Eindrapport project Simulatieschool

Eindrapport project Simulatieschool Project KM KM2_09045

Lectoraat Goed Bestuur en Innovatiedynamiek in Maatschappelijke Organisaties Interfacultair Kenniscentrum Publieke Zaak/Kenniscentrum Kwaliteit van Leren Bisschop Hamerhuis Verlengde Groenestraat 75, H 221 6525 EJ Nijmegen

1

Inhoudsopgave Inhoudsopgave

2

1

Inleiding

4

2

Evaluatie projectdoelstellingen

6

2.1 2.2

Inleiding Ontwerp van een gesimuleerde, krachtige en competentiegerichte leeromgeving

6 6

1

Masja is de moeder van leerlingen van basisschool de Lanteerne

15

2

Na de eerste dag waarop studenten van Pabo Groenewoud Nijmegen de school overnemen.

15

2.3 2.4 2.5

Een exemplarische, competentiegerichte leeromgeving Verdere introductie van simulatie en gaming in het curriculum Verdere ontwikkeling van kenniscirculatie

16 18 19

3

Projectorganisatie en begroting

21

3.1 3.2

Organisatie Begroting en realisatie

21 21

4

De toekomst van de simulatie(school)

22

Bijlage 1 Resultaten digitale evaluatie en open vragen PABO

23

Bijlage 2: Evaluatieresultaten De Lanteerne

29

Bijlage 3 Projectorganisatie

30

Bijlage 3 Risico-analyse en consequenties voor project-aanpak

31

Bijlage 4 Financiële verantwoording

33

2

3

1

Inleiding

In het kader van de stimuleringsregeling Krachtig Meesterschap heeft de Hogeschool van Arnhem en Nijmegen een subsidie toegekend gekregen van € 600.000, - voor de ontwikkeling van de simulatieschool. Aanleiding voor de ontwikkeling van de simulatieschool is het sterk in ontwikkeling zijnde beroep van leerkracht primair en voortgezet onderwijs en de vraag naar een ‘nieuwe professionaliteit’ die dit met zich meebrengt. Onder andere de opkomst van brede scholen, de maatschappelijke druk op het onderwijs als opvoedende instantie, de nadruk op verantwoording, veranderend inspectietoezicht en veranderende bestuursorganisaties, zorgen ervoor dat van leerkrachten veel meer gevraagd wordt dan goed functioneren en betrokkenheid bij het primaire proces dat zich grotendeels in de 'eigen' klas afspeelt. Actief bijdragen aan de hele schoolorganisatie en aan de resultaten daarvan is in toenemende mate onderdeel van de professionele bagage van leerkrachten in PO en VO. De HAN Pabo en ILS willen studenten opleiden die deze nieuwe professionaliteit hanteren, en die als beroepsbeoefenaar een bijdrage kunnen leveren aan innovatie van bestaande werkpraktijken. Voor de vorm ‘simulatie’ is gekozen, omdat de nieuwe professionaliteit waarover wij spreken nog in onvoldoende mate geoefend kan worden in de echte praktijk van studenten, omdat studenten zich in stages voornamelijk bezig houden met het primaire proces in de klas, terwijl deze professionaliteit het samenwerken en – leren als team betreft en het samenwerken met de bestuurlijke en maatschappelijke omgeving van de school. De simulatieschool is erop gericht om (aankomend) leerkrachten te laten ervaren dat het tot ieders professionele bagage behoort om als team verantwoordelijkheid te dragen voor – en zich te verantwoorden over - het functioneren van de school als geheel, en om als team op professionele wijze te streven naar het beste resultaat voor elke deelnemer. Het analyseren/onderzoeken van de eigen werkpraktijk op basis van concrete gegevens en werken aan verbetering op basis van analyse, is inherent onderdeel van het beroep van leerkracht en is een continu onderwerp van gesprek (intern en extern) in een goed functionerende school. Het idee van de Simulatieschool is eigenlijk al in 2008 geboren. In het najaar ging een projectgroep met betrokkenheid van het werkveld PO al aan de slag met de ideeënontwikkeling. Ook het werkveld van het voortgezet onderwijs toonde toen al belangstelling. Het leidde in het voorjaar van 2009 tot een eerste, beperkte pilot bij de Pabo Arnhem met een tweetal groepen. Op basis van de resultaten realiseerden we ons dat we in rudimentaire vorm iets ontwikkeld hadden dat grote mogelijkheden voor de relevantie en aantrekkelijkheid van het curriculum van de lerarenopleidingen bood. We zijn de commissie Krachtig Meesterschap dankbaar voor de gelegenheid die ons is geboden om het verder te ontwikkelen. Hoewel we dus al een tijdje bezig waren, is de officiële looptijd van dit KKM-project 1 januari 2010 – 30 juni 2012. Maar het feit dat we al begonnen waren, heeft ongetwijfeld veel bijgedragen aan de effectiviteit waarmee we te werk konden gaan. En nog hebben we het gevoel dat er nog heel veel moet gebeuren en heel veel meer mogelijk is. In deze eindrapportage wordt verslag gedaan van het project ‘tot nu toe’: hoewel het project officieel ophoudt, gaat de ontwikkeling op een aantal punten verder, zoals we in een later hoofdstuk nog zullen etaleren. De subsidie houdt op, maar de ontwikkeling van het werken met simulaties als leeromgeving gaat door! Deze eindrapportage bouwt voort op de tussenrapportage van het project tot 1 december 2010, die op 9 december 2011 besproken werd tijdens een werkbezoek van de subsidiecommissie. Een deel van de teksten komt overeen met die in de tussenrapportage, maar waar nodig zijn deze geactualiseerd en aangevuld met de ontwikkeling in de periode erna. Bovendien heeft het lectoraat in aanvulling op de reguliere

4

evaluaties in de HAN-spiegel uit eigen middelen een kwalitatief onderzoek laten uitvoeren naar de effectiviteit 1 van de simulatieschool , dat een bijlage vormt bij deze eindrapportage. In het kader van dit onderzoek heeft ook nog een evaluatieve conferentie plaatsgevonden, waarvan de resultaten in rapport zijn opgenomen en die een bouwsteen vormen in deze rapportage. Frans de Vijlder Lector Goed Bestuur en Innovatiedynamiek in Maatschappelijke Organisaties en Projectleider Simulatieschool.

1

Lindemann, B & E. van den Berg (2012). Schuivende beroepsbeelden van leraren. Een kwalitatief onderzoek naar de effectiviteit van de simulatieschool. Nijmegen: HAN Lectoraat Goed Bestuur en Innovatiedynamiek in Maatschappelijke Organisaties.

5

2

2.1

Evaluatie projectdoelstellingen

Inleiding In het projectplan van de simulatieschool is een viertal doelstellingen voor het ontwerpen van de simulatieschool omschreven. De primaire doelstelling werd omschreven als “samen met het werkveld en lectoren van de faculteit Educatie een gesimuleerde, krachtige en competentiegerichte leeromgeving te ontwerpen, waarin intensief (‘real-life) geoefend kan worden met het samenwerken met collega’s, het door teamsamenwerking analyseren en verbeteren van de eigen praktijk en prestaties en met het samenwerken met de omgeving, in de context van het bijdragen aan de schoolorganisatie.” Daarbij was een drietal nevendoelstellingen geformuleerd, te weten:  een exemplarische, competentiegerichte leeromgeving;  verdere ontwikkeling van gaming en simulatie in het curriculum;  verdere ontwikkeling van kenniscirculatie. We zullen de resultaten op deze vier doelstellingen achtereenvolgens bespreken. Gelet op de volgorde van belangrijkheid, is de aandacht voor de hoofddoelstelling daarbij het grootst.

2.2

Ontwerp van een gesimuleerde, krachtige en competentiegerichte leeromgeving De primaire doelstelling van het project Simulatieschool is om samen met het werkveld en lectoren van de faculteit Educatie een gesimuleerde, krachtige en competentiegerichte leeromgeving te ontwerpen, waarin intensief (‘real-life) geoefend kan worden met het samenwerken met collega’s, het door teamsamenwerking analyseren en verbeteren van de eigen praktijk en prestaties en met het samenwerken met de omgeving, in de context van het bijdragen aan de schoolorganisatie. In het projectplan is opgenomen dat de simulatieschool in eerste instantie onderdeel wordt van het curriculum van de Pabo (lerarenopleiding PO) en later ook onderdeel van het curriculum van ILS (lerarenopleiding VO). Ook werd in het project voorzien in het aanbieden van een simulatie aan reeds werkende leraren, in het kader van hun verdere professionalisering. De mogelijkheid om de simulatie hiervoor te benutten, was zowel voor de PO-bestuurders als die in het VO een aantrekkelijke gedachte. Hun idee was dat hieraan grote behoefde bestond als instrument om de genoemde competenties verder te ontwikkelen.

2.2.1

PABO

Realisatie In de uitvoering van het project is gestart met de doorontwikkeling van een leeromgeving die een eerdere pilot al was uitgeprobeerd: simulatieschool ‘De Posbank’ voor de Pabo. De afgelopen periode zijn daar meerdere sets aan toegevoegd, ontwikkeld met het werkveld, zoveel mogelijk op basis van reële casuïstiek. De simulatieschool bestrijkt een relatief korte periode (één week) en is een intensieve onderwijsvorm (meer dagen aaneengesloten), waarin studenten worden ‘ondergedompeld’ in diverse functies binnen de schoolorganisatie en waarin een groepsproces (teamleren) op gang komt. De Simulatieschool is gedurende deze week open tussen 9.00 en 17.00 uur en heeft een eigen website, schoolgids, telefoon, begroting et cetera. De studenten krijgen in hun rol van leraar te maken met het College van Bestuur, ouders, collega´s van de brede schoolgemeenschap en met de onderwijsinspectie. De studenten werken aan een centrale “opdracht” vanuit het ‘college van bestuur’. Het ‘college van bestuur’ onderhoudt tijdens de week nauw contact met de school(leider) en vraagt continu om verantwoording. De Simulatieschool zit vol met incidenten die zich ook kunnen voordoen in een ‘echte’ school en waarop het team moet reageren. Bijvoorbeeld een bezorgde moeder die ontdekt heeft dat haar dochter via MSN wordt gepest door klasgenoten en daarover een gesprek wil. Of een vader die ontzet6

tend kwaad is: hij heeft net in de krant gelezen dat de school als ‘zwak’ is beoordeeld door de onderwijsinspectie; iets dat hij al een hele tijd zo ziet, alleen erkent niemand dat!. Dagelijks legt de directie van de school – bestaande uit studenten – verantwoording af aan het College van Bestuur: wat is er vandaag gebeurd, welke knelpunten zijn er en wat is er nodig om voortgang te boeken? . Aan het einde van de simulatieweek presenteren de studenten een verbeterplan aan het bestuur. Het ‘game-element’ wordt van meet af aan ingebouwd, waarbij schoolteams met een zeker competitieelement worden uitgedaagd om zo goed mogelijk te functioneren (onderling en in relatie tot de omgeving van de school). Bijzonder is dat professionals, zoals leraren, directeuren, bestuurders en inspecteurs, het idee mee hebben ontwikkeld en een grote bijdrage leveren aan de Simulatieschool. Sommigen spelen zelfs een authentieke rol in de simulatie, bijvoorbeeld die van onderwijsinspecteur of schoolbestuurder. Ook acteurs spelen rollen in de Simulatieschool. Allen voorzien de studenten dagelijks van feedback. Om het leren van deelnemers aan de Simulatieschool te verdiepen en expliciet te maken, zijn er elke dag vaste momenten gepland waarin de deelnemers even afstand kunnen nemen van de simulatie. Onder begeleiding van een docent wordt er gereflecteerd, wordt wat er gebeurd is binnen (theoretische) kaders geplaatst, worden concrete voornemens geformuleerd en wordt zo nodig geoefend met nieuw gedrag. Tabel 1 geeft de gerealiseerde aantallen weer. Tabel 1: Deelnamecijfers simulatieschool PABO Tijdstip m-j Locatie A/N Studenten Teams 01-2010 A 53 3 02-2010 N 28 2 06-2010 N 27 2 10-2010 A 91 6 11-2010 N 27 2 01-2011 N 20 2 05-2011 N 21 2 10-2011 A 102 6 03-2012 A 58 3 03-2012 N 90 6

Begeleiders 3 4 4 6 4 4 4 6 3 10

CvB-leden 1 2 3 2 6 3 3 2 2 4

Acteurs 6 7 8 8 3 8 8 8 8 16

Inspectie Ja Ja Ja Ja Ja Ja Ja Ja Ja Ja

Evaluatie Na afloop van elke simulatieweek heeft onder studenten een evaluatie plaats gevonden. Dit betreft in eerste instantie schriftelijke vragenlijsten en handmatige verwerking. Daarna is de vragenlijst aangepast en gedigitaliseerd en opgenomen in het standaard instrumentarium van het kwaliteitszorg systeem van de Pabo. De resultaten van de digitale afnamen en – als illustratie – een complete lijst van antwoorden op de open vragen uit een der simulaties zijn opgenomen in bijlage 1. De uitkomsten van de evaluatie zijn gebruikt om de opzet en uitvoering van de simulatieschool verder aan te scherpen en op een aantal punten aan te passen. Uit de studentevaluaties kan geconcludeerd worden dat de simulatieschool door studenten als een krachtige en intensieve leeromgeving ervaren wordt om te oefenen met de competenties samenwerken met het team en samenwerken met de omgeving. Studenten zijn het in hoge mate eens met de volgende uitspraken in de schriftelijke evaluaties:  “Ik heb in de simulatieschool geleerd wat het van een leerkracht vraagt om een professionele bijdrage te leveren aan de kwaliteit van de schoolorganisatie.”  “Ik heb in de simulatieschool geleerd wat het van een leerkracht vraagt om op professionele wijze samen te werken met het team, en met de omgeving”  “De simulatieschool heeft me geleerd om aan mijn leerpunten te werken”

7

    

“Ik heb in de simulatieschool geleerd hoe belangrijk het is om als leerkracht over de competenties samenwerken met collega’s en samenwerken met de omgeving te beschikken” “Ik vond het niveau van de simulatieschool hoog” “Ik voelde me gedurende de week erg verantwoordelijk als teamlid en groepsleerkracht” “De opdracht om een verbeterplan te schrijven was uitdagend” “Het bezoek van de inspectie heeft me veel leerervaringen opgeleverd”

