Europese Politieke Integratie

Europese Politieke Integratie Prof. dr. Hendrik Vos

Deel I. Geschiedenis

D’hondt  Elke Decuypere Ijen Demeulemeester Simon Tondeleir Josefien

Academiejaar 2007-2008

Inhoud 1.

Theoretische benaderingen van Europese integratie .............................................................. 5 Theorievorming vanaf WOI tot na WOII ..................................................................................... 5 Vanaf de oprichting van de EGKS ............................................................................................... 6 Nut van theorieën: ..................................................................................................................... 7

2.

Europa na de Tweede Wereldoorlog ...................................................................................... 7 1946 - Anno Nullius .................................................................................................................... 7 1947 - GATT, Trumandoctrine  en  het  Marshallplan… ................................................................ 8 1948 – Oprichting  van  de  OEES,  ‘Pact  van  Brussel’  en  ‘Raad  van  Europa’ ................................. 9

3.

E.G.K.S. : soevereiniteitsoverdracht ..................................................................................... 11 Schumandeclaratie ................................................................................................................... 11 Ontvangst en uitwerking van de Schumandeclaratie ............................................................... 12 Ratificatie en inwerkingtreden van het Verdrag van Parijs (1951) .......................................... 12

4.

De mislukking van de Europese Defensie Gemeenschap (EDG) en de Europese Politieke Gemeenschap (EPG) ............................................................................................................ 13 De Europese Defensie Gemeenschap ...................................................................................... 13 De Europese Politieke Gemeenschap....................................................................................... 13

5.

De Verdragen van Rome...................................................................................................... 14 Conferentie van Messina (1 en 2 juni 1955)............................................................................. 14 Verloop van de onderhandelingen ........................................................................................... 15 De Verdragen van Rome (25 maart 1957) ................................................................................ 15 Instellingen vanaf het Verdrag van Rome ................................................................................ 17

6.

De Tegenreactie .................................................................................................................. 18

7.

Malaise  in  de  “Golden  Sixties” ............................................................................................. 19 Oorzaken van Europese desintegratie...................................................................................... 19 Het  “Europe  des  Patries”  en  de  Conferentie  van  Bad-Godesberg ........................................... 20 Na het Plan Fouchet ................................................................................................................. 21

8.

December 1969 : De Triptiek van Den Haag ......................................................................... 22 Top van Den Haag (1-2 december 1969) .................................................................................. 23 1) Voltooiing .......................................................................................................................... 23 2) Verdieping ......................................................................................................................... 24 3) Uitbreiding ........................................................................................................................ 25

9.

Eurosclerose  (jaren  ’70) ....................................................................................................... 26 Na de Triptiek van de Haag....................................................................................................... 26

2

Interne crisis ................................................................................................................. 26 Externe crisis: de Oliecrisis ........................................................................................... 26 December 1974: Top van Parijs ................................................................................................ 27 Enkele  lichtpunten  in  de  duisternis… ....................................................................................... 28 Het Tindemans-rapport ............................................................................................................ 30 De Top van Bremen (Juli 1978) en de Top van Brussel (1978) ................................................. 31 10. Naar de Europese Akte: initiatieven om de integratie weer vooruit te helpen (jaren  ’80) ...... 31 De Top van Fontainebleau (juni 1984) ..................................................................................... 32 Commissie Delors I ................................................................................................................... 33 Top van Milaan (Juli 1985) ....................................................................................................... 33 Top van Luxemburg (2-3 december 1985) ............................................................................... 34 11. De Tweede Uitbreidingsgolf ................................................................................................ 35 Griekenland .............................................................................................................................. 35 Spanje & Portugal ..................................................................................................................... 35 12. De initiatieven van de Commissie Delors en De Val van de Muur .......................................... 36 Drieluik van Delors.................................................................................................................... 36 Val van de Berlijnse Muur (9 november 1989) en gevolgen .................................................... 37 Top van Dublin (medio 1990) ................................................................................................... 39 13. Verdrag van Maastricht ....................................................................................................... 39 Het Luxemburgse voorzitterschap............................................................................................ 39 Het Nederlandse Voorzitterschap ............................................................................................ 40 Top van Maastricht (9-10 december 1992) .............................................................................. 41 Het Verdrag van Maastricht ..................................................................................................... 41 De 7 titels ..................................................................................................................... 42 Ratificatie .................................................................................................................................. 45 Wereldwijde monetaire crisis................................................................................................... 45 Europa van de 15 ...................................................................................................................... 46 14. Verdrag van Amsterdam ..................................................................................................... 46 Top van Kopenhagen (juni 1993).............................................................................................. 46 Top van Korfoe (1994) .............................................................................................................. 46 Een  nieuwe  IGC… ...................................................................................................................... 46 De Top van Amsterdam (16-17 juni 1997) ............................................................................... 47 Inhoud: ......................................................................................................................... 47 Wat bereikte Amsterdam niet? ................................................................................... 49

3

Ondertekening en ratificatie .................................................................................................... 50 Naar Nice .................................................................................................................................. 50 15. Verdrag van Nice................................................................................................................. 51 Naar het Verdrag van Nice ....................................................................................................... 51 Top van Nice (7-9 december 2000) .......................................................................................... 51 Het Verdrag van Nice ................................................................................................... 51 Het Handvest van de Grondrechten van de Europese Unie ......................................... 51 Ondertekening en ratificatie .................................................................................................... 51 16. De Europese Grondwet ....................................................................................................... 52 Top van Laken (14-15 december 2001) en de Europese Grondwet ......................................... 52 Een komst van de Euro en een nieuwe uitbreiding.................................................................. 52 17. Het  ‘annus  horribiles’  2005  en  de  Crisis................................................................................ 52 De aanloop in 2004 ................................................................................................................... 52 Het  ‘Wonderjaer’  2005 ............................................................................................................. 53 18. Pogingen  tot  een  ‘revival’ .................................................................................................... 53

4

1. Theoretische benaderingen van Europese integratie Na twee wereldoorlogen uitgevochten te hebben besloten de Europese naties en leiders dat er dringend een nieuwe manier voor Europese samenwerking moest uitgebouwd worden. Politieke denkers en leiders hadden al vele eeuwen nagedacht over een eengemaakt Europa (o.a. Karel V, Napoleon, Hitler), maar het duurde tot de late 19e eeuw voor er een echter theorievorming voor ontstond.  Vooral  het  uitbreken  van  de  Eerste  Wereldoorlog  bleek  hiertoe  een  belangrijke  aanzet…

Theorievorming vanaf WOI tot na WOII Federalisme -

-

-

Natiestaten zijn te klein en te egocentrisch om de algemene veiligheid te kunnen garanderen, bijgevolg moet er een politiek gezag op hoger niveau komen. (bvb: een Europees parlement) Het  ultieme  doel  is  een  ‘Verenigde  Staten  van  Europa’. Federalisten houden het niet enkel bij abstracte ideeën, maar menen dat deze eenmaking uiteindelijk  bereikt  wordt  via  het  gezamenlijk  aangaan  van  politieke  projecten  (‘het  primaat   van  de  politiek’). Kritiek op het federalisme: o De afstand tussen de burger en het bestuursapparaat is te groot. De burger zal dit niet zomaar aanvaarden. o Het risico op conflicten wordt verschoven van conflicten tussen landen naar conflicten tussen machtsblokken. (bvb: VSE vs. VSA).

Functionalisme (Mitrany) -

-

-

Natiestaten zijn te klein en te egocentrisch om de algemene veiligheid te kunnen garanderen (= federalisme),   maar   we   kunnen   dit   niet   oplossen   met   de   creatie   van   een   ‘superstaat’   (≠   federalisme). Best van al kunnen we een aantal transnationale organen uitbouwen. De transnationale organen bevinden zich op het meest ideale beleidsniveau, en dat is niet per se op het Europese niveau. Bvb: o Onderwijs wordt in de meeste gevallen best op nationaal niveau behandeld o Het spoornet wordt het best continentaal gestuurd. o Het scheepvaartbeleid bevindt zich het beste op een intercontinentaal niveau. o Vliegverkeer gaan men best aanpakken op mondiaal niveau. Functionalisten verzetten zich tegen Europese integratie als doel, op die manier wordt enkel een nieuwe staat gecreëerd. Dit is ook hun kritiek op het federalisme.

Transactionalisme/pluralisme -

Zowel federalisme als functionalisme zijn onzinnig en zullen nooit realiteit worden daar nationale staten nooit hun soevereiniteit zullen willen afstaan. Wel kan er een vrijwillige, intergouvernementele samenwerking georganiseerd worden.

5

Vanaf de oprichting van de EGKS Met de oprichting van de Europese Gemeenschap voor Kolen en Staal in 1950 ontstaan een aantal nieuwe stromingen om de Europese samenwerking te verklaren. De twee belangrijkste theorieën (en tevens tegenpolen) zijn het neofunctionalisme en het intergouvernementalisme. -

-

Neofunctionalisme (Ernst Haas, USA) o Bouwt voort op Functionalisme o Interne dynamiek van een politieke integratie ontstaat volgens hem via een stappenplan: 1. Low Politics: Men begint een functionele samenwerking in een concreet dossier (bvb: kolen en staal) waarbij elk betrokken land een aantal voordelen heeft. 2. Om ervoor te zorgen dat (1.) goed zou verlopen is er een onafhankelijk bestuursniveau nodig of een hoge, onafhankelijke autoriteit. 3. Vanuit het systeem komt er druk op nationale overheden om de hoge autoriteit meer bevoegdheden te geven zodat ook andere domeinen in hun werking kunnen opgenomen worden. Dit is het samenbinden van verschillende nationale economieën. 4. Om deze bevoegdheidsoverdracht te regelen en meer sectoren te laten besturen door de hoge autoriteit moeten er supranationale instellingen en wetten gemaakt worden. 5. Uiteindelijk richten ook meer en meer belangenorganisaties zich op het Europese beleidsniveau. o

Essentie: de metamorfose van een functioneel-economisch project naar een politiek project of SPILL-OVER. Voorbeelden:  Geluidsnormen van een grasmachine. Vanuit het streven naar een interne markt moet één enkele geluidsnorm van kracht zijn voor de hele Unie. Om dit voor elkaar te krijgen moeten alle nationale staten hun  soevereine  macht  betreffende  ‘geluidsnormen’  overhevelen  naar   de het supranationale niveau.  In theorie zouden ook de asielwetgevingen moeten overgeheveld worden naar het supranationale niveau om het vrije verkeer van personen te ondersteunen, maar dit is tot nu toe niet gelukt. Hierin ligt ook de kritiek: Lidstaten hebben nog steeds het laatste woord.

o

Eens de beslissing gevallen is om iets op supranationaal niveau te regelen is deze beslissing echter onomkeerbaar.

Intergouvernementalisme o Lidstaten blijven de touwtjes stevig in handen houden en handelen steeds uit einde belang. Er is bijgevolg geen automatische, onstuitbare dynamiek!

6

o o

Dat lidstaten steeds voor het eigen belang gaan zie je in de intergouvernementele aanpak van buitenlandpolitiek of justitie en asielwetgeving. Critici wijzen dan weer op het toetreden van vele nieuwe (armere) landen waardoor de politieke kracht van individuele landen in de Unie daalt en ook er ook (tijdelijke) economische achteruitgang voorkomt. De  EU  is  afhankelijk  van  ‘Path  Dependency’.

Geen van de voorgaande theorieën kunnen de Europese politieke integratie volledig verklaren. Hebben theorieën dan enig nut?

Nut van theorieën: -

-

Historische gebeurtenissen worden steeds bekeken vanuit een bepaalde invalshoek via een selectie van cruciale feiten en gebeurtenissen. Theorieën helpen om deze selectie te maken en een lijn doorheen de geschiedenis te trekken. De meest gebruikte theorieën m.b.t. de EU zijn: o

Sociaalpsychologische theorie – Er wordt uitgegaan van de belangen en persoonlijkheid van een aantal toppolitici, cruciale ontmoetingen en afspraken tussen deze figuren onderling. Hier wordt er dus geen aandacht geschonken aan de werking van de Europese instellingen.

o

Intergouvernementele theorie – Hierbij wordt uitgegaan van het uitzonderlijk van samenkomsten van nationale ministers en meerdaagse toponderhandelingen. Ook hier wordt er geen aandacht geschonken aan de commissie of andere Europese instellingen. Noch aan het vele werk dat diplomaten vooraf al verzet hebben.

o

Neofunctionalistische theorie – Deze theorie gaat uit van het belang van de Europese instellingen, beslissingen bij toponderhandelingen bevestigen slechts de commissie in hun werking.

2. Europa na de Tweede Wereldoorlog Een aantal Europese landen zouden pas in 1950, met de oprichting van de EGKS, een eerste soevereiniteitsoverdracht aanvaarden. Voorheen werden er hiertoe drie pogingen ondernomen, met name   de   OEES,   de   “Raad   van   Brussel”   en   de   “Raad   van   Europa”.   Het   ontstaan   en   falen   van   deze organisaties moeten we zoeken in het Europa van de Tweede Wereldoorlog.

1946 - Anno Nullius Europa ligt in puin en ziet zich omstreeks dezelfde tijd opgedeeld worden tussen de twee zegevierende grootmachten: de Verenigde Staten en de Sovjet-Unie. Tijdens de laatste maanden van de oorlog heeft de economische infrastructuur zware klappen gekregen en is niet meer in staat om zich op eigen kracht erbovenop te helpen. Armoede en hongersnood dreigen. Om een ramp te voorkomen is er dringend financiële steun van buitenaf nodig. De Verenigde Staten overwegen opnieuw om, net als na de Tweede Wereldoorlog, een meer isolationistische koers te gaan varen. Hierbij denkt men eraan op de steun aan Europa stop te zetten,

7

waaronder het UNRRA-programma (United Nations Relief and Rehabilitation Administration) dat vanaf 1943 voorzag in materiële steun aan bevrijde gebieden. Uiteindelijk werd er toch beslist om door te gaan met de steun om 2 redenen: 1) Economisch: o De terugkeer van Amerikaanse soldaten huiswaarts en het stilvallen van de Amerikaanse oorlogsproductie (waarop de hele economie overgeschakeld was) leidde tot een grote werkloosheid. o De handel met Europa ligt stil doordat er ginds geld noch handelswaar voorhanden is en Europa ook niks kan produceren. 2) Ideologisch: strijd tegen het communisme o Enerzijds door de enorme armoede en anderzijds door de enorme populariteit die de communisten gewonnen hadden door hun verzet tijdens de oorlog werden in vele West-Europese  landen  electorale  zeges  van  de  ‘Kommunistische  Partijen’  verwacht. o

In Griekenland werd een communistische opstand (gesteund door Tito) door een gezamenlijk leger van Britten en Grieken succesvol gestuit. De dreiging bleef, maar de Britse troepen konden (onder druk van de Britse publieke opinie) slechts blijven tot 1947.

 De Verenigde Staten kwamen tot het besef dat ze moeten ingrijpen indien ze wilden voorkomen dat (1) hun eigen economie zou teloorgaan en (2) grote delen van Europa in de invloedssfeer van de Sovjet-Unie verzeild geraakten.

1947 - GATT, Trumandoctrine  en  het  Marshallplan… Onder president Truman worden een aantal initiatieven de wereld ingestuurd: a) GATT: Het General Agreement on Tariffs and Trade probeerde een (gedeeltelijke) liberalisering van de wereldmarkt te bekomen. (nu: World Trade Organisation) b) Trumandoctrine:   “De Verenigde Staten zal elk land dat de communistische   expansie   vreest   steunen.” (in de eerste plaats bedoeld voor Griekenland en Turkije). c) Het Marshallplan o George C. Marshall, Amerikaans minister van Buitenlandse Zaken komt in juni 1947 op   de   proppen   met   het   ‘Europese   Herstelplan’   of   het   ‘Marshallplan’.   Officieel   was   het hulp die “niet   gericht   was   tegen   een   staat   of   een   doctrine,   maar   tegen   angst wanhoop, armoede en honger”. o

Voor het verkrijgen van Marshall-hulp werden er een aantal voorwaarden gesteld:  Gedeeltelijke politieke integratie; en dus soevereiniteitsoverdracht.  Gedeeltelijke vrije markteconomie en economische liberalisering.

