EERSTE LA TIJNSE LEESBOEK

· EERSTE LATIJNSE LEESBOEK DOOR

Dr. F. POSTMA ( Prof. Theo!. School, Potc h efstroom 1

EN

F.

J.

LE ROUX, B.A.

(Leraar Potchefstroom G y mnasium) .

A . H . Koomans Beperkt, Uitgeve"r, Potchefstroom.

(

VOORWOORD. Het leesboekje, dat hiermee aangeboden wordt, bevat korte zinnen, genomen uit de Commentarii van Caesar "De Bello Gallico", en is bedoeld voor leerlingen , die reeds een jaar onder.rijs in bet L atijn bebben gehad. . Een eerste vereiste bij het onderwijs in het Latijn is om de leerlingen zo vroeg mogelik in kenr.is te brengen met goed en zuiver Latijn ; vandaar dat alleen korte zinnen uit het genoemde werk van Caesar zijn genomen. In aansluiting biermee zullen nog later volgen een tweede en een derde leesboekje voor de leerlingen Yan bet derde, en voor die van het vierde en Yijfde jaar (Matrikulatie Klasse) van de Hogere Scholen. In bet tweede leesboekje zullen meer uitgebreide zinnen uit Caesar 's " Be 11 um Ga 11 i c u m " en "B e 11 u m C i v i l e ", en tevens korte stukken uit de werken van Ovidius gegeven worden. Her, derde zal bevatten doorlopende gedeelten uit de werken van Caesar, Cicero, Ovidius en Vergilius . Langs deze weg, hopen wij, kan bereikt worden dat, wanneer 'n leerling gematrikuleerd is, hij tenminste enige kennis zal hebben van de L atijnoo schrijvers, die om bun taal geroemd worden, en die ("moral Caesar en Cicero) als d e voorbeelden lmnnen dienen voor het maken van goede L a.tijnse zmnen. Wij voorzien, dat van dit ~erste werkje gezegd zal worden , dat bet voor de leerlingen van het tweede jaar te moeilik is. Veel zal echter afhangen van de ler aar ; onder verstandige leiding zullen de leerlingen binnen de eerste pa.ar mai;mden geen hie-

~onde re

moeilikheden meer hebben. De leraar heeft verder het voordeel van , in >erband met de leeslessen die behandeld worden aan de hand van 'n goed schrijver , de leerlingen vertrouwd te maken met de eenvoudige regels van de syntaxis, b.v. acc . cum in fin . , 11bl. absolutus , opeenvolging van de t.ijden , gebruik van "ut" , " ne" , " cum" , "quin" enz. Deze met.bode in het onderwijzen van 'n taal is niet ' ' vervelend ' ' , wekt de belangstellin g en de opmerkzaamheid van de leerling op , en leidt t-0t sukses . Er zij n ook zo weinig mogelik aan t-ekeningen gegeven , omdat aan tekeningen nooit de leraar rnn 'n klas moeten vervangen, vooral niet op die leeftijd van de leerlingen . De woordelijst daarentegen is zo volledig mogelik gemaakt om de leer1ingen er aan t e gew~mnen de juist e woorden in de vertaling t.e ge bruiken , want door het gebruik van het juiste woord wordt dikwels de gehele zin duidelik. Een. korte inleiding is gegeYen over wat er voorviel tussen Gallie en R-0me, o>er de schrijrnr en e indelik over de Galliese oorlog met 'n inhoudsopga\·e van de afzonderlike boeken om de leerlingen iets te laten weten van wat zij lezen . 'n R aartj e, van Gallie , aantonen de de >oornaamste plaatsen, zal, naar 't ons voorkomt , van enig nut zijn. Ten slotte willen wij gaarne erkennen, dat wij o .a. gebrui1' hebben gemaakt van H . M eusel's uitstekende uitgave van Caesar's Gommentarii (Berlijn, 1913 17 ) , en tevens geraadple-egd het. werk van Dr. J . M. A. van Oppen: C. Iulii Caesaris, Belli Gallici L ibri VII e.q .s. (Gr oningen 1896), gebaseerd op 'n vroegere editie van Meusel. Aa.ngenaam za.I het ons zijn, gedachtig aan het -spreeh.-v.:oord, "a.I doende leert men", om van de-

genen, die van dit wer:kje gebruik maken , opbouwenrle 1.Titiek te ontvangen. Hiermee bieden wij dan het boekje aan in de hoop, dat bet misschien iets zal kunnen bijdragen tot het geven van vruchtbaar onderwij s in de Latijnse taal.

F. POSTMA. F. J . LE ROUX . P otc hefstroom , Aug . 1918.

INLEIDING. 1.

GALLIE EN ROME.

De oorlog, die Rome tegen Gallie voerde en be kend is cmder de naam rnn de Galliese oorlog, ge voerd en beschrernn door Julius Caesar, kan niet vers taan warden zoncler in aanmerking te nemen. clt' gebeurteniss en, die plaatsvonden voor die groteS11I'ijd 'n aanvang nam. R eeds uoeg kwamen R ome en Gallie in botsing tnet elkander. HomP, aan de Tiber gelegen, breidde rnnclaar zijn rij k langzamerhand uit door d.e ondt!!werping van rle rnlkstammen in ~fidden- Zuiden Koord-Italie . Nog v66r Rome echter de n abu1ige volkstammen onderworpen had, werd het zwaard gekruisd m et volkstammen uit Gnllie. die over de Alpen kwamen en bezit namen y:;,n de land i:meek tussen de Alpen en de Apenijnen. Daarmee nog niet teHeden. drongen de Senonen , een van die stamrnen, door to t in Mi.Jden-Italiti, E:ll het gt:lukte hen, wai; geen ~der volk tijdens de r epubliek van Rome gelukt was , deze stad in as t e l e ~;gen in 't jaar 388 v. Chr. De Romeinen slaagden erin ze weer te rnrclrijven en zij tr okken noordwaarts; maar steerls waren zij de getrouwe helpers van de volksta111men in :Uidd.en- en ::-Toord -Italie, die tegen het gt:za" van Rome in opstand lrn amen. Z0 hielpen zij de :~n,mnieten , de Etn1skers en de Umbriers . In de slag te Sentinum ('2\J5 v. Chr.) echt€r kreeg Rome de overwinning, ma.ar het du urde \\el tot 22'2 v. Chr . voor de Romein en ook in bet cisalpijnse Gallie, de lands tr eek tussen de Apenijnen en de Alpen, hun heersl'happij en ig<:ziru; bestendigden, n adat vele jarE:n

8 met afwisselend geluk tegen de noordelike stammen krijg gevoerLl \\-as. De stichting rnn de twee kolonieen Placentia en Cremona op to:r ell: jJpen en onderwierpen aldaar >erscteidene volkstammen . Deze uit.breiding van hun gebied begon met hulp t e Yerlenen aan de sta.d }Iassilia regen roofzuchtige srammen kort v66r het uitbreken nrn de 3cle Puniese oorlog (149 V.C .), totdat in ·t ja.a.r 11 V.C ., nadat onrwinningen behaald werclen op de Salim-ii, de _AJlobroges en de A.rverni , ·n Romeinse provincie t ussen de ..\lpen en de Pyreneeen, en verder begrensd door de Garonneen Cewnues, gesticht werd. De st.ichting 'an ·n kolonie te _-arbo gaf aan deze provincie later de naam van Gallia ~ arbonensis . Nauweliks was in 't zuiden van Gallie de toe~ta.nd enigszins rustig geworden of rnn uit het 1worden lrwamen Cimbriese volkst.ammen, die roofden , plunderden. bijna al de i;olkeren in Gallie o>erwonnen, onderwierpen en hun macht verbraken. Deze gebeurtenissen droegen er zeer veel toe om de weg voor de latere ornrwinningen van Caesar voor te bereiden. Dit Cimbriese ge·rnar was oak voor de P.omeinen zeer ernstig en het was hnn 'n ware verlossing, toen C . }farius de Teutonen te Aquae Sextiae (10-2 V .C.) en Q. Catulus de Cimbriers te Vercellati (101 V .C.) geheel versloeg. Lange tijd bleef nu in Gallie de toestand rustig, maar veilig kon die nog niet genoemd worden. Wij

9

Yinclen b.Y. dat cle ..-illobroges. tli e zich het ee rst mu a! de stammen aa n het gezag Yan de Rom einen on derworpen had.den, gezantschappen naar Rome in 't jaar 53 v. Ch. zonden om te klagen tegen de Yerdrukking rnn c1e zijde nm de nmbtenaren. Het was het jaar van de Catilinariese samcnzwering. De sa- menzn-eerders, ze als bondgenoten beschouwende, mfl.akten hun bekend met hun geheime plannen. De --\.llobroges echt-er bli:,Ye11 de Rorneinen getrouw , e11 het, n·as Yoornamelik door hun gezant en dat· de konsul Cicero tot de ontdekking kwam Yan d ie samenz"-ermg. Hun gne>en werden echter niet weggeuomen en zo brak er in het jaa r 61 V .C. n opsta nd uit, die met m oei t e onderdrukt n·crd. B ij deze onteHedenheid , en het, gerucht dat de H elYetii zich g-ereed maakt-en nieuwe 1Yoonplaatsen in zui d - \Yt> ~td i k Gallie t e zoeken bram nog het gernar dat Germaanse volkst.ammen en Yooral de machtige stam van de Sue•en de macht •an. Ro me in Gallic bedreigde . De onenigh eid en de na.ij ver tussen de Galliese stammen openden de wegYoor de German en . D e S eq uani en de Ar n:rni a.a . v:aren Yij a,l}(]ig gezind tegen de H aedui, die de vriendschap >an Rom e genoten . Gene riepen d e hulp in van _.\rio1·istus, ·u 'ueefse ' orst. terwi jl erslagen (60 v .C hr. ). 1Iet de Haedui ondervonden ech t er ook de Sequan i en de Arverni dat zij het Trojaanse paard ha,grepen werd en .Julius Caesar op hec toneel verscheen.

10 ·) C. IULI US CAE SAR. C ae sar 'H:rd gebor en te Rome in 't jaar 100 v. Chr. in r]e nrnand Quinctilis, later naar hem Iulius g-.:moernCl. I•·:· ,·ennrntsc:h~1p rnet :\fori u ~. r!ie ;;ze-

nomy.J \las md ·n zuster Tim zijn Tader, was niet. zoncler inv-loed op zijn !P.Tensloop . D e grote 01er 1,·innaar Yan rle ;;:lag te j .quae Sextiae 0\Cr de Cirn lir[t:rs ,,-as z[j n idea-al, maa.r ook de reden \rnarom c[., di .. rnror :-;Ldla, :lie :'.farius in de burgeroorlog h'l1r hij ,Je bt'l'ot'tn ·

11 de t L·• [.,.naar :\Iolo hoorLle. die ook de leermeester Ya.IJ. Cicero \\·a,:. i\a zijn rerugkeer heldeedd e hij achtereenvolgen~ Je rn!genrle staatsambten: in 68 was hij quaestor. 65 aedilis, 62' praetor, ternij l hij het jaar 'an b: YOPll door hct 'l'olk :ds por.tife;;: maxirnns cre1,0zen werd. hoe\\·el de optimaten alles in hun verm ogen gedu:m haJLlen om die keuze te Yerhinderen. Caesar h 1•l zich bij de rnlkspartij aangesloten, die hij ec hter meer als middel gebruikte om de optimaten re bewchren. Als scherpzinnig staatsman zag hij .Jat de rij•l rnn •le re·pnhliek rnorLij \\'!'"· <"Il tn dus ook de rnlkspartij niet kon geven wat nodig was rnor cle Staat. Hierom \\'a.S de >olkspartij hem rneer mid,iel dan rloel. Hij liet geen gelegenheid Yoorhij gaan om de gunst Yan bet volk r.e verwerYE'n "'n \':as zeer q·ij~~,·ig in k0r,-n -cc:henki112'L'!l ''"n bet \·olk : mora l als ae·lilis nam hij bet 'l'Olk voor zich in door de prach tige gebouwen, die hij liet optrekken, de schitter ende spelen, die hij gaf. Caesar won iu m:wht en a'.lnzien \1·a:1noe n-el hijdroeg zijn ···rrn·ager ing m er rompeius. In 't jartr 6'1 huwde hij 1• d Pornpeia, 'n kleinrlochter rnn Sulla, tern·ijl hij later aa.n Pom peius zijn dochter Iulia ten huwelik gaf. ~ a zijn prat:tuur krceg hij His pania ulte1ior als zijn proYincie, waar hij d,: L usitani en de GalLwc·i onrlern·ierp . Bij zijn terugb:eer "· ilde hij zijn triomf 'l'i eren inaar tegelijk ook dingen naar het kon"-ttlrtrtt. rnor 't jaar .:;g_ Dit kon niet. da.ar het 'n veldheer niet toegelaten was in de stad te komen _.,),.Jr zijn triornftod1t. tenvijl anrlerzijd.s bet dingen naar het konsulaut de n.anwezigheid >an de kanilirta·1t n·reiste. <'uesar 'roeg nntheffing \·rtn de be. 0

12 lemmerJe bepaling, maar zijn tegens anders in de Senaat weigerden in de hoop dat hij het raar reeds aanzienlike toebereidsels ·rnor de triomf waren gemaakt. Caesar was echter niet de man om het. wezenlike \OOr hetgeen niet wezenlik was prijs te geven . Hij gaf de eer van 'n triomftocht prijs om door zijn tegemrnordigheid zijn kandidatuur te be\Or
' 13 Caesar h ad Yerkr egen meer dan h ij rnrwacht had . Zonder dat zij n twee bondgeno ten , P ompeius en Crassus, het Ycrmoedden, hadden zij hem het mach tigsre \Yapen t er hand gestelci orn later de absolute h eer~hap pij O\ er de t aat te krij gen. P ompeius meende dat hij de m acht \an Caesa r zou verminder en door hem \OOr 'n geruime tijd \an de stad wcg tc houden, terwijl bij zelf zij n positie zou Yerzekeren door te Rom e t e blij\ en . De pro vin cies rnn Caesar \\·aren cchter zo geJegen dat hij zowel zijn oorlogen in Gallic kon voeren, als op de hoogi.e Yan zakcn te Home blijYen nict alleen, rnaar die ook beim·loeden door zijn talrijke u ienden in de stad. Dit \erbond \Yerd in de winter van het tweede oorlogsjaar ( 51-56) van Caesar in Gnllie te L uc a hcrnieuwd. Men kwam oYereen dat zowel Pompeius en Cras us bet konsulaat zouden »erkrijgen en Yoor j jaren het bestuur zouden hcbben over de provincies. -welke zij zouden rnogen Ycrkiezen. terwij l het staJhouderschap \an Cae ar nog 5 jaren zou Yerlengd worden . De :-ienaat kon slechts goe
14 In het ticnde jaar Yan zijn bestuur brak r1e burgcroorlog uit tussen hem en Pompcius. die zich la.tel' bij r1e Senaat had aangesloten. ~\anleiding tot cle rn·ist 1rns de Haag of het. st11dhouderschap rnn Caes[lr 'n einde nam in .}Iaart 49 of eerst aan 't einde Yan "t jaar .J9. De Senaat aangespoord door de tegenstanders .-an Caes:1r. besloo dat hij op 1 :\Iaar t ,19 a.f tand rnoest doen van zijn be;:tuur . en 11·;1de ook niet. roestaan cht hij Yoor d at jaar naar !Jet kon~uhat zou r1ingen, tet·wijl hij uiet aan"\\ezig kon zijn . Caesar 11·as ge11·illig zich Ran de bcsluiten te onden1·erpen onckr 1oorwaa1"<1e dat ook Pompeius hf~t opperb~n· l zou neerleggen . De :-i r·naat bleef zonrler meer bij zijn eis en Yerklaarr1 • op 1 .fonuarie Caesar tot ·n staatsvijand. Zes dagen later 1rercl nm staatswege Yolmacht gegeYen aan lie prokonsuls en konsuls c;,m maatregelen te trcffcn. t!at de srnat g-cen schaLle leed (consuks Yideant, nP 11ui!l i1,, rimenti capiat ies11ublica. ") Caesar oYerschn:ed toen met een legi0<:n de Rubicon. Daarm ee begon de burgeroorlog, waarYan het ein11e was rLi-t Pompeius en de zijnen geheel YerslagE·n. 11e macht Yan de Senaat n:rbroken en Caesar feit elik aileenheer$d" "erd: de ._·enaat bestoncl slecht-=: in naam . De alleenheersdwppij \·an Caesar, aan wie Yele eerbe"ll·ij zen toegekenrl >1-erden, be·viel .-ele republikeins -gezind0n niet: •le man, 11ie ogenschijnlik ernasr streefde het oucle koning!:'cbap te Rom e t<; herstellen moest verwij lerd \\ orJ en . Ze!fs zijn trmm ste n·ienden, oncler wie :\I. Brutus ;;enoemd lrnn ll"orden, \\"erden >oor dai:, Joel overgehaald. Up 15 :\Iaart 44 Y. Ch . 11-erd C. Julius Cae::ar, ongetwijtdJ een ,·an de grootste figur en onder de Romeinen . die

15 in zich de cigenscbappen Yan ·u groot .::.taatsman en

'n groot 'eldbeer veren'i.gde, in ·n senaatszitiing aangernllen en on der de dolksreken van de moordenaars (of. z.oals zij zich noemclen, de bE:Hijrl.ers 'an bun vaderlan
B. DE GALLIESE OOR L OG. Totn Caesar Lle oodog tegen
16 gclukte het Caesar verdeeldheid te zaaien en daardoor ten slotte te heersen. De noodza.kelikheid om zich te ver cnigen in h un worstelin g werd eers in het zevcn de jaar rnn de oorlog ( 52 ) gevoeld, ,-oor al ten gevolge •an de invloed van Vercingetorix, een Anerner. In dit jaar brak 'n algemene op·sta.nd uit, die onder de leiding rnn Yercingetori:x de positie rnn Caesar in Galli e soms zeer hachelik maakte. V ercingatorix "-as ·n zoor belnvaam \ eldheer en had daa rbij de teun -.;-an bijna al d e stammen. Zijn ·wijze ,·an oorlog,·oi:ren Yooral maakte de zaken Yoor de Romeinen zeer moeilik. Hij had ingezien,
l '7

\'an Caesar was de >erovering van Gallie Yoltooid, met uitzondering van enige kleine stammen, w~­ tegen krijg gevoerd werd gedurende bet volgende jaar, "maar die rnn weinig beteker.is waren _ De geschiedenis van de gehele GalliP1;e oorlog is door Caesar beschreven in zijn

4. GEDENKSCHRil'TEN. Dezc geschriften, die Caesar opstelde in de winter van 52- 51 '. Chr., noemde hij c om ment a r i i, waarmee gewoonlik aangeduid worden gebeurtenissen , waaraan de schrijYer zelf deel ha
18 over de ha.ndelwijze van Caesar, die 'n vr ij volk aan de Romeinse heerschappij onderwierp . Hiero>er is r eeds \eel geschreven en zij n zeer uiteenlopende meningen uitgesproken. Er zijn er , die Caesar daarom roemen, en anderen-, die hun afkeuring uitspreken . Wie echter Ca<:!sar alleen verantwoordelik houdt, Yerliest uit het oog het grote feit, dat hij 'n ec-hte zoon van zijn Yolk en zijn tijd ~rn-s , tocn het Romeinse rijk zij n macht naar alle kanten trachtte uit t.e breiden. Caesar handelde geheel in di e geest, en wie hem daarin prijst of rnisprijst, die doet dat ten opzichte rnn de heersende geest rn.n het Romeinso Rijk. Zijn geschriften zijn, afgezien \ an de geloof~rna rdigheid, Yan zeer bie7,ondere litteraire »aarde om zijn eenrnudige, duiddike en direkte stijl. De L a ·jnse taal wel en niet ten onrecht-0 genoemd 'n kommando-taal, de taal van 'n soldaten- volk. Bij de soldaat geldt niet zq_zeer het woord als de daad; a.ls er gesproken wordt clan wordt_er niet zo7,eer gelet op sierlikheid als op duidelikheid, kortheid en eenrnudigheid. Het doel is om zich duidelik verstaanba.ar te maken. Caesar nu was 'n geboren veldh eer , maar daarbij ook, zoals reeds aangetoond, 'n r edenaa r. Als zodanig had hij menige keer grote invloed op zijn soldaten uitgeoefend, en zo wist hij in zijn \luchtig geschre\ en gedenkschriften de a angenaamheid, de frisheid, de gemakkelikheid rnn s tijl en zuiverheid van taal te verbinden aan de klaa.rheid, eenvoudigheid en korth eid. Er zij n er acht boeken d e b e 11 o Ga 11 i co; de eerste zeven zij n door Caesar zelf geschreven ; h et la.a ste boek, het achtste, dat de geheurtenissen bevat rnn de jaren 51 en 50, door Aulus H ir -

is

19

l>ius , 'n persoonlike vriend van Caesar, die hem op enkele van zijn veldtochten in Gallia begeleid had. De t a.a.I van Hirtius is even zuiver als die van Caesar, maar toch venaadt de stijl, waaraan de levendigheid en frisheid ontbreken, de in dit opzicht mindere man.

-

-

-O("!(r-- -

v. INHOUD YAN DE AFZONDERLIKE BOEKEN Liber Primus ( 58 v. C111.).

A. c. 1 Gallie en Zl) Il be-vol.king. B. cc. 2- rn . Oorlog met en de nederlaag van de

c.

H elvetiers. cc. 30-54. Oorlog met Ariovistus .

Libel' Secundus ( 57 Y. Chr. ). 1- 33. Oorlog mF:t. de Belgen , die allen met uitzondering van de R emi , in opstand kwamen tegen de Romeinen. B. cc. 34-3.J. Onder'>\·erping Yan zekere k uststeden ; winter kwartieren van Caesar .

A. cc.

Liber Tertius (56 ~<\.

cc.

Y.

Chr.).

1-

6. Oorlog met entge stammen in de Alpen (einde van h 2t jaar 57 v. Chr.). B. cc. 7- 19. 'trijd tegen de Veneti en Venelli a.an de kust rnn noord-west-elik Gallie. C. cc. :LU--21. Velclroeiu; rnn P. Crassus tegen -~ L1 uit an il: .

Liber Quartus ( 55

Y.

Chr.).

trijd met de Psipetes en Tencteri , Germaanse \olkstammen . B. cc. 16-19. O\ertocht o ver de Rijn. c. cc. ,,:J-36. Eerste toc ht naar Britannie. D. cc 37- 38. Opstand en onderwerping van de Morini ; de verwoesting van he~ land van de ~Ienapii. A. cc.

