REALISTISCH DENKEN. (Ook wel: redelijk of rationeel denken) Soms lijkt het net of we met anderen verbonden zijn, door draadjes. Die ander doet iets en meteen voelen we ons boos, of blij, of kwaad. Het is dan bijna of de zenuwen van de ander direct met de onze verbonden zijn. Dat heb je soms ook als je je heel goed in iemand inleeft; dan voel je als het ware wat de ander ook voelt. Iemand heeft verdriet en je luistert naar zijn verhaal en je wordt zo geraakt, dat je "mee lijdt". Op dat soort momenten lijkt het alsof mensen door draadjes met elkaar verbonden zijn, waardoor ze hun gevoelens en emoties op elkaar overbrengen. Dat kunnen positieve gevoelens zijn (iemand is zo blij, dat het aanstekelijk werkt en je zelf ook blij wordt) maar ook negatieve gevoelens en emoties: andere mensen kunnen op onze zenuwen werken, kunnen de energie doen wegvloeien. Als je te veel en te vaak last hebt van gevoelens die het gedrag van andere mensen bij je oproept, is het belangrijk te proberen die, niet bestaande, maar door ons verzonnen "draadjes" te doorbreken. Een van de manieren om dat te doen is: "realistisch denken" in plaats van gevoelsmatig en emotioneel te reageren. We worden depressief, voelen ons minderwaardig, of piekeren, krijgen een maagzweer. Niet zozeer door de stressvolle gebeurtenissen op zich, maar door de manier, waarop we tegen de gebeurtenissen aankijken. Op geen enkele manier kan een situatie, gebeurtenis of iemand anders je kwaad, angstig, depressief, schuldig, waardeloos of minderwaardig doen voelen. Dat kan je alleen zelf. Een spreekwoord zegt: "De doorn verwondt je niet, maar je verwondt jezelf aan de doorn!” Je bent dus zelf degene die gevoelens of emotionele reacties veroorzaakt, met name erg prettige of onaangename gevoelens. DUS: MENSEN RAKEN NIET VAN STREEK DOOR DE DINGEN ZELF, MAAR DOOR DE MANIER WAAROP ZE TEGEN DE DINGEN AANKIJKEN!! Twee voorbeelden: 1. Twee kinderen spelen in zee, er komt een grote golf die ze omver spoelt. De een gaat huilend naar z'n moeder; de ander blijft tot de volgende golf en geniet. Het is dezelfde situatie, maar er zijn verschillende manieren om tegen die situatie aan te kijken. 2. Er staan veel mensen in de lift. Iemand stoot tegen je been. Je wordt kwaad en wil die persoon de mantel uitvegen. Het blijkt een blinde te zijn met een stok. Je kwaadheid verandert in hulpvaardigheid. De nieuwe houding/gedachten ontstaan door anders tegen de situatie aan te kijken. Emoties of gevoelens hangen af van de manier waarop we over bepaalde situaties denken.
1
WE VOELEN ZOALS WE DENKEN. Hoe extremer ons standpunt over een gebeurtenis is, hoe heftiger ons gevoel over die gebeurtenis. En wat we doen zal meestal afhangen van de manier waarop we over een bepaalde situatie denken en wat we voelen. GEDACHTEN VEROORZAKEN GEVOELENS, DIE WEER HANDELINGEN TEWEEG BRENGEN. Als een "irreële" , niet reële manier van denken zich vaak herhaalt, wordt het gemakkelijk een gewoonte. De gevoelens en handelingen die het gevolg zijn van chronisch onrealistisch denken, brengen ons in de problemen en werken zelfbelemmerend. Het doel van realistisch denken is: LEREN ONNAUWKEURIGHEDEN OF ONJUISTHEDEN IN HET DENKEN IN TE ZIEN EN TOT EEN MEER REALISTISCHE KIJK OP JEZELF EN DE OMGEVING TE KOMEN. Realistisch denken is ongecompliceerd en direct "to the point" Het A - B - C - patroon: A: er gebeurt iets B: je gedachten/houding/opvatting daarover C: je reactie, als gevolg van die gedachte/houding/opvatting. Voorbeeld: A: gebeurtenis B: gedachten C: reactie
