Een toekomstbeeld rond jongeren in
Groningen
Trends
Visie
Praktijk
Samenwerking
VOORWOORD Wie samen verre reizen maakt, heeft veel te vertellen, leert elkaar beter kennen en doet inspiratie op. Dat leidde ertoe dat we na een werkbezoek aan Newcastle met een breed gezelschap van bestuurders en ambtenaren van gemeenten, de provincie, onderwijs en zorginstellingen, de behoefte hadden om samen deze inspiratie vast te houden en uit te werken. Spontaan sloten andere relevante partijen (waaronder woningbouwcorporaties, MKB noord en welzijn) zich hierbij aan. In een aantal sessies leerden we elkaar beter kennen en kwamen we tot een gemeenschappelijke visie voor opvoeden en opgroeien in Groningen. De Argumentenfabriek hield ons hierbij scherp door structuur aan te brengen. In dit boekje hebben we de tastbare resultaten hiervan, de kaarten, gebundeld. De komende jaren zal de transitie van de brede jeugdzorg naar gemeenten plaatsvinden. De achterliggende gedachte hierbij is niet het overnemen van de opvoeding, maar het versterken van wat goed gaat. Dat doe je vooral lokaal in de eigen leefomgeving van kind, gezin en jongere. Om dit te realiseren zal er de komende jaren nog hard gewerkt moeten worden door iedereen die direct of indirect betrokken is bij jeugd. Groningen heeft daarbij een lange traditie van samenwerking tussen gemeenten en provincie en het betrekken van de instellingen uit het veld, zodat aanwezige deskundigheid maximaal benut wordt. Wij hopen dat de kaarten en de visie zoals hierin weergegeven, daarbij zullen helpen. Dat ze een wenkend perspectief zullen vormen en de inspiratie mogen bieden om ook van deze reis een succes te maken.
Namens de deelnemers en reizigers Wybe Cnossen, bestuurder Elker
INLEIDING
WAT ZIE IK OP DE KAARTEN?
Wat staat er in dit kaartenboek? Hoe ziet het toekomstbeeld rond zorg, welzijn, onderwijs, wonen en werken eruit voor jongeren en hun ouders in de provincie Groningen? Deze vraag, gesteld door Groningse bestuurders, wethouders en gemeenteambtenaren, wordt beantwoord in dit kaartenboek. Het toekomstbeeld voor jongeren in Groningen bouwen we in dit kaartenboek stapsgewijs op. Eerst kijken we naar trends en factoren. Hoe ziet de wereld van jongeren in stad en Ommelanden eruit? Daarna formuleren we visie op basis van de gesignaleerde trends en factoren. Aansluitend concretiseren we de visie en kijken we door de ogen van Groningse jongeren. Wat ervaren zij als de visie wordt gerealiseerd in de praktijk? Als laatste staan we stil bij de manier waarop partijen (kunnen) samenwerken om de visie te realiseren.
Wat kan ik met dit kaartenboek? De beleidsvelden rond jeugd zijn volop in beweging. Gemeenten worden verantwoordelijk voor de jeugdzorg, GGZ, LVG en jeugdzorg plus. De overheveling van taken, bevoegdheden en verantwoordelijkheden van provincie naar gemeenten biedt ruimte om na te denken over herinrichting van het systeem rond jongeren, los van wat historisch is gegroeid. Hoe hebben we zorg en welzijn georganiseerd? Hoe werken zorg en welzijn samen met onderwijs, wonen en werken? Wat gaat goed en wat kan beter: effectiever, efficiënter of klantvriendelijker? Dit kaartenboek is allereerst bedoeld voor Groningen. Nu het denkwerk is gedaan, rest het ‘doen’, of zoals ze in Groningen zeggen: ‘nait soezen, moar doun’. Groningen kan aan de slag met het realiseren van de visie op de toekomst rond jeugd.
Trendskaart Dit kaartenboek dient daarnaast als inspiratie voor gemeenten, provinciën, instellingen en organisaties voor zorg, welzijn, onderwijs, werken en wonen voor jongeren. Het is verder een bron van kennis die gedeeld mag worden. Niet alleen in Groningen, maar ook in de rest van Nederland zijn mensen druk bezig met de overheveling en (her)inrichting van zorg voor jeugd.
