EnRouteApril Visie Van postvak naar iflight. Risico s. Groei. Zelfbewustzijn. Leiderschap. Motiveren. Doen! Koersvast. Vertrouwen

EnRoute Zelf bewustz

Invloed

ijn

Risico’s

Leidersc

Doen! Motivere n

Visie

iCrew komt eraan

Van postvak naar iFlight

st

hap Koersva

Vertrouw

en

Groei

Inspirere n

April 2012

Running the business

Column

EnRoute

Michiel van Dorst

Inhoud

Heeft ons bedrijf voldoende competitiekracht, nu en voor de toekomst? Een fundamentele vraag voor ieder bedrijf, of het nou crisis is of niet, maar vooral in deze tijd moeten we de focus hierop extra scherpstellen. De mogelijkheden om anders te werken en kosten te besparen zijn veel breder dan het efficiënter inzetten van medewerkers. In het artikel op pagina 4 ga ik daar verder op in.

Safety Management System Ook de invoering en verdere ontwikkeling van het Safety Management System (SMS) is in volle gang. De wetgever stelt nieuwe eisen, waarbij veiligheid bedrijfsbreed nog meer geïntegreerd moet zijn in managementmodellen en besluitvormingsprocessen. Het streven is om dit eind van dit jaar en voor de volgende IOSA audit, volledig in te voeren.

iCrew Daarnaast hebben we met z'n allen gewoon een business en operatie te runnen. Naast voorbereidingen om kosten te besparen, zijn er andere grote ontwikkelingen op komst, zoals de uitrol van iCrew als onderdeel van de vervanging van INCRA. Binnenkort zal, na een lange periode van intensieve voorbereiding en keihard werken door de betrokkenen, iCrew live gaan. Natuurlijk is het streven om dit zo vlekkeloos en soepel mogelijk te laten verlopen, zodat indelers en alle betrokkenen in het frontoffice zo min mogelijk hinder ondervinden van het overschakelen en vliegers er zo weinig mogelijk van merken. Toch kan het zijn dat zich ongeregeldheden en ongemakken voordoen bij de introductie van een systeem met zo'n impact op diverse en complexe processen. In dat geval reken ik op jullie begrip en flexibiliteit. Thuis werk je ook niet meer met MS DOS. En de ingebruikname van een nieuw besturingssysteem, of het nu Windows 7 is of Mac OS X, gaat net zo goed gepaard met grote of kleine ongemakken. Het is vaak ook een kwestie van wennen.

Divisiedag Op 29 mei vindt de Divisiedag plaats, met dit jaar als thema 'Leiderschap'. Onze presidentdirecteur Peter Hartman is speciale gast en vertelt over zijn visie op leiderschap en zijn ervaring uit de praktijk van een CEO. In het programma staat interactie centraal: het gaat erom dat we ervaringen delen en elkaar uitdagen om over leiderschap na denken. Daarnaast is een Divisiedag altijd een mooi moment om buiten de cockpit of de route weer eens bij te praten met collega's. Na het succes van vorig jaar verwacht ik weer een grote opkomst. Ik zie ernaar uit!

02 Column Michiel van Dorst

10 Nieuwsflits

03 Divisiedag

11 Carbon brakes

04 Financien

12 Social Media

06 IT-ontwikkelingen

14 Captain's choice

09 iCrew

15 In Memoriam

02-03

Divisiedag 2012

Leiderschap Op 29 mei vindt de Divisiedag 2012 plaats voor vliegers. Het thema dit jaar is ‘Leiderschap’. Centrale vraag is ‘Wat maakt iemand tot een goed leider?’ Speciale gast is president-directeur Peter Hartman. Hij zal vanuit zijn persoonlijke ervaring met ons delen wat het voor hem betekent om leider te zijn, wat voor hem de uitdagingen zijn en hoe hij daarmee om gaat. Hij vertelt over het belang van een vaste koers en wat hij belangrijk vindt in goed leiderschap. Ook maken we de koppeling naar de vlieger; wat voor betekenis heeft leiderschap in de cockpit en hoe werkt dat in de praktijk? Heb je je al opgegeven? Dat kan nog door een mail te sturen naar [email protected] We zien je graag 29 mei in de Schouwburg in Amstelveen.

We moeten fundamenteel veranderen De recente jaarcijfers onderstrepen nogmaals wat we al een tijd weten. Natuurlijk zijn er allerlei oorzaken aan te wijzen. De kern is echter dat we moeten omgaan met deze lastige situatie. Dat betekent nog scherper sturen op kosten. Maar wel op een verstandige manier om een gezonde toekomst voor KLM zeker te stellen.

Michiel van Dorst, Deputy COO en EVP Flight Operations, windt er geen doekjes om. “Het is noodzakelijk de concurrentiekracht van KLM te versterken. Daartoe is met de Raad van Commissarissen afgesproken om de schuldpositie terug te dringen, onze kosten per eenheid te verbeteren en de winstgevendheid van de Europa-activiteiten te versterken. Ook van ons als Flight Operations wordt verwacht dat we naar rato onze bijdrage aanleveren. Samen met Pieter Elbers houd ik, in mijn rol als Deputy COO, ook zicht op de activiteiten en ideeën bij andere divisies. Laat vooral niet het beeld ontstaan dat wij de enige zijn die er hard aan trekken. Ook elders pakt men de handschoen voortvarend op.” Om te bepalen welke bijdrage Flight Operations aan een gezonde toekomst voor KLM kan leveren, zijn er inmiddels verschillende brainstormsessies gehouden. Michiel: “Het resultaat is een waslijst aan mogelijke besparingen. Binnen die lijst hebben we de inspanningen afgezet tegen de opbrengsten en dat heeft geleid tot een aantal concrete projecten. Naast een aantal productiviteitsverhogende onderwerpen die met de bonden worden besproken, denken we daarbuiten ook aan besparingen zoals het terugdringen van het brandstofverbruik, gewichtsbesparing, ATC charges, het verder doorontwikkelen van besturingsscenario’s bij een verstoorde operatie, route optimalisaties naar China en Mongolië, de onderhandelingen over lagere overvliegtarieven, ATC royalties voor de routes naar Azië. Op zich zijn dit onderwerpen die altijd op de agenda staan, maar het is nu