1- 15.

Liber Quintus (54 v. Chl'.) . A. cc.

1- 23. 'Iweede tocht naar Britannie. H. cc. 24-53. Strijd tegen Ambiorix, de aam·oer der ,·.an de Eburones . C. cc... .)3-- 5 . Opstancl rnn cle Senones en Treveri

Liber Sextus (53 v. Chl'.). A. cc.

B. cc. ('

cc.

D. cc. 8. cc.

1- 8. Opstand in Gallie. 9- IC. rw.eede tocht over de Rijn tegen dt, Suebi. 11-20. De politieke en maatschappelike toe. stanclen in Gallie. 21-28. Germanie en Zl)Il bewoners . 29-H. V enrnest-ing 'an het landgebied van de E burones.

Liber Septimus (52 v. Chr.). A. cc.

B . cc.

C. cc.

l '. cc.

E. cc.

F. cc.

1 - 5. De opstand 'an bijna geheel Gallie

onder de An-erne1·, Vereingetorix. 6--28 . Caesar yero,ert Vellaunod.unum . Ce nab um, ~ oYiodunum en A varicum. 29--33. :\ieuwe toerustingen rnn de Galliers ; de onenigheden \-an de Haedui bijgelegd. 3-±-56. C aesai· rnor Gergovia; de best r ming mislukt; zijn aftoeht en de afval van de Haedui. 57- 67. Tocht rnn Labienus tegen Lut€tia en de terugtocht; uitbreiding van de opstand; de nederlaag van de Galliese ruiterij. 68-89.-Caesar voor Ale ia; Ver cingetorix geeft- zich met zijn leger over.

22

LibeP Oatavus. De gebeurtenissen van de jaren 51 en 50 voor Chr., de strijd o.a.. van Caesar tegen de B ituriges, Ca.mutes , Bellovaci en andcre volksta.mmen ; de kuiperijen tegen Caesar, tengevolge waarva.n de burgeroorlog uitbrak , zijn in dit boek beschre...-en door Aulus H irtius.

-- -<>-----

C. IULll CAESARIS , DE BELLO GALLICO. cm.IMRNTARIUS PRL\i!US .

1. (cc. 1-6) . a.) 1. Ga.Ilia est omnis di visa in par tes tres 2. rnam incolunt Belgae, a.liam Aquita.ni , tertiam Galli . 3. Hi omncs lingua, institutis . legibus inter se differunt. 4. Ga.llos ab Aquitanis Garumna flumen , a Belgis Matrona et Sequa.na dividit., 5. Horum om nium fortissimi sunt Belgae. 6. Proximi sunt Ger manis , quibuscum cori.tinente« b€llum gerunt. 7. Qua de causa Heh-etii quoque r eliquos Gallos virtu te praecedunt. . Apud Helvetios longe nobilissimus fuit et ditissimus Orgetoru. 9. Is regni cupiditate inductus coniurationem nobilita.tis fecit. 10. Civita.ti persua.sit, ut de finibus suis cum omnibus copiis exirent. b) 1. Orgetorix mortuus est; neque a.best suspi<Jio, quin ipse sibi mortem consciverit. 2. Post eins mortem nihilo minus Helvetii id, quod constituerant, facere oonan tur. 3. Oppida sua omnia, numero ad .d.uodecim, incendunt. 4. Frumentum omne, pra.eter quod secum portaturi er ant, comburunt. 5. Persuadent Ra.uracis et Tulingis et Latobrigis finitimis , uti una cum iis proficiscantur . 6. Erant omnino itinera duo, quib us itineribus domo exire possent. 7. l:num per Sequanos inter montem Iuram et flumen Rbodanum erat. 8. Alterum erat per provinciam nostram , multo facilius atque .expediti us. 9. Extremum oppidum Allobrogum est proximumque Helvetiorum

24 finibus Genarn. 10. Omnibu reb us ad profectionem comparatis diem dic unt, qua di e ad rip am Rhodani omnes c.:on\·eniant.

2. (cc. 7-112). a) 1. Caesari cum id nuntia t um €sset, matura ab urbe proficisci . :2. Quam maximis potest itineribu in Gal!iam ulteriorem contendit et ad Genarnm per>enit. 3. Pontem, qui erat ad Gcnarnm. iubet r es cindi. 4. l"bi de eius adYentu H eln; tii ceniorcs facti sm1t. !f s-11.tos [.l d eun:i m ittunt. 6 Cui1ts li:>gationis ~ ammeius et V erocloetius principem locum obtinebant. 6. Caesar rnemoria tenebat L. Cassiu1.1 co:1$ulem occisum csse ab P:el etiis. 7. L egatis re~­ p 0~1dit diem se arl rleliberanrlum sumpturum esse. . l"bi ea dies Yenit•, negat se pos~e it e r ulli. per provinci::i.rn dare. !1. Si v-im facere conentur . '>I' p1ch'.bitltrum esse ostendit. 11} R.elinquebatur- un•t ' per 'eq uanos Yia, qua equanis inYitis ire no 11 poterant. bl 1. Caesari nuntiatnr RelYetiis esse rn animJ per agrum :::: e,1uanorum it er in Scrn tonuri:J. fine fa. cere. ~·. Ips e in 1taliam magnis itin eribus contendi t . 3. ll1i duns legiones comcrioit et rres. 'luae circ un1 Aquileia1n hi.:rnabanr . ex hibernis educit. 4. Ileh-eru 1am p er rinl' Seq u auon1m cuas copias tra1luxer~nt et in H aeduorum fines perven€rant. 5. Haedui legatos a d Cacsarem mitmnt rogatum a u xilium . 6 Item A.llobroges fuga se ad Caesarem recipiunt. 7. Demoll"Otrant sihi praRter agri solum nihil ess ~ reliqui. 8 . Quibus rebus adductus Caesar non ex -pectanrlurn ~il1i -- rntuit. \I. l'bi Ca e ~ar certior factus est t iam pane s copiarum Helvetios Ararim

25 tmd uxisse, cum legionibus tribus e castris profectus est. 10. Eos imped.it-OS et inopinantes adgre sus magnam par tem eorum conridit. 3. (cc. 13-17). a) 1 .. Hoc proelio facto poutem in .\ rari farientlum curat atque ita exercitum traducit. 2 Hfh·etii kgatos ad Caes:irem mittunt; cuius lega tionis DiYico princeps foit. 3. Is !ta cum Caesanegit: si paccm populus Roman us cum H eh ·e tiis faceret, in earn partem ituros esse H eh·et ios. ubi t>oS Cae~ ·w const itnisset.. 4. His Caesar ita r espon dit: si obsides ab iis sibi clentur, ~e cum iis pacem e.sse facturum. 5. Postero (lie castra ex eo loco mownt Heh·etii. o. .Idem facit Cae.;;ar equitatumque omnem praemnttt. 1. Caesar e11uibturn omnem prac·mittit qui Yideant, •1uas in partes hostes iter foci.mt. Alieno loco c um equiratu H eh·etiorum proelium comn!ittunt; et pauci de nosh-is cadunt. ~!. l'ae~ar ~u0:> ,, proelio ccntinebat. 10. ::'r. ti:=: h·:l. ... Lat hostem rapinis populntionibusque prohibere. b) 1. In terim cotikbat. 4 Eo autem frumento. quo _-\rnri Helvetii averterant, a riuibus (lisee
26 <.! uam ipsos magistratus: 10. Hos multitudinem deterrere, ne frumentum conferant.

4. (cc. 18-22) . a) 1. Caesar celeriter con.cilium dimittit, L iscum ret.inet. 2. Qua.erit ex solo ea, qua.e in conYentu dixerat.. 3. Dicit liberius atque audacius . 4. Eadem secreto ab aliis quaerit. 5. Quibus rebus -cognitis satis esse causae arbitrabatur, quare in Dumnorigem animadverteret. 6. Ne eius supplicio Di viciaci animum offend€ret, verebatur. 7. Haque priusquam quicquam conaretur, Diviciacum ad se Yocari iubet. 8. Diviciacus Caesarem obsecrare coe pit, ne quid gravius in fratrem statueret. 9. Haec cum a Caesare peteret, Caeasr eius dextram prendit. 10. Dumnorigi custodes ponit, ut quae agat scire possit. b) 1. Eodem die ab exploratoribus certior factus est hostcs sub monte consedisse. 2. De tertia. vigilia T . Lab ienum cum duabus legionibus summum iugum montis ascendere iubet. 3. Caesar, quid sui consilii sit, ostendit. •1. Ipse de quarta vigilia eodem itinere , quo host es ierant, ad eos contendit. 5. P. Considius, qui rei militaris peritissimus h a.bebatur, cum exploratoribus praemitt.itur. 6. Prima. luce, cum summus m ons a La.b ieno teneretur , Considius equo adrnisso ad Gaesarem accurrit. 7. Dicit montem, quern a Labieno occupari voluerit, ab hostibus t eneri . 8 . Caesar suas copras in pro:x..imum collem subducit, aciem instruit. 9. Labienus monte occupato nostros e"'X.Spectabat proelioque ahstin ebat. 10. Multo denique die per explorat-0res Caesar cognovit mont.em a suis ten€ri.

27 5. (cc. 23-29) . a ) 1. Postridie eius diei rei frumentariae prosi--iciendum existimaviti. 2. Itaque iter ab Helvetiis avertit ac Bibracte ire contendit. 3. Helvetii nostros a novissimo agmine insequi coeperunt. 4. Postquam id animum advertit, copias suas Caesar in proximum collem subduxit. 5. Ipse interim in colle medio hiplicem aciem instruxit legionum quattuor veterana.rum. 6 . In summo iugo duas legiones , quas in Gallia conscripserat, conlocari iussit. 'i . Helvetii impedimenta. in unum locum contulerunt. 8. Caesar cohortatus suos proelium commisit. 9. Milites e loco superiore pilis missis facile h ostium phalangem perfregerunt. 10. Tandem vulneribus defessi Galli et pedem r eferre et, quod mons abcrat circitcr mille passus, eo se rooipere. b ) 1. Diu cum esset pugnatum, impedimentis, castrisque nostri potiti sunt. 2. Ex eo proelio circit er hominum milia CXXX superfu erunt eaque tota nocte ierunt . 3. In fines Lingonum die quarto pervenerunt. 4. Caesar ad Lingonas litteras m isit, ne eos frumento iuvarent. 5. Ipse t riduo intermisso cum Qmnibus copiis eos sequi coepit. 6. Helvetii om nium r e.rum inopia adducti legatos de deditione ad eum miserunt. 7. Caesar obsides , arma , ser vos, qui ad eos perfugissent, poposcit. . R eliquos omnes obs idibus, armis , perfugis tradihs in deditionem accepit . 9. Helvetioo, Tulingos, Latobrigos in fines suos , unde erant profooti, reverti iussit. 10. Allobro. gibus irnper avit, ut iis frumenti copiam facerent.

6. (cc. 30--34) . a ) 1. Bello Heh·etiorum confect-0 to ~us fere G alliae legati ad Ca.esarem gratulatum com·enerunt.

30 vert.isset. con \ocato concilio \ ehementer eos Caesar incusa,it. 10. Rogavit cur de sua virtute aut de ipsiu"' diligentia desperarent. b ) 1. H ac oratione habita m irum in mod um con\ersae sunt omniu m mentes . 2. Princcps X lcgio per tribunos mil itum ei gratias egit, quad de se op tim um iudic ium fecisset. 3. Se esse ad bellum ge rendum puratissimam c:onfirmr1vit . ..J.. RaliquaP le giones cum tribunis militum et primorum ordinum centurionibus cgcrun t, u ti Caesari satisfaceren t. 5. Eorum satisfactione aeccpta de quar ta vigilia profr ctus est. 6. Septimo die ab exploratoribus certior factus est _\.riovisti copias a nos ris milia passuum ITU et XX abesse. 7. Cognito Caesaris adventu Ariovi stus legatos ad eum m ittit. 8. Dies conloquio dictus est ex eo die quin t us . 9. Ariovistus postula v!t, ne quern peditem ad conloquium Caesar addu ceret . 10. D ixit wreri se, ne per insidias ab eo ci r cumvenirPtur .

9. {cc. 43-47). a) 1. Planities erat magna. et in ea t u mulus terrenus satis grandis. 2. Hie locus aequum fere s patium a castris _\ rio,isti et Caesaris aberat. 3. E o , ut erat dictum, ad conloquium veneru nt. 4. L egionern Cae ar passibu CC ab eo tumulo constit.uit. 5. Caesar initio orationis sua senatusque in Ario,istum beneficia rommemoravit. 6. Postulavit dcinde eadem, CJuae legatis in mandatis dederat. 7. Ariovistus ad postulata Caesar!s pauca respondit. de suis virtutib us nrnlta praedica,it. 8. Dixit transisse Rhen um sese non sua sponte, sed rogatum a Gailis : 9. Omnes Galliae civitates ad se oppugnandum >e-

31 msse. 10. Se pnus m Galliam venisse quam populum Romanum. b) l. Multa. a Caesar m earn sententiam dicta s unt. 2. Dum haec in conloquio geruntur, Caesari nuntiatum est eql,lite _\riovisti propius t.umulum ac cedere . :). Cae ar loquendi fin cm fccit sequc ad suos recepit . 4. Suis imperavit, ne quod omnino telum in hostes reicerent. 5. Biduo post A.riovistus ad Caesa.rem legatos misit : se wlle agere cum eo. 6. Conklquendi Caesari eausa visa 1:1-on est . 7. Pridie Germani retineri non potuerunt, quin tela in nostros coicerent. 8. L ega.tum sese ma.gno cum periculo ad missurum esse existimabat. 9. Commod issimurn visum oot C. Valerium Procillum ad eum mittere. 10. Una cum oo M. Metium, qui hospitio Ariovisti utt:batur, misit .

eum

10. (cc. 48--54) . a) l. Eodem die Ariovistus castra promovi i; et mil ib us passuum VI a Caesaris castris sub monte coru;eJit. 2. Pos triclie eius diei praeter castra Caesaris suas copias traduxit. 3. Ex eo die dies continuos V Caesar pro castris suas copias produ.xit. -!. Ariovistus his omnibus cliebus exercitum castris contin uit.. 5. 'Cbi eum castris se tenere Caesar int-ellexit, circiter passus DC a Germanis castr is idoneum locum delegit. _6. :\ cie triplici instructa ad eum !ocnm venit. 7. Eo circiter hominum XVI milia expedita cum omni equitatu Ariovistus misit. 8 . ~ihi lo set ius Caesar duas acies hostem propulsm e iussit. 9. Tum demum _\riovis tu:; partem suarum copiarum , quae cas tra. oppugnaret , misit. 10. A<,riter utrim que usque ad vesperum pugna.t urn est.

. 34 magno impetu Belgae oppugnare coeperunt. 3. Aegreeo die sustentatum est. 4. Cum finem oppugnandinox fecisset, Iccius Remus nuntios ad Caesarem mittit. 5. Eo de media nocte Caesar Nurnidas et Cretas subsidio oppidanis mittit. 6. HOEtes paulisper apud oppidum rnorati ad castra Caesaris omnibus copiis contenderunt. 7. Caesar propt€r mult.i.tuclin~m hostium proelio supersedere statuit. 8. Cotidie tamen equestribus proeliis, quid hostis virtute posset , periclitab.atur. 9. Duabus legionibus in castris relictis reliquas VI liegiones pro castris in acie constit.uit. IO. Hostes item suas copias ex castris eductas mstru.xerunt. b) I. P alus erat non magnn. inter nostrum at_que hostium exercitum. :d. Hane si noski transirent, hostes e:xspectabant. 3. Ubi neutri transeundi initium faciunt, Caesar suos in castra r edux:it. 4. Hostes protinus ad flumen Axona..m contenderunt. 5. Caesa;· certior factus omnem equitamm ponte t.raducit atque t1cl eos contcndit. 6. Acriter in eo loco. pu,,,anatum est. 7. Hostes secunda vigilia magna c_urn sfrep itu cas tris egressi sunt. . Fecerunt ut con imilis fugae profectio >ideretur. 9. Prima luce Caesar confirmata re ab exploratoribus omnem equitatum praemisit. 10. T . L abienum legatum cum legionibus tribus subs equi iussit.

13. (cc 12- 15F a.) 1. Pos tridie eius diei Ca.es:1r m fines Suessionum ex.erciturn duxit. 2. :JLi.gno itinere ad oppidum KoYiodunum contendit. 3. Id ex itinere oppugn are conatus es t. quod vacuum ab defensoribus esse audiebat. 4. Prop ter latitudinem fossae murique al-

35 titudinem oppidum expugnar e nan potuit. 5. Vineas a.gere, quaeque ad oppugnandum usui erant, comparare coepit . 6. Celeritate Romanorum permoti Suessiones legatos ad Caesarem de ded.itione mittun t. 7. Caesar obsidibus acceptis in deditionem Su essiones accipit . 8 . Exercit um in Bellovacos ducit . 9 . Omnes m aiores natu ex oppido egressi man.us ad Caesarem . tendere coep erunt. 10. Voce significaverunt sese in eius fidem ac potestatem venire. b) 1. Pro his Diviciacus facit rnr ba: 2. Bellovacos om n i tempore in fide atque amicitia civitatis Haeduae fuisse. 3. Caesar honoris Diviciaci causa. sese eos in fidem recepturum dixit. 4. Quod erat ciYitas magna in ter Belgas a.uctorit.ate, DC obsides poposcit. 5. ITis traditis ab eo loc o in fines Ambianorurn pervenit. 6. Qui se suaque omnia sine mora dediderunt. 7. Eorum fines Nervii attingebant. 8 . Ner•iorum de natuia morlbusque Caesar quaer ebat. 9. Reperiebat : nullum esse aditllin ad eos mercatoribus: 10. Esse homines feros magnaeque virtutis.

14. (cc 16--22). a) 1. Cum per Nerviorum fines triduum iter fecisseb, inveniebat abim flumen a castris suis milia pa.ssuum ::S: ab esse. 2. Exploratores praemittit, qui locum castris idoneum rleligar:t.. 3 . Quidam ex dediticiis Belgis nocte ad ~ervios pervenerunt. 4. His demonstrarunt inter singulas legion.es impedimentorum magnum numerum intercedere. 5. Nervii a.ntiquitus pedestribus valent copiis. 6. Looi nat~ erat haec, quern locum nostri castris delegera.nt . 7. Collis ab sum.mo - aequaliter declivis ad fl u.men Sabim vergebat. 8. Intra silvas hastes in occulto sesa

continebant. 9. In aperto loco secundum £lumen paucae s tationes equitum videbantur. 10. Flu.minis erat altitudo pedum circiter trium. b) 1. Caesar equita.tu praemisso subsequebatur omnibus copiis. 2. Equites nostri flu.men transgressi cum hostium equitatu proelium commis.erunt. 3. Ubi prima impedimenta. nostri extrcitus visa sunt, subito impetum in nostros equites fecerunt. 4. His facile pulsis incredibili celerit.ate ad flumen hostes decucurrerunt. 5. Eadem autem celeritate adverso colle ad nostra castra contenderunt. 6. Caesari om nia uno t em pore erant agenda. 7. Necessariis r ebus irnperatis dPcucurrit et ad legionem decimam dernuit. 8. l\.Iilitcs cohortatus proelii committendi signum dedit. 9. Atque in alterarn partem item cohortandi causa profectus pugnantihus occurrit. 10. Itaque in tanta rerum iniquitate f,,rtunae quoque eventus varii sequebantur.

15. (23-28) . a) 1. Legionis VIIII et X milites Atrebates celer iter ex loco superior,e in flumen compulerunt. 2. Et transire cona.ntes insecuti magnam partem eorum interfecerunt. 3. Ipsi transire flun,en non dubita·rnrnnt. 4. Rursus r esistentes hosues redintegrato pr0€lio in fugam coniecerunt. 5. Item alia in parte diversa.e duae legiones profligatis Viromanduis ex loco superiore in ipsis flu.minis ripis proeliabantur. 6. Eodem tempore equites nostri levisque armaturae pedites ad>ersis hostibus occurrebant. 7. Calones praecipites fugae sese m andabant. 8. Quibus omnibus rebus permoti equit.es Treveri domum contenderunt. 9. Caesar ab X Jegionis cohort.atione ad dex-

37

trum cornu profectus est. 10. Centurionibus nomina.tim appellatis reliquos cohortatus milites signa inferre iussit. b) 1. Caesar tribun(J6; militum monuit. ut conversa signa in hastes inferr ent. 2 . Gum aliis alii subsidium ferrent, fortius pugnare coeperunt. 3. In t erim milites legionum duarurn in summo eoUe ab hostibus ccnspicieb antur. 4 . T. L abienus castris hostium potitus X legion.em subsidio nostris misit. 5. Horum adventu maxima rerum commutatio est facta. 6. At hostes etiam in extrema spe salutis maximam virtutem praestit.erunt. 7. Hoc proelio facto maiores natu legatos ad Caesarem miserunt seque ei clediderun t. 8. Quos Caesar diligentissime conservavit. 9. Eos suis finibus atque oppidis uti iussit. 10. Finitimis imp eravit, ut ab iniuria et maleficio se prohiberent .

16. (cc 29-85).

I

a ) 1. Atuatuci, cum omnibus copiis auxilio Nerviis venirent, ex itinere domum revert.erunt. 'J. Cunctis oppidis desertis sua. omnia in unum oppidum contulerunt. 3. Eum locum duplici altissimo muro munierant 4. Tum magni ponderis saxa et praeacutas trabes in muro conloca.bant. 5. Atuatuc:>i erant ex Cimbris T eutonisque prognat.i. 6. Ac primo adventu exercitus nostri crebras ex oppido excursiones faciebant . 7. Parvulis proeliis cum nostris contendebant. 8. P ootea val.lo pedum XII circummuni ti oppido sese contineba.I).t. 9. Ubi vero turrim moveri et adpr opinquare muris viderunt, legatos ad Caesarem miserunt. 10. Se sua.que omnia Romanorum potest.ati permi t.ere dixerunt.

38 b ) 1. Ad haec Caesar respondit: se eorum ci vita.tem conser vaturum esse. 2. Re renuntiata ad suos illi se, q uae imperarentur, facere dixer unt. 3. Sub vespt>xum Caesar port.as cla.udi milit.esque ex oppido exire iussit. 4. Illi tertia \·igilia, qua minime ardu us ad nostras munitiones ascensus videbatur, t-X opp ido erup tionem fecerunt. 5. Celeriter ex proximis castellis eo ooncursum est. 6. Occisis ad hominum rnilibus TIII reliqui in oppidum reiecti sunt. 7. Postridie eius diei refractis portis sectionem ei us oppidi uniYersa.m Caesar vendidit. 8. Eodem tempore a P . Crasso certior factus est V cnetos, Venellos , Osismos in pote- t.atem populi Romani esse redactos. 9. Ipse legionibus in hiberna deductis in Italiam profectus est. 10. Ob eas res ex litteris Caesaris dierum XV supplicatio decreta est.

