Eerstelijnsverloskunde vanuit cliëntenperspectief in Groningen stad en ommeland

Eerstelijnsverloskunde vanuit cliëntenperspectief in Groningen stad en ommeland

Student

E.I. (Esther) Feijen - de Jong

Identiteitsnummer 0049018 Opleiding

Gezondheidswetenschappen Universiteit Maastricht Afstudeerrichting Verplegingswetenschap

Plaats

Groningen

Periode

November 2003 – November 2004

Eerste begeleider

Dr. G.J. Dijkstra

Tweede begeleider Drs. G. Groot Jebbink

Eerstelijns verloskundige zorg vanuit cliëntenperspectief

Voorwoord Deze doctoraalscriptie is het verslag van het onderzoek waarmee ik de deeltijdstudie Gezondheidswetenschappen aan de Universiteit Maastricht afrond. Dit onderzoek richt zich op de kwaliteit van de eerstelijns verloskundige zorg gezien vanuit het perspectief van de cliënt. Wat vinden cliënten nu eigenlijk belangrijk en hoe ervaren zij de zorg die zij krijgen van de verloskundige zorgverlener. Professionals hebben hier vaak wel een mening over maar de tijd ontbreekt om gedegen onderzoek uit te voeren. Voor mij was het de uitgelezen kans om mijn liefde voor het vak verloskunde te combineren met het uitvoeren van wetenschappelijk onderzoek.

Een aantal mensen wil ik bedanken. Zij zijn een belangrijke spil geweest bij het opzetten en afronden van het onderzoek: De respondenten, zij zijn de basis van het onderzoek. In grote getale hebben zij de moeite genomen aan te geven hoe ze de zorg hebben ervaren en hoe belangrijk ze dit vonden. Geke Dijkstra, mijn steun en toeverlaat. Ik ben je zeer dankbaar voor je steun tijdens mijn onderzoek, als docent, als coördinator van het Noordelijk Centrum voor Gezondheidsvraagstukken maar ook als klankbord. Tijdens het onderzoeksproces heb ik gemerkt dat onderzoek doen veel onzekerheden oproept, hier heb jij mij geweldig in gesteund. Geert Groot Jebbink, als tweede begeleider, had jij op precies de juiste momenten de goede opmerkingen en aanvullingen waardoor het proces geolied verliep. Medewerkers van het Noordelijk Centrum voor Gezondheidsvraagstukken, met name Willem en Irene, bedankt voor jullie hulp. Hans v/d Berg en Ina de Vries van Geové zorgverzekeraar. Vanaf het begin zijn jullie enthousiast geweest over mijn onderzoek. Hiernaast hebben jullie een aantal erg waardevolle open aanmerkingen gegeven bij de ontwikkeling van de onderzoeksopzet. Bedankt! DVP-leden. Alle DVP-leden hebben de enquête beoordeeld, tevens kreeg ik vele opbeurende woorden, bedankt hiervoor. Alle verloskundigen van de kring Groningen e.o. Geweldig dat jullie zo enthousiast de enquêtes hebben uitgedeeld. Hopelijk vallen de resultaten een beetje mee!! Verloskundig actieve huisartsen in noordwest Groningen. Bedankt dat jullie de moeite hebben genomen de enquêtes uit te delen.

II


Mijn studie heb ik ervaren als een heel leuke en leerzame tijd. Tijdens de theorieperiode was het een zwaar karwei om het goed te combineren met mijn werk als vrijgevestigd verloskundige. Dankzij een aantal mensen heb ik dit toch in de beschikbare tijd kunnen redden: Vrienden, jullie hebben steeds met interesse mijn studie gevolgd, zelfs na vijf jaren blijven jullie onvermoeibaar vragen hoe het gaat. Dit vond ik erg prettig, bedankt. Mijn studievriendinnen, Liesbeth, Monique en Gonda, eindelijk dan staan we weer op gelijke voet. Bedankt voor jullie steun maar bovenal bedankt voor de lol die we hebben gehad de afgelopen jaren. Collega's van de groepspraktijk van verloskundigen, elke vrijdag was ik niet beschikbaar voor een dienst of spreekuur. In de drukke tijden die we achter de rug hebben was dit een hele opgave. Toch heb ik altijd naar de universiteit kunnen gaan. Bedankt voor jullie flexibiliteit. Pap en mam, zoals altijd steunen jullie mij door dik en dun. Naast mentale steun bieden jullie ook praktische steun, ik heb goed aan mijn scriptie kunnen werken wanneer Casper weer eens een weekend bij jullie logeerde. Bedankt hiervoor. Casper, ook al ben je nog veel te klein om dit te snappen. Lieve vent, door jouw enthousiasme voor de kleine dingen van het leven is relativeren niet moeilijk Lieve Robert, alle avonden en uren die jij samen met mij in het onderzoek hebt gestoken zijn voor mij zeer waardevol. Alleen jij weet welke inspanningen het heeft gekost om af te studeren. Dankzij jou heb ik het gered. In situaties van paniek weet jij mij altijd rustig te krijgen. Samen met jou kan ik alles aan!! Esther Feijen – de Jong Groningen, december 2004 .

III


Inhoudsopgave Samenvatting

VI

Summary

VIII

Inleiding

1

1 Wetenschappelijke relevantie, praktische relevantie en theoretische onderbouwing.

4

1.1

Inleiding

4

1.2

Wetenschappelijke relevantie van de probleemstelling

4

1.3

Theoretische onderbouwing

5

1.3.1

Theoretisch model

5

1.3.2

Meetinstrumenten

7

1.4

Conclusie

2 Methode van onderzoek en gegevensverzameling

10 12

2.1

Inleiding

12

2.2

Type onderzoek

12

2.3

Onderzoekspopulatie

12

2.4

Onderzoekseenheden

12

2.5

Gegevensverzameling en verspreiding

13

2.6

Power

14

2.7

Validiteit en betrouwbaarheid

14

2.7.1

Validiteit

14

2.7.2

Betrouwbaarheid

15

2.8

Methode van analyse

3 Resultaten

15 17

3.1

Inleiding

17

3.2

Ontwikkeling van de QUOTE-vragenlijst voor de eerstelijns verloskunde 17

3.3

Respons en exclusie

20

3.4

Kenmerken van de respondenten

20

3.5

Betrouwbaarheid

22

3.6

Resultaten QUOTE-vragenlijst voor de eerstelijns verloskunde

23

3.6.1

Gemiddelde cijfers per zorgperiode

23

3.6.2

Gemiddelde scores per dimensie

23

3.6.3

Ervaringsscores naar achtergrondkenmerken

24

3.6.4

Belangscores naar achtergrondkenmerken

27 IV


3.6.5

Wensen van respondenten ten aanzien van de plaats van bevallen 28

3.6.6

Invloed van de plaats van bevalling op de beoordeling van de kwaliteit van zorg

31

3.6.7

De vijf beste en vijf slechtste ervaringen

32

3.6.8

De vijf hoogste en vijf laagste belangscores

32

3.6.9

Verbeterpunten

33

3.6.10 Opmerkingen van de respondenten

33

4 Conclusies, discussie en aanbevelingen 4.1

Inleiding

34

4.2

Conclusies

34

4.3

Discussie

35

4.4

Aanbevelingen

37

Referenties

39

Bijlage 1: De vragenlijst Bijlage 2: Ervarings-, belang- en verbeterscores per vraag Bijlage 3: Opmerkingen respondenten

V


Samenvatting

Samenvatting

Doelstelling en probleemstelling De doelstelling van dit onderzoek is het creëren van inzicht in de kwaliteit van zorg beoordeeld door bevallen vrouwen in de stad Groningen, Noord-Drenthe en noordwest Groningen ten aanzien van de geleverde zorg door de eerstelijns verloskundige of huisarts. Aanleiding hiervoor zijn de problemen die zijn ontstaan in het onderzoeksgebied door een tekort aan verloskundige zorgverleners. Door dit probleem zijn een aantal constructies gecreëerd waardoor de cliënt in de eerstelijn kon worden begeleid maar niet altijd de keuze had om thuis te bevallen. Vanuit deze situatie is het belangrijk te weten hoe de client de geboden zorg ervaart. De probleemstelling richt zich derhalve op het oordeel van bevallen vrouwen in de stad Groningen, Noord-Drenthe en noordwest Groningen ten aanzien van de kwaliteit van zorg geleverd door de eerstelijns verloskundige of huisarts.

Methode Met behulp van een schriftelijke vragenlijst, die gebaseerd is op de QUOTE-vragenlijsten (QUality Of care Through the patients Eyes), zijn de ervaringen en verwachtingen van de cliënt van de eerstelijns verloskundige zorgverlener ten aanzien van de kwaliteit van zorg gemeten. Het concept kwaliteit van zorg kan worden ingedeeld in zeven dimensies (accommodatie, informatie, bereikbaarheid/toegankelijkheid, klachten, bejegening, zelfstandigheid en deskundigheid). Deze zeven dimensies worden in de schriftelijke vragenlijst gemeten. Daarnaast is gekeken of er significante verschillen bestaan op achtergrondkenmerken van de respondenten (leeftijd, pariteit, geografische spreiding en opleidingsniveau) en op de daadwerkelijke plaats van bevallen (thuis, ziekenhuis-eigen keus en ziekenhuis-geen eigen keus). De respondenten zijn cliënten die de gehele zorgperiode (zwangerschap, bevalling en kraamtijd) onder zorg zijn geweest bij de eerstelijns verloskundige of verloskundig actieve huisarts. In de periode april tot en met augustus 2004 werden 264 vragenlijsten uitgedeeld door verloskundige zorgverleners.

Resultaten In totaal werden 150 vragenlijsten teruggestuurd (respons van 57%). Ten aanzien van de ervaringen scoorden zes dimensies boven de 3.5 (schaal van 1 tot en met 4). Belangrijk vinden de respondenten de dimensie bejegening (6.98), zelfstandigheid (6.81), bereikbaarheid/toegankelijkheid (6.53), informatie (6.36), deskundigheid (6.28) en VI


Samenvatting

accommodatie (6.23) (schaal van 1 - 10). Respondenten van het platteland ervoeren over het algemeen de zorg beter dan respondenten uit de stad Groningen. Hoog opgeleide respondenten vinden de dimensies zelfstandigheid, deskundigheid, bejegening en de bereikbaarheid/toegankelijkheid belangrijker dan laag opgeleiden. Respondenten van het platteland vinden de dimensie bereikbaarheid/toegankelijkheid significant van meer belang dan respondenten uit de stad Groningen. Respondenten die thuis zijn bevallen hebben de dimensies bereikbaarheid/toegankelijkheid, bejegening en zelfstandigheid significant beter ervaren dan respondenten die in het ziekenhuis zijn bevallen.

Conclusie De dimensies bejegening en deskundigheid worden door de respondenten als best ervaren. De dimensies bejegening en zelfstandigheid komen in het onderzoek naar voren als belangrijkste onderwerpen. Bevallen vrouwen in het onderzoeksgebied wensen dus een vertrouwensband met de zorgverlener en wensen dat er empathie is vanuit de zorgverlener (bejegening). Hiernaast vindt de bevallen vrouw het van belang dat ze wordt betrokken bij besluitvorming in het zorgproces (zelfstandigheid). Bij volledige keuzevrijheid zou ongeveer 66% van de respondenten thuis willen bevallen, ongeveer 18% hiervan moest noodgedwongen in het ziekenhuis bevallen. Respondenten die thuis zijn bevallen ervaren de dimensies bereikbaarheid/toegankelijkheid, bejegening en zelfstandigheid beter dan respondenten die in het ziekenhuis zijn bevallen.

VII


Summary

Summary Aim and research problem The aim of this research project is to create an overview towards the quality of care given by primary health care professionals judged by women recently given birth in the city of Groningen, North-Drenthe and northwest Groningen. The reason for this research is the problem in the research area that arose by a shortage of midwives and general practitioners. To resolve this problem a few constructions were created. These solutions resulted in care that could be given by primary health care professionals but pregnant women could not choose between giving birth at home and giving birth in a hospital. At this time it is important to know how these women experience the care. Therefore the research problem focuses on the judgement towards the quality of care of women given birth at the city of Groningen, NorthDrenthe and northwest Groningen.

Method Through a questionnaire, based on the QUOTE-questionnaires (QUality Of care Through the patients Eyes), experiences and expectations of the client are measured. Quality of care is a concept that can be subdivided into seven dimensions (accommodation, information, accessibility/availability, complaints, courtesy, perceived autonomy, professional competence). These seven dimensions are measured by means of the questionnaire. Besides that, examination took place to see if respondent characteristics (age, nullipara versus multipara, geographical location, and level of education) differed significantly and if there was a significant difference in place of birth (homebirth, hospital birth-own choice and hospital birth-obligatorily). The respondents are clients who were under care of the midwife or the general practitioner throughout their whole pregnancy, labour and puerperium. During the period April up to and including August 2004 264 questionnaires were distributed by midwifes and general practitioners.

Results A total of 150 questionnaires were returned (response of 57%). With respect to experiences six dimensions scored above 3.5 (scale 1 - 4). Important dimensions were courtesy (6.98), perceived autonomy (6.81), accessibility/availability (6.53), information (6.36), professional competence (6.28) and accommodation (6.23) (scale 1 - 10). Respondents from the countryside generally experienced better care than respondents in the city Groningen. In VIII


Summary

contrast with low educated respondents highly educated respondents believe that the dimensions perceived autonomy, professional competence, courtesy and accessibility/availability are more important. Respondents from the countryside find that the dimension accessibility/availability is more important than responders from the city Groningen. Respondents who gave birth at home experienced the dimensions accessibility/availability, courtesy and perceived autonomy better than respondent who gave birth in the hospital.