: een tiener wordt in de steek gelaten door een vriendje. : ???? : kwaadheid, huilen, minderwaardigheidsgevoelens, niet eten, ruzie met ouders, depressie
C wordt niet veroorzaakt door A C wordt veroorzaakt door B B: gedachten : - ik kan dat niet verdragen - hij heeft daar het recht niet toe - ik wil hem dat betaald zetten - mijn vriendinnen vinden mij zielig - ik ben waardeloos B: niet realistische gedachten met als gevolg: C. NIET-REALISTISCHE IDEEEN LEIDEN TOT EMOTIONELE SPANNINGEN. Ongelukkig makende en stress veroorzakende ideeën worden meestal
2
veroorzaakt als ze een van de volgende woorden omvatten: VERSCHRIKKELIJK
irreële overdrijving: vreselijk afschuwelijk ontzettend (een teleurstelling wordt een ramp) absolute opvatting : behoort is noodzakelijk mag niet anders (verlangens worden eisen)
MOET
WAAROM ???? Opdracht. Binnen in ons gevoel zitten ook gedachten! Soms voelt iemand zich "zomaar" onrustig of opgejaagd. Op de vraag: "Wat is er dan?" weet men meestal geen antwoord. Soms lijkt dat gevoel je zomaar te overvallen. Je weet nauwelijks hoe het begon en je weet niet waar het mee te maken heeft. De eerste stap om beter met je gevoelens om te gaan, is er bij stil te staan; om er afstand van te nemen en ze als het ware te observeren. Een goede manier om dat te doen, is er iets over te schrijven. Zoek dan naar het volgende: A: waar en wanneer treedt het gevoel op? dus: wat is de situatie? B: welke gedachten zitten er in dat gevoel opgesloten? dus: wat denk je? Een handig schema om je notities te maken is het volgende ABC: A: de situatie:
waar ben je? Met wie? Wat gebeurt er?
B: je gedachten:
wat denk je? Wat denk je waarschijnlijk nog meer?
C: je gevoel:
wat voel je?
Het A.B.C.-schema: A: situatie: waar? met wie? wat gebeurt er?
B: gedachten: wat denk je? wat denk je nog meer want.....
3
C: gevoel: wat voel je?
Voorbeeld: A: je wilt naar de bioscoop, want er draait een goede film, waar iedereen naar toe wil. Je staat lang in de rij bij de kassa. Als je eindelijk aan de beurt bent, zijn er geen kaartjes meer. C: je wordt kwaad B: je -
denkt: dat is geen stijl; ik heb ook altijd pech; die film moet ik beslist zien.
Voorbeeld: A: je wilt naar de bioscoop, want er draait een goede film, waar iedereen naar toe wil. Je staat lang in de rij bij de kassa. Als je eindelijk aan de beurt bent, blijkt dat je geen geld bij je hebt. C: B:
je wordt kwaad op jezelf. -
je denkt: wat ben ik stom; hoe kon ik mijn geld vergeten; ik moet erover mee kunnen praten.
Een hulpmiddel om het ABC-schema overzichtelijk te maken voor jezelf, is je steeds af te vragen: "want .....?" Schrijf telkens op waarom iets vervelend, verschrikkelijk of lastig is. Steeds als je iets verschrikkelijk vindt, kan je je afvragen: - waarom is het verschrikkelijk??? - waar is het bewijs daarvoor??? Soms is een situatie onfortuinlijk, nadelig, of onplezierig, maar niet werkelijk verschrikkelijk. Wanneer je zo tegen de dingen aankijkt in een frustrerende situatie, waarin de dingen niet zijn zoals je wilt, kun je nog heel goed opgewonden of emotioneel worden, maar je raakt niet in paniek, overstuur of stort niet in. Natuurlijk bestaat er veel ongemak en nadeel. Maar verschrikking en afschuw zijn overdrijvingen; het zijn monsters en demonen die alleen in je eigen hoofd bestaan. Je verandert de "moetens" door je af te vragen: - waarom moet het?? - van wie moet het?? Het antwoord is altijd:" het moet niet"!!
