Eindrapportage Knooppunt Bouwen met Groen Maart 2014
6019.14075
Pagina 1 van 33
INHOUD Vooraf ...................................................................................................................................................... 3 1
2
Inleiding ........................................................................................................................................... 5 1.1
Aanleiding ................................................................................................................................ 5
1.2
Van ‘Innovatief Groen’ en ‘Bouwen met Groen en Glas’ naar Bouwen met Groen ................. 6
1.3
Het Knooppunt Bouwen met Groen ........................................................................................ 8
Inhoudelijke rapportage ................................................................................................................ 10 2.1
Inleiding ................................................................................................................................. 10
2.2
De resultaten in vogelvlucht .................................................................................................. 11
2.3
Betrekken............................................................................................................................... 12
2.4
Verbinden .............................................................................................................................. 16
2.4.1
Verbinden - partnernetwerk .......................................................................................... 16
2.4.2
Verbinden - ontmoetingen ............................................................................................ 18
2.4.3
Verbinden – processen van samenwerking ................................................................... 20
2.5 4
Delen...................................................................................................................................... 25
Conclusies, Leasons learneden follow-up ...................................................................................... 28 4.1
Conclusies .............................................................................................................................. 28
4.2
Lessons Learned..................................................................................................................... 29
4.3
Follow-up ............................................................................................................................... 32
6019.14075
Pagina 2 van 33
VOORAF
Met deze rapportage komt formeel een einde aan de periode waarin het Knooppunt Bouwen met Groen gefinancierd werd door het Samenwerkingsverband Regio Eindhoven, de Provincie NoordBrabant, Helicon Opleidingen en Productschap Tuinbouw. Het Knooppunt heeft zich ontwikkeld tot dé onafhankelijke autoriteit die innovatieve groentoepassingen aanjaagt in de bebouwde omgeving. Inmiddels wordt het Knooppunt gevraagd als partner in innovatieve groene (gebieds)ontwikkelingsprocessen in heel Nederland. Het Knooppunt heeft daarbij de beschikking over een netwerk van ruim tachtig experts vanuit heel Nederland die we daarbij inzetten. Stuk voor stuk erkende topdeskundigen op hun vakgebied of het nu gaat om plantenkennis of constructies voor groene daken of verticale groengevels. Met als resultaat de functionele inzet van groen in de bebouwde omgeving én kennis- en businessontwikkeling voor de partners uit bedrijfsleven en onderwijs. Het Knooppunt heeft in de afgelopen jaren veel resultaten opgeleverd. In deze rapportage wordt daarvan verslag gedaan. Maar de effecten gaan vaak verder. Een greep uit bewegingen die door het Knooppunt in gang zijn gezet:
Het Knooppunt wordt erkend als partij om in een vroegtijdig stadium mee te denken over de mogelijkheden van groen. Als voorbeeld kan Eindhoven Airport genoemd worden: we willen iets met groen op ons voorterrein zodat het een duurzame uitstraling krijgt. We weten niet eens welke vraag we moeten stellen laat staan dat we de antwoorden weten. Daarom zoeken we de samenwerking met het Knooppunt.
Partners van het Knooppunt die door hun opdrachtgever worden gevraagd om advies bij het toepassen van groen verwijzen door naar het Knooppunt. Ze zijn er van overtuigd dat de opdrachtgever een betere oplossing krijgt en hebben het vertrouwen dat direct of op termijn de eigen business daar baat bij heeft.
De Ontwikkelingsmaatschappij die belast is met de ontwikkeling van de Helmondse wijk Suytkade gaf aan zeer sceptisch te staan ten opzichte van het innovatief groenconcept Soet op Suyt waarbij eetbaar groen als verbindend element in de wijk wordt doorgevoerd. Inmiddels is diezelfde ontwikkelingsmaatschappij één van de partners in de vorming van een Coöperatie Soet op Suyt.
6019.14075
Pagina 3 van 33
Groen is een vanzelfsprekend element geworden in de opleiding Bouwkunde van Avans doordat een teamlid van het Knopoppunt is benoemd tot lector ‘Innnovatie Bouwproces en Technieken’ waarbinnen bouwen met groen een onderzoeks-domein is.
Het innovatiemechanisme van het Knooppunt – verbinden van maatwerkclusters van experts aan probleemeigenaren- wordt inmiddels succesvol door diverse partners toegepast in de eigen praktijk.
Een ondernemer gaf aan minstens zes keer met relaties langs de expositie ‘groene wanden’ op de Floriade te zijn gegaan. Dat heeft hem allerlei nieuwe inzichten en relaties opgeleverd.