- - - OQO-- -

COMMENTAJUU5 TERTIUS . 17. (cc 1-6). a ) l. Cum in I taliam proficisceretur Caesar . er. Galbam cum legione XII in Nantuates , Veragros , Sedunos misit. 2. Causa. mittendi fu it , quod iter per Alpes pa.tefieri volebat. 3. Hu ie permisit, uti in his locis le,,oionem hiemandi causa conlocaret. 4. Galba constituit cohortcs duas in Nantuatibus conloca.re. 5 . Constituit ipse cum reliquis eius legionis cohortib us ill yico V eragrorum , ci.ui appellatur Octodurus, hiemare. 6. Cum hie vicus in duas partes flumine divideretur. alteram partem Gailis concessit. 7. Alteram partem cohortibus ad hiemandum attr ibuit. 8. Subito per explora.toroo certior factus est ex: ea parte vici, quam Ga.His concesserat. omnes ooctu discessisse. 9. Ga.Iba consilio celeriter convocato sententia.s exquirere C.(){'pit. 10. Maiori ta.men parti placuit r ei eventum experiri et castra defendere. b) l. Bi;evi ~patio in teriecto hostes ex omnibus partibus d ecurrere. 2. Nostri primo integris viribus fortit~ r propugnare . 3. Cum iam amplius horis se-: conti.n.e.nter pu!maretur. P . extiius B ac ulu et C. Volusenus ad Gal.barn accurrunt. 4. Unam esse spem salutis docent. 5. Haque Ga.Iba celerit-er milites certior es facit , paulisper intermitterent pl'oe hum . 6. Quod iussi sunt, faciunt. 7. Non sui col-

ligendi

hoo~ibus

qw m spem

fa.cultatem relinquunt. 8 . Ita eos,

potiundorum ca.strorum venera.nt, undique circumventos interficiunt. 9. Omnibus hostiwn copill:; fusis se intra munifilones suas recipiun~ 10. Postero die Galha. legionem in Nantuates. inde Allobroges perduxit.

40 18. (cc 7- 13) . a ) 1. His rebus gestis subitum bellum in Gallia coortum es t. ~. P. Crass us adules.:ens cum Iegione VII proximus Oceano in Andibus hiemabat. 3. Is praefectos tribunosque militum romplures in initimas ci vitatcs frumenti causa d.imisit. 4. Celeriter· Ven eti reliquaeq ue civitat es inter se coniurant nihil nisi cornmuni consilio acturos esse. 5. Caesar naves interim longas aedificari in flumine Ligeri iubet. 6. His rebus celeriter administratis ipse ad exerciturn conten
41 19. (cc 14-19).

a) 1. Compluribus expugnatis oppidis Cae_ ar statuit esse exspedandam classem. 2. Quae ubi primum ab hostibus ' isa e~t. eirciter CC X"X naYe. eorurn parati~simae e;;: port,u profrc ae sunt. 3. Reliquurn e:r;.at certamen positum in Yirtute. qua nosri milites facile supcr ab~n t. 4. Deiec is antemnis. milites sum.m a vi tran ce-ndcre in hostium na,es cont.endebant. 5. Barb11.ri fu ga salutem petere contenderunt.. 6. Tanta subito malacia ac tranquillitas extitit, ut se ex loco mo,ere non possenL 7. _-\b horn fere IIIJ. usque ad solis occasum pugnaba tm . 8 Quo proelio bellum Venetorum totiusque ~:.rae maritimae confec um est. 9. ~am nanbus amHsis reliqui non , quern ad mod. um oppida rum occiderunt.

42

20. ( ec 20-29) . a) 1. Eodem fere tempore P. Crassus , cum in Aquit.ania.m pervenisset, non mediocrem sibi diligentiam a.dhibendam int-€llegebat. 2 . I ta.que re frumentairia provisa in Sotiatium fines exercitum introcluxit. 8. Sotiates in i iner e a,,,amen nostrum adorti primurn equestre proeliurn commiserun t. 4. Pugnat-um est diu atque acriter. 5. Armis obsidibusque acceptis Crass us in fines V ocatium et T arusatium profectus est. 6. Tum vero barbari commo i copias parare c:oeperunt.. 7. Mittuntur etiam ad eas civi ta.t.es legati, quae sunt citerioris Hispaniae fini tima~ Aquitaniae. 8. Duces vero ii deligunt ur, qui una eum Q. ertorio ornnes annos fueran t . 9. Crassus cohortatus suos ad host.ium castr a contendit. 10. E quites Crasso renu.ntiaverunt non eaclern esse dili g en.tia ab dec umana porta castra munit.a.. b) l. Crassus equitum p ra<>kck>s cohorlatus, quid fieri Yellet. ost-enclit. 2. Jlli , ut erat impera tum , celeriter a.d eas munitiones perven erunt . 3 . Tum vero clamore ab ea parte audito nostri acrius pugnare coeperunt. 4. Hostes undique circumventi desperatis omnibus rebus fuga salutem pe ere con tenderunt. -'5. Hae audita pugna maxima. pars Aquitaniae sese Crasso dediclit. 6. Eodem fere tempoF-e Caesar , quod }!orini }!enapiique in armis erant, eo exercitum duxit. 'i'. _.\.rbitratus est id bellum celer iter confici posse. 8. h longe alia ratione ac reliqui Galli helllllll gerere eoeperunt. 9. Eius modi sunt- wmpestat.es consecutae, uti opus necessario i.nterm.itteretur. 10. Itaque •a ta.tis mnnil:>us eorum agris Caesar exercitum r eduxit. -0---

COMMENTARIUS, QUARTUS,

21. (oo 1-7) . a) 1. Ea, quae secuta est, hieme , Usipctes Ger mani et item Tencteri magna cum multitudine hominum £lumen Rhenum transierunt. 2. Sueboruin gens est longe maxima et. bellicosissima Germanonuu omnium . Hi centum pagos habere dicuntur. 3. ~ eq ue multum frumento. se
•

46 idoneam ad n:nigandum tem pestatem III fe re \1gi!ifl. so],it. JO. Tpse hora diei circiter IIII c um pr im is- uaYibu,; Britarrniam at tigit.

24. (cc

2~30) .

a) 1. _\lj barbari con silio Romanornm cognno 1w \·ibu.;; egrc1li prohibebanr. 2 . Brat ob has ea11 <: as sum ma diffic ultas. f:l . ~a , e s propter nliloCTJ:l itud.inem uisi in alto constitui non potcrnnt. 4. Cae "ar n an's longas µaulum rf- m oYeri ab one:rnriis nav-ibus et re rnis incitari iuss it. 5. Quae res rnagno usu i nost r is fuit. 6. \"am et naYium {igura. et n~ rnorum rnot u per moti lJybari coonstitcrnnt.......-;. Qui S kgi on is aq ui lam ier ebat. obtt:s atu s est deoo. 8. " D e i!itc .. , inriuit, ; ·eommilitones. ifr.: i niltis cH[niLm1 hostibus prodere". ·' 9. Hoc cum \OCC rnagna dixissct, s e ea mwi proiecir- atq ue in lrnstes aquilam £eJTe cocpit-. 10. Tum no ~h'i coi1orrnti inte r se unin:rsi ex n 1ni dt:'Silue runt. f> 1 1. P ugnahun Pst ab uw:isqu e :writer. 2. ~ ost ri in h ost. es impetum feceru nt atquc eos in fu gam d ederunr. 3. Hostcs proelio sup erati statim acl Caesarem legatos de pace miSL'r unt -1. rna cnm his leg:Jtis Commins _-\trebas Yenit.. 5. Caesar obsides impera,it, quorum ilii partern statirn dederum. p urtem pa.ucis Ji c:b us sesc daturl)s dixerunt. 6 . His rebus pace confirmatia ex superior e portu lcni vcnto soh·erunt-. -;-_ Eadcrn noct-e accidit ur, c:sset- luna. ple trn. tl . LongJs ua.ves et oner ~trias tempestas aclflic:ta bat . 9. :\fagna totius l·Xt.:rcitus pertHrb· tio facb est. 10. Principes Britanniae optimum fac u e, e du:xe· r unt r ebellione fact.a frumento com m ea.tuque nost.ros probib ere.

25. (cc 31-38) . a ) 1. Caesar ad ornn cs ca.sus subsidia cornp ara bat.. ::.•. );°a m frumentllrn ex agris cotini e in c11st ra conf.?rebat . 3. Ii. qui pro porlis castrorum in st.ritione cra n t., Caesfil·i nun ti:1Ycrunt. pul H·rc m l!Hl.)!Tillm in ea pa.r te vicl t' ri . -L Caesar cohortes sec um in earn partcrn proficisci iussit. 5. Gen us hoc est ex f' SSL•di s pugnac. 5. P er omnes p a1-tes per equitant et tela coiciunt._ I . I pso terror e cquoru m ct strep i u rota ru m ordi m·s plern rnqu e perturban t . 8. Quib us reb us perturbatis no-- lri s tempor e opport. unis::;imo Caesar auxilicrm t u.l it.. 9. );°ri m eius ad >en t u hostes consti teruut, no::tri se c-x tirnore receperunt.. 10. Q·uo fact o suo-se ll)('o continui et breYi rcrnporP ina·rmis o:o in ca $ha l e ~i one s r ecluxit. b) 1. Sec utae suot C'. Ontinuos com pl mes rlie s t em pestatt•s . 2 . I n erim barbari nuntics in omnes partes cl imi serunt paucitatemoue no"trorum mili twn m is prae:d ica ·eru nt . 3. H i,; rdrns celeriter ma~a multitudinc pedita t us equi ta t usquc coact a ::i..l rn ~ ti·a \·enenrnt. ·L Caesar legion r:s in ac ie pro cas tri s constituit.. :5. ~ osh:orum militum impeturn hostes fer1"e non pot uerunt a.c terga vert er unt . G. E odem clie legati ab hostib us missi acl C:i.esarem rte pace ,_·.cnerunt . I. H is Caesnr nu mer um obsidum, quern ante irnper averat.. r'!uplic:n-it . 8 . I ps e idon e~•ni temp~t:lt e: m n actus pnulo post mer1iam noctem n· . "''" s0h·it. (:1. Ca E· ~m· pn<:ct·!'o ilie T . L uhienuut 1'·C:l· tum in . forinos, qui rebellionem feu·rant, rnisit. 10. Cae:::ar in B elgis omnium 1egionum hiberna con oti i tii" . Eo rluae omnin0 ci\·it.atcs ex Britanni::i 0h;:: i,Je'" m 1seru?J .. reliritwe negle:x,o>run t . - - -oOn- - - -

/

CO~L\IE ~TAlUUS

QUINTUS.

26. (cc 1-12). a) l. Tn Ill.nicurn cum venisset, ciYitatibus rnilitcs irnpera.t certumque in locum com-enire iubet . 2. Qua re nLLnt.iata Pirusrne legatos ad eum mittunt. 3. 1\.· rcepta orntione c,orum Caesar obsides imp era t eos(1ue «• l ct·r a111 cliE'!n u•lduci iubet. -!. Tis &I diem adduct.is, ut impt· ra,·trnt, arbit ros inter civitates gi•)uiLiu... ue~··:~ ·ult. ·1. E rne una cum cerens Utui.11orix .H a -1lu 1le (I uo an te a no bis die Lll11 e"t . ;_1. R une cupi
49 ia m undiriue in cum loc u m copiae Britannorum c·on Yeneran t . 10. Nostro ad ventu permoti Brita nni C' assi\·ell annum to i bello imper ioq ue praefece rnnt.

27. (cc d.3-23) . a) l. In ula ( c . B ri ta n n ia) naturn i.riquetra , cuius nn u m latus est ro n tr:1 Cralli<1m . :2. H u ius lat.eris alte r angulus arl oricntem solcrn . infe rior ad meriiliem sp eeta t. H. _\1teru rn 1' sc . l :itu ~ ) \·ergit ad His paniam ::nque necidentPm --oletn . -1 . Qua ex p a.rt e est :H ibernia insu!a . di rnidio maior , quam B ri tan nia. 5. T t-rti1 mi tsc . la tuS ) est con tra septentrion es, c ui pMti nu!L l:St obiccta t erra . 6. Ex h is om n ibus longc s un t human iss imi, qui Can tium iucolunt . 7. ln terior es plerique fru me nta non serunt , s ed lad-e et earne vinmt pellibusque sunt wstiti . 8 . Omnes \-e ro se B rit::rnn i vitro inficiun t, q uad caeruleum effic:i. color ern . 9. Capillo sunt promisso atque om ni p 1.de corporis rasa pr;:iete r caput e L labrum n1 perius. 10. l -xores ha.bent deni rluodenique inter se com mune;; . b) 1. .E quites bostium esseclariique acriter prndio cum equitatu nosrro in itint're confli:xerun t. 2 . Eo L1ie Q. L aberius Durus, tribun us militum, interfailnr . Jlli pluribus submiso::is cohor-tibus repellumur . :J. _\.ccedebat hue, ut numq uam conferti , sed rari 1nagnisque iutenalli;; proeliarentur . ·!. P os tero ,]l. 1·rocul a. C'l5tris i10sr.t::s l'l crllibus con stiterunt rnri•tlle se ost endere coc:pt:runt. ;, , ~ostri acriter in t:OS irn petu facto reppulerunt. 6 . Cc:esar cogn ito con :d io t:·Ol'U lfl ad flun:en Tames im in fine s Ca ssi\-ell:1w1i e:xerc irnm duxit . -; , CassiH·llaunu-, omni derosita s e, l·Jcis impecl itis ac sih·estrihus sese occul-

tabat. 8. Interim Trinornntcs lega tos ad Cae;;arem mittunt pollicenturque seso ei dedituros atque imperata facturos. 9. Caesar interdicit atque imperat Cassivellauno, ne M andubracio neu Trinornntibus nocea t . 10. Obsi,libus acceptis exercitum reducit ad mare, n a• e, in,enit refectas.

28. (cc 24-35). a ) 1. Erat in Carnutibus sun.mo loco natus. Tasgeti us, cuius maiort'5 in su a ci Y!tate r egnum ob tin uerant. 2. Huie Caesar pro eius \ irtute atque in se bcne volcntia rr::aiorurn locum rcstitn erat. 3. Tertium iam hunc annum regnantem inimici interfoce:nu~t.. Def~rtu r r,a res ad Caesare m. ·1. Ille n:rit u.s , n e c i;-itas deficere t , L. Plancum cum kgione ex Belgio celeritcr in Ca rnutes proficisci iubet. 5. Diebu s e i.rciter ~ V inirium rep cntini i·umult.us ac de[ec tionis or um est ab Ambiorige et Catmolco. 6. ::.Iit t.ir-ur 1td eos conlo')uendi causa C. _\rpin eiu::. eque.~ l \omanu;: . fomili""i-:; Q. Titurii, t: t C,i . 1unius ex H is pan ia quidam . 'i. _.\pud quos Ambiorix ad h me rno dum locutus est. 8. H ae oratione h abita. discedit .A.mbiori.."'\. Arpineius e t fonius , quae ::iudicrant, ad legatos deferunt. 9. Itaq ue ad consilium r em deferunt, ma.gnaque inter eos nis tit coI!troYers.ia. 10. L. Aurunculeius cornplure;:que tribuni mi litum nil1il tel..!.lU"e ag1_·n1.lum ne(l u.; ex h.ibern.is iniussu CaE-saris d i.:;ccden•l urn exi stimaba n t . b) 1. Res d.isputatione ad meJiam noctem r:erclu ci:tur . Tande'n cht Cotta permotus manus: superat sententia 'abin.i. 2. At hostes iniquissimo 11o:::tri,; lo,o proclium , ommittere t:oe peru nt. 3. Tum ( ~ L'! llUUl Titurius n·1::piLlarc t- t concursa.re cobonesque

51 dis pon er e . 4. _.\.t Cotta nulla m re communi saluti deernt. 5. :\ t barb:ffi~ consiliurr, non defuit. 6. Erant et Yirtutc et studio pugnandi pares n0:>tri. 7. Tametsi ab (luce et a for c-1ma desercban tm , tamen ornnem ~pen1 sal utis in -..irtu te ponebant. 8. T. Balvcmtio. Yiro for i et magnae auct-0ritatis, utrum que femur tragula traicitui. 9. Q. Lucanius, fortissime pugnans, dum circumqmto fijjo subrnnrt, interficit ur. 10. L. Cotta legatus omnes cohorres or
a) 1. H is rebus permotus Q. T iturius interpre t 8m suum Cn. P ompeium ad .:\.mbiorigem mittit rogatum, ut sibi mijjtibusque parcat. 2 Cot a se ad armatum h ost.em iturum n egat atr1ue in eo per!i e· ,·er at. 3. Sabinus iussus arma abit: ere irnp eratum fa.:-iL· suisque. ut idem (aciant, imi•erat. 4. Dum de: ,, ondicionibus inter se agun t . p:wlatim circum ventLIS inkrfic itur. 5. I hi Ii. Cott a pugna ns interficitnr cu m m axima parte militurn. 6. Pauci ex proelio c1'1p ~i inc ertis itinerilJUs pc-r silrns ad T. L ab ienmn legrtturn in hiberna pcrrc·uiun a que eurn de r ebus gest.is certiorem faciunt;. 7. H ae victoria sublatus _.\m biorix statim cum equitatu in _.\tuatucos proficisr·ittll" n eque noc tem nequ e diem intermit it . 8. Conft"s rim ;linfr,sis mm tii.; ad Ce utrones, Crudios , L evac os manus cogunt et de improYi-o ad Ciceronis biherna a
52 b) 1. Ipse Cicero ne nocturnu m t1uidr.m sibi te mpus arl qui eten1 r·eli 11quehtl.t. 2. T urn duc es prin cip esqu e ~ er>iorum conloqui sese Yelle dieun t. 8. Facta pot.estate ear1em, q uae Ambiorix cum 'Iitmio egerat, commemoranr . -t . Cicero ad haec unum mo
30. cc 417- 58). a) l. Hor;, c.:irei rer I U ab P.JJtecur~oriLu s ck r,, o:;;o i adventu u, rtior i· etus eo die ?nilia passuum "\: \. progreditur . :2 . F abius, -ut imperatu m erat, non it~• rnultum mora us in itinere curn legi.one occurrit. .s. La bi, !llLS Yeritus, ne Losriuni in.pet um sustinere i.0:1 posset. litter::is Caesari rem ittit. 4. Caesar con-~ ili o 1:: ius p rnbaro rnniii rnagn is itineribus in l\enio rnm fi nes . :;_ 1lle (sc. Cic £•ro) perlectam (st: . ,pi::: tulam) in ronwntu rnilitum n:citat ma xim::i que nrnne s lactitia adficit. t! . Galli re cognita per explo1 aron:s obsidionem reli.n<{ Ulrnt , ad Caesru·em omniLus eop iis c0Ilten.1unt . I. Int erim speculatoribu s in o·,rnes partes dirn issis explora t, quo commodissime

53 itinue ,-allcm transirc possit. 8. Prima luce lio!'tium equitatus ad castra accedit proeliurnque cum nostris cr!uitibus committit. 0. T nm Caesar omnibus portis eruptione facta celeriter hostes in fuga n1 dat. . 10. Postero die contione hab ita rem gest am prOJJOnit . m ili tes ermsolatur et co n firnw t. b) 1. Interi m a
--oOo--

COMME.KT_-1.RI US SEXTUS.

31. (cc 1-8) . a ) 1. Multis de ca usis Caesar maiorem GaUiae motum ex::;pectans diler:tum hs.bere instituit. ~! . Interfec rn Inen tis nonn ullis civitatihus iure iurando inter se confirrnant obsidibusqu e rl.12 pe c: unia ca rnnt. 5. :\rnbiorigem sibi societate et foedere arl.iungu nt. 6. Quibus rehu, cognitis Ca e~ fl r rnaturi us sibi de hello cogitandum putaYit . 7. Ita que nondum hieme confecta proximis nn coactis legionibus de imprmiso in fi nes ~er viorwn conten dit. 8. Eo celeriter confecto negatio rursus in hiberna legiones reduxit. 9 . L ibenter Caesa r petentib us Haeduis dat Yeniam cxcusat.ionemque a.;cipit. 10. Obsidibt1S im perat.is C hos Haeduis custodieudos trad.it. b) 1. Hae parte Galliae pa.ca.ta t-0tus et mente et a.nimo in beUum Treverorum et Ambiorigis in sistit. 2. Ca rnrinum cum equitatu Senonum secum proficis ci iubet. 3. His rebus constitutis reliqua eius e:0 n ~ il i a animo e trc-umsp icieb2t. 4. Dum haec a Caernre geruntur, Tre ~·eri m agnis coac tis peni t atus equitatusq ie copiis L abienu m cum una le gion e adoriri par abant. 5. La.bienus hostiuru eognit-o consilio cum ~X V cohorti bus m&,,"Tioque equit-atu cont ra ho.stem proficiscitur. 6. E rat inter L abienum at que h05tem ditfrcili transi u flum en ripisque praerupti . 7. Hoc neque ipse traru;ire hab eba.t in ani mo neque hostes tra.nsituros existimabat.. 8 . .-1.uge -

55 batur auxiliorum cotid ie sp Ps . 9. Labienus, "habetis ", irn:iuit , "milit es . quam petistis , facultatem: h ostem irnpedi t o atque rn1quo loco t en etis ." 10. Celeriter nostri clamore sublato pila in host.es immittunt..