Hoe is dit kaartenboek tot stand gekomen? Een aantal Groningse bestuurders en wethouders heeft in 2010 een studiereis gemaakt naar Newcastle om te kijken naar de innovatieve inrichting van het systeem daar, om ideeën op te doen en samen na te denken over de toekomst van de jeugdzorg in brede zin in de provincie Groningen. Dit heeft geleid tot een toekomstbeeld, een wenkend perspectief. De groep die naar Newcastle is geweest (de groep van Newcastle), heeft met hulp van De Argumentenfabriek dit toekomstbeeld nader geconcretiseerd voor de provincie Groningen en vastgelegd in dit kaartenboek. Dit kaartenboek is tot stand gekomen tijdens tien gestructureerde denksessies, verspreid over drie dagen, met Groningse bestuurders, wethouders en ambtenaren. Met dank aan alle deelnemers voor hun denkwerk.
Wat moet ik weten voordat ik verder lees? In dit kaartenboek wordt gesproken over ‘jongeren’. Hiermee worden jongeren bedoeld van 0 t/m 23 jaar en hun ouders of verzorgers.
Om te kunnen nadenken over de toekomst van jongeren in Groningen, is het zaak eerst stil te staan bij de vraag hoe de wereld van jongeren en hun ouders eruit ziet. Op de Trendskaart staan de trends en factoren waarmee betrokken partijen rekening moeten houden bij het formuleren van een toekomstbeeld rond jongeren in Groningen. Het gaat hierbij over thema’s als gezondheid, werken & leren, demografie en cultuur. Op de kaart staan landelijke én specifiek Groningse ontwikkelingen.
Visiekaart De trendskaart laat zien hoe de wereld van Groningse jongeren en hun ouders of verzorgers eruit ziet. De Visiekaart bouwt hierop voort en maakt inzichtelijk hoe de groep van Newcastle wil omgaan met de relevante trends en factoren. Hoe ziet het toekomstbeeld eruit? De Visiekaart bestrijkt nagenoeg dezelfde thema’s als de Trendskaart. Hierbij is zo veel mogelijk gedacht vanuit het perspectief van de Groningse jongeren.
Praktijkkaart Met de ontwikkelingen rond jongeren en de visie daarop in de hand, is een vertaalslag gemaakt naar de praktijk. Wat ervaren Groningse jongeren als de visie in praktijk is gebracht? Want dat is natuurlijk waar het uiteindelijk draait. Wat zien jongeren? Wat kunnen, mogen en krijgen zij? Hoe worden zij bejegend? Dit staat op de Praktijkkkaart.
Samenwerkingskaart De genomen denkstappen, van trends tot visie naar praktijk, blijven een papieren werkelijkheid zolang partijen niet overgaan tot actie. Dit zullen zij individueel moeten doen, maar vooral ook met elkaar. De Samenwerkingskaart geeft een aanzet hoe de samenwerking eruit kan zien.
Trendskaart Jongeren in Groningen Het gaat goed met Groningse jongeren, maar het kan beter De overgrote meerderheid van de Groningse jongeren voelt zich gezond en gelukkig en is zelfredzaam. Groningse jongeren voelen zich en leven steeds gezonder dan vroeger, ze roken bijvoorbeeld minder. Jongeren hebben steeds meer behoefte aan ‘extremen’, zoals excelleren, veel drinken en hard rijden. Een toenemend aantal jongeren heeft een welvaartsziekte zoals overgewicht of afhankelijkheid van middelen. Groningse jongeren zijn bovengemiddeld vaak zwaar gediagnosticeerd en in zorg.
Gezondheid
Financiën
Leren en werken
Beleid
De financiering van jongerenbeleid is niet optimaal Het maatschappelijk rendement van dienstverlening rond jongeren is niet helder. De bedrijfsvoering van dienstverlening rond jongeren heeft een weinig zakelijk imago. De budgetten voor preventie zijn beperkt. Tegengestelde financiële prikkels en financieringsstromen belemmeren samenwerking. Door bezuinigingen is minder geld beschikbaar voor hetzelfde aanbod, dit bemoeilijkt maatwerk.