De Gelderlander, 27-10-2010

In bijlage 1 is als illustratie van de feedback, die we krijgen op de open vragen in de simulaties, van een der simulatie de ‘ongekuiste’ feedback uit twee groepen weergegeven. Uitspraken van studenten in reactie op open vragen uit de evaluaties bevestigen het beeld van een krachtige en intensieve leeromgeving. Studenten geven bijv. aan dat de simulatieschool leerzaam, uitdagend, verdiepend en realistisch is. Leeropbrengsten die studenten noemden waren o.a. de noodzaak en meerwaarde van teamsamenwerking, kennis over organisatiestructuren en bestuur, kennis over verantwoordelijkheden van docenten in relatie tot schoolverbetering, kennis over het analyseren van data (leerlingendossiers, inspectierapport, evaluaties), kennis over kwaliteitszorg, vaardigheden in gespreksvoering met ouders en met het team onderling. De kracht van de leeromgeving wordt benadrukt door studenten in evaluatiegesprekken, waarin ze aangeven nog nooit zo hard gewerkt te hebben, al ‘spelende’ aan het leren te zijn en het gevoel hadden echt verantwoordelijk te zijn voor een school. Studenten geven aan dat ze in de simulatie weliswaar iets ‘moeten’ doen; niet omdat de opleiding dat vraagt, maar omdat het werk dat vraagt. Dat motiveert intrinsiek. De studentevaluaties geven ook zicht op verbeterpunten om van de simulatieschool een nog krachtiger en intensiever leerconcept te maken. Een belangrijk aandachtspunt is de opvolging van de simulatieschool in het curriculum en in de begeleiding. Studenten gaven in eerste instantie aan dat ze nog weinig beeld hadden van de wijze waarop ze aan de leerpunten die ze ervaren hadden tijdens de simulatieschool konden gaan werken. Ook het aantal cases/incidenten in de simulatieschool was in de ogen van studenten nog te beperkt, waardoor niet alle studenten zelf konden oefenen met gesprekken met externen. Een ander aandachtspunt was de informatieverstrekking (vooraf), zodat voor studenten duidelijker is wat van hen verwacht wordt, waar het verbeterplan aan moet voldoen en wat de spelregels van de simulatie zijn. Deze aspecten krijgen inmiddels aandacht (zie verderop in deze paragraaf) en worden reeds anders ervaren door studenten. Over het competitie-element en het verdienen van punten in de simulatieschool zijn studenten wisselend enthousiast. Studenten vinden het enerzijds motiverend, maar ze herkennen ook de risico’s van een te sterke

8

focus op scores i.p.v. op de inhoud en op het leren. Het realistische karakter van de simulatie kan volgens studenten nog vergroot worden door een nog grotere mate van onvoorspelbaarheid. Een belangrijk aandachtspunt ter verbetering van de simulatie is de theoretische verdieping m.b.t. de thema’s van de simulatie. Dit kan samenhangen met de opvolging van de simulatieschool in de rest van het Pabocurriculum. Ook acteurs, m.n. bestuurders die als acteur betrokken waren, geven in de evaluatie aan dat de theoretische verdieping wat hun betreft nog versterkt kan worden. Ze worden in hun rol door studenten benaderd met inhoudelijke vragen waarmee studenten op een andere plek en op een ander moment mee bezig zouden moeten kunnen zijn. Uit evaluaties van acteurs, bestuurders en begeleiders kan verder hoofdzakelijk geconcludeerd worden, dat de simulatieschool ook door hen ervaren wordt als een bijzonder zinvolle, intensieve week, waarin studenten ‘boven zichzelf uitstijgen’. De inhoud van de simulatie sluit wat hen betreft goed aan bij de professionaliteit die nodig is in het veld. Ze geven aan dat daar meer aandacht voor mag zijn in de lerarenopleiding, en ze waarderen dat dit opgepakt wordt. Acteurs geven verschillende keren aan dat ze ook zelf geleerd hebben van hun participatie in de simulatie over samenwerking met de schoolomgeving. Hoewel acteurs de simulatieschool in grote mate als ‘echt’ ervaren hebben, geven ze een aantal tips om de simulatie een nog reëler karakter te geven. Ze zijn van mening dat een zo hoog mogelijk realiteitsgehalte bijdraagt aan het leerrendement. De tips hebben betrekking op gegevens in de schoolgids, op het wel/niet verstrekken van achtergrondinformatie, op dossier- en financiële informatie waarover studenten beschikken, en op de begeleiding/interventies door begeleiders. Aanpak verbeterpunten De verbeterpunten die uit de evaluaties naar voren komen vormen telkens input voor de daaropvolgende uitvoering: a. De informatieverstrekking is verbeterd met een vernieuwde presentatie (PowerPoint) van het ‘college van bestuur’ bij de start van de week, waarin meer aandacht is voor opdracht- en doelformulering’. b. Bij de Pabo (Nijmegen) is de simulatieschool meegenomen bij de herziening van het curriculum en is de simulatieschool onderdeel van een leerlijn rondom de beroepstaak ‘bijdragen aan de schoolorganisatie’. In de leerlijn worden studenten ondersteund met concepten die ze nodig hebben bij het werken in de schoolorganisatie. Het plan is om de concepten te bundelen in een syllabus. Naast concepten krijgen studenten ook vaardigheden aangereikt, bijv. het werken met het Cito LVS. De Pabo heeft het Cito programma aangeschaft, waardoor studenten kunnen oefenen met het invoeren en analyseren van data en daaruit conclusies trekken voor een vervolgaanpak. c. Naast de leerlijn is de simulatieschool onderwerp van gesprek tussen student en studieloopbaanbegeleider (SLB-er). De SLB-er stimuleert studenten om te reflecteren op de leerervaringen in de simulatieschool, deze te verbinden aan de competenties van de student (SBL 5&6) en deze te vertalen naar een POP voor de afstudeerfase. d. Begeleiders van de simulatieschool besteden veel aandacht aan begeleidervaardigheden doordat ze in duo’s (ervaren - nieuw) begeleiden en met elkaar overleggen over de interventies die ze doen. Begeleiders zijn zich steeds meer bewust van de essentie van het begeleiden van een simulatie, waardoor ze met hun begeleiding het leren verdiepen ‘op afstand’ van het werken in de simulatie. e. In de try-out van het ILS is geëxperimenteerd met een variant zonder competitie element, waarbij de scores van de acteurs slechts gebruikt werden om de kwaliteit van de prestatie te duiden en niet als middel om te concurreren met de andere school. Evaluatiegegevens van de try-out van het ILS (“SG Brakkestein”) laten zien dat studenten ondanks het ‘gebrek’ aan competitie erg gemotiveerd en intensief gewerkt hebben. Het ‘spelelement’ hebben deze studenten weliswaar ervaren, maar niet gekoppeld aan de punten/strijd, maar gekoppeld aan de werkvorm simulatie.

9

f.

De tweede volledig nieuwe set die is ontwikkeld voor de Pabo is afgeleid van een bekende school, waardoor we kunnen beschikken over een volledig ‘dashboard’ aan gegevens (schoolgids, inspectierapport, kind dossiers, financiën, leerlingvolgsysteem). Dit maakt de simulaties nog consistenter en rijker, aangezien het gaat om reële, geanonimiseerde gegevens, en de data dan één logisch geheel vormen. De laatste evaluatiegegevens van deze nieuwe versie (“De Ster”) laten zien dat de organisatie van de simulatieschool en de spelregels als duidelijker ervaren worden door studenten. Daarentegen maken de evaluatiegegevens ook zichtbaar dat de simulatie als minder ‘echt’ ervaren en voelen studenten zich wat minder verantwoordelijk. Het kan zijn dat het bovenstaande met elkaar samenhangt. Dit zal nader onderzocht moeten worden en vormt weer input voor de doorontwikkeling in het komende jaar.

Blijvend effect? De simulatieschool is een ‘geconcentreerde ervaring’, één week in een curriculum van meerdere jaren. Is er wel een blijvende impact? Om die vraag te beantwoorden, hebben we onafhankelijke en voor de studenten onbe2 kende onderzoekers interviews laten afnemen. De onderzoekers, Berit Lindemann en Els van den Berg van het Zijlstra Center van de VU Amsterdam, hebben interviews gehouden met studenten die wel aan de simulatieschool hebben deelgenomen, maar ook met een vergelijkbare groep studenten die niet aan de simulatieschool heeft deelgenomen en met leraren die al een tijdje in het onderwijs werkzaam zijn (en dus ook niet bekend waren met de simulatieschool). In hun concluderend hoofdstuk stellen de onderzoekers vast dat de simulatieschool inderdaad effect heeft gehad op de beroepsbeelden van toekomstige leraren. Zij zijn zich meer bewust geraakt van de schoolorganisatie als geheel, waar de rol van directie en bestuur meer betekenis voor hen heeft gekregen en waarbij externe partijen als de Onderwijsinspectie maar ook maatschappelijke partners een rol spelen. Zij zijn zich hiervan meer bewust dan de toekomstige leraren die geen simulatieschool gevolgd hebben. Het gerealiseerde effect is vooral als een eerste bewustwording te definiëren, want ook de toekomstige leraren die deelnamen aan de simulatieschool hanteren een vrij interne focus wanneer zij praten over hun beroep. Het gaat dan vooral over de complexiteit van het begeleiden en onderwijzen van kinderen. Echter, daarin krijgen ouders in hun beroepsbeeld een meer prominente plaats en is men nieuwsgierig geraakt naar andere belanghebbenden. Dit is bij toekomstige leraren zonder deelname aan de simulatieschool niet geconstateerd. De al werkende leraren bevestigen het beeld dat de competenties die in de simulatieschool aan bod zijn gekomen relevant zijn voor de praktijk. Het wordt door leraren als lastig ervaren om alle taken waarmee zij zich geconfronteerd zien een plek te geven binnen hun dagelijkse werk. Ontwikkelingen als decentralisering en horizontalisering maakt dat het samenwerken met collega’s en de omgeving noodzakelijk is om maatschappelijke vraagstukken die ook in de school spelen het hoofd te bieden. Deze leraren zien de noodzaak van samenwerking minder, omdat die grotere maatschappelijke context voor hen minder bekend lijkt te zijn (onduidelijkheid over politiek, stichtingsbeleid etc.). Zij ervaren dergelijke ontwikkelingen als maatschappelijke druk die er voor zorgt dat van hen vooral veel ‘extra’s wordt gevraagd’, en dat ‘extra’ is lastig te integreren in het hun beroepsbeeld. Zij houden daarbij veelal vast aan het referentiekader dat de eigen klas en hun ‘oude’ beroepsbeeld hen biedt. Tegelijkertijd geven zij aan het relevant te achten dat toekomstige collega’s geleerd wordt samen te werken met collega’s en de omgeving om mee te kunnen in de ontwikkelingen die gaande zijn. De bevindingen zijn relevant voor de simulatieschool/PABO, aldus de onderzoekers. Door het bieden van een nieuw perspectief en nieuwe beelden over de school en het beroep ontstaan verschuivingen in de beroepsbeelden van toekomstige leraren, evenals nieuwe interesses. Toekomstige leraren zijn enthousiast over die perspectiefwissel. De ervaring in de simulatieschool stimuleert hen tot een actieve houding waarbij zij meer inzicht en informatie willen over de school context. Wil het echter beklijven dan dient dat andere perspectief op het beroep een meer structureel karakter te krijgen, dat is niet te realiseren met één projectweek, aldus Lindemann en Van den Berg. Hoe kan – meer structureel in het curriculum – een ander/uitgebreider beroeps2

Zie voetnoot 1.

10

beeld kan worden opgeroepen? En hoe je studenten kunt helpen om daarvoor de benodigde competenties te verwerven? Het is tevens gebleken dat al werkende leraren worstelen met de vraagstukken die in de simulatieschool worden aangeboden. Ook zij zouden baat kunnen hebben bij dergelijke praktijk simulaties als oefen- en leeromgeving om dergelijke competenties te ontwikkelen. Daarmee wordt de nieuwe professionaliteit op verschillende vlakken verder ontwikkeld, namelijk zowel bij leraren als de toekomstige leraren. 2.2.2

ILS

Realisatie Er is de afgelopen jaren materiaal ontwikkeld en ontworpen voor het ILS en er hebben een viertal goede pilotgroepen gedraaid, waarvan twee maal in samenwerking met de eerstegraads lerarenopleiding van de Radboud Universiteit (ILS-RU), waardoor eerste en tweedegraads gezamenlijk konden participeren. In oktober 2010 heeft de simulatieschool (SG Brakkestein) voor het eerst gedraaid met twee groepen ILS-HAN studenten (19 studenten). In juni 2011 is de samenwerking met ILS-RU gezocht, om op die manier een extra dimensie in de simulatieschool te creëren en samenwerking tussen eerstegraads en tweedegraads leraren te realiseren. Uiteindelijk hebben 12 studenten geparticipeerd in de simulatieschool ‘het Erasmuscollege’. In februari 2012 heeft er een samenwerking tussen studenten van Pabo (Groenewoud en Arnhem) en ILS-HAN plaatsgevonden binnen de minor onderwijskundig leiderschap. Hier hebben 10 studenten geparticipeerd in simulatieschool SG Brakkestein. In juni 2012 heeft de simulatieschool ‘het Erasmuscollege’ opnieuw gedraaid met een zevental studenten van ILS-HAN en ILS-RU. Tabel 2: Deelnamecijfers simulatieschool ILS Tijdstip m-j Variant Studenten 10-2010 HAN 18 06-2011 HAN-RU 12 02-2012 Minor 10 06-2012 HAN-RU 7 * Inspecteursrol vervuld door bestuurder VO

Teams 2 1 1 1

Begeleiders 4 4 3 3

CvB-leden 1 1 1 1

Acteurs 8 8 7 13

Inspecteur Ja Nee* Nee Ja

Bij het ILS ligt het aantal deelnemers ruim onder het streefaantal van 50 uit het projectplan. Dit is enerzijds het gevolg van de opzet van het curriculum van het ILS waarin de stage als een lint door het leerjaar is geprogrammeerd, waardoor er weinig studenten in de gelegenheid zijn een aaneengesloten week in de simulatieschool te participeren en anderzijds de behoefte eerst een aantal pilots uit te voeren om de implicaties voor de organisatie goed te overzien.Er vinden gesprekken plaats met het ILS hoe de simulatieschool op termijn in het curriculum kan worden ingepast, zodanig dat alle studenten kunnen participeren (zie verderop). Evaluatie De evaluaties van de simulatieschool zijn over het algemeen positief. Voor studenten is het een andere, nieuwe manier van leren en een kennismaking met aspecten die niet zo diepgaand in de het huidige regulier opleidingsprogramma terugkomen. Het gaat dan vooral om de omgang met de incidenten en de kennismaking met de onderwijsinspectie. Het bezoek van de onderwijsinspectie in juni 2012 is door de studenten zeer waardevol ervaren. Het gaf hen een beeld van hoe de onderwijsinspectie naar scholen kijkt en omgaat met (zeer) zwak beoordeelde scholen. Enkele reacties van deelnemende studenten:  Het is zeer leerzaam, je leert dingen die je tijdens de opleiding niet leert  Het was leuk, nuttig en intens  Ik ben me meer bewust geworden van het organisatievermogen van een leraar buiten je eigen les om.  Het was heel erg leerzaam om een plan van aanpak op te zetten voor een zwak verklaarde school. We hebben de talenten van iedereen gebruikt om de punten te verwerken tot één plan van aanpak. Door veel 11

 

met elkaar samen te werken, hebben we veel van elkaar geleerd. Het vraagt erg veel van een docent en het heeft erg veel inspanning gekost om tot dit resultaat te komen. Het was intensief, de normale lessen overstijgend Ik heb geleerd dat een goed verzorgde administratie, duidelijke afspraken en goede communicatie erg belangrijk zijn.

