Eettafelgewoonten van Nederlanders
Inhoud Samen eten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4 Eettafelgewoonten door de jaren heen. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6 Samen eten maakt gelukkig . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8 Onderzoek naar eettafelgewoonten. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12 Resto brengt mensen om de tafel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14 Resto VanHarte . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16 Bronvermelding. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18
Van een mooie tafel eet je nooit alleen
2
20 3
Samen eten Al vele honderden jaren eten mensen samen. Niet alleen in Nederland maar over de hele wereld gebruiken mensen al eeuwen lang samen de maaltijd. Traditie en cultuur spelen een belangrijke rol. Hoewel er vaak aan voorbij wordt gegaan, heeft samen eten verschillende maatschappelijke functies. Samen eten is een manier om sociale contacten te onderhouden, normen en waarden over te brengen en families, vrienden en buren te verbinden. Daarnaast is samen genieten van een maaltijd voor velen een gezellig en ontspannen moment van de dag. Kortom samen eten aan tafel maakt gelukkig.
“Elke dag eet ik met mijn zoon. We praten over school en over zijn vriendjes. Dat is leuk , maar ik heb ook behoefte aan een volwassen gesprek. Dat vind ik bij Resto. Dat mensen naar je luisteren, dat ik naar een ander kan luisteren, dat is fijn. Dat verbindt.” Sooijn Endert 36 jaar, alleenstaande moeder.
Resto VanHarte is het gastvrije initiatief dat de dynamiek in de wijk stimuleert. Het is het levendige buurtrestaurant waar samen met buurtgenoten voor weinig geld een lekkere maaltijd kan worden genuttigd. Resto VanHarte streeft naar een wijk waar mensen elkaar ontmoeten en waar sociale uitsluiting geen kans krijgt. In dit kader organiseert zij in september ‘de langste ontmoetingstafel’ van Nederland. In diverse wijken nodigt Resto de buurtbewoners uit om samen een gratis maaltijd te eten. Dit boekje geeft inzicht in de ontwikkeling van eettafelgewoonten door de jaren heen en laat zien dat samen eten verbindingen tussen mensen tot stand brengt. Resto VanHarte heeft diverse feiten en cijfers op een rij gezet en aanvullend onderzoek gedaan naar de eettafelgewoonten van de Nederlander. Vinden we het nog wel belangrijk om samen te eten? En eten we dan aan tafel of liever voor de televisie? Kortom wat is voor Nederlanders de ideale manier om de avondmaaltijd te eten?
4
20 5
Eettafelgewoonten door de jaren heen Al sinds het begin van de jaartelling weten we dat mensen samen aan tafel aten. Dit is in oude verhalen en tradities uit vele verschillende culturen terug te vinden. Zo kent iedereen de verhalen waarin Jezus met zijn gevolg het brood deelde aan tafel. En is de Iftarmaaltijd een oude traditie in de moslimcultuur. Ook in de middeleeuwen werden maaltijden samen gegeten. Men at gezamenlijk met familie, vrienden, buren of personeel uit gemeenschappelijke schalen, slurpte soep met zijn tweeën uit één kom, dronk uit dezelfde beker en deelde messen en vorken. Eten was de sociale gebeurtenis bij uitstek.
Later in de twintigste eeuw, toen ook de TV zijn intreden deed, kreeg de eettafel concurrentie van de zitkamer. De TV werd het centrale punt in de woning. Maar ook de veranderingen in de samenleving zetten druk op onze eettafelgewoonten. Zo werkt vandaag de vrouw des huizes vaker en is het niet meer vanzelfsprekend dat zij zorgt voor een warme maaltijd. Ook de talrijke mogelijkheden om buitenshuis te eten heeft druk gelegd op het samen eten. Denk maar aan het gemak waarmee in de auto of trein gegeten en gedronken kan worden.
Vanaf de Renaissance verdrong de tafel het bed als het belangrijkste meubelstuk in huis. Het volk schaarde zich om de tafel om te eten, te handwerken en te lezen tot het donker werd. Pas vanaf de negentiende eeuw werd de gewoonte met het gezin te eten sterk gepromoot. De industrialisatie lag hieraan ten grondslag. Die zorgde voor een duidelijke tweedeling tussen werk en privé. De gezinsmaaltijd aan de tafel deed zijn intrede. In eerste instantie had de maaltijd een disciplinerende en opvoedende functie, waarbij tafelmanieren en sociale omgangsnormen werden bijgebracht. Later veranderde de gezinsmaaltijd in een meer ongedwongen sociaal gebeuren. De maaltijd werd een gelegenheid waar kinderen en ouders samenkwamen om dagelijkse ervaringen te delen, te praten en te genieten.