De arbeidsmarkt voor Groningse jongeren kent kansen en risico’s De arbeidsmarkt voor laagopgeleiden wordt steeds krapper en veeleisender. De kloof tussen kansarme en kansrijke jongeren wordt groter. De jeugdwerkloosheid daalt, desondanks is er een groep onbemiddelbare jongeren met multi-problematiek. In de zorg neemt het aantal banen toe als gevolg van de vergrijzing. Het opleidingsaanbod voor jongeren komt steeds minder overeen met de vraag van de arbeidsmarkt.
Landelijk beleid is gericht voorkomen en versterken In beleid ligt de nadruk steeds meer op vroegsignalering, preventie en lichte zorg. In beleid ligt de nadruk steeds meer op zelfredzaamheid en het versterken van eigen kracht en netwerken. In beleid ligt de nadruk steeds meer op ruimte geven aan professionals die hun werk zelf invullen. Jongeren en hun ouders/verzorgers krijgen steeds meer invloed op de aan hen geboden zorg.
Het Groningse onderwijs heeft relatief veel leerlingen die speciale aandacht vragen De juridische basis onder het Groningse jongerenbeleid verschuift
Groningse jongeren hebben bovengemiddeld vaak een leerachterstand of een plek in het speciaal onderwijs. Het aantal vroegtijdige schoolverlaters in Groningen daalt gestaag, in de Ommelanden sterker dan in de stad.
De organisatie van het Groningse onderwijs staat onder druk Teruglopende leerlingaantallen en bezuinigingen dwingen het Groningse onderwijs tot samenwerking. Scholen zijn verplicht passend onderwijs te bieden aan álle leerlingen, bezuinigingen bemoeilijken dit.
Het zorgaanbod voor Groningse jongeren verbreedt en innoveert De jeugd-GGZ kiest in toenemende mate voor een ambulante aanpak. De dienstverlening digitaliseert, bijvoorbeeld met social media en e-health. Er wordt steeds meer gewerkt op basis van wetenschappelijke evidentie, richtlijnen en protocollen. Woonvoorzieningen zijn steeds vaker onderdeel van zorg aan jongeren.
Wat zijn voor de Groep van Newcastle relevante trends en factoren bij het formuleren van een toekomstbeeld rond jongeren in Groningen?
Demografie
Groningen zoekt naar de juiste maatvoering in zorg
Het individuele, juridische recht op zorg vervalt. In beleid worden de internationale rechten van het kind steeds minder gehanteerd als uitgangspunt.
Groningse beleidsmakers werken samen Kleine gemeenten beschikken niet over de voor decentralisatie vereiste omvang, kennis en bestuurskracht. Gemeenten willen onderling meer samenwerken en tegelijkertijd hun autonomie behouden. Bestuurders en ambtenaren uit onderwijs, zorg en arbeid werken steeds vaker en intensiever samen.
De Ommelanden en de stad Groningen zijn twee apart werelden De sociaal-economische status tussen stad en de armere Ommelanden verschilt sterk. In de Ommelanden neemt het aandeel jongeren af, in de stad neemt het aandeel jongeren toe. Door vergrijzing en krimp in de Ommelanden verdwijnen voorzieningen als scholen en sportclubs.
Ouders voeden minder op, maar doen meer vrijwilligerswerk
De indicatiestelling jeugdzorg staat ter discussie in de landelijke politiek. Lichte problematiek wordt steeds vaker gemedicaliseerd en doorverwezen naar gespecialiseerde zorg. Zware problematiek wordt vaak over het hoofd gezien of niet tijdig doorverwezen naar gespecialiseerde zorg.
Ouders zien het opvoeden van hun eigen en andermans kinderen steeds minder als hun verantwoordelijkheid. Particulieren en bedrijven zijn in toenemende mate bereid (vrijwillig) iets te doen voor hun buurt. Burgers nemen steeds vaker initiatieven om voorzieningen in stand te houden.
De Groningse zorgmarkt groeit Het aantal kinderen met multi-problematiek stijgt, dit vereist een stelseloverstijgende benadering. De Centra voor Jeugd en Gezin krijgen in Groningen steeds meer vorm. De particuliere markt voor dienstverlening aan jongeren groeit hard. De bureaucratisering en juridisering in de dienstverlening voor jongeren neemt toe. Gespecialiseerde zorg wordt steeds vaker regionaal georganiseerd.
Ondersteuning en zorg
Vraag en aanbod op de woningenmarkt voor jongeren sluiten niet bij elkaar aan Het ontbreekt aan geschikte en betaalbare woningen voor jongeren. Jongeren willen steeds zelfstandiger wonen en stellen hogere eisen aan woonvoorzieningen.