Conclusion The respondents experience the dimensions courtesy and professional competence the best. The dimensions courtesy and perceived autonomy are considered the most important issues. So women who gave birth in the research area wish to have a faith link with their midwife or general practitioner and are wishing for empathy. Next to this, women who gave birth believe it is important to be involved in decision-making in the care process. 66% Of the respondents would want to give birth at home if there was complete choice freedom. However 18% of this respondents had to deliver by force of circumstance in the hospital. Respondents who have delivered at home experience the dimensions accessibility/availability, courtesy and perceived autonomy better than respondent who delivered in the hospital

IX


Inleiding

Inleiding Goede kwaliteit van zorg is voor alle partijen in de gezondheidszorg van belang: voor cliënten, zorgaanbieders, zorgverzekeraar en overheid. Momenteel erkennen al deze partijen dat het zorgaanbod afgestemd moet zijn op de zorgvraag in plaats van andersom. Deze trend richting een meer vraaggestuurde zorg veronderstelt dat gebruikers van zorgvoorzieningen een inbreng hebben in het kwaliteitsbeleid binnen de zorgsector (Janssen & Sixma, 2003). Gebruikers van zorgvoorzieningen zijn bij uitstek de (ervarings-)deskundigen voor wat betreft het functioneren van de zorg. Zij kunnen een uitermate nuttige bijdrage leveren aan het evalueren van zorgaanbieders en zorgvoorzieningen (Janssen & Sixma, 2003). De eerstelijns verloskundige zorg in Nederland is in internationaal opzicht uniek. In Nederland wordt vastgehouden aan de gedachte dat zwangerschap en baring in principe normale levensverrichtingen zijn. De zorg is sterk ontwikkeld en wordt voornamelijk uitgevoerd door verloskundigen en huisartsen. Circa 30% van de vrouwen bevalt thuis en de plaats van bevallen wordt indien mogelijk door de cliënt bepaald (Brouwer, 2002). Echter, de verloskundige zorgverlening heeft te kampen met een aantal knelpunten waardoor de continuïteit van zorg in gevaar komt. Deze knelpunten doen zich op landelijk niveau bij verloskundigen, verloskundig actieve huisartsen en kraamverzorgenden voor. Bij verloskundigen en kraamverzorgenden bestaat het grootste probleem uit een tekort aan menskracht. Hiernaast ervaren verloskundigen veel problemen op het organisatorische vlak, dit zijn veelal problemen met de automatisering, administratieve taken en de praktijkorganisatie (Wiegers et al, 1999, Van der Meulen 2001(a)). "Huisartsen zijn in dezelfde mate bevoegd zwangerschappen en bevallingen te begeleiden als verloskundigen. Het aantal huisartsen dat zich in de praktijk actief met verloskundige zorg bezig houdt, neemt echter al geruime tijd af" (Stuurgroep modernisering verloskunde, 2000). Een hoge werkdruk en het moeilijk vinden van waarneming zijn voor huisartsen belangrijke knelpunten. Dit geldt zeker voor de huisartsen die bevallingen begeleiden. Het aantal verloskundig actieve huisartsen neemt sterk af, in 1983 was 43% verloskundig actief ten opzichte van 16% in 1999 (Van der Meulen, 2001(a)). De hierboven beschreven capaciteitsproblemen zijn ook in de stad en in de provincie Groningen een groot probleem. Als reactie hierop is in 2001 het ‘District Verloskundig Platform’ stad Groningen (DVP) opgericht. Dit platform dat uit de verschillende partijen in de eerstelijnsverloskunde bestaat (verloskundigen, huisartsen, zorgverzekeraar Geové, Martiniziekenhuis, Academisch Ziekenhuis Groningen, kraamzorg stichting Het Groene Kruis, Koninklijke Organisatie van Verloskundigen KNOV), heeft zich tot doel gesteld een 1


Inleiding

oplossing te vinden voor deze crisis. Dat heeft geresulteerd in de oprichting van een eerstelijns verloskundig centrum in het Martiniziekenhuis, het Parthuis. In februari 2002 is het centrum operationeel geworden. Het Parthuis voorziet in meerdere behoeften, te weten: 1. Opvang en begeleiding van zwangeren en barenden uit de provincie Groningen, met name uit noordwest Groningen waar geen eerstelijns verloskundige praktijken bestaan en de huisartsen voornamelijk verantwoordelijk waren voor deze zorg. Concreet betekent dit voor de cliënt dat zij niet thuis kan bevallen en soms ook voor de zwangerschapscontroles naar de stad Groningen moet komen. 2. Opvang en begeleiding van zwangeren en barenden uit de stad Groningen. In de stad bestaat een capaciteitsgebrek waardoor de verloskundige praktijken die er bestaan de toevoer van cliënten niet aankunnen. Een bepaald deel van de cliënten in Groningen kan hierdoor niet thuis bevallen. 3. Waarneemfunctie. De verloskundige praktijken in Groningen en omstreken kunnen het Parthuis gebruiken als waarnemer voor bevallingsdiensten. Voor de cliënt heeft dit tot gevolg dat zij op bepaalde dagen niet thuis kan bevallen. 4. Achterwachtfunctie. De verloskundige praktijken in Groningen en omstreken gebruiken het Parthuis als achterwacht wanneer zich twee of meer bevallingen tegelijkertijd aandienen. Dit betekent voor de cliënt dat zij indien zij thuis wilde bevallen ze gedwongen is naar het eerstelijns centrum te gaan. Het Parthuis is een constructie gericht op crisisbestrijding en is een tijdelijke oplossing. In de toekomst zal het Parthuis verdwijnen en is het streven dat de zorg weer zal worden uitgevoerd door de eerstelijns verloskundige. Concluderend is er momenteel in de stad Groningen en provincie noordwest Groningen sprake van een situatie waarin de cliënt sterk wordt beperkt in haar keuzevrijheid ten aanzien van de plaats van bevallen. In vele gevallen moet de cliënt verplicht in het ziekenhuis/Parthuis bevallen. Het Parthuis heeft een tijdelijke functie en zal over een paar jaren geleidelijk worden opgeheven. Doordat er een forse uitbreiding heeft plaatsgevonden in de opleidingscapaciteit van verloskundigen kan er over een aantal jaren weer sprake zijn van voldoende capaciteit. Op dat moment zal de vraag c.q. de behoefte van de cliënt een belangrijke rol gaan spelen. Daarom is het nodig te analyseren hoe de cliënt de kwaliteit van zorg ervaart en wat zij belangrijk vindt. Mede vanuit deze beoordeling kan er richting worden gegeven aan het te voeren beleid in de provincie Groningen. Vervolgens kan het Parthuis, dat een tijdelijke functie heeft, verdwijnen of in een andere vorm terugkomen.

2


Inleiding

De probleemstelling die hieruit voortvloeit, luidt: Hoe beoordelen bevallen vrouwen in de stad Groningen, Noord-Drenthe en noordwest Groningen de kwaliteit van zorg geleverd door de eerstelijns verloskundige of huisarts?

Met als doelstelling: Het creëren van inzicht in de kwaliteit van zorg beoordeeld door bevallen vrouwen in de stad Groningen, Noord-Drenthe en noordwest Groningen ten aanzien van de geleverde zorg door de eerstelijns verloskundige of huisarts. Mede op basis van deze gegevens kan beleid worden geformuleerd ten aanzien van de voorzieningen in de eerstelijns verloskundige zorg in de toekomst.

Een eerstelijns verloskundige wordt in dit onderzoek gedefinieerd als een medisch beroepsbeoefenaar die zelfstandig en onder eigen verantwoordelijkheid de zwangerschap, baring en het kraambed begeleidt en bewaakt. Tijdens de baring en het kraambed wordt zij ondersteund door de kraamverzorgende. De verloskundige (huisarts) handelt, binnen de wettelijk gestelde kaders, in de overtuiging dat zwangerschap, baring en kraambed fysiologische processen zijn. Zij selecteert zwangeren, barenden, kraamvrouwen en pasgeborenen met een verhoogd risico en consulteert dan wel verwijst volgens besliskundige criteria naar tweede of derde lijn (Handboek Kwaliteit, KNOV, 1999). Noord-Drenthe, noordwest Groningen en de stad Groningen is het afzetgebied van het Parthuis. In de stad Groningen en Noord-Drenthe werken verloskundigen, in noordwest Groningen werken verloskundig actieve huisartsen. Hierbij wordt noordwest Groningen gedefinieerd als het gebied ten noorden van de A7 en ten westen van de N46 inclusief de gemeenten Ten Boer en Loppersum.

Indeling van het onderzoeksverslag: In hoofdstuk één wordt de praktische en wetenschappelijke relevantie beschreven. Tevens vindt er een theoretische onderbouwing van de probleemstelling plaats. In paragraaf 1.4 worden de specifieke vraagstelling en de deelvragen beschreven. In het tweede hoofdstuk wordt de methode van onderzoek beschreven. Achtereenvolgens komen het type onderzoek, de onderzoekspopulatie, de onderzoeksvariabelen en de analyse van de gegevens aan de orde. Vervolgens worden in hoofdstuk drie de resultaten beschreven en als laatste worden in hoofdstuk vier de conclusies, discussie en aanbevelingen weergegeven.

3


1.

Hoofdstuk 1

Wetenschappelijke relevantie, praktische relevantie en theoretische onderbouwing.

1.1 Inleiding In dit hoofdstuk wordt in paragraaf 1.2 de wetenschappelijke relevantie van de probleemstelling beschreven. Vervolgens wordt in paragraaf 1.3 het onderzoek theoretisch onderbouwd. Als laatste volgt in paragraaf 1.4 de conclusie waarin de vraagstelling en deelvragen worden beschreven.

1.2 Wetenschappelijke relevantie van de probleemstelling In 2001 is door het Noordelijk Centrum voor Gezondheidsvraagstukken van de Rijksuniversiteit Groningen een onderzoek uitgevoerd naar de eerstelijnsverloskunde vanuit cliëntenperspectief in de regio Zwolle en omstreken. Uit dit onderzoek kwam naar voren dat zwangeren en recent bevallen vrouwen zich in meerderheid uitspreken voor de verloskundige als hulpverlener. Tevens bevalt de meerderheid van de vrouwen in deze regio bij voorkeur thuis. Een kraamhotel sprak de respondenten niet of nauwelijks aan (Krol & Groothoff, 2001). Ook TNO (2003) heeft een onderzoek verricht naar de thuisbevalling in Nederland over de periode 1995-2000. Uit dit onderzoek kwam naar voren dat in 1995 67,8% van de vrouwen thuis aan de bevalling begonnen en 32,2% van de vrouwen poliklinisch. In 2000 waren deze percentages respectievelijk 69,5% en 30,5%. Dit betekent dat meer zwangeren kiezen voor een thuisbevalling als zij de keuze tussen een eerstelijns thuisbevalling of poliklinische bevalling hebben. Er is dus sprake van een blijvende belangstelling van zwangeren voor een thuisbevalling. Brouwer et al heeft in oktober 2002 onderzocht wat klanten van apothekers, fysiotherapeuten, huisartsen en poliklinieken wensen en belangrijk vinden ten aanzien van de kwaliteit van zorg. In dit onderzoek werd de kwaliteit van zorg beoordeeld op zeven dimensies en tevens werd door de patiënten aangegeven hoe belangrijk de patiënt deze dimensies vond. Met andere woorden werd in dit onderzoek gemeten wat mensen belangrijk vonden in de zorg én hoe zij de zorg ervoeren. Ten aanzien van de mate van belangrijkheid van de dimensies werden deskundigheid en informatievoorziening belangrijk gevonden. Bij de huisarts sprong bejegening eruit als dimensie die van groot belang werd geacht. De zorg werd redelijk tot goed ervaren. Opvallend was dat oudere mensen meer tevreden waren dan jongeren. De drie bovengenoemde onderzoeken hebben alledrie deelaspecten die worden gebruikt in dit onderzoek. Ze zijn echter niet volledig toepasbaar op de verloskundige zorgverlening in 4


Hoofdstuk 1

Groningen en ommeland. Daarom is het noodzakelijk dat onderzocht wordt wat cliënten in de stad Groningen, Noord-Drenthe en noordwest Groningen wensen en ervaren ten aanzien van de eerstelijns verloskundige zorg.

1.3 Theoretische onderbouwing 1.3.1 Theoretisch model In dit onderzoek zal het Service Quality Model van Parasuraman (1985) als theoretisch kader gebruikt worden. Dit model gaat uit van de verhouding tussen de verwachtingen van de klant enerzijds en de beleving of ervaring van de geleverde zorg anderzijds. Deze beide aspecten bepalen voor de klant de geboden dienstverlening. In de gezondheidszorg worden deze verwachtingen en ervaringen vertaald in de mening van de cliënt/patiënt ten aanzien van kwaliteit van zorg. Het is derhalve belangrijk te weten wat de verwachtingen van klanten zijn, zodat deze kunnen worden vertaald in kenmerken van de dienstverlening (Harteloh & Casparie, 2001). Het theoretische model (Parasuraman) concentreert zich op concrete verwachtingen en ervaringen van de consument. Het gaat daarbij om een vergelijking tussen enerzijds beliefs (wensen en verwachtingen) en anderzijds waarderingen (feitelijke ervaringen). Van den Nieuwenhoff & Sixma (2000) concretiseren het begrip verwachting naar concrete wensen (ofwel eisen) van de patiënt/cliënt betreffende de zorg en dienstverlening. De zorg die de cliënt/patiënt verwacht is afhankelijk van de variabelen informatie, persoonlijke behoeften en voorgaande ervaringen (Harteloh & Casparie, 2001). Deze verwachtingen zet de cliënt/patiënt af tegen de ervaren/beleefde zorg. Op basis van dit gegeven ontstaat er een oordeel over de kwaliteit van zorg.

Figuur 1.1 Conceptueel model voor kwaliteit van zorgverlening (Harteloh & Casparie, 2001)

5


Hoofdstuk 1

Naast de variabelen waarop de patiënt de verwachte zorg baseert zijn er determinanten op basis waarvan de patiënt de ervaren zorg beoordeelt. In het Service Quality Model worden tien dimensies benoemd, namelijk: 1 Toegankelijkheid.

6 Communicatie.

2 Competentie.

7 Beleefdheid.

3 Geloofwaardigheid.

8 Betrouwbaarheid.

4 Flexibiliteit.

9 Veiligheid.

5 Tastbaarheden.

10 Begrip/kennis van de klant.

Na een uitgebreide schriftelijke toetsing zijn deze tien dimensies samengevoegd tot vier dimensies, namelijk: 1. Tastbaarheden. Deze hebben betrekking op de aanwezige faciliteiten; mensen, materieel en gebouwen. De toegankelijkheid en bereikbaarheid zijn de belangrijkste indicatoren voor de kwaliteit ervan. 2. Betrouwbaarheid. Dit is het vermogen van een dienst of organisatie om de toegezegde dienst daadwerkelijk en accuraat uit te voeren. De veiligheid en afwezigheid van fouten of klachten vormen indicatoren voor de kwaliteit van deze dimensie. 3. Dienstverlening. Dit bestaat uit het vermogen klanten goed te kunnen helpen. De competentie van dienstverlener en de dienstverlenende organisatie bepalen de kwaliteit van deze dimensie. Er bestaat een groot raakvlak met de inhoudelijke alsmede met de continuïteit en coördinatie van de dienstverlening. 4. Vertrouwen en empathie. Deze dimensie bepaalt vooral de relationele kwaliteit van de dienst. Schematisch ziet dit er als volgt uit: Dimensies

Informatie

Persoonlijke behoeften

Voorgaande ervaringen

1. Tastbaarheden 2. Betrouwbaarheid 3. Dienstverlening

Verwachte zorg

4. Vertrouwen en empathie Ervaren/beleefde zorg

Oordeel over kwaliteit

Figuur 1.2: Dimensies van de kwaliteit van zorgverlening (Harteloh &Casparie, 2001)

6


Hoofdstuk 1

Door middel van vormen van marktonderzoek (bijv. patiëntenquête, ontslaginterview, scenariostudies) kan kennis worden genomen van de verwachtingen of de ervaringen van de cliënt/patiënt om de zorgverlening hierop af te stemmen (Harteloh & Casparie, 2001).