noodzakelijk om overal een extra stap te zetten.” Blijvende brandstofbesparingen “De brandstofprijs staat op het hoogste niveau sinds 2008. We moeten alles op alles zetten om het brandstofverbruik te verminderen. Een voorbeeld daarvan is een betere informatievoorziening aan boord via MetS. Michiel: “Het gebruik van actuele windinformatie biedt de mogelijkheid om het vliegpad te optimaliseren. Minder gewicht meenemen heeft ook direct effect op het brandstofverbruik. Dat doen we bijvoorbeeld door nieuwe materialen te benutten, zoals carbon remsystemen op de B737. Verder zijn er lichtgewicht trolleys geïntroduceerd en willen we de hoeveelheid papier die de crew meeneemt aan boord verminderen. Hoewel deze maatregelen op zichzelf een klein effect hebben, schatten we in dat ze gezamenlijk voor een brandstofbesparing van 12 miljoen liter kunnen zorgen. Daarmee realiseren we ten opzichte van 2011 een extra besparing van 6 miljoen euro.” “Met ons programma 'Fuel Awareness' lopen we al flink voorop. We willen besparen door nog meer en een structureler bewustzijn bij grondmedewerkers en vliegers te creëren. Een voorbeeld is de keuze om extra brandstof mee te nemen. De gezagvoerder beslist op basis van het vluchtplan hoeveel extra brandstof er mee gaat. Uit onderzoek blijkt dat slechts 4 tot 5 procent van deze extra brandstof daadwerkelijk gebruikt wordt. Dit is waardevolle informatie die we met iedereen delen om de besluitvorming nog verder te verbeteren.”

Meer kwaliteit Michiel vervolgt: “Het online aanbieden van operationele informatie kan eveneens voor een gewichtsbesparing zorgen.” “Daarom is de pilot ‘iPad on board’ onderdeel van een groter project om via digitalisering de operatie efficiënter te maken. Daarbij is de vraag of het een iPad of een ander tablet moet zijn of dat de term portable EFB meer op z’n plaats is. Die strategie zijn we nu verder aan het uitwerken. Maar door informatie digitaal te verspreiden, drukken we in ieder geval de productiekosten voor manuals, kaarten en andere boorddocumentatie. Extra voordeel is dat informatie sneller beschikbaar is en de kwaliteit beter toetsbaar is.” Flexibeler werken Digitalisering bestaat uit diverse ICT-projecten die momenteel al lopen of op stapel staan. “De vervanging van het oude crewplanningssysteem door iCrew is in volle gang en zorgt voor een efficiëntere planning en inzet van crew. Om besparingen aan de menskant te realiseren, moeten we vanzelfsprekend rekening houden met de afspraken in de CAO. Hoewel we de flexibiliteit van mensen willen verbeteren, zijn behoud van salaris en werkgelegenheid ons vertrekpunt. Een praktisch voorbeeld is de pilot voor vliegtuig/crew combinaties. Deze aanpak heeft een positieve invloed op de omdraaitijd. En dus met de hoeveelheid uur, die een vliegtuig per dag kan vliegen. Hoe meer uren per vliegtuig, hoe minder je er daar van nodig hebt of hoe meer tijd er is voor onderhoud om je operationele integriteit te verbeteren. Die verandering staat en valt met de flexibiliteit van onze mensen.” Michiel sluit af: “Ik doe een beroep op iedereen binnen Flight Operations om mee te denken en te werken aan de noodzakelijke koerswijziging. In die toekomst zie ik KLM voor me als een bedrijf dat, ondanks de kleine thuismarkt, blijft kapitaliseren op onze kennis op het gebied van internationale en intercontinentale samenwerkingen. De fusie

04-05

De manier waarop we met brandstofverbruik omgaan blijft cruciaal

met Air France en de transatlantische joint venture met Delta Airlines en de jarenlange samenwerking met Kenya Airways zijn daar mooie voorbeelden van. In die wereld zijn nog legio mogelijkheden om ons op die wijze door te ontwikkelen, en met onze kwaliteiten als integrator zullen we daarin een woordje meespreken. Het geeft ons ook de mogelijkheid om in Skyteam een rol van betekenis te blijven spelen. Dan hebben we een zeer efficiënt draaiende operatie, qua productiviteit van zowel mensen als middelen, maar

ook door slimmer te werken dan onze concurrenten en collega's. Een project zoals dat nu binnen Operations Control loopt om de besturing op de dag van uitvoering via scenariodenken verder te verbeteren biedt veel perspectief. Daarmee zullen non-performance kosten verminderen en zal de snelheid waarmee de operatie weer kan worden opgestart sterk verbeteren. Daarnaast heb ik de ambitie om ook in de toekomst een leidende speler te blijven op het gebied van veiligheid, zowel op de grond

als in de lucht. Onze klanten en medewerkers hebben daar recht op. Daarom moeten we ons doorontwikkelen door op een andere manier naar verandering in de operatie te leren kijken. Wat voor risico's brengen die met zich mee, en hoe kunnen we ons gezamenlijk zo inrichten dat we die risico's al het hoofd hebben geboden voordat ze bewaarheid worden. Om daar te komen zullen we elkaar de komende tijd hard nodig hebben. Misschien een grote uitdaging, maar ook heel boeiend!”

Fuel & Facts

Zuinig brandstofverbruik staat hoog in het vaandel van Flight Operations en dat laten we ook zien. Door voor iedere vlucht efficiënt te tanken, maar ook met initiatieven zoals route optimalisaties en introductie van MetS. In de komende edities van EnRoute wordt extra aandacht besteed aan de ins & outs van ons brandstofverbruik en de diverse ontwikkelingen op dit terrein. Want in deze tijd waarin de brandstofprijzen naar recordhoogten stijgen, moeten we ons brandstofverbruik blijvend optimaliseren. • In 2011 heeft Air France KLM 6,4 miljard euro uitgegeven aan brandstof. Voor KLM is dit 2 miljard, een stijging van 15% ten opzichte van 2010. • Van alle gebruikte brandstof wordt 81% gebruikt door de ICA-operatie (20% van de vluchten) en 19% door de KLM-Europa en KLC-operatie (80% van de vluchten). • De KLM Europa routes (inclusief SID/STAR) zijn gemiddeld 15% langer dan de grootcirkel afstand; voor KLC is dit gemiddeld 25%. De KLM ICA-routes zijn gemiddeld 5% langer dan de grootcirkel afstand. • De nieuwe lightweight trolleys zijn 25% lichter (ruim 7 kg per trolley) en besparen op jaarbasis circa 1500 ton brandstof. Heb je nog goede tips of ideeën om brandstof te besparen? Je input is van harte welkom op [email protected]

I-Flight

Bart de Vries

Erwin Gabel

Gezagvoerder H.M. vertrekt van huis voor zijn vlucht naar New York. In de trein neemt hij vast de briefing door en ziet dat hij straks extra aandacht moet besteden aan het weer op New York, waar sneeuw wordt verwacht. Zodra hij het Bemanningencentrum in loopt, krijgt hij via zijn smartphone een oproep om zijn aanmelding te bevestigen. Nadat hij op ‘OK’ drukt ontvangt hij zijn IRO en moet hij bevestigen dat zijn visum geldig is. Tijdens de briefing gebruiken H. en zijn first officer alleen een tablet om het vliegplan en gegevens door te nemen. Ook in de cockpit is geen handboek of formulier te bespeuren; het enige papiertje is het servetje dat H. bij zijn broodje krijgt.