Het geluk, de wensen en de behoeften van jongeren staan niet centraal in de dienstverlening. Er is weinig zorgaanbod voor jongvolwassenen (18-plussers).
Groningse jongeren voelen zich bovengemiddeld onveilig, in het eigen gezin en daarbuiten. Jongeren groeien steeds vaker op in gecompliceerde gezinnen waar het ontbreekt aan structuur.
Internet is steeds waardevoller voor jongeren Jongeren hebben steeds vaker onderling contact via nieuwe media. Jongeren en hun ouders zoeken steeds vaker informatie en oplossingen via internet.
Wonen
Het zorgaanbod voor jongeren kent beperkingen
De veiligheid van Groningse jongeren neemt af
Cultuur
Veiligheid
Visiekaart Jongeren in Groningen Groningse jongeren zijn zo gezond mogelijk
Gezondheid
Groningse jongeren en hun ouders zijn zelfredzaam en voeren zelf de regie
Groningse jongeren kunnen een gezond leven leiden. Groningse jongeren krijgen voldoende beweging, eten gezond en zijn niet afhankelijk van middelen.
Groningse jongeren mogen en moeten leren of werken Groningse jongeren hebben het recht op werken en leren naar vermogen, maar zijn hiertoe ook verplicht. Groningse jongeren worden aangesproken op hun verantwoordelijkheid om te participeren. Participatie en zelfredzaamheid zijn einddoelen van onderwijs, zorg en jongerenbeleid in Groningen.
Leren en werken
Ondersteuning en zorg
Ondersteuning en zorg in Groningen zijn getrapt georganiseerd
Groningse jongeren kunnen leren of werken Groningse jongeren krijgen de kans om de voor participatie benodigde (sociale) competenties te leren. Werkgevers helpen moeilijk bemiddelbare jongeren aan een baan en kunnen daarbij begeleiding krijgen. Jongeren oriënteren zich op opleiding en beroep en krijgen hulp bij het maken van voor hen juiste keuzes.
Wat is de visie van de Groep van Newcastle op het toekomstbeeld rond jongeren in Groningen?
Onderwijs is zo regulier als mogelijk en zo speciaal als nodig Personeel in het regulier onderwijs beschikt over de kennis en kunde om passend onderwijs te bieden. Jongeren kunnen bij het speciaal onderwijs voorzieningen krijgen die regulier onderwijs hen niet biedt.
Groningse jongeren zijn en voelen zich veilig Groningse jongeren groeien op in een fysiek en sociaal veilige omgeving. Groningse jongeren groeien op in buurten waar bewoners elkaar ondersteunen. Jongeren verkeren in een sociale omgeving waar wordt gesproken over opvoeding, normen en waarden.
Groningse jongeren en hun omgeving hebben zelf de regie over en verantwoordelijkheid voor hun leven. Ouders zijn opvoeders en worden waar nodig versterkt en ondersteund bij de opvoeding. Jongeren en hun ouders die hun eigen zorgaanbod niet kunnen regisseren, worden hierbij ondersteund. Groningen heeft een positief jongerenbeleid dat uitgaat van mogelijkheden in plaats van beperkingen. In Groningen hebben risicogezinnen en het doorbreken van transgenerationele sociale problemen prioriteit.
Veiligheid
In Groningen worden ondersteuning en zorg in principe geboden op het laagst mogelijke niveau in de keten. In buurten hebben professionals met een poortwachtersfunctie direct contact met jongeren en hun omgeving. Alle partijen die (vanaf de conceptie) te maken hebben met jongeren, hebben een signalerende functie. Groningen biedt per postcodegebied basisondersteuning preventie en zorg voor kleine problemen. Basisondersteuning en zorg zijn georganiseerd rond onderwijs, buurt en werk. Groningen biedt regionaal gespecialiseerde ondersteuning voor zwaardere problemen en intensievere zorg. Groningen biedt (boven)regionaal gespecialiseerde zorg voor de meest zware problematiek.
