe grondwateronttrekkingen voor de industrie en drinkwaterbereiding zijn mede oorzaak van de verdroging. Het gebied kan van water worden voorzien via het kanaal van Deurne. De ontwikkeling is gericht op het restaureren en herontwikkelen van de bestaande natuur als hoogveengebied. Het belangrijkste knelpunt voor natuurontwikkeling in het gebied is de te lage grondwaterstand voor de toegekende natuurdoeltypen;


Het vasthouden van gebiedseigen water, het beperken van de afvoer en geen aanvoer van Maaswater. Mogelijke watergerelateerde maatregelen zijn: het verondiepen, afdammen en dempen van waterlopen (o.a. Middenpeellossing, kavelsloten) om water langer vast te kunnen houden; opzetten van (sloot)peilen; plas-dras landbouwpercelen; het treffen van voorzieningen om nadelige effecten in het omringende landbouwgebied te voorkomen; het omleiden van waterlopen die voedselrijk water afvoeren door de Peelvenen.

9X6220/R00002/902793/DenB 6 december 2012


Eindrapport

De (her)inrichting van de omliggende landbouwgronden de komende 20 jaar is bepalend voor de natuurontwikkelingen in de Peel. Stand van zaken, fasering

Fase 3. In uitvoering. In het verleden is een aantal maatregelen genomen om de verdroging te verminderen. Verdergaande maatregelen hebben nadelige gevolgen voor de omliggende landbouwgronden.

Natuurdoeltype

De belangrijkste natuurdoeltypen in de EHS zijn moeras, droge heide, natte heide, berkenbroekbos en open water

26.2

Meetlocaties Groote Peel In onderstaande figuur is de ligging van de meetlocaties weergegeven.

Figuur 26-1 Ligging meetlocaties Groote Peel


9X6220/R00002/902793/DenB - 239 -

6 december 2012


locatie van

meetpunt

meetpunt

aard meting

doeltype

looproute vegetatie

BMV26PT2 BMV26PT3

Natte heide/Hoogveen

BMV26PT4

28 t/m 33 secties 5 t/m 12, 13 t/m 15, 18 t/m

Natte heide/Hoogveen

22,



aard meting

watervoerend pakket

meetpunt BMV26PV1f1

grondwater

BMV26PV4

grondwater

BMV26SV2

In Mosplaksloot

peilschaal

BMV26SV3

in Euwelse Loop

Peilschaal

BMV26SK1

Nabij PT2

peilschaal


Dino-code

Filter

Meetpunt

26.3

Maaiveld

Onderkant filter

Bovenkant

metingen

(m NAP)

(m NAP)

filter (m NAP)

aanwezig

BMV26PT2

B58A0366

1

28,68

26,98

27,48

Ja

BMV26PT3

B58A0314

1

28,74

26,58

27,58

Ja

BMV26PT4

B58A0213

1

29,33

26,62

27,12

Ja

BMV26PV1f1

B58A0311

1

27,71

24,71

25,71

Ja

BMV26PV4

B58A0060

1

29,33

-5,37

-4,37

Ja

BMV26SV2

P58A0082

Ja

BMV26SV3

P58A0083

Ja

BMV26SK1

P58A0081

Ja

Referentie en streefbeeld De GGOR streefwaarden zijn in onderstaande tabel weergegeven. Tabel 26-2 Streefwaarden voor GGOR Meetpunt

26.4

Referentie of

GVG

GLG

GVG

GLG

(cm – mv)

(m NAP)

(m NAP)

streefbeeld?

(cm – mv)

BMV26PT3

Streefbeeld

-28 (-120)

BMV26PT4

Streefbeeld

-28 (-120)

BMV26PV1

Streefbeeld

-28 (-120)

BMV26PV4

Streefbeeld

-28 (-120)

Inventarisatie GGOR-maatregelen Aan Brabantse zijde zijn nog weinig maatregelen uitgevoerd. Aan Limburgse zijde zijn wel verschillende maatregelen genomen om de verdroging te bestrijden.