6019.14075
Pagina 4 van 33
1
INLEIDING
1.1
AANLEIDING
Het Knooppunt Bouwen met Groen is het resultaat van de integratie van het Knooppunt Innovatief Groen en het programma Bouwen met Groen en Glas 2.0. De integratie is het logische vervolg op de samenwerking tussen beide initiatieven die in de loop van 2010 –vanuit de inhoudelijke overlap én complementariteit - in gang is gezet. Met de totstandkoming van het Knooppunt Bouwen met Groen in 2012 is een verstevigd partnerschap gesmeed tussen de financierende partijen: het Samenwerkingsverband Regio Eindhoven (SRE), Provincie Noord-Brabant, Helicon Opleidingen en Productschap Tuinbouw. Door koppeling van netwerken is een breed draagvlak en betrokkenheid van een groot aantal zeer diverse partners ontstaan. De rapportage betreft de eindrapportage ten behoeve van de genoemde financiers. Deze zijn vertegenwoordigd in de Stuurgroep Knooppunt Bouwen met Groen waarin deze rapportage in concept is besproken en goedgekeurd. Deze rapportage gaat over de totale projectperiode 2010 tot en met 2013 met in achtneming van het door alle partijen goedgekeurde uitvoeringsdocument 2012- 2013 (zie paragraaf 1.2). De rapportage bestaat uit een inhoudelijk gedeelte (hoofdstuk 2) en een financieel gedeelte (hoofdstuk 3). Hoofdstuk 4 sluit af met conclusies, lessons learned en het vervolg.
6019.14075
Pagina 5 van 33
1.2
VAN ‘INNOVATIEF GROEN’ EN ‘BOUWEN MET GROEN EN GLAS’ NAAR BOUWEN MET GROEN
Het knooppunt Innovatief Groen
Het Samenwerkingsverband Regio Eindhoven (SRE) heeft in 2011 samen met de provincie NoordBrabant en Helicon Opleidingen het initiatief genomen om het ‘Knooppunt Innovatief Groen’ op te zetten. De aanleiding was de volgende (projectplan Knooppunt Innovatief Groen): Voorlopers kennen al langer de vele voordelen die fysiek groen (bomen, struiken, heesters en planten) biedt voor de mens en zijn omgeving. Inmiddels tonen ook anderen belangstelling in de kwaliteiten van groen en willen daar zelfs graag mee aan de slag. Het gevoel is goed, publicaties zijn overtuigend, kansen legio en toch ….het is welhaast te simpel om waar te zijn. Maar ook, als je dan innovatief groen wil toepassen, hoe doe je dat, waarmee doe je dat en wat rendeert? Het Knooppunt Innovatief Groen vindt zijn oorsprong juist op dit cruciale moment. Veel entrepreneurs zien business in de toepassingsmogelijkheden van innovatief groen. Publieke en private partijen willen het benutten, anderen zien kansen of voelen zich verantwoordelijk (kennisinstellingen). Het Knooppunt Innovatief Groen heeft tot doel het bevorderen van een gezonde, dynamische en leefbare omgeving door de innovatieve inzet van groen. Deze doelstelling wordt gerealiseerd door:
Te fungeren als spin in het web tussen deskundigen en belangstellende partijen (makelen en schakelen).
Bestaande groenkennis op een effectieve en efficiënte manier toepasbaar te maken via ondersteuning van relevante, innovatieve initiatieven.
Nieuwe groendeskundigheid bij te brengen bij bestaande en aanstaande professionals van verschillende disciplines (bijv. planologen, architecten, groenvoorzieners, projectontwikkelaars, onderhoud, corporaties). Kennisloep: bestaande kennis inzetten in innovatieve toepassingen en de daaruit nieuw verkregen kennis weer verspreiden in vervolgtoepassingen.
6019.14075
Pagina 6 van 33
Bewustzijn te creëren bij bestuurders en beleidsmakers (beslissers/beïnvloeders)
Programma Bouwen met Groen en Glas 2.0 Het programma Bouwen met Groen en Glas 2.0 is in de periode 2010/2011 uitgevoerd door de Stichting Living Daylights met als hoofdfinancier het Productschap Tuinbouw.
Het innovatie- en stimuleringsprogramma Bouwen met Groen en Glas 2.0(BGG 2.0) vermarkt de inzichten die door InnovatieNetwerk in 2006-2009 zijn ontwikkeld: kennis over materialen, technieken en inzichten uit de glastuinbouw toegepast op huizen, kantoren en instellingen. BGG 2.0 staat voor de transitie van groen als esthetische verfraaiing van gebouwen tot een regulier en onmisbaar onderdeel van architectuur, bouwtechniek, klimaat, welzijn, comfort en besluitvorming. Oftewel ‘de transitie van Ontroerend Groen naar Onroerend Groen in de bouw. Het programma bouwt verder op de verworven inzichten om deze in de bouw breed te implementeren en te borgen.
De te bereiken doelen waren:
Direct waarde toevoegen aan de tuinbouwsector o
Meer groenomzet genereren doordat er meer gebouwd wordt met groen.
Indirect waarde toevoegen aan de tuinbouwsector o
Sector verbreden en verdiepen.
o
Verankeren grotere omzet.
o
Bijdragen aan de energietransitie (de kas als energiebron).
o
Internationaal strategisch groeiperspectief voor de Nederlandse Tuinbouwsector in de bouw realiseren.
o
Verzilveren van de investering en inzichten van het programma BGG 1.0.
Marktgedreven groenproductinnovatie opzetten en stimuleren. o
De twee werelden ‘bouw’ en ‘groen’ moeten structureel samengebracht worden, resulterend in overlap en verbindingen.
o
Beide werelden moeten gestimuleerd en opgeleid worden om te ontwerpen en te werken met groen, zodat er een structurele marktvraag naar groen in de bouw gaat ontstaan die ook bediend kan worden.
