kennis van zaken
Energievisie Glastuinbouw Lingewaard e.o. Bram Hanemaaijer www.agroadviesburo.nl
Doelstellingen partijen Provincie Gelderland - Aanpakken en aanpassen - Klimaatneutraal 2050 Gemeente Lingewaard - Economie in Gemeente - Verduurzaming energie Tuinbouw Lingewaard - Duurzaam ondernemen - Reductie CO2 emissie Kas als energiebron - 48% - 20% - 20% in 2020 - 7 transitiepaden
1
Klimaatverandering aandacht via ‘An inconvenient truth’ door Al Gore The Age Of Stupid & De verhitte aarde worden gepromoot Acties nieuwe leiders, zoals Obama We will change to green energy “Yes we can” 3
5 x energiecrisis 1972: Autoloze zondag; ontstaan Club van Rome 1981: Crisis door onrust Midden Oosten, Israël 1990: Golfoorlog Koeweit 2003: Irak, Rusland/Poetin, onrust, schaarste 2008: (krediet)crisis, beurshype of schaarste? Kenmerk 5 x crises: hevig maar kort Vraag++ wereldgroei! vooral Azië m.n.China India Rusland en Midden-Oosten dicteert de energie markt We reageren het meest in een crisis Is er nog geld voor verduurzaming? 2013: volgt na herstel economische crisis 6e energiecrisis mede door invloed CO2 emissie? 4
2
5
Energiekosten gevoeligheid Tuinbouw 20 tot 50% Vervoer 10 tot 25% MKB 2 tot 10% Industrie 2 tot 20% Bouw 2 tot 5% Gezinnen 5 tot 10% Energiecentrales ± 75% (maar compensatie via prijs elektra)
Motief verduurzaming financieel Is sterk wisselend per sector 6
3
Trias Energetica Op 3 fronten aan energie oplossingen werken
7
Trias Energetica In 3 stappen aan energie werken
8
4
De politiek bepaalt Acties “wereld wijd” tegen fossiele uitputting • 1972 club van Rome • 1997 Kyoto protocol • 2009 Kopenhagen en 2010 Mexico • 2005 start CO2 emissiehandel • 2008-2012 6% reductie t.o.v. 1990 • 2013-2020 20-30% reductie t.o.v. 1990 • Veel publiciteit over verduurzaming of economie Politieke acties die nu in gang zijn gezet: • EU-ETS voor emissie beperking • Energiebelasting om subsidiepotten aan te vullen • Gevolgen voor de tuinbouweconomie?
9
Huidige situatie verbruik energie Totale energievraag en prestatie tuinbouw Bergerden/Huissen - Angeren.
Deelgebied
opp (ha)
Warmtevraag (Nm3)
elektravraag (kWh)
CO2 vraag (ton)
Bergerden
51
17.700.000
11.500.000
11.900
Rietkamp
25
5.300.000
1.800.000
4.000
Leutense Leigraaf
45
6.000.000
4.830.000
3.600
121
29.000.000
18.130.000
18.500
Totaal
Deelgebied
Directe emissie (EU-ETS)
Totale emissie (STEG)
Totale emissie (pmde) S/N
Bergerden
51.822
26.477
Rietkamp
13.005
8.491
6.075
Leutense Leigraaf
10.475
12.336
13.332
Totaal huidige emissie
75.302
47.304
32.321
Totaal ketelreferenties
52.200
58.902
62.497
-23.102
11.598
30.176
Totaal huidige besparing
12.914
5
Groeiscenario en verbruik energie Bergerden van 50 ha naar 100 ha en mogelijk 150 ha Rietkamp van 25 ha naar 36 ha en mogelijk 50 ha L Leigraaf van 50 ha via reconstructie naar 90 ha? Woningbouw, utiliteit, industrie en recreatie ? Directe CO2-emissies regio maximum groeiscenario (EU-ETS systematiek) deelgebied
2010 (ton)
2015 (ton)
2020 (ton)
Bergerden
52.000
82.000
130.000
Rietkamp
13.000
24.000
35.000
Leutense Leigraaf
10.500
10.000
9.500
Driegaarden
0
689
1.724
Brandweer
1
1
1
164
292
292
Gemeentehuis Houtakkers II Totaal
0
720
1.440
75.665
117.702
177.957
Bepaalt de groei de energie of de energie de groei?