1.3.2 Meetinstrumenten Voor het meten van cliëntenmeningen in Nederland zijn vele methoden beschikbaar. De Nederlandse Patiënten Consumenten Federatie (NPCF) beschrijft in een publicatie van 2002 een overzicht van 15 methoden. Wanneer deze methoden worden gerangschikt naar sector zijn er twee gemaakt voor de eerstelijn. Dit zijn "het informatiemodel verantwoorde keuze van zorg" en "het QUOTE-meetinstrument". "Het informatiemodel verantwoorde keuze van zorg" meet voornamelijk ervaringen van de cliënt met de zorgaanbieder. De QUOTEvragenlijsten gaan een stapje verder en meten naast de ervaringen van de cliënt met de zorgaanbieder ook hoe belangrijk de cliënt bepaalde aspecten van de zorg vindt (Weijdema & Van der Spoel-Meijer, 2002). De QUOTE-vragenlijsten zijn door het Nederlands instituut voor onderzoek van de gezondheidszorg (NIVEL, 1998) ontwikkeld, ze zijn mede gebaseerd op het Service Quality Model. Dit meetinstrument, genaamd QUOTE (QUality Of care Through the Patient's Eyes) is gemaakt met als doel het ontwikkelen van een meetinstrument voor de kwaliteit van zorg, dat voldoet aan de eisen die vanuit de wetenschap en vanuit de maatschappij worden gesteld. Hierbij heeft men zich gericht op de zorg zoals verleend door professionele zorgverleners. Het QUOTE-meetinstrument zal in dit onderzoek gebruikt worden als meetinstrument omdat het specifiek gemaakt is voor de Nederlandse gezondheidszorg, het gebaseerd is op het Service Quality Model, het in de eerstelijn al bij andere beroepsgroepen wordt toegepast en het aangepast kan worden voor de eerstelijns verloskundige zorgverlening (Sixma et al, 1998).

Het QUOTE-meetinstrument: 

Ontwikkeling en toetsing van het QUOTE-meetinstrument.

Initieel zijn er door Sixma et al vier meetinstrumenten ontwikkeld die betrekking hebben op vier categorieën gebruikers van zorgvoorzieningen: 1. Patiënten met astmatische aandoeningen. 2. Patiënten met reumatische aandoeningen. 3. Personen met een blijvende, lichamelijke handicap 4. Hulpbehoevende personen van 65 jaar of ouder.

7


Hoofdstuk 1

Bij het ontwikkelen van de meetinstrumenten zijn vanaf het begin patiënten betrokken geweest. Hierbij gaat het zowel over leden van patiëntenverenigingen als over patiënten die "niet-georganiseerd" zijn. De QUOTE-meetinstrumenten zijn twee keer empirisch getoetst: 1. Eerste toetsing, met drie doelen: -

Methodische vergelijking en verdere onderbouwing van de keuze voor het ontwikkelen van een schriftelijke vragenlijst.

-

Validering van de resultaten van de focusgroepbijeenkomsten.

-

Testen van de concept-vragenlijst.

2. Tweede toetsing. Met als doelstelling om via itemselectie en schaalconstructie, te komen tot een serie van vier nieuwe meetinstrumenten die in aanzet voldoen aan de wetenschappelijke eisen van validiteit, stabiliteit en betrouwbaarheid en die daarnaast in maatschappelijk opzicht bruikbaar zijn. Uiteindelijk is er een meetinstrument ontstaan waarvan de kern bestaat uit 32 kwaliteitsindicatoren. Hiervan zijn 16 indicatoren opgenomen in een algemeen (of generiek) deel. De resterende indicatoren zijn categoriespecifiek. De generieke indicatoren kunnen worden onderscheiden in indicatoren die betrekking hebben op de structuur van gezondheidszorgvoorzieningen, en indicatoren die betrekking hebben op het proces van zorgen hulpverlening. Voorbeelden van structuurkenmerken zijn; bereikbaarheid en toegankelijkheid van voorzieningen, de continuïteit van zorg en de kosten van zorgvoorzieningen. Proceskenmerken hebben betrekking op zaken als de bejegening naar patiënten/cliënten, informatieverstrekking, ervaren autonomie en de vaardigheden van de zorgverleners. Beide dimensies zijn in het meetinstrument opgevat als schaal, waarbij ze alletwee voldoen aan de eisen van betrouwbaarheid en stabiliteit (Sixma et al, 1998). De 32 indicatoren kunnen in het meetinstrument worden samengevat in zeven dimensies: 1. Bereikbaarheid/toegankelijkheid. "Dit is het vermogen van een organisatie om adequaat op de wensen en behoeften van klanten in te kunnen spelen. Het is een resultante van de continuïteit van de contacten en de interne coördinatie. Continuïteit kan worden beschreven in termen van beschikbaarheid en een naadloos op elkaar aansluiten van de diverse zorgmomenten. Het gaat om continuïteit in tijd, plaats en persoon. De continuïteit van de zorg kan worden bestudeerd aan de hand van zorgmomenten zoals de overdracht, vervanging, opeenvolging van zorgverlener, de voortdurende toegankelijkheid van instellingen of de bereikbaarheid van beroepsbeoefenaren. De toegankelijkheid van gezondheidszorg kan worden onderscheiden in een materiële en een financiële toegankelijkheid. De materiële toegankelijkheid kan globaal worden 8


Hoofdstuk 1

omschreven als het gemak waarmee een cliënt contact krijgt met een zorgverlener. De materiële toegankelijkheid wordt op lokaal niveau weerspiegeld door de tijd die men moet wachten voordat een behandeling wordt verkregen., of de tijd die in de wachtkamer moet worden doorgebracht (wachttijd). Daarnaast gaat het om de mogelijkheid van zorg op ieder gewenst uur, in een gezondheidszorginstelling of aan huis. Materiële toegankelijkheid vooronderstelt beschikbaarheid en goede spreiding van voorzieningen en zorgverleners. Naast materiële toegankelijkheid speelt financiële toegankelijkheid een rol. Het is te omschrijven als het gemak waarmee een persoon zich door middel van een ziektekostenverzekering van toegang tot de gezondheidszorg kan voorzien (Harteloh & Casparie, 2001)." 2. Accommodatie. Hierbij gaat het over onderwerpen als hygiëne, privacy en aantrekkelijkheid van de accommodatie (Sixma et al, 1998). 3. Deskundigheid. "Deskundigheid kan worden verdeeld in de subdimensies kennis, vaardigheden en normen professioneel handelen. Dit houdt respectievelijk in: kennis: de hulpverlener is op de hoogte van de ontwikkelingen in zijn vakgebied, en heeft specifieke kennis en kunde ten aanzien van zijn vakgebied. Vaardigheden: De hulpverlener kan zich verplaatsen in de specifieke problemen van de cliënt en geeft adviezen die passend en bruikbaar zijn. Normen professioneel handelen: De hulpverlener verwijst goed door naar andere hulpverleners en werkt hiermee goed samen. Verder is de hulpverlener bereid te praten over zaken die volgens de cliënt niet goed zijn verlopen (Van den Nieuwenhoff & Sixma, 2002)." 4. Informatie. Hierbij gaat het over de informatie van de cliënt aan de hulpverlener (nagaan waar de problemen en mogelijkheden liggen), informatie van de hulpverlener aan de cliënt, optimale informatievoorziening (naast mondeling ook schriftelijke informatie geven) en informatieopslag en –overdracht (vertrouwelijk werken en afschriften geven van brieven en eventueel zorgdossier) (Van den Nieuwenhoff & Sixma, 2002). 5. Bejegening. Hierbij gaat het om vertrouwen en empathie (Van den Nieuwenhoff & Sixma, 2002). 6. Zelfstandigheid. Hierbij gaat het om besluitvorming en inbreng van de cliënt in het zorgproces (Van den Nieuwenhoff & Sixma, 2002). 7. Klachten. Hierbij gaat het om de uitleg van de klachtenprocedure en het geven van de mogelijkheid tot een second opinion (Brouwer et al, 2002).

9




Hoofdstuk 1

Gebruik van het QUOTE-meetinstrument.

Het QUOTE-meetinstrument meet de belang- en ervaringsscores van cliënten. Belangscores zijn scores die meten wat de wensen (verwachtingen/eisen) zijn van de cliënt (Janssen & Sixma, 2003). Het houdt in dat cliënten een waarde kunnen toekennen aan de kwaliteitsindicatoren. Per indicator kan de cliënt aangeven of de indicator "niet belangrijk" (score 0), "eigenlijk wel belangrijk" (score3), "belangrijk" (score 6) of "van het allergrootste belang" is (score 10). Het rekenkundig gemiddelde bepaalt de belangscores. Vervolgens wordt, met behulp van dezelfde kwaliteitsindicatoren, de ervaring van cliënten gemeten, bijvoorbeeld: Nee 1. Ik kan steeds bij dezelfde huisarts terecht

1

Eigenlijk niet 2

Eigenlijk wel 3

Ja 4

Deze scores worden in de verwerking opgevat als een Likert schaal van één tot en met vier. Het rekenkundig gemiddelde bepaalt de ervaringsscores. Naarmate de score lager is vinden meer ondervraagde personen dat er (eigenlijk) geen sprake is van goede kwaliteit van zorg. 

Vertaling van de uitkomsten van het onderzoek

Er bestaan verschillende mogelijkheden voor het vertalen van de ervarings- en belangscores van het QUOTE-meetinstrument: 1. Het opstellen van een stappenplan voor kwaliteitsverbetering met behulp van zogenaamde "impactfactoren". 2. Het opstellen van een stappenplan voor kwaliteitsverbetering met behulp van zogenaamde "drempelwaarden". 3. Het rapporteren over de kwaliteit van zorg via rapportcijfers (Sixma et al, 1998) In dit onderzoek is de doelstelling; het creëren van inzicht in de verwachtingen en ervaringen van zwangeren en recent bevallen vrouwen in Groningen stad en noordwest Groningen ten aanzien van de eerstelijns verloskundige of huisarts. Met andere woorden er wordt een overzicht gecreëerd over hoe het gesteld is met de kwaliteit van zorg voor zwangeren en bevallen vrouwen in de regio Groningen en omstreken. Uit het ontstane overzicht kan de kwaliteit van zorg worden verbeterd.

1.4 Conclusie Uit het voorgaande blijkt dat er in Nederland geen vragenlijst bestaat welke de kwaliteit van zorg specifiek vanuit cliëntenperspectief meet met als onderwerp de eerstelijns verloskundige zorg. Het Service Quality Model biedt een kader waarop een vragenlijst voor de eerstelijns 10


Hoofdstuk 1

verloskunde kan worden gebaseerd. De QUOTE-vragenlijst gebruikt dit kader en is uitgebreid getest op validiteit en betrouwbaarheid maar is nog niet ontwikkeld voor de eerstelijns verloskundige zorg. De probleemstelling en specifieke vraagstellingen voor dit onderzoek zijn daarom als volgt:

Probleemstelling: Hoe beoordelen bevallen vrouwen in de stad Groningen, Noord-Drenthe en noordwest Groningen de kwaliteit van zorg geleverd door de eerstelijns verloskundige of huisarts?

Vraagstellingen: 1. Wat zijn specifieke aspecten voor de eerstelijns verloskundige zorg in de QUOTEvragenlijst? 2. Wat is de ervaring van bevallen vrouwen in de stad Groningen en de provincie noordwest Groningen ten aanzien van de eerstelijns verloskundige of huisarts? 3. Welke aspecten vinden bevallen vrouwen belangrijk in de stad Groningen en de provincie noordwest Groningen ten aanzien van de eerstelijns verloskundige of huisarts? 4. Wat is de invloed van sociaal demografische factoren (leeftijd, opleidingsniveau, pariteit en geografische spreiding) op het cliëntenperspectief ten aanzien van de kwaliteit van zorg van de eerstelijns verloskundige of huisarts? 5. Wat is de gewenste plaats van bevallen bij volledige keuzevrijheid? 6. Is de daadwerkelijke plaats van bevallen van invloed op de beoordeling van de kwaliteit van zorg? 7. Welke vijf punten worden als goed en welke vijf punten worden als slecht ervaren? 8. Welke vijf punten zijn belangrijk en welke zijn onbelangrijk? 9. Welke vijf verbeterpunten kunnen worden opgesteld uit de vragenlijst?

Het onderzoek richt zich voornamelijk op de dimensies van de kwaliteit van zorg. De andere factoren (voorgaande ervaringen, informatie, persoonlijke behoeften) die ook van invloed zijn op de ervaringen en verwachtingen van de cliënt zullen zijdelings mee worden genomen in het algemene deel van de schriftelijke vragenlijst.

11


2.

Hoofdstuk 2

Methode van onderzoek en gegevensverzameling

2.1 Inleiding In hoofdstuk twee wordt ingegaan op het type onderzoek, de onderzoekspopulatie, de onderzoekseenheden, de gegevensverzameling, de power en de validiteit en betrouwbaarheid van het onderzoek. Als laatste wordt de methode van analyse beschreven. 2.2 Type onderzoek Het type onderzoek dat is uitgevoerd is een transversaal onderzoek waar gebruik is gemaakt van een schriftelijke vragenlijst. De redenen waarom gekozen is voor deze vorm van onderzoek zijn de volgende: 1. Op deze manier kunnen veel respondenten over veel onderwerpen worden ondervraagd. 2. De respondent kan zelf kiezen wanneer de vragenlijst wordt ingevuld. 3. De privacy van de respondent kan worden gegarandeerd.

2.3 Onderzoekspopulatie De onderzoekspopulatie bestond uit vrouwen die in de periode van april t/m augustus 2004 zijn bevallen en woonachtig waren in het onderzoeksgebied. In totaal zijn 341 vragenlijsten verspreid onder de verloskundigen en huisartsen, deze hulpverleners hebben de vragenlijsten uitgedeeld aan vrouwen aan het einde van de kraamtijd (ongeveer 8 dagen na de bevalling). Het inclusiecriterium voor de bevallen vrouwen was: -

Vrouwen die bevallen zijn onder leiding van een eerstelijns verloskundig zorgverlener. Indien een vrouw voor een consult naar de tweedelijn is verwezen wordt ze geïncludeerd, bij een overdracht volgt exclusie.

Om de respons te verhogen is een presentje gestuurd naar elke vrouw die haar adresgegevens heeft ingevuld op de vragenlijst.

2.4 Onderzoekseenheden De afhankelijke (centrale) variabele is "de kwaliteit van zorg van de eerstelijns verloskundige zorg" in de stad Groningen Noord-Drenthe en provincie noordwest Groningen. De onafhankelijke variabelen in dit onderzoek waren: -

De aspecten die recent bevallen vrouwen in de stad Groningen en noordwest Groningen belangrijk vinden ten aanzien van de eerstelijns verloskundige of huisarts.

12


-

Hoofdstuk 2

De ervaringen van recent bevallen vrouwen in de stad Groningen en noordwest Groningen ten aanzien van de eerstelijns verloskundige of huisarts.

De onafhankelijke variabelen werden met behulp van een schriftelijk vragenlijst gemeten.