9X6220/R00002/902793/DenB 6 december 2012


Eindrapport

26.5



Uit figuur 26-2 blijkt dat het model niet voldoet aan de randvoorwaarden ten aanzien van de verklaarde variantie (minimaal 70%) en/of de verdampingsfactor (deze moet tussen 0,5 en 2 liggen). Het model is daarom minder betrouwbaar. De doelrealisatiescore van de GVG, behorende bij natuurdoeltype Natte heide/Hoogveen scoort slecht. Figuur 26-3 laat zien dat het model niet voldoet aan de randvoorwaarden ten aanzien van de verklaarde variantie (minimaal 70%) en/of de verdampingsfactor (deze moet tussen 0,5 en 2 liggen). Het model is daarom minder betrouwbaar. De doelrealisatiescore van de GVG, uitgaande van natuurdoeltype Natte heide/Hoogveen scoort slecht.


9X6220/R00002/902793/DenB - 241 -

6 december 2012



9X6220/R00002/902793/DenB 6 december 2012


Eindrapport

Figuur 26-4 is van een verklaarmeetpunt. Uit de figuur blijkt dat het model voldoet aan de randvoorwaarden, het model is daarom als betrouwbaar te beschouwen. De doelrealisatiescore van de GVG, behorende bij natuurdoeltype Natte heide/Hoogveen is wel opgenomen, maar voor deze peilbuis niet relevant.

26.6

Analyse van kwaliteit grond-, oppervlaktewater of bodem Groote Peel is niet opgenomen in de provinciale BMV-meetronde. Er zijn geen grondwaterkwaliteits- en/of bodemgegevens beschikbaar.

26.7




In onderstaande figuren zijn vochtindicatie, zuurindicatie en voedselindicatie op basis van looproutesecties weergegeven. Specifiek voor Hoogveen is gekeken naar de looproutesecties 28 t/m 33 (PT3). Voor Natte heide is gekeken naar de looproutesecties 5 t/m 15 en 18 t/m 22.

Figuur 26-5 Vochtindicatie gebaseerd op looproutesecties


9X6220/R00002/902793/DenB - 243 -

6 december 2012

Uit figuur 26-5 komt naar voren dat voor beide natuurdoeltypen geldt dat ze tussen de 2,5 en 3 scoren, dat een vochtige toestand indiceert (1=aquatisch, 2=nat, 3= vochtig). Gezien de scores is de vegetatie hier te beschouwen als te droog. Door de jaren heen is er geen duidelijke trend zichtbaar.


Uit figuur 26-6 blijkt dat beide natuurdoeltypen tussen de 1 en 1,5 scoren, wat zuur tot zwak zuur indiceert (1 = zuur, 2 = zwak zuur 3 = basisch). Natte heide is scoort daarbij iets minder zuur dan Hoogveen, maar het verschil is bijzonder klein. Over de jaren heen is geen trend waarneembaar.


9X6220/R00002/902793/DenB 6 december 2012


Eindrapport

In figuur 26-7 is te zien dat de scores voor beide natuurdoeltypen tussen de 1 en 1,5 liggen. Dit indiceert voedselarm tot matig voedselrijk indiceert (1=voedselarm, 2 = matig voedselrijk, 3 = zeer voedselrijk). Door de jaren heen is er geen trend zichtbaar.

26.8

Conclusies Hieronder is per peilbuis de eindbeoordeling voor Groote Peel weergegeven. De toestandsmeetpunten scoren slecht op basis van grondwaterstand. Aan de Brabantse zijde zijn echter nog nauwelijks maatregelen genomen in het kader van verdrogingsbestrijding. BMV26PT3f1 Natte heide/Hoogveen Aspect


Toestand

op basis van op basis van vergelijking met vergelijking met streefbeeld referentie Score Beschrijving 0% slecht


slecht

BMV26PT4 Natte heide/Hoogveen Aspect

Toestand

Trend

op basis van op basis van vergelijking met vergelijking met streefbeeld referentie Score Beschrijving 0% slecht

Eindbeoordeling

26.9

↑

geen gegevens

Eindbeoordeling


Trend

↑

stijgend sinds 2003

geen gegevens geen gegevens slecht



9X6220/R00002/902793/DenB - 245 -

6 december 2012

27

SANG EN GOORKENS (BMV27)

27.1


Sang en Goorkens

Naam waterschap

Aa & Maas

Naam verdroogd gebied

Sang en Goorkens

VHR-gebied?