Structuur van opleidingen ILS als organisatorische uitdaging Er is echter wel gebleken dat het structureel inbedden in het curriculum van het ILS een grote uitdaging is. Door de complexiteit van de 12 lerarenopleidingen (verschillende curricula)en de plaats van de minor in het 4-jarig curriculum is het moeilijk een moment te vinden waarop de simulatieschool ILS-breed kan plaats vinden. De afgelopen twee jaar is een goede start gemaakt met de simulatieschool op het ILS, maar door het draaien op vrijwillige deelname is niet met grote groepen studenten gedraaid. In de pilotfase is op deze manier inzicht verkregen in hoe studenten van het ILS de simulatieschool ervaren en wat het leereffect is. Studiejaar 20122013 zal de simulatieschool in aangepaste vorm een plek krijgen in de KOP-opleiding De simulatieschool maakt dan deel uit van het onderwijskundig programma van het ILS. Studenten werken daarbij aan de beroepstaak bijdragen aan een onderwijsorganisatie en vooral aan de competenties samenwerken met de collega’s en samenwerken met de omgeving. Deze eerste brede pilot zal uitgebreid geëvalueerd worden om op basis daarvan te bepalen in welke vorm de simulatieschool ingebed kan worden voor alle opleidingen van het ILS-HAN in studiejaar 2013-2014. Voordeel van een structurele inbedding binnen de KOP-opleiding van het ILS is dat ook op het ILS het competitie-element toegevoegd kan worden. Daarnaast blijft de simulatieschool onderdeel vormen van de minor onderwijskundig leiderschap. Doorontwikkeling Ondanks de goede start, blijven we ook studiejaar 2012-2013 de simulatieschool nog door ontwikkelen. We lichten nog enkele thema’s uit. a. Casuïstiek simulatieschool Het basismateriaal voor zowel het Erasmuscollege als SG Brakkenstein is op orde; studenten kunnen ermee uit de voeten en het is in de basis compleet. Toch geven studenten aan soms wat meer achtergrondinformatie over de school te willen hebben. Er zal daarom studiejaar 2012-2013 nog gekeken worden naar uitbreiding van met name de datagegevens en wat verdere achtergrondinformatie bij de scholen. Anderzijds dient gekeken te worden naar de bruikbaarheid van huidige schoolinformatie. b. Samenwerking in het team Naast de incidenten en het werken aan een verbeterplan, speelt het samenwerken in een team een belangrijke rol in de simulatieschool. Afgelopen jaren is op het ILS ervaren dat in de ene groep het groepsproces een hele grote rol speelt in de week, in ander simulatieweken heeft het groepsproces zelf door de deelnemers weinig aandacht gekregen. Tijdens de begeleiding achteraf wordt wel expliciet gevraagd naar leerpunten, ook op het gebied van samenwerking. Bij doorvragen merk je dat studenten zich bewuster worden. Begeleiders van de simulatieschool spelen hierin dus een belangrijke rol. Studenten geven wel aan juist in de simulatieschool te ervaren hoe belangrijk het is om in zo’n proces als het schrijven van een verbeterplan, met elkaar te blijven communiceren. c. De incidenten Het afgelopen jaar is het aantal incidenten uitgebreid en doorontwikkeld. Belangrijk is dat elke deelnemer aan de simulatieschool te maken krijgt met een incident. Bij de weekvariant van de simulatieschool (5 dagen) wordt door studenten aangegeven dat de intensiteit van de incidenten wel omhoog kan, bijvoorbeeld in de vorm van meerdere incidenten. Of in de vorm van langer lopende incidenten (die dus na een gesprek met de directeur ook daadwerkelijk een vervolg krijgen). Een van de studenten geeft bijvoorbeeld aan ‘Ik vond het realistisch, 12

doordat er ook echt leerlingen/ouders kwamen met conflicten. Doordat er bij een aantal conflicten andere leerlingen werden betrokken, vond ik het wel jammer dat je daar niet op door kon gaan. Die leerlingen zijn er niet, dus je kunt niet een realistisch gesprek met hen houden, dus je moet het fictief maken’. Bij de doorontwikkeling van incidenten moeten we dus rekening houden met hoe realistisch je een incident kunnen maken. Tevens geven studenten aan niet allemaal een incident te hebben ‘gekregen’. Dit kan komen doordat een leidinggevende het uit handen neemt, bij het inplannen van de incidenten is namelijk wel gezorgd voor een enigszins evenredige verdeling van de incidenten. Beschrijvingen van de incidenten kunnen echter misschien nog wel aangescherpt worden; een ouder kan bijvoorbeeld eisen dat hij zelf de desbetreffende leerkracht wil spreken en niet de leidinggevende. Een hogere intensiteit van incidenten die plaats vinden kan ook bijdragen aan het ‘pakken van de rol’. Studenten geven aan, m.u.v. de student die de rol van directeur heeft, dat je voornamelijk in de rol bent zodra er een incident plaats vindt. Daarbuiten werk je voornamelijk als student aan het verbeterplan. Wat tevens kan bijdragen is een uitgebreidere rolbeschrijving met wat meer achtergrondinformatie. d. Feedback Deelnemers aan de simulatieschool die feedback hebben gekregen van de acteurs hebben deze als waardevol ervaren. Acteurs geven echter aan niet goed uit de voeten te kunnen met de ontwikkelde feedbackformulieren. Studiejaar 2012-2013 zullen deze aangepast worden. e. Acteurs Wil je een goede simulatieschool draaien, zijn acteurs onmisbaar. Een aantal ILS-collega’s en andere collega’s binnen de HAN en ILS-RU hebben enthousiast meegedraaid in de simulatieschool. Idealiter is het echter als je kunt werken met een min of meer vaste groep acteurs die je in bijeenkomsten beter kunt inwerken. 2.2.3

Professionalisering van al werkende leraren

Volgens het projectplan zou de simulatie ook ingezet worden voor de professionalisering van al werkende leraren. Zowel met het PO-veld als met het VO-veld is het een en het ander gerealiseerd. Hieronder beschrijven we de twee pilots die zijn uitgevoerd, te weten de simulatie voor het werkveld PO bij De Lanteerne in Nijmegen en die voor het werkveld VO in de regio Arnhem/Nijmegen, genaamd ‘Scherpekamp.’ In beide gevallen was en is het echter een zoektocht om tot goede vormen te komen, hetgeen beschreven wordt. De Lanteerne In de periode 16-18 november 2011 heeft er een simulatieschool gedraaid met het team van de Jenaplan Basisschool De Lanteerne in Nijmegen. Het team van de, nogal grote, school was daartoe opgedeeld in een drietal teams voor de simulatie. Tijdens deze dagen heeft het team – verdeeld over de drie ‘simulatie-teams - geoefend met een aantal innovaties, welke zij zichzelf hadden voorgenomen onder de vlag ‘Integraal kindcentrum’. De simulatie was zo opgezet als waren ze al een aantal jaren met deze innovatie onderweg en geconfronteerd werden met een inspectierapport waarin een aantal valkuilen met betrekking tot deze ambitie verwerkt was. Zij moesten voor deze valkuilen verbeteringen bedenken. Uit de evaluatie van deze variant valt af te leiden dat het voor het gehele schoolteam een serieuze confrontatie is geweest met hun eigen functioneren als team. Een greep uit de schriftelijke reacties achteraf laat zien dat het team een bijzondere ervaring heeft gehad, wat niet betekent dat iedereen er even gelukkig mee is geweest. Enkele evaluatieve reacties van deelnemers aan de Simulatie Lanteerne Ik heb ervan genoten. Soms vroeg ik mij af of het zinvol zou zijn geweest als er enkele collega's een wat concretere rolbeschrijving hadden ontvangen. Zo was er in ons team eigenlijk niemand sceptisch over de functiemix. Was iemand dat vanuit zijn/haar rol wel geweest, dan waren de discussies wellicht wat natuurlijker ontstaan. Het waren voor mij heel verhelderende en leerzame dagen. “Maar wat gaan jullie daar dan doen?”, had Roland gevraagd. “We leren om nog betere juffen en meesters te worden”, zei 13

ik. “Zijn daar dan ook kinderen?” “Eh.. nee, op de simulatieschool zijn geen kinderen.” “Maar hoe doen jullie dat dan?” Tja, hoe leg je uit dat door de opkomst van brede scholen, de maatschappelijke druk op het onderwijs als opvoedende instantie, de nadruk op verantwoording, veranderend inspectietoezicht en veranderende bestuursorganisaties er van leraren veel meer wordt gevraagd dan alleen goed functioneren voor de klas? Dat het actief bijdragen aan de schoolorganisatie in toenemende mate onderdeel is van de professionele bagage van leerkrachten? “We maken drie teams en we spelen allemaal dat we iemand anders zijn”, zei ik. “Een kleuterjuf komt bijvoorbeeld in de bovenbouw, of omgekeerd en ik mag directeur zijn van een van die teams. Zo leren we dingen op een andere manier te bekijken en daar kunnen we dan punten mee verdienen.” Een bedrieglijk eenvoudige voorstelling van zaken, zo bleek al snel. In elk geval een die geen recht deed aan de intense en enerverende ervaring die ons wachtte. Rollen werden omgedraaid, zaken op de spits gedreven, blinde vlekken opgespoord en vingers op zere plekken gelegd. Zo groeide deze dagen een bewustwording van belemmerende factoren in onszelf, maar ook van onvermoede kwaliteiten en kracht. Of we met dit inzicht ook inderdaad betere juffen en meesters zijn geworden moet nog blijken. Maar als zelfkennis een voorwaarde is voor zelfontplooiing, durf ik te stellen dat we dankzij de simulatieschool een belangrijke stap vooruit hebben gezet. Ik had gedacht dat ik veel van mijn kwaliteiten had kunnen laten zien. Dit is niet gebeurd. Ik had gedacht dat we echt met elkaar in gesprek zouden gaan. Ik dacht dat het ontspannend zou zijn. Ik heb het nu als zeer stressvol ervaren. Ik dacht dat het eenheid en respect voor elkaar zou opleveren. Voor mij was het een hele nare confronterende ervaring, ik heb veel gezien veel geobserveerd, veel mensenkennis opgedaan, maar ik kon op geen enkele manier mezelf laten zien. Niet omdat ik passief was ik heb het wel geprobeerd maar ik kreeg de kans niet. Er zaten in mijn team teveel mensen vanuit de zelfde bouw, die spraken hun eigen taal, waren zeer dominant en keken alleen maar naar het eindresultaat. Inspirerend, indrukwekkend, motiverend. Wat ik wel jammer vond was dat er weinig tijd was om in je groep te evalueren en reflecteren. Er was veel tijdsdruk en het tempo van handelen (acteurs die binnenvielen, mailtjes om op te reageren etc.) was erg hoog. Het goed is voor het team, je leert elkaars kwaliteiten zien en je kunt ze inzetten. Daarnaast voel je je als leerkracht meer verantwoordelijk voor het gehele proces op school en niet alleen voor je klas. dit komt de school ten goede en uiteindelijk ook de kinderen! Ja, een vervolg op het handelen na de simulatieschool. Hebben we verbeterpunten gerealiseerd en hoe is het proces verlopen. Door nieuwe ontwikkelingen binnen de politiek en onze samenleving, kun je een simulatieschool weer a.d.h. daarvan invullen en als team onderzoekend bezig gaan met hoe wij daar als Lanteerne invulling aan kunnen geven. Met onze mogelijkheden en onmogelijkheden.

Er zat nog een ander innovatief element in deze simulatie. Tijdens de simulatie gingen de lessen op de school zelf gewoon door. Deze werden overgenomen door gevorderde studenten en een aantal docenten van PABO Groenewoud. Ook de ouders waren vooraf op de hoogte gesteld van deze wisseling. Dat was mede mogelijk omdat de simulatie werd gehouden in het Buurthuis naast de school en de reguliere leraren in geval van calamiteit dus nabij zouden zijn. Van deze wisseling van leraren en studenten konden alle betrokkenen profiteren. Het team van De Lanteerne kreeg de gelegenheid om ervaring op te doen met innovaties en te onderzoeken wat deze van hen vragen. De pabostudenten kregen drie dagen lang de gelegenheid om (onder begeleiding van pabodocenten en (oud-)leraren van De Lanteerne) verantwoordelijkheid te dragen voor het reilen en zeilen op een echte school, als leerkracht en als teamlid. De betrokken pabodocenten krijgen te maken met de authentieke context waarvoor ze studenten opleiden en ervaren zo aan den lijve wat er allemaal speelt binnen een school. Ook voor de leerlingen en ouders van De Lanteerne is het een bijzondere en spannende ervaring; zij krijgen enkele dagen les van andere docenten dan ze gewend zijn: zie ervaringen uit het blog van PABO-

14

Groenewoud in het kader. De evaluatie van deze simulatie is ook ronduit positief uitgevallen. De scores van een digitaal afgenomen vragenlijst onder de deelnemende teamleden is te vinden in bijlage 1. 1 2

