Eén staat: ideaal-concept of resultaat van 'muddling through'

Civis Mundi Ooit was Palestina één land: het Britse mandaatgebied "Palestina". Vanaf 1948 was er de staat Israël. Daaromheen lagen de Gazastrook, Oost-Jeruzalem en de Westelijke Jordaanoever. Die werden in 1967 veroverd, met de Golan Hoogvlakte. Inmiddels was de PLO opgericht. Die wilde van Palestina een multi-etnische, seculiere staat maken. Sinds 1993 (de Oslo Akkoorden) wil de hele internationale gemeenschap een aparte, onafhankelijke, levensvatbare Palestijnse staat. Naast Israël. Twee etnocratieën als compromis. Of als Salomonsoordeel. Maar de Palestijnse staat is er nog steeds niet ... Hoe zou Europa kunnen reageren als de droom van de Palestijnse staat definitief vervliegt en er één staat Israël-Palestina zou komen?

Eén staat: ideaal-concept of resultaat van 'muddling through' De voorlopig laatste fase van het vredesoverleg, de 'Kerryronde' strandde eind april 2014. Het geloof dat er een aparte levensvatbare Palestijnse staat gaat komen begint te tanen. Wij gaan in dit artikel nader in op het idee van één staat IsraëlPalestina. Niet als ideaal-concept. Maar als het waarschijnlijk onafwendbare resultaat van de Israëlische politiek sinds 1967 en het afgenomen vermogen van de VS om zijn cliëntstaat Israël te sturen. Deze ene staat, of misschien beter gezegd: dit grondgebied onder feitelijk gezag van de staat Israël, is er eigenlijk nu al en wordt bewoond door circa zes miljoen joden en bijna zes miljoen Palestijnen [1].

Ons uitgangspunt is dus "realpolitisch". Niet: wat zou een mooie toekomst zijn? Maar: hoe ziet de toekomst er waarschijnlijk uit? Wij denken dat er gerede kans is dat die levensvatbare Palestijnse staat er niet komt. En wij onderzoeken de kansen van een staat Israël-Palestina en hoe Europa daarop zou kunnen geageren.

Het artikel is ingedeeld aan de hand van vier vragen: 1 Waarom wordt de éénstaat discussie politiek relevant?

pagina 1 van 20 - www.civismundi.nl

2 Kunnen de verschuivingen in de Amerikaanse en Europese posities ten aanzien van 'het conflict' alsnog leiden tot een Palestijnse staat? 3 Zijn de argumenten tegen één staat sterk genoeg om het denken daarover te stoppen? 4 Hoe zou Europa kunnen reageren op een ontwikkeling naar één staat IsraelPalestina?

Vier stellingen vloeien voort uit de vier vragen Bespreking van vraag 1 leidt tot de eerste stelling: De discussie over één staat ontleent zijn politieke relevantie niet aan idealisme maar aan de realiteit 'op de grond'. Vraag twee mondt uit in twee deelstellingen: 2a De patstelling in de VS tussen de president, het Congres en de Israëllobby leiden tot een blijvende vermindering van het vermogen om de ontwikkelingen in dit conflict te sturen. 2b In dit vacuum is de EU nog niet in staat om de druk uit te oefenen, die op korte termijn nodig is voor het totstandkomen van een Palestijnse staat. Uit de derde vraag komt stelling 3 voort: De feitelijke ontwikkeling leidt tot één soevereiniteitsgebied; het politieke denken zal zich richten op de vraag aan welke voorwaarden een moreel aanvaardbare oplossing moet voldoen. Stelling 4 luidt tenslotte: Zonder het ter discussie stellen van het exclusief joodse karakter van de staat Israël zal Europa niet in staat zijn om bij te dragen aan een moreel aanvaardbare situatie.

1 Waarom wordt de éénstaat discussie politiek relevant? Omdat de doel waarop de internationale gemeenschap sinds 1991 [2] onder leiding van de VS alle diplomatieke inspanningen heeft gebaseerd, te weten een levensvatbare Palestijnse staat, op het punt staat te verdampen. De belangrijkste reden daarvoor zijn 'de feiten op de grond'. Met als punt dat eruit springt: de nederzettingenbouw. Hieronder een overzicht van die "feiten op de grond". Bij elk van die punten moet men bedenken dat de machtsverhouding tussen de Israëlische regering en de Palestijnse Autoriteit (PA) [3] volstrekt ongelijk is. Israël bepaalt of er voortgang komt in de onderhandelingen.