2.5 Gegevensverzameling en verspreiding In het onderzoek zijn de data verzameld door middel van een schriftelijke vragenlijst. Op deze wijze was het mogelijk in een korte tijd veel gegevens te verzamelen van veel cliënten. Adresgegevens van de cliënt zijn omwille van de privacy van de cliënten niet gebruikt. Daarom is aan verloskundigen en huisartsen gevraagd of zij de vragenlijst wilden uitdelen aan het einde van de kraamperiode. Cliënten konden de vragenlijst anoniem terugsturen. De verloskundigen van het Parthuis hebben de vragenlijst uitgedeeld wanneer de cliënt naar huis vertrok. De verloskundige praktijken en verloskundig actieve huisartsen in het onderzoeksgebied zijn op de volgende wijze benaderd: Verloskundigen: 1. In de kringvergadering1 van Januari 2004 zijn de verloskundigen door de onderzoeker mondeling geïnformeerd over het onderzoek. 2. In de kringvergadering van maart 2004 is een mededeling gedaan over de vragenlijst en het gereed zijn hiervan. 3. In april zijn alle praktijken schriftelijk geïnformeerd met de vraag om medewerking en een toelichting over de werkwijze ten aanzien van het uitdelen. 4. Twee weken na het versturen van de schriftelijke informatie heeft de onderzoeker contact gelegd om te vragen of er medewerking werd verleend. 5. De onderzoeker heeft de vragenlijsten persoonlijk gebracht en hierbij is mondeling een toelichting gegeven over het uitdelen van de vragenlijsten. 6. Elke praktijk is tijdens de periode van uitdelen één of meerdere malen gecontacteerd door de onderzoeker. Alle verloskundige praktijken in het onderzoeksgebied hebben meegewerkt aan het onderzoek. Huisartsen: 1. Verloskundig actieve huisartsen, dit wil zeggen huisartsen die volledige verloskundige zorg verlenen, zijn aangeschreven middels een brief. Huisartsen die volgens de gegevens

1

Kringvergadering: Een kringvergadering is een vergadering tussen verloskundigen die werkzaam zijn in hetzelfde werkgebied. In dit geval zijn dit de verloskundigen in de stad Groningen, Hoogezand, Roden, Assen, Tynaarlo en omstreken.

13


Hoofdstuk 2

van zorgverzekeraar Geové minder dan vijf bevallingen hebben begeleid in 2003 zijn geëxcludeerd. Uiteindelijk heeft dit geresulteerd in het aanschrijven van zes huisartsen. 2. Twee weken na het versturen van de brief heeft de onderzoeker contact gelegd om te vragen of er medewerking wordt verleend. 3. De onderzoeker heeft de vragenlijsten persoonlijk gebracht en hierbij is mondeling een toelichting gegeven over het uitdelen van de vragenlijsten. Alle verloskundig actieve huisartsen in het onderzoeksgebied hebben meegewerkt aan het onderzoek.

2.6 Power In de handleiding van de QUOTE-vragenlijsten wordt aangegeven dat zinvolle cijfermatige conclusies kunnen worden getrokken uit 150 tot 200 ingevulde vragenlijsten. Dit aantal is gebaseerd op een combinatie van power-analyses en praktijkervaring (Sixma, 2004). De nonrespons rate is in Nederland gemiddeld dertig tot vijftig procent (Jansen & Joostens, 1998). Op basis van deze gegevens zijn ruim driehonderd vragenlijsten verspreid over de zorgverleners.

2.7 Validiteit en betrouwbaarheid 2.7.1 Validiteit Validiteit is de afwezigheid van systematische vertekening van het onderzoek. Validiteit kan zowel extern al intern worden bereikt. Bij externe validiteit gaat het om generaliseerbaarheid van gegevens. Dit onderzoek heeft niet als doel om uitspraken te doen over de geldigheid van de resultaten voor andere gebieden in Nederland. De vragenlijst kan echter op een simpele manier worden aangepast waardoor het als meetinstrument bruikbaar wordt voor andere delen in het land. Bij interne validiteit gaat het om de deugdelijkheid van de verzamelde gegevens, de onderzoeksopzet en de analyse. In dit onderzoek werd daar op twee manieren aan tegemoet gekomen: 1. Face validity (expert validiteit). "Om te realiseren dat met de vragenlijst ook daadwerkelijk de kwaliteit van zorg vanuit het perspectief van de cliënt wordt gemeten zijn cliënten van het begin af aan betrokken geweest bij het gehele ontwikkelingsproces van de QUOTE-vragenlijst" (Jansen & Sixma, 2003). Tijdens de ontwikkeling van de verloskundige variant van de QUOTE-vragenlijst

14


Hoofdstuk 2

zijn zowel cliënten als experts betrokken geweest. De groep van experts bestond uit: -

Drie verloskundigen;

-

Twee directeuren van kraamzorginstellingen;

-

Een gynaecoloog;

-

Directeur Martini ziekenhuis;

-

Stafmedewerker AZG;

-

Coördinator Groninger Opleiding tot Verloskundige;

-

Twee verloskundig actieve huisartsen;

-

Manager Parthuis;

-

Medewerker patiëntenplatform;

-

Ontwerper QUOTE-vragenlijsten, NIVEL;

-

Twee beleidsmedewerkers Menzis;

-

Directeur KNOV-regiokantoor noord;

2. Inhoudsvaliditeit. Het te meten fenomeen (kwaliteit van zorg) is in de vragenlijst benaderd als een multidimensioneel begrip. Op deze wijze wordt het ook beschreven in het Service Quality Model van Parasuraman. Daarnaast is de ontwikkelde vragenlijst gebaseerd op een gevalideerde vragenlijst (QUOTE). Aanpassingen in de verloskundige variant zijn gemaakt op basis van literatuur.

2.7.2 Betrouwbaarheid De interne consistentie is berekend door middel van een betrouwbaarheidsanalyse (Cronbach's alpha). Dit is gedaan op basis van de scores die cliënten hebben gegeven ten aanzien van wat zij belangrijk vinden in de verloskundige zorg (belangscores).

2.8 Methode van analyse In het onderzoek is zowel naar het belang als naar de ervaring van de respondenten gevraagd. Naar analogie van de methodiek van de QUOTE-vragenlijsten kon de respondent per vraag aangeven of ze dit aspect "niet belangrijk" (score 0), "eigenlijk wel belangrijk" (score3), "belangrijk" (score 6) of "van het allergrootste belang" (score 10) vond. Het rekenkundig gemiddelde van deze antwoorden bepaalt de belangscores. Behalve naar het belang is met behulp van een 4-punts Likertschaal per aspect gevraagd naar de feitelijke ervaring met de eerstelijns verloskundige zorgverleners. In dit onderzoeksverslag is gerekend met

15


Hoofdstuk 2

gemiddelden van deze Likertschalen, waarbij '4' een positieve ervaring en '1' een negatieve ervaring weergeeft. Naast de gemiddelde ervaring en het belang ten aanzien van de verschillende aspecten is onderzocht of er significante verschillen zijn tussen de verschillende onderzochte groepen. Dit is uitgevoerd naar opleidingsniveau, leeftijd, pariteit en geografische spreiding. De uitkomsten in relatie tot de achtergrondkenmerken zijn statistisch getoetst met behulp van een nonparametrische toets (Mann-Whitneytoets bij twee variabelen, Kruskall-Wallis toets bij meer dan twee variabelen) omdat er sprake is van ordinale variabelen. Bij een α van 0,05 (p<0,05) is er sprake van een statistisch significant verschil. Een laag opleidingsniveau is geen opleiding, lagere school/basisschool, LBO, MAVO en/of MBO en een hoog opleidingsniveau is HAVO, VWO, HBO en/of WO. Leeftijd is verdeeld in een groep "ouder of gelijk aan dertig jaar" en een groep "jonger dan dertig jaar". Er zijn twee groepen onderscheiden naar pariteit; een groep die een eerste kind heeft gekregen en een groep die een tweede kind of meer dan een tweede kind heeft gekregen. De geografische spreiding is verdeeld in stad en platteland (Stad = stad Groningen, platteland = Roden e.o., Haren/Tynaarlo, Hoogezand e.o., Bedum e.o., Zuidhorn e.o., Uithuizen e.o., Loppersum e.o. en Winsum e.o.). Als laatste zijn verbeterscores berekend. Verbeterscores zijn punten die de respondent relatief belangrijk vindt terwijl zij daar tegelijkertijd ook negatieve ervaringen mee heeft. Onder een negatieve ervaring wordt verstaan het invullen van "nee" of "eigenlijk niet" als antwoordcategorie bij de ervaringsvragen. Deze scores worden naar analogie van de QUOTEvragenlijst berekend door het belang (B) te vermenigvuldigen met het percentage negatieve ervaringen (B x E/100) met de volgende voorwaarden: Het belang moet ≥ 7.0 zijn en de berekende verbeterscore moet ≥ 1 zijn. Missing values en de antwoordcategorie "geen ervaring mee/weet niet" zijn niet geanalyseerd.

16


3.

Hoofdstuk 3

Resultaten

3.1 Inleiding In dit hoofdstuk worden de resultaten van het onderzoek weergegeven. Als eerste wordt de ontwikkeling van de QUOTE-vragenlijst voor de eerstelijns verloskunde beschreven. In paragraaf 3.3 en 3.4 staan respectievelijk de respons en het aantal geëxcludeerde respondenten. Vervolgens worden de kenmerken van de respondenten beschreven. Daarna volgt de betrouwbaarheid van de vragenlijst. Als laatste worden de resultaten uit de vragenlijst beschreven.

3.2 Ontwikkeling van de QUOTE-vragenlijst voor de eerstelijns verloskunde De QUOTE-vragenlijst (Brouwer et al, 2002) van het NIVEL is het uitgangspunt bij het ontwikkelen van de vragenlijst voor de eerstelijns verloskundige zorg geweest. De reden hiervoor is dat de zorg die de huisarts biedt, lijkt op de zorg die de verloskundige biedt. Echter het grote verschil is de benaderingswijze. Een huisarts legt naast zijn specifieke poortwachterfunctie meer de nadruk op behandeling terwijl de verloskundige de nadruk legt op controle, begeleiding en het vroegtijdig opsporen van risico's en afwijkingen. Voor behandeling verwijst zij door naar de huisarts of specialist (Opleidingsplan, 2003). De QUOTE-vragenlijst voor huisartsen is aangepast met behulp van: 2. Het opleidingsplan van de kweekschool voor vroedvrouwen (Opleidingsplan, 2003). In dit opleidingsplan staan de officiële richtlijnen van het ministerie van VWS van waaruit de opleiding basis heeft gekregen. De richtlijnen zijn ingedeeld in drie periodes, respectievelijk prenatale, natale en postnatale zorg. Deze periodes zijn ingedeeld in een aantal onderwerpen: -

Bekwaamheden gericht op het concreet verloskundig handelen;

-

Bekwaamheden gericht op preventie;

-

Bekwaamheden gericht op begeleiding/communicatie;

-

Bekwaamheden gericht op persoonlijk communiceren;

-

Bekwaamheden gericht op de praktijkvoering;

-

Bekwaamheden gericht op het bevorderen en onderhouden van vakbekwaamheid (Opleidingsplan, 2003).

3. Het handboek kwaliteitszorg van de KNOV.

17


Hoofdstuk 3

4. Reacties van de verloskundigen werkzaam in de stad Groningen en omstreken in de kringvergadering van 26 januari 2004. 5. Reacties van experts en respondenten. Deze experts kregen vragen voorgelegd omtrent eenduidigheid, compleetheid en begrijpelijkheid van de vragenlijst. 6. Reacties van cliënten van de eerstelijns verloskundige hulpverlener (n=2).De cliënten kregen vragen voorgelegd omtrent begrijpelijkheid, duur van het invullen en compleetheid van de vragenlijst.

Vanuit de zeven dimensies die naar voren komen uit de QUOTE vragenlijst voor huisartsen (Bereikbaarheid/toegankelijkheid, accommodatie, deskundigheid, informatie, bejegening, zelfstandigheid en klachten) zijn de opleidingseisen doorgenomen en daar waar nodig zijn vragen van de huisartsenlijst omgezet in de verloskundige variant. Enkele vragen zijn verwijderd en enkele vragen zijn toegevoegd, namelijk: 1. De items: o Ik word door mijn huisarts goed geïnformeerd over de verschillende behandelingsmogelijkheden; o Ik word door mijn huisarts goed geïnformeerd over de duur van een behandeling; o Ik word door mijn huisarts goed geïnformeerd over de mogelijke bij- en nawerkingen van een bepaalde behandeling; o Mijn huisarts geeft mij altijd begrijpelijke uitleg over de medicijnen die hij/zij voorschrijft; zijn verwijderd uit de vragenlijst. De reden hiervoor is dat de huisarts meer de nadruk legt op behandeling terwijl de verloskundige de nadruk legt op begeleiding en controle. Behandelen doet zij in geringe mate, meestal verwijst zij de cliënt door naar de gynaecoloog of huisarts wanneer er een behandeling moet plaatsvinden. Met betrekking tot het voorschrijven van medicijnen is dit zo weinig voorkomend dat gezien de lengte van de lijst deze vraag niet als belangrijk is bestempeld. 2. Het item "Ik kan steeds bij dezelfde huisarts terecht" is omgezet in "De verloskundige(n) uit mijn praktijk begeleiden mij tijdens mijn zwangerschap, bevalling en kraamtijd". De reden hiervoor is dat het merendeel van de verloskundigen in een samenwerkingsverband werken en de zorg aan één cliënt ook met meerdere verloskundigen geven. Concreet komt het erop neer dat één cliënt vaak verschillende verloskundigen van één praktijk ziet in haar zwangerschap, bevalling en kraamtijd. Kenens en Hingstman (2003) beschrijven dat 90,7% van de verloskundigen werkzaam zijn in een duo of groepspraktijk.

18


Hoofdstuk 3

3. De vraag "Mijn huisarts beoordeelt kritisch of het voor mij zinvol is om medicijnen te gebruiken," is veranderd in: " Mijn verloskundige geeft goede informatie m.b.t. zwangerschap en medicijngebruik." Een verloskundige beoordeelt voornamelijk of het mogelijk is om bepaalde medicijnen te gebruiken tijdens de zwangerschap, bevalling en kraamtijd. Wanneer de vraag zich voordoet of het zinvol is om medicijnen te gebruiken verwijst zij meestal naar de huisarts of specialist. 4. Enkele vragen zijn opgenomen die betrekking hebben op de keuzevrijheid ten aanzien van de plaats van bevallen. Bijvoorbeeld: "Bij een normaal verlopende zwangerschap had ik de keuze om thuis of in het ziekenhuis te bevallen". Deze vragen vallen onder de dimensie zelfstandigheid. De keuzevrijheid ten aanzien van de plaats van bevallen is essentieel in de eerstelijns verloskundige zorgverlening. "De verloskundige begeleidt een fysiologische bevalling op die locatie waar het baringsproces zo min mogelijk verstoord kan worden en de kans op een optimaal resultaat het grootst is" (KNOV, 1999). Ook de verloskundigen uit de kring Groningen en omstreken gaven aan dat vragen met betrekking tot de plaats van bevallen erg van belang zouden zijn in het onderzoek. 5. Vragen met betrekking tot het geven van informatie tijdens prenatale, natale en postnatale zorg zijn uit de opleidingsrichtlijnen geëxtraheerd en toegevoegd. Het gaat hierbij om vragen zoals: "De verloskundige/huisarts informeerde mij tijdens de bevalling over verschillende baringshoudingen". En "mijn verloskundige/huisarts gaf mij goede informatie over de leefregels die ik in acht moest nemen tijdens de zwangerschap". In de opleidingseisen worden deze bekwaamheden gericht benoemd.

Hiernaast is een aantal wijzigingen gemaakt naar aanleiding van de beoordeling van de experts: 1. In de originele vragenlijst werden de vragen twee keren gesteld. Ten eerste werd gevraagd hoe belangrijk cliënten een bepaald aspect van de zorg vonden. Vervolgens werd naar de ervaringen ten aanzien van de zorg gevraagd. Deze twee lijsten zijn in de verloskundige variant gekoppeld. Ook is de vraag ten aanzien van de ervaringen in de verledentijd gesteld om het duidelijker te maken voor de cliënt. Op deze wijze wordt de lijst overzichtelijker en makkelijker in te vullen. 2. De vragen zijn gerubriceerd in vier onderwerpen, te weten; algemeen, zwangerschap, bevalling en kraamtijd. Op deze wijze komt er een zekere chronologie in de vragenlijst waardoor deze makkelijker is in te vullen door de respondent. De dimensies zijn door deze wijziging moeilijker terug te vinden.