6
20
Samen eten maakt gelukkig Samen eten is niet alleen belangrijk om gezond te blijven. Het heeft nog een functie. Een sociaal-culturele functie. Alle sociologen zijn het met elkaar eens dat eten een belangrijke rol speelt binnen culturen. Een van deze sociaal-culturele functies van eten is het ondersteunen en verstevigen van relaties, ook wel de communicatiefunctie genoemd. Gezamenlijk een maaltijd eten is een manier om contact te leggen of bestaande contacten onderhouden. Samen eten is gezellig. Generatie op generatie worden normen en waarden doorgegeven aan de eettafel. Samen eten betekent ook: leren wat wel en niet mag, wat wel en niet kan in gezelschap. Sociale relaties worden in stand gehouden door samen te eten en te drinken. De maaltijd bindt de familie, de maaltijd verbind je met buren en vrienden. Tegelijkertijd heeft voeding een identiteitsfunctie. Mensen kunnen via de maaltijd een verbondenheid met een bepaald, land of regio, of met een bepaalde sociale culturele identiteit uitdragen. Samen eten verbindt groepen mensen, omdat mensen zich met hun disgenoten identificeren.
8
Samen eten zorgt er ook voor dat mensen zich mentaal beter voelen. Zo ook in verpleeghuizen, blijkt uit onderzoek van de Universiteit van Wageningen. De ouderen die altijd met een dienblad op schoot aten werden samen aan tafel gebracht voor de maaltijd. 80% van deze groep voelde zich daardoor minder eenzaam en depressief. Het is duidelijk dat samen eten in veel opzichten belangrijk is. Toch is het niet altijd vanzelfsprekend dat er samen wordt gegeten. Alleen eten is vaak geen keuze, maar het gevolg van de afwezigheid van een maaltijdpartner. Als gevolg van het groeiende aantal eenpersoonsgezinnen, in Nederland zijn momenteel meer dan 2,6 miljoen eenpersoonshuishoudens, en de individualisering komt het vaak voor dat mensen alleen eten.
“Onze doelgroepen zijn misschien anders, maar ons doel is hetzelfde: mensen laten genieten van een lekkere maaltijd en van elkaars gezelschap.” Chefkok Martin van Bourgonje, Schoorlse sterrestaurant Merlet.
20
De tafel der ta
fel is de eettafe
l
In onze wereld geschiedenis sp eelt de tafel een belan grijke rol. Aan tafel werden veldsla gen voorbereid en vredes afgedw ongen.
en fel komt m n ta e d n o r n Aan ee mis dan aa o r p m o c n ee eerder tot nte. een vierka zen. e eer bewij n ig d o n e d l e De tafe ezige eten w n a a t e h Volop van nieten drinken ge
10
20
Onderzoek naar eettafelgewoonten Resto VanHarte heeft onderzoek gedaan naar de eettafelgewoonten van de Nederlander. In een representatieve steekproef van bijna 900 mensen heeft zij onderzocht of de Nederlander samen eet en wat de Nederlander graag zou willen. Huidige eettafelgewoonten 1,5 miljoen Nederlanders eet dagelijks de maaltijd alleen. Meer dan driekwart (83,5%) van alle Nederlanders gebruikt de avondmaaltijd samen met anderen. Naarmate de respondenten ouder worden, wordt de maaltijd vaker alleen gegeten. De maaltijd is een duidelijke familie aangelegenheid, 80% van de Nederlanders eet samen met de partner of gezinsleden. Slechts een klein deel eet met vrienden of huisgenoten. Deze groep bevindt zich voornamelijk in de leeftijdscategorie tot 30 jaar. Van hen eet 5,4% samen maar niet met familie. De eettafel is nog steeds de populairste plek om de maaltijd te gebruiken. Meer dan 70% eet nog steeds de maaltijd aan tafel. De bank volgt op een tweede plaats. 20% van de respondenten geeft hier de voorkeur aan. Voornamelijk de groep jongeren geeft de voorkeur aan de bank. Naarmate de respondenten ouder worden eet men vaker aan tafel.