6019.14075
Pagina 7 van 33
o
Er is een impliciete vraag naar toepasbaar groen ten behoeve van het terugdringen van ziekteverzuim en het verhogen van productiviteit. Deze ontwikkeling kan en moet ondersteund worden.
Knooppunt Bouwen met Groen Per 1 januari 2012 is met goedkeuring van de financiers een koerswijziging doorgevoerd ten opzichte van het oorspronkelijke projectplan Knooppunt Innovatief Groen en het programma Bouwen met Groen en Glas 2.0. Deze wijziging is onder andere zichtbaar in de veranderde naamgeving. Het Knooppunt Bouwen met Groen is het resultaat van de integratie van het Knooppunt Innovatief Groen en het programma Bouwen met Groen en Glas 2.0. De integratie is het logische vervolg op de samenwerking tussen beide initiatieven die in de loop van 2010 - vanuit de inhoudelijke overlap én complementariteit - in gang is gezet. De koerswijzigingen is gepaard gegaan met een nieuw uitvoeringsdocument ‘Knooppunt Bouwen met Groen’ dat het oorspronkelijke projectplan ‘Knooppunt Innovatief Groen’ en het programma ‘Bouwen met Groen en Glas 2.0’ heeft vervangen. Hiervoor is toestemming gevraag en verkregen door de financiers. In deze rapportage is de structuur van het Knooppunt Bouwen met Groen aangehouden.
1.3
HET KNOOPPUNT BOUWEN MET GROEN
De toepassing van groen biedt een antwoord op problemen in onze bebouwde omgeving als wateroverlast, hittestress, braakliggende bouwgrond en een ongezonde werk- en leefomgeving. Groen biedt een structurele oplossing mits het integraal en vernieuwend wordt toegepast. En dat vergt een goed ontwikkeld besef van samenhang, verbeelding en kennis. Maar bovenal: een goede samenwerking tussen alle partijen in de ontwerp-, bouw- en onderhoudsfase. Het is geen geringe opgave om deze gewenste ontwikkeling te bespoedigen. Het Knooppunt Bouwen met Groen is daarom de aanjager van de integrale en vernieuwende inzet van groen, met als doel om een vitale leef- en werkomgeving te creëren. 6019.14075
Pagina 8 van 33
De kernactiviteit van het Knooppunt is het maken van verbindingen tussen opdrachtgevers en partners uit het netwerk van kennis- en business partners. De kracht van het Knooppunt - oftewel het kapitaal - is het netwerk, bestaande uit circa vijfentachtig partners. De kennispartners – experts uit de rode en groene sector - verbinden wij in clusters aan probleemeigenaren. De bundeling van deskundigen aan concrete, vernieuwende opdrachten leidt tot nieuwe kennis, producten en business. De uitdaging is om de meerwaarde van groen meerdimensionaal - ecologisch, bouwkundig, energetisch, economisch, sociaal, educatief - te ontwikkelen en te laten renderen. We verbinden partners rond Green Cases in de zorg, het onderwijs, de woningbouw en op werklocaties.
De kennis en ervaring die ontstaat uit samenwerking en innovatie delen we met bestaande en toekomstige professionals via excursies, Knooppunt Cafés en in het rood-groen onderwijs.
6019.14075
Pagina 9 van 33
2
INHOUDELIJKE RAPPORT AGE
2.1
INLEIDING
De activiteiten van Het Knooppunt Bouwen met Groen zijn op te delen in de volgende (sub)categorieën:
Betrekken
Verbinden
o
Partnernetwerk
o
Ontmoetingen
o
Processen van samenwerking
Delen
6019.14075
Pagina 10 van 33
Inhoudelijk heeft het Knooppunt zich gericht op de thema’s zorg, woonlocaties, werklocaties en onderwijslocaties. Hierna wordt per activiteit een overzicht gegeven van de uitgevoerde activiteiten en de belangrijkste resultaten.
2.2
DE RESULTATEN IN VOGELVLUCHT
In vogelvlucht heeft het Knooppunt Bouwen met Groen tot nu toe het volgende opgeleverd:
Kernnetwerk van ruim 80 kennis- en businesspartners
Netwerk met ruim 800 geïnteresseerde professionals
Nieuwsbrief ‘En nu groen!’
Website
Linked In Groep discussie met 234 deelnemers
12 Knooppunt Cafés met gemiddeld 27 deelnemers over:
3 binnenland excursies naar Rotterdam en Wageningen met ruim 25 deelnemers
1 buitenlandexcursie naar Hannover
Cursus BNA Academy ‘Bouwen met Groen en Glas’ 25 deelnemers
Cursus Verwaarding Groen, 12 deelnemers
Kennisatelier Groen en hygiëne in ziekenhuizen, 12 deelnemers
Kennisatelier Vitaal Groen en atria, 12 deelnemers
Kennisatelier Door groen onderscheidend in de ouderenzorg, 24 deelnemers
11 Green cases
5 Green cases ‘Light’ de zogenaamde quick wins
4 Potentiële Greencases (leads voor 2014)
Pilots integratie rood/groen binnen het MBO-onderwijs.