Ondersteuning en zorg in Groningen zijn het resultaat van samenwerken Jongerenbeleid is van iedereen: van onderwijs en sportclubs tot zorg, werkgevers en buurtbewoners. Onderwijs, arbeid, welzijn, zorg en overheid vormen samen één systeem dat geen verkeerde deuren kent. Zorgaanbieders kennen elkaars aanbod, doen waar zij het beste in zijn en vissen niet in elkaars vijver. Gespecialiseerde instellingen stellen hun kennis beschikbaar aan generalisten lager in de keten. De partijen rond één jongere kennen elkaar, werken samen en stemmen ondersteuning onderling af. Partijen en medewerkers rond jongeren vertrouwen elkaar en durven elkaar aan te spreken. In Groningen worden jongeren betrokken bij het jongerenbeleid in brede zin. Aanbieders van ondersteuning en zorg kunnen (samenwerkings)beperkende wet- en regelgeving op maat aanpassen.
Financiële prikkels ondersteunen het jongerenbeleid in Groningen Instellingen worden afgerekend op aantallen participerende jongeren in plaats van op volumes. Zorgconsumptie en medicalisering worden verminderd door het belonen van goed gedrag. Diensten worden gefinancierd vanuit een gebundeld budget. Bestuurders laten budgetten en verantwoordelijkheden los en bundelen deze op hoger schaalniveau.
Ondersteuning en zorg zijn toegankelijk
Financiën
Jongerenbeleid in Groningen is zinnig en zuinig Groningen legt uit wat de kosten en baten zijn van investeren in jongeren. Aanbieders werken samen aan betere en meer efficiënte dienstverlening en zorg. Goedkope ict-toepassingen worden gebruikt om simpele problemen snel op te lossen. Groningers accepteren dat er grenzen zijn aan maakbaarheid en de verhouding tussen kosten en resultaat.
Groningse jongeren zijn passend gehuisvest Groningse jongeren hebben toegang tot kwalitatief goede en veilige (huur)woningen. Jongeren hebben toegang tot (huur)woningen die passen bij hun wensen en financiële mogelijkheden. Woningcorporaties bieden jongeren passende woonvoorzieningen met zo nodig ondersteuning of zorg.
Wonen
Jongeren weten welke ondersteuning zij waar kunnen vinden en wat ze eraan (kunnen) hebben. Aanbieders benutten nieuwe media en online ict-toepassingen voor signalering en ondersteuning. Aanbieders en opdrachtgevers streven naar zo min mogelijk bureaucratie. Aanbieders bieden ondersteuning die inhaakt op het dagelijks leven en de ontwikkeling van jongeren.
Praktijkkaart Jongeren in Groningen Ik doe zoveel mogelijk mee in de samenleving Ik zit op een gewone school waar ze rekening (kunnen) houden met beperkingen. Ik kan, ondanks problemen of beperkingen, stage lopen en een (deeltijd)baan vinden. Ik krijg op school ondersteuning van een zorgteam als ik dreig uit te vallen of als ik uitval. Ik kan in op diverse plekken meepraten over de voorzieningen rond jongeren.
Participatie
Ik leef in een veilige en vertrouwde omgeving Ik leef in een gezin dat mij veiligheid, geborgenheid, vertrouwen en ontwikkelkansen biedt. Ik woon in een buurt waar bewoners op elkaar letten en elkaar helpen. Als ik niet lekker in mijn vel zit, is er iemand die dat signaleert. Als ik me in een onveilige situatie bevind, is er iemand die stappen neemt voordat het uit de hand loopt.
Preventie
Toegankelijkheid
Ik word geholpen kansen te pakken en valkuilen te vermijden Ik word uitgedaagd en krijg kansen om te leren en te werken, niets doen is geen optie. Ik word verleid om gezond te leven, gezond te eten en te bewegen, onder meer op school en in de buurt. Ik krijg les van docenten die kunnen omgaan met een diverse leerlingenpopulatie. Ik kan als ouder opvoedbijeenkomsten in de buurt bijwonen, waar ik leer van andere ouders.
Ik heb snel toegang tot de juiste ondersteuning en hulp Ik weet waar ik terecht kan -online en fysiek- met mijn vragen, zoals over onderwijs, zorg, werk of geld. Ik kan anonieme ondersteuning krijgen, via internet en via de telefoon. Ik kan voor informatie en advies naar de zorg- en werkwinkel in mijn buurt, gekoppeld aan de Brede School.
Wat ervaren Groningse jongeren en hun ouders/verzorgers als de visie van de Groep van Newcastle in de praktijk is gebracht?