Masja is de moeder van leerlingen van basisschool de Lanteerne Na de eerste dag waarop studenten van Pabo Groenewoud Nijmegen de school overnemen. Hopelijk een goeie, vliegende start gehad met de simulatieschool! Wat ik zo als ouder meekrijg, is dat het goed is voorbereid in de klassen. De kinderen zijn er helemaal relaxed onder dat er een paar dagen andere juffen/meesters voor de klas staan en als ouders zijnde hebben wij een heldere brief hierover ontvangen. Wat een mega-operatie; alle klassen ‘overnemen’ en ook nog de simulatieschool opzetten/organiseren. Aan de voorbereiding zal het niet liggen! Vanochtend de kinderen naar school gebracht en het bruist daar. Heerlijk! Voor de komende dagen veel succes en plezier! Masja Tom zit in groep ‘de Klaprozen’ op basisschool de Lanteerne Vanaf vandaag zijn MaryLynn en Annouk voor drie dagen onze leerkrachten. Vandaag heb ik gerekend en de stagiaires hielpen ons heel veel. Dat was fijn want onze gewone juf loopt niet zo vaak rond. Annouk en MaryLynn komen ook bij je zitten en kijken of je alles wel goed hebt gemaakt. Ze kijken ook hoeveel je dan hebt gemaakt en dat vind ik wel fijn, en dat deden ze ook bij de andere kinderen. De juffen zijn aardig, maar soms wel een beetje streng. Ze doen gelukkig wel veel leuke dingen met ons. En ze kunnen trouwens ook goed uitleggen! Juf Manou: Eén grote wervelwind Drie dagen heb ik rond kunnen kijken op de Lanteerne en in de klas van de Madelieven, maar op woensdag moet het dan echt gebeuren: we gaan de klas zelf draaien! Samen met Lieke en Malou begin ik op woensdagochtend de dag. Ik mag de eerste kring leiden……. spannend! De kinderen van de Madelieven vertel ik maar gelijk dat ik erg zenuwachtig ben! De afgelopen dagen had ik al kennis gemaakt met de kinderen van de Madelieven. Het zijn soms wat drukke, maar erg nieuwsgierige, behulpzame en flexibele kinderen. Op alles wat ik vraag krijg ik een uitgebreid antwoord, vaak ook van kinderen die zich graag even in het gesprek willen mengen. Ik voel me door de kinderen erg welkom in de klas. Dit gevoel blijf ik ook op woensdagochtend houden. De kinderen zijn erg bereid om ons met van alles en nog wat te helpen. Want ja, er blijven hier en daar onverwachte dingen gebeuren waar we ons in drie dagen niet op hadden kunnen voorbereiden. Zo kon ik de rekenschriftjes niet vinden, was er onduidelijkheid over de sleutel van de gymzaal en is het vaak passen en meten met het rooster dat de kinderen hebben. Gelukkig hebben we in onze klas (Madelieven) kinderen die zich makkelijk aanpassen en alles prima vinden. In andere stages heb ik nog geen ervaring gehad met het Jenaplanonderwijs. Ik ben dus ook helemaal blanco begonnen op de Lanteerne. Het eerste dat mij opviel in de school was natuurlijk het grote leerplein. Wat een ambitieuze plannen heeft de school met deze ruimte! Iets anders waar je binnen het Jenaplan niet omheen kunt zijn de stamgroepen en niveaugroepen, waar ik nu een heel duidelijk beeld van heb. Mijn allereerste indruk was dat ik alles zo druk en chaotisch vond verlopen. Kinderen lagen bovenop tafeltjes en liepen zelfs over tafeltjes heen als ze ergens niet bij konden. Ik was ondertussen aan het bedenken of ik dit wel normaal vond…… De kinderen op de Lanteerne ervaar ik als veel vrijer dan op mijn eigen basisschool. Nu begin ik in te zien dat dit juist een groot voordeel is. Kinderen durven echt zelf iets te ondernemen en zelf hun mening te geven. Ik heb ook het idee dat de kinderen veel zelfstandiger zijn dan de kinderen op andere basisscholen. Even terug naar de realiteit van dit moment……. momenteel zijn de kinderen lekker naar buiten en zit ik dit op de gang te typen. Ik hoor Lieke en Malou schuiven met de tafeltjes, zodat we na de pauze kunnen beginnen met de niveaugroep. Ik mag dadelijk gaan rekenen in de niveaugroep en ik ben erg benieuwd naar welke nieuwe ervaringen ik dadelijk weer ga opdoen. Ik had deze week op de Lanteerne zeker niet willen missen. Al ervaar ik deze week wel als één grote wervelwind, waarin ik van de ene gebeurtenis naar de andere draai en ondertussen aan schriftjes, vragen van kinderen, rooster, inlogcodes, tijden, RT en gym moet denken. Nog even flink de handen uit de mouwen dus! Juf Manou. Bron: Blog PABO Groenewoud

Scherpekamp Simulatie Van 29 juni tot en met 1 juli heeft een try-out simulatie plaatsgevonden voor een groep van 13 leraren uit het voortgezet onderwijs. Opvallend was dat de deelnemers gemiddeld genomen relatief jong waren en dat de groep uit uitsluitend mannen bestond. Deze leraren waren afkomstig van de scholen van een drietal besturen in de regio waarmee in het project simulatieschool intensief is samengewerkt. Het betreft de besturen Quadraam, Rijk van Nijmegen en de Alliantie. Deze simulatie is mondeling met de deelnemers geëvalueerd. De deelnemers waren uitermate positief, maar vanuit de begeleiders is ook een aantal observatie ingebracht en besproken. (1) Het team was uitermate taakgericht, functiegericht en pragmatisch: taken werden zonder al te veel overleg verdeeld, de directeur fungeerde als ‘voorzitter’ en hakte knopen door, individuele teamleden hadden alle ruimte om hun eigen gang te gaan met ‘eigen’ ouders en ‘eigen’ kinderen, en als een probleem zich voordeed dan werd dat z.s.m. (bij voorkeur individueel) opgelost. Teamoverleg had betrekking op procedures 15

en activiteiten. Korte termijn denken stond voorop. (2) De deelnemers vonden de simulatie vooral een ‘ leuk spel’: het handelen in de simulatie werden niet altijd teruggevoerd op het eigen functioneren alledag in de reële schoolsituatie. Gezien deze ‘spel’ beleving voelden docenten zich in de simulatie minder dan we van de studenten gewend waren verantwoordelijk voor het eigen gedrag en voor het gedrag van anderen, waardoor men elkaar nauwelijks aansprak. Ook het resultaat in termen van het opgeleverde verbeterplan was niet hemelbestormend in vergelijking met wat studenten meeste opleveren en een product van het gehele team. Deelnemers herkenden deze observaties en een aantal van hen vond het achteraf ook jammer dat ze zich uitsluitend geconcentreerd hadden op de taak en minder op het eigen en elkaars functioneren. Ze hadden meer interventies gewild van onze kant, waarbij we aangestuurd hadden op onderlinge feedback en op het bespreekbaar maken van de interactieprocessen. Uit bovengenoemde bevindingen, hebben we de volgende verbeterpunten afgeleid voor een mogelijke volgende versie van de simulatieschool voor zittende docenten:  competitie-element toevoegen, door het team te laten ‘ strijden’ tegen een ander team, waardoor scores betekenisvoller en belangrijker worden;  rijkere casuïstiek: meer gegevens (managementinfo, leerlingendossiers, volggegevens, financiën, etc.), waardoor het centrale probleem niet zo (ogenschijnlijk) eenvoudig op te lossen valt;  vergroten van eigenaarschap voor de functies in de simulatieschool, bijv. door deelnemers te laten solliciteren vooraf;  een of meerdere teamleden (bijv. de directeur) vervangen door acteurs, die een impuls kunnen geven aan het functioneren van het team;  begeleiden van de simulatie middels een individueel logboek. De zoektocht met het veld Aan het begin van deze paragraaf werd al opgemerkt dat het niet meevalt om tot werkbare varianten te komen met het werkveld, hoe nuttig en wenselijk de simulatie voor al werkende leraren ook gevonden wordt. Het is geen sinecure om individuele leraren, laat staan een heel of gedeeltelijk team van een school of afdeling vrij te roosteren en de lessen gewoon door te laten gaan. Bovendien moet dat lang tevoren gepland worden, met alle slagen om de arm van dien. Bij De Lanteerne viel een aantal gunstige omstandigheden fraai samen, maar dat is meestal bepaald anders. Toch is het gesprek daarover niet afgelopen. Een tweede pilot met docenten voortgezet onderwijs heeft geen doorgang gevonden, maar met meerdere besturen lopen momenteel meer of minder vergaande gesprekken over in-company varianten van de simulatieschool, met op maat gesneden doelstellingen. Die belangstelling bestaat inmiddels ook bij enkele ROC’s. Het lijkt erop dat er tijd voor nodig is om een en ander naar een gewenst niveau van concreetheid te brengen. Ook in het primair onderwijs bestaat er nog steeds belangstelling, maar ook daar moet de aandacht verdeeld worden over vele vragen en vele ambities. De wil is groot. 2.3

Een exemplarische, competentiegerichte leeromgeving Een eerste nevendoelstelling van het project Simulatieschool is het neerzetten van een exemplarische, competentiegerichte leeromgeving, waarin aankomende leraren actief competenties ontwikkelen – mogelijk op basis van eigen leervragen/behoeften – waarin hun kennis en vaardigheden kunnen verrijken (just in time) en waarin ze feedback op hun functioneren ontvangen, waardoor er weer nieuwe leervragen/behoeften ontstaan.

2.3.1

Realisatie

Tijdens de simulatieschool ontvangen studenten feedback van alle acteurs (in de rol van ouders, wijkbewoners, college van bestuur, inspecteur) en van medestudenten (in de rol van collega). Het college van bestuur geeft haar feedback in een ‘natuurlijke’ communicatie met studenten via de mail – n.a.v. een dagelijks bericht over de stand van zaken. Acteurs wordt gevraagd om vlak na hun ‘optreden’ feedback te formuleren en om in de feedback te verwoorden hoe het functioneren van het team op hen overgekomen is vanuit de rol die ze spelen en de daarbij horende casuïstiek/problematiek. Acteurs werken daarvoor met feedbackformulieren die richting geven aan de feedback. 2.3.2

Evaluatie

De studentevaluaties (Pabo) maken duidelijk dat het rendement van de ontvangen feedback hoog was. De volgende uitspraken onderstreepten dit: 16

 “feedback van acteurs en van medestudenten heeft met veel opgeleverd om verder te leren”,  “de simulatieschool heeft me inzicht gegeven in wat ik tijdens de LIO stage nog kan/wil leren”,  “het contact met het college van bestuur heeft me veel leerervaringen opgeleverd”. De ontvangen feedback is voor studenten bruikbaar om inzicht te krijgen in hun functioneren en de feedback levert nieuwe leerbehoeften/-vragen op. Studenten kunnen tot op zekere hoogte aan eigen leervragen werken tijdens de simulatie, omdat ze in staat gesteld worden om rollen/functies te verdelen voorafgaand aan de simulatieschool. Studenten ervaren dit als prettig. Studenten doen verslag van het persoonlijke leerproces tijdens de simulatie door een logboek. Tijdens de simulatieschool wordt het leren van studenten verder verdiept in een leerwerkoverleg dat elke dag onder begeleiding van een docent plaatsvindt. Studenten herkennen zich in grote mate in de uitspraak “het leerwerkoverleg aan het begin van de dag heeft een verdieping gegeven aan het werken/leren in de simulatieschool”. De feedback en de begeleiding tijdens de simulatieschool dragen bij aan de verrijking van kennis en vaardigheden van studenten. De acteurs geven in de evaluatie aan dat het geven van feedback een tijdsintensief proces is. Vooral voor het ‘college van bestuur’ is de tijdsinvestering groot. Ten aanzien van het geven en ontvangen van feedback worden door begeleiders en acteurs nog meer aandachtspunten genoemd. Docenten / begeleiders vinden het lastig dat niet al het functioneren van studenten zichtbaar is voor acteurs (in de rol van bestuur, ouders, e.d.), waardoor de feedback die studenten van acteurs ontvangen niet alles omvat wat volgens docenten de moeite waard is in het kader van het leren van studenten. De begeleiders zoeken bovendien naar hun eigen rol in het geven van feedback en in het wel/niet ingrijpen in de simulatie. Het goed begeleiden van de simulatie wordt als cruciaal, maar als niet eenvoudig ervaren. Dit vraagt om verdere professionalisering en intervisie. De ambitie om de simulatieschool een exemplarisch karakter te geven, in het kader van het leren van studenten/docenten over het ontwerpen van een competentiegerichte leeromgeving, moet nog verder uitgewerkt worden. Tot nu toe is nog weinig aandacht besteed aan het expliciteren van de gekozen aanpak voor het ontwerp van de simulatie, en de effecten daarvan. Het kan zinvol zijn om deze aanpak, de onderliggende leerprincipes en de effecten, zowel richting docenten als richting studenten zichtbaar te maken, zodat kennis gedeeld wordt over het ontwerpen van krachtige leeromgevingen, zodat studenten die in hun eigen (latere) werkpraktijk benutten. Bestuurders uit het veld geven aan dat ze het zinvol vinden om te onderzoeken in hoeverre de aanpak van de simulatieschool de ideeën over opleiden beïnvloeden. Ze hopen dat het project simulatieschool ook in het kader van opvattingen over opleiden/leren tot impulsen leidt, en dat het geen project in de marge blijft. In de try-outs van het ILS is na afloop expliciet gevraagd wat studenten geleerd hebben van het ondergaan/ervaren van de werkvorm simulatie, in relatie tot de werkvormen die ze in hun eigen (toekomstige) docentpraktijk inzetten. Verschillende studenten gaven dat de werkvorm zodanig motiverend was, dat deze aangezet heeft tot nadenken over het gebruik van de vorm ‘simulatie’ als docent om leerlingen gemotiveerd te laten leren. Het exemplarische karakter kan nog verder uitgewerkt worden door in het curriculum van ILS aandacht te hebben voor ‘simulatie’ als didactische werkvorm. 2.3.3

Aanpak verbeterpunten

Naast genoemde aandacht voor het exemplarische karakter worden inmiddels ook andere genoemde verbeterpunten opgepakt:  Er is een feedbackformat ontwikkeld voor het college van bestuur, waarmee richting gegeven wordt aan de feedback, de feedback minder tijdsintensief is, en de transparantie voor studenten vergroot wordt. De evaluatiegegevens laten een kleine achteruitgang zien van de mate waarin studenten leren van het contact met het college van bestuur. Het verschil is echter dusdanig klein met de vorige versies dat dit niet zomaar gekoppeld kan worden aan het gebruik van de feedbackformulieren.

17







2.3.4

Begeleiders geven de begeleiding vorm in ‘maatjes’, zodat ze kunnen overleggen wanneer ze als begeleider interveniëren en waar ze op sturen. Doordat de maatjes bestaan uit één ervaren en één nieuwe collega is een bijkomend voordeel dat steeds meer docenten de rol van begeleider (leren) hanteren. Zichtbaarheid van (individueel) gedrag wordt bevorderd doordat studenten elkaar voorzien van peerfeedback. Hiervoor is een formulier ontwikkeld waarop studenten elkaar op onderdelen van een score + toelichting kunnen voorzien. Het bespreken van de peerfeedback is onderdeel van de (studieloopbaan)begeleiding. Wat opvalt, is dat studenten, ondanks de peerfeedback, toch het meest lijken te profiteren van feedback van acteurs en cvb. Deze feedback heeft vooral impact op hun gedrag/handelen. De impact van de feedback lijkt m.n. groot te zijn, op het moment dat studenten individueel bij een incident betrokken zijn en daarin gehandeld hebben. Studenten die niet individueel betrokken zijn bij een incident gedurende de week, geven regelmatig aan dat ze ‘geen feedback ontvangen hebben’. Kennelijk is het nog geen gewoonte om de feedback die anderen (collega-studenten) krijgen te bestuderen en deze te vertalen naar een persoonlijke leerervaring, dan wel een leerervaring op teamniveau. Dit vergt aandacht in de begeleiding.