Nee


218,9

Opp deel VHR

-

Eigenaar/beheerder

Staatsbosbeheer, particulieren

Karakter en

Beekdal met broekbossen, klotputten en natte graslanden

gemeenschappen Bijzondere plantensoorten Dotterbloem, Holpijp, Waterviolier, Grote boterbloem, Zwarte zegge, Grote ratelaar, Blauwe knoop, Gevleke orchis, Ronde zonnedauw Fauna natte milieus

Kleine ijsvogelvlinder, IJsvogel, Grasmus, Gekraagde roodstaart, Roodborsttapuit, Boomklever.

Ecohydrologie, kweltype

Beken, regionale en lokale kwel (IIIz). Van oudsher is Sang en Goorkens een nat gebied met een sterke invloed van regionale, basische en carbonaatrijke kwel. Het grondwater wordt daarnaast gevoed door lokale kwel vanuit de naastgelegen hogere dekzandgronden, waarin regenwater infiltreert. Metingen van oppervlaktewater in het verleden tonen aan, dat het oppervlaktewater in de bovenstroomse delen zuur is, plaatselijk ijzerrijk en weinig beïnvloed door verontreiniging. Verder stroomafwaarts staat het water onder invloed van regionale kwel en zijn de gehalten aan calcium, bicarbonaat, totaal-fosfaat en het BZV hoger.

Eigendoms/gebruikssituatie Gebied is grotendeels in handen van Staatsbosbeheer. Een deel is in handen van particulieren en in gebruik voor de landbouw of als bos (houtproductie) Planol.bestemmingen

Beken met functie waternatuur en evz; waterlichaam KRW


Verlaging grondwaterstanden sinds normalisatie van beken en drainage cultuurland in ruilverkaveling Mierlo in de jaren 1974-1978. Op veel plaatsen is de wortelstronk van elzen zichtbaar geworden door inklinking en veraarding van het veen. Veel particulier eigendom in het beekdal.


Beken natuurlijk inrichten (minder drainerend), verminderen onttrekkingen, water vasthouden in de haarvaten.

Stand van zaken, fasering Fase 1, 2 (voorbereiding). Rond 1998 is een aantal maatregelen genomen om het peil te verhogen. Het waterschap is bezig met een inrichtingsplan. Verder wordt gewerkt aan een aankoopplan. Natuurdoeltype

De belangrijkste natuurdoeltypen zijn vochtig schraalland, bloemrijk grasland (v), Elzenbroekbos.

9X6220/R00002/902793/DenB 6 december 2012


Eindrapport

27.2

Meetlocaties Sang en Goorkens In onderstaande figuur is de ligging van de meetlocaties weergegeven.

Figuur 27-1 Ligging meetpunten in Sang en Goorkens

PK2( noorden) B51H0397 en 0382; secties 2 t/m 16 (51804) PK1 (zuidwesten) P51H0035 +36 (peilschalen) en B51H0372 ; secties 1 t/m 6 (51803) Tabel 27-1a Toestandsmeetpunten BMV-code

locatie van

aard meting

doeltype

meetpunt

meetpunt

looproute

BMV27PK01

grondwater

Moeras

BMV27PK02

Grondwater

Berkenbroekbos/Elzenbroekbos

BMV27PK03

grondwater

Berkenbroekbos/Elzenbroekbos

vegetatie



aard meting

watervoerend pakket

Meetpunt BMV27SV1

Peilschaal

BMV27SV2

Peilschaal


9X6220/R00002/902793/DenB - 247 -

6 december 2012


Dino-code

Filter

Meetpunt

27.3

Maaiveld

Onderkant filter

Bovenkant

metingen

(m NAP)

(m NAP)

filter (m NAP)

aanwezig

BMV27PK01

B51H0372

1

18,34

17,24

17,74

Ja

BMV27PK02

B51H0397

1

17,97

16,87

17,37

Ja

BMV27PK03

B51H0382

1

18

16,99

17,44

Ja

BMV27SV1

P51H0042

Ja

BMV27SV2

P51H0036

Ja

Referentie en streefbeeld In onderstaande tabel zijn de streefwaarden van de GGOR weergegeven. Tabel 27-2 Streefwaarden voor GGOR Meetpunt

27.4

Referentie of

GVG

GLG

GVG

GLG

(m NAP)

(m NAP)

streefbeeld?