1.1 Jeruzalem Zonder Oost-Jeruzalem geen Palestijnse staat. Voor de levensvatbaarheid van een Palestijnse staat en de legitimatie van die staat onder Palestijnen en in de moslimwereld, is Oost-Jeruzalem als hoofdstad. Helaas is de kwestie Jeruzalem als gevolg van het Israëlische beleid sinds 1980 (formele annexatie) vrijwel onoplosbaar geworden. Politiek onoplosbaar, omdat er in Israël kamerbrede consensus bestaat over Jeruzalem als 'eeuwige en ondeelbare hoofdstad van de joodse staat'. Geografisch onoplosbaar door de strategisch gelegen ring van joodse nederzettingen die de Palestijnse wijken in Jeruzalem insluiten. De EU en de VS verzetten zich tegen verdere uitbreiding daarvan maar hebben het altijd bij woorden gelaten. Geen Israëlische regering kan het zich politiek veroorloven om naar die verbale protesten te luisteren. Van niet te onderschatten belang is dat onder de joden van Jeruzalem het religieuze element sterk in opkomst is.

1.2 Palestijnse diaspora Het recht op terugkeer van circa vier miljoen Palestijnse vluchtelingen en hun nakomelingen naar Israël (los van de vraag hoevelen daar gebruik van zouden maken) is een conditio sine qua non voor een eindovereenkomst. Inwilliging van die eis zou het einde betekenen van de Israëlische Wet op de Terugkeer (het recht op 'terugkeer' van naar Israël van alle joden in de wereld). Dat zou feitelijk ook het einde zijn van een exclusief joodse staat. Omgekeerd betekent aan Palestijnse kant een toegeven op dit punt het politieke einde van de PA. Het joodse karakter van de staat wordt juist op dit moment via wetgeving verder gecementeerd. Toekomstige Israëlische regeringen hebben daardoor nog minder manoeuvreerruimte, als zij die al zouden willen hebben. Het is een illusie te denken dat een vreedzame oplossing kan worden bereikt onder handhaving van het recht van elke jood waar ook ter wereld om 'terug te keren' naar Israël, zonder oplossing van het Palestijnse vluchtelingenvraagstuk.

1.3 Kolonisten Inmiddels wonen ruim 500.000 (volgens sommige publicaties: 600.000) joodse kolonisten in de beoogde Palestijnse staat, waarvan 200.000 in en rond OostJeruzalem. Deze bevolkingsgroep is goed bewapend en getraind en raakt steeds


meer geïntegreerd in het leger en de politie. Zij zijn deels religieus zeer gemotiveerd om voor de heilige grond van "Judea en Samaria" te vechten en hebben in het Israëlische politieke systeem een onevenredig grote invloed. In het Westen wordt er stilzwijgend vanuit gegaan dat een toekomstige Israëlische regering, indien die dat zou willen, een groot deel van deze kolonisten zou kunnen dwingen om in het kader van een vredesovereenkomst naar Israël (binnen de grenzen van 1967) terug te keren. (Nb: Zonder er hier nader op in te gaan moet worden opgemerkt dat de indeling in A-, B- en C-gebieden volgens de Oslo II Akkoorden in 1995, fataal is gebleken voor de totstandkoming van een aaneengesloten en daardoor levensvatbare Palestijnse staat.)

1.4 Israëlische Palestijnen De VS en de EU gaan er impliciet van uit dat de positie van de anderhalf miljoen Palestijnen die in Israël wonen en daar staatsburgerschap hebben, hetzelfde blijft na een 'vredesovereenkomst'. Dat wil zeggen, volwaardige burgers in een democratie. Deze kijk op de zaken is om twee redenen te optimistisch. In de eerste plaats omdat deze minderheid in de staat Israël al sinds 1948 gediscrimineerd wordt. Die situatie is sinds 2000 geleidelijk nog verslechterd. Dat deze bevolkingsgroep gelijkberechtigd zou moeten zijn is in Israël een non-issue. Een tweede punt is dat het in Israël al jaren salonfähig is om te discussiëren over mogelijkheden om deze Palestijnen deels kwijt te raken. Met name richting de Palestijnse staat. Iemand als de minister van Buitenlandse Zaken Lieberman denkt er bijvoorbeeld aan om grote happen uit het Palestijnse pseudo-staatje te nemen en een voor Israël onaantrekkelijk gebied als de steden en dorpen in de 'Triangle' met 300.000 Israëlische Palestijnen over te hevelen naar 'Palestina'. Zo'n discussie zegt ook iets over de plaats van de dan resterende Israëlische Palestijnen in de joodse staat: zij zijn in pricipe ongewenst Deze problematiek is een lijk in de kast waar de 'twee staters' zelden over praten.

1.5 Economie Israël is er in geslaagd om de 2,5 miljoen Palestijnen die in de Westelijke Jordaanoever wonen, de kern van de beoogde Palestijnse staat, te concentreren in


enkele kleine dichtbevolkte gebieden [4] . Deze concentraties en de daar tussendoor aangelegde infrastructuur voor joodse kolonisten maakt van de beoogde Palestijnse staat een gatenkaas. De economische ruggengraat van de Palestijnse economie, de agrarische sector, is vernietigd. Watervoorraden en gasen andere bodemschatten bevinden zich buiten de concentratiegebieden.