8

De Verenigde Staten wisten dat de Sovjet-Unie nooit zou willen meerwerken aan een politieke integratie of een economische globalisering en zetten deze grootmacht dan ook buiten spel. o

Andere doelstellingen:  Door (West-)Duitsland in een Europese Unie te brengen hoopte de USA om de determinatie van Frankrijk om dat land van nu af aan structureel zwak te houden af te zwakken. Dit moet ook gezien worden in de lijn van de aankomende Koude Oorlog.  IJsland, Noorwegen en Zweden, landen die weinig gehavend uit de oorlog kwamen, kregen financiële steun om hen gunstig te stemmen voor een Amerikaanse aanwezigheid op hun territorium. Scandinavië heeft ten opzichte van de Sovjet-Unie een strategische ligging.

o

De uiteindelijke eindbalans van het Marshallplan zou worden:  Financiële nood van OEES-landen opgelost (cf. infra).  De USA kon zijn economie terug optrekken.  Niet gelukt: losweken van Sovjetsatellietstaten.

1948 – Oprichting  van  de  OEES,  ‘Pact van  Brussel’  en  ‘Raad  van  Europa’ Organisatie voor Europese Economische Samenwerking (OEES) Om te komen tot een verdeling van de Marshallgelden werd beslist tot het oprichten van een internationale organisatie, wat de OEES zou worden. Om hierover te debatteren werd in 1948 een conferentie georganiseerd: Conferentie van Parijs -

Het merendeel van de Europese naties in uitgenodigd, waaronder ook de Sovjet-Unie. De Sovjetminister voor Buitenlandse Zaken, V. Molotov, was echter niet opgezet met het hele Marshall-opzet en vertrok na 5 dagen. De Polen en Tsjecho-Slovaken volgden in zijn kielzog.

-

De 16 resterende landen hadden ook niet veel op met het idee om opnieuw soevereiniteit af te staan nadat ze deze net herwonnen hadden van de asmogendheden. Toch gingen de naties akkoord met de oprichting van een internationale organisatie omdat ze allemaal smachtten naar financiële steun. De OEES werd in het leven geroepen.  Puur intergouvernementeel  Unanieme besluitvoering via ministers  Geen werkelijke integratie

-

De OEES zou later omgevormd worden tot de OESO (Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling) waarvan 30 landen lid zijn waaronder Australië, Canada, USA,  …

9

Pact van Brussel (maart 1948) In Brussel tekenen de Benelux, Frankrijk en Groot-Brittannië een pact dat zou moeten leiden tot een intensieve culturele, sociale, politieke en militaire samenwerking. Maar alleen de militaire samenwerking zal worden doorgevoerd onder de stelregel: “In  geval  van  een  aanval  op  een  van  de   staten, deze door de andere zal worden opgevat als een aanval op allemaal en dat alle landen zullen meehelpen  (samenwerken)  om  de  aanvaller  af  te  weren.” Later zal ook West-Duitsland  toetreden  tot  het  Pact  en  wordt  er  gesproken  van  de  “West-Europese Unie”  (WEU).  De  WEU  wordt  uiteindelijk  geïntegreerd  in  de  NAVO  (en  de  militaire stelregel staat er gekend  onder  ‘artikel  5’).

De Raad van Europa (mei 1948 – mei 1949) In mei 1948 roept W. Churchill de verzamelde politieke elite van Europa samen (ca. 750 personen) voor een Congres in Den Haag. De Britse premier roept er in een emotionele speech op tot een verenigde, democratische “United   States   of   Europe”,   een   idee   waar   hij   in   1946   al   mee   op   de   voorgrond trad. Uiteindelijk werd de Raad van Europa formeel opgericht op 5 mei 1949 te Londen. -

Hoofdzetel: Den Haag Eerste voorzitter: Paul-Henri Spaak Oorspronkelijke leden: Benelux, Frankrijk, Groot-Brittannië, Zwitserland, Noorwegen, Denemerkane, Ierland en Italië (Nu: 47)

-

Oorspronkelijk doel: Stimulatie van samenwerking en het ondersteunen van politieke denktanks.

-

Verwezenlijkingen: o Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens o Europees Hof voor de Rechten van de Mens (bekeek onder andere taalkwesties in België)

-

Problemen: o Al snel kwamen e rook spanningen tussen supranationalistische en intergouvernementalistische visies. De laatste visie zou uiteindelijk het pleit winnen. o Momenteel heeft de Raad van Europa, noch het Europees Hof enige wezenlijke macht. Wel heeft het morele macht! o Onduidelijkheid betreffende de rol van de Britten. “We see nothing but good and hope in a richer, freer, more contented European commonality. But we have our own dream and our own task. We are with Europe, but not of it. We are linked   but   not   compromised.   We   are   interested   and   associated   but   not   absorbed.”   (W.   Churchill, 1930)

Conclusie: In de naoorlogse periode werden verschillende pogingen ondernomen, met veel ambitie, in de hoop een politieke integratie van Europa te bewerkstelligen. Tot 1950 zou elke poging echter falen.

10

3. E.G.K.S. : soevereiniteitsoverdracht Schumandeclaratie Robert Schuman, de Franse Minister van Buitenlandse Zaken, houdt op 9 mei 1950 in   het   “Salon   de l’Horloge”   van   het   Quai   d’Orsay   te   Parijs   een   persconferentie waarop hij pleit voor de opstarting van een Europese Samenwerking: « L'Europe ne se fera pas d'un coup, ni dans une construction d'ensemble : elle se fera par des réalisations concrètes créant d'abord une solidarité de fait. Le rassemblement des nations européennes exige que l'opposition séculaire de la France et de l'Allemagne soit éliminée… » « Le gouvernement français propose de placer l'ensemble de la production franco-allemande de charbon et d'acier sous une Haute Autorité commune, dans une organisation ouverte à la participation des autres pays d'Europe. » « …que toute guerre entre la France et l'Allemagne devient non seulement impensable, mais matériellement impossible. » « Par la mise en commun de productions de base et l'institution d'une Haute Autorité nouvelle, dont les décisions lieront la France, l'Allemagne et les pays qui y adhéreront, cette proposition réalisera les premières assises concrètes d'une Fédération européenne indispensable à la préservation de la paix." »

Concreet stelt Schuman dat een eengemaakt Europa kan niet in één vlaag of beweging ontstaan. De eenmaking moet beginnen met concrete zaken. Hij kwam met een voorstel : -

-

Breng het beheer over de ontginning van kolen en de productie van staal samen op een supranationaal niveau waarbij een win-win-situatie gecreëerd wordt. (Neofunctionalisme) o Symbolisch:  Kolen en Staal waren steeds een reden geweest om oorlog te voeren (Saar/Elzas)  Kolen en Staal zijn defensiegrondstoffen o

Pragmatisch:  Frankrijk had toegang tot Duitse (en Belgische) kolen, een grondstof die onmisbaar was voor de Franse economie maar in eigen land ontbrak.  West-Duitsland werd (gedeeltelijk) gerehabiliteerd binnen de Europese naties; werd niet langer behandeld aan een paria.

o

Andere redenen:  Met het begin van de Korea-oorlog in 1950 kende de Koude Oorlog een eerste climax en ontstond er een toenemende angst voor de Sovjet-Unie. Het voorkomen van een externe vijand bevordert interne cohesie.  Ondanks de weinige slagkracht van de OEES bleek het bevorderen van vrijhandel wel economische voorspoed te brengen. Ook bij Kolen en Staal zou dit voordelig kunnen zijn.

Om goed te functioneren moet het bestuur van de Kolen & Staal-samenwerking supranationaal zijn, met een bindende beslissingsmacht. Want soms moeten ook minder

11

leuke beslissingen genomen worden. Schuman stelde voor om over te gaan tot de oprichting van een Hoge Autoriteit. De   Schumandeclaratie   wordt   thans   gezien   als   de   ‘geboorteakte’   van   de   Europese   Gemeenschap/Unie, daarom ook dat 9 mei werd gekozen als Europese Feestdag.

Ontvangst en uitwerking van de Schumandeclaratie Groot-Brittannië:

Prime-Minister Attlee (labour) weigerde terstond hierin mee te stappen in dit “onverantwoorde  beleidsorgaan”.    De  Britse  economie  kende  op  dit  moment   succes via hun Commonwealth-systeem, ook speelden oud-imperiale trots en het eilandgevoel parten.

Benelux & Italië:

Waren bereid om toe te treden maar stelden zich vragen bij de macht van de Hoge Autoriteit. Om deze landen tevreden te stellen werd er uiteindelijk overgegaan tot de oprichting van drie organen.

+ Hof van Justitie

Ratificatie en inwerkingtreden van het Verdrag van Parijs (1951) Op 18 april 1951 volgde de formele ratificatie van het Verdrag van Parijs (EGKS-verdrag) door de Benelux, Frankrijk, Italië en Bondsrepubliek Duitsland. Van dan af aan werden de voorbereidingen getroffen tot de oprichting en de werking van de instellingen. Het verdrag wordt van kracht vanaf 23 juli 1952. Het echte werk begint vanaf 1953. Vanaf dit moment zijn alle latere instellingen in embryonale vorm aanwezig: de Commissie (Hoge Autoriteit), de Raad van Ministers, het Europese Parlement (Gemeenschappelijke Vergadering) en het Hof van Justitie.

12

4. De mislukking van de Europese Defensie Gemeenschap (EDG) en de Europese Politieke Gemeenschap (EPG) De Europese Defensie Gemeenschap In dezelfde periode van het EGKS-verdrag kwamen door de oorlog tussen de twee de tegenstellingen tussen het Westen en het Oostblok voor de eerste keer écht op de voorplan. De  angst  voor  het  ‘Rode   Gevaar’  steekt  de  kop  op  en  de Verenigde Staten wilden overgaan tot het herbewapenen van WestDuitsland, wat lijnrecht inging tegen de wil van Frankrijk. Frankrijk wou de militaire autonomie van de BRD voor eeuwig aan banden gelegd zien. Frankrijk kwam in 1950 uiteindelijk met een eigen voorstel van de hand van premier R. Pléven, dat na verloop van tijd het Plan Pléven werd genoemd. Het plan had de uitbouw van een Europese Defensiegemeenschap tot doel, met een Europees leger en een (supranationaal) Uitvoerend Commissariaat. Het Plan Pléven werd door Monet aangekaart in de periode dat de euforie rond het EGKS-verdrag nog alom was. Ondanks de vrij negatieve reacties van de andere regeringsleiders werd omwille van het gemeenschapsgevoel het EDG-verdrag  in  1952  door  ‘de  zes’  ondertekend.  De  Britten weigerden eens  te  meer  om  mee  te  doen  wegens  ‘te  supranationaal’.

De Europese Politieke Gemeenschap Als snel kreeg men echter door dat er geen gemeenschappelijke Europese Defensie zou kunnen zijn zonder een Europese Politieke Gemeenschap en een gemeenschappelijk Buitenlands beleid. In elk geval zou een EPG even supranationaal geordend moeten zijn als de EDG. Hoe stonden de EGKS-naties hier tegenover? België:

Kon hiermee leven en zou geratificeerd hebben.

Luxemburg:

Kon hiermee leven en zou geratificeerd hebben.

Italië:

Zat verveeld met een aantal interne politieke problemen, maar uiteindelijk zou de politieke elite wel de Europese kaart getrokken hebben.

BRD:

Zou meegewerkt hebben, deed alles op opnieuw gelijk gesteld te worden met alle andere Europese landen.

Nederland:

Eiste een meer intergouvernementele werking in de hoop dat de Britten nog aan boord zouden komen.

Frankrijk:

In 1953 werd het Europese Defensieverdrag afgeschoten door het Franse Assemblée zelf! De oorzaak hiervoor moet gezocht worden in binnenlandse machtsverschuivingen:  Schuman en zijn politieke strekking verdwijnen van het politieke toneel.

13



 



Frankrijk had te kampen met problemen in Algerije en verschillende kolonies en wou de controle over (een deel van) het leger niet verliezen. De zeer nationalistische De Gaulle en zijn strekking komen opnieuw aan de macht. Frankrijk was in de laatste fase van het ontwikkelen van een atoombom (force-de-frappe) en wilde hierbij geen bemoeienissen. Door het overlijden van Stalin kende de Koude Oorlog een lichte dooi.

De Verenigde Staten ging dan ook over met de herbewapening van Duitsland zonder rekening te houden met de Fransen. Daarenboven werd Duitsland ook opgenomen in de NAVO en de WEU. Tot op de dag van vandaag mag het land echter geen atoomwapens produceren.  Gevolg: Crisisperiode in de Europese politiek tot  de  Rélenceperiode  van  midden  de  jaren  ‘50

5. De Verdragen van Rome Midden  de  jaren  ’50  kwam  er  een  Relance  in  de  Europese  politiek  die  uiteindelijk  zal  leiden  tot  de   oprichting van de Europese Economische Gemeenschap. Hiertoe lagen er twee voorstellen aan de oorsprong: 1) Monnet: Interne samenwerking m.b.t. atoomenergie (EURATOM). Jean Monnet komt met dit plan naar voren vanuit de Franse angst om energietekort. 2) Beyen (NL): een Economische Gemeenschap, een uitbreiding van OEES-domeinen, een sterkere Europese interne markt.

Conferentie van Messina (1 en 2 juni 1955) De Ministers van Buitenlandse Zaken van de 6 EGKS-landen kwamen samen om (1) een opvolger voor Monnet te kiezen en (2) de voorstellen van Monnet en Beyen te bespreken. De ministers vinden de beide voorstellen echter te verregaand om door hen alleen besproken te worden. Onder impuls van Paul-Henri Spaak (BE) wordt beslist om de plannen via een memorandum aan elkaar te bevestigen  ‘het  BENELUXMEMORANDUM’  en  er   wordt afgesproken om deze voorstellen te bespreken tijdens een intergouvernementel conferentie (IGC). De intergouvernementele conferentie (IGC) vindt plaats, onder voorzitterschap van Spaak, in verschillende Belgische ministeries doorheen de   winter   van   ’55-’56.   Hierbij   worden   de   verschillende   deelnemende   regeringen   telkens   vertegenwoordigd door één enkele diplomaat. De vertegenwoordiger voor de Belgische overheid is Jean-Charles Snoy et d'Oppuers. Ook de kabinetchef van Spaak, Robert Rotschild, en Etienne Davignon speelden een belangrijke rol. Na een periode van reflectie gaan de onderhandelingen verder in het kasteel van Hertoginnedal. Vandaag kan de zaal waar de onderhandelingen

14

plaatsvonden nog steeds bezocht worden; en nog steeds staan er slechts 7 stoelen (VZ + onderhandelaars).

Intergouvernementele Conferentie (IGC) Bij de Brusselse onderhandelingen omtrent het Verdrag van Rome werd voor het eerst een Intergouvernementele Conferentie in het leven geroepen met het doel zoveel mogelijk, en zoniet alle, meningsverschillen tussen deelnemende landen uit te klaren alvorens het Verdrag tijdens de slotonderhandelingen formeel te ondertekenen. Sinds   het   Verdrag   van   Rome   is   deze   ‘truc’   steeds   gebruikt   bij   netelige   onderhandelingen   en   verdragswijzigingen. Ook bij de onderhandelingen voor het Verdrag van Lissabon (eind 2007) werd opnieuw een IGC in het leven geroepen.

Verloop van de onderhandelingen De Benelux-landen en Italië laten de onderhandelingen vrij vlot verlopen. Ook Duitsland is gewonnen voor het EEG-concept. De Bondsrepubliek kent een grote economische groei en een vrijgemaakte markt kan deze groei enkel bestendigen en zelfs doen toenemen. De grootste dwarsligger is Frankrijk. De Fransen vrezen dat hun eigen economie niet zal kunnen concurreren  met  de  Duitse  ‘boomer’.  De  Fransen  vrezen  dat  hun  markt  overspoeld  zal  worden  door   Duitse producten. Wat hen dan wel weer aanspreek is het EURATOM-idee. Uiteindelijk gaat Frankrijk overstag na de verzekering van de opname van het EURATOM-plan en de opname van een protectionistisch EG-landbouwbeleid.

De Verdragen van Rome (25 maart 1957) Uiteindelijk worden er twee verdragsontwerpen ontwikkeld waarin alle EGKS-landen zich kunnen vinden. Deze zijn (1) het EURATOM-verdrag en (2) het Europese Economische Gemeenschapsverdrag (EEG-verdrag) N.B.: Het EEG-verdrag is een kaderverdrag of principeverklaring waarin opgenomen wordt dat de deelnemende landen zullen streven naar een gemeenschappelijk landbouw-, handels- en tariefbeleid. Het EGKS-verdrag was in tegenstelling tot het EEG-verdrag een Wetsverdrag.