Deze situatie is geen toekomstmuziek uit het jaar 2050; evenmin een feit in 2013. Maar het komt wel stap voor stap dichterbij. Op dit moment wordt achter de schermen aan diverse projecten gewerkt, waaronder iPad on Board en klm4u. VP MDA Erwin Gabel en VP 737/ postholder Flight Operations Bart de Vries vertellen over de stappen om Flight Operations naar een online plan te brengen, zowel voor algemene informatievoorziening als voor de dagelijkse operatie. Bart: “Bij iedere stap in het digitaliseringproces kijken we naar de ontwikkelingen op de markt en hoe we daar handig gebruik van kunnen maken, zoals de iPad en het snel toenemende gebruik van de smartphone. Om ervoor te zorgen dat we straks onze medewerkers via internet van alle informatie en nodige tools kunnen voorzien, is het noodzakelijk dat we het idee loslaten om alles in eigen huis te ontwikkelen. Of het nu operationele informatie is, bedrijfsinformatie of individueel, wij moeten als KLM zorgen dat het beschikbaar is; de medewerker bepaalt zelf wanneer en op welke manier hij dit gebruikt. Op de IT-markt gaan de ontwikkelingen razendsnel; daar kunnen we als bedrijf niet meer tegen op: IT is nu eenmaal niet onze core business.” “Anderzijds betekent dat ook dat we met z’n allen de ‘state of the art’-wens moeten los laten. Oplossingen op maat zijn simpelweg te duur. Concepten als cloud computing en bedrijven als Google bieden steeds meer mogelijkheden, niet alleen voor particuliere gebruikers; ook voor bedrijven. Daar moet je gebruik van maken, zonder het te willen vertalen naar KLM-standaarden. Want dat maakt het duur en complex.”

06-07 Apps moeten zo aantrekkelijk zijn dat iedereen ze wil gebruiken.

Aantrekkelijke apps Bij iPad on Board is operationele support het uitgangspunt, met als belangrijkste functionaliteiten e-Reporting, e-Docs en mobile briefing. De afgelopen maanden heeft een testgroep van vliegers en senior pursers uitgeprobeerd hoe dit werkt in de praktijk. Erwin: “Deze functionaliteiten lijken goed te werken. We zijn nu bezig om nieuwe amendments al voor de datum dat ze van kracht zijn, aan te bieden. Zo kun je je op de wijziging voorbereiden. Op de dag dat het amendement ingaat, krijg je een alert en wordt automatisch de nieuwe versie van de manual gedownload. Dit moet eerst goed geregeld zijn. Verder werken de functionaliteiten alleen voor iPad gebruikers en nog niet voor de Android. Om het gebruik van de apps onafhankelijker te maken van de devices, is het wel de wens om dit in een volgende fase aan te passen.” Erwin vervolgt: “Momenteel wordt het gebruik van iPad on Board geëvalueerd met de testgroep. Onder voorbehoud van de uitkomsten, gaan we in principe de apps aanbieden aan de gehele cockpit crew.” Of dit ook de zo gewenste ‘iPad van de zaak’ betekent, is nu nog de vraag. Erwin: “Naast de kosten moet je ook afwegen of het efficiënt is. Je koopt dan een hele partij in, terwijl op de markt in no-time een verbeterde versie van die tablets komt. Je kunt als bedrijf ervoor kiezen om die keuze aan de medewerkers over te laten en zorgen dat je de info zodanig aanbiedt, dat deze vanaf alle devices te gebruiken is. Anderzijds kan het faciliteren van tablets ons wel helpen om sneller grote stappen te zetten op het gebied van digitalisering. We zijn dit nog tegen elkaar aan het afwegen. We zetten er dan ook op in dat de apps zo aantrekkelijk zijn dat iedereen die een tablet heeft, ze wil gebruiken. We zullen daarbij gebruikers stimuleren om vervolgens af te zien van papieren versies. Dat is in deze fase dus op goodwill basis.” Naast het concept van iPad – of algemener: tablet – on board, staat ook de ontwikkeling van cockpitinstrumenten niet stil, zoals het Electronic Flight Bag. Erwin: “Het gebruik van tablets is praktischer en goedkoper. EFB’s zijn verankerd in het vliegtuig; je gaat daarbij uit van jarenlang gebruik. Dat is dan toch een andere klasse EFB. Voor sommige functionaliteiten is dat wel wenselijk. Maar met het aanbieden van functionaliteiten via een tablet ben je veel flexibeler, wat meer aansluit bij de snelle ontwikkelingen op de IT-markt. Overigens overleggen we wel met Fleet Services over de mogelijkheden en kosten om een tablet Mount in de cockpit te laten installeren.”

klm4u: meer via Google en mobiel Het klm4u-project is een logisch vervolg op het aanbieden van klm4u-emailadressen voor de crew. Bart: “Het gebruik van klm4u-emailadressen blijkt een enorme verbetering voor de crew en dus ook van de bereikbaarheid van crew voor het bedrijf. Dit bleek ook duidelijk uit de laatste personeels­tevredenheidsonderzoek (People Operations Monitor, red.). Maar ook de onvrede met MyKLM kwam hieruit naar voren: traag, eindeloos doorklikken voordat je bij relevante info komt, onhandig inloggen, enzovoort. Omdat we Google al gebruikten zijn we gaan kijken of we via dit platform meer content kunnen aanbieden, als alternatief voor MyKLM. En, zeker gezien de doelgroep, welke info we ook via de smartphone kunnen brengen. De verbetering moet ‘m dan zitten in snellere respons tijden, relevante informatie overal binnen handbereik, en gewoon toegankelijk met je klm4u-account.” Extra service “In die context is een projectteam aan de slag gegaan, met daarin diverse medewerkers van zowel Inflight Services als Flight Operations, met ook deelname van CA’s en vliegers. Uitgangspunt daarbij was wel: het moet een extra service zijn en niet ingrijpen in bestaande processen. Dat sluit niet uit dat dat in latere instantie wel aan de orde komt. We willen gewoon kleine, overzichtelijke stappen zetten,” vervolgt Bart. “Inmiddels zijn de eerste elementen zoals rosters, nieuws en contact informatie, gelanceerd. Crew krijgt voortaan op hun smartphone automatisch hun rooster via Google Calendar en via een app het laatste nieuws en handige contact informatie zoals van de DMF en Dispatch. Ook van de slipsite is een app beschikbaar. Voor de manuals is gebleken dat deze toch handiger te gebruiken zijn via een tablet, alleen al vanwege de leeskwaliteit. Verder staat een ‘desktop’ versie met het merendeel van de huidige MyKLM content in de steigers om voor de zomer live te gaan.” Bart: “We bevinden ons in een overgangsfase van de oude naar een nieuwe wereld. Neem bijvoorbeeld de manuals. Daar zijn we feitelijk bezig om een print concept, de oude handboeken, online aan te bieden. Uiteindelijk wil je niet meer naar losse boeken, maar naar procesgekoppelde informatie, waarbij van je functie afhangt welke info je op kan vragen.”