1.6 Gazastrook Zonder bevrijding van de 1,8 miljoen Palestijnen in de Gazastrook en een verbinding tussen deze strook en de Westelijke Jordaanoever komt er geen stabiele Palestijnse staat en dus geen levensvatbare staat. Israël beschouwt het als zijn strategische belang om de twee bevolkingsgroepen van elkaar te scheiden. Er is niets dat wijst op bereidheid om daar iets aan te veranderen.

1.7 Geografie De Palestijnse staat waar Amerikaanse politici aan denken heeft geen toegang tot de zee, geen gemeenschappelijke grens met de omliggende landen en heeft geen eigen defensie. Daarachter schuilt de erkenning door de VS en de EU van 'Israël's veiligheidsbelang'. Er is geen aanwijzing dat in deze kwestie op afzienbare tijd beweging komt. Een zeer uitgebreide infrastructuur bestaande uit muren, gescheiden wegen, tunnels, doorlaatposten, militaire zones en dergelijke, heeft inmiddels deze veiligheidsvisie op de grond bestendigd.

1.8 Religieuze element Zonder er hier een analyse aan te wijden zijn wij van mening dat de staat Israël uit zichzelf niet in staat is tot bijsturing. Met name op het punt dat hier van belang is, het afstand doen van 'Judea en Samaria' (de Westelijke Jordaanoever) en van de zeggenschap over Oost-Jeruzalem is iets dat dit politieke systeem waarin staat en godsdienst inmiddels verweven zijn geraakt, niet kan opbrengen.

Een levensvatbare Palestijnse staat lijkt tegen deze achtergrond een gepasseerd


station. Nogmaals, tenzij de VS en de EU in een enorme gezamenlijke krachtsinspanning Israël onder zodanig extreme druk zetten dat de belangrijkste hierboven genoemde blokkades worden weggenomen. Wij vinden dat voor de eerstkomende jaren geen realistisch scenario.

Stelling 1: De discussie over één staat ontleent zijn politieke relevantie niet aan idealisme maar aan de realiteit 'op de grond'.

2 De verschuivingen in Amerikaanse en Europese posities: te langzaam en te laat voor de 'Palestijnse staat'?

Politieke constellatie Een levensvatbare Palestijnse staat vereist dus zware concessies van Israël ten opzichte van het beleid van opeenvolgende regeringen sinds 1967. Dat een Israëlische regering die concessies zal doen zonder zeer zware druk van buiten af is uitgesloten. Het land is daar totaal niet voorbereid. De joods-Israëlische maatschappij is vanaf het midden van de jaren '90 geradicaliseerd. Sommige concessies waar Europese politici impliciet van uitgaan, staan voor veel Israëliërs gelijk aan verraad. De steun voor Israël door de VS en in mindere mate de EU zal zeker nog een aantal jaren verhinderen dat voldoende druk op Israël wordt uitgeoefend. Het strategische bondgenootschap met de VS is te sterk verankerd in wetten, overeenkomsten en andere afspraken op vele terreinen van buitenlandse politiek, militaire- en inlichtingendiensten en economie. De strategische samenwerking is bovendien verweven in een complex netwerk van relaties met landen in de 'Greater Middle East'. Binnen de VS zijn er geen aanwijzingen dat de invloed van de gezamenlijke pro-Israëllobby (joods en christelijk) op het Congres, voldoende afneemt om een majeure wijziging van de Israëlpolitiek op korte termijn mogelijk te maken. Dat Europa al binnen enkele jaren de vereiste rol kan overnemen is ook niet te verwachten. Al was het maar door Duitsland, dat de veiligheid van Israël tot Staatsräson heeft verheven. Ver voor die tijd is het doek over de Palestijnse staat gevallen.


VS De groeiende onmacht van de VS om Israël als cliëntstaat te sturen, heeft geleid tot een proces van 'muddling through' zonder duidelijk strategisch doel. Het concept van de Palestijnse staat was daarbij een diplomatieke formule om het 'doormodderen' onder de paraplu van de VS te verhullen en heeft inmiddels zijn houdbaarheidsdatum bereikt. Dit heeft het aanzien van de supermacht al zeer geschaad. Veel analisten gaan uit van een geleidelijk meer afstand nemen door VS van detailbemoeienis in het wespennest dat het Midden-Oosten voor de supermacht vormt (ook om andere redenen, met name de opkomst van China). Dit noodzaakt tot het intomen van de Israëllobby in Washington zodat de president en zijn regering weer een strategie kunnen uitzetten. Maar het nemen van meer afstand van Israël zal een geleidelijk proces zijn. Tekenend is dat de president in december j.l. nog zijn handtekening zette onder de United States-Israel Strategic Partnership Act die de special relation als het ware in beton beoogt te gieten. Het zal het proces verder vertragen maar de onderliggende beweging niet stoppen.