Contouren integratie rood/groen in het HBO-onderwijs
6019.14075
Pagina 11 van 33
2.3 BETREKKEN
Doel
Het onderdeel ‘betrekken’ dient twee doelen en doelgroepen. In de eerste plaats gaat het om het identificeren en betrekken van partijen die de toepassing van functioneel groen kunnen bevorderen: eigenaren van het gedachtegoed. In de tweede plaats gaat het om het identificeren en het structureel betrekken van partners die na 2013 een rol willen spelen in de voortzetting van het Knooppunt Bouwen met Groen als vehikel voor het bevorderen van de functionele toepassing van groen: eigenaren van het Knooppunt Bouwen met Groen.
Uitgevoerde activiteiten
In de afgelopen jarenzijn vele activiteiten ondernomen waaronder:
Contacten met beoogde partners van het knooppunt en eigenaren van het gedachtegoed Gesprekken zijn gevoerd met potentiële partners, waaronder Innovatienetwerk, ZLTO, Anthos, VHG, Waterschappen en diverse (semi-)overheidsorganisaties. Door leden van het team zijn lezingen gegeven en presentaties gehouden op bijeenkomsten, seminars en symposia waaronder:
ondernemers in de Brainportregio en in de Midpointregio en bedrijventerreinverenigingen,
teambijeenkomsten docenten en ambtenaren
symposium Cradle to Cradle, Dag van de Biodiversiteit\
Ontwikkelen en verspreiden van publicaties en flyers Uit de BGG-periode stammen de publicaties Groene Longen in de Klas en publicaties over groen en ouderenzorg en groen in renovatiewijken. Daarnaast zijn diverse flyers ontwikkeld en verspreid over het knooppunt algemeen, green cases, thema’s, et cetera.
6019.14075
Pagina 12 van 33
Floriade workshop ‘innovatief groen voor kinderen’ Namens het Knooppunt Bouwen met Groen heeft kennispartner Kim van der Leest van Triple E een workshop ‘Wat groen kan doen’ ontwikkeld voor leerlingen van basisscholen die de Floriade hebben bezocht middels een schoolreisje. Tijdens deze workshop kregen kinderen de opdracht een groen buitenlokaal te ontwerpen. De workshop zorgde dat de mogelijkheden van innovatief groen op een aansprekende en beleefbare manier voor het voetlicht werden gebracht. De workshops waren een groot succes en hebben tot nieuwe business geleid voor Triple E als kennispartner van het Knooppunt. Het ministerie van EL&I zocht voor haar paviljoen ‘My Green World’ naar een leuke, bij de inhoud passende, doe-activiteit voor kinderen die de hele zomer heeft doorgelopen. Een aangepaste versie van de workshop “Wat groen kan doen” is op verzoek ontwikkeld en is voor de kinderen nu doorlopend beschikbaar.
De prijsvraag ‘Een Groene School! Doe je mee? Scholen zijn met een landelijke prijsvraag uitgedaagd om te komen met een totaal plan voor ontwerp, aanleg en onderhoud van groene schoolpleinen. Ofwel wie heeft het beste idee voor een groen schoolplein. Winnaar de Pantarijn uit Utrecht heeft de prijs gewonnen: een cheque van € 2.500,- voor de uitvoering en advies bij ontwerp en aanleg.
6019.14075
Pagina 13 van 33
Landelijke prijsvraag voor basisscholen Wie heeft het beste idee voor een groen schoolplein? Winnaar Pantarijn uit Utrecht Prijs: -Geldbedrag van € 2.500,-- als bijdrage aanleg -Advies over aanleg en onderhoud
Prijsvraag een groene school
Resultaten De integratie van het Knooppunt innovatief Groen en het programma Bouwen met Groen en Glas is het ultieme voorbeeld van het creëren van een breder partnerschap. Met het oog op de continuïteit van het Knooppunt zijn intensieve relaties opgebouwd met de groene sector (o.a.(Z)LTO, VHG, I Verde), het onderwijs (o.a. Has Den Bosch) en partners uit het bedrijfsleven die zich aan het Knooppunt verbonden hebben.
Samen met deze partners zijn de contouren geschetst voor een business model na 2013. In de loop van 2014 moet duidelijk worden of en hoe bestaande en nieuwe relaties een plaats vinden in de structurele inbedding van het Knooppunt. Wat betreft het gedachtegoed hebben we ervaren dat de boodschap dat groen een bijdrage kan leveren aan een veelheid aan sociaal-maatschappelijke, economische en ruimtelijke uitdagingen in toenemende mate is geland. Niet alleen het Knooppunt maar ook of juist andere partijen hebben het accent op bewustwording en promotie gelegd. Denk aan TEEB, De Groene Stad en acties vanuit de
6019.14075
Pagina 14 van 33
sector zelf. De vraag is niet meer zozeer óf groen een rol kan spelen, maar veel meer hoe dat dan zou kunnen.
6019.14075
Pagina 15 van 33
2.4
VERBINDEN
Het hart van het Knooppunt Bouwen met Groen wordt gevormd door de verbindende activiteiten met daarbinnen centraal het opsporen, aanjagen en begeleiden van innovatieve groenprojecten (green cases). Deze verbindende activiteiten vallen uiteen in drie vormen: partnernetwerk, ontmoetingen en processen van samenwerking. Tussen de deelactiviteiten bestaat een sterke wisselwerking. Wat in processen van samenwerking rondom innovatieve groenprojecten wordt geleerd wordt gedeeld in het partnernetwerk en bepaalt de agenda van ontmoetingen en vice versa.