iPad on Board: ‘In geval van verstoringen is dit eigenlijk onmisbaar’

Handig Bart: “Gezien de beperkingen voor zowel tijd als geld, ben ik tevreden met de stappen die we nu kunnen zetten. Op de langere termijn streven we naar een ‘paperless’ cockpit en geen postvakken meer, door apps aan te bieden voor zowel het aanvragen van ouderschapsverlof tot het versturen van IFR’s, handig gebruik van manuals en direct ontvangen van laatste business updates. De gebruiker bepaalt dan zelf via welk middel hij of zij dit ophaalt. Naast een besparing op gewicht zal dat ook betekenen dat je processen beter kunt stroomlijnen en gewoon handiger je werk kunt doen, als vlieger, grondmedewerker en als bedrijf.”

Dit doen we ook nog: • De afdeling ATM Charting zorgt ervoor dat de navigatiekaarten worden klaargezet, zodat deze gedownload kunnen worden en beschikbaar zijn voor de iPad. • Het digitaal beschikbaar maken van de com charts en planning charts. • Smart briefing: maakt het mogelijk om last minute wijzigingen te kunnen doorvoeren in het vliegplan zoals fuel ordering.

Dit vinden collega's Rick Schouten, gezagvoerder B777 en Bart van der Made, gezagvoerder A330 en senior check pilot, zijn twee testgebruikers en vertellen over hun ervaringen. Rick: “Ik vind het gebruik van de iPad aan boord erg handig waarbij ik de mobile briefing vooral zeer waardevol vind. Ook de manuals via e-Docs is een hit. Ik ervaar wel regelmatig problemen met e-Reporting. Bijvoorbeeld dat documenten niet verzonden worden. Andere opmerking is dat het ‘fantastisch’ is om over de manuals te beschikken. En de updates noemt Rick echt een vooruitgang. Jammer daarbij is dat het niet mogelijk is om meerdere pagina’s tegelijk open te hebben. Een vergaarbak waarin je de pagina’s uit de verschillende manuals naartoe zou kunnen slepen en daar bekijken, zou mooi zijn. Nu is het ‘schakelen’ langzaam en omslachtig. Ik zou nog niet van mijn papieren boeken af willen. Maar met meer gewenning komt dat vast.” Wennen is het ook om te typen op een iPad. Rick: “Geef mij maar m'n tien vingers en een laptop voor rapportering.”

Bart van der Made geeft aan dat alle data eenvoudig beschikbaar is. “In geval van verstoringen is dit eigenlijk een onmisbare tool. Ik kan me nu al bijna niet meer voorstellen dat ik de iPad niet gebruikte. Omdat de data snel beschikbaar is, ga je beter voorbereid een ‘probleem’ te lijf.” Bart merkt ook op dat niet alle handboeken zijn voorzien van goed werkbare menu structuren en geeft aan dat hierdoor niet goed inzichtelijk is of je de laatste versie hebt. “Kortom, de iPad met apps voldoet in zijn huidige vorm, maar kan natuurlijk altijd beter,” aldus Bart.

Rapportcijfer: toch een 8. Rocco Heesters, operations engineer B777 benadrukt dat de apps in ontwikkeling zijn en de werkgroep aan het einde van de proef (eind maart) een enquête naar alle testgebruikers stuurt waarin iedereen kan aangeven wat de ervaringen zijn. “Daarna wordt gekeken of en hoe KLM in de toekomst met iPad’s aan boord kan werken”.

Rapportcijfer: een goede 7.

Smartphone met Cafetariaregeling

Ook voor grondmedewerkers

Voor alle KLM’ers is het nog steeds mogelijk om een smartphone en/of abonnement uit te ruilen via de Cafetariaregeling. Meer informatie vind je in de speciale webwinkel via http://klm.mbc.nl.

Alle grondmedewerkers van Flight Operations en Inflight Services krijgen een klm4u-account waarmee zij bij dezelfde algemene informatie kunnen komen zoals nieuws en afdelings­ informatie. Van de klm4u mail gaan zij geen gebruik maken, omdat KLM kantoorfuncties gebonden zijn aan het Outlook emailprogramma.

iCrew komt eraan!

08-09

iCrew is het nieuwe indeling- en trackingsysteem dat INCRA crew gaat vervangen. Dit is nodig om de continuïteit van de operatie in de toekomst te waarborgen. Hoe staat het ervoor? We vragen het Michiel de Nooy, stuurgroeplid iCrew en Vice President Unit B777/VP Operations.

Michiel: “INCRA stamt uit eind jaren 70. De ondersteuning van dit systeem wordt daardoor steeds moeilijker. Hoewel het een stabiel systeem is, kan het gebrek in ondersteuning leiden tot verminderde betrouwbaarheid. iCrew biedt ons een platform voor de komende twintig jaar om onze indelingen op orde te hebben en op langere termijn door te kunnen ontwikkelen naar een meer geautomatiseerd indelingsysteem. De vervanging heeft minstens tot doel de huidige functionaliteit van het INCRA systeem te vervangen.

Houd rekening met de indelers en coördinatrices

Wat is de impact van iCrew op vliegers en indelers? “Na de introductie worden alle rosteringactiviteiten zoals het maken van de individuele indelingen van de vliegers in iCrew gedaan. Voor onze indelers betekent dit een grote verandering. Uiteraard zijn alle indelers dan voldoende getraind om in iCrew hun werk te doen. Ze zullen echter de routine en snelheid die ze nu in INCRA hebben, kwijt zijn en dit opnieuw moeten opbouwen. Ik vergelijk het maar met de omscholing naar een nieuw type, waarbij ze nog wel zeker een tijd in 'route-instructie' zitten na de introductie. Vanwege de risico’s die er zijn op het gebied van data-synchronisatie bij een gefaseerde overgang, is er een keuze gemaakt om in één keer over te gaan samen met Inflight Services en de Crew Resource Unit. Dat is best spannend. Daarom werken we vooruit met het maken van indelingen en zullen we naar verwachting publiceren voor een periode van vijf weken, net als voor de kerstperiode. Dat neemt niet weg dat we tegen onverwachte dingen kunnen aanlopen. Vliegers gaan daar vast iets van merken en ik vraag hen hierbij om begrip, vooral waar het de impact van de overgang op iedereen die er mee werkt betreft.”