Het Verdrag van Rome zou uiteindelijk ondertekend worden door de verschillende regeringsleiders op 25 mei

1957 in . Maar dit verliep niet zonder  problemen… N.B.: A. Van Acker was tegen de toetreding maar voordat hij zijn ongenoegen kon uiten had Spaak al getekend.

15

Het  Verhaal  van  een  ondertekening… Ook in de coulissen van de ceremonie op die vijfentwintigste maart in 1957 doken de problemen van alle kanten op! Een treinwagon op een verkeerd spoor, al te ijverige schoonmaaksters en stakende studenten waren maar enkele van de struikelblokken die de loop van de geschiedenis hadden kunnen veranderen. Albert Breuer was een van de mensen die in Rome waren belast met de logistiek van de ceremonie. Hij haalt, met de nodige humor, herinneringen op aan die memorabele dag. "We hadden maar een paar dagen om alles te organiseren: het vervoer van de nodige spullen naar Rome, het typen van de verdragstekst en alle andere zaken die tot in de puntjes geregeld moesten worden. Enkele dagen voor 25 maart was er een trein vertrokken uit Brussel die via Luxemburg naar Rome zou gaan. Eén goederenwagon was gevuld met al het materiaal dat nodig zou zijn voor de vertaling, het kopiëren en andere praktische kanten van zo'n vergadering. Ik was met die trein meegegaan om ervoor te zorgen dat alles zijn bestemming zou bereiken. In Basel wilden de Zwitsers de wagon tegenhouden. Er werden wat telefoontjes gepleegd en na de nodige opwinding mocht ik doorreizen naar Milaan, waar ik het materiaal in ontvangst zou nemen. Toen ik daar aankwam, ontdekte ik echter dat "mijn" wagon verdwenen was, met materiaal en al! De schrik sloeg me   om   het   hart   maar   na   een   lange   zoektocht   vond   ik   de   wagon   terug…   op   een   rangeerterrein een paar kilometer verderop. Eindelijk konden we beginnen aan de laatste etappe naar Rome. Toen we eenmaal aangekomen waren, konden we verder typen aan het verdrag, dat nog niet klaar was. Wat we hadden meegebracht was niet meer dan een doorslagje van een kladversie vol doorhalingen, en die moesten we bij een drukker in Rome laten zetten. In Hertoginnedal waren de experts nog dag en nacht aan het werk, ze debatteerden over iedere zin en ieder woord– ja, toen ging het er ook al zo aan toe – en toen ze het eens waren geworden over de formulering belden ze naar ons in Rome zodat wij in alle stukken de nodige correcties konden aanbrengen. De vloer was letterlijk bezaaid met papier en stencils vol aantekeningen en doorhalingen, en daarmee  moesten  we  dan  naar  de  drukker.  Op  een  avond  kwamen  de  schoonmaaksters  en  die…   gooiden al dat papier in de vuilnisbak. We vonden er niets meer van terug, alles was naar de stedelijke stortplaats gebracht! De wanhoop nabij belden we naar Hertoginnedal. Ze hebben ons toen een extra groep typisten gestuurd en zo is het ons gelukt om de tekst opnieuw te typen. Maar daarna moesten we de teksten ook nog bundelen. De universiteit van Rome stuurde ons studenten die wel wat zakgeld wilden bijverdienen, maar onze rust was van korte duur: al meteen de volgende dag kregen we te maken met een "sciopero", een staking! De studenten eisten een loonsverhoging  van  200  lire  per  uur.  (…) Hoe liep het nu af met al die logistieke valkuilen? Op de dag van de ondertekening was de definitieve opmaak van de tekst nog niet klaar. Daarom hebben de ministers en delegatieleiders uiteindelijk hun handtekening gezet op een stapel blanco vellen papier! Om precies te zijn: alleen het eerste en het laatste blad van de twee grote documenten had de drukker op tijd afgekregen. Daartussen lag niet meer dan een grote stapel lege vellen papier. Behalve enkele ingewijden heeft niemand  dat   ooit  gemerkt…  Het   probleem  was   alleen  dat   we   de   journalisten niet te dicht in de buurt mochten laten komen. De eer was gered! Tegen de tijd dat de zegels op de documenten werden geplaatst, wat geldt als de officiële goedkeuring van de Verdragen, was gelukkig alles in orde.(Bron: Trouw, 21 mei 1957)

16

Meteen na de ondertekening van het Verdrag van Rome ontstonden er al twijfels bij de ondertekenaars: -

-

Hoewel het allesbehalve gaat over een volledige soevereiniteitsoverdracht proberen verschillende landen zoveel mogelijk macht in eigen handen te houden. Zelfs in domeinen die het supranationale niveau toebehoren. Verschillende overheden blijven eigen landbouw en industrie oneerlijk subsidiëren (veroorzaakt dumpingprijzen) of leggen tariefquota op.

Deze praktijken konden alleen opgelost worden via de creatie van sterke supranationale instellingen. Het Verdrag van Rome voorzag hierin.

Instellingen vanaf het Verdrag van Rome De  essentie  van  de  Europese  samenwerking  ligt  tot  op  vandaag  in  de  zogenaamde  “Communautaire Methode”, d.w.z. een specifieke taakverdeling binnen de instellingen. Hiertoe werden 5 instellingen opgericht: Europese Commissie •Initiatiefrecht: De Commissie mag voorstellen doen om binnen het EEG-verdrag uit te werken. •Elk land mag minimum één comissaris leveren (grote landen 2), een commissaris moet een eed afleggen waarbij hij/zij de banden met het thuisland opzegt. (Praktijk vs. theorie) Europese Raad van Ministers •Beslissingsrecht •Alle lidstaten worden vertegenwoordigd door één minister. •Stemming via Unanimiteit (moest geleidelijk overgaan naar QMV) maar dit is nooit gebeurd. Gemeenschappelijke Vergadering / Europees Parlement (vanaf 1962) •Adviesrecht, begrotingscontrole en recht tot motie van wantrouwen tegenover de Commissie. •Leden worden niet rechtstreeks verkozen maar afgevaardigd door regeringen en parlementen. (pas in via 1979 verkiezingen). Economisch en Sociaal Comité •Adviesorgaan, geen enkele macht •Bestaat nog steeds: 'Een instelling is makkelijker in het leven te roepen dan af te schaffen.' Europees Hof van Justitie •Bestond al in het EGKS-verdrag en werd opnieuw opgenomen in het EEG-verdrag

Nog niet opgericht: Europese Raad – men zag hier nog geen nut in.

17

In vergelijking met de EGKS was de EEG: - Minder diep: minder supranationaal dan de EGKS. - Breder: beslaat meer domeinen, is ambitieuzer. Vanaf 1 januari 1758 gingen de Verdragen van Rome (EEG en Euratom) van kracht en al snel werd gemerkt dat het opzet werkte. De economische groei was enorm en de lidstaten waren dolenthousiast. Vanaf dat moment kunnen we spreken van het “Europa  van  de  Zes”.

6. De Tegenreactie Andere Europese landen hopen het EEG-succes kopiëren door een eigen organisatie op te richten. Dit is de “European Free Trade Association”. Deze landen waren: -

Groot-Brittannië Noorwegen Zweden Denemarken

-

Oostenrijk Zwitserland Portugal

Later volgen: -

IJsland Finland

De EFTA/EVA was echter een veel bescheidenere, meer intergouvernementele (geen soevereiniteitsoverdracht), tragere en minder efficiënte organisatie. Ze probeerde enkel vrijhandel te bevorderen. Toch kwamen er al snel toetredingsverzoeken van andere landen (1961) door het Verenigd Koninkrijk, Denemarken, Ierland, en (1962) Noorwegen. Toch zou de eerste uitbreiding op zich laten wachten tot 1973. Redenen hiervoor zijn een aantal initiatieven van de EEG die bleken verkeerd te lopen en de politieke organisatie zat in het slop. -

Lidstaten wilden niet weten van een uitbreiding. De stemming bij unanimiteit bleef gehandhaafd (er werd niet overgeschakeld op QMV). Het landbouwbeleid botste op een aantal problemen.

18

-

EURATOM maakt ambities niet waar

7. Malaise  in  de  “Golden  Sixties” Oorzaken van Europese desintegratie De  “Golden  Sixties” - De economie boomde en de nationale economieën meenden het ingrijpen van de EEG niet nodig te hebben. - De nationale staten richten zich op het uitbouwen van de eigen sociale zekerheid en het aangaan van prestigieuze infrastructuurwerken. Ze hebben weinig geld over voor het Europese project. - Investeringen namen toe en armoede nam af. - Er was de Olierevolutie; men kon aan goedkope Arabische olie komen waardoor er geen directe nood meer was aan atoomenergie. Ondertussen had Frankrijk zijn Atoombom op eigen houtje afgewerkt. In Frankrijk verscheen Charles de Gaulle terug op het voorplan. Ten gevolge van de troebelen in Algerije wordt Ch. De Gaulle in 1958 opnieuw president. Doordat De Gaulle in heel Europa bekend stond als een fervente nationalist vreesden veel Europese politici dat hij Frankrijk zou wegtrekken uit de EEG. De Gaulle zag echter het nut van de Europese Gemeenschap in, maar wou niet verder uitbreiden of macht overhevelen. Wat welk merkwaardig was is dat De Gaulle toenadering zocht tot de Duitse Bondskanselier Konrad Adenauer. Van een nationalist zou men eerder verwachten   dat   hij   een   sterke   aversie   zou   voelen   tegenover   de   ‘oosterse   erfvijand’.  Maar  De  Gaulle  had  een  ‘realpolitike’  geest  en  een  toenadering leek hem in deze periode onontbeerlijk. De   reden   voor   deze   ‘renversement   des   alliances’   was   een   aankomende   clash   met   de   Atlantische   machten, de Verenigde Staten en het Verenigd Koninkrijk. En vooral op drie redenen: 1. De VSA stuurde aan op een snelle dekolonisatie door de Europese naties, en de Britten volgden de Amerikanen in deze zienswijze. Frankrijk – dat zich bleef vastbijten aan overzeese gebieden en departementen – kon zich hiermee niet verzoenen en voelde zich verraden. 2. Ook over de positie die Frankrijk toebedeeld kreeg binnen de NAVO was De Gaulle niet te spreken. Hij wou met Frankrijk een leidende rol kunnen spelen in de wereldpolitiek, zoals weleer. 3. Frankrijk was de derde in rij, na de USA en de USSR, om een atoombom te vervaardigen. De Verenigde Staten die de verspreiding en het testen van dit wapen wilden beperken kunnen hier echter moeilijk mee overweg. De Gaulle koos bijgevolg voor een Europese lijn wars van de Atlantische wereld, voor hem was dit geen   deugd   maar   een   ‘politiek   van   het minste   kwaad’.   De   Gaulle   hoopte   om   binnen   de   Europese   politiek voor Frankrijk (1) een leidersrol te kunnen veroveren en (2) de supranationale trekjes ten gevolge van het Verdrag van Rome iets terug te schroeven.

19

Ten gevolge van dit streven binnen de Europese politiek en binnen de werking van de Europese Economische Gemeenschap gaat De Gaulle al snel botsen de allereerste commissievoorzitter, de federalistisch ingestelde Walter Hallstein. In de het jaar 1960 pakte Ch. De Gaulle, ten zeerste tot het ongenoegen van Hallstein, uit met een eigen visie op Europa: het “Europe Des Patries”. Hij wil een Europa dat bestaat uit samenwerkende, maar soevereine natiestaten en hiervoor zoekt hij steun bij Konrad Adenauer

Het  “Europe  des  Patries”  en  de  Conferentie  van  Bad-Godesberg De   Gaulle’s   uitgestrekte   hand   naar   Duitsland   om   een   politieke   alliantie   te   vormen   tegen   de   Verenigde Staten en het Verenigd Koninkrijk. Enerzijds zijn de Verenigde Staten altijd een van de grootste voortrekkers in de Duitse rehabilitatie geweest, anderzijds lijkt een sterkere band met Frankrijk ook niet onaantrekkelijk. Toch lijkt Adenauer uiteindelijk de Amerikaanse kaart te trekken, zeker nadat ook de Benelux zich niet geneigd toont om De Gaulle te steunen. De situatie escaleert op de Conferentie van Bad-Godesberg (Bonn) op 18 juli 1961. Het is de periode waarin de Berlijncrisis op zijn hoogtepunt komt (2,6 miljoen vluchtelingen richting West-Berlijn), enkele weken voor het optrekken van de Berlijnse Muur. Een  verloop… -

Charles De Gaulle komt  opnieuw  naar  voor  met  zijn  idee  voor  een  “Europe  des  Patries” en probeerde dit te doen rijmen met de algemene wens binnen de EEG op met één stem te spreken. Hij stelt dan ook voor om de EEG om te vormen tot een (meer intergouvernementele) Europese Politieke Gemeenschap.

-

De Gaulle slaagde erin om zijn vertrouweling C. Fouchet de opdracht toe te laten bedelen om een werkverdrag voor een dergelijke politieke gemeenschap uit te werken. België, Nederland en Luxemburg blijven (niet onterecht) wantrouwig.

-

Resultaat:  Het  uiteindelijke  “Plan Fouchet”  blijkt  onaanvaardbaar.  Enorm intergouvernementeel geïnspireerd.  Een aantal economische basisprincipes van de EEG zouden worden teruggeschroefd.  De administratie van de EEG zou worden overgenomen door nationale ambtenaren, die steeds loyaal zouden blijven aan hun werkgever.

-

Bondskanselier Adenhauer probeert nog te bemiddelen en even lijken de Fransen zich te willen onderwerpen maar blijven uiteindelijk toch op een inperking van het EEG-verdrag aan sturen.

-

De Benelux-landen mengen zich in de strijd en weigeren de verworvenheden op te geven. Nederland maakt zelfs een perverse gedachtekronkel door te stellen dat de EEG niet supranationaal genoeg is én zich tegelijkertijd af te vragen waarom dat de Britten er niet bij betrokken zijn. (Geblokkeerd door de Gaulle)

20

-

In april 1962 moet De Gaulle uiteindelijk besluiten dat het Plan Fouchet op dit moment niet haalbaar   is   en   stopt   het   in   de   koelkast.   Hij   was   door   het   afschieten   van   zijn   “Europe   des   Patries”  verbitterd en gaat zich des te meer op de goede Frans-Duitse relaties toeleggen.

Op 22 november 1963: ondertekening van het Frans-Duitsevriendschapsverdrag. Dit verdrag en de as die erdoor ontstaat zal een enorme invloed hebben op de latere evolutie in de Europese integratie. Franse en Duitse leiders gaan samen richting geven aan de Europese Unie en er worden ontmoetingen geregeld op alle niveaus (men woont zelfs elkaars ministerraden bij).

Persoonlijke banden tussen Franse en Duitse leiders.     

Ch. De Gaulle & K. Adenauer G. Pompidou & W. Brandt G.  D’Estaing  &  H.  Schmidt Fr. Mitterrand & H. Kohl J. Chirac & G. Schröder



N. Sarkózy ? A. Merkel

Banden tussen Franse en Duitse leiders verworden vaak tot onderlinge gevoelens van diep respect en hechte wederzijdse vriendschap. De vriendschap tussen Kohl en Mitterrand, ondanks grote tegenstellingen (ideologisch, fysisch) is ontroerend. Bekend zijn de beelden waarop beide mannen hand in hand op het slagveld in Verdun staan bij de herdenking van de wapenstilstand. Of ook de beelden van de wenende Kohl op de begrafenis van Mitterrand.

Na het Plan Fouchet 1961 - De toetredingsverzoeken van Groot-Brittannië (wier banden met de Commonwealth verzwakten), Denemarken, Ierland en Noorwegen lagen te wachten op een gemotiveerd antwoord. Charles De Gaulle wilder echter niks weten van een Britse toetreding: o o

De  Britten  zijn  het  ‘paard  van  Troje’  waarmee  we  de  Amerikanen  binnenhalen. Groot-Brittannië is geen landbouwnatie, bijgevolg zouden ze het landbouwbeleid wel eens willen tegenwerken of laten afzwakken (geen onterechte vrees).