Groeiscenario verbruik energie Directe CO2-emissies regio maximum groeiscenario (EU-ETS systematiek) 100.000 90.000
CO2 emissie (ton)
80.000 70.000 60.000 Emissie EU-ETS Emissie STEG referentie Emissie ref. pdme
50.000 40.000 30.000 20.000 10.000 0 2010
2012
2014
2016
2018
2020
6
Duurzame energieopwekking in Bergerden • Kas als energiebron • BEB initiatief voor groen gas en CO2? Resultaten zijn (nog) erg beperkt http://www.youtube.com/watch?v=J_MC7t7RAYc
Visie energie op keuze bronnen - Besparen door isolatie en HNT - WKK als efficiënte toepassing - Restwarmtebronnen in de regio en leidingwerk - Geothermie als (nog) onbekende in het gebied - Koude Warmte Opslag KWO en warmtepompen - Biomassa voor afvalstromen om te zetten - Duurzame CO2 via afvangen en gebruiken - Wind energie (NIMBY en SDE baksteen) - Zonne-energie PV, CSP en CVP als extra Combinaties bronnen en clustering voor resultaat
7
Visie energie toepassing per gebied - Bergerden aardwarmte en Biomassa voor CO2 - Rietkamp idem Bergerden - L. Leigraaf KWO bij koeling; na reconstructie DE - Driegaarden koppelen aan Rietkamp/Bergerden - Brandweerkazerne KWO en zonnepanelen - Gemeentehuis KWO = koeling-verwarming + solar - AVI’s restwarmte en CO2 afvangen en gebruiken - Zonne-energie PV, CSP en CVP extra optie Combinaties bronnen en clustering is meerwaarde
8
4
directe emissie kg/ m3 a.e.
3,5 3
2,5 2
1,5 1 0,5 0 WKK 90%
25% Ketelreferentie KWO 50% Besparen 100% i.c.m. WKK
Restwarmte 100%
KWO 100%
GEO (8.000 uur)
GEO (6.000 uur)
GEO (4.000 Co-vergisting uur) (8.000)
0,9 0,8 warmtekosten Û / m3 a.e.
0,7 0,6 0,5 0,4 0,3 0,2 0,1
st gi er -v Co
G
EO
(4
in
g
.0
(8
00
.0
uu
00
)
r)
0% O KW
00 .0 (6 EO
10
uu
r)
% 50 O KW
G
wa st Re
re fe lre te Ke
rm
nt
te
ie
10
10
0%
0%
r) uu 00 .0 (8 EO G
25
%
Be
sp
ar
en
i.c
W
.m
KK
.W
90
%
KK
0
9
Keuze Aardwarmte BC Bergerden 99% > 1000ºC 99,9% > 100ºC - Restwarmte uit ontstaanstijd aarde - Warmte uit radioactief verval - Aardkorst isoleert - Kleine warmtestroom door aardkorst - Aardkorst bevat grote hoeveelheid opgeslagen warmte
Aardwarmte aandeel duurzaam op de wereld
- 3e grootste duurzame energiebron wereldwijd - ca. 10.000 MWe elektraproductie wereldwijd - ca. 30.000 MWth warmteproductie
10
Aardwarmte • Potentieel in Nederland 90.000 PJ winbare warmte in watervoerende zandlagen onder 1.500 m • Dit komt overeen met ca. 3.000 mld. a.e.q. • Temperatuur 1.500 tot 3.000 m 50ºC - 90ºC • Gemiddelde stijging in temperatuur in diepte is ca. 3ºC/100 m in Nederland • Info bekend via NAM olie/gas velden • Watervoerende lagen zijn beperkt • Porositeit en permeabiliteit bepalen capaciteit • Breuklijnen in de ondergrond verstoren sterk • Elke nieuwe geo-boring zal informatie opleveren
11
Aardwarmtegebieden
Aardwarmtegebieden Witte velden zijn onbekend qua GEO mogelijkheden, of men heeft geen goede waterlagen gevonden Wie start onderzoek?
12
Aardwarmte Geo info Lingewaard
Basis Techniek
• Boren in watervoerend pakket • Vereist is een doorlatende laag • productie en injectiebron voldoende ver (circa 2 km) uit elkaar i.v.m. doorbraak warm/koud
13
14
15
Het aardwarmteplan Bergerden Geothermie naast WKK en Ketel en WOT
Inpassing in bestaande situatie en leidingwerk
Het aardwarmteplan Bergerden Inzet geothermie naast WKK en Ketel en WOT 6,00
5,00
m3 aeq / m2
4,00
Gas Ketel WKKwarmte GEOwarmte
3,00
2,00
1,00
0,00 1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
16
Energie uit aardwarmte Bepalende factoren en info Geologie: kans/onzekerheid • Capaciteit bron P50 = 150 m3 per uur (info globaal) • Temperatuur circa 65ºC en saliniteit circa 0,9 • Uitkoeling haalbaar ΔT 65 - 35 ºC • Capaciteit 4,7 MWth warmte bij uitkoeling ΔT 30 ºC • Capaciteit 535 m3 aeq bij uitkoeling ΔT 30 ºC • Bij 90% benutting per jaar 4.288.000 m3 aeq • Elektriciteitsverbruik pomp ± 250 kWe • Levensduur bron 25-50 jaar • Combinatie WKK en aardwarmte is mogelijk • Aardwarmte geeft reductie CO2 emissie
Economie aardwarmte Investeringen • Boorkosten per doublet ± € 6.700.000 • Inpassing en organisatie ± € 900.000 • MEI subsidie € 1.500.000 • Risico op misboringen en verzekeringspremie € 300.000 ? • Totaal te financieren € 6.400.000 • Termijn afschrijving 30 jaar en financiering 15 jaar ? • (groene) rente ± 5 - 1% op annuïteiten • Elektriciteitskosten ± € 200.000 per jr • Onderhoudskosten bron en pomp ± € 100.000 per jr • Organisatiekosten € 30.000 per jr • Jaarkosten ± € 876.000 Voordeel is nog als extra: • Reductie CO2 emissie 7.700 ton à € 15 = € 115.000?