Evaluatie ILS

Op het ILS-HAN wordt de simulatieschool gezien als mogelijkheid om bewust te werken aan de competentie samenwerken met collega’s en de competentie samenwerken met de omgeving. Vooral binnen de beroepstaak ‘bijdragen aan de onderwijsorganisatie’ staan deze competenties centraal. Bij de simulatieschool in juni 2012 (samenwerking met ILS-HAN en ILS-RU) is specifiek gevraagd naar competentieontwikkeling van studenten. Daaruit blijkt dat studenten inderdaad voornamelijk gewerkt hebben aan bovengenoemde competenties. Door de samenwerking in het team hebben ze geleerd hun eigen mening te formuleren, soms juist met de stroom mee te gaan en een eigen mening opzij zetten, op een kalme manier een gesprek met een ouder aan te gaan en op een juiste manier schriftelijk te communiceren met ouders, etc. Naast de voor de hand liggende competenties, geven sommige studenten ook aan gewerkt te hebben aan hun interpersoonlijke competentie door het intensieve contact met anderen, en aan de organisatorische competentie door de organisatie die komt kijken bij vergaderingen en het samenwerken met elkaar. Enkele studenten geven aan wel aan alle competenties te hebben gewerkt. Tijdens de simulatieschool in juni 2012 zijn studenten gevraagd elke dag een nieuwe leervraag/nieuw leerpunt op te stellen en terug te blikken op deze leervraag/dit leerpunt. Hiermee zijn de studenten gestimuleerd na te denken over waar ze bewust aandacht aan willen besteden die dag/de volgende dag. Om studenten bewuster te maken van competentieontwikkeling, zou in de toekomst sterker de koppeling naar competenties gemaakt kunnen worden. 2.4

Verdere introductie van simulatie en gaming in het curriculum Een tweede nevendoelstelling van het project Simulatieschool is de ontwikkeling van een innovatieve werkvorm die de basis biedt voor verdere introductie van simulatie en gaming in het curriculum van de Pabo.

2.4.1

Realisatie

Simulatie is een innovatieve werkvorm in het Pabo curriculum. M.n. studentevaluaties geven aan dat het een krachtige en intensieve vorm is, om te leren over een professionaliteit waarmee studenten in de daadwerkelijke praktijk (stage) nauwelijks in aanraking komen. Ook het werkveld is erg enthousiast over de leerinhoud en de vorm. De leereffecten van de simulatieschool worden door een steeds grotere groep docenten (Pabo en ILS) gezien en herkend. De docentbegeleiders die vanuit het ILS betrokken zijn bij de try-out (“SG Brakkestein) geven aan dat ze studenten nog niet eerder zo hard aan het werk hebben gezien en dat de intrinsieke motivatie van studenten gedurende de week ogen geopend heeft voor nieuwe werkwijzen/werkvormen. Aangegeven wordt dat het bieden van de gelegenheid aan studenten om zelf sturing te geven aan het leren, studenten het 18

gevoel geeft van volwassenheid en verantwoordelijkheid. De docenten geven aan dat ze dit meer zouden willen doen, ook in andere curriculumonderdelen, maar dat ze soms de ‘tools’ missen om sturing te geven aan zelfsturing van studenten. Het primaat ligt echter op dit moment nog bij de uitvoering en opschaling van de simulatieschool. Met betrekking tot het onderdeel gaming is in februari 2010 een aanvullende notitie geschreven. Om te komen tot een goede afweging van de mogelijke inzet van gaming (al dan niet digitaal) binnen de simulatieschool is allereerst een literatuuronderzoek uitgevoerd. Hierbij is onderzocht wat al over simulaties en gaming (in onderwijs) bekend is, wat de voor- en nadelen zijn en welke randvoorwaarden bij de ontwikkeling van de simulatieschool in acht genomen moeten worden. De resultaten hebben geleid tot een keuze voor gefaseerde aanpak ten aanzien van de ontwikkeling van gaming binnen de Simulatieschool, waarbij in eerste instantie is gekozen voor een niet digitale game. De filosofie is steeds geweest dat techniek ondersteunend moet zijn: juist de confrontatie in de intermenselijke interactie in zo realistisch mogelijke situaties maakt de simulatieschool tot een krachtig concept. In de loop van 2011 is er daarom voor gekozen om met een beperkt deel van het budget dat in de projectbegroting was opgenomen een ‘dashboard’ voor PO-scholen te laten ontwikkelen, met daarin een set kengetallen, aansluitend op de situatie waarin een team wordt geplaatst, die door de teams gebruikt kunnen worden om zichzelf te evalueren en te analyseren. Dit dashboard is een afgeleide, een ‘light’- versie van de digitale administraties die meerdere grote schoolbesturen in de regio gebruiken. Het is de bedoeling dat dit dashboard in de toekomst gebruikt gaat worden in de simulaties bij de beide PABO’s, zodat studenten kunnen kennismaken met het soort kengetallen en administraties, waar ze later in hun werk ook mee te maken zullen krijgen. Het kan ook bijdragen aan hun vaardigheid om hun eigen situatie te leren analyseren en te evalueren. 2.4.2

Evaluatie

Met de introductie van simulatie als vorm – die in dit geval 5 dagen achtereen vergt - loopt men nadrukkelijk aan tegen (nieuwe) organisatorische, logistieke en personele vraagstukken die het goed neerzetten van de simulatie opleveren. Het is een uitdaging om een gestroomlijnde organisatie van de simulatie te realiseren. Als dit lukt dan kan de simulatieschool een impuls kan geven aan het benutten van de vorm simulatie in andere onderdelen van het curriculum. Volgens de bestuurders uit het veld die betrokken zijn bij de simulatie is het voor de Pabo en het ILS waardevol om te onderzoeken of andere inhouden/thema’s geschikt kunnen zijn voor een simulatie. De recente komst van het iXPERIUM (www.ixperium.nl) bij de HAN biedt hier zeker mogelijkheden voor verbinding. Al deze manieren hebben voordelen en tevens ook nadelen gerelateerd aan de vorm ‘simulatie’ (levensechtheid, krachtige competentiegerichte leeromgeving) en aan het doel om met de simulatie het veld te betrekken en mee te innoveren (zie 2.4). Het is daarom van belang om de manieren die uitgeprobeerd worden goed te volgen en de effecten ervan in kaart te brengen. Naast de vorm ‘simulatie’ moet ook aandacht zijn en blijven voor de leerdoelen die beoogd worden met de vorm. Sterker nog, de doelen zijn het uitgangspunt. Het risico dat de simulatieschool een op zichzelf staande innovatieve vorm is wordt herkend. De simulatie is ‘slechts’ de ‘ervarings’context – om de leercyclus rond te maken hebben studenten ondersteuning nodig bij het reflecteren, conceptualiseren en opnieuw experimenteren. In toenemende mate wordt deze ondersteuning gerealiseerd in het curriculum (leerlijn) rondom de simulatie. 2.5

Verdere ontwikkeling van kenniscirculatie Een laatste nevendoelstelling van het project Simulatieschool is de verdere ontwikkeling van kenniscirculatie en het opbouwen van routines in de relatie instituten – lectoren – werkvelden behorende bij de faculteit educatie (simulatieschool als ‘laboratorium’/’proeffabriek’).

19

2.5.1

Realisatie

Bij de (door)ontwikkeling simulatieschool zijn vanaf de start van het project lectoren, docenten van het instituut en mensen uit het veld (leerkrachten, directeuren, bestuurders, inspecteurs) betrokken. De groep betrokkenen overlegt met elkaar over doelstellingen van de simulatie en over de onderwijskundige aanpak van de simulatie. De projectleider en tevens initiatiefnemer van de simulatieschool, lector Frans de Vijlder, is door de faculteit Educatie van de HAN genomineerd voor de prijs van lector van het jaar. Deze nominatie heeft betrekking op de wijze waarop hij de vertaalslag weet te maken tussen de thematiek/onderzoek van zijn lectoraat en het onderwijs in het HBO, in dit geval de lerarenopleidingen PO en VO. Betrokken docenten van de lerarenopleidingen geven aan dat het contact met de onderzoekseenheid van de Faculteit Educatie een nieuw perspectief biedt op ontwerpen, de didactische aanpak, en op de curriculuminhoud. De simulatieschool is een middel om de dialoog te stimuleren en daarmee de kennis te vergroten tussen lerarenopleidingen en veld over toekomstscenario’s van onderwijs en bestuur, en de betekenis daarvan voor goed docentschap. Daarnaast biedt de simulatieschool gelegenheid aan professionals in het veld (leerkrachten, directeuren, bestuurders, inspecteurs), om eens van perspectief te wisselen, middels de rol die ze in kunnen nemen in de simulatie. Op die manier krijgen leerkrachten bijv. de gelegenheid om de rol van ouder of wijkbewoner te ervaren. Directeuren kunnen bijv. in aanmerking komen voor de rol van bestuurder, waarvoor ze bovendien geprofessionaliseerd worden. De ‘bestuurders’ worden in elke uitvoering (op de achtergrond) bijgestaan door een ervaren bestuurder en/of Frans de Vijlder. Dit geldt ook voor directeuren die de rol van ‘kwaliteitszorgmedewerker’ van het bestuur vervullen. In hun rol krijgen ze gelegenheid om te overleggen, feedback te vragen en mee te kijken. Op die manier ervaren ze wat het vraagt om een school te besturen. Bij de Inspectie van onderwijs is het idee gelanceerd, om bestuurders, directeuren en/of leerkrachten op te leiden voor de rol van inspecteur, zodat zij, behalve hun rol in de simulatieschool, ook een bijdrage kunnen gaan leveren aan toezicht houden op de kwaliteit en op de wijze van verantwoorden van de eigen school en van andere scholen, in de vorm van collegiale visitatie. Er is door negen verschillende schoolbesturen geparticipeerd in de (door)ontwikkeling en uitvoering van de simulatieschool voor de Pabo en vanuit het VO zijn vier schoolbesturen rechtstreeks betrokken. Inmiddels staat de simulatieschool op de agenda van het strategisch beraad PO en voeren we gesprekken in een vast verband van directies uit het VO in de regio over de veranderende eisen aan de leerkracht VO en de rol van simulatie als leermiddel. In het kader van kennisdisseminatie is met regelmaat gecommuniceerd over de simulatieschool via korte artikelen binnen en buiten de HAN. Bovendien is de simulatieschool gepresenteren op het VELON-congres in maart 2011 en tijdens een conferentie van opleiden in de school. In beide gevallen was de belangstelling groot. Regelmatig wordt de vraag gesteld om een kijkje te mogen nemen in de simulatieschool.

20

3

3.1

Projectorganisatie en begroting

Organisatie De hogeschool van Arnhem en Nijmegen was penvoerder van het project geweest en nam deel met beide Pabo’s (Arnhem en Groenewoud Nijmegen) en het ILS. De projectleiding is in handen geweest van Frans de Vijl3 der, lector Goed Bestuur en Innovatiedynamiek in Maatschappelijke Organisaties , verbonden aan de hogeschool van Arnhem en Nijmegen, Hij werd ondersteund door 2 stafteammedewerkers en het secretariaat het Kenniscentrum Kwaliteit van Leren. Voor de projectuitvoering zijn deelprojectleiders benoemd vanuit het ILS en de Pabo. Verder zijn er werkveldcommissies samengesteld waarin schoolbesturen uit de regio participeren. Deze werkcommissies hebben zowel een rol bij de ontwikkeling en uitvoering van de simulatieschool voor studenten als bij de variant voor het zittend personeel. De structuur van de projectorganisatie is in onderstaand organogram weergegeven. Figuur 1 Projectorganisatie Deelproject Pabo Deelproject ILS Arnhem

Nijmegen

Projectleiding en staf

Werkveldcommissie PO

Werkveldcommissie VO

Voor een overzicht van de betrokkenen wordt verwezen naar bijlage 3. 3.2

Begroting en realisatie In bijlage 4 is een tweetal financiële overzichten opgenomen. Het eerste betreft de begroting van de simulatieschool, zoals ingediend in bij de aanvraag in 2009. Het tweede overzicht is de realisatie. Daarbij passen nog de volgende opmerkingen. 1. In overleg met de subsidiegever is de gesubsidieerde projectperiode met vijf maanden verschoven. Deze was oorspronkelijk 01-08-2009. Eind 2011 bleek het organisatorisch beter te passen om de gesubsidieerde projectperiode te laten lopen vanaf 01-01-2010 en te laten eindigen op 01-07-2012. 2. Er stond een post van 72.000 euro geoormerkt voor inhuur expertise voor gaming. Na een zorgvuldige afweging is – mede in overleg met de subsidiegever – besloten om slechts een deel van dit budget in te zetten voor de ontwikkeling van een vereenvoudigd dashboard voor kengetallen uit de schooladministratie, waarmee studenten in de simulatieschool kunnen oefenen.