Ik krijg ondersteuning die soepel verloopt Ik word serieus genomen Ik heb een belangrijke rol, bijvoorbeeld bij het bepalen van welke hulp en ondersteuning voor mij het beste is. Ik ben zelf (deels) verantwoordelijk voor de ondersteuning die mijn gezin en ik krijgen. Ik voel me veilig om problemen te bespreken en ik word geholpen mijn hulpvraag te formuleren. Ik word geholpen door iemand die geïnteresseerd is in mij als persoon en in mijn hulpvraag.
Ik begrijp hoe ik geholpen word Ik heb te maken met mensen die begrijpelijke taal spreken en geen jargon gebruiken. Ik begrijp welke partijen worden ingeschakeld om mij te helpen en wat ze voor mij kunnen betekenen. Ik krijg antwoord op de vragen die ik stel.
Bejegening
Ondersteuning
Ik heb te maken met één contactpersoon die zorgt dat ik de juiste hulp krijg op het juiste moment. Ik word geholpen waar ik ook aanklop: óf ik word direct geholpen, óf ik krijg een ‘warme doorverwijzing’. Ik kan na mijn 18e verjaardag een vloeiende overstap maken naar voorzieningen voor volwassenen. Ik sta niet op wachtlijsten en ik hoef niet ver te reizen voor de juiste ondersteuning. Ik merk niets van financiële obstakels die samenwerking tussen organisaties kunnen belemmeren.
Ik krijg ondersteuning die bij mij past Ik krijg als ik jong ben de ruimte om te puberen en te experimenten en ik krijg niet direct een hulpverlener. Ik heb zelf de regie over de ondersteuning die ik krijg, en ik kan hierover spreken met mijn contactpersoon. Ik krijg ondersteuning op een plek die handig is voor mij, en niet (altijd) op het kantoor van de hulpverlener. Ik heb een hulpverlener die mijn culturele achtergrond kent en begrijpt.
Samenwerkingskaart Jongeren in Groningen
We maken harde afspraken We overleggen met elkaar Provincie en gemeenten voeren overleg met uitvoerende organisaties over beleid en doelstellingen. Bestuurders onderzoeken mogelijkheden voor fusie of strategische samenwerkingsverbanden. Zorgbestuurders gaan met elkaar en de CJG’s in gesprek om de zorg-werk-winkel verder vorm te geven.
Afspraken
Overleg
Samenwerkende partijen stellen gemeenschappelijke doelen, bij voorkeur gebaseerd op data. Samenwerkende partijen maken afspraken om zo open en veilig mogelijk samen te werken aan vernieuwing. Het Bestuursakkoord Jeugd bevat meetbare doelstellingen. In het Bestuursakkoord Jeugd zijn taken, bevoegdheden, verantwoordelijkheden en middelen verdeeld. Het Bestuursakkoord Jeugd voorziet in structurele evaluatie van de samenwerking.
Hoe werken partijen rond jongeren in Groningen samen om de visie van de Groep van Newcastle te realiseren?
We gaan zo snel mogelijk aan de slag waar het kan
We experimenteren met samenwerkingsvormen Partijen concretiseren hun samenwerking en zoeken er een vorm en een Groningse naam voor. Samenwerkende partijen betrekken jongeren en bedrijven bij alle experimenten en activiteiten. In experimenten wordt de samenwerking al doende vormgegeven en zo groeit het onderling vertrouwen. Samenwerkende partijen zoeken waar nodig elkaars fysieke nabijheid.
Experiment
Actie
Op 1 januari 2012 hebben samenwerkende partijen een gedeelde website in de lucht. Samenwerkende partijen experimenteren met financiering, mededinging en indicatiestelling. Bestuurders gaan in Den Haag het gesprek aan om ruimte te krijgen om te experimenteren. Samenwerkende partijen monitoren op structurele basis de situatie rond jongeren in Groningen. Samenwerkende partijen baseren hun beleid op data.
Dit kaartenboek is gemaakt in opdracht van:
Dit kaartenboek is gemaakt door De Argumentenfabriek Maaike de Vries, Daniël Coenen en Jenny Kossen.
Augustus 2011 ©
Dit boek is te bestellen via www.argumentenfabriek.nl Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/ of openbaar gemaakt zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van De Argumentenfabriek.