1963 - De Gaulle wou een formele afkondiging van de weigering voor nieuwe toetredingen. Dit was vooral gericht tegen de Britten, maar indirect werden ook de Noren, Denen en Ieren buitengesloten. 1965 - In de maand juni ontstaat er een enorme crisis omtrent het landbouwdossier. Tijdens een Raad van Ministers van landbouw op 30 juni 1965 vraagt de Europese Commissie om: 1) Meer bevoegdheden, en versterking van de EEG 2) Meer inspraak voor het Europees Parlement 3) Doorvoeren van de stemming bij gekwalificeerde meerderheid Alle landen stemmen in behalve Frankrijk. Vanuit de andere EEG-lidstaten wordt er uiteindelijk een grote druk uitgeoefend en Frankrijk leek te moeten buigen. Dat was 30 juni.

21

Op 1 juli bleek dat de Franse minister van Buitenlandse Zaken zijn schop had afgekuist (In EUtermen:  ‘enkelbladig  eenmans-graafobject’).  Dit  was  volledig  onverwacht.  Voor  de  volgende   6 maanden blijven de Fransen afwezig bij elk EEG-gebeuren. Deze periode zou de geschiedenis ingaan als: ‘de   lege   stoelpolitiek’. Het is een praktijk gebaseerd op pure chantage. De Gaulle zelf heeft in september van 1965 nog een zee pathetische persconferentie. 1966 - In   januari   1966   bereikte   men   een   compromis.   Het   zogenaamde   “Compromis   van Luxemburg”:  ‘we agree to disagree’.   

Bij een zaak van vitaal nationaal belang mag men steeds zijn Veto stellen. Wat dit belang is mag men steeds zelf bepalen. Tot nu toe is dit compromis nooit meer ingeroepen geweest. Het is echter ook nooit ingetrokken maar wordt beschouwd als puur formeel. Soms   is   de   ‘geest’   van   het   compromis   wel   waar   te   nemen   in   de   EUdiplomatie. (Geen beslissingen nemen tegen de wil van één land in.)

1967 - Groot-Brittannië dient een nieuw verzoek tot toetreding in, maar De Gaulle wou opnieuw niet onderhandelen. Bij de meeste lidstaten heerst hierover onvrede.

Conclusie: De EEG zat vast zolang De Gaulle in Frankrijk de lakens uitdeelde. Het was wachten tot hij van het politieke toneel verdween – na mei 1968 – voordat het  ‘Europa  van  de  Zes’  kon  denken  aan  uitbreiden,  uitdiepen  of  verbreden.

8. December 1969 : De Triptiek van Den Haag

G. Pompidou

In 1969 werd Charles de Gaulle opgevolgd door Georges Pompidou als President van Frankrijk. Een in de EEG ging een nieuwe wind waaien.

Ondertussen is Willy Brandt bondskanselier in Duitsland geworden. Brandt hoopt om tijdens zijn legislatuur de relaties met Centraal- en Oost-Europa te normaliseren en probeert daarom een ‘Ostpolitik’  te  voeren.  Het  Westen  (en  dan  vooral  Groot-Brittannië en de USA) vrezen dat West-Duitsland afglijdt richting het Oostblok. Brandt weet dat hij hierdoor terechtkomt in een weinig comfortabele positie en wil duidelijk maken dat hij nog steeds tot het Westerse blok behoort (hoewel hij niet te veel aan de NAVO-leiband wil lopen). Volgens hem is de oplossing dan ook meer Europese integratie.

22

W. Brandt

Om een balans van de Europese politieke betrekkingen van de woelige jaren  ’60  op  te  maken  en  te  bespreken  hadden  de  Europese  staats- en regeringsleiders afgesproken om bijeen te komen in Den Haag in december 1969. Tot dan toe werden Europese Top-ontmoetingen niet op geregelde tijdstippen gehouden maar gingen ze af van de goodwill van de Europese leiders. Deze ontmoeting zou bekend worden als de:

Top van Den Haag (1-2 december 1969) Dossiers: - Kandidaturen van Groot-Brittannië, Denemarken, Noorwegen en Ierland. -

Mogelijkheid tot gemeenschappelijk buitenlandbeleid. Hoe gaan wij ons verhouden tot de rest van de wereld? Een Europese stem?

-

Uitbreiding van de domeinen. Monetair beleid? Wetenschaps- en kennisbeleid? Sociaal? Cultureel? VERDIEPING?

Bondskanselier Brandt was onmiskenbaar voor een uitbreiding van de EEG, en van de EEG-domeinen. De ogen waren gericht op de nieuwe president van Frankrijk: Pompidou. Hoe zou hij reageren? Het is echter Pompidou zijn Triptiek van Den Haag naar voor schuift

Voltooiing

Verdieping

Uitbreiding

Voltooiing van de interne markt zoals die vooropgesteld werd in het Verdrag van Rome, inclusief een akkoord over het landbouwbeleid, over eigen middelen voor de EEG en meer controlemogelijkheden voor het Parlement. Verdere uitbouw van de gemeenschap, waaronder de mogelijkheid tot een monetaire unie, misschien zelfs een aantal politieke zaken(buitenlandbeleid?).

Pompidou zette de door open voor toetreding van andere Europese landen tot de EEG. Zelfs voor Groot-Brittannië.

Pompidou’s  Triptiek  werd  enthousiast  onthaald  en  in  de  maanden  en  jaren  na  de  Top van den Haag werd er hard gewerkt om de ambities van Den Haag waar te maken. Wat gebeurde er concreet op het vlak van voltooiing, verdieping en uitbreiding? 1) Voltooiing De interne markt blijft moeilijk om te realiseren, de verschillende landen willen hun eigen landen blijven  bevoordelen  via  subsidies,  invoerquota’s  en  tarieven. Er kwam wel een akkoord over een financiering van de landbouw. Hiervoor moest de EU wel geld hebben!

23

Over de financiëring van de EEG werd ook een akkoord bereikt. Voorheen was het zo dat elk land een bepaalde som moest bijdragen afhankelijk van het BBP. Dit bleek echter niet effectief; vaak weigerden de lidstaten te betalen. De EEG moest de mogelijkheid krijgen om zijn   inkomsten   onafhankelijk   van   de   ‘goodwill’   van   de   lidstaten   te   kunnen   innen.   Hiertoe werd een akkoord gesloten. Vanaf het jaar 1970 kreeg de EEG drie geldbronnen toegewezen: 1) Landbouwheffingen 2) Douaneheffingen 3) 1% van de BTW-heffingen van de lidstaten Op dit ogenblik bleken de inkomsten uit deze bronnen toereikend. Later zou dit niet meer zo zijn ten gevolge van o.m. de Britse landbouwkorting, de liberalisering van de wereldhandel (wegvallen  douaneheffingen),  …  Daarom  zou  er  een  nieuwe  bron  aangeboord  worden:  een   verplichte bijdrage van een bepaald percentage van het BBP. N.B.: Momenteel gaan er ook stemmen op om een Europese belasting in het leven te roepen. Een grote voorstander hiervan is Guy Verhofstadt. Misschien een milieubelasting? Waarschijnlijk komt dit er toch in 2014.

Ten derde werd er beslist om het Europees Parlement een controlefunctie op de begroting te geven. (Dit wou men wou afhandelen voor Groot-Brittannië zou toetreden.) 2) Verdieping Buitenlandse politiek bleek toch nog wat te ver gaan voor de meeste lidstaten en men besliste dit idee nog enige tijd in de kast te stoppen. In 1971 werd de Werkgroep Werner (Minister van Financiën, Luxemburg) in het leven geroepen die moest bekijken of het mogelijk zou zijn om tot een monetaire unie te komen. De creatie van een muntunie was een delicate aangelegenheid; een eigen munt staat symbool voor de soevereine staat. In maart 1971 kwam men tot een akkoord: In tien jaar tijd moeten alle lidstaten zich inzetten op de wisselkoersen van hun nationale munten zoveel mogelijk  samen  te  leggen.  Hiervoor  werd  de  zogenaamde  ‘muntslang’ in het leven geroepen. De   ‘muntslang’   was   een   schematische   plan   van   een   stappenplan dat zou lopen tussen 1971 en 1981 met de bedoeling dat de wisselkoersen uiteindelijk op een punt zouden samenkomen (in 1981). Op dat moment zou de ‘Europese Muntunie’  (EMU)  een  feit zijn. Het opzet mislukte doordat er geen deadline ingesteld was waarop de verschillende stappen bereikt moesten worden. In 1973 zakte de wereldeconomie in een diepe recessie en verschillende Europese munten tuimelden buiten  de  ‘muntslang’.  Midden  de  jaren  ’70  werd   duidelijk dat het EMU-project op een sisser zou uitdraaien. Toen in Maastricht (IGC tot dec. 1991) opnieuw beslist werd om te evolueren naar een EMU, werd dezelfde fout niet gemaakt: er werden wel deadlines ingesteld. Uiteindelijk ontstond de muntunie pas in 1999.

24

3) Uitbreiding Pompidou toont zich bereid om te praten met Groot-Brittannië over een mogelijke toetreding. De onderhandelingen zouden sowieso moeilijk gaan omdat o

o

o

Groot-Brittannië geen landbouwland is en bijgevolg geen boodschap heeft aan de landbouwsubsidiëring door de EEG. Hiervoor zouden de Britten wel eens een korting eisen. Groot-Brittannië een internationale handelsnatie was (met sterke handelscontacten via de Commonwealth), en bijgevolg grote douane-inkomsten had die zouden moeten doorgestort worden aan de EEG. Mogelijk werden ook producten duurder. Na de ontmoeting tussen President Pompidou (Fr.) en Prime-Minister E. Heath (GB/conservatif) leek alles in een stroomversnelling terecht te komen. Bij de andere lidstaten ontstond er ondertussen wantrouwen: Waarom wou Frankrijk nu plots toch een Britse toetreding? Hoopte Frankrijk zijn agenda voor een meer intergouvernementele EEG meer slaagkansen te geven door de Britten erbij te betrekken? Wou Frankrijk een tegengewicht voor het wassende Duitsland?

Uiteindelijk werden de toetredingsverzoeken van Groot-BrittanniIë én ook Ierland, Denemarken en Noorwegen binnen het jaar afgehandeld. De verdragen moesten enkele nog geratificeerd worden: o

In de 4 kandidaat-lidstaten  Denemarken ratificeert  Ierland ratificeert  In Groot-Brittannië staat Labour enorm sceptisch tegenover een EUtoetreding. Maar op datzelfde moment richt het actuadebat zich vooral op ‘The   Troubles’   in   Noord-Ierland. Uiteindelijk wordt de toetreding geratificeerd. 

o

Noorwegen besluit uiteindelijk, na een bindend referendum, om niet toe te reden.

In de 6 oorspronkelijke lidstaten wordt de uitbreiding zonder veel problemen aanvaard.

Op 1 januari 1973 spreken  we  van  “Europa van de 9”

25

9. Eurosclerose  (jaren  ’70) De   jaren   ’70   is   de   periode   waarin   er   vele   stappen   worden   genomen in de Europese integratie waaronder (1) rechtstreekse verkiezingen van het parlement, (2) de Lomé-akkoorden die een samenwerking met de derde wereld willen bewerkstelligen en (3) een beginnende politieke samenwerking. Maar  de  jaren  ’70  zijn  vooral  een periode van diepe crisis (oliecrisis, inflatie, milieuproblemen, hoge werkloosheid,  concurrentie  van  Japen  en  de  NICs)  en  ‘eurosclerose’

Na de Triptiek van de Haag Interne crisis Door de economische regressie en oliecrisis vanaf 1973 kwam Europa terecht in een neonationalistische, economisch protectionistische draaikolk. Ook de EEG-werking werd op een laag pitje gezet: -

In Groot-Brittannië, dat net was toegetreden, won Labour (met H. Wilson) de verkiezingen. Het nieuwe regime eiste meteen dat een aantal zaken in de toetredingsverdragen zouden worden heronderhandeld.

-

Andere EEG-landen gaan eigen industrie subsidiëren en ondersteunen, in die mate dat bedrijven hun producten onder de prijs in het buitenland kunnen verkopen (dankzij de interne markt). Gevolg: een neerwaartse economisch spiraal.

-

Zelfs Kolen en Staal werden overgesubsidieerd en het heft over de productie werd weer in nationale handen genomen, m.a.w. zelfs de EGKS was niet meer in functie!

-

Ondertussen bleef de EEG onafhankelijk landbouw subsidiëren, dit echter zonder enige logische lijn in hun werking. Er worden enorme overschotten geproduceerd die uiteindelijk door  de  EEG  opgekocht  worden  (boterberg,  melkzee,  …)

-

Muntunie blijkt onmogelijk (cf. supra) Algemeen: de invloed van de commissie en het Europees parlement nemen af, met gaat weer meer werken volgens een intergouvernementele methode = SPILL-BACK i.p.v. Spill-over

Externe crisis: de Oliecrisis In het Midden-Oosten bereikt het Palestijns-Israëlisch conflict een nieuw hoogtepunt met de Yom Kippoeroorlog waarin Israël de degens kruist met Egypte, Syrië, Jordanië en Irak. De Arabische landen die betrokken waren in het conflict riepen via de OPEC (Organisation of Oil Exporting Countries) een embargo  uit  over  de  USA  en  ‘andere  landen  die  Israël  steunen’.   Hoewel   de   EEC   officieel   ‘de   rechten   van   de   staat   Palestina’   was   de   organisatie   in   feite   onderling   verdeeld over de kwestie. Er waren landen die eerder pro-palestijns   (Fr.,   Be.,   …)   waren,   andere   waren eerder pro-israëlisch  (Du,  NL,  GB,  …).  Het spreken met één stem lukt niet:

26

 

USA vreesde één Europees pro-palestijns standpunt en begon een charmeoffensief  naar  de  Britten  en  Nederlanders  toe:  ‘Divide  et  impera’. Frankrijk, de grote voorstander van één Europees standpunt ten opzichte van de Arabische wereld, sloot eigen bilaterale akkoorden met de OPECnaties.

Europa staat terug op het punt Nul

December 1974: Top van Parijs Ondanks alle interne en externe problemen wordt er toch een topontmoeting georganiseerd in Parijs. De Franse president V. Giscard  d’Estaing zit voor. Er worden belangrijke beslissingen genomen: 1) Leo Tindemans (Belgisch premier) krijgt de opdracht om vanuit eigen overpeinzingen en gesprekken met vooraanstaande EEG-politici een rapport   te   schrijver   over   de   toekomst   van   Europa   ‘unificatie’.   Wat is mogelijk? 2) Informele oprichting van de Europese Raad: de Europese staats- en regeringsleiders verbonden zich ertoe om van dan af aan op regelmatige basis samen te komen. Reden: In deze periode van crisis had de communautaire methode zijn grenzen getoond, de Europese leiders (die machtiger waren) konden samen soms meer bereiken. N.B.: De Benelux-landen – en vooral België – hebben zich tegen de creatie van de Europese Raad verzet   omdat   ze   hierin   een   heruitgave   van   het   gaullistische   ‘Plan   Fouchet’.  Ze vreesden dat de grote landen de kleinere landen zouden overvleugelen. Supranationale instellingen streefden meer naar het algemeen belang. Uiteindelijk gaat de Benelux overstag voor een compromisvoorstel of ‘Gentlemen’s  Agreement’:  De Europese Raad zou in voege treden, en er zou op geregelde stappen samengekomen worden. De Europese Raad zou echter slechts informeel werken en zou niet opgenomen worden in de verdragen  Er wordt geen afbreuk gedaan aan de bevoegdheden van de Commissie die het volledige initiatiefrecht behoudt.

3) Men beslist om vanaf 1979 het Europees Parlement rechtstreeks te verkiezen. (= toegeving aan de kleine landen) 4) De basis voor het regionaal beleid van de EEG wordt gelegd. Er wordt beslist om een deel van de budgetten te investeren in achtergestelde gebieden. Hiervoor werd het Europees Fonds voor Regionale Ontwikkeling (EFRO) in 1975 opgericht. Waarom? In het Verdrag van Rome was al opgenomen dat de verschillende regionale gebieden gelijkgeschakeld moesten worden in functie van de interne markt. Het probleem hierbij was dat er geen beleid hiertoe uitgestippeld werd. Men dacht dat het automatisch zou gaan.