3

Tijdens het indienen van de aanvraag lector Governance en Innovatiedynamiek in het onderwijs

21

4

De toekomst van de simulatie(school)

Op 14 maart 2012 heeft een seminar plaatsgevonden om de resultaten van het eerder genoemde onderzoek van Lindemann en Van den Berg te bespreken met een aantal betrokkenen en geïnteresseerden. De inhoudelijke hoofdpunten uit dit gesprek worden hier samengevat, omdat deze een goed inzicht bieden in een aantal kansen en ontwikkelpunten. De aanwezigen achten de conclusies uit het onderzoeksrapport plausibel en, voor zover zij uit ervaring met de uitvoering van de simulatieschool kunnen spreken, in lijn met hun eigen waarnemingen en signalen die ze van studenten hebben teruggekregen. Daarbij werden ook enkele zorgpunten geformuleerd. Een belangrijk zorgpunt betreft de geïsoleerde positie van de simulatieschool in het curriculum, zowel inhoudelijk als qua werkvorm. Inhoudelijk moet de simulatieschool plek krijgen in een goed doordachte leerlijn voor de competenties die in de simulatieschool centraal staan. Ook studenten maken daar opmerkingen over: een betere ‘voorbereiding’ is gewenst. Daar zit overigens een ‘kronkel’. Aan de ene kant is het zeker waar dat de simulatieschool een context moet krijgen in de vorm van een leerlijn. Aan de andere kant komt deze onvrede bij studenten vermoedelijk ook wel voor een deel voort uit een verwachtingspatroon dat ze in hun ervaring met de rest van de opleiding hebben opgebouwd, namelijk dat het hen allemaal wordt aangedragen. De krachtige leerervaring komt nu juist voort uit de confrontatie dat ze het zelf moeten doen. Bovendien hoeft de professionalisering in deze competenties niet op te houden bij het diploma. Niet alles kan even intensief geleerd worden in de bachelor. Ook qua werkvorm is de simulatieschool nog te geïsoleerd in het curriculum. Iedereen is het erover eens dat door zijn opzet de simulatieschool een zeer krachtige leeromgeving is, ook voor de andere SBL-doelstellingen dan waarvoor die nu is opgezet. Die kracht schuilt erin dat studenten in een zo levensecht mogelijke omstandigheid, maar toch veilig kunnen oefenen met gedrag, onder meer door ‘begeleiden’ en het organiseren van leermomenten zoveel mogelijk tot onderdeel van de simulatie zelf te maken. Die ‘levensechtheid’ wordt ook gezien als een belangrijke factor in het succes van de simulatieschool: recht uit de praktijk stammende casussen, gespeeld door voor studenten volkomen ‘ vreemden’, die dus ook echt ‘ ouder’ of ‘ bestuurder’ kunnen zijn, en daarmee volkomen geloofwaardig in hun rol. Dat is confronterend/uitdagend en daarmee veel leerzamer dan bijvoorbeeld het ‘droog’ oefenen van oudergesprekken. Dat wordt teveel ervaren als ‘een opdracht’ en daarmee buiten de eigen persoon geplaatst. Maar het stelt ook hoge eisen aan docenten/begeleiders en alle andere in uitvoerende zin betrokkenen bij de simulatieschool. Daarbij komt dat studenten niet elke dag op deze manier uitgedaagd worden; er moet een repertoire zijn in de werkvormen die bij elkaar opgeteld een zo optimaal mogelijke leeropbrengst genereren. De uitdaging voor de lerarenopleidingen schuilt erin om het curriculum op dat punt gevarieerder en goed gebalanceerd te maken. Studenten komen al min of meer ‘opdrachtgericht’ het hoger onderwijs binnen. De valkuil hier is dat dit veel vergt van het organiserend vermogen van de docenten in de opleidingen in een periode van bezuinigingen en een veel breder scala aan vereisten waaraan de lerarenopleidingen moeten. Zoals eerder al opgemerkt lopen er initiatieven met alle velden, PO, VO en MBO voor varianten van simulaties als vorm van professionalisering. De verwachting is dat een aantal van deze initiatieven ook tot daadwerkelijke realisatie gaat leiden, zij het op een later tijdstip dan oorspronkelijk verwacht. Een andere spin off is dat met medewerking van de projectleider de opleiding Pedagogiek van de HAN een pilot ‘Simulatie Jeugdzorg’ heeft gerealiseerd met 30 studenten (zie desgewenst www.debrug1.nl en www.debrug2.nl). De bedoeling is dat een dergelijke simulatie integraal onderdeel wordt van het curriculum. Andere opleidingen van het HAN-instituut Social Studies gaan dit voorbeeld naar verwachting volgen, mede gelet op het in 2013 op te starten onderzoeks- en ontwikkelingsproject ‘schuivende beroepsbeelden in de maatschappelijke dienstverlening’, naar analogie van de ‘schuivende beroepsbeelden’ bij de leraren.

22

Bijlage 1 Resultaten digitale evaluatie en open vragen PABO

Pabo Groenewoud, Nijmegen Evaluatievraag 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15

16 17

18

19

20 21

23

Ik ben voldoende voorbereid de simulatieschool 'ingestapt' Het feit dat we zelf de rollen/functies konden verdelen voorafgaand aan de simulatieschool heb ik als prettig ervaren Ik ben tevreden over de organisatie van de simulatieschool De ‘spelregels’ van de simulatieschool waren duidelijk De simulatieschool was heel ‘echt’ Ik heb voldoende gelegenheid gekregen om te oefenen/leren in de simulatieschool Ik voelde me gedurende de week erg verantwoordelijk als teamlid en groepsleerkracht Het feit dat sprake was van competitie met een ander team, werkte stimulerend Ik vond het niveau van de simulatieschool hoog De opdracht om een verbeterplan te schrijven vond ik leerzaam De incidenten gedurende de week (ouders, buurt) vond ik leerzaam Het bezoek van de inspectie vond ik leerzaam Het contact met het college van bestuur vond ik leerzaam De begeleiding (ochtend en einde van de dag) heeft een verdieping gegeven aan het werken/leren in de simulatieschool Ik heb in de simulatieschool geleerd wat het van een leerkracht vraagt om op professionele wijze samen te werken met het team en met de omgeving Mijn beeld van wat het inhoudt om leerkracht te zijn is door de simulatieschool veranderd Ik heb in de simulatieschool ervaren dat mijn eigen functioneren van invloed is op het functioneren van het team, de school, de omgeving en omgekeerd Ik heb in de simulatieschool geleerd om vanuit verschillende perspectieven (bijv. prestaties van kinderen, functioneren van het team, omgang met ouders, verdeling van middelen) na te denken over de kwaliteitsbewaking en –verbetering van de school Ik heb in de simulatieschool geleerd wat me al goed afgaat en wat ik nog moeilijk vind, in het samenwerken met het team en met de omgeving Feedback van acteurs en van medestudenten heeft me veel opgeleverd om verder te leren De simulatieschool heeft me inzicht gegeven in wat ik tijdens de afstudeerstage nog wil/kan leren

06-2010 N=23 3,0

11-2010 N=24 3,0

05-2011 N=21 3,4

03-2012 N=70 2,9

4,5

4,2

4,5

4,3

3,7 3,3 4,3

4,1 3,7 4,0

4,2 3,5 4,1

3,5 3,4 3,8

4,1

4,0

4,4

4,0

4,6

4,4

4,6

4,3

4,0

4,0

4,0

4,0

4,3 4,4 4,7 4,7 4,1

4,0 4,0 4,7 4,6 4,0

4,2 4,8 4,7 4,9 4,6

4,1 4,4 4,5 4,5 3,6

3,1

3,4

4,0

3,0

4,4

4,3

4,7

4,2

3,7

3,5

2,9

3,1

4,5

4,3

4,5

4,1

4,4

4,0

4,5

4,3

4,2

3,6

4,4

3,9

4,0

4,0

4,0

3,9

3,9

3,5

4,0

3,4

Pabo Arnhem Evaluatievraag* 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15

16 17

18

19

20 21

Ik ben voldoende voorbereid de simulatieschool 'ingestapt' Het feit dat we zelf de rollen/functies konden verdelen voorafgaand aan de simulatieschool heb ik als prettig ervaren Ik ben tevreden over de organisatie van de simulatieschool De ‘spelregels’ van de simulatieschool waren duidelijk De simulatieschool was heel ‘echt’ Ik heb voldoende gelegenheid gekregen om te oefenen/leren in de simulatieschool Ik voelde me gedurende de week erg verantwoordelijk als teamlid en groepsleerkracht Het feit dat sprake was van competitie met een ander team, werkte stimulerend Ik vond het niveau van de simulatieschool hoog De opdracht om een verbeterplan te schrijven vond ik leerzaam De incidenten gedurende de week (ouders, buurt) vond ik leerzaam Het bezoek van de inspectie vond ik leerzaam Het contact met het college van bestuur vond ik leerzaam De begeleiding (ochtend en einde van de dag) heeft een verdieping gegeven aan het werken/leren in de simulatieschool Ik heb in de simulatieschool geleerd wat het van een leerkracht vraagt om op professionele wijze samen te werken met het team en met de omgeving Mijn beeld van wat het inhoudt om leerkracht te zijn is door de simulatieschool veranderd Ik heb in de simulatieschool ervaren dat mijn eigen functioneren van invloed is op het functioneren van het team, de school, de omgeving en omgekeerd Ik heb in de simulatieschool geleerd om vanuit verschillende perspectieven (bijv. prestaties van kinderen, functioneren van het team, omgang met ouders, verdeling van middelen) na te denken over de kwaliteitsbewaking en –verbetering van de school Ik heb in de simulatieschool geleerd wat me al goed afgaat en wat ik nog moeilijk vind, in het samenwerken met het team en met de omgeving Feedback van acteurs en van medestudenten heeft me veel opgeleverd om verder te leren De simulatieschool heeft me inzicht gegeven in wat ik tijdens de afstudeerstage nog wil/kan leren

10-2010 N=56

10-2011 N=77

03-2012 N=41

3,5

3,5

3,5

3,8

3,8

4,5

4,0 4,1

4,1 4,0

4,0 4,5

3,2

3,0

4,0

3,9

3,8

4,0

2,7

2,7

3,5

3,1

3,0

4,0

* Op de vestiging Arnhem zijn niet alle vragen voorgelegd aan de studenten.

24

Ter illustratie van de open feedback Als illustratie van de feedback, die we krijgen op de open vragen in de simulaties, is hieronder van een der simulatie de ‘ongekuiste’ feedback uit twee groepen weergegeven. De feedback van deze twee groepen geeft volgens ons een getrouw beeld van wat we in de afgelopen periode meestal in de evaluaties terug krijgen. Deelnemen aan de simulatieschool raad ik aan, omdat…… het toch een erg leerzame ervaring is. Je leert dingen over de basisschool die je tijdens een normale paboweek niet zult leren. je anders gaat aankijken tegen het reilen en zeilen buiten de klas ervaring opdoen je in situaties terecht komt die je later in je loopbaan ook tegen zal komen. Doordat de acteurs erg serieus waren, ging jezelf ook serieus aan de slag. veel studenten niet verder kijken dan het schoolteam. Ik was zelf ook niet op de hoogte dat er een CvB was en wat hun taak was. Zeker een aanrader! het een leerzame ervaring is. je bent echt op jezelf en team aangewezen om er iets van te maken. Wanneer er een ouder binnenkomt kun je niet op je mentor terug vallen, maat moet je het zelf oplossen. ook maak je kennis met bijvoorbeeld de inspectie. als LIO doe je veel, dit is een goede aanvulling hierop. je in situaties terecht komt, waar je nog niet veel ervaring mee hebt maar die wel in de beroepspraktijk voor kunnen komen. het bijdraagt aan je niveau als leerkracht. Ook is het leuk voor de sfeer in je klas. je er als groep veel sterker uitkomt, enorm veel eert van je eigen kwaliteiten en zwakkere punten en dit een reëel beeld geeft van het onderwijs in de praktijk. Je leert dus over je eigen handelen en hoe je dit zelf kunt verbeteren om zowel je onderwijs als leraarcommunicatie te verbeteren. het leerzaam is je kunt ervaren hoe het is om 'echt' in een team te werken. En te ervaren hoe het voelt als er ineens een boze ouder op de stoep staat. het erg leerzaam is. Je leert veel over het onderwijs buiten je klaslokaal en dit neem je mee in je ontwikkeling. Ook leer je veel over jezelf maar vooral leer je over het werken in een team. het een hele leerzame ervaring is. Ook omdat je nu "echt" deel uitmaakt van een team terwijl dit op stage niet altijd mogelijk is. erg realistisch wordt gemaakt hoe het er op een echte basisschool ook aan toe gaat. Je leert er dus echt veel van! ik het gevoel heb beter voorbereid te zijn op de beroepspraktijk ik erg veel heb geleerd vna de simulatieschool. Daarnaast is het een leuke week om elkaar beter te leren kennen. het ontzettend leerzaam is. Je werkt binnen een team, waarbij je over en weer moet communiceren. De simulatieschool is ''echt''. Je leert je kwaliteiten en je verbeterpunten te ontdekken. Daarbij kan je in deze week kan je hier goed aan werken. je de kans krijgt om ervaringen op te doen die je in je stages niet kan en mag doen. Daarnaast verbreedt het je blik over de school en alles wat daar bij hoort. je elkaar als klas heel goed leert kennen en omdat je ervaring opdoet in het omgaan met ouders. Daarbij krijg je te maken met vele mensen die met een school te maken hebben. je er altijd iets van leert. Je leert de setting op een school beter kennen. Het is niet alleen lesgeven, maar je hebt ook de taak als teamlid. er veel te leren valt in het omgaan met ouders. Omdat het realistischer is dan oefenen met je medestudenten. Daarnaast krijg je inzicht in het inspectierapport en hoe je als school daarnaar kunt handelen! Beschrijf in een aantal kenmerkende woorden/zinnen hoe je de simulatieschool ervaren hebt. * Zeer leerzaam. * Intensief. * Veel samenwerking tussen verschillende instanties en het team. * Effectief focussen. - Vermoeiend - Goed om je klas beter te leren kennen - Gezellig - je komt in lastige situaties terecht waarvoor je verantwoordelijk bent met je team - Je leert veel van elkaar authentiek en leerzaam, voorbereiding op de praktijk Ik heb de simulatieschool als erg leerzaam ervaren. Ik heb kennis opgedaan over wat er nog meer in en rondom de school gebeurt dan alleen de dagelijkse dingen die je op je stage meemaakt. Ik vond het wel jammer dat de simulatieschool een beetje laat in de afstudeerperiode werd aangeboden. Doordat ik mijn afstudeerplan al af heb en ook mijn contract gesprek heb gevoerd mis ik door de simulatieschool eigenlijk een week van mijn stage. Ik kan nu ook niet meer ervaringen die ik heb 25