12
Bij gezinnen met jonge kinderen (t/m 12 jaar) eet slechts 10% op de bank. Opvallend is dat naarmate de kinderen ouder worden (13 t/m 17 jaar) de bank aan populariteit toeneemt. 2 op de 10 gezinnen uit deze categorie eet op de bank. Ruim 40% van de respondenten geeft aan de maaltijd te eten terwijl de televisie aan staat. Met name de groep tot 40 jaar en 60 jaar en ouder geeft de voorkeur te eten met de beeldbuis aan. Op dit punt bestaat een groot verschil tussen de opleidingsniveaus. Van de lager opgeleiden eet meer dan de helft met de televisie aan (op de bank of aan tafel). Bij de groep hoger opgeleiden is dit iets meer dan 30%. Ideale situatie Naast de vraag hoe mensen hun avondmaaltijd gebruiken is ook gevraagd naar wat zij ervaren als de ideale situatie. Waar en met wie eet de Nederlander het liefst? Als de Nederlander mag kiezen eet hij het liefst aan tafel samen met anderen zonder de televisie aan. 9 op de 10 Nederlanders eet graag samen en ruim driekwart doet dat het liefst aan tafel.
20
Resto brengt mensen om de tafel Ondanks dat meer dan driekwart van de Nederlanders samen eet zijn er toch nog 1,5 miljoen mensen die de avondmaaltijd alleen gebruiken. Opvallend is dat eigenlijk iedereen het erover eens is dat samen eten de ideale situatie is. Iedereen beseft wel dat het niet leuk is om alleen te eten. Helaas is dat niet altijd voor iedereen weggelegd. Resto VanHarte is er voor die groep die niet de kans heeft om samen te eten. Vaak is het namelijk een kwestie van het ontbreken van een maaltijdpartner. Met het gastvrije initiatief geeft Resto VanHarte iedereen de mogelijkheid samen te eten. Dat blijkt ook uit het klanttevredenheidsonderzoek van Resto VanHarte. 92% van de gasten heeft daadwerkelijk contact met de andere gasten. 30% hiervan onderneemt ook andere activiteiten met deze nieuwe vrienden. Samen eten geeft mensen tegelijkertijd het gevoel ergens bij te horen. Saamhorigheidsgevoel ontstaat wanneer mensen samen de maaltijd eten. Door Resto’s op te zetten in wijken creëert Resto VanHarte een groepsgevoel in de wijk. Mensen van verschillende culturen leren elkaar en elkaars achtergrond kennen. Zo komt 75% van de gasten in aanraking met nieuwe culturen en 90% heeft contact met andere leeftijdsgroepen. Zo leidt het gastvrije initiatief van Resto VanHarte tot dynamische wijken waar uitsluiting geen kans krijgt.
14
20
Resto VanHarte Resto VanHarte is het levendige buurtrestaurant met lekkere maaltijden voor een lage prijs. Het is een gastvrij initiatief dat de dynamiek in de wijk stimuleert. Als gastheer zet Resto VanHarte zich in voor een wijk waar mensen elkaar ontmoeten en uitsluiting geen kans krijgt. Met eettafels en activiteiten op 25 locaties in ons land laat de organisatie mensen kennismaken met elkaars cultuur en achtergronden. Het eerste Resto is in 2005 geopend door de voormalige initiatiefnemers van Artsen zonder Grenzen Nederland, maatschappelijk betrokken kunstenaars en ondernemers. Als organisatie zonder winstoogmerk draait Resto VanHarte op giften van donateurs en sponsors. Vrijwilligers zijn de drijvende kracht achter de organisatie. Samenwerking met verschillende lokale instanties en organisaties, want ook de wijkagent, de huisarts of de Marokkaanse buurtvader eet regelmatig mee. Jaarlijks zorgt Resto VanHarte samen met haar partners voor meer dan 90.000 maaltijden op tafel.
“Bij Resto VanHarte heb ik nieuwe vrienden gemaakt, terwijl er ‘thuis’ door overlijden steeds meer afvallen. Mijn leven heeft een andere wending genomen.” Gemma de Zwart 70 jaar.
16
20
Bronvermelding Eenvoudig maar voedzaam – Jozien Jobse- Van Putten De gezinsmaaltijd heeft nog toekomst –Vakgroepen sociologie & Social and Cultural food studies – Vrije Universiteit Brussel Gezonder door tafelen in zorg – Kristel Nijs Wageningen Universiteit en Research Elsevier – Aan tafel: vorm en functie van de tafel Onderzoek eettafelgewoonten – Panelwizard iov Resto VanHarte
“Ik woon al twee jaar in Den Haag. Ondanks dat ik sociaal en niet verlegen ben, heb ik toch geen nieuwe mensen leren kennen. Het is zeer moeilijk om in zo’n grote stad contacten te leggen. Ik ben daarom blij dat ik Resto VanHarte heb leren kennen.” Afaaf.
18
20
Dit boekje is een uitgave van Resto VanHarte Fotografie: Robin Bernhard en Jeremy Paesch
Stichting VanHarte Van de Sande Bakhuijzenstraat 4 1061 AG Amsterdam
[email protected] Tel 020 - 60 77 982 Fax 020 - 68 90 396