2.4.1
VERBINDEN - PARTNERNETWERK
Doel Uitbouwen, versterken, voeden, onderhouden en benutten van het netwerk van kennis- en business partners en potentiële opdrachtgevers.
Uitgevoerde activiteiten
In de afgelopen jarenzijn vele activiteiten ondernomen waaronder:
Potentiële kennis- en business -partners zijn in beeld gebracht en benaderd.
Gesprekken zijn gevoerd met potentiële partners.
Een kenniskaart is ontwikkeld waarop partners hun expertise aangeven,
De website is gebouwd, aangepast aan veranderende omstandigheden en onderhouden.
Een linked-in groep is opgezet die inmiddels uit ruim 230 deelnemers bestaat.
Er zijn diverse nieuwsbrieven ontwikkeld en verspreid, waaronder de huidige ‘En nu Groen’.
Diverse mailingen over uiteenlopende onderwerpen zijn uitgezet.
Een twitter-account is aangemaakt en actief.
6019.14075
Pagina 16 van 33
Resultaten
Het Knooppunt beschikt over een kernnetwerk van kennis- en business-partners dat bestaat uit ruim 80 personen. Daaromheen functioneert een breder netwerk van geïnteresseerde professionals dat bestaat uit ruim 800 personen. De linked- in groep heeft ruim 230 deelnemers. Partners ontmoeten elkaar regelmatig in wisselende samenstellingen en weten elkaar inmiddels te vinden. Vanuit het Knooppunt bestaat een goed zicht op de binnen het netwerk aanwezige expertise zodat goede bundelingen van expertise gemaakt kunnen worden ten behoeve van (innovatie)vragen uit het veld.
6019.14075
Pagina 17 van 33
2.4.2
VERBINDEN - ONTMOETINGEN
Doel Inspireren, informeren, delen, ontmoeten
Uitgevoerde activiteiten Knooppunt Cafés
Voor alle contactpersonen van het Knooppunt Bouwen met Groen organiseert het Knooppunt regelmatig een Knooppunt Café. Het Knooppunt Café is een informatieve, informele bijeenkomst met als primaire doel het bieden van gelegenheid aan onze contacten om elkaar te ontmoeten, waarbij tegelijkertijd de aanwezigen worden geïnspireerd door enthousiaste sprekers en geïnformeerd over nieuwe ontwikkelingen. In totaal zijn er 12 Knooppunt Cafés georganiseerd met gemiddeld 27 deelnemers. Onderwerpen waren o.a.: waterberging, energie, verwaarding van groen, natuur, stadslandbouw en binnen-groen, waterzuivering en bodem
Symposium Groen Licht het Symposium heeft op 22 mei 2012 in Villa Flora plaatsgevonden op de Floriade in Venlo. Het programma bestond uit vier onderdelen. In de ochtend vond een rondleiding over de Floriade plaats, vervolgens volgde een netwerklunch, daarna startte het Symposium Groen Licht met als afsluiting de uitreiking van de Daylight Award 2012, de door SLD geïnitieerde architectuurprijs.
Expositie groene wanden Negen Nederlandse leveranciers presenteerden op de Floriade de belangrijkste systemen voor groene wanden, voor binnen en buiten. Het Knooppunt Bouwen met Groen organiseerde deze tentoonstelling in samenwerking met de betrokken business partners. Deze expositie werd gebruikt als aanleiding voor ontmoetingen. 6019.14075
Pagina 18 van 33
Excursies Het Knooppunt heeft twee maal een excursie georganiseerd naar Wageningen waarbij een aantal interessante toepassingen van groen in, op en aan gebouwen zijn gepresenteerd. Ook werd een excursie naar Rotterdam georganiseerd waarbij voorbeelden van stadslandbouw en groen op daken zijn bezocht. De middagen werden afgesloten met onderlinge discussies tussen deelnemers en de vertegenwoordigers van de initiatieven. Tot slot is een tweedaagse buitenland excursie georganiseerd naar Hannover met inbegrip van een cursus Bouwen met Groen en Glas.
Resultaten Deze activiteiten hebben er toe bijgedragen dat partners in het netwerk elkaar beter hebben leren kennen. Onder andere in het geval van de expositie groene wanden heeft dit geresulteerd in een intensieve samenwerking tussen partners onderlinge en met het Knooppuntteam. De Knooppuntcafés worden zeer positief beoordeeld. Met name de diversiteit aan deelnemers, de kwaliteiten van de sprekers en de onderwerpen spreken aan. Door deze combinatie vormen de Knooppuntcafés een combinatie van kennisbron en netwerkinstrument. De cafés worden bezocht door een vaste kern van deelnemers en per thema schuiven wisselende deelnemers aan.
6019.14075
Pagina 19 van 33
2.4.3
VERBINDEN – PROCESSEN VAN SAMENWERKING
Doel Het Knooppunt Bouwen met Groen jaagt processen van samenwerking aan tussen potentiële opdrachtgevers en kennis- en/of business partners of tussen deze laatste twee onderling. In groepsverband of één op één. Het Knooppunt Bouwen met groen doet dit door concrete probleemeigenaren te betrekken en te verbinden aan de juiste partners uit het netwerk zodat groen als oplossing voor een specifiek probleem of ambitie wordt omarmd. Het doel is om door samenwerking kennis te delen, innovaties te bevorderen, concrete toepassing van functioneel groen te bevorderen en om een inspiratiebron te creëren voor anderen.