opgedaan tijdens deze simulatieschool verwerken in mijn afstudeerfase. Zinvol omdat het een relevante situatie is, die in de realiteit voor kan komen, nu heb je een eerste beeld op kunnen doen van wat je dan te wachten staat. Ik heb de simulatieschool als zeer leerzaam ervaren. In het begin was het nog onduidelijk en dat vond ik zelf lastig omdat ik graag goed voorbereid de week in stap. Het college op de donderdag voor de week was al meer verhelderend. En na de vergadering op maandagochtend was het voor mij duidelijk wat het doel van deze week was en wat er van elk team verwacht werd. Het was een leerzame week waarin ik geleerd heb om in teamverband te werken, verantwoordelijkheid te nemen, te communiceren met ouders en kritisch te reflecteren. Ik heb de simulatieschool als leerzaam ervaren. Het waren nieuwe situaties waar je mee kennis kon maken. Door situaties te bespreken krijg je meer kennis over de aanpak van verschillende situaties. Het was wel een zeer vermoeiende week. Het waren lange dagen! Ik heb het ervaren als een hele nieuwe ervaring binnen mijn opleiding. Een soort gelijke opdracht ben ik eerder niet tegen gekomen op de pabo. Vooral de onverwachte bezoeken vond ik erg leerzaam, leuk en spannend. Van mij mogen deze er nog meer zijn. Het verbeterplan schrijven, leek in eerste instantie saai maar is achteraf leerzaam geweest. En heeft ervoor gezorgd dat ,mocht ik hier ooit in de praktijk mee te maken krijgen, ik ongeveer weet wat ik kan verwachten. Ik heb de simulatie school als erg leerzaam ervaren. dit omdat je te maken krijgt met zaken die zich buiten de klas afspelen. Tijdens je afstuderen ben je veel met je stage bezig. Tijdens deze week ben je veel met de medestudenten bezig. dit heb ik als fijn ervaren. Leerzaam, je komt in contact met aspecten waar je nog nooit mee in aanraking bent gekomen. Je ervaart het nu echt. Ik heb de simulatieschool als erg positief ervaren. Ik heb in een team leren werken en heb leren kijken naar mijn eigen kwaliteiten en zwakkere punten. Door hier met gezamenlijk over te spreken leer je gebruik te maken van elkaars kwaliteiten en leer je dingen uit handen te geven aan mensen die er net wat meer van weten. Daarnaast wordt de samenwerking binnen een groep veel hechter. Dit heb ik als zeer positief ervaren. Als laatst hebben wij als team geleerd om veel feedback te geven en te ontvangen en hier op een positieve manier mee om te gaan. Dit ook door middel van de verschillende gesprekken met de 'ouders'. Ik vond alle situaties heel echt lijken waardoor wij ons onderwijs en effectieve leraarcommunicatie steeds beter konden ontwikkelen. In het begin vond ik het erg vaag. Ik wist niet wat er van ons verwacht werd. Gedurende de week werd dit duidelijker. Het was super leuk om de medestudenten (teamleden) goed te leren kennen. - Leerzaam - Eye-opener - Gezien waaraan ik nog moet gaan werken de koemnde afstudeerstage. Een erg leerzame week, aan het begin was er veel onduidelijk. Maar dit was juist de opzet van de week. Naarmate de week vorderde kregen we als team alles op een rijtje en hebben we onze taken kunnen uitvoeen. Werken in een professioneel team en hierin opgenomen worden. De impact van slecht nieuws op een team en de omgeving van een school. Als een leerzame ervaring. Vooral de gesprekken met ouders. De simulatieweek is een week waarbij je binnen een team in een school werkt. Door actief bezig te zijn met onverwachtse bezoeken van bijvoorbeeld ouders, de inspecteur leer je omgaan met deze bezoeken. Hoe reageer je hierop? Je kan je hier in verdiepen, maar in deze situaties moet je ook improviseren. Dit gebeurt straks ook als je zelf voor een klas staat. Je hoort dan ook met deze dingen om te kunnen gaan. Erg interessant omdat je in een team werkt waarin je elkaar eerste instantie niet direct kent. Ieder heeft zijn/haar kwaliteiten en hier moet je inzicht op krijgen en bewust mee werken. De verschillende momenten met ouders heb ik als zeer leerzaam ervaren omdat je hier de kans krijgt om te oefenen met situaties waar je op je stage niet tot nauwelijks kans voor krijgt, bijvoorbeeld een boze ouder. Ik heb de simulatieschool als erg leerzaam ervaren. Ik heb gezien wat er allemaal gebeurt als je een nieuwe methode aan wil schaffen. Omdat ik zelf in de commissie taal en rekenen zat heb ik me hierin verdiept. Daarnaast vond ik het bezoek van de inspectie en de ouders erg leerzaam. Door de inspectie kreeg ik overzicht en tips hoe je als leerkracht optimaal kunt functioneren. Daarnaast heb ik gemerkt hoe veelzijdig het beroep is mbt de ouders die 'zomaar' binnen kwamen vallen. Tot slot, ik heb een erg leuk team overgehouden waarmee ik een leuk jaar ga hebben! Goede leerervaring! Je ziet andere kanten van het beroep, je wordt ondergedompeld in deze setting waar je onverwachte leermomenten tegenkomt. Ik heb de simulatieschool als erg leerzaam ervaren. Ik heb veel ervaring opgedaan in het omgaan met verschillende ouders. Daarbij heb je als team te maken gehad met een aantal professionals, waar ik veel van geleerd hebt. De simulatieweek heeft ervoor gezorgd dat ik mijn klasgenoten goed heb leren kennen, dit heb ik als heel fijn ervaren. Als een leerzame en vermoeiende periode waarin veel teamleden de kans hebben gekregen om zich te ontwikkelen.

26

Beschrijf welke onderdelen van de simulatieschool je graag in de rest van het curriculum terug zou zien komen. - Omdat twee teams tegen elkaar streden bracht dit vaak vijandigheid naar elkaar toe. Wij waren team 1 en alle casussen kwamen als eerst bij ons langs. De lokalen lagen tegenover elkaar waardoor team 2 zich kon voorbereiden op de casussen. Een tip is dan ook om de casussen onwillekeurig langs te sturen, soms eerst bij team 1 en soms eerst bij team 2. Dit zal voor minder vijandigheid/negativiteit zorgen. - omgang en contacten, gesprekken met ouders - werken in een schoolteam * Werken in teamverband. * Praktijkgericht: Niet vanuit boeken alles presenteren, maar echt ervaren door zelf gesprekken etc. te voeren. Kortom veel gebruik maken van praktijkvoorbeelden!! Deze nog dichter bij de Pabo halen. casussen met ouders en inspectiedienst en opbouw van besturen. Het voeren van gesprekken met allerlei verschillende ouders heb ik als erg leerzaam ervaren. Dit zou meer terug moeten komen binnen de pabo. Ook hoe het bestuur van een school is opgebouwd zou aandacht aan besteed moeten worden. Dit was ook nieuw voor mij. Verder zou ik het fijn hebben gevonden als ik al van te voren had geweten hoe een verbeteringsplan eruit zou moeten zien. Zoals de simulatieweek nu is opgezet vind ik het al heel goed. De komst van (onverwachte) ouders moet er zeker in blijven. Ook de casussen waarin we ons in konden verdiepen waren super. Bij de komst van ouders en dergelijke zou het een volgende keer fijn zijn dat de komst niet vast bij ster 1 komt. Zo krijgen beide teams de mogelijkheid om zich eventueel voor te bereiden op de komst. Gesprekken voeren met 'echte' ouders in verschillende emoties. Het verdelen van de taken binnen een groep, waarbij je kijkt naar de kwaliteiten van elkaar. ik vind het goed om het in de afstudeerfase te doen. je bent dan het meest met dit soort dingen bezig. de casussen samenwerkingsopdrachten het vormen van een 'echt team' 'echte' werkomgeving. meer contact met externe instanties. - De gesprekken van de onverwachte personen vond ik heel leerzaam. - Het zelf verdelen van de functies binnen het team. Gesprekken met ouders en andere belangrijke personen, zoals de maatschappelijk werkster. Omgaan met 'boze' ouders. Hoe kun je SMART- doelen nog beter formuleren? - gesprekken voeren met acteurs (ouders) - Bezoek van de inspectie - Contact met het bestuur en CvB - Extra begeleiding aan de groep Het werken met LOVS. Communicatie met ouders. Omgaan LVS. Meer uitleg over werken in een team en werken met buiten- en bovenschoolse instanties. Daarnaast zou het leuk en leerzaam zijn om eerder op de Pabo gebruik te maken van deze 'ouders' die op bezoek kwamen. Het oefenen voordat je daadwerkelijk de praktijk in gaat om ervaring op te doen. Interactie met mensen uit het werkveld. De casussen die gedurende de week langs zijn gekomen. Het omgaan met ouders en het volgen van leerlingen. Ik zou het een goed idee vinden om de simulatieschool voor iedereen verplicht te stellen (ik begrijp dat dit waarschijnlijk niet mogelijk is). Ik zou dit alleen op een ander moment binnen de Pabo doen, omdat we nu allemaal net begonnen waren op een stage en hier onze energie in wilden steken. In ieder geval zou ik in het curriculum ook acteurs inhuren, die ouders en/of andere mensen naspelen waar je in de beroepspraktijk mee te maken krijgt. Op die manier kun je beter oefenen hoe je daarmee om kunt gaan. Verder zou ik ook een goed opgebouwd college geven over governance, zodat je een beeld krijgt wat er meer speelt op een school. Het droog oefenen voordat je in de praktijk tegen dergelijke situaties aan loopt. Welke verbeterpunten kun je ons noemen voor een volgende editie van de simulatieschool? - Omdat twee teams tegen elkaar streden bracht dit vaak vijandigheid naar elkaar toe. Wij waren team 1 en alle casussen kwamen als eerst bij ons langs. De lokalen lagen tegenover elkaar waardoor team 2 zich kon voorbereiden op de casussen. Een tip is dan ook om de casussen onwillekeurig langs te sturen, soms eerst bij team 1 en soms eerst bij team 2. Dit zal voor minder vijandigheid/negativiteit zorgen. - de locaties van de twee simulatiescholen verder uit elkaar plaatsen zodat het ene team niet op de hoogte is van gebeurtenissen die nog moeten plaatsvinden * Scholen niet tegenover elkaar in een lokaal zetten, maar verder uit elkaar. Wissel af bij welke school de casus als eerste op bezoek komt. Zo ervaren beide teams een onverwachte situatie, nu heeft

27

vooral Ster 1 deze ervaren. * De scholen niet tegenover elkaar plaatsen. Wanneer er een acteur is bij de ene groep krijgt de andere groep al een beeld van de komende casus, oneerlijk. Want deze kan zich hierop voorbereiden. * We hebben gewerkt met een verbterplan maar toch heb ik nog steeds geen beeld van een bestaand, professioneel verbeterplan. Hier moet zeker aandacht aan worden besteed in de inleidende colleges. Het was erg leerzaam, maar het zou beter zijn geweest om de simulatieschool aan het eind van het derde jaar aan te bieden of helemaal in het begin van de afstudeerfase als je nog niet bezig met met je afstudeerplan of stage. De beide scholen zouden niet tegenover elkaar moeten zitten in lokalen. Op deze manier heeft het team waarbij de ouders als tweede komen meer kans om zich voor te bereiden. -De basisscholen spreiden in het gebouw en niet tegenover elkaar. -Meer casussen De dagen zijn erg lang. Het is een vermoeiende week. Zet de lokalen van de verschillende scholen verder bij elkaar uit de buurt. Dit voor het voorkomen van afluisteren etc. Zie vorige vraag. Ook is het misschien een idee om de teams niet tegenover elkaar in een lokaal te zeggen. Zo wordt misschien de samenwerking tussen de teams gestimuleerd. Het was een super leerzame, en leuke week! - meer casussen. bij ons is niet iedereen uit het team bij een gesprek aanwezig geweest dit is jammer. - het was een hele lange week. Misschien kun je het op donderdag afsluiten. Afwisseling bij welke groep een 'ouder' als eerst komt (om en om). Duidelijk beschrijven hoever een opdracht doorgaat. Bijvoorbeeld als we met een ouder afspreken een handelingplan te gaan maken (moeten we dit dan ook echt doen??) De groepen wat verder uitelkaar zetten zodat je niet bij elkaar de plannen/ ouders kunt horen. Format voor een verbeterplan geven. De gesprekken met ouders filmen om dit later na te bespreken met de 'acteur'. De twee teams niet naast elkaar plaatsen maar juist uit elkaar om te voorkomen dat het andere team zich voor kan bereiden op de casus. De opdracht van levensbeschouwing eerder opgeven: niet op donderdag!!deadline dag, maar in het begin van de week of gewoon weg laten. Ik zou het heel fijn gevonden hebben als na een gesprek met een acteur als ouder, de acteur even uit zijn/haar rol was gestapt om het gesprek te evalueren. Dit is vooral van toepassing op de gesprekken met boze ouders. Ik ben zeer positief over deze leerervaringen. Misschien is het ook leuk om na de casus een gesprek te hebben met de ouder over hoe zij het gesprek ervaren hebben (niet in de rol, maar daarbuiten). Wat was er goed en waarom. Het zou fijn zijn als er met ouders die langs geweest zijn, ook nabesproken kan worden. Dit was nu alleen schriftelijk en dit kan erg helpen bij eventuele verbeteringen. Dat de acteurs naderhand uit hun rol stappen en daarbij meteen vermelden wat zij goed vonden gaan en minder goed. Dan krijg je niet schriftelijk commentaar, maar mondeling. En zou je hier op kunnen reageren. Dit is nog leerzamer voor ons, als studenten. kan zo niks bedenken! Ik ben zelf niet aan de beurt gekomen in gesprekken met ouders. Ik had hier mede zelf voor kunnen zorgen maar ik miste ook wat variatie binnen de kinderen en de units. Voor unit 1 kwamen twee ouders waardoor er minder leerkrachten aan de beurt kwamen. Misschien kan hier wat meer inzicht in worden gegeven aan het begin van de simulatieschool? Misschien een idee om beide scholen niet tegenover elkaar te plaatsen, zo voorkom je dat andere groepen zich voor kunnen bereiden op bijvoorbeeld de komst van een ouder. Er is ons medegedeeld, dat we mee gingen doen aan de simulatieschool en omdat het geen verplicht onderdeel is, zou ik eerder een keuze hebben gegeven. Dan is het wel belangrijk iets meer informatie te geven wat deze week zou gaan inhouden. Nabespreken met de acteurs maakt je meer bewust van je leerkrachtengedrag en dus je sterke en zwakke punten. Toelichting van een verbeterplan, hier werden wij echt in het diepe gegooid en waren we erg zoekende hoe we dit vorm moesten geven. Dit heeft er ook toe geleid dat wij het plan niet zo uitvoerig hebben toegelicht, wat wij wel graag hadden gedaan.

28

Bijlage 2: Evaluatieresultaten De Lanteerne

Vraag

Score*

1

Ik ben tevreden over de organisatie van de simulatieschool.

4,4

2

De ‘spelregels’ van de simulatieschool waren duidelijk.

4,0

3

De simulatieschool was heel ‘echt’.

4,0

4

Ik heb voldoende gelegenheid gekregen om te oefenen/leren in de simulatieschool.

3,9

5

Ik voelde me verantwoordelijk voor de rol die ik kreeg toebedeeld.

4,3

6

Het feit dat er sprake was van competitie met een ander team, werkte stimulerend.

3,6

7

Ik vond het niveau van de simulatieschool hoog.

4,0

8

De opdracht om een plan van aanpak te schrijven vond ik leerzaam.

4,2

9

De incidenten gedurende de driedaagse (ouders, buurt) vond ik leerzaam.

4,0

10

Het contact met het college van bestuur vond ik leerzaam.