17
Economie aardwarmte Bepalende factoren: • Capaciteit 535 m3 en 4,7 MWth / uur bij uitkoeling ΔT 30 º C • Jaarkosten circa € 876.000 tot € 773.000 • benutting 8000 uur 90% 4.288.000 m3 is € 0,20 per m3 aeq • benutting 6000 uur 68% 3.216.000 m3 is € 0,26 per m3 aeq • benutting 4000 uur 46% 2.144.000 m3 is € 0,36 per m3 aeq Voordeel reductie CO2 emissie is circa € 0,03 per m3 aeq Conclusie: Bij benutting > 75% van de beschikbare m3 = positief resultaat. Mits het risico wordt uitgesloten!
0,35 0,30 0,25 0,20 aardwarmte wkk
0,15 0,10 0,05 0,00 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020
18
Inpassing aardwarmte woonhuizen Combinatie woonwijk en tuinbouwgebied - Back-up en opslag is aanwezig in tuinbouw - Woonhuizen voor verwarming en tapwater - Verbruik circa 600 tot 1.000 m3 per jaar - Distributieleiding in wijk en WW, pomp en meter - prijs consumenten commodity, profiel en EB ±€ 0,55 Extra kans: Lagere EPC en hogere EPL haalbaar EPC 0,6 in 2011 0,4 in 2015 energieneutraal in 2020
Financiering - Financiering door reguliere banken • Te korte looptijd; 10 jaar lease of 15 jaar lineair • Hoge eisen eigen inbreng en koppeling zekerheden - Financiering door duurzame banken • Discussie looptijd bespreekbaar • Eisen 2e onderdeel duurzaamheid (bv MPS-A, bio-teelt) - Financiering door BNG via Provincie en Gemeente • Beoordeling door provincie en Gemeente • Ruimere voorwaarden d.m.v. garanties Provincie/Gemeente - Financiering door Provincie - Gemeente • Vorm van financiering bespreekbaar • Invloed Overheden via overkoepelend duurzaam geo bedrijf - Financiering door energiebedrijven • Deze zien financiering als participatie • Grote invloed op alle resultaten en hoog rendement EV
19
Verzekering en garantiefonds Bepalende factoren en info Geologierapport: kans/onzekerheid Capaciteit bron afhankelijk dikte laag, porositeit, permeabiliteit, diepte en temperatuur. Globale mogelijke P waarde bepaling voor Bergerden kan zijn Kans van 90% P90= 75 m3 per uur Kans van 50% P50= 150 m3 per uur Kans van 10% P10= 200 m3 per uur Voor Bergerden is de case gebaseerd op P50 waarde Discussie blijft wat de ondergrens is voor de haalbaarheid
Verzekering en garantiefonds Bepalende factoren en info Geologierapport: kans/onzekerheid Garantiefonds kijkt slechts naar kans van P90 = ± 75 m3 per uur Dus resultaat van verzekeren is nog niet interessant Berekening geologie kan wijzigen Premie 7% en eigen risico 15% bij mislukken is te hoog! Eén bron boren voor circa € 4.000.000 en resultaat meten Resultaat positief dan 2e bron boren en resultaat meten Risico € 4.000.000 delen over partijen naar rato mogelijkheden Mogelijk kan een groot deel worden verzekerd! Wie zijn partijen met belangen op termijn? Tuinbouw, Gemeente Lingewaard, Provincie Gld, LNV/EZ Nuon, Rabobank en verder?
20
Plus en min aardwarmte Voordelen aardwarmte • ‘Hedge’ tegen hoge energiekosten in de toekomst • Realisatie van duurzame energie doelstellingen • Levert positief groen imago voor bedrijven en woonwijk • Keuze voor erg lange tijd en toekomstige voordelen Nadelen aardwarmte • Duur financiering 10, 15 of 20 jaar Δ€ 0,02 tot 0,07 /m3 • Rente en aflossing eerste jaren (te) hoog dus annuïteiten • Lange voorbereidingstijd (2 jaar ?) • Risico op misboring en hoge verzekeringspremie
Recreatie en duurzame energie Buitenzwembaden en whirlpools Zoals nieuwe zwembad Klarenbeek Arnhem
21
Wind kan altijd nog erbij!
Deze ontwikkelingen gaan door Desertec Industrial Initiative
44
22
Voor niks gaat de zon op
De zon beter benutten is de grootste kans op resultaat 45
kennis van zaken
Aardwarmte Loopt u er al warm voor? Vragen en discussie
[email protected]
23