Wat zijn de mogelijkheden van iCrew? “iCrew heeft meer mogelijkheden zoals het automatisch checken van en toetsen op de wet, de kwalificaties van vliegers en de CAO-regels. Over dit laatste hebben we overleg gehad met de VNV, omdat we de mogelijkheden die iCrew in dit opzicht biedt, niet willen aangrijpen om direct iets te wijzigen. Waar keuzes gemaakt moesten worden zijn we het eens, en deze zijn zeer beperkt. Hierover ontvangt u nog gerichte communicatie.” Gaat er qua vormgeving en inhoud van de roosters iets veranderen? “De lay-out van de roosters verandert. Deze gaat meer op het rooster van de B737-vliegers lijken. Voor de B737-vliegers verandert het rooster niet. Qua inhoud blijven de roosters grotendeels hetzelfde. Wat verandert, is dat op de roosters alleen lokale tijden worden vermeld. Op de individuele reisopdrachten (IRO) staat naast de UTC tijd ook het verschil met lokale tijd vermeld. Op het operationele niveau van een reisopdracht is dat wel praktisch. Voor een indeling is het logischer om de lokale tijd te hebben. Verder zullen we de roosters aan de ICA-vliegers alleen nog maar verzenden via klm4u en niet meer publiceren op MyKLM. Daarnaast werken we aan de mogelijkheid de roosters eenvoudig in Google Calender over te zetten.” Hoe vindt verdere communicatie plaats? “Ongeveer vier weken voor de introductie gaat er een nieuwsbrief naar iedereen die te maken krijgt met iCrew waarin de gevolgen staan vermeld. De informatrices zijn het eerste aanspreekpunt voor vliegers in geval van vragen over roosters. Deze Service Desk kan veel vragen oplossen. Is dit niet het geval, dan kan men natuurlijk een indeler aan de telefoon krijgen.”

Nieuws

flits

Get ready

Fly In Op vrijdag 25 mei wordt ook dit jaar weer de jaarlijkse FLY IN georganiseerd met aansluitend een barbecue. Vliegers of grondmedewerkers van Flight Operations die vliegen bij een vliegclub, hun eigen machine hebben of participatie hebben in een (general aviation) vliegtuig kunnen zich hiervoor aanmelden. Aan de editie van afgelopen jaar namen verschillende vliegtuigen deel zoals enkele Piper Cubs, Cessna’s, een Boeing Stearman, Fokker S11, een Pitts Special, Europa XS en een Scheibe. Het is een evenement voor vliegers, grondmedewerkers en hun familie van de KLM-groep (KLC, transavia.com en Martinair). Voor partners en kinderen van KLM’ers bestaat de mogelijkheid om tegen een kleine vergoeding, mee te vliegen met een van de deelnemende vliegtuigen. De FLY IN start om 15.00 uur en duurt tot 21.00 uur. Vanaf 20.00 uur wordt er gebarbecued. De locatie waar het evenement plaats vindt, is KLM Aeroclub Lelystad. Mocht het weer roet in het eten gooien, dan wordt vrijdag 1 juni de uitwijk datum. Aanmelden en verdere inlichtingen bij: [email protected]

Verscherpt parkeerbeleid OCC-gebouw op Schiphol-Oost Het ‘investigation go-team’ van de afdeling Flight Safety, Quality & Compliance (SPL/OI) beschikt sinds januari 2012 over een geheel vernieuwde ‘go-kit’. Jochem Weeink, flight safety investigator en tevens projectmanager ‘go-kit’: “Deze vernieuwing was nodig omdat het materiaal verouderd was. Bij een calamiteit moet een go-team binnen enkele uren klaar zijn voor vertrek. Daarom staat voor iedere accident investigator een persoonlijke standaard uitrusting (PSU) klaar met kleding, schoeisel en beschermingsmiddelen. Ook gaan meetinstrumenten en gereedschappen mee. Optioneel is de kleding voor extreme kou en besmettingsgevaar (‘de mannen in de witte pakken’).” De ‘go-kit’ is ondergebracht in een stalen opslagcontainer in hangaar 14. Meer achtergrond informatie over de ‘go-kit’ is te lezen in de volgende editie van Inforsafety.

Vanaf 2 april 2012 gelden nieuwe toegangsregels voor het parkeerterrein naast het OCC-gebouw op Schiphol-Oost. Voortaan is deze parkeerplaats alleen toegankelijk voor degenen met een werkplek in het OCC. Op deze manier moet het parkeerprobleem voor deze medewerkers worden opgelost. Bezoekers die in het OCC moeten zijn, kunnen parkeren op het terrein rondom gebouw 204, achter de doorlaatpost. Het OCC heeft in haar directe omgeving slechts een beperkt aantal parkeerplaatsen. Deze capaciteit is voldoende voor de inwoners van het OCC-gebouw. In de afgelopen jaren namen de parkeerproblemen echter toe, mede doordat de vele bezoekers van het OCC hier ook konden parkeren. Om die reden is het parkeerbeleid bij het OCC-gebouw verscherpt en worden bezoekers doorverwezen naar het terrein achter de doorlaatpost. Hier vandaan loopt een voetpad naar het OCC-gebouw; bezoekers moeten wel rekening houden met een extra tijd van zo'n 5 minuten. Ondanks dat deze verscherpte maatregel noodzakelijk is om het OCC bereikbaar te houden voor de inwoners, hopen de Units niet dat deze maatregel leidt tot een barrière in de contacten met de vliegers. Ook op de parkeerterreinen achter de doorlaatpost geldt dat parkeren alleen is toegestaan in de parkeervakken langs de wegen, op de daartoe bestemde terreinen of in de parkeergarage bij Hangaar 14. Voor informatie over de bereikbaarheid van het OCC, zie MyKLM, Operations Control, facilitaire zaken, parkeerbeleid.

10-11

Carbon brakes op de Boeing 737: Ton de Geest

langere levensduur en gewichtsbesparing In juli van dit jaar zullen alle Boeing 737’s zijn voorzien van koolstof remmen (carbon brakes) en is geen enkel vlieguig in de KLM-vloot meer uitgerust met metalen remmen. De nieuwe carbon brakes leveren een gewichtsbesparing op van enkele honderden kilo’s per vliegtuig. Wij vroegen Ton de Geest, technical manager B737 bij Fleet Services, om een toelichting.