3,7

11

De begeleiding (per team door pabodocent) heeft verdieping gegeven aan het werken/leren in de simu- 4,2 latieschool.

12

Ik heb in de simulatieschool ervaren dat mijn eigen functioneren van invloed is op het functioneren van het team, de school, de omgeving en omgekeerd.

4,4

13

Ik heb in de simulatieschool geleerd om vanuit verschillende perspectieven (bijv. prestaties van kinderen, functioneren van het team, omgang met ouders, verdeling van middelen) na te denken over de kwaliteitsbewaking en –verbetering van De Lanteerne.

4,2

14

Feedback van acteurs geeft aanleiding tot reflectie op eigen handelen.

4,1

15

De simulatieschool heeft me inzicht gegeven in mijn bijdrage aan de ontwikkelingen binnen De Lanteer- 4,0 ne.

16

Ik zou collega's / scholen wel/niet aanraden om deel te nemen aan de simulatieschool. Waarom wel/niet? (toelichting niet verplicht)

Wel: 93% Niet: 05%

*Vijfpunttschaal: 1= Zeer oneens …. 5 Zeer eens

Op navraag is van de deelnemers aan De Lanteerne ook hun reactie op soortgelijke open vragen als die hiervoor ook bij de PABO-studenten zijn afgenomen. Een greep hieruit is opgenomen in de hoofdtekst.

29

Bijlage 3 Projectorganisatie

Projectleiding en stafteam - Frans de Vijlder, lector Goed bestuur en Innovatiedynamiek in maatschappelijke organisaties, Kenniscentrum Publieke Zaak/Kenniscentrum Kwaliteit van Leren. - Saskia Weijzen, trainer-adviseur Interstudie NDO, onderzoeker Onderzoekseenheid Kwaliteit van Leren (tot 01-01-2012) - Brigit Verbeek, trainer adviseur Interstudie NDO (v.a. 01-01-2012) - Ineke Lokman, coördinator onderzoeksgroep (tot 01-01-2011) - Annelies Dickhout-Rutten coordinator Kenniscentrum Kwaliteit van Leren Deelproject Pabo - Betty van Waesberghe, voorzitter instituutsdirectie Pabo - Hans Ramsoedh, coördinator afstudeerfase, aanspreekpunt voor de simulatieschool in Arnhem - Mieke Lambregts, coördinator afstudeerfase Nijmegen - Mirjam Ottens, coördinator Opleiding en Veld Nijmegen Deelproject ILS - Hennie Komduur, lid Instituutsdirectie ILS - Sabine van Eldik Werkveldvertegenwoordiging PO - Joop Haverkort, directeur Onderwijs, Conexus - Wim Folker, lid CvB Delta - Overige leden strategisch beraad KKM Werkveldvertegenwoordiging VO - Dirck van Bennekom, voorzitter CvB, Alliantie-VO - Ronald Bertram, hoofd P&O Alliantie-VO - José Jansen, HR beleidsmedewerker en projectleider Opleidingsschool, Quadraam - Dominique Majoor, Directeur Canisius College - Leon Lucas, Voorzitter Centrale Directie Candea College Daarnaast zijn vele schoolbestuurders, stafmedewerkers van besturen en directeuren/rectoren betrokken geweest in de uitvoering.

30

Bijlage 3 Risico-analyse en consequenties voor project-aanpak

Bij de start van het project is door de subsidiegever in de toekenningsbrief een aantal aanvullende voorwaarden gesteld. Na overleg met de subsidiegever is dit vertaald in een uitgebreide risico-analyse. In onderstaande tabel wordt aangegeven op welke wijze we de beschreven risico’s in het project gehanteerd hebben.

OMSCHRIJVING RISICO’S

WERKWIJZE OM RISICO’S TE HANTEREN

In geval van onvoldoende aansluiting van vraag (werkveld) en aanbod (simulatieschool) loopt het project het risico dat het werkveld haar commitment verliest.

Aan de basis voor het ontwerp van de simulatieschool liggen gesprekken met het veld, waarin diverse scenario’s verkend zijn m.b.t. de toekomst van het PO/VO. Uit deze scenario’s hebben we beoogd gedrag gedefinieerd en vervolgens de simulatie ontwikkeld als leercontext. Gesprekken met het veld vinden – sinds de start – systematisch plaats, waarin de simulatie telkens onderwerp van gesprek is. Daarnaast participeert het veld in de uitvoering van de simulatieschool, zodat mogelijke knelpunten in aansluiting snel geconstateerd en opgepakt kunnen worden.

Wanneer intern te weinig kwantitatieve capaciteit is (bij docenten/ begeleiders) om de simulatie te begeleiden bestaat het risico dat de simulatieschool geen doorgang kan vinden en dus de gewenste aantallen deelnemers niet wordt behaald.

Bij de Pabo (Groenewoud) wordt geïnvesteerd in het begeleiden met duo’s, waarbij telkens een koppeling gemaakt wordt tussen een ervaren en een nieuwe begeleider. Op die manier wordt de begeleidingscapaciteit uitgebreid, met behoud van kwaliteit. Nu de simulatieschool een vast onderdeel is/wordt van het curriculum wordt in jaartaken rekening gehouden met begeleidingstijd.

Wanneer de samenwerking tussen de verschillende Tussen Pabo’s, ILS, veld en onderzoekseenheid van de Faculteit Educatie is structureel partijen stagneert/ dat men een verschillende taal overleg over het project. Communicatie tussen de contactmomenten kan nog geïntensispreekt bestaat het risico dat het draagvlak voor de veerd worden, zodat ook geleerd wordt van de practices op de verschillende locaties. simulatieschool verdwijnt. Door de projectweek vorm bestaat het risico dat de Nu de simulatieschool bij de Pabo’s als ‘week’ goed loopt en onderdeel is van een regusimulatieschool als een op zich zelf staand iets liere logistiek, is aandacht voor het aanbieden van concepten en vaardigheden in de wordt gezien. vorm van een leerlijn, waar de simulatie onderdeel van is. Wanneer de simulatieschool geen passend vervolg in de rest van het curriculum krijgt bestaand het karakter dat de simulatieschool als een op zich zelf staand initiatief wordt gezien.

Zie vorige punt.

Wanneer de inhoud van de simulatieschool niet voldoet aan het ambitieniveau van het werkveld bestaat het risico dat de gewenste kwaliteit niet wordt behaald.

In de gesprekken met het veld worden de evaluaties van de simulatieschool besproken en getoetst aan de ambities van het veld. Afgevaardigden uit het veld worden bovendien betrokken als ‘college van bestuur’, zodat het veld nauw zicht houdt op de doelen die gerealiseerd worden met de simulatie Versie 2 van de simulatieschool voor de Pabo’s (“De Ster) is volledig samengesteld in samenwerking met het veld: de reële schoolsituatie is immers uitgangspunt, inclusief de casuïstiek die zich op de betreffende school afspeelt.

Wanneer de inhoud van de simulatieschool niet Na elke ronde van de simulatieschool vinden schriftelijke evaluaties met deelnemers voldoet aan het ambitieniveau van de deelnemers plaats en soms ook evaluatiegesprekken. Hierin toetsen we de inhoud/doelstellingen bestaat het risico dat de leerervaring niet ten volste van de simulatie aan het ambitieniveau en de leerervaring van de deelnemers. wordt benut. Het niet behalen van de leerdoelen met als risico dat de strategische doelen van de simulatieschool niet worden behaald.

De simulatieschool is een manier om studenten intensief aan de slag te laten oefenen met de leerdoelen ‘samenwerken met het team’ en ‘samenwerken met de omgeving’. Het is echter niet reëel om te veronderstellen dat studenten deze doelen na een week ‘behaald’ hebben op een niveau dat verwacht mag worden van een toekomstig professional. Vandaar dat de leerdoelen van de simulatie aandacht krijgen in de rest van het curriculum en dat studenten bij hun competentiebeoordeling gebruik kunnen maken van bewijsmateriaal uit de simulatieschool.

Het risico dat er intern te weinig kwalitatieve capa- De begeleiding in maatjes (Pabo Groenewoud) zorgt ervoor dat nieuwe begeleiders van citeit is (bij docenten/ begeleiders) om de simulatie ervaren begeleiders leren en dat er onderling overlegd kan worden over de begeleidoorgang te kunnen laten vinden. dingsaanpak. Bovendien hebben de begeleiders ter voorbereiding op de uitvoering van de simulatie intensief contact over de begeleiding en reflecteren ze achteraf op hun eigen rol. Dit zorgt voor continue ontwikkeling in kwaliteit van begeleiders. Wanneer er intern te weinig capaciteit is om de simulatie door te ontwikkelen bestaat het risico dat de simulatieschool haar doel van structureel karakter niet behaald.

31

Ontwikkelcapaciteit wordt op dit moment nog gerealiseerd vanwege de project status van de simulatieschool. Er is aandacht voor het feit dat het (door)ontwikkelen van simulatie een intensieve aangelegenheid is, die een plek moet gaan krijgen in de staande organisatie.

Wanneer er technologie gedreven naar het ontwerp We hebben ‘gaming’ benoemd als een apart project, zodat de aandacht in het project van de simulatieschool kijken (gaming etc.) bestaat simulatieschool gefocused kan blijven op het oorspronkelijke doel en niet gehinderd het risico dat we het oorspronkelijke doel (krachtig wordt door technologische uitdagingen. meesterschap/ gedrag) uit het oog verliezen en dus niet realiseren. Door te denken in 'game' bestaat het risico dat we De feedback die acteurs geven bevat weliswaar een cijfer – dat gebruikt kan worden in niet meer nadenken over het 'gedrag' dat we willen het kader van competitie – maar altijd ook onderbouwd met inhoudelijke aspecten die realiseren. verwijzen naar gedrag. In de try-out van het ILS is gewerkt zonder scores en competitie. Voor studenten was dit een prettige ervaring, hoewel de competitie door Pabo studenten over het algemeen ook gewaardeerd wordt. Wanneer er meer kosten zijn dan begroot dan kan Dit blijft een aandachtspunt gezien het feit dat de nieuwe manier van ontwerpen, uitdit een negatieve invloed hebben op de continuïteit voeren en begeleiden tijd kost om te automatiseren. en voortgang van het project. Wanneer binnen de opleidingen er weinig veranderingsgezindheid is bestaat het risico dat het doel om de simulatieschool structureel te implementeren binnen het curriculum van de opleiding in gevaar komt.

Over de simulatieschool is regelmatig contact met management, directie van de opleidingen, zeker als het gaat om structurele inbedding. De directies zijn vanaf de start betrokken bij het project, denken mee en ontwikkelen daarmee zicht op de meerwaarde en de opbrengsten van het project.

In geval van een onjuiste/ niet transparante proWe werken met een vast persoon (coördinator onderzoekseenheid) die de beheersmajectadministratie bestaat het risico dat er budget- tige kant van het project coördineert. overschrijdingen plaats vinden met mogelijk een negatieve audit van SenterNovem (DUO) tot gevolg. Het risico dat relevante informatie (financiën, voortgang, resultaten, evaluaties) over het project niet voor handen is waardoor de haalbaarheid van het project in gevaar komt.

Zie vorig punt.

Wanneer externe betrokkenen onvoldoende geïnformeerd en betrokken worden bestaat als risico dat de betrokkenheid afneemt.

Voor acteurs zijn handleidingen gemaakt, er zijn scoreformulieren waar ze hun feedback op kunnen formuleren en er zijn afspraken gemaakt op de locaties over het ontvangen van acteurs, zodat acteurs zich geïnformeerd en welkom voelen.

Wanneer interne betrokkenen onvoldoende geïnformeerd en betrokken worden bestaat het risico dat de simulatieschool niet breed gedragen wordt binnen de HAN.

Over de simulatieschool wordt intern gecommuniceerd via HAN brede nieuwsbrieven (HANovatie) en via interne nieuwsbrieven van Pabo en ILS.

Het risico van onvoldoende inzicht in de financiële voortgang.

We werken met een vast persoon (coördinator onderzoekseenheid) die de beheersmatige kant van het project coördineert, waaronder de financiën.

32

Bijlage 4 Financiële verantwoording

Begroting en realisatie project simulatieschool* Naam instelling uit het samenwerkingsverband 2009 HAN lerarenopleiders HAN ondersteuning Partners werkveld PO 2010 HAN lerarenopleiders HAN Ondersteunend Partners werkveld PO Partners werkveld VO 2011 HAN lerarenopleiders (Pabo + ILS) HAN Ondersteunend Partners werkveld PO Partners werkveld PO (docenten in nascholing) Partners werkveld VO Inhuur expertise gaming 2012 HAN lerarenopleiders HAN Ondersteunend Partners werkveld PO Partners werkveld VO (docenten in nascholing) HAN lerarenopleiders (pabo + ILS) Partners werkveld VO Totaal begroot

Naam instelling uit het samenwerkingsverband 2009 HAN lerarenopleiders HAN ondersteuning Partners werkveld PO 2010 HAN lerarenopleiders HAN Ondersteunend Partners werkveld PO Partners werkveld VO 2011 HAN lerarenopleiders (Pabo + ILS) HAN Ondersteunend Partners werkveld PO Partners werkveld PO (docenten in nascholing) Partners werkveld VO Inhuur expertise gaming 2012 HAN lerarenopleiders HAN Ondersteunend Partners werkveld PO Partners werkveld VO (docenten in nascholing) HAN lerarenopleiders (pabo + ILS) Partners werkveld VO Totaal gerealiseerd

Aantallen uren begroot

Uurtarief begroot

Loonkosten begroot

480 24 80

102 59 74

48.960 1.416 5.920

48.960 1.416 5.920

1.610 82 184 100

102 59 74 80

164.220 4.838 13.616 8.000

164.220 4.838 13.616 8.000

2.090 93 256 800 104 600

102 59 74 74 80 120

213.180 5.487 18.944 59.200 8.320 72.000

213.180 5.487 18.944 59.200 8.320 72.000

1.240 72 8 1.000 60 84

102 59 74 80 102 80

126.480 4.248 592 80.000 6.120 6.720 776.261

72.000

126.480 4.248 592 80.000 6.120 6.720 848.261

Totaal begroot

Aantallen uren gerealiseerd

Uurtarief realisatie

Loonkosten realisatie

-

102 59 74

-

-

1.341 128 -

102 59 74 80

136.782 9.472 -

136.782 9.472 -

2.536 44 726 -

102 59 74 80 102 120

258.672 2.596 53.724 -

258.672 2.596 53.724 8.033

1.388 201 -

102 59 80 80 102 80

141.576 11.859 614.681

Kosten derden realisatie

Totaal realisatie

8.033 -

*Achterliggende detaillering en onderbouwing op navraag beschikbaar

33

Kosten derden begroot

8.033

141.576 11.859 622.714