EU In de EU-Ministerraad van Buitenlandse Zaken van 20 oktober 2014 vond volgens een brief van minister Koenders aan de Tweede kamer de volgende discussie plaats: ?De Raad had voorts een verkennende bespreking over een grotere EU-rol in het MOVP (Midden-Oosten Vredesproces), waarbij enkele lidstaten pleitten voor een eigenstandige rol van de EU ten aanzien van het MOVP en andere lidstaten het belang van nauw optrekken met de VS onderstreepten. Naar verwachting zal hierover in een eerstvolgende Raad een meer substantiële discussie plaatsvinden.? Europa wordt speler tegen wil en dank. Maar dat proces zal traag verlopen. Ondanks de vermindering van de publieke steun voor Israël. Wezenlijke verandering zal te laat komen voor het redden van de Palestijnse staat. Waarmee niet gezegd is dat de EU niet potentieel een flinke 'leverage' heeft in zijn relatie met Israël. Israël is economisch sterk afhankelijk van Europa. Op technologisch gebied geldt hetzelfde. Israël is verder kwetsbaar voor een vertrek van seculiere joden voor wie naast de VS ook Europa aantrekkelijk is als emigratiedoel.


Israël Israël heeft nimmer een levensvatbare Palestijnse staat nagestreeft. Met misschien één periode uitgezonderd: de regering met de Arbeiderspartij en met Rabin (en kortstondig Peres) als premier. Dat was de periode van 1992 tot 1997. De Amerikaanse president Clinton heeft zich al eind jaren '90 gevoegd naar de Israëlische wensen en de ontwikkelingen op de grond, met name de door de Israëlische staat georganiseerde kolonisatie. Daardoor moesten bij de 'levensvatbaarheid' van de Palestijnse staat al in 2000 grote vraagtekens worden gezet. De regering onder de opvolger van Clinton, Bush heeft vooral in de jaren 2001 tot en met 2005 het beleid van premier Sharon van Israël gesanctioneerd. Dat beleid hield op hoofdlijnen in: a) De vernietiging van de onafhankelijke Palestijnse politieke en bestuurlijke structuren. (Op de worsteling binnen de Palestijnse politieke organen en de zwakke bestuurlijke positie van de PA gaan wij hier niet nader in. De machiavellistische omgang daarmee door de VS en Israël hebben een voorbereiding op Palestijnse staatsvorming tot nu toe verhinderd. Illustratief is dat anno 2015 het Congres dreigt de PA aan de bedelstaf te brengen conform de wensen van Israël en de lobby, omdat de PA zich in de internationale arena als erkende staat gedraagt. De president staat machteloos.) b) De degradatie van 'de Palestijnse staat' en 'het vredesoverleg' tot diplomatieke formules waarachter de kolonisatie van de Westelijke Jordaanoever werd voortgezet. c) Het aan de leiband leggen van de PA als verlengstuk van de CIA en Israël. d) De scheiding van de Westelijke Jordaanoever en de Gazastrook.

tabel Toename van het aantal kolonisten; tussen (): Westelijke Jordaanoever/Gazastrook + Oost-Jeruzalem


1977 - ( 3.900 + - ) 1981 - ( 13.000 + - ) 1986 - ( 28.000 + - ) 1988 - ( 69.500 + - ) 1991 - ( 90.000 + - ) 1997 309.000 (156.000 + 152.000) 2000 363.000 (193.000 + 170.000) 2003 403.000 (227.000 + 176.000) 2005 434.000 (250.000 + 184.000*) 2010 506.000 (314.000 + 192.000*) 2013 559.000 (359.000 + 200.000) bronnen: The Israeli Central Bureau of Statistics, Wikipedia, B'tselem, CIA Factbook * 2005 en 2010 voor Oost-Jeruzalem: interpolatie joodse kolonisten in de Golan zijn buiten beschouwing gelaten (ca. 20.000)

Het Oslo-proces kon van start gaan toen de overkoepelende Palestijnse Bevrijdingsorganisatie (PLO) Israël als staat had erkend [5]. Vanaf 2007 eist Israël echter ook erkenning als joodse staat als voorwaarde voor iedere vooruitgang in het vredesoverleg. De PA en de PLO weigeren dit categorisch. De consequentie zou in de eerste plaats zijn dat er geen toekomst is voor vluchtelingen die terug zouden willen. Een bezwaar zou zijn de dreiging die hiervan uitgaat voor Israëlische Palestijnen. Deze Israëlische eis maakt oplossing van het conflict binnen de huidige context onmogelijk. De eis heeft sinds 2007 geleid tot verdere vertraging in het overleg over de Palestijnse staat en tot een ondraaglijke hypotheek op die staat door de voortgaande kolonisatie. De twee Amerikaanse presidenten (Bush en Obama) hebben het thema 'joodse staat' niet van de agenda kunnen krijgen. In


plaats daarvan concentreerden zij zich op verbale kritiek op het kolonisatiebeleid dat de 'Palestijnse staat' zou belemmeren.