19


Hoofdstuk 3

3. Een aantal vragen kan per periode in de zorg worden beantwoord. Bijvoorbeeld: mijn verloskundige spreekt in voor mij begrijpelijke taal en legt medische taal goed uit. Per zorgperiode kan de respondent deze beantwoorden. De reden hiervan is het feit dat veel respondenten verschillende zorgverleners uit verschillende praktijken zien tijdens de hele zorgperiode. 4. Vraag 13 werd in een ontkennende vorm gesteld, deze is gewijzigd van: "Een afspraak bij mijn verloskundige/huisarts begon nooit 15 minuten later dan het afgesproken tijdstip" in "Een afspraak bij mijn verloskundige/huisarts begon altijd op of binnen 15 minuten na het afgesproken tijdstip". 5. Als laatste werd door experts aangegeven dat het maximaal 15 minuten duurde om de vragenlijst in te vullen.

De reacties van de respondenten hebben geen grote veranderingen teweeggebracht. Zij gaven aan dat de vragenlijst duidelijk en overzichtelijk was en dat de schatting van ongeveer 15 minuten invultijd zeer reëel was. Naast de vragen die gekoppeld zijn aan de dimensies van de zorg is een aantal algemene vragen opgenomen die inzicht geven in de samenstelling van de onderzochte populatie. Met behulp van deze vragen is het mogelijk een verband te leggen tussen de Sociaal demografische factoren van de cliënt en de mate van tevredenheid. Ook geven deze vragen inzicht in door welke zorgverlener de cliënt is begeleid en op welke plaats ze is bevallen.

3.3 Respons en exclusie In de periode van mei t/m augustus 2004 zijn 150 vragenlijsten teruggestuurd. In deze periode zijn daadwerkelijk 264 vragenlijsten uitgedeeld. Hieruit blijkt dat de respons 57% was. Van de 150 respondenten is 1 respondent geëxcludeerd omdat zij bevallen is onder leiding van de gynaecoloog. De overige 149 respondenten voldeden aan de inclusiecriteria.

3.4 Kenmerken van de respondenten In figuur 3.1 staat de leeftijdsopbouw en het opleidingsniveau van de respondenten in percentages weergegeven. Van de respondenten is 48% 30 t/m 34 jaar en heeft 53,6% een H.B.O.-diploma of hoger.

20


Hoofdstuk 3

Leeftijdscategorien

Opleidingsniveau

60

60

50

50 48

40

40

30

30 23 20

10

10

35

30

25

20

15

8

it irtes drse vne niA

r

r

r

r

r

O LB n ee

a ja

a ja

a ja

a ja

a ja

G

9

4

9

4

9

0

BO H BO M O W V O V A H O V A M

t3 to

t3 to

t2 to

t2 to

t1 to

0

Percentage

18

U

Percentage

20

Figuur 3.1 Leeftijdsopbouw en opleidingsniveau

In tabel 3.1 is te zien bij welke zorgverlener de respondenten gedurende de zwangerschap, bevalling en kraamtijd onder zorg zijn geweest. Tevens is er een opsplitsing gemaakt naar woonplaats. Tabel 3.1 De geografische spreiding van de respondenten gekoppeld aan de zorgverlener per zorgperiode: (Z=zwangerschap, B=bevalling, K=kraamtijd) PLAATS ZORGVERLENER Verloskundige

Huisarts

Z

B

K

Z

Groningen (stad)

51

46

63

Roden e.o.

13

13

13

Haren, Tynaarlo

24

23

24

Hoogezand e.o.

11

1

16

B

Parthuis (verl.) K

4

4

4

Zuidhorn e.o.

7

6*

9

Loppersum e.o.

10

10

10

Winsum e.o.

4

3

5

Uithuizen e.o.

5

4

5

30

27

33

99

83

116

B

12

17

K

1

Bedum

Totaal

Z

5

15

2

3

1

2 1

20

39

* 1 keer is de baby opgevangen door de vader Uit de tabel blijkt dat in de stad Groningen 12 vrouwen van de 63 (19%) in de zwangerschap onder zorg waren bij de verloskundige van het Parthuis. Uiteindelijk worden deze 12 vrouwen in de kraamtijd begeleid door een eerstelijns verloskundige praktijk in de stad Groningen. Bij de huisarts valt op dat de respondenten bijna allemaal de gehele zorgperiode onder zorg zijn geweest van de huisarts. Verder valt af te leiden dat er acht respondenten zijn die afkomstig 21


Hoofdstuk 3

zijn van het platteland en die in de zwangerschap en tijdens de bevalling zijn begeleid door de verloskundigen van het Parthuis. Uiteindelijk zijn van de onderzochte populatie 83 (56%) respondenten bevallen bij de verloskundige, 27 (18%) bevallen bij de huisarts en 39 (26%) bevallen bij de verloskundige van het Parthuis.

Van de respondenten is 47,7% poliklinisch bevallen. Bij 12,1% van de vrouwen was er sprake van een niet-vrijwillige keuze (figuur 3.2). Voor 30,2% van de vrouwen was het de eerste bevalling (figuur 3.2). Plaats van bevallen

Eerste bevalling?

Pk 12,1% ja 30,2%

Thuis Pk vrijwillig 35,6%

52,3% nee 69,8%

Figuur 3.2 Verdeling van respondenten naar de plaats van bevallen en pariteit

3.5 Betrouwbaarheid De betrouwbaarheid van de items kan per dimensie worden berekend door middel van de Cronbach's alpha. Cronbach's alpha is een maat voor de interne consistentie van een meetinstrument. De waarde ligt tussen de 0 en de 1. In het algemeen wordt een waarde van 0,6 en hoger als voldoende beschouwd (Dassen & Keuning, 2000). In de vragenlijst zijn 54 vragen opgenomen die samen de zeven dimensies van de kwaliteit van zorg meten (accommodatie, informatie, bereikbaarheid/toegankelijkheid, klachten, bejegening, zelfstandigheid en deskundigheid). De Cronbach's alpha is berekend op basis van de belangscores. In tabel 3.2 staat per dimensie de berekende Cronbach's alpha. Vraag 15 is verwijderd uit de vragenlijst. Deze vraag bleek niet goed opgesteld en geeft de mogelijkheid om met zowel ja als nee hetzelfde te bedoelen.

22


Tabel 3.2 Cronbach's alpha per dimensie DIMENSIE

Hoofdstuk 3

CRONBACH'S ALPHA

Accommodatie

0.70

Informatie

0.91

Bereikbaarheid/toegankelijkheid

0.91

Klachten

0.87

Bejegening

0.94

Zelfstandigheid

0.82

Deskundigheid

0.93

Uit de tabel blijkt dat de betrouwbaarheid van de dimensies in de vragenlijst hoog is. De alpha varieert van 0.70 (accommodatie) tot 0.94 (bejegening).

3.6 Resultaten QUOTE-vragenlijst voor de eerstelijns verloskunde 3.6.1 Gemiddelde cijfers per zorgperiode In de vragenlijst kon de respondent op een schaal van een tot tien aangeven welke cijfers zij zou geven per zorgperiode voor de zorg die verleend was. Tabel 3.3 geeft hier de resultaten van weer. De gemiddelde cijfers zijn berekend als overall cijfers maar zijn ook opgesplitst naar de zorgverlener en naar de plaats van de bevalling.

Tabel 3.3 Gemiddelde cijfers per zorgperiode, overall, per zorgverlener en naar de plaats van bevallen (range 0-10) Overall Zorgverlener Plaats van bevallen Verloskun- Huisarts Thuis Poliklinisch Poliklinisch, dige niet vrijwillig Zwangerschap 8.2 8.2 8.3 8.3 7.9 7.7 Bevalling

8.9

8.8

9.3

9.3

8.2

8.9

Kraamtijd

8.1

8.0

8.5

8.3

8.9

7.1

Opvallend is dat de vrouwen die thuis zijn bevallen erg positief zijn over de verleende zorg. Verder valt het op dat vrouwen die niet vrijwillig poliklinisch zijn bevallen, desondanks, de zorg tijdens de bevalling hoog waardeerden (8.9). Echter de zorg tijdens de zwangerschap en de kraamtijd werd minder gescoord, respectievelijk een 7.7 en een 7.1.

3.6.2 Gemiddelde scores per dimensie Per dimensie zijn de gemiddelde scores berekend. De ervaringsscores vallen in een range van 1- 4, waarbij een 4 betekent dat er sprake is van een positieve ervaring. De belangscores 23


Hoofdstuk 3

vallen in een range van 0-10, waarbij een 10 betekent dat een respondent het "het van het allergrootste belang" vindt.

Tabel 3.3 Gemiddelde ervaringscores en belangscores per dimensie Dimensie Ervaring Belangrijk of niet Accommodatie

3.63

6.23

Informatie

3.59

6.36

Bereikbaarheid/toegankelijkheid

3.65

6.53

Klachten

2.22

3.60

Bejegening

3.84

6.98

Zelfstandigheid

3.69

6.81

Deskundigheid

3.85

6.28

In tabel 3.3 is te zien dat de respondenten de dimensies bejegening en zelfstandigheid het meest belangrijk vinden. Deskundigheid en bejegening worden als hoogst gewaardeerd. Cliënten van de verloskundige zorgverlener vinden het dus erg belangrijk dat er een goede bejegening is en ervaren op dit moment ook dat ze goed worden bejegend. In bijlage 2 zijn per dimensie de ervarings- en belangscores voor de verloskundige zorgverlener op vragenniveau beschreven.

3.6.3 Ervaringsscores naar achtergrondkenmerken Voor de achtergrondkenmerken (opleidingsniveau, pariteit, geografische spreiding en leeftijd) is gekeken in hoeverre er significante verschillen bestaan tussen de groepen. In tabel 3.4 zijn de gemiddelde ervaringsscores en de mean rankscores per dimensie met betrekking tot de verschillende achtergrondkenmerken weergegeven.

24


Hoofdstuk 3

Tabel 3.4 Gemiddelde ervaringsscores en meanrankscores per dimensie per achtergrondkenmerk Opleidingsniveau Pariteit Geografische Leeftijd spreiding Laag Hoog Eerste Tweede Stad Platte< 30 ≥ 30 of meer land Accommodatie Gemiddelde

3.66

3.61

3.61

3.64

3.72

3.57

3.65

3.62

Mean rank

75.2

70.1

73.6

74.9

83.2

69.0

77.5

74.0

Gemiddelde

3.58

3.62

3.55

3.62

3.54

3.64

3.63

3.58

Mean rank

69.6

73.5

71.7

76.2

64.0

83.1

79.2

73.4

Bereikbaarheid /toegankelijkheid Gemiddelde

3.65

3.66

3.59

3.68

3.56

3.72

3.63

3.66

Mean rank

69.2

73.7

65.3

78.5

61.3

85.0

72.4

76.0

Gemiddelde

2.23

2.23

2.48

2.11

2.25

2.20

2.46

2.12

Mean rank

59.3

58.9

66.8

58.4

61.6

61.4

70.2

58.1

Gemiddelde

3.88

3.83

3.77

3.86

3.75

3.90

3.84

3.83

Mean rank

74.9

70.3

66.0

78.2

63.9

83.2

73.2

74.3

Gemiddelde

3.64

3.72

3.69

3.69

3.52

3.81

3.70

3.68

Mean rank

67.7

74.6

74.3

74.6

57.1

88.1

76.8

74.3

Gemiddelde

3.87

3.86

3.62

3.85

3.77

3.90

3.85

3.85

Mean rank

72.0

71.2

69.5

75.2

67.3

78.9

70.0

75.5

Informatie

Klachten

Bejegening

Zelfstandigheid

Deskundigheid

Grijsgearceerd = significant verschil Mann Whitney test (p<0.05) Opleiding laag = geen, lagere school/basisschool, LBO, MAVO, MBO, opleiding hoog = HAVO, VWO, HBO, WO Stad = stad Groningen, platteland = Roden e.o., Haren/Tynaarlo, Hoogezand e.o., Bedum e.o., Zuidhorn e.o., Uithuizen e.o., Loppersum e.o. en Winsum e.o.

Ten aanzien van het achtergrondkenmerk geografische spreiding zijn er significante verschillen waarneembaar bij de dimensies accommodatie, informatie, bereikbaarheid/toegankelijkheid, bejegening, zelfstandigheid en deskundigheid. In de stad Groningen hebben de respondenten de zorg beter ervaren ten aanzien van de dimensie accommodatie. De andere bovengenoemde dimensies worden juist door respondenten op het platteland significant beter ervaren. Ten aanzien van de andere achtergrondkenmerken zijn er geen significante verschillen gevonden; opleidingsniveau, pariteit en leeftijd hebben geen 25


Hoofdstuk 3

invloed op de ervaring van de respondenten ten aanzien van de kwaliteit van zorg van de eerstelijns verloskundige zorgverlener.

Wanneer er wordt gekeken naar de dimensies met het achtergrondkenmerk stad-platteland op vragenniveau, verschillen de groepen significant op meerdere vragen. Dit is weergegeven in tabel 3.5.

Tabel 3.5 Significante verschillen op vraagniveau in relatie tot de geografische spreiding (Mann Whitney test, p<0,05) Dimensie Vraag √ = Significant beter ervaren Groningen Platteland Vraag 16 (Mijn verloskundige/huisarts gaf mij goede Informatie √ informatie over medicijngebruik tijdens de zwangerschap)

Bereikbaarheid/ Vraag 3 (De praktijk van mijn verloskundige/huisarts is toegankelijkheid goed toegankelijk voor cliënten die slecht ter been zijn)

Bejegening

Zelfstandigheid Deskundigheid

√

Vraag 12 (Ik kon zo nodig altijd een afspraak maken voor de volgende dag) Vraag 13 (Een afspraak bij mijn verloskundige/huisarts begon altijd op of binnen 15 minuten na het afgesproken tijdstip) Vraag 29 (Tijdens de kraamtijd maakte mijn verloskundige/huisarts goede afspraken met mij welke dagen hij/zij lang zou komen voor een huisbezoek) Vraag 31 (De praktijk van mijn verloskundige/huisarts was telefonisch goed bereikbaar tijdens mijn zwangerschap) Vraag 32 (Tijdens mijn zwangerschap kon ik mijn verloskundige/huisarts zelf gemakkelijk telefonisch te spreken krijgen) Vraag 33 (Mijn verloskundige had een duidelijke regeling voor dag-, nacht- en weekendbereikbaarheid) Vraag 44 (Mijn verloskundige/huisarts was voor mij een vertrouwenspersoon) vraag 45 (Mijn verloskundige/huisarts zorgde ervoor dat ik mij bij hem/haar op mijn gemak voelde) Vraag 9 (Ik was het liefst thuis bevallen bij een normaal verlopen zwangerschap) Vraag 36 (Mijn verloskundige/huisarts hield rekening met mijn specifieke omstandigheden) Vraag 37 (Mijn verloskundige/huisarts zorgde er goed voor dat mijn gezondheidsbelangen behartigd werden, in de zwangerschap en kraamtijd)

√ √ √ √ √ √ √ √ √ √ √

Het valt op dat de respondenten van het platteland de bejegening (vraag 44 en 45) beter hebben ervaren dan de respondenten van de verloskundig zorgverlener in de stad Groningen. De dimensie bejegening wordt in het algemeen als de belangrijkste dimensie van de kwaliteit van zorg beschouwd (zie tabel 3.3).