32. (cc 9-i7) . a ) 1. Ca ('sar, postqurim ex Menapiis in Tre\·eroo=: Ycnit. cluabu s cle causis Rh enum transire con stitui t. :2 . r na ( sc . eausa ) erat, quad Germani nuxilia contrfl se 'l'reH:ris miserant., altera , ne ad eos c\ m biorix receptum ha beret. 3. His constitu tis rebus paulo supra eum locum . .-p10 a.nte e:s:erci tum traduxerat. facerc pontem instituit. 4. ~ ota atq uc insLtuta ratione rn?.gno militum sturlio pau eis rliebus opus effic itm. 5. F ir mo in Treveris ad pon tr,m prnesir1io relicto reliquas copias equitatum que traducit. 6. l"bii, qui ante obsi(les dedera nt atque in rler!iti onem Yenernn t. purgandi sui causa ad eum legatos rnittunt. 7. I nteri m p aucis post diebus fit ab l'biis certior Ruebos omnes in unum locum copias cogerc. 8. l°biis imperat., ut pecora deducan t sua ·1ue omnia e:s: agris in oppida conferant. -0. }fandat, ut crebros exploratores in S uebo.s mi tant . quaeque apud eos gerantur, cognoscant. 10. Tlli impernta faciunt et, pa.ucis r!iebus intermissis r eferun t.: Suebos omnes cum omnibus suis sociorumque . copi:is penitus a.d e:s:tremos fi n es se recep1sse. b) 1. In Gallia non sol um in om nib us ci•ita tibru: . sed paene etiam in singulis domibus factiones sunt. 2. Cum Caesar in Galliam venit, altcrius factionis principes erant H aedui, alterius

56 equa.ni. 3. In omni Gallia. eorum hom inu m, qui a!iquo sunt numero atque honore , genera sunt -duo. 4 Nam plebes paene ser-vorurn habetm ]()('O. qune nihil audet per s e. 5. Sed de his duobus gen eribus alterum est
57 proprios. 3. In pac e nullus est communis m agi strntus , sed principes rcgionum atque p agorum inter s uos ius dicun t. ,1_ L atrocinia nullam habent infamiam, qune extra fin es cuiusque ci ritatis fiu nt . 5. H osp item violare fas non pu ta nt . 6. Qui quacum que de cnu-::a nrl c-o~ \·enernnt. ab iniuria 1,rohi ht-.· nt. Sidusquc: communicatur . 8 . .Fui t antea tcm pus. cum Gerrn:rnos Galli virtu t e supcrarent. \J . Ita•1ue ec>, quac fertilissima GN mania c sL;nt , l<x'a c ircum He rcyniRm silvam occupaverunt. 10. H uius HPr cyniae sil Hl e [a ti tu.Jo VflII dierum itel' expedito pat et..

34. (cc 26-34) . n"i l. E st bos cen-i figura, cuius a media fronte inler aures unum cornu exs ist-it.. 2. c\ b eius su rnrno sic:ut palmae rarnique late difiundunt11 r. :3. E a• lt> m C:H· fem inac m arisquc natura. ea•l,, n1 for>Tia. ma~iturl o•1ue c: o~· nuum. ·!. Sunt item. q uae app ellan tur alces. ITa rum .:·st c-onsimilis c apri ~ figur:i et ,·arit:Jta.s pcllium. ,J . T ertiu11t est genus eonnn. q ui uri appellanlur. 6. H i sunt magnitudine pa u lo infra ele pb::ir:itos. specie et colore et figurn t auri. 7. i.lagna \·is eonun est et magna wloci a!::', neq ue ho. mini neque ferne pa.rcunt.. 8. H o:; studio"e fr.,, ,,i,, captos interfi ciunt. 9. H oc se l Cnatioois exercent. JO . .\ !npli t udo corn uum et figura et species multum riostrorurn boum cornibus differt. b ) l. Caesar, postquarn per C bios ex ploratore comperit SUE:bos sese in silvas recepisse . coustituit non progredi Iongius. 2. Partem ultimam pon -

58 tis . q L«l.e ri pas l" hio:un~ co 111. i11s: r bri t. in lo ngtit i!di n em pedLlll1 CC r escindit . :J. I n extremo pein te t ur rim tabulatonun IT! f constituit praesidiumque cohortiurn :\:IT pon it. 1. E i loco pracsidioqur C. Vol eacium T u llu rn ;:iclu! ·::scentem prac-fi ··· it . .i . J p;:e ail iid lum _-\ rnbiorigis profec:tus L. :.\fi nuciurn B asilum cum omni eq uitatu prnernit r.it. 6. ~fond. ut igues in ra -;tri., fieri probib cant. 7. n asilus, ut imperat.um es t . fncit. 8. C el eri ter contraque om nium opinio nell1 co11feC'to itinPre m ultos · in agr is inopin:rntes deprt:he:nd it. 0 . Borum indicio ad ip 3u m _-\mbiori f'. t' !ll comend~t. r1uo in loco u1m pnuc·i,:: rquitibu s t· " ~ '~ .Jic cli atur. 10. Com itc ·· famili1ll'eS1[Ue _\rnbiori gi -: angu -: to in loco pau lisper er: uihim nostrormn nm ~ 1 12tmu 1 runt..

35. (cc 35---44) . a ) l. T rans Rh enum ad G er rna uos p erYc,nit famu . diripi E bmonf'S at.que ultro omnes a is · ·,1ut cl 1·0' , i11•1 uit , "hanc miseram ac tenuem .' (:t·hmini pr:wdam :1 . 9 . T ri bus Lo ris Atuatucnm 1et1ir ... i'Ot""ri-.: hue ornnes su'lS fortuna s e xercitus Horna trnrum c·ontulit. 10. Germ a ni Atua tucam conten(111m us1 eO!klll duce. c u ius Laec indicio cog110\·cra n

59 b ) 1. Cic t' l'O V c ohortc~ frumeur :nu m 1u proxi rnas segetes m ittiL 2 _ H oc ip:::o tf· m por r. rasu G erma ni equi tes inten-eniunt prot in usque ab ,l ec urn11 na porta in castn-. inrum per e con nntur _ :3. Jnopinnntes n0stri re noni perturba.nh1r, ac vix primum impe turn cobors in st at.ione sustinet. 4. Aegre porlas uostri t u entur, reliquos adi t us locus 1pse per se munitio<]W? defendi L 5. T otis trepidat ur ca st l'is _ a tque alius ex nlio carn;am tum1.iln1s <JUGt:rit. 6. _.\]ius castra iam capta pronuntiat. a li u~ delcto exercitu barbaros \-enisse con ten ,li.t. 7_ I·lrat ae
- -ouo---

62 et maxi.me, quod ipse animo non defecer at tanto a~ ­ cepto incommodo . 7. Vercingetorix animo laborabat . ut reliq uas civit.ates adi ungeret . 8. Caesar _.\ Yarici complur es dies comrn oratus exerciLurn ex labore at que inopia reficit . 9. Caesar ex eo 1-0('o quint.is castris Gergoviam pervenit equ estrique proelio levi facto de oppugnatione desperavit. 10. At Verc ingetori_" castris prope oppidum in m ont.e posihs copias conl<Xaverat.

38 (cc 37-53) . a) l. Lita.viccms accepto exercit,u convocatis subito militibus la.cr imans "quo proficiscimur' ', in q uit, " milites?" :?. Omni s n oster equi at us . onrn is nobilitas in k riit. 2. Principes civitatis, B:xporedorix et Virirlo;narus . insimulati proditionis ab Homanis indicta causa interfacti sunt. 4 . Haec ab his cogn~i­ te, q ui ex ipsa caede Effugerunt. 5. Nam ego fratribus abq ue ornn~hus meis propinq uis intedcctis dolore prohibeor, quae gesta sunt. p ro nuntiare . 6. An dubi tarnns, quin Homani iam ad nos interfici endos concurrant? '/ . Eporedorix cognito Li tavicci e.on;::ilio media fore nocte rem ad Caesarem defert. 8. :\fagn;1 <.>dfectus sollicitudine hoc nun tio Caesar !egiones exp eJir.a.s IITI equi atumque omnem ex ca.stris educit 9. C. F abium legatum cmn legionibus duabus castris praesidio rt>linquit. 10. L ita•-k,-cus cum suis clientibus Gergovia.m prnfugit. b) l. Haec cogitanti (sc. Caesari) accidel'e visa est facul tas beno gerenda.e rei. 2 . H ae r e cognita Caesar m itt it complures equiturn t,ur mas eo rle n1edia nocte . :3 . Milites dato signo celeriwr ad munihonen perveni unt ea.rnque t ransgressi trinis castris potiunt ur. 4. Consecutus id , q uod ani mo proposuerat, Cae-

63 sar rec~ptui cani iussit . 5. _·\.t milites elati spc crieri: victoriae nihil arduum sibi existimabat, quod non virtut e conscqui possent. 6. Tum vero ex omni bus. urb is parti bus, r epentino tumultu perteniti , se ex oppido eiecerunt. ·; . M at.res fa.m iliae passis manibus obtestabant ur Roma.nos ut sibi parceren t.. 8 . L. F abius , cen t urio legionis VIII , tres suos nact us m ani pul are.s atque ab iis sublevatus murum ascendit . 9. H os ipse rursus singulos exceptans in m urum e.rlulit . 10. P os tero die Caesa r contion e ach ocata te merita tem cupiditat emque m ilitum r eprch endit. 39 (cc

5~71).

a) l. S o.-iodun um era t oppidu m H aeduormn ad ripas Ligeris opportun o loco positum . 2. H ue Caesar om n es obsides Galliae. frumentum, pecuniarn publicam con tuier at.. B. Hue magnmn numer um equorum huius belli causa in I talia atque Ri spania coemp tum miserat. 4. :.\Jagnis dimnis nodurnisque itineri bus confec ti s contra. omnium opinioenm ad L igerim >enit Caes~ir . 5 . H 0t:.-tibus primo aspectu perturbatis incolumem exercit.um traduxit.. 6. D um haec ap uJ Caesarem ger untw-, L ab ienus cum IHI legionibus L utetiam profic iscitur. I. Id est oppidurn Parisiorum pcsitum in insula tluminis S equana-e. 8. Cuius ad \entu ab hosti b-us cognito ma.gnae ex finitimis ciYitati bus copiae com·ent:·runt . !). Summa irnperii trad;tur C'amu!ogeno Auler co,, qui propter singularem sei8nti a.m rei militaris ad eum est ho:i.orem evocatus. 10. L abien us primo vineas agere, cratibus atquo aggere pa.hdem explere atque iter munire cona,batw·. "II b ) 1. Bellorn.-:i defecti one R aed uoru m cognita n,a.n us cogcrc a que a pe.r te heli um para.re coepcrunL

64

2. L<•bic•rns 1t1ilite:=: cohortatus est , ut suae pristinae \-in ut is et, t ot s ecundis:=-i rnorum proelioru rn retine r ent memoriam . 3 . P r imo eonc:ursu a b dex tro corn u , uLi ,.:ep tinrn kgio constitf:rat. hastes p ell untur . -1 . Ab sinistro acenirne rcliqui resistebant . n ee d ab at. suspiei onem fugae quisquam. 5. Ipse dux hos tiium Ca rn1t!o.q, nus s uis adc r at atque eos cohortabatur . 6. Deft·ctioue H ae11uot'll!TI cognita bellum augetur. 7. J, pqationec: in omncs par tcs circummittuntur. 8 . l'etunt a V ercingc-tor ige H aedu i , ut ad se veniat nuion.·S<Jlle h~lli geren ni comm u nicet. 0. F ugato 0111!ll eyuitacu Ycreingetorix copias suas n:11uxit J·l" titlll~u s ex tw\·iss irn o agmi ne interfed is f:tt~cro t1ie ad _\lesiam cistra iecit.

40 (cc 72- 90) . a) l. Dua1 lrnec ad .\.lesiarn ;::ernntur, Ga lli cou,·ilio pr[ncipum indic:to non <Jrnnes, •1ui a r rnfl f·"r-r e 1 oss1:nt . c·om«}candos sLituunt. :2. A t ii. qui _\ lesiae c.l,,i,lo_.Lrmtur. cousilio coacto l1e e x itu ::uarum fortu 11:;: um consuLabc:m t. :). S ent.::ritiis dictis eou s ti uunt , en ii. qtti Yaletudinc aut, aeute inutiles sint \Jello, op 11i d o ,·xcuhnt -1. :\fam1ub ii cum li beri s atque usori' L113 ,·'\:ire i:oguntur. .). Interea Commins reliquique duces omni\,us copiis ad .\ le:"iam perYeniun t. 6. Caesar t"LJUttaatm ex cas tri " C'duc i et proelium com 1: itti i11:.et.. ~. O:nnei' milites in'.ent i pugnae pro,en tur" L, x~p"'ctab::rnt. 8. Galii intc'r ""'i«Lt~s raros s·1git"!:iu·ios c:xpeJitosc1ue le\·is a1·rn:nura·~ intcriecerant. '.i Ii. qu i _\ lt.sia pcoc·e-"'."erat. . rn8.e:oti prope \·idona. •le:01krc1Lt se in opp~ · l L:m «ecepenrn~ . 1'!. l!no tlie inzc·r11 is so Galli meJia nGC:• · ..:ilent io ·~X c:•. s D·is as-ressi ad e;ampestres munitiones ecrerlunt .

b) 1. Dum longius a munitione aberunt Galli , plus m ulti tudin e telorurn proficiebam. 2. P osteaquam p ropius successerunt, in scrobes delati transfodiebantur. :3. :\Iultis unclique ntlneribus acceptis se ad suos receperun t . -! . Ita re infecta in oppidurn reYerterun t. 5. Bis magno cum ddrirnento re pulsi GaUi, qu id agant, eonsulunt . 6. Cognitis p er ex-ploratores r cgionibus duces hostium LX milia ex omni numero deligunt. ·-; . Pugnatur uno tempore omnibus locis atque om nia t em prnnt ur. 8. \Iultum ad tetTendos nostros rnlet clamor, q ui post tergum pugman t ibus existit. 9. Caesar idoneum locum nactus, quid q uaque in parie gcratur, cogno!"cit. 10. F it magna ('<J.ed~s; S eduli us. elm; et. princeps Lemo,icum, occi ditur ; Verc assi,·e!lau nu,:; 'in1s in fuga comprehenditur ; V crcingotori~ dcflitu r , uma proiciuntur.

- - -oUo-- - -

A_ANTEKENINGEN. 1.

Qua de causa i .e. et ea s-~ . Relativa worden rl.ik wels gebruikt om de ene hoofdzin aan 'n andere te \·crbinden. 2 . quin \vor dt. hier gebruikt omdat neque abest suspico bijna dezelfde betek"enis heeft als dubitari non potest. Uitdru.kkingen, waarin de twijfol ontkend worclt, worden gevolgd door quin me:. de coni unctivus . 3. quibus ...... possent - qui consccuti"rnrn. 1.

2.

1. quam maximis itineribus 1.e. met w groot mogelike rnarsen. 2. ulli a!leen hier door Ca esar als subst._ gebruikt >oor cuiquam. 3 . rogatum , sup. in -um, doe! aange,end . 3.

Le t· op de ablativ·us op -i. in Aral'i . n:rraal nier door "in" n1anr . ... 2 . fla,Wtare. Histor iese iniiniti vus , in levendige lJt:'" hrij ,-ingen Q"ebrnikt. in plaats n n het verbum · finit um; meestal bij geschiedschrij,ers gevoncl en; ileeft. de bet ekenis rnr pracsens of 'n imp erfectum. 3. iter avel'tere, zich zij I\ aartf' afwenclen. 1. Arari.

-1. 1. eodem itinere, quo; De weg waarlangs of wa a.rdoor alt ijd in de abl. 5. 1. Bibrade. \Ydke caf'uf'? Lin.gonas. Griekse acc. pl ur . voor Llngones. 3. adducti, kan in \·ertalin g weggelat.cn worden. vgl. b .v. hij dPed "t uit meclelijden - misericordia adductus Iecit. ~-

67 6.

1

permanere Ygl. 3 (2) .

7. 1 . trans Rhenum traduceret, gewoonlik zoncl.er h et rnorzeri:;ei trans. 2. quest um

, gf. :2 13 '1.

3. ad occupandum Veson t ionem.

Yesontio en en ige andere namen ~·an steden zijn manlik. Ge-woonlik, ec bter, zijn n amen van st eden b.v. Carihago, vrouwelik. 8.

l. pudore adducti vgl. 5 (3) . 2. milia passuum c.q .s . - milia, acc., uitbr eidin g in i'U i m te aanrluid 0n•1.

9. 1. JlllSSibus CC. Caesar gebruikt- de abl. zowel a!s de acc . ( vgl. 8 12 ) ) om uitbreiding in ruirnte a'rn tt: ri.uiden ( afstand \·an) . 2. rogatum , pf. p a.rt. pass. 3. biduo post, post ( poo:tea) ad Yerb. voorafg-ega:m door a 1il. 10.

1. pugnatum est. Onperscon!ik gebruik van 't' ww . 2. quos ,·gl. 1 (1) . 11. 1. cum primum wor dt gewoonlik door de indica ti>us 8"volgd; bier echter de coniunctivus, om dat niet alleen
W aarom wordt het

68 14. 1. qui ....deligant. \\'a t dru.kt qui hier uit?

15. 1. transire ...... non dubitaverunt.

Dit werkw . met ·n negatief wor dt ock gernlgd door quin met d e coni unctivu.s. Wat is dan de betekenis ? (vgl.

1 [ 2]) 16. l. facere dixerunt. IIet prnesen s infin. gebruikt in plaat-s van ' t fut.. inf. fac turos esse om d e ha ndcling voor te stellen als zeker en r er'CT8 'n 9

aanvang nemende. ad hominum milibus IIII numeralia.

ad = circiter

bij

17. l . dec urrere . W elke soort rn n in finihvus? ( vgl. 2 12] ) . 2. certiores facit , pauHsper intermitterent. H ij ma.akt e de sold aten h ekep d met het besluit d at zij . . ... . ; .-a ndaar de k0nstruktie met di? coniunc tivus , eYenals na mandare, hortari. H oe zou het irnpf . Yerkl a.ard kunnen worden ? 19.

l. quae ubi prim um. V gl. 1 (1) .

20. citeFioris Hispaniae finitimae Aquitaniae. D e gen. cit. Hisp. is afhankelik van 't s ubst ., waar ap quaa betrekking h eeft. Finitimae gaat met Hisp ., terwijl Aquitaniae dafrvus is alha.ukelik •an finitimae. :l Ionge alia ratione ac. Na vergelijkende woorden zoals aequus, aeque, idem , alius , similis en d er gelijke zij n atque of ac gelijk aan als of dan. l

69 21.

1.

')

multum en max imam p artem - ctd1·0rb. sati,i . • milia. . C - 1·gl. n I 1 ·i .

' " ,t·11

22.

mittit , qui nuntiar-ent. He . liis:torie::: e prar·;:ens ( mittit) 11·orrlt in 't T,a t ijn gebruikt in 'n le•enclig VerhaaJ in r] e pJa >lt-' Y-10 'n \er]ed en tijd Onl 'n hanrleling in h ct Wt:lerl e n ~ ls 't 11·11re 1·om· orren te st ellen. 2. n~ . .... .lacesserent. D e Oratio Obliqua 'oor rh' Oratio Reeta: ne . ..... Iacessivel'itfs. 3 frequentes. V ertaal rt()()r 'n Yoorzet sel met. 'n subs t-.. in 't rneervoud .

1.

2 0.

1. rationem - plan ; bier wijze ( v an bouwen). 2. exigna parte reliqua, abl. a.bsol. ; rnaak h iem\ll ' n afh ankelike zi n en <::ebruik 't \YOOrd YOOr "etsi. " , 2. solvit sc. nav.:s. 2.1!. l. egredi pt'Ohibebant. Prohiheo n eemt d e infiniti vus : a nclere wt>rkwoorde n met de betekenis •an •erhinderen ne of quominus, somtijds quin met

de eoniunctiYus.

25. l. ordines - accusativus. , 2. intermisw - 1·ertaal door ·u subst . met 'n voorzet sel.

26. 1. cupidum rerum novarum - le tt. : begerig naa.r nieuwe dingen i.e. nw.r ·n omw enteling ; revolu tionair. 2. m$ae auctori tatis - gen. qualit. m et hone.

10 27.

1. natura ab!. respectus of limitationis: bet. rnrm. 2. uxores - accusativus . 28. l. 2.

iubet - hisioriese praesen s ( vgl. 22 [ 1 J ) . trepidare, consursare , dispcmere - hist.. infini tiv! (vgl. 3 [2 ]). 29.

l. rogatum -

s upinum in -um, doel aangevend. 30.

I . remittit - hist.oriese praesens. :! quin - zonder ..... .

31. 1. inter $e - onder elkander. '2. oonfirmant sc. de overeenkomst . ii. Qa.vent de, zekerhejd geve,nde aangaande ... -L totus et mente et an.imo - lett. geheel met zij n denln-ermogen en willen = met geheel zijn ziel, met Yollen ijver.

33. 1. in uxores - rnrtaal niet door in, maar ..... . iter - acc. bij patet. !3. expedito - voor 'n goed voet,ganKer . ;l .

34. 1. diffunduntUl' -

2

den zich. inOpinantes -

passivum als medii.µn : versprei vertaal door adverbium. 35.

1. milibus - abl. mensurae. 2. frumentatum - supinum in -um, vend.

d oel aange-

71

36. _1. Vellaunoduhl -

locativus.

frl..: 1. proditionis - gen. bi j insimulatus: - 2. in eo - ten aanzien van hem. 3. quintis casms - in vijf dagmarsen. Waarom kan · castra door " da~mars " vertaald -worden ? 38. 1. indicta cansa "2. haoo cogitanti

vertaaJ. door een woorcl. maak hiervan 'n afhankelike

Zlll .

39. 1. summa imperii -

'2. ad Alesiam -

opper bevel. in de nabijheid van .... . . 40.

L uno die _intermisso - vertaal tiYum met ·n Yoortzetsel.

- ----oOc;---

door 'n substan·

Aqiilleia, -ae . f., 1a-sr. 1 ; ecn srad van de \-er:.eri aan de- :·\ driariese Zee . Aquitani, -o rum. m .. 1o-sr . 1 :
arduus , -a. -11n1 : s tr·il. n;ot"ilik . a.rrna , -urum . n . . .-o . . . t . 1 : scbeeps -1 tvi g. wu. penen. oo rlog . a rmatura, -at.: . f. .

t

:1-s

1 •

arm o,

b(:\i:a1;e nin;r.

ik

r~.sr

' : ct.

wa11r n .

arripio 1 \ • • fTijp . -

Arverni , ~olk

ci

•

-l._r uH1.

in

1._ -:r.

i:i.

eer.i

Eelties

.-\u•·, ~ r:;n e .

ascend o, - lli. - si1 11. . -t'rt· t 't". sc'.1 .rl1J' 1k bt.·k LIJ1. be:s:ij _·_ ast:en su£, -us . IJL . 111 -:- t . ~ : be.3rijg1oc.

Atuatuci, -orum, m.. 10-st.) ; ccn G crrnaans volk in Ga llia Belgica <>an de \f aas hi j Lu ik. auctoritas , -at is. f. : ~~anz ien. gcz a g . waa rdi[;"h ei d. audacter, 1-c ius. -cis:oi n1c . ad>. '- auerrnerel. a udeo, 'rnsu s sum. a uderc; 1k du rf , waag . audio , -iYi :-irun1, -u-e; ik boor. gecf geh or. a ugeo , -xi. -cl um . -ere; ik ve rmecrder, Tergrr;oc.