Publieke opinie De verwachting van sommigen in Israël en in het Westen dat de Palestijnse bevolking de strijd zou opgeven en dat de publieke opinie in het Westen de belangstelling voor het conflict zou verliezen ("vergeet Gaza") is niet uitgekomen. De campagne voor een boycot van Israël, voor het terugtrekken van investeringen en voor sancties (de BDS-campagne) groeit onder het Europese en Amerikaanse publiek. Bovendien lijkt onder Europese moslims verontwaardiging over de behandeling van de Palestijnen zich te verbinden met het gevoel zelf te worden gediscrimineerd. Op de Europese politiek begint dit invloed te krijgen. Maar te laat voor de koerswijziging die op korte termijn nodig zou zijn.

Stelling 2a: De patstelling in de VS tussen de president, het Congres en de Israëllobby leiden tot een blijvende vermindering van het vermogen om de ontwikkelingen in dit conflict te sturen.

Stelling 2b: In dit vacuum is de EU nog niet in staat om de druk uit te oefenen, die op korte termijn nodig is voor het totstandkomen van een Palestijnse staat.

3 Argumenten tegen één staat; het alternatief

3.1 Tegenargumenten Er zijn voorstanders op morele gronden, van de éénstaat optie met gelijke rechten voor alle inwoners. Zij werden sinds de Oslo Akkoorden gemarginaliseerd met drie argumenten.


1 Principieel: Eén democratische staat is het einde van het joodse karakter van Israël [6]. 2 Praktisch: Beide volkeren haten elkaar zozeer, dat het moord en doodslag wordt. 3 Politiek: Israël zal zo'n éénstaat oplossing nimmer toestaan.

Voor het publiek is het enigzins verwarrend dat twee politieke uitersten voor de éénstaat optie pleiten. Ten eerste de voorstanders van gelijke burgerrechten die pleiten voor gelijke rechten in één staat-voor-al-zijn-burgers. Aan de andere kant van het spectrum bevinden zich de religieus-nationalisten die na Jeruzalem ook de Westelijke Jordaanoever willen annexeren. In het joodse 'Groot-Israël' dat hen voor ogen staat kunnen Palestijnen wellicht worden getolereerd maar zij horen er in principe niet thuis.

Onderstaande argumentatie is vooral relevant als men van mening is dat de ontwikkelingen gestuurd kunnen worden binnen het zogenaamde vredesproces. De meeste waarnemers en vrijwel alle politici lijken die mening nog steeds toegedaan. Wij vermoeden, zoals gezegd dat de praktijk zijn werk doet in de richting van één staat. Dat kan de apartheidsstaat worden van de religieus-nationalisten, dan wel de staat met gelijke rechten voor al zijn burgers. Hoe dat in de toekomst ook zal worden, wij verwachten dat in de komende jaren de argumenten in de discussie 'één staat is wel/niet een illusie' veelvuldig zullen blijven opduiken. Daarom een korte behandeling.

Het principiële argument: het joodse karakter van de staat Eén democratische staat zou het einde zijn van het joodse karakter van Israël. Deze stelling is in de kern juist en heeft dan met name betrekking op het bestuur en de wetgeving. In een democratie kan geen etnisch onderscheid worden gemaakt op het punt van (burger)rechten. Is het aanvaarden van de consequentie dat joden in één democratische staat geen joodse staat hebben, een vorm van discriminatie van joden? Dat is niet vol te houden als daarvoor mensenrechten en democratische beginselen voor de andere inwoners opzij gezet zouden moeten worden. Uiteindelijk is het de vraag of voor 'zelfbeschikking' een eigen staat onontbeerlijk is.


Er zijn andere arrangementen mogelijk binnen een multi-etnische staat. Aansluitend volgt een korte behandeling van het concept van de bi-nationale staat dat naar onze verwachting in de discussie meer naar voren zal gaan komen.

Het praktische argument: te verwachten geweld De stelling dat het leven van joden en Palestijnen in één staatsverband moord en doodslag betekent doet om te beginnen de vraag rijzen of het veel erger kan worden dan de huidige situatie. In 2014 zijn er enkele duizenden doden gevallen. Het algemeen als rampzalig beschouwde conflict in Noord-Ierland heeft over twintig jaar genomen 3.600 levens gekost. In Zuid-Afrika waar een kleine minderheid de macht moest opgeven, werd wellicht met meer reden een bloedbad voorspeld. De onderhandelingen over een nieuwe grondwet hebben daar vier jaar geduurd. Het bloedbad bleef uit.