26


3.6.4

Hoofdstuk 3

Belangscores naar achtergrondkenmerken

Ook voor de belangscores is berekend in hoeverre voor de achtergrondkenmerken opleidingsniveau, pariteit, geografische spreiding en leeftijd tussen de groepen significante verschillen bestaan. In tabel 3.6 zijn de gemiddelde belangscores en de meanrankscores per dimensie met betrekking tot de verschillende achtergrondkenmerken weergegeven.

Tabel 3.6 Gemiddelde belangscores en meanrankscores per dimensie per achtergrondkenmerk Opleidingsniveau Pariteit Geografische Leeftijd spreiding Laag Hoog Eerste Tweede Stad Platte< 30 ≥ 30 of meer land Accommodatie Gemiddelde

6.28

6.24

6.51

6.10

6.15

6.29

6.49

6.13

Mean rank

69.7

73.4

82.2

71.2

71.3

77.7

81.5

72.5

Gemiddelde

6.11

6.50

6.52

6.29

6.29

6.42

6.28

6.40

Mean rank

63.8

77.0

81.8

71.3

73.7

75.9

74.6

75.2


6.25

6.73

6.49

6.55

6.32

6.68

6.19

6.66

Mean rank

62.5

77.8

74.3

74.6

66.6

81.2

65.7

78.7

Gemiddelde

3.22

3.82

3.54

3.63

3.56

3.62

2.95

3.85

Mean rank

65.2

76.1

74.9

74.3

73.6

75.9

63.1

79.7

Gemiddelde

6.73

7.13

7.13

6.92

6.76

7.14

6.72

7.08

Mean rank

62.1

78.0

78.2

72.9

68.3

79.9

67.0

78.1

Gemiddelde

6.44

7.08

6.77

6.82

6.57

6.98

6.57

6.90

Mean rank

60.0

79.3

75.5

74.1

69.2

79.3

63.4

77.6

Gemiddelde

5.90

6.49

6.29

6.20

6.08

6.42

5.80

6.46

Mean rank

62.9

77.5

75.5

74.4

69.0

79.4

63.6

79.5

Informatie

Klachten

Bejegening

Zelfstandigheid

Deskundigheid

Grijsgearceerd = significant verschil Mann Whitney test (p<0.05) Opleiding laag = geen, lagere school/basisschool, LBO, MAVO, MBO, opleiding hoog = HAVO, VWO, HBO, WO Stad = stad Groningen, platteland = Roden e.o., Haren/Tynaarlo, Hoogezand e.o., Bedum e.o., Zuidhorn e.o., Uithuizen e.o., Loppersum e.o. en Winsum e.o.

Uit deze tabel blijkt dat er significante verschillen bestaan ten aanzien van een aantal kenmerken. Hoog opgeleide respondenten vinden de dimensies bereikbaarheid/ 27


Hoofdstuk 3

toegankelijkheid, bejegening, zelfstandigheid en deskundigheid significant van meer belang. Verder vinden respondenten van het platteland de bereikbaarheid/toegankelijkheid significant van meer belang. Als laatste vinden respondenten ≥ 30 jaar de dimensies klachten en deskundigheid significant van meer belang.

Vanuit bovenstaande significante verschillen op dimensieniveau(tabel 3.6) zijn de significante verschillen op vragenniveau berekend. Deze zijn weergegeven in tabel 3.7.

Tabel 3.7 Significante verschillen op vraagniveau in relatie tot de geografische spreiding, opleidingsniveau en leeftijd (Mann Whitney test, p<0,05) Dimensie Vraag √ = Significant meer van belang Groningen Platteland Bereikbaarheid/ Vraag 14 (Mijn verloskundige/huisarts neemt voldoende √ toegankelijkheid tijd om met mij te praten wanneer ik een afspraak heb) Lage opleiding Hoge opleiding Bereikbaarheid/ Vraag 14 (Mijn verloskundige/huisarts neemt voldoende √ toegankelijkheid tijd om met mij te praten wanneer ik een afspraak heb) Vraag 31 (De praktijk van mijn verloskundige/huisarts is √

Bejegening Zelfstandigheid

Deskundigheid

telefonisch goed bereikbaar tijdens mijn zwangerschap) Vraag 32 (Tijdens mijn zwangerschap kan ik mijn verloskundige/huisarts zelf gemakkelijk telefonisch te spreken krijgen) Vraag 34 (Mijn verloskundige/huisarts is tijdens de bevalling bereid tot huisbezoek als ik daar om vraag ) Vraag 50 (Mijn verloskundige/huisarts neemt mij serieus) Vraag 8 (Bij een normaal verlopende zwangerschap heb ik de keuze om thuis of in het ziekenhuis te bevallen) Vraag 9 (Ik beval het liefst thuis bij een normaal verlopen zwangerschap) Vraag 22 (Mijn verloskundige/huisarts houdt rekening met mijn wensen ten aanzien van de bevalling) Vraag 36 (Mijn verloskundige/huisarts houdt rekening met mijn specifieke omstandigheden) Vraag 37 (Mijn verloskundige/huisarts zorgt er goed voor dat mijn gezondheidsbelangen behartigd worden)

√ √ √ √ √ √ √ √ < 30 jaar

Klachten Deskundigheid

Vraag 53 (Mijn verloskundige/huisarts attendeert mij op de mogelijkheid om zo nodig een andere verloskundige/ huisarts om advies te vragen) Vraag 36 (Mijn verloskundige/huisarts houdt rekening met mijn specifieke omstandigheden) Vraag 38 (Mijn verloskundige/huisarts werkt tijdens mijn zwangerschap goed samen met andere hulpverleners) Vraag 48 (Mijn verloskundige/huisarts is op de hoogte van nieuwe ontwikkelingen binnen het vakgebied)

≥ 30 jaar √ √ √ √

3.6.5 Wensen van respondenten ten aanzien van de plaats van bevallen In de vragenlijst zijn twee vragen opgenomen ten aanzien van de keuze van de plaats van bevallen. Vraag 55 (Waar had u willen bevallen indien u volledige keuzevrijheid had gehad) 28


Hoofdstuk 3

en vraag 57 (Waar wilt u een eventuele volgende keer bevallen indien volledige keuzevrijheid zou hebben). De resultaten van deze vragen zijn in figuur 3.3 weergegeven.

Waar had u willen bevallen?

Waar wilt u een volgende keer bevallen?

eerstelijns centrum

eerstelijns centrum

31,5%

30,9%

thuis

thuis

66,4%

65,8%

Figuur 3.3 Wensen ten aanzien van de plaats van bevallen

Uit figuur 3.3 blijkt dat in het algemeen de respondenten niet van mening zijn veranderd ten aanzien van de gewenste plaats van bevallen. Vraag 55 en 57 zijn in tabel 3.8 uitgesplitst naar de achtergrondkenmerken geografische spreiding, opleidingsniveau, leeftijd en pariteit.

Tabel 3.8 Wensen ten aanzien van de plaats van bevallen per achtergrondkenmerk (percentages) Vraag 55 (Waar had u willen Vraag 57 (Waar wilt u een

bevallen indien u volledige keuzevrijheid had gehad) THUIS

eventuele volgende keer bevallen indien volledige keuzevrijheid zou hebben)

Stad

49.2

EERSTELIJNS CENTRUM 50.8

THUIS 47.6

EERSTELIJNS CENTRUM 52.4

Platteland

79.1

20.9

79.1

20.9

Lage opleiding

64.8

35.2

64.8

35.2

Hoge opleiding

67.4

32.6

66.3

33.7

< 30 jaar

73.8

26.2

66.7

33.3

≥ 30 jaar

63.6

36.4

65.4

34.6

Eerste kind

73.3

26.7

68.9

31.1

Tweede of meer

64.1

35.9

65.0

35.0

29


Hoofdstuk 3

Uit bovenstaande tabel blijkt dat er voornamelijk een verschil is tussen de respondenten uit de stad Groningen en van het platteland. In de stad Groningen wil 47,6% een eventuele volgende bevalling thuis proberen, 79,1% van de respondenten van het platteland geven aan een eventuele volgende keer thuis te willen bevallen. In figuur 3.4 wordt de werkelijke plaats van bevallen afgezet tegen de gewenste plaats van bevallen.

100

80

60

40

Gewenste plaats 20 Ziekenh/e.c. Thuis

.c. /e nh

s ui

Th

e ek zi

0

Werkelijke plaats van bevallen

Figuur 3.4 De werkelijke plaats van bevallen afgezet tegen de wenselijke plaats van bevallen

Van de respondenten die thuis wilden bevallen zijn ongeveer 20 vrouwen uiteindelijk toch in het ziekenhuis/eerstelijns centrum bevallen. Van de vrouwen die als gewenste plaats in het ziekenhuis/eerstelijns centrum wilden bevallen zijn ook bijna al deze vrouwen op deze plaats bevallen.

30


Hoofdstuk 3

3.6.6 Invloed van de plaats van bevalling op de beoordeling van de kwaliteit van zorg De ervarings- en belangscores afgezet naar de werkelijke plaats van bevallen zijn in tabel 3.9 weergegeven.

Tabel 3.9 Gemiddelden en meanrankscores per dimensie ten opzichte van de plaats van bevalling

Ervaring

Belang

Thuis

Ziekenhuis eigen keus

Ziekenhuis niet eigen keus

Thuis

Ziekenhuis eigen keus

Ziekenhuis niet eigen keus

Gemiddelde

3.57

3.75

3.61

6.15

6.28

6.70

Mean rank

67.1

83.5

64.7

71.3

70.1

85.0

Gemiddelde

3.62

3.58

3.62

6.45

6.28

6.52

Mean rank

76.2

66.7

72.9

73.0

69.6

79.0


3.73

3.63

3.45

6.70

6.36

6.49

Mean rank

83.4

66.9

39.6

76.7

66.7

70.6

Gemiddelde

2.28

2.08

2.29

3.40

3.84

4.07

Mean rank

61.4

54.7

63.9

68.9

75.4

80.5

Gemiddelde

3.89

3.79

3.79

7.15

6.76

7.09

Mean rank

81.1

63.6

59.6

77.3

66.0

70.2

Gemiddelde

3.94

3.37

3.50

7.01

6.42

7.03

Mean rank

100.3

36.2

53.2

78.5

62.1

76.1

Gemiddelde

3.89

3.81

3.80

6.46

6.04

6.43

Mean rank

77.2

65.3

64.0

76.1

65.3

77.5

Accommodatie

Informatie

Klachten

Bejegening

Zelfstandigheid

Deskundigheid

Grijsgearceerd = significant verschil, Kruskall-Wallis test (p,0.05)

In tabel 3.9 zijn significante verschillen waarneembaar ten aanzien van de ervaringsscores voor de dimensies bereikbaarheid/toegankelijkheid, bejegening en zelfstandigheid. Respondenten die thuis zijn bevallen hebben de dimensies bereikbaarheid/toegankelijkheid, bejegening en zelfstandigheid het best ervaren.

31


Hoofdstuk 3

3.6.7 De vijf beste en vijf slechtste ervaringen Tabel 3.10 geeft de vijf beste en vijf slechtste ervaringen weer met daarbij het belang dat de respondent hieraan hecht. Tabel 3.10 de vijf beste en vijf slechtste ervaringen

Beste ervaringen 1 2 3 4 5

Mijn verloskundige/huisarts behandelde mij met respect (bevalling). Wanneer een behandeling moest plaatsvinden stelde mijn verloskundige/huisarts mij in de gelegenheid mee te beslissen (zwangerschap). Ik kon mijn verloskundige/huisarts altijd vragen stellen als ik iets wilde weten (zwangerschap). Mijn verloskundige/huisarts nam mij serieus (bevalling). Ik kon mijn verloskundige/huisarts altijd vragen stellen als ik iets wilde weten (bevalling).

Ervaring Belang 3.97 3.97

7.47 6.94

3.97

7.10

3.96 3.96

7.62 7.20

1.66

3.56

2.11

4.26

2.42

4.42

2.53

4.82

2.60

3.80

Slechtste ervaringen 1 Mijn verloskundige/huisarts attendeerde mij op de mogelijkheid om zo nodig een 2 3 4 5

andere verloskundige/huisarts om advies te vragen. De verloskundige/huisarts informeerde mij tijdens de bevalling over verschillende baringshoudingen. Ik had de mogelijkheid om in mijn omgeving zelf een verloskundige/ huisarts te kiezen die bij mij past. Mijn verloskundige/huisarts gaf mij, tijdens de zwangerschap, goede informatie over borstvoeding en flesvoeding. Ik was op de hoogte van de klachtenprocedure.

De ervaringen die slecht zijn ervaren worden door de respondent ook niet als erg belangrijk ervaren. Daarentegen is het niet zo dat de beste ervaring gelijk ook als meest belangrijk wordt gevonden.

3.6.8 De vijf hoogste en vijf laagste belangscores Tabel 3.11 geeft de vijf hoogste en vijf laagste belangscores weer met daarbij de ervaring die de respondent hierbij had. Tabel 3.11 De vijf hoogste en vijf laagste belangscores

Hoogste belang 1 De praktijk van mijn verloskundige/huisarts is telefonisch goed bereikbaar 2 3 4 5

(bevalling). Het ziekenhuis is goed bereikbaar voor een bevalling. Tijdens mijn poliklinische bevalling is de verloskamer hygiënisch en schoon. Ik kan mijn verloskundige/huisarts zelf gemakkelijk telefonisch te spreken krijgen (bevalling). Mijn verloskundige/huisarts geeft mij goede adviezen tijdens de bevalling

Belang Ervaring 8.29

3.97

8.15 8.08 8.03

3.94 3.95 3.88

7.82

3.84

3.56

1.66

3.80 4.15 4.26

2.60 3.02 2.11

4.42

2.42

Laagste belang 1 Mijn verloskundige/huisarts attendeerde mij op de mogelijkheid om zo nodig een 2 3 4 5

andere verloskundige/huisarts om advies te vragen. Ik was op de hoogte van de klachtenprocedure. De balie van de praktijk biedt voldoende privacy. De verloskundige/huisarts informeerde mij tijdens de bevalling over verschillende baringshoudingen. Ik had de mogelijkheid om in mijn omgeving zelf een verloskundige/ huisarts te kiezen die bij mij past.

32


Hoofdstuk 3

Wat respondenten belangrijk vinden wordt ook goed ervaren. Dit is ook zo het geval bij de laagste belangscores; wat niet zo belangrijk wordt gevonden wordt ook niet zo goed ervaren. Een uitzondering hierop vormt het item "de balie van de praktijk biedt voldoende privacy", dit vindt men niet zo belangrijk maar wordt wel goed ervaren.

3.6.9 Verbeterpunten Verbeterpunten kunnen worden opgesteld indien een belangscore groter of gelijk is aan zeven en indien de uitkomst van de verbeterscore groter of gelijk is aan één. Geen enkele vraag in de lijst voldeed aan deze voorwaarde. Op basis van de gestelde voorwaarden zijn er dus geen verbeterpunten opgesteld. In bijlage 2 staan alle verbeterscores per vraag.