Aulerci, -a rum, m .. (o-;r. ) ; cen Ii:elries volk ! l!S'if: n de Seine en
strijrl k racht~n-

Jl.var icum , -i. n .. 10 -;t.1; de sterke hoof.ls· a.t Ptr1 de Bit nriq~ rs. rans B ourg-es. avei t u. -- i . - nn' . -~~" :k w eu d af. leid :J.f. lr;jf renJ;:{ . n.cem m~rle

l1P.k!i1·in1in~ .

aspectus , -u;S . n1 .. ;u -s r. 1

2anbl ik. uittr ·

asper, ... era . -:J~·un1: r11\\ . hobbelig . rn1;e1 l ik . ass:..tefacio, -<-r·i . _f.tc' uu. -en"": ik ::e'i'·en. 1

ass~n1,

nfiui. rrl~c ~-; e : :~ bcn n.an w Pz1~ . t cg'•''"''-"J!'
a t:

rn~· ar.

A.x ona , -ae. m .. ~- i~· .. .; G:\ili~: .

lik.

r11l <.li:•.:nt t~.~l:n .

~lrans .

atque: z i2 .w. A trebates , - 'lrll . r11.: t·· 1, E~i~i· s ,·olk 1u he,. teJe :i\\-. _-\:· ~•·i.., atti ngo, -ti _i. _,. 11.: tin ... -er .. : ;.k r:-,ak a ~ui. beri·ik· . ~-:en ~ ;..i·1n. att : ib 1 ·0, -ui . -nr1:rn. · t'!,.,.: \\·i1s r- oe . Atuatuca. -a,:.. f. a -;;:.·_' : d.l.ri n=- ... ~i'l .! 111 "t bnd qrn rle Eburr· icen.

•:l. -sr . :1 : r;v ier

tn

Be!·

t·1n s l' _-\. i-.. ne.

B. ba rbarus . - ' . ;, .. _,cJ.aaf i.

. L.: '1itl1N•r:i , . ,.,>'en:d . on -

t a.rtarus , _,

D........

t. - ~~ t . i :

\"T•"'emtlc-ling.

!<1drnar .

Belgae, -<> n.1m. P.'. . a-st. • : de Be!,,ren Belgium . -ii . " · 0 - 3c.1 : Bel£!i;: . -r: a.!: knj J z~1ch r ~ 7. 3rrijJbelli ccs us , l :.13.r.

Bellovaci, -•Jr:rn . n, . . o-st. 1 : eeu Belf: le ;; v0lk ttl 5-::en :--:on ~rut: . 1lise t--n ~ ein P. be!lurn, -i c . . 10-5-t. 1 1•or og. ,,-e!daad , benefieium. -u. n.. 1o~::: t.J : hulp.

beneyolentia, -ae, f. . (a -s t.) ; >rd willend hc-iJ . biduum, -i, n . , (o-s t.J ; (r ijd »a n) rwee d agen . Bibracte, -is , n .. (i-st .) ; ri.e boafLbtarl n >r1 de H aedui;rs tus 5e n Saoue en L oire , op Je berg Beuna.' . Bitrax .-cis . f. , (i -s t. 1 : een ~tad van de

R emi. bis ; t\\·eeniaal. Biiuriges, -nm , m ; een grout T-\elties volk ,·an de H aedu;!rE door 1ie Loire ge.:H.!hL•i,lcn !net ,!e boofrLs· :Id _\ '\""J. r i(:lJrn. rans Hc·nrge:-; . .bon l'S, -a . -um : i:,·o.ccl : n . pl ur . : goederen . veru ~ogen : ~id v. hene 1u1el1us. optin1c 1 gued : \rel. hos, bo,·is, c . runcl. brevis , -e: korr . bre»i 1a bl. .' : rn kc;n e t ijd .

Crnabum . ran s G ie u. caro, C"a rnl s. L . 1i -s- _1 : dee:; . carrus , -1 ,m., (o-s t . J ; kar, trnaspor t i:'--ild'C.n .

caseus, - i . m . . i.o ·st.) ; kaas . castdlu m, · l. n. iO - s t ..1 ; Y? c» Jng . ka s :ed. castra , -ti·u rum . n .. (0-st. _1 ; legerpla.ats . c asus , -11s , m . , . u -st.) ; w eval. geb~ urte · ni~ . on g e -.al: lut . un
::!SYeo, t·a\-l. l: au-'"1rn. -e re: ik 1'\acbt ni j j:

sra horg . c eler, ·eris . -er'!: ~nel ; adv. ee leriter lceler:u;; _ c('lerr unf.: } . celeritas, -aris, i. ; snelheid. c e ntum , houdcrd .

centurio,

c C = JUO. C = Gaiu5 . cado, '~ €'Cid i . d .o;ur1B . -ere : ik 'al. • al nit. cae de.s t - 1~. ~ . . ; i ~ 5r . _: : slach 1in::. rr.oorcL cae ~ule u s, -a .:,rn : • st a a]- 1blau"-. calo, -onis , .m : trosknecbr . baga:;ekn~ch E.

campester, -•ris. -tre : veld - . efien . Ca ntium, -ii. n . o-st. ) ; h;;t ;sra::ifschap Ernt ;n z;_,irI - 00 ~. e Ji;.: Britannie. cai;iHus , -i. Hi.. 10- sr. 1 : h%f1lha:.r. capio, cepi . cc~ptum . -ere; 1k nee m Gp . u11 . ber eik . va.c op· rnrluk . krijg. l:jcl. ca.pra, -a.e. . f . a -'::t . ) ; geit. captivus , -i nL. ! o.::;t. ) : ~e '"~ n gene . capt iv us, -a. -um : ge • ·rn gen . »eron~rd . ca.put, -:ns. D. . : Loo id . per svon, !even, 1

eir.tle. ccrsprong . ff.OnLling .

Carnutes .-um. m .: een J\dties ··olk in het t"2'genT.\\~'Ortl~ge Orlea n a is . Lo( fds - ad 1

-0111.-::.

LL . :

aan ~oerde r

van een

cen:uri e, h oo fdrnan oYer honder1l. ceu turi'>cernot rre vi . cretum , -ere; ik ond e r "chbl. zie . zvntler a f. certamen , -int • . n. : weds tnjd , strijd . certcs, -a . -'.Ju1 ; zr·ker. vas t . bet ruwxbaa r; de comp. ,,! qm. certiorcm facio : ik ver · wi ·ri ~ ie rua.n tl; at.l r. cert€-; zeker . ten -

ce rrus .·i. I!l.. •· · " . ) ; her·. pali<sade. ceterus, -a. · 'lln : :;.cn-oonl. pl11r. : de o>e · ri ge ,n ) , de »ntl.,reln1. Ceutro nes, -um . m . ; a1 een I<elties A l per·rulk in het tegr n ~oo rdige Savoyeb l Pen Belgiese \-olk 3tam . ..-aarsch ijn · lik ;n de na h ijheid van he' tegenn-oordige Courtra; of Erngge. C imbri, -ornm . m . . 10-s'.. ) ; G e rmaau s ·rnl1:. 0ors p ronkeli k uit .forhrnd . cingu, -s:i _ -crnrt. ·t· re : ik orn rin.g. om ge-et'.

78 consta nter Icomp . consrn nrius 1 tig , rns\bPraden . constat; bet srnat vast.

srand vas -

constituo, -ui, -ururn. -ere: ik stel op, rich i op . laut hair maken . vrrplaars. stel aan . draag. regel. stel rnst. be~lis. Ycrklaar. conrnesco. -eYi . -erum, -ne: .i k word gewend. consuetfldo , -:i.nis . f .. gebruik . gewo0nte; verkecr. consul , -sll lis. m . . consul; (een staa' s ambtornar bij de Tiomei.nen.1. consulo , -Jui . -lrnm. -ere : ik bernadsl:iag . raad~ zorg vcor. ncem maarregelen. consulto , -avi . -aium . -are : ik beraad slaag. co nsume , -sumpsi, -prnm . -ere; -ik wencl a an . >erbrui..1,: . brcng dGo r, do<" ornko-

men. eontendc , -t<endi. -•e::nnm . -ere : ik span mii in . trek 1 haaotigl op . drtng op iets 1 ::can . be weer. strijd. contistor, -atns ,;nm. -ari; ik bezweer. continente r ; onafgebroken. contineo , -tinui . ·ten rum . -ere : ik houd bije(Cn . nrbind . h<,UU in;,!e'loten . be>a t. h oud 1ms·) : pa'ls. : ik bee iogeslou,n . besta. hond mij. contingo , -tigi. -tactum. -ere: ik raak aan. r eik tot aan . eontinuo, adv . : terst<-nd. continuus, -a . -nm; onafgebroken, ilch tereen volgend . contio , -onl:3 . f.; hijeenkomst, redevoering . contra, r.. n.cc. ; tegen. controvel'Sia, -ae. f. , (a-E t.); geschil. stz:ijd. ;.. clinhlmelia, ae, L (a -st .) ; smaad, bclc-- diging.

convenio , · \·eni . \·entnDJ. -ire : samcn . stem qvereen.

ik kom

convent us, -us . m . . ( u-st. i : samenkomat. converto, -ti, -smn, -ere; ik ,,.erid. la a t. omkeren . ver ruil. ccorior , -Qrtua sum . -i.r i: - uit.

ik hreck los,

coavoco, -avi, -atnm . -a re: ik rocp bi jeen. roc p op. c6pia , -ae. f. . (a -st.) : voorraad , over· vloccl : p!ur . = rroepen . cornu, -ns. n. (u -st. ) ; boorn, vleugel. corpus , -oris . n . . is -st. ) : lichaaw. cotidianus, <1. -um : dageliks . cotidie , rllh-. · dagelil;,s. crates, -is. f.. bl. : met. cum , coni .. h13. toen . telkens a ls; dewij!. orscboon : cum -tum; zo wel -t1!s . cu nctus, -a, -nm: gel.J ee! : plnr .: alle gernmenlik. cuneatim; wi gvormig. bij drommen. cupiditas, -at;s, f. bcgeerte. toegenegen heid. cupidus, -a . -nm : beferig. adv. cn p ide 1-dius . -dissirnel. cupio, -ivi. -it urn . -ere; ik begeer, ben tvegenegen . cur : ''aarom. waar roe. cura, ae . f., (a -st. ) ; zo rg. CUl'O, -a. vi. -a tum. -are: ik zorg. custodio, -ivi. -iturn. -ire; ik bewaak. custos , -od is . m .: "a.en ter . opziener.

79

D.

deligo , -kgi . -lec tum. -ore; ik kies 1u itJ , par t . p. deleetus; uitgelezen . demitto, -mis i. -miss um. -ere: ik laat ne der. drij f in , breng OYer (naar een la gPr.:; plaatsl : pa rt. p. tlemissus. la agge ~ ltgen . demonstro, <»i. -rs r).

D = 'iOO . de , c. ab!. : •a n . ,-au -af, om. naar . over. decerno, -crev i _ -c rernm, -ere ; ik bf'sluit. verorden, wij s toe. decimus, -a. -um ; tieni, -arum . -are : ik verklaar. declivis, -e : afhellend . decretum , -i. n .. •0-s t.1 : l:)(:>lis~iug . be deni, relkens (ieder) tien. slui' . denique ; ei ntleli!-: . kcr tom : aur- . ol ten dec!llilanus, -a . -um : arhtcr (aa n de ach mi n:;te . rerzijtle >an ·u legerpl aa rs) . deJJono , -po;ui. -pos it um . -ponere : ik ieg 1of c1wurri 1. -cursum , decurro, -c11n-1 neilt>r . leg weg, breng in n: il igheid,_ -ere : ik loop a f. g-ei.:f iu be~aring, ~ee f up. ded ii;icias, -a . -am: onJe rworpen. deditio, -ouis . f. : 1·\·er:;a,,·e . O!lderwer- - deprehendo , -di . -s um -ere : ik • auµ- op . piog. u \·erYal . dedo , .,fa!i . -dit•1 w . -ere : ik ~er:f oYer. desero, -rut. -rtiun . -ere; i.k \ erlaa t . ge·~r deduco , -xi . -crnm . -ere : ik • oer a f. op . !ant in er detrim entum, -i, n . . 10 - s ~ . J : scharle. ne s t rooi . derl aag . deinde ; daa rop. deus, -i. m ., (o -st. ) ; god. godheid ~ delectus , -u.; _ m .. 1u -st .\ : l ich ting . keu ze. dnenio, -•eni. -;·en tu m. -ire: ik ko m a , ge raak. deleo , - ~n. -etum . -.:re: ik vernietig, dexter, -tern . -terum: rechts . rechter-. verwoest . dextr.i, ae . f . ., la-sr. ) ; rechrerh an1l. delibero , -avi . -a.mm, -are; ik ovenveeg, dico, - xi, -ctum , -ere : ik zeg ~- ,preek, bera.adslaag. nocm . benoem, bepa.al: -eausal!1 :· ik deligo , -a vi. -a tum, -:;re; ik bevestig, veran t-woor d mij. bind vas ·.

80 cc Cl

Cl

c c

dies, -ei, m. en f. in de s ing . , in de pl ur. slechts m ., 1e-st. ) ; dag, tijd, in dies, van dag tot dag. differo, distali, clilatnm. differre, ik verbreid, verspreiJ, stel nit. verschil. difficilis, -e, moeilik, gevaarlik; adv. difficulter (-cilius. -cillime ). dif.f icultas, -atis . f.: moeilikheid, strengheid. diffido , -fisns, oum. -ere ; ik wantrouw , wanhoop . diftundo, -fudi. -fusurn . -ere ; ik breid nit. dilectus ; zic clc>lectus. diligens, -ntis . ij>erig . ac1'·. diligentcr. f-:ins, -tissimCJ . diligen tia, -ac .. f.. 1>:1 -st . 1 ; ijvor. op merkz;i,arnh eid , ornzichtigheid. dimidium, -ii . n. 1o-st.) ; helfre . dimidius, -a . -um; hRlf. dimitto, -mioi. -mis,;n m . -ere: ik zend nit, -weg. laat gl\an. gee! op. di ripio, -ripui -reptum . -ere; ik plunde r , ;-c-rwoest . Dis , D itis . m. : god ni.n de ontlerwereld. d is ~ e1o, -cessi, -cessum. -ere: ik scheid n1ij 1af) . vers ' :-coi mij, ;.ra weg} laat af, on!trck mij . iilsciplina, ae. f. 1a-st. ) : onderricht . tnch t . dispergo , -rsi. -rsum. -ere: ik verstrooi. dispono, -pos ui . -posit um . -ere : ik zet uit, stel op . disputatio, onis . f.; betoog. dispuut. dissipo, -a '
diu tdiutius , -t issime ) ; lang . diurnus, -a, -um; bij dag, dag- . diversus, -a. -um; uiteenlopend, verschillend, afgelopen . di11ido, -si. -sum. -ere; ik wrrleel , scheid. divinus , a , -um; goddelik. do, dedi, datum , da re : ik gpef, geef over , wek op; - me, begeef rr•ij. doceo, -c ui, -ctum, -ere ; ik leer, onderricht, dee! mede. dolor, -oris, m .; smart, droefenis. domus, -us , f., (u-st: ); buis, vaderland. druides, -um, m ., druid en ; Galliese pries tcr:;. Dubis. -is. rn . , Ii -st. ) : de Doubs. zijri n cr van Lle Arar dubito , -avi, -atum . -are; ik twijfel , aarzel. duco , -xi . -ctum . -ere; ik ' i. -a tum, -are; ik ha rd . dnx, dur·is . m.: aamoerder . veldheer.

E e, ex, c. abl. : uit, van. sedert . door ove1eenkomstig; - itinere ; onderweg . -parte ; voor een deeL Eburones, -um, m.: een Ger:maans-Belgies >olk tussen de :\Iaas en de Rijn. in de streek rnssen de regenwoordige L uik en Aken . Eburovices, -um , m . . een dee! v .d. Aulerci. edo, edidi . editum , edere; ik geef uit,

81 verb re id . s1cl 1nst) ; pa rt . p. ed it u s , hcog . educo, -xi. -t!tum. -er e; ik mer uir. laa t ui r, laat uitrukken, --uitlopen. t rek . effentlno , -a\-i. -a t urn ; -are; i_k m aak vern· ij flik . effero, c "tuli. ela tum. cffcrre : ik d raag uit. tiPl? ITl 11_1ee . ve rb r~id, t il op . h00g

op . H~rhef. effer or, pass '". effero; ik laar mij medeslcpt'n . verhef mij. efficio, fee i . -feet nm -cm: ik bewerk,

m ain.k, Yo r·m . effugio , -fug i . -tu ~ itun1, -ere : ik .-!fH· >l ucht. ont,,. ij k . on tmap. ego; ik . egredior, -gressus sum. -grcd i; ik g a ui t , - - bniten . ruk ui t. eicio , -icci , - iecturn ~ -ere ; ik \\erp ujt: jaa g ui t. doc 1u1r1en . ela.bor, -laps11s rnm. -lab i. i.k glijd :if. ontglip . elefantus; zie elepbantt< s. elephantus , -i. w . . (o -'lt.J : 0lifant emitto , -rr1isi . - mi~51:i1l . -ere: ik zeud uit:. :::chi~' t. J;i.at g lippen . enim: " ·a ru . na melik eo , ivi ii 1 . it um, ire: ib: ga. , trek up . eo : tl a ;-~ rheen . d~ s t P. des~eg..:: zit: i.:-:. epistula -a •" f. 1 a -st . , : brief. eques , e11uitis . rn. : r t:iter riUder. eq uester, -tr is. -tre : rni•e r-, ridderequitatus, -ua. m .. , lI->t.) : ruiterij 1

equus, -i. m .. ui-s t . 1 ; f1"U1n.l. ri
eventus, -u&. u1. , (u-st .) ; lo•, afloop , besli:5s ing . evoe-0, -a r i , -alum, -a rc ; ik roep op , ontl>iPd. dt>ag uit: verhef, dri jf. evolo, avi . -a•um . are : 'k !com aauzetten . excedo , -ccss i . -ces5urri. - ere ~ ik g a uit, \·erlaat . excipio, -cepi. -Cc' ptllm . -ere; ik zonder uit . neem op. vc rneem, keer ; los af , -rolg op. vang op. excursio, -onis . f. : u.i t
f!eret->J.

bevr i jd

van

hi:,r:l:'rni~~en.

expedite, a1lY . :

Slh

i, ;;em<1khk. zonde r

H •l)f ·iU• .

expe:litit>, -•cnis. f. · t•'Ch t. >el
expe rior , -rtu .3 '-Um . ·lfl : ik hcp roe f, on ·

1l .. rY ir:1l . ht-·· vind. exi:leo, -L·Y' . - ~ ·um . -ere: 1k i;-nl a a.n. bezd .

exi:;lorator, -or is. m. : n~r•pit:i !er. ex ploro, -:11·i. «Heim . -are: ik onde rzoek . \-··rs uir . zoek. exporto, - ~ • i. -at um. -are : ik breng weg , >oer uit .

82 expugno , -avi. -atum . -are: ik vcruver. O\errrin.

exquiro , -quisiYi. -qn isirum, -ere; ik vors uit, \-raag naar .

exsisto , -stiri, -ei·e :

ik onts ta . t reed te vuorschijn. exspecto, -a vi, -a:ur.i: -are; ik verwacbr, wach t l. a fJ . exterior, -oris (comp ,.. cxtcrns) : meer buitern' a art,;. ver d<Jt ver wijdercl. extremus, -a, -um . (superl. Y. ex terusl, uiterst, laatst . extra, c. acc .; bu it-en , tegen .

F. fa cilis, -e; gemakkelil·: : ad v . fa cile 1-lius . -llime) . facio , feci. factum, -ere ; ik ma ak . doc, bewerk, h andel, lcici . enz. factio , -onis, f.; par tij . fac ultas, -a tis , f.: ge,chikr heid . gHlegenheid. ·, erloi. voo rr~.ad. geldrnit.lilden. fama , -ae , f., 1a -st., : geruch r . roem. familiaris , -e. huis-: res-- vermogen. familiaris, -is . c.. (t -st. ) ; huisvriend, ve rtr ouw d vriend. fas, n., ind eel., in: fas est; hl't is geuorloof : uouw, wijfje. femu r, fem inis, n., d ij. fera , -ae . m., (a-st.) ; wild, dier . fere ; bijna , nagenoeg . cnge>e<:r , meestentijds. fero , tuli , !:.tum, ferre; ik draag. rner. breng lmede, uit), hond uir. behaal. stel voor ; s igna-. ik breek op. Pass . fero r; ik ijl, word n-ede:;eoleep'. st room. fe rtilis, -e; vrnchhaar fe rus , -a . -um : "ild, woest. fides, -ei ,f.. (e-s t .) ; vertrouwen , be-

trouwbaarheid, troun·, ge!ofte . zekerheid ; in fidem ffcip io; ik neem in genade op , neem in beo<'herming . figura, -ae, f., 1a ·5r. J ; gestalte . geL!aanre. filius, -ii . m., •o-st . \ : zcon. fi ngo, finsi. ficrum. -ere ; ik vorru. ver zin d , wend voor. finio , -ivi, -iru m, -ire . ik g rens a f, bepaa l, eind ig. fi nis , -is . m .. en f. . Ii-st.) : grens. e ind e; pl ur. fin es: grenzen, gebierl . finitimus, -a , -um; aangrenund . nahurig. fio , faems sum . f i.er i; ik on tsta. word . gesch ied. . -Y erJ er a l-; pass iYrn n Yoo r olle betekcaisscn rnn faeio. firm us, -a . -um : vast. standvao' ig, srerk . bctrou1Yba:>r; adv. fi.r mitE:r; kr achtig. flagito, -a vi, -arum, -arc; ik vo rder . tis . fleo, nt:vi, fl etum , -ere ; ik ween. florens, -ntis, blociend . flumen, -inis, n., stroom, riv ier . foed us, -ens . n . . 1~ - ,t..1 : verdraq . \erbon.t. fo rma, -:.ie . f.. •a -sr .): >orm . ):!e.!aante . fortis , -e ; clapper. moe,Jig . fo rtiter, adv . (v. fortis) . (-ius . - is s im~);

dapper, mcedig. fo rt una, -ae . £.. •:1 -• t.J: lot . toe >al. kans. g,)l11k. ongeluk: pl11t. = ' ermogen. coe deren . forum, -i. n., lo-st.); ma rkt. gerechts-

plaato. fossa, -ac , f., (a-st. ) : gr a·:l1t. fovea , -ae, f., (a ·st. ) : kuil . groeve. fr ater, -tris . rn . ; brocdcr. frequens, -ntis; talrijk. in grote getale. higijS, -oris, n., (s-st.) ; k'mde hoas, -ntis, f., (i-st. ) ; • oorhoofd , front, >oorzijde. frnmeatarius , -a. -um; koren -. r ijk aan koren : res fru.mentaria ; pro viand.