(cm – mv)

(cm – mv)

BMV27PK01

Streefbeeld

-39 (-300)

-

BMV27PK02

Streefbeeld

-5 (-15), 15 (30)

-, 50 (70)

BMV27PK03

Streefbeeld

-5 (-15), 15 (30)

-, 50 (70)

Inventarisatie GGOR-maatregelen Waterschap heeft een projectplan opgesteld voor aanpassing van de waterhuishouding in en om Sang en Goorkens, waarmee eerste stap wordt gezet in het hydrologisch herstel van de NNP. Basis van dit plan is realisatie op basis van huidige grondposities, ofwel zonder EHS verwerving. Er is dus geen sprake van een aankoopplan, hoogstens van aankoop/ruiling van enkele stroken ten behoeve van nieuwe of aan te passen waterlopen.

27.5


9X6220/R00002/902793/DenB 6 december 2012


Eindrapport


Uit figuur 27-2 blijkt dat het model niet voldoet aan de randvoorwaarden, het model is daarom minder betrouwbaar. De doelrealisatiescore van de GVG, behorende bij natuurdoeltype Moeras scoort met 79% onvoldoende.



9X6220/R00002/902793/DenB - 249 -

6 december 2012

Figuur 27-3 laat zien dat het model niet voldoet aan één van de randvoorwaarden. Het model is daarom minder betrouwbaar. De doelrealisatiescore van de GVG, behorende bij natuurdoeltype Berkenbroekbos/Elzenbroekbos scoort te nat. Opvallend is dat de gemeten stijghoogte tot 70 cm boven maaiveld ligt. Dit is de stijghoogte in de peilbuis. In het veld wordt de grondwaterstand afgetopt door het maaiveld. Er is sprake van een aanzienlijke kweldruk en grondwater dat uittreedt aan maaiveld. Getoetst aan de gemeten stijghoogte zijn de omstandigheden voor Berkenbroekbos/Elzenbroekbos te nat. Uitgaande van de daadwerkelijke grondwaterstanden (GVG aan of iets boven maaiveld) wordt wel voldaan en zal de score goed zijn. In figuur 27-4 is te zien dat voor PK3 het model niet voldoet aan één van de randvoorwaarden, het model wordt daarom als onbetrouwbaar beschouwd. De doelrealisatiescore van de GVG, behorende bij natuurdoeltype Berkenbroekbos/Elzenbroekbos scoort met 100% goed. Wel lijkt een trendbreuk waarneembaar tussen 2000 en 2005, waarbij het minder nat wordt.

Figuur 27-4 Verloop grondwaterstand gecorrigeerd voor neerslag en verdamping van kwaliteitsmeetpunt BMV27PK3f1*

27.6

Analyse van kwaliteit grond-, oppervlaktewater of bodem Sang en Goorkens maakt onderdeel uit van de provinciale meetronde BMV. In tabel 273 zijn de kwaliteitsgegevens van het ondiepe grondwater bij elkaar gezet. De gemeten gehaltes voor bicarbonaat, chloride sulfide voldoen aan de randvoorwaarden behorende bij de natuurdoeltypen. De beoordeling voor buffering en verontreiniging is daarom voor beide meetpunten goed.

9X6220/R00002/902793/DenB 6 december 2012


Eindrapport

Tabel 27-3 Samenstelling grondwater rondom twee kwaliteitsmeetpunten

meetpunt BMV27PK1 BMV27PK2 daum 4-8-2009 6-7-2011 4-8-2009 6-7-2011 grondwaterstand 0,95 0,92 1,04 0,87 pH 6,4 6,7 6,4 5,9 geleidbaarheid µs/cm 215 69 158 156 HCO3 mg/L 83,8 29,2 54,8 55,6 Calcium (Ca) mg/L 26 6,3 15 12 IJzer (II) mg/L 0,39 0,74 3 7,8 Kalium (K) mg/L 0,1 0,7 0,84 0,75 Magnesium (Mg) mg/L 4 0,77 2,8 2,8 Mangaan (Mn) mg/L 0,15 0,072 0,17 0,18 Natrium (Na) mg/L 5,7 6 10 9 Chloride mg/L <5,0 5,1 23 18 Fosfor totaal (P) mg/L 0,052 0,12 0,21 Ortho-fosfaat (PO4-P) mg P/L 0,04 0,13 0,13 0,15 Ammonium (NH4) mg N/L 0,087 0,34 0,78 0,53 Nitraat (NO3-N) mg N/L <0,20 <0,05 <0,20 <0,05 Sulfaat opgelost (SO4) mg SO4/L 9,1 <1,0 16 <1,0