Uitgevoerde activiteiten
Contacten met potentiële ‘green case’-eigenaren zijn gelegd.
Verkennende gesprekken zijn gevoerd waarbij bekeken is of groen een bijdrage kan leveren aan het geschetste probleem/vraagstuk.
In samenwerking met eigenaren en kennispartners zijn startnotities en programma’s van eisen opgesteld als kader voor de toepassing van innovatief groen.
Bijeenkomsten zijn georganiseerd waarbij kennispartners zijn geïnformeerd en geconsulteerd over de innovatievraag.
Multi-sectorale en multidisciplinaire teams van kennispartners zijn samengesteld en gekoppeld aan de vraag van een project/probleem-eigenaar.
In deze teams is gewerkt aan oplossingen met groen.
Processen en resultaten zijn geëvalueerd en gedeeld.
Resultaten In totaal zijn vanuit het Knooppunt 11 green cases geïnitieerd en 5 green cases ‘light’. Dat zijn vraagstukken waarbij het Knooppunt een beperkte adviserende en/of doorverwijzende rol heeft gehad. Een aantal green cases is succesvol geïmplementeerd. Een aantal andere green cases is om
6019.14075
Pagina 20 van 33
uiteenlopende redenen vroegtijdig beëindigd of nog niet gepigmenteerd. Redenen lopen uiteen van gebrek aan middelen tot onvoldoende draagvlak. Ook van niet-geïmplementeerde green cases is veel geleerd op het gebied van inhoud en proces en zijn resultaten vaak te gebruiken in andere situaties.. Hierna worden enkele voorbeelden van green cases gepresenteerd.
Renovatie gevel tijdelijke huisvesting Montessorischool Periode: 2011 + Esthetisch groen + bevorderen biodiversiteit + bijdrage isolatiewaarde gevel + voorkomen hittestress schoolkinderen + afvangen fijnstof voor betere luchtkwaliteit
Vergroening het Steigertje - IJburg
6019.14075
Pagina 21 van 33
Tijdelijk groen op braakliggende bouwlocatie Periode: 2013-2014 + stimulering woningverkoop + lokale voedselproductie + deels permanente recreatieve route door de wijk + ondersteuning lokale economie door corporatie
Soet op Suyt - Helmond
6019.14075
Pagina 22 van 33
Inzet groen voor natuurlijke zuivering proceswater Periode 2013-2014 + lokale zuivering (deel) proceswater (lagere afvalkosten) + tegengaan lokale verdroging + bevorderen biodiversiteit + PR waarde
Brouwerij Koningshoeve- Moergestel
6019.14075
Pagina 23 van 33
Groene inrichting bedrijfskavels Periode: 2011-2012 + groen en blauw als waterbergingsoplossing + groen als visitekaartje bedrijf + hogere vastgoedwaarde door groen
Kempisch bedrijvenpark– De Kempen
6019.14075
Pagina 24 van 33
2.5
DELEN
Doel Het is van belang dat toekomstige en huidige vak-professionals in de groene en rode sector vertrouwd raken met de inzichten van een integrale toepassing van innovatief. Doel van dit onderdeel is het bevorderen van kennisoverdracht aan aanstaande en bestaande professionals uit de rode en groene wereld m.b.t. integratie rood en groen.
Uitgevoerde activiteiten
Pilot Rood/Groen en innovatief groen in het MBO-onderwijs Vanuit Helicon is het initiatief genomen om een aantal AOC’s (groen) en ROC’s (bouwkunde) binnen een regio met elkaar in contact te brengen. Dit is gebeurd op directie-, docent- en studentniveau. In een aantal gevallen zijn tussen een ROC en een AOC in een regio gezamenlijke onderwijsmodulen opgezet.
Helicon Opleidingen heeft verder studenten en docenten betrokken bij activiteiten van het Knooppunt en waar mogelijk de resultaten van het Knooppunt verwerkt in het onderwijs.
Houtskoolschets integratie rood en groen onderwijs in het HBO
De Opleiding Bouwkunde van Avans Hogeschool heeft samen met HAS Den Bosch de contouren geschetst voor de integratie van groen en rood in het onderwijs van beide scholen. Het is niet tot een gzamenlijk programma gekomen. Wel is een teamlid van het Knooppunt werkzaam geworden als lector binnen Avans en heeft daar een ambassadeursfunctie voor de verdere integratie van groen in het onderwijs. Deze positie wordt verstevigd doordat Avans ook de projectleider van het Knooppunt levert.
Workshop Verwaarding van Groen
Het Knooppunt Bouwen met Groen heeft een interactieve workshop “Verwaarding van groen” laten ontwikkelen en uitvoeren. Beoogd doel van de workshop was dat de deelnemers de ervaring met 6019.14075
Pagina 25 van 33
betrekking tot de nieuw verkregen inzichten en aanpak direct zouden kunnen toepassen in de eigen praktijk.