Het politieke argument: het 'veto' van Israël "Israël zal de éénstaat oplossing nimmer toestaan." Degenen die dit argument gebruiken bedoelen dat het huidige Israël nimmer een democratische staat op basis van gelijkheid, een staat voor al zijn burgers, zal toestaan. Dat lijkt ons inderdaad het geval. De vraag is echter of Israël de geschiedenis naar zijn hand kan zetten. De feitelijke situatie is dat in het gebied van de Middellandse Zee tot aan de Jordaan over enkele jaren twaalf miljoen mensen wonen, van wie de helft joden en de helft Palestijnen. De Israëlische staat heeft de macht over gehele gebied. In de bezette delen van het gebied heeft Israël (nu reeds) grote verantwoordelijkheid voor de (Palestijnse) bevolking op grond van de Vierde Conventie van Genève. Het internationaal recht spreekt van 'bezetting'. Sinds 1967. In de definitie van dat begrip bezetting is het tijdelijke element cruciaal. De vraag kan gesteld worden of Israël niet reeds iets gekregen heeft dat het niet wil hebben: één staat, met bovengenoemde bevolkingssamenstelling. Zij het op dit moment nog een onrechtstaat. Wanneer dringt tot de publieke opinie in het Westen door dat door het fiasco van de Palestijnse staat een apartheidsstaat bezig is te ontstaan? En wanneer de EU vroeg of laat tot een sanctiebeleid overgaat, wat zou dan de betekenis zijn van een Israëlisch 'veto'?


3.2 Alternatief: het concept van een binationale staat

Het 'academische karakter' van het één staat-concept Het verwijt dat de 'éénstaters' meestal wordt gemaakt is dat zij in een 'Reinkultur' redeneren, geen rekening houdend met de politieke realiteit en de machtsverhoudingen. Het zoeken naar een ontwerp voor een staatsverband waarin twee volkeren met een bloedige geschiedenis als gelijken en relatief vreedzaam kunnen samenleven is in eerste instantie een intellectuele bezigheid. Veel beschouwingen over èèn staat modellen hebben inderdaad een hoog 'droogzwemmen'-gehalte, als zij uitsluitend uitgaan van recht en rechtvaardigheid. Maar onze stelling is, nogmaals, dat het Israëlische beleid die ene staat voortbrengt. Daarom is het ook allerminst vanzelfsprekend dat daar een staat uit voortkomt waar recht en rechtvaardigheid heersen. Er is een reële kans dat een Groot-Israël met zes miljoen tweederangs burgers de nabije toekomst wordt. Een apartheidsstaat.

De binationale staat Het concept van de binationale staat Israël-Palestina, met zijn vele varianten, gaat uit van drie veronderstellingen: 1 De apartheidsstaat die nu bezig is te ontstaan, is op den duur niet houdbaar; mensen moeten ongeacht hun etnische afkomst gelijke rechten hebben. 2 Joden en Palestijnen kunnen niet blijvend ruimtelijk gescheiden worden (in Israël) dan wel gescheiden blijven (in de bezette gebieden). 3 De mentale en sociale verschillen tussen joden en Palestijnen zullen nog lange tijd zo groot zijn, dat dat zijn uitdrukking zal moeten vinden in het politieke systeem.

Onder een bi-nationale staat wordt meestal verstaan een staat die voor twee (of meer) etnische groepen of volken die binnen zijn grenzen leven, deels aparte structuren en wetten heeft. Terwijl een burger in een eenheidsstaat vooral individuele rechten heeft, stemrecht, vrijheid van godsdienst, etc., zijn veel van zulke zaken in de bi-nationale staat geregeld voor het collectief van de etnische groep: in casu de Palestijnen, de Joden. Daarmee wordt bijvoorbeeld voorkomen dat een etnische minderheid bij alle verkiezingen weggestemd wordt en dus nooit aan de regering deelneemt. In de discussie over het Israëlisch-Palestijns conflict


word met die bi-nationale staat meestal bedoeld het huidige Israël plus de bezette gebieden. De bi-nationale staat wordt door niemand als het ideaal gepresenteerd.[7] Het is altijd een oplossing voor een (op dat moment) als onoplosbaar ervaren probleem. [8] In de recente geschiedenis zijn op enkele plaatsen bi-nationale democratische staatsstructuren totstand gekomen. Namelijk als twee etnische gemeenschappen door hun conflictueuze geschiedenis niet tot gezamenlijke afspraken konden komen, terwijl het onmogelijk was om ze geografisch te scheiden. Druk van buitenaf was meestal doorslaggevend. Voorbeelden zijn Bosnië, Noord-Ierland en Libanon. Een bi-nationale staat Israël-Palestina zou betekenen dat het een land is van twee naties (de joodse en de Palestijnse) en dat Israël dus geen joodse staat meer is. Het ?recht van het joodse volk op Het Land Israël? (een historisch of door God gegeven recht op de grond) past niet in het model van een bi-nationale staat. Een consequentie zou ongetwijfeld zijn dat in zo'n staatsconstructie een evenwicht gezocht zal gaan worden tussen de mate waarin het land open staat voor joodse respectievelijk Palestijnse immigranten.