4
Hoewel het misschien prettiger is als alles gaat zoals jij wilt of wenst, betekent dat niet dat het ook zo moet zijn. Het is belangrijk te beseffen dat dingen zijn zoals ze zijn en niet zoals jij dat graag wilt. De werkelijkheid is wat het is en niet wat je wilt dat het is. Niets of niemand is aan jou bevrediging van bepaalde behoeften of de vervulling van bepaalde wensen verschuldigd. (Zoals liefde, waardering, gehoorzaamheid of aanzien) Ook niet als je een moeilijke jeugd hebt gehad, veel ontberingen of tegenslagen hebt gekend, andere moeilijkheden hebt, of als het iemand anders beter gaat dan jou. Niet realistisch, rationeel of reëel is IK
WIL
H E T,
DUS
DAN
MOET
H E T.
Dingen gebeuren niet omdat jij dat wilt. Door zo te denken, maak je je bovendien kwaad, verdrietig, gekwetst of minderwaardig. En datgene wat je wilt, bereik je er ook niet mee. Leren realistisch te denken. Leer niet-realistische gedachten op te sporen en veranderen. Voorbeeld: een automonteur zegt een minderwaardigheidscomplex te hebben. Op een dag vergeet hij olie te verversen en krijgt kritiek van baas en klant. A: gebeurtenis : vergeten olie te verversen. B: gedachten : ???? C: gevoelens/emoties: gekwetst, waardeloos, minderwaardig. Wat zijn zijn gedachten? - o, o, ik heb vergeten olie te verversen! -> verschrikkelijk - weer zo'n flater! -> ik moet alles goed doen - zoiets simpels had ik moeten onthouden! -> moeten - hoe kon ik dat nou vergeten! -> moet ik aan denken - hoe kon ik zo stom zijn! -> verschrikkelijk Hij kleineert zichzelf dus altijd. Herformuleren en onder B plaatsen: B: 1. het is verschrikkelijk dat ik die fout heb gemaakt; 2. ik had het niet moeten vergeten; 3. door die fout ben ik een volslagen sufferd. AANPAK: D: UITDAGEN VAN DE GEDACHTEN. bij iedere gedachte van B. vragen " W A A R O M " ? ? ? waarom is het verschrikkelijk? waarom moet iets? E: VOORKEUR, OF ZOALS JE JE WILT VOELEN.
5
ad1. Waarom is het verschrikkelijk dat ik die fout heb gemaakt? Realistisch antwoord: - het is niet verschrikkelijk; - niemand maakt graag fouten, maar dat wil nog niet zeggen dat een fout maken verschrikkelijk is; - het is onplezierig, erg vervelend, maar nog geen ramp! ad2. Waarom zou ik die fout niet moeten maken? Realistisch antwoord: - het was makkelijker geweest als ik die fout niet had gemaakt; - ik zou graag gewild hebben, dat het niet gebeurd was; - mijn "moeten" is in feite een eis om volmaakt te zijn en dat is niemand ad 3. waarom maakt een fout mij een sufferd? Realistisch antwoord: - dat doet het niet; - dat denk ik en dat geloof ik; - net zo min als iets goed doen mij een genie maakt, wordt ik een sufferd als ik een fout maak; - zolang ik leef kan ik fouten maken en daarom kan ik mijn energie beter gebruiken voor het zoeken naar de oorzaak van de fout, om hem de volgende keer niet meer te maken; - ik bewijs dat ik een feilbaar, menselijk wezen ben, maar niet meteen een sufferd. DE KENMERKEN VAN EEN REALISTISCHE GEDACHTE: Een gedachte is realistisch als die: - is gebaseerd op de objectieve werkelijkheid; - leidt tot het gewenste doel, of helpt dat te bereiken; - niet leidt tot ongewenste persoonlijke gevoelens, of als die helpt deze te voorkomen; - niet leidt tot ongewenste conflicten met anderen, of als ze helpt deze te voorkomen. NIET-REALISTISCHE IDEEEN EN HUN REALISTISCHE ALTERNATIEVEN. Niet realistische opvattingen over hoe het in de wereld toegaat en die je leven negatief beïnvloeden tref je hieronder aan. De meeste zijn met opzet zo geschreven, dat ze ook een redelijke kant lijken te hebben. Allemaal bij elkaar vormen ze echter een kijk op de wereld die moeilijk is om vol te houden. Voor hoeveel procent geloof je in de volgende opvattingen? - Het is nodig dat iedereen me respecteert en me aardig vindt. - Iemand die belangrijk voor me is, mag me niet kwetsen. - Ik vind mezelf pas de moeite waard als ik alles goed doe.