In onderstaande figuren is de pH bodem rondom twee meetpunten weergegeven.

Figuur 27-5 pH-KCl bodem rondom meetpunt BMV27PK1


9X6220/R00002/902793/DenB - 251 -

6 december 2012

Figuur 27-6 Randvoorwaarden Ruigten en zomen volgens database “ecologische vereisten Natura-2000 gebieden” (Runhaar & Jalink, 2009)

Figuur 27-7 pH-KCl bodem rondom meetpunt BMV27PK2

De optimale pH voor moeras uitgaande van moerasruigte ligt tussen de 4,1 en 7,5. Op alle dieptes voldoet de pH rondom PK1 hieraan. De eindbeoordeling op bodem PH is daarom goed. De optimale pH voor elzenbroek ligt tussen 3,5 en 7,5. Op alle dieptes is de pH op PK2 rond pH 5. De eindbeoordeling op bodem PH is daarom goed.

9X6220/R00002/902793/DenB 6 december 2012


Eindrapport

Figuur 27-8 Randvoorwaarden Elzenbroek volgens database “ecologische vereisten Natura2000 gebieden” (Runhaar & Jalink, 2009)

27.7




De grafieken 27-9 t/m 27-11 geven de weerslag van de indicatie van vegetatie op trajecten van de looproute nabij meetpunten PK1 en PK 2. De grafieken laten geen duidelijke trend zien.

Figuur 27-9 Vochtindicatie op basis van looproutesecties behorende bij meetpunten Deelrapport Gebiedsbeschrijvingen Eindrapport

9X6220/R00002/902793/DenB - 253 -

6 december 2012

Figuur 27-10 Zuurindicatie op basis van looproutesecties behorende bij meetpunten

Figuur 27-11 Voedselindicatie op basis van looproutesecties behorende bij meetpunten

27.8

Conclusies Hierna is per peilbuis de eindbeoordeling voor Sang en Goorkens weergegeven. Kwaliteitsmeetpunt 1 scoort onvoldoende op basis van de grondwaterstand. De twee kwaliteitsmeetpunten, die beide gekoppeld zijn aan natuurdoeltype BerkenbroekbosElzenbroekbos, scoren zowel te nat (PK2 op basis van grondwaterstand ) als goed (PK3).

9X6220/R00002/902793/DenB 6 december 2012


Eindrapport

BMV27PK3f1 Berkenbroekbos/Elzenbroekbos Aspect Toestand

Grondwaterstanden



Trend


goed

goed

stijghoogte goed geen gegevens

Eindbeoordeling


Trend

op basis van vergelijking met streefbeeld Score Beschrijving


goed

Verontreiniging

goed

0%

te nat ??

trend 4 jaar. sterk wisselend

te nat??

BMV27PK1f1 Moeras Aspect

Toestand op basis van vergelijking met referentie

Verontreiniging Eindbeoordeling

Trend

op basis van vergelijking met streefbeeld Score Beschrijving 79% onvoldoende

goed goed

+-

gelijkmatig

stijghoogte goed, pH bodem optimaal buffering, sulfide, chloride goed onvoldoende


+-

stijghoogte goed, pH bodem goed buffering, sulfide, chloride goed

Eindbeoordeling



goed

BMV27PK2f1 Berkenbroekbos/Elzenbroekbos Aspect Toestand

Grondwaterstanden

↓

9X6220/R00002/902793/DenB - 255 -

6 december 2012

27.9


9X6220/R00002/902793/DenB 6 december 2012


Eindrapport

Evaluatie Beleidsmeetnet Verdroging Noord-Brabant Deelrapport 2 Gebiedsbeschrijvingen

Recommend Documents