27

Voor de oprichting van de EFRO werd dan ook de volgende officiële reden gegeven: Een rijk industriegebied, met hoge lonen, zou migratie aantrekken uit een arm gebied. Een arm gebied zou dan weer bedrijven aantrekken omwille van de lage lonen. Dit bleek uiteindelijk  niet  waar…   want enerzijds zorgden linguïstische barrières  ervoor  dat  mensen  uit  arme  regio’s  niet  migreerden.,  … en anderzijds was de infrastructuur in arme gebieden niet van die aard dat ze industrie konden herbergen. Gevolg: de kloof tussen rijk en arm bleef groeien, met sociale onrust tot gevolg. Conclusie: de EEG moet voorzien in subsidies. Er was ook een belangrijk, officieuze reden: De Labour-campagne   “No   entry   on   Tory   terms”   van   H.   Wilson   bij   de   Britse   verkiezingen eindigde in een klinkende overwinning. Prime-Minister Wilson (GB) wilde een aantal toegevingen van de Tories ongedaan maken. Hij had vooral problemen bij de landbouwbijdragen waarvoor de Britten geld moesten neertellen   maar   niks   van   terugzagen.   Via   een   creatie   van   een   ‘Regionaal subsidiefonds’   zouden   de   Britten   geld   kunnen   krijgen   om projecten in hun verarmde stedelijke agglomeraties te ondersteunen. Uitwerking en problemen: Ieder land kreeg een vastgelegd maximumbedrag voor op te strijken subsidies opgelegd. Vooral voor de Britten was dit aanvankelijk veel. Het probleem bleek uiteindelijk te liggen bij het feit dat landen zelf het geld mochten verdelen die het soms niet gebruikten om arme gebieden vooruit te helpen (bvb.: de aanleg van een golfbaan in Malmédy). De Commissie kreeg hier lucht van en eiste zelf het recht op om hulpbehoevende gebieden te selecteren. In 1979 kregen ze het beslissingsrecht over 5% van het quotum.

Enkele  lichtpunten  in  de  duisternis… -

De Europese Politieke Samenwerking kwam van de grond met het Davignon-rapport. Etienne Davignon, een Belgisch topambtenaar, stelde in zijn rapport voor om op geregelde tijdstippen samen te komen met de verschillende Ministers van Buitenlandse Zaken en onderling (informeel) informatie uit te wisselen. De heel gouvernementele vergadering werd het “Politiek  Comité”  genoemd. De   eerste   bijeenkomst   van   het   “Politiek   Comité”   vond   plaats   in   Gymnich,   en sindsdien worden alle dergelijke samenkomsten (min. 1 onder elk voorzitterschap) Gymnichvergaderingen genoemd. De EEG-Commissie werd er nauwelijks bij betrokken, ze hadden enkel waarnemingsrecht wanneer er een economisch luik in de vergaderagenda opgenomen was. Het Parlement op zijn beurt had recht op een semestriël verslag.

28

Tot op de dag van vandaag gaan deze vergaderingen nog steeds door en werkt de ‘samenwerking  in  het  buitenlandbeleid’  nog  steeds  volgens  de  regels  van  Davignon.  Sinds  het   Verdrag van Maastricht (1992) kan het Europees parlement een adviserende resolutie aannemen, maar deze is allesbehalve bindend. De Gymnichvergaderings-praktijk bleek, ondanks de bescheiden ambitie, wel te werken. Het succes ervan was te voelen op de Conferentie van Veiligheid en Samenwerking in Europa (CVSE) in Helsinki (1973-1975) o

Conferentie voor Veiligheid en Samenwerking in Europa.  Vergadering van 35 landen waaronder de USA, USSR, Canada en verschillende Europese landen (waaronder de EEG-landen en Vaticaanstad). Na de Val van de Muur werd CVSE omgevormd tot OVSE (Organisatie voor Veiligheid en Samenwerking in Europa. (momenteel: 56 leden en 11 partners). 

o

-

Bezigheden:  Onderhandelen  in  ‘Frozen  Conflicts’  (o.a.  Tsjetsjenië)  Verkiezingswaarnemers

Verloop van de CVSE in Helsinki (1973-1975).  Tijdens een dooi in de Koude Oorlog besloten de USA en USSR te gaan praten over een (gedeeltelijke) terugtrekking van hun troepen uit Europa en nodigden hiervoor ook 35 Europese landen en Canada uit. 

De 9 EEG-landen slagen erin om gedurende de volledige 2 jaar aan hetzelfde laken te trekken en kunnen uiteindelijk de leiding in het debat nemen. Ze beïnvloeden op die manier al snel de agenda van de conferentie.



Resultaten:  Aanvaarding van de naoorlogse situatie door de USA en USSR.  De Warschaupactleden moesten de mensenrechten in eigen land eerbiedigen.  Er kwam een engagement voor wetenschappelijke samenwerking.  Er konden CVSE-buraus opgericht worden in verschillende landen; o.a.  Belgrado,  Wenen,  …

De ontwikkelingssamenwerking werd in een structureel kader gegoten met de Conferentie van Lomé (hoofdstad van Togo) in 1975. Men ging er, ondanks de naweeën van de Oliecrisis, praten  over  ‘progressief,  ontwikkelingsvriendelijk investeren in ontwikkelingslanden’. Er waren eerder al de Akkoorden van Yaoundé (1963-1964) geweest die de handelsbetrekkingen tussen de EEG-landen en 12 Afrikaanse ex-kolonies regelde. o Algemeen handelsakkoord: (Voorbeeld van Spill-over) In   de   jaren   ’60   onderhielden   verschillende EEG-landen preferentiële handelscontacten met hun ex-kolonies.

29

Doordat ook de Europese naties volgens het Verdrag van Rome moesten evolueren naar een interne markt konden koloniale producten die het ene land aanvaarde over de hele gemeenschap verhandeld worden. Bijgevolg konden er geen buitenlandse handelsbetrekkingen gesloten worden zonder dat ze de hele EEG zouden beïnvloeden. o

Er zat een kleine ontwikkelingshulpluik in.

In 1973 treedt Groot-Brittannië toe. Het land is een handelsreus dankzij zijn Commonwealthcontacten waardoor de Yaoundé-akkoorden moeten uitgebreid worden. Een vergadering werd in 1975 georganiseerd in Lomé (Togo). Men kwam tot de Lomé I-akkoorden die in voege waren tot 1980. o Uitbreiding van de preferentiële handelspartners naar 46 genaamd ACP-landen. o Uitbreiding van de ontwikkelingshulp o

Ontwikkeling van twee handelssystemen: (zijn nu opgeheven)  Stabex zorgde ervoor dat bij een daling van de wereldprijs voor grondstoffen Europa toch een stabiele prijs zou blijven betalen.  Stismin creëerde een gelijk systeem betreffende mijnproducten.

Kritiek: o Men deelt de Derde Wereld op in ACP-landen en andere? o Stabex en Stismin gelden alleen voor grondstoffen: men blijft de ex-kolonies beschouwen als grondstoffenleveranciers o ACP-landen blijven sowieso afhankelijk van de vraag naar hun producten. Opvolgers: Lomé II, III, IV. Elk akkoord gold voor 5 jaar, de laatste liep af in 2000. Toen men opnieuw wilde gaan onderhandelen over Lomé V brak er net een staatsgreep uit in Togo. Men ging dan  maar  verder  onderhandelen  in  Fiji  over  wat  ‘Fiji  I’  zou  moeten  worden.  Maar  uiteindelijk   brak in Fiji ook een staatsgreep uit. Men werkte de onderhandelingen af in Benin, in de stad Cotonou. Men kwam er tot de Cotonou I-akkoorden waarin 77 ACP-landen opgenomen werden  in  de  geest  van  ‘vrijhandel’.  Men  de  Cotonou  II-akkoorden waren het er al 80. (Zie: Actua  ‘EPAs’).

Het Tindemans-rapport Leo Tindemans werkte zijn rapport over de toekomst van de EEG af in 1976. Hij had twee jaar lang Europa rondgereisd om met meer dan 1000 politici, zakenmensen en vertegenwoordigers van organisaties te praten. Als resultaat leverde hij het Tindemans-rapport af. Tindemans   kwam   naar   buiten   met   zijn   ‘Fietsmetafoor’:   “Europa moet blijven bijtrappen, het mag wel even uitbollen, maar het kan het niet blijven stilzitten als  het  niet  wil  vallen.”

30

Tindemans bedoelde dat Europa steeds moet blijven uitbreiden, verdiepen en verbreden. Telkens moeten er nieuwe ambities vooropgesteld worden en hij stelde een aantal doelstellingen voorop. -

Buitenlandse en Veiligheidsbeleid. Versterking van de instellingen via (1) Initiatiefrecht voor het parlement en (2)o mvorming van de Europese Raad naar een Europese Regering.  (invloed  van  d’Estaing?) Sterk economisch en monetair beleid.

Zijn rapport werd negatief onthaald door zowel de intergouvernemantalisten als de commissie. Het Rapport Tindemans, dat zo veel taboes samenbracht, verdween uiteindelijk in de kast.

De Top van Bremen (Juli 1978) en de Top van Brussel (1978) Op de Top van Bremen (juli 1978) en Brussel (1978) werd wel beslist om over te gaan tot een versterkt monetair beleid. Dit werd niet gezien als een stap richting een Europese Monetaire Unie (EMU), maar eerder naar een Europees Monetair Stelsel (EMS). Men hoopte om de muntpariteit te herstellen. En hiertoe werd de  ‘muntslang’  alweer  van  stal  genaamd  in  de  vorm  van  de  ‘slang in de tunnel’.   Hierin   zou   de   ‘European   Currency Unit’   (ECU),   het   gemiddelde   van   alle   Europese   munten,   een centrale rol spelen. Er is een marge van 2,5% op de ECU waar koersen moesten binnen blijven. Tuimelt een koers buiten de tunnel, dan moeten de andere landen bijspringen.

Max. 1, 125% verschil in positieve of negatieve zin.

De ECU/EMS kwam van kracht vanaf 1 januari 1979. Alle EEG-landen deden mee, behalve GrootBrittannië

10. Naar de Europese Akte: initiatieven om de integratie weer vooruit te helpen  (jaren  ’80) Aan  het  begin  van  de   jaren  ’80   bleek dat de gemeenschappelijk markt, ondanks het wegvallen van invoertarieven en grenzen, nog met vele feitelijke handelsbelemmeringen te maken had. Vrij verkeer van goederen was in praktijk vaak een mythe. Voorbeelden: 

België: Margarine mag enkel verkocht worden in rechthoekige botervlootjes want alleen Belgische bedrijven maken deze. Of België legt geluidsnormen op aan grasmachines van maximum 60 dB terwijl bedrijven in onze buurlanden grasmaaiers maken die 70 dB halen.



Arrest ‘Cassis-de-Dijon’: De Duitse overheid weigerde een Franse fruitlikeur omdat deze niet binnen de correcte alcoholpercentages lag die het Duitse Ministerie voor Volksgezondheid vastgelegd had voor fruitlikeurs. Het Europese Hof van Justitie meende dat dit niet meer was dan een verdoken belemmering en droeg de Duitse lidstaat op deze weg te werken.

31

Het  is  vooral  de   zaak  “Cassis-de-Dijon”  die  de   Commissie  aangrijpt   om  aan  te  tonen  dat   er   een verdragswijziging moet komen op het Verdrag van Rome. De Europese markt kan alleen vrijgemaakt worden als de Europese instellingen de macht krijgen om verdoken belemmeringen te voorkomen. Het is de Italiaan Altiero Spinelli, Europees parlementslid, die begint te werken aan een ontwerp voor een verdragswijziging. De federalistisch ingestelde Spinelli verzamelt rond zijn persoon een   aantal   getrouwen:   ‘The   Crocodile   Club’   (afkomstig   van   hun   vergaderplaats:   Restaurant   ‘Le   Crocodile’  in  Straatsburg).  Het  resultaat:   

Medebeslissingsrecht voor het Europees Parlement. Versterking van de Commissie. Verbreding: meer domeinen.

Hiervan wordt een verwaterde vorm in 1984 goedgekeurd tijdens een plenaire zitting van het Europees Parlement waardoor het Spinelli-plan terecht komt (als advies) op het bord van de Europese Raad tijdens de Top van Fontainebleau.

De Plechtige Verklaring van Stuttgard Aan   het   begin   van   de   jaren   ’80   was   er   ook   het   ‘Genscher-Colomboplan’   geweest   waarin   o.m.   gepleit werd voor een gemeenschappelijk buitenlandbeleid, met inbegrip van een coördinatie van het veiligheidsbeleid. De Europese Raad was hierover weinig enthousiast en uiteindelijk werd er op de Europese Raad van Stuttgard een afgezwakte, vage en formele vorm van het plan aanvaard:  de  “Plechtige  Verklaring  van  Stuttgard”.  Alle  pogingen  om  het  plan  sindsdien verder te concretiseren mislukten.

De Top van Fontainebleau (juni 1984) Op de Top van Fontainebleau, met het Plan-Spinelli op tafel, werden een aantal belangrijke beslissingen genomen: 1) Jacques Delors werd benoemd tot nieuwe commissievoorzitter 2) De Britse premier M. Thatcher had sedert haar verkiezing in 1979 elke Europese Top verziekt met een blijvende eis tot een Britse korting in de landbouwbijdragen: “What   I   want,   Mr.   Palmer,   is   simple.   I   want   my   money  back.” Uiteindelijk  werd  de  ‘UK  Rebate’ toegestaan en beslisten de andere landen om het verschil bij te passen door de BTW-inkomsten van de EU op te trekken tot 1,4%. 3) Instelling van twee comités: o Comité Dooge: Het comité onder leiding van J. Dooge moest zich buigen over institutionele kwesties van de EU. Hoe moest de EEG hervormd worden om een interne marktte realiseren? (Functioneerde uiteindelijk niet)

32

o

Comité Adonnino: Moest Europa dichter bij de burger brengen door na te denken over een Europese vlag, Europees volkslied, Europese sportploegen. De vlag en het volkslied werden uiteindelijk overgenomen van de Raad van Europa.

Commissie Delors I Commissievoorzitter Jacques Delors ijverde voor een versterking van de instellingen maar hoedde zich voor de idealistische plannen die van Tindemans of Spinelli. Lidstaten waren steeds wars geweest van soevereiniteitsoverdracht. Delors was een pragmaticus. Hij zocht een doelstelling waaraan alle lidstaten wel zouden willen meewerken, en dat was: de interne markt. Hij stelde dat de markt nooit vrij zou zijn als de lidstaten bleven eigen regulatie en minimumnormen opleggen. Om de markt vrij te maken moesten deze bevoegdheden dus overgeheveld worden naar het supranationale niveau Zijn project noemde hij EUROPA   ‘92 en stelde de einddatum voor de deregulering en overheveling van op 1 januari 1993. Aan zijn secretaris, Lord Cockfield, gaf hij de opdracht om een lijst op te stellen met minimumnormen die voor heel de EEG zouden moeten gelden. Cockfield kwam uiteindelijk met een lijst van 300 minimumnormen die zouden moeten wet worden voor de deadline. 282 werden opgenomen in het Witboek Interne Markt van Delors. -

In  een  Witboek  publiceert  de  Commissie  hun  ‘planning’  met  het  doel  erop  reactie  te  krijgen   vanuit het Europees Parlement.

Europese  ‘boeken’ -

Witboek: planning van de Commissie Groenboek: begin van een denkproef, vage ideeën, verzoek tot input. Blauwboek: stageboek (selectie van mogelijke stagairs) Inhoud: interne markt – wordt beschouwd als een situatie waarbij iedereen werlvaart zou winnen.

Maar in slechts 10 jaar konden er onmogelijk 282 wetten gestemd worden omwille van het stemmen bij unanimiteit. Om dit te bereiken moet het stemmen bij Gekwalificeerde meerderheid worden. Ondertussen bleek het falen van het Comité Dooge; men kon niet tot een concensus komen.

Top van Milaan (Juli 1985) Door de mislukking van het Comité Dooge startte de top onder een slecht gesternte. De verdeeldheid onder de Europese leiders wasgroot. De toenmalige voorzitter van de EEG, de italiaanse premier Bettini Craxi, stelde voor om een Intergouvernementele Conferentie (IGC) bijeen te roepen om een verdragswijziging te bespreken.