6
- Sommige mensen zijn slecht of gemeen; die moeten eens goed aangepakt worden. - Het is een ramp dat de dingen nog niet gaan zoals ik dat graag wil. - Er wordt mensen allerlei verdriet en ellende aangedaan; daar kun je niets tegen doen. - Je moet altijd op het ergste voorbereid zijn. Het heeft zin om je zorgen te maken over wat er allemaal zou kunnen gebeuren. - Sommige dingen kun je beter op de lange baan schuiven. Als je er niet aan denkt, gaan ze vanzelf over. Dat is makkelijker. - Ik heb iemand nodig die sterker is dan ik zelf ben. - Ik moet op iemand kunnen vertrouwen. - Als het verleden anders was geweest, was ik nu een ander mens. Je kan hoog of laag springen; je verleden beïnvloedt je toekomst. - Andere mensen kunnen hun problemen vaak moeilijk aan, of ze staan op het punt om verkeerde beslissingen te nemen. Daarom is het nodig om hen te helpen en je zorgen om hen te maken. - Voor elk probleem is één oplossing de beste. Die oplossing moet je vinden. Als je genoegen neemt met minder dan het allerbeste, ben je nog geen stap verder. Discussie: Waarom is deze uitspraak waar / niet waar? * Help ik mezelf om mijn doel te bereiken als ik zo naar de wereld kijk? REALISTISCHE GEDACHTEN. (die moeilijk blijven om te denken) Juist omdat niet-realistische opvattingen over zulke belangrijke onderwerpen gaan, is het moeilijk ze te veranderen. Als bijvoorbeeld iemand, die belangrijk voor je is, je kwetst, dan doet dat pijn. Het is niet de bedoeling van "realistisch denken" dat je die pijn helemaal niet voelt. Want dan zou je op de lange duur niets meer voelen. De bedoeling van realistisch denken is juist dat je behalve die pijn, dat verdriet en die irritatie of kwaadheid die je voelt, als iemand je kwetst, niet ook nog gevoelens van paniek, depressie of woede krijgt. Vaak zul je nog lang in gesprek met jezelf moeten zijn, (en eventueel in gesprek met anderen) voordat je de niet-realistische gedachten kunt veranderen in een realistische, waar je honderd procent achter staat. Realistische gedachten die je leven positief beïnvloeden. - Niet iedereen hoeft me aardig te vinden. - Ik mag fouten maken. - Sommige mensen doen nu eenmaal gemene dingen. - Het gaat nooit precies zoals ik het zou willen. - Soms is verdriet te voorkomen of te verminderen; ander verdriet moet je zo goed mogelijk verwerken. - Soms is het handig je ergens op voor te bereiden. Soms moet je het ook over kunnen laten. - Veel problemen zijn te verdelen in kleinere problemen, die je stuk voor stuk kunt oplossen.
7
- Het is fijn om op iemand te kunnen steunen als dat nodig is. - Ik ben wat ik ben door hoe ik omga met wat me in het verleden overkwam en door hoe ik me nu opstel tegenover de toekomst. - Ik hoef anderen niet te helpen. Ik kan hooguit adviseren als ze daarom vragen. - Ik kan niet andermans leven leiden. - Ik kan genoegen nemen met iets dat voldoende is. SCHEMA
VOOR DE REALISTISCHE ZELFANALYSE
Van belang is dat je regelmatig, in het begin dagelijks, volgens het schema opschrijft waar je je niet tevreden over was en dit uitwerkt. Pas als het patroon waarin je denkt duidelijk wordt kun je het denken in een eerder stadium al gaan beïnvloeden door eerder al het realistische spoor te volgen waardoor het voelen en je gedachten over jezelf en anderen veranderen. A. Feiten en gebeurtenissen:
B. Gedachten: 1. 2. 3. enz. C. Gevoelens: D. Realistische uitdaging van B: 1. 2. 3. enz. E. Voorkeur, of hoe je je wilt voelen.
Literatuur: René Diekstra: "Ik kan denken en voelen wat ik wil", Theo ijzermans Coen Dirkx “Beren op de weg spinsels in je hoofd” Greenberger en Padesky: Je gevoel de baas
8