“Ongeveer de helft van alle B737’s zijn nu al voorzien van de nieuwe koolstof remmen,” vertelt Ton. “Voor de B737-700 geldt dat deze vanaf de PH-BGR al vanuit de fabriek zijn uitgerust met de nieuwe remmen. Momenteel worden de overige -700 en alle -800 en -900 voornamelijk omgebouwd tijdens een check." Gewichtsbesparing Ton: “Bij Fleet Services zijn wij verant­ woordelijk voor vlootbeheer en Part M (Continuing Airworthiness); dit houdt in dat we ons bezig houden met de kosten en specificaties van het vliegtuig en bepalen we wanneer onderhoud en modificaties nodig zijn. Daarin past ook dat we voortdurend op zoek zijn naar mogelijkheden om gewicht te besparen in het vliegtuig. Hoewel alle wide bodies van KLM zijn voorzien van carbon brakes, was dit tot voor kort voor de narrow bodies (B737) nog niet mogelijk, omdat dit soort remmen gewoonweg niet beschikbaar waren voor dit type toestel. Weliswaar is de aanschaf van carbon brakes duurder dan de metalen remmen. Maar daar staat een relatief grote gewichtsbesparing tegenover waardoor de investering die wij hiervoor hebben gedaan, binnen een paar maanden zijn terugverdiend. Dat is in een tijd waarin het ons economisch niet voor de wind gaat van essentieel belang.”

Brandstofbesparing “Voor elke B737 leveren deze remmen een gewichtsbesparing op van ruim 300 kg per vliegtuig. Als gevolg hiervan besparen we aanzienlijk op de dure brandstof; per jaar ongeveer 500.000 kg en daarmee ook op de uitstoot van CO2. Bovendien hebben de carbon brakes een veel langere levensduur, bijna twee keer langer dan de metalen remmen. Per rem kunnen er meer landingen gemaakt worden voordat er onderhoud nodig is, omdat de remmen minder hard slijten. Dat levert meteen ook een besparing op aan onderhoud.” Ander remgedrag vereist “Als vlieger merk je geen verschil in het remvermogen of de remafstand tussen de metalen- en de koolstof remmen,” vertelt Frank Mannaerts, gezagvoerder B737 en tevens engineering pilot B737. “Waarin carbon brakes verschillen van de metalen remmen is de manier waarop de remmen slijten. De metalen remmen slijten het hardst bij hitte in tegenstelling tot de carbon brakes, die vooral harder slijten als ze koud zijn. Dat is met name van toepassing tijdens het taxiën waar je de snelheid laat oplopen voordat je gaat remmen. Om de levensduur van de remmen nog verder te vergroten is het met deze remmen beter om één keer hard te remmen dan drie keer een beetje.

Kortom, het vraagt om een andere manier van remmen. Een ander verschil is dat de temperatuur van de remmen iets sneller oploopt en iets langzamer afkoelt, maar dat verschil is minimaal. Ondanks dit minimale verschil was het wel nodig om de ‘Quick turn around table’ in het FCOM aan te passen en het ‘Brake Cooling Schedule’ in het QRH (Quick Reference Handboek). We hebben nu nog twee verschillende tabellen, een voor de metalen remmen en een voor de koolstof remmen, maar dat zal vanaf juli niet meer nodig zijn als alle B737’s zijn uitgerust met carbon brakes.”

Voor elke B737 leveren deze remmen een gewichtsbesparing op van ruim 300 kg per vliegtuig

De Social Media redactie vlnr Thije Nobbe, Rogier Reker, Bonnie Parren en Jasper Landsaat

Iedere KLM’er kan de vonk zijn Tik op internet ‘KLM’ en ‘social media’ in en je vindt 1.760.000 resultaten. Op social media maken we furore. We krijgen er zelfs internationale prijzen voor. Thije Nobbe is een van de Social Media redacteuren en vertelt over free-publicity, een broodje kroket en de buzz die onstond door een heuse social media battle.

In 2009 zette KLM de eerste voorzichtige stappen richting social media. De vulkaan­ uitbarsting bleek een versnellende factor. Via Twitter en Facebook kunnen klanten aan KLM vragen waar hun verloren koffer blijft, maar ze kunnen ook reisjes winnen Nu heeft KLM 231.186 followers op Twitter en ruim 1 miljoen op Facebook. Voortrekkersrol “Door de aswolk is deze manier van contact ontstaan en zijn we erin gerold. Het klinkt

wrang, maar een betere business case kun je je niet wensen,” zegt Thije. “Er wordt door andere bedrijven veel gekeken naar de KLM social media aanpak. Dit past ook in de visie van KLM om een voortrekkersrol te pakken. Het past óók bij de huidige benadering 'wat zeggen anderen over ons' in plaats van het oude standpunt 'welke boodschap slingeren wij, KLM, de wereld in?'. Het is een leuke en ook noodzakelijke manier geworden om te laten zien wat KLM doet en op die manier (potentiële) klanten aan je te binden.” Een groot deel van de ‘volgers’ zijn (potentiële) KLM-klanten, Frequent Flyers, Social Media volgers, mensen die het bedrijf KLM gewoon geweldig vinden, mensen die op campagnes afkomen en ... spotters. “Voor hen plaatsen wij bijvoorbeeld iedere woensdag een selectie van de beste spottersfoto’s die zij met ons deelden.

Abhijit Bam

12-13

Lots for Indian Airlines to learn from @KLM. Their response time and courtesy on Twitter is super. Am sure the actual Service will be as good. Inald Lagendijk Probleem met stoelreservering #KLM opgelost nav tweet. Interactie met #KLM via social media loopt veel soepeler dan telefonisch. Dank #KLM. Robert Mol Pilots of #KLM 1912 well done coming home 15 minutes early! See you next week!

Annelie Wickman It’s such an huge difference in quality between KLM and Ryanair. KLM - I just love you!

Chris Haenen Met ouderwets goed vliegerswerk door regen en wind veilig geland met #KLM

@klm had a great flight on KL1598 this morning. Friendly crew, first officer pointing out sights, smooth flying. Please compliment them! Thnx.