33

Groot-Brittannië, Griekenland en Denemarken, die de integratie niet verder wilden laten gaan dan vooropgesteld in het Verdrag van Rome, waren niet enthousiast en geloofden dat de interne markt er ook zo kon komen. B. Craxi riep op tot een stemming bij meerderheid onder de staats- en regeringsleiders (= uniek). Uiteindelijk bleek de meerderheid voor de oprichting van een IGC te zijn. En zo kwam ze er. De IGC kwam met haar conclusie in december 1985

Top van Luxemburg (2-3 december 1985) Tijdens de slotconferentie kwamen de verschillende leden van de Europese Raad tot een conclusie. -

Iedereen bleek vóór een interne markt. Een aantal landen wilden verbreden (de actieradius vergroten) Ook was er nog reserve over de QMV-stemming binnen de Europese Raad.

Al snel bleek dat de verdragswijziging één grote packagedeal zou moeten worden waarin elk land in een aantal dossiers zijn slag sloeg. Er werd de hele nacht door onderhandeld en het was vooral Thatcher (GB) die de grote dwarsligger was. Maar uiteindelijk liet ze zich over de streep trekken (heeft hierover nadien altijd spijt gehad). Resultaat: De Europese Eenheidsakte / Europese Akte -

-

Formele erkenning van de Europese Raad in het Verdrag Formele bevestiging en erkenning van de EPS-procedures. (Zat op dat moment wel in het slop doordat de EEG opnieuw bij de USA ging aanleunen door het opflakkeren van de Koude Oorlog.) Verankering van het EMS Het EFRO werd formeel opgenomen in het verdrag Nieuwigheden: o Europa  ’92  – verwijzing naar de interne markt o Europese Raad: stemming via QMV, niet langer via unanimiteit. o Europees Parlement  Samenwerkingsprocedure; wordt meer dan adviesorgaan  Vetorecht bij uitbreidingen. o Europese Commissie  Uitvoerende macht  Meer  beleidsdomenen:  milieu,  sociaal,  wetenschap,  …

Reacties: De voorstanders van meer Europese integratie waren enigszins ontgoocheld (o.a. België). Ze vreesden opnieuw 30 jaar te moeten wachten op een nieuwe verdragswijziging. Ratificatie: In de meeste landen probleemloos via het parlement maar Denemarken en Ierland wilden (of konden) dit niet doen zonder een referendum.

34

-

Denemarken: Vreesde het ontstaan van een superstaat en wenste te onderhandelen maar stootte op een weigering van de andere lidstaten. Uiteindelijk stemde 56% voor, dus werd er geratificeerd.

-

Ierland: 70% voor. Hoewel de angst voor het verliezen van de neutrale positie kon het land genieten van een enorme EFRO-steun:  ‘In  Ierland  werd  er  geen  grote  weg  aangelegd  zonder   Europees  geld’.

1 januari 1986 : De Europese Akte treedt in voege.

11. De Tweede Uitbreidingsgolf In Zuid-Europa waaide er een nieuwe politieke wind die zou resulteren in een uitbreiding van de Europese Economische Gemeenschap. Dit is de tweede uitbreidingsgolf

Griekenland Nadat  het  ‘Kolonelsregime’  in 1974 van het politieke firmament verdween werd er in 1975 al meteen overgegaan tot de onderhandelingen. De onderhandelingen verliepen snel. Hoewel Griekenland een arm land was, was er niet veel tegenstand want: -

Consolidatie van een nieuw democratisch regime. Een klein land, zou niet zwaar wegen op de besluitvorming. Griekenland  is  ‘de  grens  met  het  Midden-Oosten’. Griekenland  is  de  ‘bakermat  wat  de  westerse  cultuur’.

Griekenland kon toetreden op 1 januari 1981. Op dit moment zien we het ontstaan van het Europa van de 10.

Spanje & Portugal Met het overlijden van Franco (1975) en de Anjerrevolutie in Portugal (1974) komt er een einde aan de dictatuur. Beide landen dienen een aanvraag tot toetreding in, in het jaar 1977. Opnieuw lijkt er bij de EEC-landen op het eerste gezicht geen probleem te zijn. -

Men wil de nieuwe democratische regeringen consolideren. Geopolitiek: Spanje controleert de Middellandse Zee. Men hoopte ook om de (West-)Europese beschaving te verenigen.

Toch ontstond er enige wrevel. Spanje en Portugal waren twee grote, maar arme landbouwlanden die enorme bijdragen zouden opstrijken uit de Europese landbouwkas. -

Frankrijk vreesde overspoeld te worden door Spaanse landbouwproducten.

35

-

Anderen vreesden een Spaanse migratiegolf. (Uiteindelijk bleek er een omgekeerd effect te ontstaan: Spanjaarden in het buitenland keerden terug huiswaarts.)

-

Het was vooral Griekenland dat een vuile, niet-constructieve rol speelde: Wou subsidies voor zichzelf houden, zou bij een nieuwe toetreding moeten delen. (Griekenland lag in veel zaken dwars en de Griekse premier lag met alle andere Europese leiders overhoop.) Toen Griekenland hoorde dat er een aparte fonds voor de mediterrane landen in het leven zou geroepen worden werd het veel inschikkelijker. Spanje en Portugal konden uiteindelijk toetreden op 1 januari 1986. Vanaf  dit  moment  kunnen  we  spreken  van  het  “Europa van de 12”

Spanje, dat te arm was om de bijdragen op te hoesten kreeg een bufferperiode van 7 jaar. In ruil moest het land wel aanvaarden dat de steun niet altijd op 100% zou verdergaan.

12. De initiatieven van de Commissie Delors en De Val van de Muur Drieluik van Delors. De eerste verdragswijziging en de tweede uitbreidingsgolf waren achter de rug. Delors zag nog een structureel probleem dat hij wilde oplossen: de financiën. Het gekibbel over de terugstorting van begrotingsoverschotten was elk jaar opnieuw een enorm tijds- en energieverlies. De toekenning van de  ‘UK  Rebate’  was  slechts  een  klein  stukje  van  de  puzzel. Ondertussen hadden de nieuwe, arme lidstaten dringend extra landbouwsubsidies nodig. Commissievoorzitter Delors wou af van deze problemen en wou afspraken maken die meerdere jaren geldig zouden blijven.  Hiervoor  kwam  hij  met  het  ‘Drieluik van Delors’  of  het  ‘Pakket-Delors’. 1) Landbouwuitgaven: rem op de uitgaven 2) Regionale steun (EFRO): verhoging van de regionale steun ten voordele van de werking van de interne markt (= welvaartsspanning wegwerken). 3) Nieuwe inkomstbronnen voor de EEG: Een bepaald percentage van het BBP van elke lidstaat zou er moeten bijkomen om (1), (2) en de werking te bekostigen. Deze 3 voorstellen van Delors zouden gezamenlijk aanvaard moeten worden, waardoor er een meerjarenbegroting (1988-1882) zou kunnen uitgewerkt worden. Het drieluik van Delors werd aanvaard in op 13 februari 1988.  Dit  was  opnieuw  een  ‘package  deal’:  de  mediterrane  landen  kregen  

36

meer financiële steun en de noordelijke landen meer interne markt. Deze praktijk van meerjarenbegrotingen werd verder gezet. Volgden: Delors II (1993-1999), Agenda 2000 (2000-2006) en 2007-2013 (nog niet benoemd). Met de interne markt binnen handbereik wilde Jacques Delors nog verder gaan. Voor hem was dit project meer dan de creatie van een vrijhandelszone, hij vond de tijd ook rijp voor een monetaire integratie en een sociale gemeenschap. -

Sociaal: Om oneerlijke concurrentie binnen een Europese eenheidsmarkt te voorkomen was er  ook  een  Europees  sociaal  model  nodig.  Delors  vreesde  een  ‘social  race  to  the  bottle’ Monetaire Unie: Ligt in de logica van een moderne markt. En in elk geval voorkomt het de neiging een land om over te gaan tot een muntdevaluatie om de eigen productie te stimuleren.

Van toen af aan kwam het tot geregelde openlijke conflicten tussen de federalistische J. Delors en de integouvernementele M. Thatcher. Het hoogtepunt van deze conflicten was tijdens de Bruggespeech van Thatcher (1988) waarin ze van leer trok tegen de Commissie en Delors: “What  we  need  now  is  to  take  decisions  on  the  next  steps  forward  rather  than  let  ourselves  be   distracted by Utopian goals. Utopia never comes, because we know we should not like it if it did. Let Europe be a family of nations, understanding each other better appreciating each other more, doing more together but relishing our national identity no less than our common European endeavour.”

Toch slaagde Delors er in om, samen met de gouverneurs van de nationale banken, een Comité op poten te zetten. Het Comité Delors onderzocht de mogelijkheden en stelde uiteindelijk voor om naar een muntunie te evolueren. Hiervoor zouden nieuwe instellingen nodig zijn, zoals een Europese Centrale Bank (ECB). Een nieuwe verdragswijziging drong  zich  op…

Val van de Berlijnse Muur (9 november 1989) en gevolgen Ondertussen  waren  er  ook  grote  politieke  veranderingen  op  til…  de  Berlijnse  Muur  zou  vallen.  

De  val  van  de  Muur… 9 november 1989. Günter Schabowski, één van de hoogste partijleiders in de DDR, hield aan het begin van de avond een bijzondere persconferentie. Het was een unieke gebeurtenis, omdat hij bereid was zonder voorwaarden vooraf vragen van journalisten te beantwoorden. Dit was niet gebruikelijk in de DDR: journalisten kregen altijd van tevoren van de communistische partij te horen wat ze moesten vragen. Zelf vragen bedenken was verboden. In enigszins gebroken Duits stelde een Italiaanse journalist een vraag over een nieuwe reisregeling voor DDR-burgers, waar veel kritiek op was gekomen. Schabowski gaf een ingewikkeld antwoord waarin hij het beleid van de partij verdedigde. Maar toen zei hij plotseling: "Maar vandaag is, voor zover ik weet een beslissing genomen... We hebben besloten dat iedere DDR-burger de grens over mag." Onmiddellijk volgde de vraag wanneer deze regel in werking zou treden. Schabowski bladerde in zijn papieren, keek enigszins hulpeloos naar zijn medewerkers en zei toen: "Dat geldt - voor zover ik weet - ......vanaf nu.". De verwarring was groot. Had Schabowski nu werkelijk bedoeld dat de grens tussen Oost- en WestDuitsland open was? Of zat er een addertje onder het gras en gold het uitsluitend voor mensen die de DDR voorgoed wilden verlaten of voor iedereen, dus ook de burgers die alleen maar even in West-Duitsland wilden kijken? Massaal trokken de Oost-Duitsers naar de muur om te kijken of ze inderdaad naar WestBerlijn konden. De grenswachten waren net zo overdonderd als alle anderen. Richtlijnen van boven kwamen er niet meer. Ze wisten niet wat ze moesten doen, net zo min als het leger en de geheime dienst, de Stasi. Onder druk van de menigte gingen de grensovergangen uiteindelijk open. Verbijsterd liepen de OostBerlijners naar de andere kant van de grens, waar ze met applaus werden ontvangen.

37

Het ondenkbare was gebeurd. Een gevoel van euforie verspreidde zich over Europa. De wereld was maakbaar! Alles kan! Historische kansen voor Europa! Nu wordt geschiedenis geschreven! Voor de EEG staken nieuwe beproevingen en vraagstukken de kop op:   

Migratie Opportuniteiten: Nieuwe afzetmarkt, een eigen buitenlandse politiek Multipolaire  of  unipolaire  wereld:  ‘The  End  of  History’?

Helmut Kohl, de Duitse bondskanselier, was een man die in geschiedenisboeken wou verschijnen. En hij wist hoe hij dit kon bereiken: hij zou de man zijn die Duitsland zou herenigen. Dit wou hij zo snel mogelijk doen zonder te veel analyses en onderzoek (iets wat beter wel gebeurd was: want de DDR kende veel sociale en economische problemen). Om dit te kunnen bewerkstelligen had Kohl de toestemming nodig van zowel de beide Duitslanden (BRD & DDR) en de 4 naoorlogse bezettingsmachten (USA, USSR, FR en GB). Groot-Brittannië en de Verenigde Staten hadden een overwinningsgevoel en wilden wel een paar dingen toegeven. De USSR van Gorbatjov en Jeltsin lag in de al touwen en wou geen spelbreker zijn. François Mitterrand, de Franse president, heeft een goede verhouding met Kohl en laat een hereniging dan ook maar toe ‘for  friendship’s  sake’.   Dit alles leidde tot het 2+4-verdrag waarna Duitsland feitelijk herenigd wordt op 3 oktober 1990.

In ruil voor zijn toegeving eiste Fr. Mitterrand wel dat Duitsland stevig in de Europese Economische Gemeenschap zou worden verankerd. Hiertoe heeft hij drie voorstellen: 1) Er moet een Europese Monetaire Unie komen waardoor de Duitse Mark kan worden afgeschaft. Ondanks protest van de Bundesbank was Kohl geneigd om hiermee akkoord te gaan  als  het  hem  zijn  ‘verenigd  Duitsland’  kon  opleveren. 2) Een gemeenschappelijk Buitenland- en veiligheidsbeleid voor de EEG. Op die manier kon Duitsland geen eigen militaire ondernemingen beginnen of allianties smeden. Kohl gaat hiermee akkoord omdat hij weet dat Duitsland anderzijds met argwaan zou bekeken worden. 3) Een samenwerking op het vlak van Justitie en Binnenlandse zaken. Dit omwille van immigratie van o.m. Oost-Europese bendes. => De motor Kohl-Mitterrand draaide op vriendschap, maar ook op concrete belangen

38

Bij andere EEG-landen,  en  vele  politici,  is  er  wel  een  negatief  gevoel  over  de  Duitse  ‘alleingang’,  o.m.   de Nederlandse premier R. Lubbers, was resoluut tegen. Hij beet zich zo vast in deze zaak dat hij de kans om commissievoorzitter te worden aan zich liet voorbijgaan.

Top van Dublin (medio 1990) Een brief van Mitterrand aan de Ierse president tijdens het diens voorzitterschap legt de basis tot het samenroepen  van  twee  nieuwe  IGC’s.  Ze  zullen  zich  – onafhankelijk van elkaar – bezighouden met het uitwerken van een… 1) Europese Monetaire Unie (EMU) 2) Europese Politieke Unie (EPU) Beide  IGC’s  houden  zich  bezig  met  symboolkwesties.  Vorming van een hechte federatie? Defensie? QMV of gewone meerderheid? Buitenlandbeleid? Democratisering van het Europees Parlement? Het waren  vooral  de  Britten,  Denen  en  Grieken  die  de  resultaten  van  deze  IGC’s  vreesden.

13. Verdrag van Maastricht Het Luxemburgse voorzitterschap Onder het voorzitterschap van Luxemburg in de eerste helft van   1991   gaan   de   IGC’s   betreffende   Europese Monetaire Unie (EMU) en Europese Politieke Unie (EPU) van start. Gepland was dat ze hun werk zouden besluiten in de tweede helft van 1991. De centrale vragen: Wordt een Europese Unie (EU) een prefederale structuur? Welke terreinen moeten aan de Europese bevoegdheden worden toegevoegd? Wat met de Europese defensie? Op welke domeinen mag men QMV toepassen? Moet de macht van het Europees Parlement toenemen? Al   in   april   ’91   komt   de   Luxemburgse   diplomatie met een voorstel tot een tempelstructuur. De EU zou de overkoepelende instelling zijn voor drie werkingspijlers. Elke pijler heeft een eigen besluitvormingsstructuur.

I

II

III

Verdragen

I.

Economische Gemeenschap Een economische gemeenschap in de breedste zin, met daarin de interne markt, de monetaire unie en Euratom. Besluitvorming gebeurt hier supranationaal via de verschillende Europese instellingen

39

II.

Gemeenschappelijk Buitenland- en Veiligheidsbeleid (GBVB) Met een veel meer intergouvernementele besluitvorming door de vele gevoelige domeinen die erbij betrokken zijn.

III.

Samenwerking op vlak van Justitie en Binnenlandse Zaken (SJBZ) Wegens veel gevoelige onderwerpen: nog meer intergouvernementeel dan de tweede pijler. Hier hebben de Commissie en het Parlement bijna geen zeggenschap.

Deze denkproef van de Luxemburgse diplomatie is eigenlijk al een compromis tussen federalistisch en supranationaal ingestelde landen. Maar het kwam te vroeg want de onderhandelingen moesten nog  starten  en  zowel  federalisten  als  supranationalisten  vonden  het  ‘té  veel’  of  ‘té  weinig’.