Een bilaterale staat in enigerlei vorm is op den duur waarschijnlijk onontkoombaar. De huidige economische structuur heeft de trekken van een apartheidseconomie. Deze zeer gekunstelde structuur is zonder de enorme geldstromen vanuit de VS (vooral militaire hulp) en Europa (vooral voor het gaande houden van bezettingseconomie) niet duurzaam. Imagoschade en boycots gaan bovendien hun tol eisen. De eerste discussies over sancties zijn op het niveau van de Europese Raad gaande. Het Associatieverdrag EU-Israël ligt onder vuur.

Stelling 3; De feitelijke ontwikkeling leidt tot één soevereiniteitsgebied; het politieke denken zal zich richten op de vraag aan welke voorwaarden een moreel aanvaardbare oplossing daarbinnen moet voldoen.

4 Europa ten opzichte van één staat Israël-Palestina


4.1 De Europese politiek en het Midden-Oosten Een fiasco van het 'vredesproces' en het demasqué van de Palestijnse staat zal bijdragen aan de onrust en chaos in het Midden-Oosten. Veel spanningsbronnen zijn niet te neutraliseren zonder pacificering van het Israëlisch-Palestijns conflict. Europa heeft een strategisch belang bij een duurzame oplossing van het conflict. Erkend moet worden dat de belangen van Europa en die van de VS voor een deel niet gelijk zijn. En dat waarschijnlijk in toenemende mate. Het belangrijkste is dat schadelijke taboes ter discussie komen en terzijde worden gelegd. Schadelijk in die zin dat daardoor de Europese handelingsvrijheid wordt ingeperkt zonder dat daar Europese waarden en Europese politieke en/of economische belangen mee worden gediend. Hieronder de volgens ons belangrijkste punten van heroverweging voor Europa.

Punt een. Europese politiek moet uitkomen voor het nuchtere feit dat ons continent eigen belangen heeft in het voor onze voordeur liggende Midden-Oosten. Vrede in Israël-Palestina heeft voor Europa een hogere prioriteit dan voor het politieke bedrijf in Washington. Europa heeft een eigen belang bij de bestrijding van terrorisme en moet een eigen visie ontwikkelen op de 'neo-conservatieve' militarisering van conflicten met de islamitische wereld. De vraag of Hamas en Hezbollah terroristische organisaties zijn, bijvoorbeeld, waar niet mee gepraat mag worden dient voor wat de EU betreft in Brussel te worden bepaald in plaats van in Washington. Punt twee is dat de EU zijn positie in het bouwwerk van Oslo moet heroverwegen. 'Oslo' is een mechanisme dat Israël grotendeels vrij spel geeft en de VS de mogelijkheid om wat bij te sturen. Dat laatste binnen de kaders die de Amerikaanse Israëllobby bepaald. De EU moet erkennen dat hij via 'Het Kwartet' gemarginaliseerd is. Een zeer lastig aspect in dit verband zal zijn de relatie tot de Palestijnse Autoriteit indien Israël ertoe overgaat deze het functioneren onmogelijk te maken. Denkbaar is zelfs dat de PA zichzelf opheft of in ballingschap gaat. De huidige PA ontleent zijn bestaansrecht aan het streven naar een Palestijnse staat! Essentie is dat Europa niet klakkeloos de VS zal volgen. Punt drie is dat het begrip 'de veiligheid van Israël' kritisch wordt bekeken. Deze formule wordt in feite gebruikt om de veiligheid van joods Israël te plaatsen boven de veiligheid van de inwoners van Israël en zeker boven de veiligheid van de inwoners van de bezette gebieden (voor wie Israël als bezettende staat op grond


van de vierde Conventie van Genève verantwoordelijkheid draagt). Hier zal met name Duitsland een hinderpaal zijn, sinds kanselier Merkel de 'veiligheid van Israël' tot Staatsräson heeft verklaard (wat dat dan ook precies inhoudt). Het vierde punt hangt samen met het gegeven dat Europa aan zijn voordeur een atoommacht heeft die vrijgesteld is van alle daarmee samenhangende verplichtingen. Tussen Israël en de VS gelden afspraken over zwijgzaamheid rond dit onderwerp. Europa legt zich daarbij tot nu toe neer. Israël bezit 200 tot 400 kernkoppen, beschikt over een 'second strike' capaciteit en is doende het bereik van zijn kernonderzeeërs uit te brieden naar de Perzische Golf. De vraag of en in hoeverre Europa chantabel is moet bespreekbaar worden.