Deze foto’s zijn dan voor alle Facebookfans zichtbaar. Hiermee bieden wij de spotters, belangrijke ambassadeurs, een mooi platform,” zegt Thije. “Bijzonder zijn ook de complimenten die klanten posten aan KLM, gericht aan grondmedewerkers, ticket-office en ook cockpitcrew. Een directere terugkoppeling kun je je niet wensen.” Vonk De Social Media redactie zit letterlijk tussen de service agents en woordvoerders in. De service agents hebben contact met de klanten wanneer deze via Twitter of Facebook aangeven dat ze hulp nodig hebben en werken 24/7. De redacteuren verzorgen informatieve en creatieve berichtgeving op onder meer Facebook, Twitter, LinkedIn en Hyves. Zoals bijvoorbeeld de KLM Oldies, een rubriek op Facebook waarbij ze historische foto’s met een mooi onderschrift de wereld in sturen. Thije: “Daarnaast plaatsen we regelmatig bijzondere feitjes en weetjes op Twitter. Klanten vinden dit leuk. Omdat KLM een bedrijf is dat voor veel mensen tot de verbeelding spreekt, willen ze veel over ons weten. Soms zijn dat hele kleine dingen, waarvan je vooraf dacht; vinden ze dat echt interessant? Deze kijkjes in de keuken geven veel positieve publiciteit. Iedere KLM’er kan de vonk van deze positieve publiciteit zijn. Alles draait tegenwoordig veel meer om persoonlijk contact en het betrekken van je ‘fan’. Waar mensen vroeger een brief

naar de onpersoonlijke 'entiteit' KLM stuurden, is dat nu persoonlijk en direct contact. Dit wordt heel erg gewaardeerd door klanten.” Free-publicity KLM en de manier waarop we social media inzetten, wordt vaak aangehaald door de media. Maar ook benaderd door radio en televisieprogramma’s vanwege een post of tweet. En dat kan gunstig uitpakken. Thije: “Zo kregen we naar aanleiding van een tweet, vijf minuten gratis zendtijd bij een radiostation. De tweet ging over de Hollandse weken aan boord: Weet je dat we nu een broodje kroket aan boord hebben? Een bekende DJ pikte dit bericht op en vroeg zich af hoe we dat doen, frituren aan boord? Hij opperde dat hij er wel eentje zou willen proeven. We zijn direct naar de studio gegaan en hebben hem in de studio een broodje (zelfgebakken) kroket aangeboden. Op die manier hadden we gelijk even de Hollandse weken onder de aandacht gebracht. Het bereik is enorm met Twitter en Facebook. En dat levert natuurlijk geweldige free-publicity op!”

Battle Dat social media groot zijn en onderlinge battles kan ontketenen, werd eind vorig jaar duidelijk. Toen ontstond er een soort social media battle op Facebook-Wordfeud tussen KLM en Heineken waarop vervolgens meerdere Nederlandse bedrijven inhaakten. Tik ‘social media battle’ en ‘klm’ in en je ziet op Google dat er 154.000 keer over is geschreven op allerlei sites en blogs. Thije: "Het lijkt onschuldig maar de buzz eromheen levert veel likes op en dus mensen die KLM sympathiek vinden.” Gaan klanten hierdoor ook eerder een vlucht boeken met KLM? Volgens het platform voor interactieve marketing 'Marketingfacts' wijzen ‘steeds meer onderzoeken uit dat actief aanwezig zijn op social media kan zorgen voor een hogere merkbetrokkenheid en ook een hogere koopintentie’. Reden genoeg om de KLM Social Media redactie te helpen. En wie weet ontketen jij wel die positieve vonk naar publiciteit voor KLM!

Stuur jouw input naar de Social Media redactie Door het plaatsen van (historische) foto's, (grappige) feitjes, quizzen en nieuwsberichten boeit, vermaakt en inspireert de Social Media redactie KLM fans wereldwijd. En dat zijn er inmiddels meer dan een miljoen. Heb je mooie foto’s en voor passagiers interessante leuke feitjes, cijfers, nieuwtjes (goed restaurant op nieuwe bestemming) - uiteraard allemaal KLM gerelateerd stuur dan een ‘ouderwetse’ mail naar [email protected]

Denk mee met de klant…

en haal extra geld binnen voor KLM! Als iemand weet wat onze passagiers willen, dan is het de crew wel. Zo is de afdeling Inflight Sales een actie gestart met cabinecrew waarbij ze mee konden denken over het verkoop­ assortiment aan boord. Dit was zo’n succes dat Inflight heeft besloten deze actie ook bij cockpit uit te zetten onder de naam Captain’s Choice. Meedoen betekent kansmaken op een trip naar Londen!

Een deel van de winst van Inflight Sales wordt besteed om het boordproduct te verbeteren, zoals het Marcel Wanders servies

Madeleine Braun, Inflight Sales Category manager: “Omdat cockpit- en cabinecrew veel reist en op veel verschillende plekken komt, zijn ze goed op de hoogte van de allernieuwste trends en gadgets. De vraag is nu: 'Als jij het voor het zeggen had, wat zou jij dan graag willen verkopen aan boord?' Met andere woorden: stel je vliegt als passagier op een nachtvlucht naar China, waarvoor mag de cabin attendant jou dan wakker maken om Tax Free aan boord bij KLM te kopen? Bijna alles kan, zolang het artikel maar in de trolley past. Apple producten zijn echter niet mogelijk: KLM krijgt hierop geen enkele winstmarge, omdat de inkoopprijs ervan gelijk staat aan de verkoopprijs. Laat je door deze richtlijnen niet weerhouden, denk vooral internationaal en creatief.” De actie leverde bij Inflight Services 500 ideeën op, waarvan een aantal kans maakt om op Facebook te worden geplaatst. Het product dat daar de meeste stemmen krijgt, wordt binnenkort opgenomen in het assortiment.

Jaarlijks behaalt Deze beschermhoes voor een

Inflight Sales een omzet

smartphone is een van

van 22 miljoen euro.

kanshebbers. Andere kanshebbers zijn Accessoires van het merk Fab, een Comfortbag voor M-class passagiers en een plattegrond van Amsterdam.

Hoe het werkt Inflight Sales maakt een selectie uit alle inzendingen. Deze worden vervolgens geplaatst op de link ‘Bright Ideas’ van KLM’s Facebook-pagina. De klanten kunnen daar stemmen op hun favoriete product; welk product zouden zij kopen tijdens een vlucht? Het product met de meeste stemmen wordt binnenkort wereldwijd verkocht aan boord, maar zal ook via de webshop aangeboden worden. De winnende collega krijgt een tweedaagse reis naar Londen (voor twee personen) aangeboden, inclusief retourvlucht en hotelovernachting. Ook mag de winnaar in het artikel zelf het product aanprijzen in de Holland Herald. Welk product mist wat jou betreft aan boord? Stuur je reactie voor 31 mei aanstaande naar [email protected]. De kanshebbers krijgen in de maand juli een bericht van Inflight Sales.