Het Nederlandse Voorzitterschap In de tweede helft van 1991 was Nederland het voorzittende land. De Nederlanders waren enorm enthousiast over het feit dat zij de hervormingen mochten afwerken. Om nog meer hun stempel te kunnen   drukken   op   het   aankomende   verdrag   schrapten   de   Nederlandse   diplomaten   de   ‘zielige’   tempel van de Luxemburgers en kwamen naar buiten met een boomstructuur. De  Nederlandse  ‘boom’  was  een   meer federale opzet, waarvan de verschillende bevoegdheden van de EU voorgesteld werden door takken. Deze knotten kon met laten groeien of knotten naargelang men wou.

‘Werkingstakken’ ‘Federale  stam’

De Nederlanders dachten dat hun constructie bijval zou krijgen van zowel de Britten (geen defensie, beknotting), de Fransen (toch een beetje buitenlandbeleid) als de federalisten (een federalistische stam).

Toen de boomstructuur op 30 september 1991 werd voorgesteld aan de Europese staats- en regeringsleiders schoten ze allemaal, op één na, het Nederlandse plan af. Alleen België steunde, waarschijnlijk  vanuit  een  soort  ‘eurosong-gevoel’.  Deze  dag  zou  voor  de  Nederlandse  diplomatie  de   geschiedenis ingaan als Black Monday. De Nederlanders moesten bijgevolg terug naar de tekentafel en omdat het hen de tijd ontbrak om een nieuw concept uit de denken moesten ze ternauwernood toch teruggrijpen naar de Luxemburgse tempelconstructie.

40

Top van Maastricht (9-10 december 1992) De top van Maastricht begon uiteindelijk met het Luxemburgse tempelvoorstel op tafel. Toch waren er nog enkele belangrijke zaken die besproken moesten worden. -

De Federale roeping van de EU is onaanvaardbaar voor Groot-Brittannië   (‘the   F-word’).   Bijgevolg  werd  beslist  om  het  woord  ‘federaal’  uit  het  Verdrag  te  weren.

-

Buitenlands Beleid: stemmen we met unanimiteit of QMV? Compromis: de besluitvorming blijft unaniem, maar er kan unaniem beslist worden om hiervan af te wijken.

-

Defensie: Over defensie wordt weinig beslist. Er wordt wel geregeld dat de EU in bepaalde gevallen beroep kan doen op de WEU (NAVO).

-

Sociale politiek:   Alle   lidstaten   wilden   het   ‘stokpaardje   van   Delors’   wel   opnemen in het Verdrag  van  Maastricht,  maar  het  idee  stootte  op  ene  ‘njet’  van  Groot-Brittannië. Uiteindelijk werd er aan het verdrag van Maastricht een protocol toegevoegd waarin verklaard werd dat 11 van 12 lidstaten zouden gaan samenwerken op sociaal vlak. = Sociaal Handvest. Met het Verdrag van Amsterdam beslissen de Britten wel het Sociaal Handvest te ondertekenen.

-

Cohesie: Hoever gaan we hierin? Spanje, Portugal, Spanje en Griekenland – de vier armste lidstaten – vroegen meer steun om de ongelijkheden weg te werken. Hoewel de EFRO al bestond verliep de verdeling niet altijd even eerlijk. Er moest een extra fonds komen? In Maastricht werden ook de krijtlijnen vastgelegd voor de EMU, en het bleek al snel dat een aantal lidstaten zouden moeten gaan besparen. O. m. Spanje zag het nut hiervan niet in als er geen extra geld zou komen. = Principeverklaring voor een Cohesiefonds (geen vastgelegde som)

Het Verdrag van Maastricht Het uiteindelijke Verdrag van Maastricht bestond uit 7 titels, 17 protocollen en 33 verklaringen. De 7 titels waren (I) gemeenschappelijke bepalingen, (II) wijzigingen aan het EEG-verdrag, (III) wijzigingen aan het EGKS-verdrag, (IV) wijzigingen aan het Euratom-verdrag, (V) Gemeenschappelijke buitenland- en veiligheidsbeleid, (VI) Samenwerking in Justitie en binnenlands beleid en (VII) slotbepalingen.

41

De 7 titels I. Gemeenschappelijke Bepalingen  Subsidariteitsbeginsel: "De EU kan pas een bevoegdheid toegewezen krijgen als het deze bevoegdheid effectiever kan uitvoeren." Hoewel dit beginsel onderhevig is aan verschillende interpretaties is het nog nooit voorgevallen dat het Hof van Justitie een Europese beslissing op deze grond vernietigd heeft.  Europese Raad: Mag enkel impulsen geven aan de Europese samenwerking en integratie (vooral in het buitenlandbeleid). De staats en regeringsleiders moeten zich wars houden van concrete regelgeving.  Algemene beginselen: Vrijheid, gelijkheid, democratie, scheiding tussen Kerk en staat, gelijkheid tussen man en vrouw, mogelijkheid tot sancties, ... naam: Europese Unie II. Wijziging EEG-verdrag III. Wijziging EGKS-verdrag IV. Wijziging Euratom-verdrag  Uitbreiding actieradius met nieuwe domeinen: Consumentenbescherming, cultuur , het Sociaal Protocol, uitbreiding milieubeleid.  Institutioneel: o Stemming via QMV op meer domeinen. o Medebeslissingsrecht voor het Europese Parlement op een beperkt aantal domeinen. Sindsdien kan besluitvorming slechts via compromis tussen Parlement en Raad van Ministers. Concreet: Wanneer de Commissie naar buiten komt met een voorstel is het aan de Raad van Ministers en het Europese Parlement om overeenstemming te bereiken. Als een compromis via amendementen niet te vinden lijkt wordt er een bemiddelingscomité opgericht die binnen een tijdspanne van 6 weken moet proberen om een consensus te bereiken. Lukt dit niet, dan kan men niet tot een richtlijn komen en wordt het project in de kast gestopt.



Europese Commissie

Raad van Ministers

Europese Parlement

Oprichting van het Comité van de Regio's, waarin regio's zich kunnen laten vertegenwoordigen in de hoop EFRO-steun op te strijken.

Vertegenwoordiging  van  Regio’s  in  de  EU Met de creatie van het Comité  van  de  Regio’s dacht men tegemoet te komen aan de wil van veel Europese   regio’s   om   te   kunnen   wegen   op   de   besluitvorming   (vooral   vrij   autonome   regio’s   als   Vlaanderen,  Duitse  en  Oostenrijkse  Bondstaten,  Catalonië,  Schotland,  …).  Maar  uiteindelijk  bleek   de macht van het Comité onbestaande. De adviezen van het Comité, dat vooral bestaat uit regionalistische politici van verschillende strekkingen die moeilijk tot consensus komen, stellen inhoudelijk weinig voor en worden amper gelezen door de Commissie. De beste manier voor regio’s  om  gehoor  te  krijgen  bij  de   Europese  Unie  is  lobbyen.  Elke   grote   regio   heeft   bijgevolg   een   eigen   ‘administratie’   in   de   Europese   wijk   te   Brussel.   Beieren,   bijvoorbeeld, telde miljarden neer om de voormalige gebouwen van het Instituut Pasteur op te kopen.

42

 Europese Monetaire Unie: Men besliste om te streven naar een Muntunie onder supranationaal beheer. Hiertoe werd de ECB (Europese Centrale Bank) opgericht (De Britten vroegen al meteen een opt-out). Onder druk van Duitsland, dat een stabiele munt en sterke munt nastreefde, werd er beslist om een aantal basiscriteria voor toetreding tot de EMU in te stellen: o Begrotingstekort: max. 3% o Staatsschuld: max. 60% van het BBP o Inflatie mag maximum 1,5% boven de inflatie van de drie lidstaten met de laagste inflatie zijn. o De Rente mag niet meer dan 2% die van de lidstaten met de laagste rente overstijgen. o Men  moet  erin  slagen  om  zijn  muntkoers  twee  jaar  lang  binnen  de  ‘slang  in   de  tunnel’  te  houden. Men besliste dat de invoering van de Euro mogelijk zou zijn vanaf 1997. Uiteindelijk werd

Toepassing van de basiscriteria Om aan de criteria te voldoen moesten de lidstaten gaan bezuinigen, vaak op sociale voorzieningen,   waardoor   er   veel   protest   rees   vanuit   sociale   organisaties   tegen   het   ‘asociale   neoliberale  Europa’. In de eerste plaats leken vooral België en Italië de probleemlanden te worden. België, waar begrotingstekorten eerder regel dan uitzondering waren en de staatsschuld 130% van het BBP bedroeg, kon onmogelijk de critiria halen in 5 jaar tijd. Uiteindelijk  stemde  Duitsland  toe  om  de  criteria  te  versoepelen…  Als  men  een  poging  deed  om  in   de goede richting te evolueren was het al goed (voor de nieuwe lidstaten vanaf 2004 zou deze versoepeling niet gelden). In ruil hiervoor wou Duitsland dat alle lidstaten na de invoer van de Euro hun begroting op orde zouden houden en hun staatsschuld zouden blijven afbetalen (anderzijds kon men zware sancties oplopen vanuit de andere lidstaten). Dit werd gegoten in het Stabiliteitspact. Ironisch genoeg waren het Frankrijk en Duitsland die als eerste het pact overtraden, waarna de andere lidstaten hen spaarden. Sindsdien blijven sancties voor het overtreden van het pact steeds uit. Toch blijft het een morele autoriteit hebben. het (theoretisch) 1 januari 1999.

V. Gemeenschappelijk Buitenland- en Veiligheidsbeleid Op papier was het mogelijk om een gemeenschappelijk buitenlandbeleid, acties en standpunten in te nemen. Het fundamentele probleem bleef echter de besluitvorming bij unanimiteit. Nu en dan slaagde men er in, maar nooit bij complexe problemen

43

Meer: zie actua. VI. Samenwerking Justitie en Binnenlandse Zaken Was volstrekt niet en behelsde de mogelijkheid om samen te werken op het vlak van migratie, asielwetgeving, internationale fraude, terrorisme, informatie-uitwisseling,  … Deze pijler werkt enorm intergouvernementeel, voor de Commissie is er een kleine rol weggelegd. Het Europees Hof van Justitie en het Europese Parlement hebben er geen gewicht in de schaal te leggen. VII. Slotbepalingen Hoe konden verdragen nog gewijzigd worden? Kunnen we een lijst van criteria opmaken die nieuwe lidstaten moeten halen voor ze kunnen toetreden? Resultaat (situatie anno 2007)

44

Intussen waren de ontwikkelingen in Oost-Europa nog volop aan de gang en men wist dat er binnen enkele jaren toetredingsverzoeken en nieuwe uitdagingen zouden komen. Men voelde dat Het Verdrag van Maastricht geen eindpunt zou kunnen zijn, maar een blauwdruk voor verdere wijzigingen. Men besliste om binnen 5 jaar opnieuw samen te komen op het Verdrag te evalueren en bij te werken. In 1996 zou er bijgevolg een nieuwe IGC van start moeten gaan. Maar  donkere  wolken  pakten  zich  samen  boven  de  Europese  samenwerking  …

Ratificatie In tegenstelling tot de ondertekening (7 februari 1992) verliep de ratificatie van het Verdrag van Maastricht verliep uitzonderlijk moeizaam. Groot-Brittannië:

John Major kon, ondanks het feit dat hij zijn slag thuisgehaald had, zijn parlement maar moeilijk overhalen om het Verdrag van Maastricht te ratificeren.

Duitsland:

Ook Helmut Kohl kreeg het Verdrag moeilijk door de Bondstag. De Duitse länder waren niet akkoord met het verlies van de Mark, noch met  de  machtsoverdracht  van  de  regio’s  naar  de  EU.

Frankrijk:

Wou zijn populariteit bewijzen en organiseerde een referendum (hoewel dit niet nodig was), maar kort na de aankondiging van het referendum kantelde zijn populariteit. Uiteindelijk stemde maar 51% voor.

Ierland:

69% stemde voor. Men zag vooral vruchten in het Cohesiefonds.

Denemarken:

Tijdens een referendum in juni 1992 stemt 50,7% van de bevolking tegen. De Denen willen heronderhandelen maar de Europese Raad (Edinburgh, dec. 1992) weigert dit. Uiteindelijk krijgt Denemarken een aantal uitzonderingsbepalingen. o Opt-out voor de Euro o Geen verplichting voor samenwerking inzake justitie, binnenlandse zaken en defensie Een nieuw referendum in mei 1993 leidt uiteindelijk tot een aanvaarding door 56,3% van de Denen.

Op 1 november 1993 trad Het Verdrag van Maastricht in werking

Wereldwijde monetaire crisis Ondertussen woedde er een wereldwijde muntcrisis waarin er zwaar gespeculeerd werd tegen de Britse Pond en de Italiaanse Lire. Beide munten werden heen en weer geslingerd en tuimelden uiteindelijk  uit  de  ‘slang  in  de  tunnel’.  

45

In augustus 1993 besliste men om de EMS te verbreden van 2,25% naar 15% zodat de Pond en de Lire aan boord konden worden gehouden. Later zou men weer gaan vernauwen. De facto werd het EMS-systeem eigenlijk buiten werking gesteld. Uit deze muntcrisis werden er twee tegenstrijdige conclusies getrokken: -

Een monetaire unie zou nooit lukken. Een monetaire unie was net nodig om speculaties tegen te gaan.

Europa van de 15 In de periode tussen 1989 en 1991 hadden Noorwegen, Zweden, Finland, Oostenrijk en Zwitserland het EG-lidmaatschap aangevraagd. Begin 1993 werden de onderhandelingen gestart. Zwitserland haakte al snel af, maar met de vier andere kandidaten werden de onderhandelingen beklonken aan het begin van 1994. -

-

Tijdens de onderhandelingen werd besloten om aan het EFRO-fonds   de   noemer   ‘dunbevolkte   gebieden’   toe   te   voegen zodat ook Noorwegen, Finland en Zweden zouden kunnen van steun genieten. Op 1 januari 1995 zouden de 4 landen lid worden, maar 52,2% van de Noren stemde tegen een toetreding tijdens een referendum en de toetreding ging niet door.

Op 1 januari 1995 zag ‘Europa  van  de  15’ het licht.

14. Verdrag van Amsterdam Top van Kopenhagen (juni 1993) In Kopenhangen regelden de Europese staats- en regeringsleiders de toetredingsvoorwaarden voor de  Europese  Unie  met  de  ‘Criteria  van  Kopenhagen’  (zie  actua).  Deze  criteria  werden  opgesteld  naar   aanleding van een mogelijk uitbreiding naar Oost- en Centraal-Europa toe.

Top van Korfoe (1994) Op de top van Korfoe, onder het Griekse voorzitterschap gebeurden er 3 opvallende zaken. -

Zweden, Finland en Oostenrijk ondertekenen formeel voor een toetreding. Jean-Luc Dehaene (B) ziet de kans om Commissievoorzitter te worden verdwijnen na een resolute weigering door de Britten. Zij vonden hem te federalistisch. Er word een reflectiegroep voor het Verdrag van Maastricht en de uitbreiding opgericht.

Een  nieuwe  IGC… In maart 1996 werd een nieuwe IGC opgericht die zou moeten landen in de eerste helft van 1997 tijdens   het   Nederlandse   voorzitterschap.   De   Nederlanders   waren   hun   ‘Black   Monday’   nog   niet   vergeten en gaan nu veel omzichtiger en minder ambitieus te werk.

46

Misschien was er inderdaad niet veel te bereiken. Er was in enkele jaren veel veranderd in de Europese toppolitiek: Groot-Brittannië:

Sinds 1 mei 1997 had John Major plaatsgemaakt voor Tony Blair, een nieuweling in de Europese politiek. Waar wou hij naartoe met de Europese Unie?

Duitsland:

In Duitsland was Helmut Kohl nog steeds bondskanselier. Hij had echter een veel zwakkere positie in eigen land ten gevolge van de Duitse hereniging en de autonomiedrift van de Länder

Frankrijk:

President J. Chirac moest het in eigen land stellen  met  een  ‘cohabitation’.  De  rechtse  president  moest  Frankrijk   leiden met de linkse premier L. Jospin; wat een duidelijk standpunt nemen moeilijker maakte.

Algemeen:

Doorheen heel de EU was er weinig liefde voor Europa. De referenda voor Maastricht waren twijfelachtig verlopen en de besparingen voor de Euro hadden Europa een weinig sociaal imago bezorgd.