83 frumentor, -a.tus , s mn, -a.ri ; ik haal kor en.

-p ~oYiand .

foeragee r . frume ntum, -i, n .. (o-st.) ; koren, graan . fuga, -ae, f. , (a -at); vlucht. fugio, fngi, ·ere : ik y\ucht, ontvluchr, ,-ermi jd , on tga. fugo, --1n, -a.tum, -are; ik drijf op de vluch t. funda, -a.e . f.. (a->t .) ; slin ger. fu ndo, -fndi . fu-urn, -ere; ik g iet. stort uit. •xerp, sla. op de vluch t . funu s , -eris. n . , (s -st.'1 : begrafenis . begra f enispl~cbt igbeden.

bcwonen<Je het land ten oo.::te-n Y~i ' l Rijn en ten nc.,_1nle-n ,-Gn de ...\lpen uagewer wt a.an de \\' eichscl. Dit :a'.1d wordt geDoemd G -: mauj? . 1 ·

gero, gessi. gc- sr.nu1 . -e re; lk "\""cr r ieht: . neerri \,·aar .

Galli, -ernm , m. , (o-st. ) : rle Gallii'rs. bet rn!k wonende in GaUie. Gallia , -ae . f., 1 a-st .) : Gallie, de gerneen scha.ppelike mam voor bet land rus.:k""D l~ifn en PyreoaPfn f'Il eYeneen s ,-0r,r Bon'n-It a.lie. D<: R om. wrdeelden het gehele land in: n.\ G. citerior . he t land >an de Po !P adus) ; bl G. Provinci'l . bet land tn ssen de Alpen . de Rhone , de Ceve nn en en de Garonne tot aa.n de met van de Pyrenaeen; bet h eet eenvondig G allia. . of P rovincia : cl G. ulterior . he r land tussen Rijn en Pyren::teen behalve Gallia Provincia. Gallicus, -a , -um, adi b ij Gallia. Garumna , -ae. m .. a-s r . / : de Garonne . Genava, -ae. f.. (a -st. ): G eneve . gens, -ntis. f., (i-st. ) : ge:;hcLt. 'i'aui .

rnlk. genus, -eri;. n .. (s-st.) ; gesl acht. stam , soort. Gergovia, -ae, f., Ia -st.) ; de hoofdstad v.d. Arverners . n iet ver va n de Allier C'\la.ver ) . Gennani, -omm, m ., (o-st. ) ; de Germanen , algemene naam voor de volkeren

\"Ger.

gEstae res Ires ge·ota (·) : krijgsd:id<"n . grandis, e; groot .

gi'atias ago: i_k zeg--. breng tlank . gratulor, -ams , sum, -ar i; ik "·en-; geluk. gravis, -e ; zn- aar. b<..rd . erns·ig . ;.;eTI··lchriJ ;ad). gravitcr

\ - ~u3.

graviter fero; ik neEm

G.


-i::biwt-1 bc·n bocs

k"-''~i'.'.

over. Grudil, -orum. m .. •o-st .J : Pen k\,.,ia Bdgie-; >olk onnend.,.

H. habeo , -ui. -i'urn. -<-re : ik !1.,h . !.JUuJ ( rnor J . - me: ik be•ind ·uij. l«'n: gratiam habeo; ik weet .t1nk: hon otem- , ik bewi js eer. Haedui , -ornru. m . (o -st.): he' !fr•;re R eltiese rn lk ri:ssen Loire en ~ab ne . Harudes, -um. m .; ecn Germa3.ns >olk tussen Rij n . :\Iain. en Donan . Helvetii, -orum . m .. 10-st.); een macbt ig E:elties volk ri;s,;en l tij u, Rhone en .Jura. bet la.od dat nu Z~ itserland beet. Hercy nia (silva ), -ae . f. . (a -s-.) : ge mPenschappeli;;e nram voor het ~ oud­ geberg;.o van de bronnen v.d . Donau tot aan de Ca.rpatl.en. Hibernia, -ae . f .. ( a -st. ) : Ierfand . hibernus, -a. -nm. winter-: pl ur . hiber· na ( -orum \ ; winr erbrnrtieren . hie 1lmPc. hoc 1 :
84 hiemo, -a>i. -a.t um, -are: ik overwin t er , sl de wimnkwart ieren op. hiems, hicmis. f _: 'l'" imf'r. storlil . H ispania, -ae . L . i"a-s _); Spa njc doo r de Rom . verrlt>el d in cirerior en ulterior . homo, -inis. m.: mens _ boner ; zir houos . honos , -oris . m .. (s-st. l . (ook honor \ : ee:-. t·ube'oon. ere post. hora, -ae . f.. (a-st. } : uur. hoPtor , -du; sum. -ari: ik ,-ermaan. m oedig aan. hosp;:s , -itis . m_ : vrPemdelinl'- gas". gastn-ien.J.

hospitium, --i i . n. . (o -s•.):

gast-rrijheid _

~hs rni"n dschap.

hcstis , -i:;. •'1 .. 1i-st.l: vijand. hL&c : {; ~. - :·h~n . zove r . h un::am::s, -a. - tLl?l • menselik. besch a afd. h umilis, -e: nederig laag . gerin g. onbednidemL

L ia do, -1eei. -1ncttun . -ere; ik werp. \~erp up . i a ~ tura, -ac: _ f. _ 1 a -st . \ : >erl ies, opofferln~·.

iam ; rcetls . nu. eindelik : - non. niet meer. ihi ; daar. idem iea•lem _ idem ) : dezelf d e. te•ens . idoneus , -a. -um: ge~chikt, pa.ssend, gunstig. ignis, -is . n1.. (i -st.); ruur. ille 1illa . illud l : die. gene_ Illyricum , -i. n., (o-st .); een Rom. p ron ncit'. Istrie. Dalmatie en Herzegovina bcrnttende. immitio, -mis i. -mis!'um, -er e: ik zend in, laat uitrukken, slinger weg, la at zakk en.

imperlimentum, -i. n., (o-s: . ); hindernis: plur.: hagage . impedio, -i•i. -itum. -ire: ik ~-crsper. >erhindcr, bdcmrner . impello, -puli , -p uh wn, -ere; ik zet aan _ drijf aan _ imperatum, -i. n .. lo-st. ) : he>d . imperium, -ii . n .. (o -st.); be>el. opper bcvel. macht. heersch appij. impero, -avi, -a.tum . -o.re: ik bevcel , be ved te Jcveren: p~ rt. p. imperatu m ; bc.-el. impet?o, -r.v 1, -arum. -are: ik ..-erkrijg. impetus, -a> . I•L . ll -st.) : aandranq . aan ,-al. n as tuirn igheid importo , -a•i. -a· -.m. -arc : ik breng in. voer in. improvisus , -a - -um: on >oorzien. onver,;_-acht: lex_ de) iwproviso; onvcrwachts. impubes, -eris; niet rnanbaar. onf;ehuwd_ imus : zi~ iuferns . in , a 1 c.11cc . : in . naar , ot , tegen. op: b i c _ abL: in. op. over. bij, onder. incendo, -di . -sum . -ere; ik steek in brand. hits aan. zet aan . incert as, -a. -um; onzeker. incipio, -cepi, -cepmm . -e re ; ik begin. incito, -avi. -a.tum . -are: ik drijf n.an . rui op. verwek. incolo, -colui . -culturn . -Pre; ik woon. be woou . incolumis, -e; ongedeer d_ incommodas, -a, -um ; lastig. on~n st ig: n. inco=od um . -i o:>dee!. ongema k; adv_ incommode. incredibilis, -e: ongeloofl ik. ongehoord. incuso, -avi . -aturu . -are: ik beschuiW.g. verwij t. inde : v andaar. daa rop . indici um, -ii. n ..
85 indictus, -a. -um; ongezegd : indicta causa ; zonder rnrm van proces. indignus, -a, -um; omrnardig. onbetamelik; adv . superl. indignissime ; op de smadelikst-0 wijze . inductus, part. p. rnn induce. -xi , -ctum. -ere; ik rncr in . drij [ aan . orukleed. ineo , -ivi of - ii. -itum. -ire ; ik ga in, -begin, aanvaard . neem. inermis, -e; ongewapend. iniarnia, -ae, f. . ( a.-st . l : slechte naam, scb a nr1e . infectus, -a. um; ongedaan , onverricht . infero, -tuli. -latum, -ferre; ik breng , werp , >Oer in, doe aan . breng bi j; signa infel'O; ik ru!' op tegen. inferus, -a. -urn I 3nperl. in fimus en imus 1 la ag; in do comp . en su per!. ook = gering . inficio, -feei, -feet.um . -ere: ik besmeer , b<>seh ilder. infimus; zie inferns . infirmitas . -ntts , f.: z<xakte . on vas, heid, wankel!'1oedgheid . infirm as, -a. -um ; zwak . on >ast. versn.nigd .

infra, c. acc.; ender, beneden . ingratus, -a . -urn; ona angenaam. rnun1cus, -a . -urn: vijandig. vij and. iniquitas, -ati f. : ongelijkheid . one ffenheid. or. gun, cige liggini;. onbillik beid . iniquus, -a.. -urn: o neffoo. ongunstig. onbillik . initium, - 11. n .. lo-st. ) : begin. iniuria. -ae . f.. (!Ht. ); onrecht. beledig in g. iniussu I abl. ) : zondec bf.vel. inopia, -ae. f .. fa -sr. ) : gebrek. inopinans, -nris: niet .. ermoedend. inquit, :'le pe rs. ,.. ir.quam: zeg ik . inr.: zie- irr. 0 •

insciens, -ntis; nic> <'etend . zontl er ; het > te 1'\eten. inseq 11or, -secutus sum . -scqu i : i.k • tr· ,-olg . volg. insidiae, -arum. f.. la -st. ) : b inderl aa.g. list, a anslag. insimuJo, -avi. -a tom, -ar<': ik heticht . - besch uldig. insisto, -st iti . -ere : ik treed op. ht,ud rni j bezig met iets. insiitno, -ui , -utum , -ere: ik srel •op\ . !eg an n. begin . Yero rden. ::. tel in . 1naa k

gereed, onderr it ht. institutum, -i. n., (o -st . l ; in.ste!ling. ge woonte. bedoeling . instruo, -xi. -crum . -ere : ik bon"· - . '""l'JJ· . stel op . richt in , ,·oorzie >an. insula, ae. f .. (a -s t.); eiland. integer, -gra, -grum; onbesch arl.igd . on geschonden. fris. nog niet be,\iot . intellego, -le xi. -lectu m. -ere : ik bemerk. bi>g r ij p. intendo, -di, -sum en -turn. -ere : ik ber voornemens; pa.rt . p . intentus : opn .erk z~::im. bedacht. be zig. inter, c. ace. ; tussen . omler . gedurentle inte r se: onderl ing. " ede rkerig. intercedo, -cessi, -eess um . -ere : ik nee• tussen beide. verloop. besta. intercipio, cep i . -ceptn m. -ere; 1k onr!er sehep . q 1.ng '1p . neem gevangen. interdico, -xi. -ctm n . -ere: ik ont zeg . >e1 hied : - aqua e ' i!!ni: lk verban. interdum; sou1tijfls . int erea ; int ussen , onderwijl. intereo, -ivi uf-ii. -itum. -ire ; ik ga 1 gronde . kom om. inte1ficio, -feci. -fectum. -ere; ik tlood intericio , · ieci. -iectum . - ~ re : i.k wer plaats : er gens) russen . interim = interea . interior, · -or is ; meer naar binnen gel

gen: ]Jlur. inter iores; be'l'l'oners van bet hinnenland . interrnitto, -n:isi, -missum, -ere : i\.: la a c tu s;e u be ide , breek af, staak. laa• n_;:_Jrbijgaan . 't P as s iY11ill ook; ik lig er rn~.en, laat na, houd op. interpres, -er is , m.; tolk. intersum, -fai, -e5se; ik ben tn 55 ~ o 1lJei•H. hen t cgenwrn rdig (b ij J . nccm dee! : inttresr : het is n m belang. intervall nm, -i, n. , (o-st. ) ; tussenruim te . afs tand. intervenio, -vcni. -rnntum, -ire; ik >erscl• ijn. intra, c. aec . : binncc1 introduco, -xi. -cturn . -ere; i.k • oe r m. inutilis, -e : on bruikba ar , onnut. inven io, -vcn i, -ven tu m, -ire ; ik vio d, trcf a:in, verneern. invito, -a vi , -at uni , -are; ik oodig ui t , n-r!,)k .

invi tus , - :i. . -um : on >< illig. ongaarne . ipse (-:\. -um) : zelf. juist. r eeds. irru mpo, -rupi, -rupt nm, -e re: ik dring hir:ueu .... ~o r r n~ ij in. is .. a . i•l • : die . diegene, hij: ea. <:enwo. rd ige Boulogne. iubeo. i11s - i. iuosurn . -ere ; ik be,.-Pel. laat. iudicium .- ii . n. lo-st. ) ; gerecht, oordeel, rnnnis . mening. iugum . -i . n., (o- !.) ; juk. bergrug. Iura, - ~e. f., (a-st .) : bet grensgebergte

tus;en de TI ell·,,fiers en de Sequaners . lu ppiter, fovi, . JJJ. : de oppergod bij de R.)JLeincn . broe
L. L =50 . L = L uciu s. labor, -or; s , m . ; arb eid, rnoei te, inspan· ning. Iaboro, -avi . -a tum, -are; ik span mij in,

ben in moeilikheid , - nood. - gevaar . il;: l iju. Iabrum, -i , n., (o-sr.) · lip, rand. kanr . lac, ., :1s , n.; melk. Iacesso, -i>i. -it um , -ere; ik daa.g uit, terg, grijp a an . lacrima, -ae. f. . (a -st. ) ; tra.an . Iacrimo, -avi , -atum. -are; ik storr tra11en . ween. laetitia., -ae. f. . •::>-st. ): bl1j•bd1ap. nct:kheid. latit ude, -in iii . f. breed re . uitge-rr--kt · heid . La.to brigi, -orum, 01 • • (o-st.): ccn Ger· nr•a ns volk aan de bronncn van de Do· na u en de Neckar . latro, -onis, m . ; rover. Iatorcinium, -ii. n . . (o-s t.) ; ru>erij . roof· ·o~ht .

latus, ·a .-um; breeti , uitgestrekt : ad v. late {1·o mp. btiru; ). b.v . longe l:i.t?que : .,;ijd en zijd . latus, -eri•. n . . (s -st. ) : zi jde , zijw:rnd, Ea nk.

laus, -dis , f. ; lo f, roem .

Iongus, -a. -um ; lang: na \is longa.; oar·

Jegat.io, -on is , f .; geza ntschap . legatus, -i, rn . , (o -s r.) ; gezanr, onderbe-

lo;sd1ip : did longior : een late re tijd; longum esc; hei zou re lang duren; '"1' - !on!!e . korn p. -iu s , sup . -issime) ; l'ln g . '\""€f? Vr'lTC\\eg . loquor , locut ns sum, loqui; ik spree k. luna, -ae , f. , ( a -st. ) ; maan. Lutetia, -ae, f.. (a- st. ) : (het tegen woor· •1ige) P:> r ijs. lux , -cis . t. : licht. dag _

\·elhebber . legio, -on is , f_; legioen, regiruem. Lemovices, -um, m .: een Eehi0s ,-olk ten we'-':en .- _d _ Ar.-erncrs. lenis , -e : zacht. mild. ~dv ., leniter, (comp . len ius) . Lepontii, -ornm , m., (o-s t.) ; een K elriese \·olk starr1 in de naar

!wn geno1._~ rnde

Alprn. Le vaci -ornm , m .. io-s t . ) ; een J\elgiese volkst:l.m , klienten Y.d . Ser,[~rs a'rn de li nker never rnn de Scheide . levis, -c : lichtzinnig.
lex. li·g-i5 . f. : \Vet. L exoYii, -arum, m., i'o -s t .); Een E:eltie£ volk aan de Oce1:1n, hoofdsta d ::-; ,,yj,,. magi is. het tegenwoordige J,i,ic-ux . libens, -ntis ; g e ~ill ig . g1arne ; ad v. li be:::t':r •comp . liber.tim ) . liber, -e!·cii. -t-ruu1 ; rrij: ~d L Ilbe re . ci·mp . lib.riu~ · ; nij . vr ;J lllt . . liberaliter; op cen de nije a.an ><"a ardi;e wijze. yriemlelik. liberi, -c•rnm , c .. \ O-s t.); kinderen . licet, li•.:uit en licit 11 m eo t. -ere: h<=t i~ ge 11nrl<:
M. M.

=- }f Hc"1>.

maestus, -a . -um; treurig. magis; meer : st:perl nnxime : mees· . magistratus, -us. ir.. 111 -st. ) : overheids· ;,rnbt, be::tmbte . o,·erheid .

mag nificus, .,,_ -um : prachti;! . heerljk. magnitudo, ·in is . f. : grnotte, sterkte. mag nopere, (r:ok rnagno opere) ; biezor.· der. zerlr.

magnus, ·a . -urn : groot ; maior , (ma xi mus) natu; cutler londst) ; rn a iores; di ,~oo roud~ rs.

maiestas, -n.·i; . f.: majesteit. waarnig heitl. ac h tba arheid malacia, -ae . f.. la -st .) ; winds ilte. maleficiu m , -ii. n . lo -st. ) : em·e!daad , bi 1 ~d.Plin z .

mandatum ,

- 1. n. . o-st. l : opdracht. man do, - ~,- i. - ~'nm . -are : ik draag OJ hr,ee\ : litt•·ris- ; ik teken op ; n f'l ::<-V· - : ;;;: he.:ee f ru ij op de vlucht . Man dubii. -crn m . m .. >' o-s t.); eeo Kelti ' c,lk aa n ,le or rspt
88 manipulus, -i. m .. 10-s t.1 : manipel 1h et clenle clee! n;n een cohors; z1c dii wooril ) . Pen komp-,njie ' an 100 tot 120 soldaten. manus, -ns . f., (u-st. ) ; hand . bencle; - ferrca: enterh aak_ · mare, -is, n ., (i-st. ) ; zee . maritimus, -a . -um; zeeMars, -rti,;. m. : de gocl rnn de oorlog bij de R nmeineu. mas, ma ris . m. . Ii-st. ) : mannelik. :n:ir1 n etje. mater , -lr is, f. moeder : --fanriliae: lmis m oed.•1. materia, -ae _ f., ( a-st.\ : bomn to i. t im merhout . materies, -ei . f.. 1e-st.) : = ma teria . Matro na, -ae . i. . 1 n-st. l : de :.fame. maturesco , -rui . -er e : ik rijp . ,,-on1 r ij p. maturo, -a >i. -arum. -a rc : ik bespoedig, mn.ak >poed . maturus, -a. -um ; rijp . tijdig . vroegtij dig: acl v. mature I sup. m at n rrime l. maxime ; zie magis. mediGcris , -e: rniddelmatig. matig : ad -.. mediocr iter . medius, -a . -um : midden-. in h et m idden: m edia nox: middernachr. memoria, -ae. f. . l a- st .) : aanrlenken . geh eugen. Menapii , -ornm . m _. (o-st.l : een B elzir:s volk aan de m ondinl'en rnn de Scheide en
m eridies , -ei . f., ( e-st .) ; middag. zuide n _ -m et; aeh tf' r rnegsel achter pronomina = zelf. m iles, -it is . m. ; soldn a t. militaris; -e: krijgs -. oorlogs -. m ill~ , lplur. milia ) : dnizeod. M in er va , -ae . f .. l_ a -st. ) ; de godin van de krijg;;k·~m t en rnn de h and werkeo b ij de Homei.nen ; dezelfde godin "-ordt bij de Galliers Yereerd minus , 01inoris: minder ; mm tme : her n,ins• . geenszins. mirus , -a . -urn ; ye,nmdt>i-lik. miser , -era . -erum; cllendig. ongel ukkig_ miseror, -?.tu s ;;um. -r.ri: 'k bcklaag. bej;1n1_mer . mitto. rni5i. wissutn. -ere: ik zeni . momm . -ere; ik be,,-eeg W!·ccijder; cas tra movere : ik breek de ie!:'.ff'['lo
0

80 bij compa r. tum ; plus, plnrimum ) ; multo . munio, -iv i. -ituru . -1re : ik venterk. ver sch ans: leg aan. munitio, -on is . f.; het ver~chan:::en. dE' verscha nsir1 g. munJt us, -a . -urn: \ E·r~chan st . m.ur t:s,

-l.

m.

Io-s t.) . ruuur.

nam ; wavr. nanc!scor, I'a.crus ien oanc t us i su m . nan. cisci : ik krijg. vim'! . hereik . Nantuates, -ium. m .. I i-st. 1 : een Kelties \-olk in :-:=.1 '>·o~·e. nascor, nat11s :; uP.1 . oa se l : ik W ·~ rd gdJO· ren. on rs1a. natalis, -e : geboorte. natura . -ae . f.. (a- st.) natuur. aarneraria . las t· . tran qpo rrschip.

ne; uiet . o pd:it nier.
en :\faaa .

neu ; zie neve. neuter, -tra - irum; pc-en va n bP~den .

neve 1of ncu ·, . of (en ) 1iat uit"t . nucb .

nex .

.,,; ~.

f. · 1lu1d i dco r geweiil 1.

nihil ; nict~. geen sz tt> S: non nihil : e'.Hgszi ns. nihilo; nie! s 1 bij :om p ar . \ . nisi; indicn aid . ' enzij : Jao. nobilis, -e : bekend . edel. nobi!itas , -ati , . f. : roPm . ailel noceo, -ui . -irntu . -(>re : ik ~c b aa1l. noctu : in l1e 1~achr- 11les nncbt s 1. nocturn us , -n . - ur!J : tcacbtel:k nolo, n"lni. nolle: ik ,_-i[ niet. nomen. -inio, n .; naam: - do : ik rnij Clan .

nomir!atim: met \·an d.e nan.nL ncn : nit>t. nondu m; rHJg niet . nonn ullus, -a . -um : ~mg . een t nmelik. noster . -t ra . ·t n;m: on;;. notus, -a . - 11111 : liekewl. Nov iodunum, -i , n .. 11i-st .) ; ;;t a r! a1 11 her land mu de BicuriQ"ers. h) in la r.d ,·.d. Haeilni:rs. c) it> ' t land v.d S u\.~ss10nen .

n1Jvae; on1;n:·n e1in.g : ui~t-rste :

ne vi ~ s trr1 nm

~ op .

no vi5simus n.;rnen: achter

hoeiie. nox , -c ' i-; . f. ! i--r.l : nae ht. nul! us. - .1 . -:1m : ::;een.

numerus, *i . :tl. . h~i·l. .r nnzien.