14-15

In Memoriam Iris Tangerink Ons bereikte het droevige bericht dat op vrijdagavond 23 maart collega Iris Tangerink is overleden. Zij is 43 jaar geworden. Iris trad op 15 september 1997 in dienst van KLM. Zij was laatstelijk werkzaam als Eerste Officier Boeing 747. De uitvaart was voor en door de vele aanwezigen en de mooie toespraken een hele bijzondere en emotionele bijeenkomst. Iris zal in onze herinnering blijven als een hele vrolijke en warme verschijning maar ook aan haar grote betrokkenheid bij KLM en enorme vechtlust bewaren wij dierbare herinneringen. Wij wensen de ouders, familie en vrienden van Iris veel sterkte met dit enorme verlies.

In memoriam MT 747 Unit

In Memoriam Paul Kleijweg

In Memoriam Paul Brummelkamp

Met verslagenheid hebben wij kennisgenomen van het overlijden van Paul Kleijweg op 6 maart na een lange ziekteperiode, in de leeftijd van 46 jaar. Paul was laatstelijk werkzaam als gezagvoerder op de B767.

Op 16 februari bereikte ons het droevige bericht dat onze college Paul Brummelkamp op 53-jarige leeftijd is overleden. Paul trad in 1982 in dienst bij KLM. Zijn laatste functie was gezagvoerder B747. Paul blijft in onze herinnering als een professionele vlieger die met grote inzet zijn taken volbracht. Daarnaast vervulde hij met veel toewijding en betrokkenheid verschillende nevenfuncties. Wij wensen zijn familie en vrienden heel veel sterkte.

De begrafenisplechtigheid heeft reeds plaatsgevonden in besloten kring. MT B777 Unit

MT 747 Unit

Personalia

Veertiende A330 voor KLM

14 Het derde exemplaar uit een serie van vier A330-300’s arriveerde woensdag 18 april op Schiphol. De PH-AKD, oftewel de Plaza de la Catedral - la Habana werd door gezagvoerder Fons Claerbout en first officer Koen van Engelen vanuit Toulouse naar Schiphol gevlogen en daar veilig aan de grond gezet. De PH-AKD is de veertiende A330 die KLM in haar vloot opneemt. Hiervan zijn er dus op dit moment 11 van het type -200 en vier -300’s. Het verschil zit onder andere in de afmetingen. De -300 is ruim vijf meter langer en heeft 49 meer zitplaatsen. De actieradius van het toestel is iets lager dan die van de -200, namelijk 600 kilometer. Dit heeft echter geen invloed op de bestemmingen die dit nieuwe type voor KLM aanvliegt, omdat het aantal kilometers binnen deze limiet vallen.

Colofon

In januari 2013 wordt de vierde en voorlopig laatste A330-300 bij KLM verwacht.

20

maart/april

Nieuwe medewerkers: Van KLC naar KLM Dhr. R.A. Brown First Officer A330 Dhr. O.O. Ayoola First Officer A330 Dhr. T.E.E. George First Officer A330 Dhr. R. Klop First Officer A330 Dhr. R. v.d. Waal First Officer A330 Dhr. J. Vos First Officer A330 Dhr. E.J.H. v.d. Stadt First Officer B777 Dhr. C. van Varik First Officer B777 Dhr. L.R.L. Biesbrouck First Officer B777 Dhr. M. Schrier First Officer B777 Dhr. J. Ronhaar First Officer B777 Dhr. G.L.F. de Jong First Officer B777 Dhr. N.J.E. Tilleman First Officer B777 Dhr. C.R. Bloem First Officer B777 Van KLM naar KLC Dhr. W.J. Hillen Mevr. E.S.L. Visser Dhr. S. van Aalst Mevr. L. Stolp Dhr. B.A. Schoorl Dhr. T.F. den Houting Dhr. M. van Dam Dhr. T.T.J.M. v.d. Zanden Dhr. J.G. Kelting Dhr. J.P. Swanenburg Dhr. G.J. Prakken Dhr. P.N. Hille Dhr. B. Loeffen Dhr. S.A. Overmeer Dhr. W.B. Voorbrood Dhr. M.F. ter Heerdt

Flight Operations verlaten Mevr. D. Eken Consultant Executive Office Dhr. A. v.d. Scheer Simulator Engineer

Gepensioneerden Dhr. A.J. Markerink Dhr. W.H. Stapel Dhr. R. Dijkstra Dhr. H.H.J. van Cittert Dhr. L.J.G. Drubbel Dhr. R.A.C.C.A. Rietjens Dhr. P.E.M.G. van der Voort Dhr. P.V.M. van Hoek Dhr. C. Langerak Dhr. T. Meijer Dhr. R.B.J. Rikhof Dhr. B.A.C.G. van Wetten

First Officer E190 First Officer E190 First Officer E190 First Officer E190 First Officer E190 First Officer E190 First Officer E190 First Officer E190 First Officer E190 First Officer E190 First Officer E190 First Officer E190 First Officer E190 Gezagvoerder E190 Gezagvoerder F70/100 Gezagvoerder F70/100

Gezagvoerder B747 Gezagvoerder B747 Gezagvoerder B777 First Officer MD11 First Officer B777 Gezagvoerder B747 Gezagvoerder B777 Gezagvoerder B747 Gezagvoerder B747 First Officer B777 Gezagvoerder B777 Gezagvoerder B747

Wijziging medewerkers grond Dhr. H. van Tiel Controller Fuel Mevr. M.S. Amatsaleh Controller ATC Dhr. R.J. van Riemsdijk Senior Quality Consultant Mevr. A.F. van Mourik Planner Cockpit Planning & Rotation Dhr. M.W. Bernaards General Service Manager Unit MDA Dhr. H.J. Verweij Operational Business Analist Mevr. D. van der Meer Medewerker USO B777 Mevr. D.J.M. Damen Business Support Manager Mevr. P.H.G. Overgaauw HR Manager OC/FS/IMO Flight Mevr. C.M. Koenderinck Consultant Executive Office

EnRoute Magazine is een uitgave van Flight Operations. Redactie Afdeling Communicatie SPL/LE Renée Bakker, Juliette Schneijderberg, Edith Janssen en Simone Devilee Concept & realisatie CMYK commerciële communicatie, Uithoorn. Drukwerkinkoop SUM =

Correspondentieadres KLM Flight Operations Afdeling Communicatie SPL/LE Postbus 7700 1117 ZL Luchthaven Schiphol E-mail: [email protected]

Drukkerij HENK Grafimedia Center Fotografie Afdeling Communicatie Flight Operations SPL/LE, Nils van Houts

FPO HENK Grafimedia Center