Bijgevolg was er geen breed draagvlak voor ingrijpende veranderingen. De Top van Amsterdam zou niet veel opleveren. Toch maakte de internationale situatie hervormingen nodig: De Balkan stond in brand door de onafhankelijkheidsverklaring van Kosovo.

De reflectiegroep van Korfoe (o.l.v. Carlos Westendorp) en de IGC Amsterdam, respectievelijk opgericht in 1995 en 1996, besloten hun werk in het eerste semester van 1997.

De Top van Amsterdam (16-17 juni 1997) De Europese Raad kwam bijeen in Amsterdam om zich over een ontwerpverdrag te buigen. De belangrijkste zaken van dit verdrag waren. Inhoud: 1) Uitbreiding van het aantal domeinen waarop met QMV gestemd kon worden. 2) Vereenvoudiging en uitbreiding in domeinen van het medebeslissingsrecht van het Europees Parlement.

3) Gemeenschappelijk Buitenland- en Veiligheidsbeleid De functie van Hoge Vertegenwoordiger van het Europees Buiteland- en Veiligheidsbeleid wordt   in   het   leven   geroepen   om   het   buitenlandbeleid   ‘coherenter’   te   maken.   De   unanimiteitsregel bleef echter overeind

47

4) Samenwerking Binnenlandse Zaken en Justitie Een  deel  van  de  ‘derde  pijler’  wordt  overgeheveld  naar  de  ‘eerste  pijler’ waaronder asiel en migratie, visa,   …   Het is niet logisch dat deze besluitvorming nationaal zou blijven in een Europese Unie zonder grenzen. Omdat een aantal landen op dit vlak wilden vasthouden aan de intergouvernementele methode werd er opgelegd dat deze zaken met unanimiteit moesten gestemd worden. Er werd   een   wel   ‘passerelle’   waarbij   men   in   praktijk   toch   zou   kunnen   overgaan   tot   de   communautaire methode zonder verdragswijziging. Maar deze constructie bleef niet te werken. 5) Mogelijkheid tot versterkte samenwerking In het Verdrag werd een mogelijkheid opgenomen waarbij een aantal EU-landen konden overgaan tot een versterkte samenwerken. Dit onder sterkte voorwaarden zodat er geen “Union  European  à  la  Carte”  zou  ontstaan:  De  ‘avant-garde’  zou  minimum  uit  de helft van de lidstaten moeten ontstaan. (dit  bestond  in  facto  al:  Schengen,  WEU,  Benelux,  …)  Alle landen hadden het recht om een veto uit te spreken, ook zij die niet zouden deelnemen.  Het mag geen defensie inhouden (in elk geval niet onder één vlag). Het  Europa  ‘avant-garde’-idee houdt in dat een kerngroep voorop zou lopen en dat anderen zouden volgen. Ook na het failliet van de Europese Grondwet haalden een aantal politici dit idee weer boven. Met het Verdrag van Nice (2001) werden de voorwaarden versoepeld en verdween het veto. Uiteindelijk  werd  de  ‘versterkte  samenwerking’  nooit  gebruikt. 6) Sociaal Protocol Met het toetreden van Groot-Brittannië tot het Sociaal Protocol werd dit in het Verdrag vastgelegd. 7) Werkgelegenheid In de tweede helft van de jaren ’90  maakten  Sociaal-Democraten in bijna alle lidstaten deel uit van de regering. Het waren sociaal-democraten   ‘nieuwe   stijl’,   die   streefden   voor   een   welvaartstraat. Daarenboven wilde iedereen het sociaal imago van Europa, dat geleden had onder de Euro-besparingen, terug opkrikken. Europa moest werkgelegenheid bevorderen, maar de Europese Raad wou arbeid niet toevoegen aan de Europese bevoegdheden. Bijgevolg kon Europa niet optreden via richtlijnen. Wat Europa wel kon doen was coördineren (via ideeën, aanmoediging,  …) Europa besloot doelstellingen naar voor te schuiven die de lidstaten moesten realiseren. Vanaf dan af aan moesten de lidstaten elk jaar doorgeven wat hun resultaten zouden zij en wat ze zouden gaan doen om deze te verbeteren. Elk jaar publiceerde de EU ook benchmarks (scoreborden) waarop de rangorde van landen openbaar gemaakt wordt. Bv: 50% van de 45-plussers moet aan het werk zijn voor 2009 Resultaten 2008

48

Groot-Brittannië: Noorwegen: Nederland: … België:

56% 51% 49,6% 8,75%

Deze vorm van Soft Law, die vooral gebaseerd is op sociale druk, heeft de Europese Unie sindsdien vaak toegepast. = name-blame-shame-strategie of open-coördinatiemethode.  

Was de oorzaak van het Generatiepact Deze methode werkt alleen maar bij economische bloei.

Wat bereikte Amsterdam niet? Het Verdrag van Amsterdam, die eigenlijk tot doel had de Europese Unie klaar te stomen voor een grote uitbreiding, faalde hierop enorm. Eigenlijk moesten er drie belangrijke zaken geregeld worden: 1) Een forse uitbreiding van de domeinen waarbij met QMV kon gestemd worden. Een EU met meer dan 20 lidstaten kon onmogelijk functioneren als iedereen het vetorecht bleef behouden. 2) De Samenstelling van de Europese Commissie Zolang elk groot land 2 commissarissen mocht leveren zou de Commissie amper werkbaar zijn. Doordat deze problematiek niet aangepakt werd werden er na de uitbreiding van 2004 een aantal nutteloze portefeuilles uitgedeeld (o.m. meertaligheid en informatietechnieken). (Het hervormingsverdrag zorgt ervoor dat het aantal commissarissen daalt van 27 naar 18 via een beurtrol). 3) Herweging van de stemmen in de Raad. Het stemgewicht van de verschillende lidstaten moest herbekeken worden. Oorspronkelijk hadden grote landen (zoals Duitsland) 10 stemmen, en kleine landen (zoals België) 5 stemmen. Deze situatie zou niet houdbaar bleken na de uitbreiding met de vele kleine OostEuropese landen. Bvb: Duitsland: 80 miljoen inwoners 10 16 kleine lidstaten: 78 miljoen inwoners 53 Deze  situatie  zou  ‘unfair’  zijn  ten  opzichte  van  de  grote  landen  en  dit  zou  moeten  behandeld   worden. Deze drie zaken werden de Leftovers van Amsterdam genoemd.

49

Ondertekening en ratificatie De Ratificatie van Amsterdam werd ondertekend op 2 oktober 1997. Daarna werd het vrij vlot door de verschillende nationale parlementen en referenda gehaald om op 1 mei 1999 in werking te kunnen gaan treden.

Naar Nice -

In mei 1997 werd beslist dat 11 lidstaten aan de voorwaarden voldoen om over te gaan tot de invoering van de eenheidsmunt op 1 januari 1999.

-

De   jaren   ’90   waren   ook   vooral   de   jaren   van   de   luchtkastelen   waarin   vele   Europese   leiders   nieuwe ambities naar voor schoven.  Top van Luxemburg (nov. 1997): Onder druk van de sociaal-democratische partijen wordt er een richtsnoer voor de lidstaten opgesteld dat betrekking heet op tewerkstelling. (niet gerealiseerd)  Top van Tampere (okt. 1999): Opstellen van prioriteiten m.b.t. het asiel- en migratiebeleid. (niet gerealiseerd)  Top van Lissabon (mrt. 2000): Op een termijn van 10 jaar moet de Europese Unie evolueren naar de meest dynamische kenniseconomie op wereldvlak. Dit via:  Klassieke wetgeving (o.a. liberalisering)  Open-coördinatiemethode o Scoreborden o In elke Europese klas minimum 1 computer met internet. o 3% van het budget moet worden besteed aan wetenschappelijk onderzoek. o Aanpakken van de armoede (armoedeminima).  Top van Göteborg/Stockholm (2001): De Europese Unie moet de voortrekker worden in duurzame ontwikkeling tegen 2010. Halverwege 2006 bleek ook dit onhaalbaar.

-

In maart 1999 neemt de Commissie Santer collectief ontslag na beschuldigingen van fraude (vooral tegenover commissaris E. Cresson). De commissie zou een vertrouwensstemming in het parlement waarschijnlijk niet overleefd hebben. Prodi wordt de nieuwe commissievoorzitter.

-

Ook in maart 1999 wordt een akkoord bereikt over Agenda 2000, waarin de consequenties van de uitbreiding werden geschetst en (vooral) een financieel programma tot 2006 werd opgenomen.

50

15. Verdrag van Nice Naar het Verdrag van Nice In februari 2000 gaat een nieuwe IGC van start, met als belangrijkste onderwerp de left-overs van Amsterdam. Ondanks het aandringen van diverse delegaties wordt de agenda eerder gesloten gehouden. Enkel een versoepeling van de procedure tot versterkte samenwerking wordt nog aan de agenda toegevoegd.

Top van Nice (7-9 december 2000) Het Verdrag van Nice 1) Leftovers van Amsterdam.  Herweging van het stemgewicht. Nice werd een koehandel tussen de lidstaten als het ging over stemgewicht. België zou in de eerste plaats meer parlementszetels gekregen hebben in ruil voor stemgewicht, dit werd later echter geschrapt). Deze discussie legde o.m. zware druk op de Benelux-relaties. Het is tijdens deze top dat Guy  Verhofstadt  de  naam  “Mr.  Nice  Guy”  oploopt  (zie actua). Van dan af aan zullen ook het merendeel van de EU-toppen doorgaan in Brussel.  Domeinen met QMV-stemming nemen toe. Vele onderwerpen blijven echter onderhevig aan unanimiteit.  Commissie: De grote landen geven elk 1 commissaris af. Men spreekt af dat vanaf 2008 het aantal commissarissen kleiner moet zijn dan het aantal lidstaten. (Zal geregeld worden met het Hervormingsverdrag, maar gaat pas in vanaf 2014 – zie actua). 2) Versterkte samenwerking (versoepeling van de procedures)  Minimum 8 landen i.p.v. minimum de helft.  Geen veto  Beperkingen i.v.m. defensie blijven. Het Handvest van de Grondrechten van de Europese Unie Het Handvest van de Grondrechten wordt plechtig afgekondigd. Deze grondvesten waren opgesteld door een conventie (van regeringsvertegenwoordigers en parlementariërs) die een aantal basisrechten wou vooropstellen. Het werd uiteindelijk een samenvatting van bestaande verklaringen waar  een  sociaal  luik  werd  aan  toegevoegd.  Men  wou  hiermee  o.m.  een  soort  “Europeaan-gevoel”   creëren. Uiteindelijk werd het wel niet opgenomen in het Verdrag, het was slechts een principeverklaring.

Ondertekening en ratificatie Op 26 februari 2001 werd het Verdrag van Nice plechtig ondertekend. De ratificatie gebeurt redelijk vlot, behalve in Ierland waar het Verdrag via een referendum op 19 oktober 2002 afgeschoten wordt. Na een klein amendement dat de neutraliteit van Ierland regelde en een tweede referendum wordt het Verdrag uiteindelijk wel aanvaard. Het trad in werking op 1 februari 2003.

51

16. De Europese Grondwet Op de Europese Top in Nice voelde men ook dat er een fundamenteel debat nodig was over de toekomst van Europa. Dit debat zou van start gaan onder Belgisch voorzitterschap in de tweede helft van 2001.

Top van Laken (14-15 december 2001) en de Europese Grondwet De  Top  van  Laken  eindigt  met  “De  Verklaring  van  Laken”  die  verschillende  vragen  inhield:  Kunnen we een krachtigere sociale politieke voeren? Kan de EU met een stem in de wereld spreken? (n.a.v. 11 september 2001) Een nieuwe verdragswijziging?. Er werd besloten om over deze zaken niet te spreken in een IGC, maar om een Conventie te creëren. In de Europese Conventie (2002-2003) zaten vertegenwoordigers van de nationale parlementen (2 per lidstaat), nationale regeringen (1), en meer. Ook particulieren, bedrijven en organisaties konden voorstellen naar voor brengen. Het resultaat was de Europese Grondwet (2004). (zie actua)

Een komst van de Euro en een nieuwe uitbreiding Vanaf 1 januari 2002 kwamen de Euromuntstukken in omloop in 12 lidstaten; en op ondertussen werd ook Griekenland toegelaten tot de EMU. In hetzelfde jaar hakte men de knoop door voor een nieuwe uitbreiding met 10 landen. Op 1 mei 2004 worden er 10 nieuwe lidstaten toegevoegd aan de Europese Unie: Cyprus, Tsjechië, Estland, Hongarije, Letland, Litouwen, Malta, Polen, Slowakije en Slovenië. Vanaf dat moment ontstond het ‘Europa  van  de  25’.

17. Het  ‘annus  horribiles’  2005  en  de  Crisis De aanloop in 2004 -

In juni 2004 vonden er Europese parlementsverkiezingen plaats, de EVP werd de grootste fractie. De opkomst kende echter opnieuw een dieptepunt.

-

Ook wordt de Portugees Barroso voorgedragen door de Europese Raad als nieuwe commissievoorzitter. Hij moet tegen 1 november 2004 een commissie samengebracht hebben om de Commissie Prodi op te volgen. Tijdens hoorzittingen van de nieuwe commissarissen in het Europees Parlement blijken een aantal personae nogal moeilijk te liggen. Vooral de Italiaan Buttiglioni, die commissaris van ‘justitie,  veiligheid,  vrijheid,  asiel,  migratie   en  non-discriminatie’   zou  moeten  worden,  werd   niet goed onthaald. Buttiglioni stond bekend als een conservatief man:

52

    

Persoonlijke vriend van Johannes-Paulus II; Tegen economische migratie: ‘laat  de  Europeanen  kinderen  maken’. Tegen ongehuwde moeders. Tegen homoseksualiteit: ‘zijn  geestesziek’. Beroept zich op bijbelteksten

Commissievoorzitter-in-spe Barroso dacht aanvankelijk dat het parlement uiteindelijk wel niet zou tegenstemmen, maar na veel protest herschikt hij toch zijn commissie. Buttiglioni wordt vervangen door Bettini. De nieuwe ploeg gaat 3 weken later dan gepland aan het werk. -

Er wordt beslist om de onderhandelingen te starten met Kroatië (maart 2005) en Turkije (oktober 2005) als er aan een beperkt aantal bijkomende voorwaarden wordt voldaan.

Het  ‘Wonderjaer’  2005 -

Toetredingsonderhandelingen: Het Joegoslavië-tribunaal in Den Haag meldt de EU dat Kroatië onvoldoende meewerkt, de start van de onderhandelingen wordt uitgesteld. Op 4 oktober 2005 starten dan uiteindelijk de onderhandelingen met zowel Kroatië en Turkije.

-

De Europese Grondwet wordt in verschillende landen via referendum behandeld.  Spanje, 20 februari 2005, aanvaard met grote meerderheid.  Frankrijk, 29 mei 2005, verwerpt de grondwet  Nederland, 1 juni 2005, verwerpt de grondwet Een schok gaat door Europa, de Europese Raad beslist uiteindelijk een reflectieperiode in te stellen (zie actua).

-

Meerjarenbudget: Tijdens de Europese Raad in 2005 kan men niet tot een akkoord komen over het financieel kader 2007-2013. Nadien haalt Juncker (LUX) op een persconferentie uit naar de verschillende Europese leiders. (zie actua)

18. Pogingen  tot  een  ‘revival’ -

Tijdens een informele Top in Hampton Court (najaar 2005), onder Brits voorzitterschap, benadrukt de Europese Raad dat energiepolitiek een belangrijk thema is. Sindsdien staat deze systematisch op de Europese agenda en behelst onder meer milieupolitiek, buitenlands beleid en interne marktbeleid.

-

Over het Meerjarenbudget 2007-1013 wordt een principieel akkoord bereikt tijdens de Europese Raad van 15-16 december 2005. In het voorjaar van 2006 wordt er op vraag van het parlement nog een kleine wijziging aangebracht. Het budget blijft van beperkte omvang.

53

-

Uitbreiding: Op 1 januari 2007 werden Bulgarije en Roemenië lid van de Europese Unie. Slovenië voerde als eerste nieuwe lidstaat de Euro in.

-

Op een Top in Brussel (21-22 juni 2007) bereiken de staats- en regeringsleiders een nieuwe akkoord over het Hervormingsverdrag ter vervanging van de Gronwet (zie actua).

54