• 0 *3r . 1

,eera t.

hoev eE

Numidae, -1>rnm . m .. 1:i- st., : de ben-one van :\ nm idi ~ . een '1eel >nn .'\lgiers . numquam ; nooit: non- . 0 om cijds. nuntio, · ~i.-i . · "-turn . -nrP : ik ho0<1sch?.p. nuntius. ii . ui.. 'c• ->t. l : bodf'. hmdscha per.

nnnti us, -ii . r icL r.

~i. .

•o-st. )

boo,lschap. be -

u. ob , :..: . acc . : ,,·cgcns. obf. : zie off . obicio, -iec·i. -iectu m . -ere : ik s·el tegen o vcr; plaats Vt ior. geef prij.s: \·erwijt . obsecro, -a Y i , .a,tu1n . -3.re ; ik smeek ~ beZ>rncr.

obse rvo, -a\i. - a turn . - ~:re : ik- lr.'·t op 1 ic .. s ) , bereken . neem in ;;cbr. obsesf -iL11 s. rn .: g !j zclaar . obsideo, . ..; ~di . - :;;e:-:sH;u . -ere: ~k hf-zer-. bc l eger. obsidio, -vrw;. f.: bdc;:cring. insl nirmg , nood. oht~ s tor ,

-·1:ci,;

~ 1111 .

-:c···

sm('ek . obtineo , -t i rtui . -tentnrn . -fire : ik bezit, bekl2ed. houd bezet . houd rnl. occasio, -onis . f.; gc!egcn lwirl. occasus , -u" . 1:1 . \ - R1)Es=--· .t

\Yr:.·..;tr·11 l .

occido , -ci·li. -ciou m . -ere : ik dncC: . occulto, -a n . -a.tum. -are : ik 'er!1e:·i;. ho!1cl g eheim . Occ: t!t t:S.

-:l.

-1

O!Ti lli 'S,

·P '.

t·lJ.;:. ;•: }Jt.~el. ,Ll_

cnerarius, -a. . um; 12-st. : na Yis one raria ; la ;t- . trnn sp0rtschi p . opinio, -oni:s . i. ; menin,;. verwa chting . goede n aar.a. oppid anus, -a. -u m ; s'ads-, stedelin g. oppidum~· i, n .. (o- st. l :
opus , -cri~ . n . . s-st. ) ; ''erk, ha nde~ rt c id: qu:inro cper f: zie or:der qu nntopE r e . ora. -ae. f .. ra-st.); h'J st. oratio, -on ls . f. · rcde . rede·\-oering. ordo, -in.is, rn. : ri j . orde, gelid . rang sta-nd . orior, C·rtl!S suu .. ori ri: rk ga op ontsta i st~n:J. :_u·: s1.:1 orien s: 't Oosten. Osismi , ., rum. m ., <0-5'.1 : een Keltie9 \ ·1ik. in be t :-;\:-:telike c:-r·ilf'eitt' ....-an Bre 1

t:i.gnr.

- r::n : \Crhn r'.!-:-n . !!t.""-ht i!:

occupo, -avi. -a tum. -a.re: ik m2ak rnij lllP ... "'.' rl r ..-.-a.lJ. ~--eze~ : rarr . p . uccupatll5: bezig. oocurrc, -curri o f c~i..:u rri. -cursu n1. -ere; ik ontmoet . ijl to•' . ~-,1 los. kom . Oceanus, -i. m . lo -st. 1 : Ocea~n . ..\rlan· t iese ,-1ct.:aa11 . X oordzee.

Octo1u rns .

officiu m, -n. r. ( o-st. ) ; plicht , dien st· a mbt . omnir:o: i;cbed en al, ·.-dstrek,t, in ' t geheel.

liL.

c-.. . r.::

t'dl

r!a::i'"~

1[1

be .. ;eb1eJ ·~-an de \·eragre-rs aan de D ruentw. offendo, -r.1i . -~nm. -ore : ik stoG' lm ij) . helierli;;. offe ro, -o!J1 uli . 11hlatuu1 . cifferre: i'· hied a an . ;;eel 1_0,·er) . breng <-UHL

P.

P . P:1blius . pabulatio, -r n ;, _ f. ; r agPren . pabul um , - t. r. .. 1'0 - se:-. 1 : roP.dt_·r. foera.ge. paco, - ,_1 Y l . -Htum. - a re:;~ l_· r 1:?ngtot rurl. tot ,.12.Jer"erping. paene; bijna . pagus, -i . rn .. c--t.) 1forp . clinikt . palma , -ae . f.. a-sr.): t rndpalm. palm-

palus, -ud is, f.; moe tas , stilstaand wa·c r . panda, pandi , pansun -. en pass um- e:e; ik orcid uit, srrek nit. par ; gelijk , opge'\\a55cn ; adv. pa r irer. paratus, -a, -um; be reid .,;ereed , wege· ru~L.

pedester, -cr i.o. -tre;

!<'

rne t, me· -. hn
peditatus, -us, ru .. \u-st. ) ; we· ,-c.!k. pellis, -i5. f.. \i -st. J; linid . H'l, teu•. pello, i,epuii. puls1:w, -core; ik Yerclrijf, sla up
par co, pepen:i. par:,trm : -err::; i.k spaii.r. Parisii, -orum, ru., (0-st.1: een 1'eitie•

pe nitus ;
rnlk iu cle otreken van Parijs . paro , -u\-i, -.:trnm , -a re; Lk n1.iak ~ereed,. lwreid . nia~k toebcre idocieu t u:, rcrwerf. pars, -i is, L: 3.tt; ik ,:uI·i. i:erdrn.~L;. P :t:"t. r!'3.l':-i . a~$ 3'Jj. f
midJel >an; per 0 <'; uit zich ?elf, , -a n zdf. per clec 5: bij Je go
pa.ucitas,
>eel gd
pedes, -i:is, n:.:

\·oetga u gc~·.

vo~·:kncch l:.

llt"H1~

u\t:f,

hoor.

>;ell Jreu. gt!heel verJ.orven . pe rdUCO, -sci , ·Ct Um . -ere; ik, ureng \O>er) , t rek. perequito, -a n, -arnru, -are; ik rijd t us · sen •loor. rijd rond . perfero , - r11lt. -btum, -ferre; ik b ren~ ovc'r . -a a n, wrbreid, tlOOr3' a . perficio, -ict'i . -fu: twn, -ere; ib: voltooi brf:'!lg ten eintle . bE:\Yerk . perfidia, -ae . i. , 1a -st.}: trouwelooshei
-;\ 1

- 1,UJ :

JGUr.

perfuga, -"'· ' .. . 1e1 -s-. 1 ; '"'·erlopen . perfugio, -! :: ; :. ·t."re: 1k >luc-bt. loop o,·e1 periditor. -ams c·mi. -".-,1a.r . pe ri;:ultun, ·l . • . . 10-s t . 1 : :;evaar, proe peritus, -a. »:m : ervaren in, bekend me p;~iego, -1· ;;i. -kc•um, -ere: ik lees doc permaneo, · U·!. -nsuru . - ~re : ik bl: _.,d nrc:c .. l. v"1 h'1 ri . ·morum ere- ; ik bewe€ perpetuus , -<.. -um; una fgebrok,en, voo 1brend : ad,-, perperuo. persevero, -aYi . . ,,·,~. -are: ik vblhari persto , -sriti. -s tan:rno . :stare: ik volhaJ

90 nuntius , r icht.

- Jt,

m ., lo-st.) ; boodschap, be-

u. ob, c. acc. ; ·wcgcns. -0bf.; zie off . obicio, -ieci, -iectnm, -ere; ik stel tegen ovor ; plaa.ts voor, geef prijs, verwijt. obseel'O, -avi, ·a. tum, -are; ik; smeek, bezweer_ -0bservo, -a.vi ,- atu m, -are : ik let op (iets) , bereken. neem in acht . obses, -idis. m. ; gijzelaar. obsideo, -sedi, -sessuw, -ere; ik bezet. beleger. obsidio, -onis, f.: belegering, insluiting , nood. obtes~or, - a~us sum . -a,n: ik bezweer smeek_ obtineo, -tinui. -tentum, -ere; ik bezit, bekleed, hood hezet. houd vol. occasio, -onis , f. ; gelegenheid . occasu.s, -us , m .. (u-st. ) : ondergang, (- solis= ·t \V-esten ) . occido, -cidi, -cisum, -ere; ik dood . occulto, -a vi , -a turn. -are; ik verberg, hourl geheim_ occalbs, -a. -um ; verborgcn . geh ~ im . occupo, -avi , -atum , -a.re : maak mij . meeste r >an. bezet : par t. p. occupatus ; bezig. occurrc, -curri of cucurri, -cursum, -ere; ik ontmoet, ij l toe. ga los, kom. Oceanus, -i, m ., (o-st.J; Oceaan , Atlan· - t.iese Oceaan, ~oo rdzee. Octo!lurns, -i . m .. (0-st .) : eeu p!aats in het gehl~d ;-an de Veragrers a.an deDruentia. offendo, -di, -sum. -ere; ik stoot (mij) . beledig. offero, -obtali, oblatum, offerre; ik bied aan .. geef (over) , breng aan .

*

officium, -ii , n. , (o-st.) ; p1icht, dienst • ambt. omnino ; geheel en al. rnlstrek;t , m 't geheel. omnis, -e : elk. geheel , al. onerarius, -a, um ; last- ; na vis oneraria ; last -, tran5portschip. opinio, -onis, f.; mening, verwachting. goede naam_ oppidanus, -a , -um; s tads-, stedeling_ oppidumJ -i, n. , (o-st.) ; stad, vesting. opportuifi{s, -a , -um; gunstig , geschikt. voordelig; adv. opportune. oppugnatio, -onis, f.; a anval, belegering. oppugno, -a vi, -a tum, -are; ik val a.an, bestorm. opus, -eris, n ., (s·st. ) ; werk, hande art ~ id; quanto opere; zie onder quantopern. ora . -ae . f., \ a-st .); kust. oratio, -onis , f.; rede , redevoering_ ordo, -inis, m. ; rij. orde, gelid , rang stand . orior, ortu s sum. onn ; ik; ga op, ontsta, stam af; sol oriens; 't Oosten. Osismi, -orum, m ., (o-st. ) ; een Keltie9 volk in het westelike gedeelte van Bretagne. ostendo, -tendi. -teruu m en -tentum , -ere; ik toou . vertoon, tcon a.an .

P. P. Publjus. pabulatio, -onis , f.; 't voederhalen, foe rageren.

pabulum, -i, n., (o-sr.) ; >oeder, foerage. paco, -avi, -atum, ~ re; ik breng tot rust, tot onderwerping. paene; bijna . pagus, -i. m-. (o-st.), dorp, distrikt_ palma, -ae, f., (a -st.); handpalm, palm• boom.

palus, -udis, f. ; - moe1as, stilstaand water. pando, pandi, p ans un-. on pass um- ere ; ik breid uit , strek uit. pa·t ; gelijk, opgewassm; adv. pariter. paratus, -a, -um; bereid ,gereed, toege· rust. parco, pcperci, parsl'.m, -em; ik spaar. Parisii, -oru~, m ., (o-st. ) ; een Keltiei vo lk in de streken van Parijs. paro, -a Yi, -atum, -are; ik maak gereed, bereid, maak tocbereidoelen tot , >erwerf. pars , -tis, f.; dee!, r ichting , !;:ant, opzicht, partij ; plur. partes ; rol, ambt, partij . partior, partitus sum, -iri; ik deeL parvulus, -a , -um; jong , klein. onbedui· dend . paryus (m inor, minim us) , a, um ; klein, gering. passus, -us, m., (u-st. ) ; schrede , (ongeveer 5 rnet) _ patefacfo, -feci. -facturn, -ere; ik open, maak begaanbaar, rnaak openbaar. pateo, -ui, -ere; ik sta open , strek mij uit . pater, - tri~, m.; vader; plur. patr~s; •a deren, voorouders. patior, passus sum, pati; ik duld. verdraag. P ar t. praes. als adj. patiens; getluldig. Yolbardec:d; ad v. patienter. paucitas, -a tis. f. ; geringe voorraa
pedester, -tris, -tre ; te met, voer-. land-. peditatus, -us , m., (u-st.) ; Yoet·rnlk. pellis, -is, f . , \i-st .); buid , vel , tent. pello, pepuli, puls um , -ere; ik verdrijf, sla op de vluch t . penitus; diep inwaart s . per, c. acc .; door ,o, er, gedurende, door middel va n; per sc ; nit zich zelf, van ze!L per deos; bij de goden. perangustus, -a , -um; zeer nanw. percipio, -cepi, -ceptllm, -ere; ik gewin, neem o>er, hoor . perdit us, -a ' . um ; ,-erloren' geheel verdor ven. perduco, -xi, -ctum. -ere; ii;; breng (over) . trek. perequito, -a.vi, -atwn , -are; ik rijd tussen door, rijd rond. perfero; -tuli, -la.tum , -ferre; ik breng over, -aan, verbreid , doors•a . perficio, -feci . -fectum, -ere; ik voltooi, breng ten einde, bEowerk . perfidia, -ae. f., la -st.J; trouweloosheid . perffingo, -fregi , -fra~tum, -ere; ik breek door. perfuga, -,w. m., (a -st.); overlopea . perfugio, -fugi. -ere: ik vlucht, loop over . periclitor, -atus sum. -ari ; ik bep•oef, loop gevaar. periculum, -i, n . . (o-st.J; gevaar, proef. peritus, -a, -um; ervaren in, bekend met. pulego, -legi, -lec'um, -ere; ik lees door. permaneo , -n5i, -nsum, -ere; ik _ blijf rnortdurend, volhard . permitto, -misi, -mist um_, -ere; ik st-0rt, slrnger, geef O>er; veroorlooI. permoyeo, -movi, -motu.m ere- ; ik beweeg. perpetuus , -a, -um; ouafgebrok,en, voortdurend; adv. perpetuo. persenro, -an, -at~. -are; ik v'Olhard. persto, -stiti, -staturos. stare; ik volhard.

92 persuadeo, -suasi, -snr.sum, -ere ; ilt overreeif, overtuig. perlerreo, -ui, -itum , -ere; ik dc:ie (hevig) schrikken. pertUPbatio, -onis, f.; verwarring. perturbo, -avi, -atnm . -are; ik breng m verwarring. penenio, -veni, -ventum, -ire ' ik kom aan , bereik, geraak pes, -dis, m .; voet. peto, -ivi (ii) --itum, -ere: ik streef naar ' zoek (op), begeef mij naar, verzoek , ga los op. phalanx, -ngis, f . ; slagorde. pilmn, -i, n., (o-st.) : werpspies. pilns, -i, m., (o-st.); peloton (manipel) van triariers ( triarii = de oads'e en dapperste k:rijgslieden, die de reservetroepen uitmaalden.) Pirnstae, -arum, f ., (a-st.) ; een Illyries volk. Jlaceo, -ui, -itum, -ere ; ik behaag; pla·cet, bet wordt goed gevonden, - besloten. planities, -ei, f., (e- ~t.); vlakte . plebs, -bis, f., (i-st.); en plebes, -ei, f., (e-st.), plebs; de mindere volksklasse. plenus, -a, -um ; vol, volledig; a4v. piene; ten volle. plerique, pleraeque , pleraque; de meeste(n~.

plerumque ; meestal. • plwr, pluris; meer (si;perl. plurimus) . pollieeor, pollicitus s= , -eri; ik beloof. pondns, -eris, "11., (s-st.); gewicht. zwaarte zwaar gewil'ht. pono, posui, positum, -ere; ik plaats . leg (neder) , stel, sla op ; part. p . positus, gelegen. pons, -ntis, m ., (i-st.); brng. populatio, -onis, f.; plundering; verwoesting.

popnlor, -atus sum, -ari ; ik plunder. verwoest. populus, -i, m. , (o-st. ) ; volk. porta, -ae, f ., (a-st. ) ; denr, poort.

porto, -avi, _-a tum, -are; ik clraag, neem mede. portus, -us, 1!1 ·, (u-st.); haven. posco, popo sci , -ere ; ik eis. possum, potui , posse · ik kan, vermag, heh invloed; fieri po~t ; het is _mogelik,. pest; daarna, later. post, c. acc.; achter, na . postea; later , naderhand. posterus, -a , um; later , volgend; in posterum ; voor de toekomst ; posteri ; nakomelingen ; super!. postremus; laa-tst. post~ru; nail at . postridie; de volgende dag. postulatum, -i, u ., (o-st.); vordering. ~is. postulo, -avi, -atum, -are; ik verlang , eis. potentia, ae, f., (a-st.) ; macht, inv'ioed. potestas, -ati , I .; mach•, gelegenheid, verlof. potior, potitus sum , potiri; ik ma ak mij meester . praeacuo, -ui, -utum , -ere; ik maak van · voren puntig, - scherp. praebeo, -ui, -itnm, -ere ; ik verschaf, veroorzaak. praecaveo, -ca vi , -cautmn, -ere; ik ben op mijn hoede. praeeedo, -cessi, -cesf!nm , -ere; ik overtref. praeceps, -ipitis, (var caput) ; hals over kop, steil. praeda, ae, f., (a-st.) ; buit. praedi~G, -avi , -atum, -are; ik maak ( ope~) bekend, roem. praefedus, -i , m., (o-st.) ; bevelhebber, opzi~hter.

93 praefic;_io, -feci, -fectum, -ere; ik stel aan 't hoofd, geef de leiding (van icts). p raemitto, -m1s1, -missum, -ere; ik zend ·rnoruit. p:·aemium, -ii. n., (o-&ii. ) ; beloning. , p raerumpo, -rupi, -ruptum, -ere; ik breekscheur (van voren ) a.f ; pa.rt. p. praeruptus, steil. praesidium, -ii, n .. (o-st.) ; beschutting, hulp , bezetting, veischa.nsing. praesto, -stit i, -stitum. (-statum) -are; ik overtref, sta. in voor, verricht, bewijs (een dienst), geef blijken van, lever; praesta t, het is beter. praesum, -fui, -esse; ik sta a.an 't hoofd, voer bevel, heb de leiding; prnesens, tegenwoordig, aan wezig, ogenblikkelik. praeier, c. a.cc. ; voorbij, behalve, tegen. praet erea ; buitendien. prehendo,-di , -sum, -ere; ik grijp, neem. premo, pre i , pressum, -ere; ik druk, dring, bena.uw. prendo ; zie prehendo (prex, precis) ; bij C. alleen in de plur. : preces ; gebed , verwens ing . pridfo; de vorige dag; -noctu ; de vorige nacht ; --e. acc.; de dag voor. pirmipilus, -i, m., 10-st .) ; aanvoerder van de eerste centurie van de triariers (zie pilus). prim«?_; he' eerste , in 't eerst. primum; (bet) eerst : qua.m- ; zoJra. mogelik,; cum- , ubi- ; zodra als. primus ; zie prior. princeps, -ipis, rn.; cerate, voomaamste; bewe~r . aanblazer . principdns, -us, m., (n-st.); voornaamste plaats, leiding, hoogste wa.~rdigheid . prio1, -oris ; eerste (van twee) , voorste; adv. prius; eerder; priusquam; voorda ; sup. primus; eerste . voorste; primus

quisque; de eerste de best e ; pl'imum agmen ; voorhoede. pristinus, -a, -um; noeger , vorig. priYatim; als privaa!persoon, op eigen gelegenheid (niet van ambtswege). prhatus, a, -um; privaat , persoonlik , geen publieke betrekking bekledende. pro, c. ab!.; voor, in de plaats van, als naa.r. probo, -avi, -a.tum, -are; ik keur goed, geef mijn goedkeuring te kennen over , geef be"l>ijzen van, doe geloven. procedo, -cessi. -cessum , -ere ; ik ga voorwaarts , ruk op, ga vooruit, gelukkig a.flopen. procul; ver, in de verte. procuro, -avi, -a.tum, -are; ik zorg voor. procurro, -curri of -cucurri , -cursum; -ere; ik loop (voor)uit, ruk voorwaarts. proditor, -oris, m.; verrader. prodo, -clidi, -d1tum, -ere; ik deel mede, geef prijs. produco, -xi. -ctum, -ere; ik breng, lever ui t . lok been, rek . proelior, -atns sum, -ari; ik lever slag; strijd. proelium, -ii. n . , (o-st. ) ; gevecb~, slag, strijd. prdectfo, -onis . f.: vertrek, aft-0eht . proficio, -feci, -fectl: m, -ere; ik maak vorderingen , vorder. bewerk. pro!iciscor, -fectus sum, -sci ; ik vertrek, breek op , ga uit. profligo, -avi, -a.tum, -are; ik versla. profluo, -fluxi, -fluxum, -ere; ' ik ontspring. profngio, rugi: -ere; ik vlucht weg, ontvlied. prognatus , -a, -um ; afstammend, gespro· ten. progredio1, -gressus sum, -gredi; ik g1 ( tr!lK ) vooriiit.

94 prohibeo, -ui, -itum, -ere; ik houd af , v erhinder , sluit baitcn, beschcrm . proiGio, -ieci , -iectum, -ere; ik werp (weg) , geef op, geef prijs: part . p. proiectus ; uitgestrekt (op de grond) , nederliggend . p1omitto, -m.isi,- -missum, -ere ; ik laat vooruit gaan, laat groeien . promoyeo, -movi , -motum, -ere; _ ik bew eeg voorwaarts. pronuntio, -avi , -atum, -are; ik ruaak openlik bekend, sp1 eek luide nit. prope (propius, proxime) ; n abij (ook als praep . c. acc.), bijna; proxime ; k ort gelegen. propinquus, -a, -um; nabij (gelegen), verwant. propio! (proximus) ; naderbij (ook c. acc.), pl'Oximns; volgenil , vorig. propono, -posui , - po~itum, -ere ; ik stel voor (ogen) , scheta. p1oprius, -a, -um; eigen , kenmerkend . propter, c. acc.; w egens, uit, van( wege). propugno, -avi, -atum . -are; ik strijd (van uit een plaa ts). H rdedig . propulso, -avi , -a tum, -are; ik verilrijf, weer af. prospicio, -speci , -spe-ctum , -ere; ik zie voor mij u it, zorg voor. p10iinus; verder , terstond . proximus ; zie propior. p10ventus , -us, m. , (u-st .) ; afloop. p10Yideo, -vidi, -visum , -ere; ik zie vooruit, zorg voor . pronncia, -ae , f. , (a-st .); aIDb t , winge-

west. publicus, -a , -um; de staat betreffende, staas-, openboor. p ublicum; staatskas. res P!'blica; staatszaken, staat; adv. publice, van staatswege. pudo1', -oris, ID. ; schaam te, gevoel van sehaamte. pngna, -ae, f. , (a-st.) ; strijd, geTecht.

pugno, -a '"i, -a.tum , are; -ik strijd . pukis, -eris. ID., (s-st. ) ; ""stof. purgo, -avi . -:>!um, -are ; ik zuiver, rechtvaardig. puto, -avi, -atum, -are; ik meen , geloof, houd voor.