Kennisateliers In het proces van het realiseren van innovatieve groenprojecten komen regelmatig vragen en knelpunten naar voren. In het Kennisatelier werken groepjes experts in circa een halve dag samen aan een oplossing voor het knelpunt. Diverse kennisateliers hebben plaatsgevonden. Voorbeelden zijn: Vitaal Groen in atria, Groen en Hygiëne in ziekenhuizen, Groen en Ouderenzorg.
Wat zijn de belemmeringen voor het toepassen van groen in ziekenhuizen? Conclusie van de dag dat er weinig belemmeringen zijn maar dat draagvlak en onbekendheid vaak negatief werken. Slechte voorbeelden hebben een grote impact. Integraal advies vanaf het begin (betrek de groenexpert)
Groen en hygiëne in ziekenhuizen
Faciliteren onderzoek Groene Schoolpleinen In 2012 is een eerste fase onderzoek uitgevoerd naar de effecten van groene schoolpleinen op vijf basisscholen in Helmond door Jolanda Maas van de Vrije Universiteit te Amsterdam. Hoewel steeds 6019.14075
Pagina 26 van 33
meer scholen bezig zijn om hun schoolpleinen te vergroenen, is het echter nog onbekend of een groen schoolplein kinderen ook daadwerkelijk uitnodigt tot meer en veelzijdiger bewegen en spelen. Ook is er geen zicht op de effecten van groene schoolpleinen op het welzijn en de ontwikkeling van kinderen. Verder speelt de vraag of een groen schoolplein het onderwijsleerklimaat binnen en buiten in positieve zin kan beïnvloeden en waar dit dan uit blijkt.
Onderzoek naar 3 bestaande schoolpleinen in Helmond: Vergelijking van een Grijs, groen /grijs en groen plein. Periode: 2012 Conclusies: -Groene schoolpleinen hebben een meervoudig positief effect -Groene schoolpleinen worden significant beter beoordeeld -Vervuiling binnen door groen schoolplein geen probleem -Voordelen groen schoolplein wegen op tegen hogere kosten -Positieve waardering voor bepaalde inrichtingselementen
Onderzoek Groene Schoolpleinen Resultaten
Met de uitgevoerde activiteiten is groen meer op het netvlies komen te staan van het rode onderwijs en vice versa. Echte integratie is nog niet van de grond gekomen en blijft een punt van aandacht voor de komende periode. De kennisateliers en workshops hebben in combinatie met de ontmoetingen gezorgd voor verrassende contacten en verbindingen en voor de opbouw en uitwisseling van kennis en ervaring.
6019.14075
Pagina 27 van 33
4
CONCLUSIES , LEASONS LEARNED EN FOLLOW-UP
4.1
CONCLUSIES
Het Knooppunt Bouwen met Groen is in januari 2012 ontstaan uit een fusie van het Knooppunt Innovatief Groen en het programma Bouwen met Groen en Glas. Het Knooppunt heeft zich ontwikkeld tot dé onafhankelijke autoriteit die innovatieve groentoepassingen aanjaagt in de bebouwde omgeving. Het beschikt over een netwerk van ruim tachtig experts vanuit heel Nederland die we daarbij inzetten. Stuk voor stuk erkende topdeskundigen op hun vakgebied of het nu gaat om plantenkennis of constructies voor groene daken of verticale groengevels. Met als resultaat de functionele inzet van groen in de bebouwde omgeving én kennis- en business-ontwikkeling voor de partners uit bedrijfsleven en onderwijs. Inmiddels wordt het Knooppunt gevraagd als partner in innovatieve groene (gebieds)ontwikkelingsprocessen in heel Nederland. Van Prinses Maxima Centrum voor kinderoncologie in Utrecht tot het Nordwin College in Friesland. Met als uitvalsbasis ZuidoostBrabant, waar altijd het accent van onze activiteiten heeft gelegen. Door tussenkomst van het Knooppunt zijn opdrachten verstrekt aan de business partners die daarmee nieuwe kennis en/of omzet hebben gegenereerd. Ook in het onderwijs wordt het Knooppunt steeds beter zichtbaar; zo heeft Avans Hogeschool een teamlid van het Knooppunt tot lector ‘Innnovatie Bouwproces en Technieken’ benoemd waarbinnen bouwen met groen een onderzoeks-domein is. In de periode 2010-2013 beschikte het Knooppunt over middelen van de initiatiefnemers SRE, Provincie Noord-Brabant, Helicon Opleidingen en Productschap Tuinbouw. Deze middelen zijn met name ingezet om green cases – innovatie groentoepassingen- aan te jagen en te helpen realiseren. Tegelijkertijd werkte het Knooppunt aan een business model voor de periode na 2013. Partnerschappen met onder andere de groene sector zijn aangegaan en een toetsing in de markt wijst erop dat er bestaansrecht is voor het Knooppunt na de subsidieperiode.
6019.14075
Pagina 28 van 33
4.2
LESSONS LEARNED
We hebben in de afgelopen jaren veel kennis en ervaring opgedaan. Enkele lessen voor de toekomst zijn:
Van promotie naar de ‘hoe’- vraag We hebben de indruk dat de positieve effecten van groen inmiddels breed bekend zijn. Veel meer speelt de vraag ‘hoe’ groen op innovatieve wijze toegepast kan worden. Daarbij gaat het niet eens zozeer om de kwaliteiten en multifunctionaliteit van groen – er zijn veel innovatieve toepassingen bekend- maar veel meer om de wijze waarop kosten en baten verdeeld worden zodat groen een acceptabel alternatief wordt en over de wijze waarop partijen met elkaar moeten samenwerken om tot optimale toepassingen te komen (procesinnovatie).