3.6.10 Opmerkingen van de respondenten De laatste vraag van de vragenlijst bestond uit een open vraag waar de respondent de mogelijkheid had om punten toe te voegen die "eigenlijk anders/beter zouden moeten". De volledige lijst met opmerkingen is als bijlage opgenomen (bijlage 3). Eén opmerking werd vijf keren genoemd: "Iedereen moet de keuze hebben om thuis te kunnen bevallen". Verder varieerden de opmerkingen van negatief tot uiterst positief. Een aantal onderwerpen die werden genoemd waren; Het aantal verloskundigen waardoor de respondent is begeleid in de zwangerschap. De ene respondent wilde dit graag omdat ze graag alle verloskundigen wilde ontmoeten voordat ze ging bevallen. Anderen vonden dit juist negatief en zagen liever een aantal vaste verloskundigen zodat er een vertrouwensband kon worden opgebouwd Ook in de kraamtijd varieerden de wensen van de respondenten. Graag wilden ze meer contact met de verloskundige die de bevalling had begeleid, ook kwam de verloskundige te vaak langs, terwijl een ander juist aangaf meer contact te willen met de verloskundige. Specifieke punten ten aanzien van de bevalling werden niet genoemd.

33


4.

Hoofdstuk 4

Conclusies, discussie en aanbevelingen

4.1 Inleiding In dit hoofdstuk worden de conclusies beschreven, uitgaande van de vraagstelling van het onderzoek Na de conclusies volgt een beschouwing in de paragraaf discussie. De aanbevelingen, ten slotte, richten zich zowel op de praktijk als op toekomstig onderzoek.

4.2 Conclusies Uit het onderzoek kunnen de volgende conclusies worden getrokken: 1. Bevallen vrouwen in de stad Groningen, Noord-Drenthe en noordwest Groningen ervaren de zorg geleverd door de eerstelijns verloskundige of huisarts in het algemeen als goed. De dimensies bejegening en deskundigheid worden door de respondenten als best ervaren (respectievelijk 3.84 en 3.85, op een schaal van 1 tot en met 4). Deskundigheid wordt gekenmerkt door een goed verwijsbeleid van de zorgverlener, het op de hoogte zijn van de zorgverlener van de ontwikkelingen in zijn vakgebied en door het vermogen zich te in de specifieke problemen van de cliënt. Bij bejegening gaat het om het opbouwen van vertrouwen en empathie. Significante verschillen zijn gevonden tussen de respondenten afkomstig uit de stad Groningen en de respondenten van het platteland van Groningen en Noord-Drenthe. De respondenten van het platteland ervoeren de zorg significant beter op de dimensies informatie, bereikbaarheid/toegankelijkheid, bejegening, zelfstandigheid en deskundigheid. Respondenten uit de stad Groningen ervoeren de dimensie accommodatie als significant beter. 2. De dimensies bejegening en zelfstandigheid (respectievelijk 6.98 en 6.81, op een schaal van 0 tot en met 10) komen in het onderzoek naar voren als belangrijkste onderwerpen. Bevallen vrouwen in het onderzoeksgebied wensen een vertrouwensband met de zorgverlener en wensen dat er empathie is vanuit de zorgverlener (bejegening). Hiernaast vindt de bevallen vrouw het van groot belang dat ze wordt betrokken bij besluitvorming in het zorgproces (zelfstandigheid). Hoog opgeleide respondenten vinden de dimensies bereikbaarheid/toegankelijkheid, bejegening, zelfstandigheid en deskundigheid significant belangrijker dan laag opgeleiden. Voor leeftijd is er een significant verschil ten aanzien van de dimensies klachten en deskundigheid (respondenten ouder of gelijk aan 30 jaar vinden dit belangrijker dan respondenten jonger dan 30 jaar). Respondenten van het platteland vinden de dimensie bereikbaarheid/toegankelijkheid significant van meer belang.

34


Hoofdstuk 4

Pariteit laat ten aanzien van de ervaring maar ook ten aanzien van het belang geen significante verschillen zien. 3. Tweederde van de respondenten zou bij volledige keuzevrijheid thuis willen bevallen. Echter wanneer er wordt uitgesplitst naar achtergrondkenmerken blijkt dat 47.6% van de respondenten die in de stad Groningen wonen, thuis wil bevallen en op het platteland 79,1% van de respondenten thuis wil bevallen. Verder bestaat er een lichte voorkeur voor thuisbevallen bij respondenten met een hoge opleiding, respondenten jonger dan 30 jaar en bij respondenten die een eerste kind krijgen. Van alle respondenten heeft 12% aangegeven dat ze ten tijde van de onderzoeksperiode niet vrijwillig in het ziekenhuis zijn bevallen, zij waren liever thuis bevallen maar dit was niet mogelijk. 4. Respondenten die thuis zijn bevallen hebben de dimensies bereikbaarheid/toegankelijkheid, bejegening en zelfstandigheid beter ervaren dan respondenten die in het ziekenhuis zijn bevallen. Het blijkt dat de plaats van de daadwerkelijke bevalling heeft invloed heeft op hoe de respondent de zorg ervaart. 5. Er zijn geen verbeterpunten uit de vragenlijst op te stellen die voldoen aan de gestelde voorwaarden. Dit betekent dat er geen punten zijn die zowel slecht zijn ervaren als erg belangrijk worden gevonden.

4.3 Discussie Dit onderzoek heeft inzicht gegeven in de kwaliteit van zorg door de eerstelijns verloskundige zorgverlener in de regio noordwest Groningen, Noord-Drenthe en de stad Groningen. Er is vastgesteld dat over het algemeen de kwaliteit van zorg door de cliënt als goed wordt ervaren. Een aantal beperkingen kan in dit onderzoek worden vastgesteld: 1. Theoretisch kader. Het model van Parasuraman bestaat uit een aantal factoren die van invloed zijn op de ervaringen en verwachtingen van de cliënt ten aanzien van de kwaliteit van zorg. Een aantal van deze factoren worden in de QUOTE-vragenlijst bevraagd door middel van de zeven dimensies accommodatie, informatie, bereikbaarheid/toegankelijkheid, klachten, bejegening, zelfstandigheid en deskundigheid. Echter in het model van Parasuraman worden nog drie factoren benoemd die van invloed zijn op de verwachtingen ten aanzien van de kwaliteit van zorg (informatie, persoonlijke behoeften, voorgaande ervaringen). Deze factoren zijn niet concreet gemeten in de vragenlijst. Hierdoor is het theoretisch model niet volledig getoetst en kan er bias optreden.

35


Hoofdstuk 4

2. Ontwikkeling van de vragenlijst. De vragenlijst is ontwikkeld vanuit de QUOTE-vragenlijsten. Aanpassingen zijn gemaakt met behulp van literatuur, experts en cliënten. De cliënt heeft echter maar een kleine stem gehad in de aanpassing. Idealiter had de vragenlijst moeten worden opgesteld vanuit de cliënt met een theoretisch kader als basis. Dit had bijvoorbeeld kunnen worden gerealiseerd met behulp van focusgroepsbijeenkomsten. In deze bijeenkomsten hadden verschillende meningen van de cliënt ten aanzien van de verloskundige zorg kunnen worden verkend met als doel het verzamelen van zoveel mogelijk concrete verwachtingen en behoeften van de cliënt. Op deze wijze zijn ook de QUOTE-vragenlijsten voor ander vakgebieden opgesteld. Echter gezien de noodzaak van een snelle uitslag van de mening van de cliënt is niet gekozen voor deze werkwijze. 3. Afname van de vragenlijst. De vragenlijst is uit praktische overwegingen op één moment afgenomen. Onderzoekstechnisch was het beter geweest wanneer de vragenlijst met betrekking tot de verwachtingen als eerste af zou zijn genomen (voormeting), bijvoorbeeld aan het begin van de zwangerschap. Vervolgens zou de ervaringenlijst kunnen worden afgenomen aan het einde van de zorgperiode (nameting), in dit geval aan het eind van de kraamtijd. Door het afnemen van de vragenlijst op één moment kunnen ervaringen de verwachtingen vertekenen. Verder is de vragenlijst uitgedeeld door de zorgverleners. Het is mogelijk dat dit een selectiebias heeft gegeven. In het Parthuis werd de vragenlijst direct na de bevalling meegegeven aan de cliënt, ook dit kan ertoe hebben geleid dat de vragenlijst niet werd ingevuld door de drukte in de kraamtijd. 4. Validiteit. Bij de ontwikkeling van de vragenlijst is de validiteit van de vragenlijst zo groot mogelijk gemaakt door voorafgaand literatuuronderzoek en door experts en cliënten te betrekken (face- en inhoudsvaliditeit). Zoals eerder vermeld zou de validiteit verbeterd kunnen worden door de cliënt bij het gehele ontwikkelingsproces van de vragenlijst te betrekken. 5. Betrouwbaarheid. Op basis van de belangscores is de betrouwbaarheid van de vragenlijst berekend. Hieruit bleek dat de lijst als stabiel en intern consistent kan worden beschouwd. Echter een aantal items werd in de ervaringenlijst door veel respondenten ingevuld als "geen ervaring/weet niet". Dit zou kunnen betekenen dat dit item in het kader van de verloskundige zorg niet toepasbaar is. Ook kan uit de resultaten worden gezien dat een aantal items niet belangrijk 36


Hoofdstuk 4

wordt gevonden door de respondenten. Het meest opvallend was dit bij de dimensie klachten met een gemiddelde ervaring van 2.22 en met een gemiddelde belangscore van 3.60. Op basis van deze scores zou kunnen worden beslist om deze dimensie als geheel weg te laten uit de vragenlijst. 6. Jammer genoeg blijkt dat er niet veel respondenten zijn afkomstig van het platteland én die tijdens de zwangerschap in het Parthuis zijn begeleid. Dit is juist een groep die niet de keuze had om thuis te bevallen en mogelijk zijn hierdoor de resultaten te positief uitgevallen.

4.4 Aanbevelingen De uitkomst van dit onderzoek betekent dat er over het algemeen, in de ogen van de cliënt, goede kwaliteit van zorg wordt geleverd. Echter dit is een momentopname. Het is dan ook aan te bevelen om de vragenlijst op een ander moment nog eens af te nemen. Hierdoor ontstaat een dynamische beeld ten aanzien van de kwaliteit van zorg in Groningen en ommeland gezien vanuit het perspectief van de cliënt. Om de betrouwbaarheid en validiteit van de vragenlijst te optimaliseren wordt aanbevolen om vanuit een kwalitatief onderzoeksmethode, met als uitgangspunt de cliënt, de vragenlijst te verbeteren. Voor de individuele verloskundige/c.q. verloskundigenpraktijken zou het interessant kunnen zijn om op microniveau te weten te komen hoe de zorg wordt ervaren. Bij de verdere ontwikkeling van de vragenlijst zou hier rekening mee moeten worden gehouden. Zoals Janssen en Sixma (2003) ook beschrijven zou dit eventueel kunnen worden vormgegeven door hiervoor het deel met ervaringsvragen te gebruiken. De belangscores uit dit onderzoek zouden als uitgangspunt kunnen dienen voor een analyse op praktijkniveau. Over het algemeen worden belangscores als een stabiele schaal beschouwd. Cliënten van de eerstelijns verloskundig zorgverlener vinden het belangrijk dat er keuzevrijheid is ten aanzien van de plaats van bevallen. Dit staat in de top tien van de hoogste belangscores. In de toekomst is het dan ook belangrijk dat de keuzevrijheid blijft bestaan. Keuzevrijheid is een van de peilers waarop het verloskundig systeem in Nederland is geënt. Het geeft de cliënt de mogelijkheid om te bevallen op de plaats waar zij zich het prettigst voelt. Om dit te waarborgen is het noodzakelijk dat er meer eerstelijns verloskundige zorgverleners komen in de stad Groningen en omstreken die zowel thuisbevallingen als ziekenhuisbevallingen begeleiden. Hiernaast zal op het platteland moeten worden geïnventariseerd in hoeverre verloskundigen en verloskundig actieve huisartsen intensiever

37


Hoofdstuk 4

kunnen samenwerken om continuïteit van zorg te waarborgen. Het is nodig een stabiele situatie te creëren voor cliënten en zorgverleners.

38


Referenties

Referenties Brouwer, W., C. Leemrijse, H.J. Sixma & R.D. Friele (2002). Klantenwensen in de zorg: Wat wensen klanten van apothekers, fysiotherapeuten, huisartsen en poliklinieken? Utrecht: NIVEL.

Dassen, Th.W.N., F.M. Keuning (2000). Lezen en beoordelen van onderzoekspublicaties, een handleiding voor studenten hbo en wo-gezondheidszorg, geneeskunde en gezondheidswetenschappen. Baarn: Uitgeverij Intro.

Harteloh, P.P.M. & A.F. Casparie (2001). Kwaliteit van zorg. Van een zorginhoudelijke benadering naar een bedrijfskundige aanpak. Maarssen: Elsevier/De Tijdstroom.

Hall, J.A. & M.C. Dornan (1988). Meta-analysis of satisfaction with medical care: description of research domain and analysis of overall satisfaction levels. Social Science and Medicine, 27: 637 – 644.

Jansen, E.P.W.A. & Th.H. Joostens (1998). Enquêteren. Het opstellen en gebruiken van vragenlijsten. Groningen: Wolters-Noordhoff. Janssen, B. & H. Sixma (2003). QUOTE – EEE. Kwaliteit van zorg vanuit het perspectief van de gebruikers van enkelvoudige extramurale ergotherapeutische zorg. Utrecht: NIVEL

Kenens, R.J. & L. Hingstman (2003). Cijfers uit de registratie van verloskundigen, peiling 2003. Utrecht: NIVEL

Koninklijke Nederlandse Organisatie van Verloskundigen. (1999). Handboek kwaliteitszorg. Bilthoven.

Krol, B. & J.W. Groothoff (2001). Eerstelijns-verloskunde vanuit cliëntenperspectief. Noordelijk Centrum voor Gezondheidsvraagstukken, sectie Toegepast Onderzoek (NCG/TO), Rijksuniversiteit Groningen.

39


Referenties

Parasuraman, A, V.A. Zeithaml & L.L. Berry (1985). A conceptual model of Service Quality and its implications for future research. Journal of Marketing 49: 41 – 50. Prismant (2003). Praktijkanalyse “Landelijke Verloskundige Registratie” 2002, 1e lijns verloskunde, Utrecht.

Van der Meulen, N.E. (2001 (b)). Quick scan naar behoefte aan alternatieve zorgvormen voor de plaats van bevalling en kraamzorg. AZG

Van der Meulen, N.E. (2001 (a)). De verloskunde, een zorgenkindje. Een analyse van de problematiek in de verloskundige zorgverlening in de provincie Groningen. Doctoraalscriptie beleid en beheer van de gezondheidszorg, Faculteit der Gezondheidswetenschappen Maastricht.

Van den Nieuwenhoff, H. & H. Sixma (2002). Cliënt scoort kwaliteit, kwaliteit van extramurale ergotherapie vanuit cliëntenperspectief. Nederlands tijdschrift voor Ergotherapie, 6: 227 – 232.

Sixma, H.J., C. van Campen, J.J. Kerssens, L. Peters (1998). De QUOTE-vragenlijsten, kwaliteit van zorg vanuit patiëntenperspectief; vier nieuwe meetinstrumenten. Utrecht: NIVEL.