Q. Q. = Qu in tus. quaero, -sivi, -situm, -ere; ik zoek, pein s op, onderzoek,, vraag quam, hoe, a.ls, dan ; bij superI. : zo ... .. . mogelik. quamquam; hocwel. quantopere; hoe zeer. quantus, -a. -um; hoe groot; n . als subst. quantum , 'hoeveel. quare; waardoor, weshalve. quartus, -a . -um; vierde. quattuor ; vier . -que (suff ix ) , en queror, questus sum, queri; ik klaag ,. bekl aag. qui ( quae , quod), pron. rel.; die, welke. quicunque (quaec., quodc.); al wie. wie ook. quidam ( quaedam , quoddam) ; een zeker ; plur.; so=ige. quidem ; zeker, altans, we! is waar. quies, -etis, f. ; rust, vrede. quietus, -a,, -um; rust ig, werkeloos . quin; rla niet. of; - etiam, ja zelfs. quinius , -a . -U!I! ; vijfde. quis, quid (adi. qui , qnae. quod), pron. interr.; wie? wat? welk ? quisqnam, quaeqnam, quidquam; iemand, iets. quisqne, quaeque, quidque (adi. qu odque) ; ieder; bij super!.: juist. quo, rel.; wa arheen , hoe; met volgende coniunct. = ut eo ; opdat des te ;__ - minus ; dat niet.

!Pescindo, -scidi, -scissum, -ere; ik breek af. .resisto, -stiti, -ere; ik blijf acht.er, wedersta. :respondeo, -di, -sum, -ere; ik antwoord . :respublica; zie res en publicus . restituo, -ni , -utum, -ere; ik hcrstd , vernienw , geef terug. retineo, -tinui , -tentum, -ere; ik. houd terug, behoud , bewaar. revetto, -t i, -sum , -ere; en revertor, re•erti . part. rcversus, -rnrti: ik kecr terug. Rhenus, -i , m., (o-st .) ; de Rijn. Rhodanus , -i, m. , lo-st.) ; de R hone. :ripa, -ae, f., (a -st. ) ; ocver. r:igo, -avi, .,.,tum . -are; ik n aag . vcrzoek . rota, -ae. f., (a-st.) ; wiel. rumor, -oris, m . ; gerucht. rursus ; daarentege n , wederom .

s · Sa.bis , -is, m . . Ii-st. ; ; de Sambre .

sazrificium , -ii, n., (o-st .) ; offer. S'.1.epe ; dikwels . sa gittarius , -ii. m . , (o-st.) ; boogschu tter. salus , -utis, f.: \'relzijn. heil . redd ing, veiligheid. s anctus , -a. -um; h ~ il ig. onschendbaar. S3tlltones, -um. en Santoni, -orum, m.; een Kelties vqlk aan de noordelike oever van de Garonne in bet tegenwoordige Saintonge. satis;. genoeg , t amelik. satisfacio, -feci. -factum·. -ere; ik voldoe , geef voldoening . saxum, -i . n., (o-st.) ; rots, steen. scientia, -ae, f.. l a-st. ) ; kennis, bekendbeid. v..io, scivi, scitum, -i=e; ik weet. si:rilro, -psi, -pturn, -ere; ik schrijf SCPObis, -is, f. , Ii-st. ) ; groove. secreto ; afgezonderd , zonder getuigen .

sectio, -onis. f. ; verkoop van buit , de te verkopen buit . sector, -atns sum, -ari; ik jaag na . • secundum, c. ace; laugs, vlak aan, naar; onmiddellik na. secundus, a, -nm ; volgend , twecde, gunstig ; secundo flumine; stroom ahvaarts . se_cus ; anders; comp. secius (setius) : nihilo--; niettemin. sed ; illa a r. Seduni, -arum, m . , (o-st.) ; een R elties Alpemolk aa.n de Boven -Rhone in het tegcnw . Sitten. se.."!atus , -us, rn., l a -st.); sen aat, raad, senaatzitting. Senones , -um . m.; eer groot K elties volk aan de Boven -Seine tot aan de Marne. sententia, -ae. f., (a-st. ) ; gevoelen , mening, oordeel. septent rio (meest . plm. -ones) , -onis, m.; de Grote Beer (sterrebeeld); het Noorden. septimus , -a. -um; zernnde. Sequani, -orum, m . (o-st. ) ; een groot K elties volk tussen de Saone, Rhone en Jura, hoofdstad Vesontio, tans Besan<;on. Sequana, -ae . m., (a -st. ) ; de Seine. seq uor, secutus sum, sequi; ik volg, begeleid. ,-ervolg, st1eef naar , zoek op. sere, ( tt>) laat (serius, serissime). servus , -i. m . . (o-st.) ; slaaf. setius; zie secus. severitas, -atis . f.; emst. gestrengh eid . sex; zes. si: indien. -non, -minus; inclien niet. sic ; -zo, aldus. sicut , sicuti : gelijk, als. sig.nifico, -a vi, -a tum, -are; ik geef een teken , geef te kennen . aignum, -i, n., (o-st.); teken, kenteken , vandel.

97 silentium, -ii, n ., {o-st.) ; stilzwijgen , stil-

tesilYa, -ae, f. , (a-st,) ; bas . silvestu, -tris, - tre ; bosrijk. sincere; oprech t, naar waarheid .

sine, c. ab!. ; zonder . singularis, -e ; enkel, enig , buitengewoon. linguli, ae, -a ; ieder (tel.ken s) een. sinisier, -tra , -trum; linker-; sillistPa, -ae, f ., (a-st) ; linkerha.nd. situa, -us , m ., (u-st.) ; ligging. societas, -atis, f. ; gemeenschap , aandeel , bondgen ootschap. sol, solis , m. ; zon. solimdo, -inis, f. ; eenzaamheid, ·eenzame plaats. solliciio, -avi, -atum , -are ; ik rui op. sollicitudo, -inis , f.; kommer, bezorgdheid. solum, -i, n., (o-st .) ;- grand , bodem. solllDl, adv. ; alleen . solus, -a, -um; alleen , eenzaam . solYo, solvi, solutum , -ere; ik maak los, beta al. Sot.iaies, -um, m. ; een Aquitanies volk, aan de Garonne. spatium, -ii, n., (o-s.); ruimte, afstand , lengte , duur. species, -ei, f., (e-st.); uiterlik , aanbll:k, gestalte, schijn. speeto, -avi, -atum, -are; ik zie nit op , hen gelegen, {lig) tegen , zie nit naar , neeii:i in aanmer king. P art . p. spectatus; aanzienlik , voortreffe.lik. speculaior, -eris, m. ; verspieder. spero, -a vi, -atum, -are; ik hoop, ver w&cht.

spa; -ei, f., (e-st.) ; hoop , verwaebting. sponie, b.v. spon te_ mea, spont-e tua; vrijwillig, op eigen geza g. siatim ; t enrt-Olldataiio, -onis , f. ; stand:plaats , post, wacht .

statuo,, -ui, -u turo, -ere; . ik .stel , sla in, -op, hen overtuigd , ' bealtrit. stipendiarius, -a , -um; . sebatplicht~. siPepiius, -us, m ., (u-at .) ; gedruia, geraas, rumoer. studeo, -ui- ere ; ik -beri geneigd {tot) ' leg mij toe (op) , streef (naar) , beguns tig. siudiose ; ijverig . smdium, -ii, n ., {a-st. ) ; ijver' lust, genegeaheid. sub. c. ab!. ; onder , -aan ; -sub sinistra; ter lijkerzijde ; t ijden•. sub. c. ·acc.; onder , tot aan, tegen. subduco, -xi , -ctum, -ere ; ik neem weg, voer weg , trek op. subitus, -a, -um; onverwachts, plotse· ling ; adv. subito. subleYo, -avi, -a.tum , -are ; ~ richt op, ondersteun, verlicht. submitto, -misi, -mi~ sum , -ere ; ik laat neer, -been gaa.n , zend heimelik; pa.rt. __..p. submissus, deemoedig_ . subsequor, -secutus sum, -sequi ; ik volg a.chterna.. subsidiuru , -ii , n., {o-st. ) ; reserve, hulp. subveho, -vexi, -vectum, -ere; ik voer toe. subveuio, -verri, -ventum, -ire; ik kom til' hulp. succedo, -cessi, -cessum, -ere; ik, ruk aan, los af, volg , volg op, gelukken. Suebi, -orum, m., (o-st .) ; een Germaans volk met ver uitgestrekte woonpla.a.tsen ,vooral a.an Main en Lahn. Suessiones, -um , m . ; een Kdties velk..aa.n de linker oever van de Oise, hoofdatad Noviodmmm . Sugambri, -0rum , m., (a-st.) ; een Germaans volk rossen Sieg en Lippe_ sui (sibi, se) ; van z:ich. llllll, fni , essc ; ik bsn, hen voor hanclen , bevind mij , vind plaats.

sllDUIUi., -ae, f., (a-st.); som, gehele aantal; summa rePUm , st aat van zaken , summa belli administrandi ; de opperste leiding in de oorlog ; summa rei ; besli!ising; summa imperil; opperbevel. summus, summe; zfo superus. sumo, sumpsi, sumptum, -ere; ik neem, matig mij aan. sumpiu0&us, -a , -um; kostbaar. sumptua, -us, m ., (u-st _) ; kost.en. supuo, -avi, -atum, -are; ik steek uit boven, k,Q!Il boven , heh de overhand, overlref, overwin, overleef , trek voorbij . aaperaedeo, -sedi, -sessum, -ere; ik onthoud mij. supersinn, -fui, -esse ; ik blijf over. superus, -a, -um; bo, en-, comp, superior ; hoger, vroeger, vorig, machtiger; -sum ; ik ben ovcrwinnaar. Super!. summus en supremus , hoogste (deel van), hoofd- ; adv. summe; ten zeerste , in de hoogste graad. suppeto, -ivi, -itum, -ere; ik hen voorbanden·. supplicatio, -onis , f. ; dankfees t. supplicium, -ii, n., (o-st.); (zware) straf, doodstraf, martcling. supra; boven, vroeger. supra, c . . acc.; boven, over, aan gene z11de van, voorbij, voor. suspicio, -oms, f. ; vermoeden, argwaan, verdenking. sustento, -avi , -atum. -are; ik bond uit, stil, houd stand. sustlneo, -tinui, -tentum , ·ere ; ik houd omhoog, houd in, houd uit. suuii, -a , -um ; zij n, haar , bun ; suo loco ; op de (daarvoor) geschikte plaa ts .

T. T.= Titus. tabernaculum, -i, n., (o-st.); tent.

tabulatum, -i, n. , (o-st.) ; zoldering, plankenvloer. tacitus, -a , -um; zwijgend , stiL tamen; echter. Tamesis, -is, m., (i-st.) ; de Theems. tametsi ; ofschoon. tandem; eindclik, toch. tango, tetigi, tactum, -ere; ik raak (grens) aan. tantnm; zoveel, slechts. tantus, -a , -um ; zo groot (als = quantus) , tanto, des te ; zie t antum. Tarusates, -inm, m., (i-st.); een Equit anies volk; ten zuiden en t.en west en v.d. Sotiaten. taurus, -i, m., (o-st .); stier. telum, -i, n ., (o-st.); wapen , werpspies. temere; zo maar , onbezonnen, non-; niet licht. temeritas, -a.tis, f.; anbezonnenheid. tempestas, -atis , f .; weergesteldheid, storm. tempto, -avi, -a tum, -are ; ik beproef, ta.st a.an , tracht op mijn zijde te bren gen. tempus, -oris, n ., (s-st.); tijd, tijdstip , toeataud ; ad- , op de rechte tijd. Tencteri, -arum , m., (o-st.) ; een Germaans volk aan de Beneden Rijn . tendo, tetendi, tensum en tentum, -ere ; ik span , strek uit, sla op, kampeer. teneo, -ui , -tum, -iiie; ik houd, bezit, houd bezet, verbind, behoud , houd terug. tennis, -e, dum; gerir.g; adv. tenuiter. tergum, -i, n., (o-st.); rug , a wgo; in de rug. terra, -ae, f., (a-st.) ; aarde, land, grand, gebied. &errenus, -a , -um ; aarden, a.a.rd-. terreo, -ui, -itum, -ere; ik verschrik, schrik af . terror, -oris, m . ; schrik.

99 tribunus, -i, m, , (o-st.) ; tribuun; -:-militertius, -a , -wn; derde. tum; krijgstribuun, -plebis; volkstriTeutones, -um, m., en Teutoni , -orum, buun. m.; een Germaans volk dat vroeger triduum, -i , r1., (o-st.); tijd _van drie aan de Oostzee wocnde; zij trokken met dagen. rle Cimbren znidwaarts, en werden bij Aquae Sextiae door Marius vernietigd. , trini, -ae, -a ; drie , driedubbel. Trinonntes, -um, ru . ; een Britannies timeo, -ui, -ere; ik vrees. volk ten noorden van de Theems. timor, -oris , m.; vre£s tollo, sustuli, sablatum, -ere ; ik hef om- . triplex, -icis ; drievoudig. triquetrus, -a, -um; driehoekig. hcog, licht, neem op, vernietig ; part. tristitia, -ae, f. , (a-st.) ; treurigheid, bep. sublatus ; bemoedigd. droefdheid. to~; zoveel. &otus, -a , -um; gehed. tu; gij. tueor, -eri ; ik houd bet oog op, bewaak, traba, trabis, f., (i-st.) ; balk. trado, -didi, -ditum. -ere ; ik geef over, beveilig, onderhoud . Tulingi, -orom, m.; (o-st.); een Gervertrouw, deel mede. naduco, -xi, -ctum, -ere; ik voer over, maanse stam in zuidelik Baden. tum; dan, toen, venolgens. bevorder, haal over, voer' door . tragula, -ae, f., (a-si.); werpspies (met tumultus, -us, m., (u-st.) ; alarm, giseen riem eraan bij de Galliers.) ting, oproer. traicio, -ieci, iectum, -ere; ik werp- , leg-, tumulus, -i, m., (o-st.); heuvel. zet over , dorboor, -me ; ik beeef mij. turma, -ae, f., (a-st.); eskadron (van 30 traiectus, -WI, m ., (u-st.) ; overvaart. miters). tranquillitas, -a tis, f .; rust, stil wed.er, turris, -is, f., (i-st.) ; toren. windstilte. tutus, -a, -um ; veilig, beschat, adv. tute trans, c. acc.; over, aan de overzijde van . en tuto ; zonder ge ~aar. transcendo, -di, -sum, -ere; ik ga-, stijg OYer,

u.

Uan.seo, -ivi (ii) -itum, -ire; ik ga over, -voorbij, begeef mij.

tranarodio, -fodi, -fossum, -ere; ik doorboor, doorsteek. transgredior, -gressuo ' sum, -gredi; ik overschrijd, zet over, (trans . en in-

trans. ). banaitoa,

-l!B, m., (u-st.); overt.ocht. trepido, -avi, -atum, -are; ik hen beangst , ongerust. tres, tria ; drie. Treveri, -orom, m ., (o-st.); een groot volk in Gallia Celtica aan de BenedenMoezel.

ubi; waar, toen; -primnm , zodra ala. Ubii, -oram, m., (o-st.) ; een Germaana volk aan de rechte! oever van d.e Rijn. ullus, -a , -um; enig. _ ulterior, -oris; eerder, aan gene zijde gelegen ; sup. ultimns; niterst, verBt. ultro; nog daarenbo"en, uit eigen beweging; -citroque; her- en derwaarts, over en weer. una ; tezamen, tegelijk. unde; vanwaar. undique; van alle kan ten_ universus; gezamenlik, g~heel, al. ·

100 -- ,

-a~

-um; een, alleen, dezelfde; ad omnes;-allen tot de· laatste (man)

velocitia, -a.tis, f.; snelheid, behendigheid. tenatio, ~onis f. ; jacht. toe. -'- , urbis,, f., (i-st.) ; stad. nndo, -didi, -ditum, -ere ; ik verkoop. ""._ -i, m., (o-st .) ; buffel. Yenelli, -oro.m, m . , (erst.); een van de Keltiese staten (ook genoemd Aremoriipetes, -um, m.; een Germo.ans volk noordelik van de Beneden-Rijn. cae civitates) op. de knst van de Oceaque ; ·t-0t ; - ad ; tot aan; --eo ; zover_. aan tussen de Loire en de- Seine. aua, -us, m., (u-st.); gebrnik, verkeer , Yene*i, -ornm, m- , (o-st.); de machtigste civitas Aremorica (zie Vanelli), aan de ondervinding, nu, noodzak;elikheid ;, ex 'IWI';_voordelig. zuidln1st van .Bretagne. i (ut:i) ; hoe, als, g elijk, toen; opdat , Yenetia, -ae, f ., (a-st .) ; het land van de Veneters. zodat, gesteld dat. tenia, -ae, f. , (a-s. f ; genade, vergiffenill, "- -tra, -trnm ; wie- van beide(n). . toestemming. · ierqae, utraque, ntrnmque; beide (n ). ··· zie, nt. tenio, veni, ventum, venire., ~ kom, ge· raak; ~ nnit; het komt voor. "- , nsus-. smn, nli; ik gebnrik, houd, Yen.gri, -orum, m. , (o-st .).; ee.n Keltiese heb, neem (aa:n.), stam . in de Alpe.n in he.t tegeaw. Zwittirin11111eo; op beid~ zijden. - serse Kanton Wallis met de hoofdplaats -·- -oris, f.; echtgeriote. Octodnrns. Y. terbnm, -i , n ., (erst.); -woo:nl. raco, -avi, -a.tum, -are ; ik ben vrij ; le- tereor, -itas.-sum, -eri; ik vre.es, ben. bedig ; ager nqt; bet land lig.t vrij. zorgd. . umm. -4 , -um.; ledig, ontbloot, open. tergo, -!'..re ; ik strek mij nit, lig. adum, -i, n.,' (o.-st.) ; ondiepte. Y81SO, -:i.vi -atum, -are; ik.. draai, &peel. '&leo, -ui, -ere; ik ben gezond, --krachmet; pa s. Tenor; ik houd mi} op, tig, vermag, heh de overhand; Tale; - bezig. vaarwel. terto, -ti, -sum, -ere; ik wend~ keeF, Viii ~ -inis, f.; ge-zondheid·, gestel. (iets) op als. ailia, (of -es), -is, f., (i-st.); vallei, dal, / nr111, -a, ·nm; waar. j-uisi; adv. re.re, ~-· -i, n.., (o-st.) ; _wal, dam, palissainderdaad , en vero; in waarlleid, echdering. ter. fuieUat -atis, f.; veischeidenheid, afYeaantio, -onis, f .; Besr.ni;on. wisaeling. naper, -is, (i-st.) ; en ·i, (o-s t, ), m.; :'Ubllt -a, -um~ verschillend., afwisselend... avond. ruto,. -a_vi, -atmn, -are; ik. Te:rwuest, testigium, -ii, n., (o-st.) ; voetatap, spoor, -hominibo.s ; ik ontvolli;. plek ; e testiglo, in Teaiigio; teniond , rectigalia, -e; tolpliclitig.. ._ -temporis; ogenblik. rehementer (-ius, -issime) ; he.-vig, hard. natio, -iVi, -itum,. -ire ; ik kleed, bekleed: rellaunodunom, -i, n ., (o-st.); 'n sta.d in teieranua, -a , -um; ond; oud soldaat, vehet land v.d. Senol!en. teraan. 1lDUDl

101 'ria, ae, f., (a-st.); weg. Ddoria, -ae, f., (a-st.) ; oT&Winrung. Iidus, -us, m. , {u-i;t.); levenswij:r.e, onderhoud. ric1111~ ·-i, m., (o-st.) : wij~, dorp. Iideo, vidi, visum, -ere ; ik zie, merk ; pass. Yideor; ik word gezien, sehijn; in de 3de pers.= goed dun.ken. rigilia, -ae, f., {a-st.) ; het waken, de wacht ; als indeling van de nacht in 4 - vigiliae, een tijd vari 3 uu:r. nnea. -ae, f., {a-st.) ; wijnstok, schutdak. nnam, -i, n., {o-at.) ; wijn. riolo, -avi, -atum, -are; ik achend , doe geweld aan. m, -i, m ., (o-at.) ; man, eehtgenoot. Yilomandui, -0rom, m., (o-at.) ; een Belgies volk, tussen de Snessionen en Nerviers wonende. ririua, -utis, f.; moed, dapperheid, deugd. 1is, plur.: 'liNI, mtum, f ., (i-at.) ; k:racht, geweld, maasa, strijdkraehten. lii&, -ae, f. , (a-st.) ; leven.

riio, -avi, -atmn, -are; ik vermijd, ·antwijk.

'litrwn, -i, .n., (o-st.) ; wede (blamve of groene verfstof) .

· 'fiyo, viri, victum, -ere -; ik leef.

riYllll, -a , -nm ; levend. Iix; ternauwernood, nauweliks. Yoc:ates, . -inm, m.; een Aqnitanies ~Jk aan de Beneden-Garonne. Ioco, -avi, -atum, -are; ik roep, roep op, noem.

YOio, volui, velle; ik wil, begeer. toll; gij, u. Yosepa (mona), -i, m. (o-_st.) ; de Vogezen. vocis, f.; stem, geschreeuw, woord. Yulcanua, -i, m., (o-at.) ; de god van het vuur bij de Rcmeinen 'llllnero, -avi, -atum, -are; ilc TI!l'WOlld. 'llllnu, -eris, n., (s-st.) ; wond, alachting. IUliaa, -us, m., (n-st.} ; gezicht, blik. IOI,