Langdurig trajecten Innovatietrajecten in het algemeen zijn trajecten van lange adem. Dit geldt des temeer voor innovaties met groen omdat de fase tussen ontwerp, aanleg en onderhoud/beheer over jaren verspreid kan zijn en bovendien verschillende verantwoordelijken en eigenaren kent. Vaak wordt het Knooppunt in een vroeg stadium gevraagd maar ontstaat het gevaar dat groen pas weer op de agenda komt als het ontwerp voor het gebouw of het gebeid nagenoeg gereed is. Dan is het te laat om groen functioneel in te zetten en resteert de esthetische functie. Een kosten/baten-analyse valt dan vrijwel altijd nadelig uit. De kunst is dus om ‘groen’ aan tafel te houden, van de start tot het einde.
Procesleiding binnen het team belangrijker dan inhoudelijke kennis Vanwege het moeizame karakter van innovaties met groen is een ijzersterke/dedicated procesleider van wezenlijk belang. Vastbijten en niet meer loslaten. Keer op keer groen agenderen. Inhoudelijke
6019.14075
Pagina 29 van 33
kennis is uiteraard van belang, maar die zit voldoende bij de kennis- en business partners. De procesleider moet de weg voor het etaleren en benutten van die kennis vrijmaken.
Kennis ≠ belangen en weten ≠ doen De groene sector kent een eigen dynamiek die soms lastig te doorgronden is. Belangen kunnen het optimaal benutten van kennis in de weg staan waardoor weten niet altijd leidt tot doen.
Multi- sectorale en multidisciplinaire teams hebben de toekomst De maatschappelijke uitdagingen van de toekomst vragen om cross-overs tussen verschillende sectoren en disciplines. Het Knooppunt heeft daar op ingespeeld door in eerste instanties diverse disciplines uit de groene en rode wereld samen te brengen. Deze verfrissende benadering wordt door veel partners als de kracht van het Knooppunt ervaren. In de toekomst zal nog meer thematische basis gewerkt moeten worden (gezondheid, voeding, energie, water, et cetera) waarom heen dan multi-sectorale en multidisciplinaire teams gebouwd worden.
De groene sector kan het niet alleen Het ontbreekt de groene sector vaak aan inzichten, ervaring en mogelijkheden om zelfstandig tot integratie met andere sectoren te komen. Ondersteuning en handreikingen vanuit andere sectoren zijn van belang.
Productinnovatie en business is voor ondernemers Het Knooppunt wil bijdragen aan een groene economie met business voor de groene sector. Ondernemers zijn prima in staat om aan productinnovatie te doen. De rol voor het Knooppunt ligt meer bij procesinnovaties waardoor en ruimte ontstaat voor productinnovatie en business. Deze rol impliceert wel dat resultaten moeilijk meetbaar zijn.
6019.14075
Pagina 30 van 33
Rood en groen hebben verschillende belangen De belangen van de groene sector om groen in de bebouwde omgeving te integreren zijn heel anders dan die van de rode sector. Voor de groene sector gaat het om potentiële business. Voor de rode sector om een oplossing naast een veelheid aan vaak in eerste instantie goedkopere oplossingen. Met dit verschil moeten we rekening hebben in de verdere positionering van het Knooppunt. Het rode en groene onderwijs zijn twee werelden Integratie van rood en groen onderwijs bleek in de afgelopen periode een brug te ver. Eerst moet het traditionele groene onderwijs doorspekt worden met de inzichten rond innovatieve toepassingen van groen. Dat vraagt om bewustmaking en kennisoverdracht. Pas als een bepaalde mate van besef, bekwaamheid en kennis is ontstaan kan de relatie met het rode onderwijs goed tot stand komen. Het start met toepassing van kennis in het rode en groene onderwijs.
Het mechanisme van het Knooppunt werkt Het Knooppunt als onafhankelijke autoriteit die optimale multi- sectorale en multidisciplinaire clusters van experts verbindt aan vraagstukken uit de markt en/of maatschappij. Dat is een mechanisme dat aanspreekt en werkt.
6019.14075
Pagina 31 van 33
Het netwerk is het werkkapitaal Het deel uitmaken van het Knooppuntnetwerk is voor veel partners een belangrijke legitimatie voor het Knooppunt. In de afgelopen jaren heeft het Knooppunt vaak voor het netwerk gewerkt. In de toekomst is de uitdaging om het netwerk veel meer zelf-activerend en zelf-organiserend te laten zijn. Daarmee worden krachten in het netwerk optimaal benut, ontstaat een sterker commitment en blijven kosten acceptabel.
4.3
FOLLOW-UP
In 2013 heeft een uitgebreide marktverkenning plaatsgevonden naar de toekomstige positie van het Knooppunt. Daar is uitgekomen dat het Knooppunt als aanjager van innovaties met groen bestaansrecht heeft. Momenteel wordt met kennis- en business-partners en andere geïnteresseerden gewerkt aan een werkbaar model voor de korte en langere termijn.
6019.14075
Pagina 32 van 33
6019.14075
Pagina 33 van 33