Stuurgroep Modernisering Verloskunde (2000). Eindrapport, meerjarenvisie op de verloskundige zorgverlening in de 21e eeuw, ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport.

TNO, Preventie en Gezondheid (2003). De thuisbevalling in Nederland. Eindrapportage: 1995-2000, rapportnummer PG/JGD 2001.235, Leiden.

Treffers, P.E. (1992). Praktische verloskunde. Houten/Zaventem: Bohn Stafleu Van Loghum.

Treffers, P.E., A.P.M. Heintz, M.J.N.C. Keirse & R. Rolland (1993). Obstetrie en gynaecologie. De voortplanting van de mens. Utrecht: Wetenschappelijke uitgeverij Bunge.

40


Referenties

Weijdema, K. & A. van der Spoel-Meijer (2002). Patiëntenoordelen: Meten en verbeteren. Een overzicht van 15 methoden. Utrecht: Nederlandse Patiënten Consumenten Federatie.

Wiegers, T., H. Calsbeek, L. Hingstman (1999), Knelpunten in de verloskundige zorgverlening, een quickscan onder verloskundigen in de eerste lijn, NIVEL, Utrecht.

41

Bijlage 1 De vragenlijst

42

Bijlage 2 Ervarings-, belang- en verbeterscores per vraag

43

Accommodatie 4 5 6 7 25 26

17 18 19 20

21

27 28 30

40

Belang

Verbeterscore

3.02 3.91 3.91

4.15 5.97 7.35

1.45 0.00 0.25

3.37

4.58

0.90

3.80

7.66

0.41

3.95

8.08

0.11

De balie van de praktijk biedt voldoende privacy. De wachten spreekkamers zijn hygiënisch en schoon. De spreekkamer is zo ingericht dat andere cliënten een gesprek tussen mij en mijn verloskundige/huisarts niet kunnen volgen. De onderzoeksbank waarop ik lag tijdens het onderzoek van de verloskundige/huisarts is comfortabel. Tijdens mijn poliklinische bevalling is de verloskamer zo ingericht dat mijn privacy is gewaarborgd. Tijdens mijn poliklinische bevalling is de verloskamer hygiënisch en schoon.

Informatie 16

Ervaring

Mijn verloskundige/huisarts gaf mij goede informatie over medicijngebruik tijdens de zwangerschap. Mijn verloskundige/huisarts gaf mij goede informatie over de noodzaak van kraamzorg tijdens de bevalling en kraamtijd. Mijn verloskundige/huisarts gaf mij goede informatie over de leefregels die ik in acht moest nemen tijdens de zwangerschap. Mijn verloskundige/huisarts gaf mij, tijdens de zwangerschap, goede informatie over borstvoeding en flesvoeding. Mijn verloskundige/huisarts gaf mij, tijdens de zwangerschap, goede instructies over het tijdstip van bellen bij het begin van de bevalling. Mijn verloskundige/huisarts gaf mij, tijdens de zwangerschap, goede instructies over welke spullen ik klaar moest leggen wanneer ik thuis wilde bevallen. De verloskundige/huisarts informeerde mij tijdens de bevalling over verschillende baringshoudingen. Mijn verloskundige/huisarts gaf mij goede adviezen tijdens de bevalling De verloskundige/huisarts gaf mij tijdens het laatste huisbezoek (tijdens de kraamtijd) instructies bij wie ik terechtkon indien er problemen zouden zijn. Mijn verloskundige/huisarts sprak in voor mij begrijpelijke taal en legde medische taal goed uit.

41

Mijn verloskundige/huisarts gaf mij informatie die overeenkwam met de informatie van andere hulpverleners.

42

Ik kon mijn verloskundige/huisarts altijd vragen stellen als ik iets wilde weten.

43

Ik werd door mijn verloskundige/huisarts goed geïnformeerd over het verloop van mijn zwangerschap, bevalling en kraamtijd

Ervaring

Z B K Z B K Z B K Z B K

Belang

Verbeterscore

3.69

6.50

0.61

2.82

4.51

1.89

3.47

6.09

0.89

2.53

4.82

2.66

3.76

7.20

0.30

2.90

5.12

1.98

2.11

4.26

2.96

3.84

7.82

0.34

3.77

6.54

0.54

3.92 3.93 3.88 3.85 3.90 3.75 3.97 3.96 3.94 3.87 3.77 3.67

6.90 6.96 6.85 6.22 6.30 6.33 7.10 7.20 7.10 6.61 6.87 6.32

0.10 0.10 0.20 0.27 0.17 0.48 0.00 0.05 0.10 0.13 0.43 0.49

Bereikbaarheid/toegankelijkheid 1 2

3 12 13 14 23

24 29 31

32

33

34

35

Ik had de mogelijkheid om in mijn omgeving zelf een verloskundige/huisarts te kiezen die bij mij past. De verloskundige(n)/huisarts(en) uit de praktijk waar ik onder controle was, hebben mij vanaf het begin van mijn zwangerschap tot aan het einde van mijn kraamtijd begeleid. De praktijk van mijn verloskundige/huisarts is goed toegankelijk voor cliënten die slecht ter been zijn. Ik kon zo nodig altijd een afspraak maken voor de volgende dag. Een afspraak bij mijn verloskundige/huisarts begon altijd op of binnen 15 minuten na het afgesproken tijdstip. Mijn verloskundige/huisarts nam voldoende tijd om met mij te praten wanneer ik een afspraak had. Mijn verloskundige/huisarts maakte, toen ik ging bevallen, goede afspraken met mij wanneer hij/zij langs zou komen en/of wanneer ik naar het ziekenhuis moest vertrekken. Het ziekenhuis was goed bereikbaar voor een bevalling. Mijn verloskundige/huisarts gaf mij goede adviezen tijdens de bevalling De praktijk van mijn verloskundige/huisarts was telefonisch Z goed bereikbaar. B K Ik kon mijn verloskundige/huisarts zelf gemakkelijk telefonisch Z te spreken krijgen. B K Mijn verloskundige/huisarts had een duidelijke regeling voor Z dag, nacht en weekendbereikbaarheid. B K Mijn verloskundige/huisarts was bereid tot huisbezoek als ik Z daar om vroeg. B K De waarnemer van mijn verloskundige/huisarts kon beschikken Z over mijn cliëntgegevens. B K

Klachten 11 53

Ervaring

Ik was op de hoogte van de klachtenprocedure. Mijn verloskundige/huisarts attendeerde mij op de mogelijkheid om zo nodig een andere verloskundige/huisarts om advies te vragen.

Belang

2.42

4.42

2.54

3.62

6.66

0.81

3.47

5.94

1.12

3.34 2.95

5.37 4.65

0.98 1.71

3.82

7.30

0.20

3.79

7.63

0.44

3.94 3.73

8.15 5.32

0.08 0.47

7.19 8.29 6.78 6.74 8.03 6.59 6.67 7.47 6.42 5.63 6.85 6.12 6.17 6.35 6.13

0.55 0.06 0.00 0.65 0.25 0.09 0.31 0.27 0.31 0.72 0.32 0.18 0.18 0.09 0.10

3.73 3.97 3.94 3.56 3.88 3.89 3.84 3.90 3.84 3.49 3.85 3.87 3.88 3.94 3.94

Ervaring

Belang

2.60 1.71 1.65 1.61

3.80 3.58 3.56 3.54

Z B K

Verbeterscore

Verbeterscore 1.92 2.99 3.08 3.11

Bejegening

Ervaring

39

Mijn verloskundige/huisarts probeerde eventuele problemen/klachten die ik had goed te begrijpen.

44

Mijn verloskundige/huisarts was voor mij een vertrouwenspersoon.

45

Mijn verloskundige/huisarts zorgde ervoor dat ik mij bij hem/haar op mijn gemak voelde.

46

Mijn verloskundige/huisarts kwam gemaakte afspraken na.

47

Mijn gegevens werden door mijn verloskundige/huisarts strikt vertrouwelijk behandeld.

49

Mijn verloskundige/huisarts behandelde mij met respect.

50

Mijn verloskundige/huisarts nam mij serieus.

Z B K Z B K Z B K Z B K Z B K Z B K Z B K

Zelfstandigheid 8 9 10 22 51

Belang

3.84 3.86 3.87 3.42 3.52 3.35 3.88 3.90 3.82 3.93 3.93 3.93 3.91 3.93 3.90 3.95 3.97 3.93 3.93 3.96 3.95

6.99 7.06 6.97 5.82 5.99 5.64 7.00 7.49 6.84 6.91 7.15 6.91 6.95 6.95 6.93 7.44 7.47 7.42 7.50 7.62 7.51

Ervaring

Belang

Bij een normaal verlopende zwangerschap had ik de keuze om thuis of in het ziekenhuis te bevallen. Ik was het liefst thuis bevallen bij een normaal verlopen zwangerschap. Ik kan bij mijn verloskundige/ huisarts mijn eigen dossier inkijken Mijn verloskundige/huisarts hield rekening met mijn wensen ten aanzien van de bevalling. Wanneer een behandeling moest plaatsvinden stelde mijn Z verloskundige/huisarts mij in de gelegenheid mee te beslissen. B K Mijn verloskundige/huisarts verrichtte alleen een onderzoek Z en/of behandeling wanneer ik daar toestemming voor had B gegeven. K

0.25 0.28 0.24 0.93 0.81 1.04 0.14 0.21 0.34 0.10 0.15 0.10 0.12 0.06 0.10 0.10 0.05 0.20 0.20 0.11 0.11

Verbeterscore

3.64

7.34

0.95

3.06

6.69

2.23

3.92

5.33

0.06

3.73

7.54

0.49

3.97 3.94 3.93 3.91 3.86 3.85

6.94 6.99 6.89 6.76 6.76 6.72

Deskundigheid

Ervaring

Belang

36

Mijn verloskundige/huisarts hield rekening met mijn specifieke omstandigheden.

37

Mijn verloskundige/huisarts zorgde er goed voor dat mijn gezondheidsbelangen behartigd werden.

38

Mijn verloskundige/huisarts werkte goed samen met andere hulpverleners

48

Mijn verloskundige/huisarts was op de hoogte van nieuwe ontwikkelingen binnen het vakgebied.

54

Mijn verloskundige/huisarts was bereid met mij te praten over zaken die naar mijn mening niet goed waren verlopen.

Z B K Z B K Z B K Z B K Z B K

52

Verbeterscore

3.78 3.81 3.79 3.90 3.92 3.88 3.81 3.89 3.85 3.88 3.92 3.87 3.85 3.77 3.71

6.14 6.30 5.99 7.12 7.20 7.07 6.40 6.82 6.66 5.87 5.88 5.81 5.54 5.64 5.57

0.00 0.08 0.10 0.14 0.21 0.23

Verbeterscore 0.15 0.16 0.23 0.11 0.11 0.22 0.31 0.12 0.11 0.09 0.00 0.09 0.00 0.25 0.37

Bijlage 3 Opmerkingen respondenten

48

Algemeen

Zwangerschap

Iedereen moet de keuze hebben om thuis te kunnen bevallen (5)

Elke verloskundige leren kennen in de zwangerschap om een goede vertrouwensband te creëren (3) Vervelend dat er vaak lange wachttijden zijn voor het spreekuur (1) Jammer dat je niet door één verloskundige wordt begeleid tijdens de zwangerschap en de bevalling.

Keuzevrijheid hebben van zorgverlener Wanneer mijn eigen huisarts afwezig was had ik niet de mogelijkheid om thuis te bevallen. Dit wilde ik wel graag

Vrouwen die in een dorp wonen moeten ook de keuze krijgen om thuis te bevallen Er moeten genoeg vroedvrouwen/huisartsen zijn om de keuze te hebben thuis te bevallen Liever een vrouwelijke verloskundige dan een mannelijke huisarts

Teveel verschillende personen tijdens het gehele zorgproces

Geen goede verslaglegging, met als gevolg misverstanden Niet genoeg privacy in het Parthuis, gordijnen werden niet goed gesloten , was te gehorig Afstand tussen huis en ziekenhuis te groot Zeer goed ervaring over het gehele zorgproces, mede door inzet van verloskundigen Dat alle verloskundigen weten wie er is na 37 weken 2e echo gewenst bij 20 weken Graag meer duidelijkheid over de kosten en de declaraties die het Parthuis maakt. I.v.m. het aantal uren die nog overblijven voor de kraamzorg thuis (1)

Spreekuur tijdens de zwangerschap erg druk, en soms wel heel erg snel. Mits mogelijk, wat vaker dezelfde verloskundige tijdens de zwangerschap in plaats van vijf verschillende. Er is te weinig tijd tijdens het spreekuur.

In de zwangerschap had ik te maken met vier verloskundigen. Ik vond het lastig om ze alle vier op de hoogte te houden.

Bevalling Kraamtijd Liefst door 1 verloskundige worden begeleid (1) Vervelend dat de telefoon aanstaat wanneer er echt iets is te bespreken Erg jammer dat de verloskundige die de bevalling heeft begeleid niets meer van zich liet horen tijdens de kraamtijd De verloskundigen kwamen tijdens de kraamtijd te vaak langs. Vaker contact met de verloskundige na de bevalling Altijd de verloskundige van de praktijk laten langskomen in de kraamtijd, ook als de bevalling niet thuis heeft plaatsgevonden, maar begeleid is door een andere verloskundige Na de bevalling in het Parthuis moest ik midden in de nacht naar huis. Dit vond ik erg belachelijk en onverantwoord. Meer info krijgen over wat er tijdens de kraamtijd wordt gecontroleerd

Algemeen De verloskundige nam mijn zorgen niet serieus genoeg, er werd niet goed geluisterd toen ik het vermoeden had dat ik zwangerschapsvergiftiging had (1) Er zou een verloskundige praktijk moeten komen op het platteland (1) Ik had graag meer informatie ontvangen over borstvoeding. Als er gehecht moet worden na een knip of inscheuring liever met losse hechtingen dan met één hechtdraad Goede informatie gekregen over borstvoeding, maar ik voelde me onder druk gezet om te kiezen voor borstvoeding (1) Meer duidelijk over wanneer de verloskundigen dienst hadden of het Parthuis,vooral omdat ik heel erg graag thuis wilde bevallen. De balie van de praktijk bood te weinig privacy. Andere aanwezigen konden alles horen. Wanneer je in het Parthuis wordt begeleid krijg je tijdens de kraamtijd te maken met andere verloskundigen, dit vond ik niet prettig. De ligging van de praktijk was niet goed. Er was namelijk geen openbaar vervoerverbinding (2) De afspraken tussen waarnemers en vaste verloskundigen moeten beter worden afgestemd. Er moeten sneller medische testen worden uitgevoerd. Doordat de praktijk te groot was bouwde je geen vertrouwensband op, verder het gevoel dat ze te weinig tijd hadden Het Parthuis moet blijven bestaan. De praktijk is een veel te grote praktijk. Bij mijn laatste afspraak zag ik een nieuwe verloskundige, daags erna vond mijn bevalling plaatswaar ik ook een nieuwe verloskundige had. Niet ontspannend voor de bevalling! Oppervlakkig contact terwijl dit juist zo belangrijk is. Dit is te wijten aan teveel verloskundigen/wisselingen/uitval van hen.

Zwangerschap

Bevalling Kraamtijd

Eerstelijnsverloskunde vanuit cliëntenperspectief in Groningen stad en ommeland

Recommend Documents