Het moeilijkste punt van heroverweging is waarschijnlijk het vijfde punt. Aangezien Israël, zoals wij hierboven betoogden, er waarschijnlijk in zal slagen het oude mandaatsgebied Palestina feitelijk te maken tot één staat, wordt Europa geconfronteerd met de vraag: accepteert het een apartheidsstaat aan zijn voordeur? Accepteert het dat zijn relatie met het overige Midden-Oosten blijvend lijdt onder de discriminatie van Palestijnen in groot Israël? Accepteert Europa dat de 'Europese waarden' - mensenrechten - inwisselbaar zijn voor politieke belangen? Zo nee, dan zal de steun aan het idee van een joodse staat ter discussie komen.

4.2 De Europese politiek en de publieke opinie Israël kreeg de afgelopen twintig jaar de ruimte om een levensvatbare Palestijnse staat onmogelijk te maken. Als de nieuwe situatie tot de publieke opinie in het Westen doordringt, zal het land ook in de westerse wereld als een apartheidsstaat worden waargenomen. Dat zal met name in Europa op den duur grote gevolgen hebben voor de steun door de EU en afzonderlijke Europese landen voor Israël. Een eerste signaal daarvoor is de om zich heen grijpende boycotcampagne. Een ander teken is de trend van erkenning van de Palestijnse staat onder regeringen en parlementen. Wij zien dit meer als een ontwakend besef van crisis dan als een nakend perspectief op een levensvatbare Palestijnse staat.

De historie van de Koude Oorlog, het narratief van de 'verbondenheid met Israël' en


de 'oorlog tegen het terrorisme' hebben de perceptie gevoed van een vergaande belangengemeenschap tussen Europa en de VS. De economische belangen van Europa en de immigratiekwestie (waarvan wij waarschijnlijk nog alleen de eerste fase hebben gezien) zullen Europa bewust maken van het feit dat het MiddenOosten wel aan onze voordeur ligt maar niet aan die van de VS. Met escalatie in Israël-Palestina staat de relatie tussen Europa en de moslimwereld en de Europese moslims op het spel. Zoals de eurocrisis tot versnelling van integratie op financieel terrein heeft gedwongen, zal waarschijnlijk de crisis in het Midden-Oosten dat doen op het gebied van de buitenlandpolitiek.

De rol van Duitsland, Frankrijk Duitsland vervult dan een centrale rol. Een strategische ligging ten opzichte van de energieroutes door Rusland, de Balkan en Turkije. Het heeft geen koloniaal verleden in het Midden-Oosten. Het nam niet deel aan de operaties in Irak en Lybië. En Duitsland heeft een bijzondere relatie met Israël: het heeft Israël als atoommacht mede aan zijn 'second strike'-vermogen geholpen (via de Dolphin-onderzeeboten). Kortom, een eenzamer wordend Israël zal op Duitsland spelen. Dat geeft Duitsland 'leverage'. Duitsland zal aanvankelijk in een pijnlijke spagaat komen vanwege zijn bijzondere relatie met de joodse staat, samenhangend met zijn 'Vergangenheitsbewältigung'[9]. Is Duitsland als belangrijkste Europese macht bereid om afstand te nemen van 'Israël's veiligheid' als leidraad voor de buitenlandse politiek? Om in plaats van de veiligheid van de joodse staat, de veiligheid van de Israëlische joden centraal te plaatsen? Duitse politici zijn bang voor morele chantage. Frankrijk zal wellicht een initiërende rol kunnen spelen. Geholpen door de oude banden die Frankrijk heeft met gebied Libanon-Syrië.

De machtsmiddelen van de EU Duitsland mag dan een centrale rol vervullen, de benodigde kracht om een fatale escalatie te voorkomen kan alleen door de EU als geheel worden voortgebracht. Over welke hefboom beschikt de EU naar Israël? In de eerste plaats de economische relaties, waarvan Israël zeer afhankelijk is en de EU maar in zeer beperkte mate. Het huidige Associatieverdrag vormt daarvan de kern. Tot de economische afhankelijkheid behoort ook de handel in veiligheidstechnologie en de kennisuitwisseling binnen de kaderprogramma's en Horizon 2020. In de tweede


plaats de 'soft power' waarover Europa beschikt als het gaat om Israël's imago. De joodse diaspora in het Westen die voor Israël cultureel van groot belang is, kan op den duur alleen met de Israëlische joden verbonden blijven als de Israëlisch-joodse gemeenschap verbonden blijft met democratische waarden, rechtsstaat en internationaal recht.

De centrale vraag zal zijn: Is Europa en vooral Duitsland, bereid om democratie en nondiscriminatie te stellen boven het joodse karakter van de staat Israël? Zonder die discussie zal er naar onze mening, bij ontbreken van het perspectief op een Palestijnse staat, geen uitweg zijn uit de doodlopende weg die Israël is ingeslagen.

Stelling 4: Zonder het ter discussie stellen van het exclusief joodse karakter van de staat Israël zal Europa niet in staat zijn om bij te dragen aan een duurzame en moreel aanvaardbare oplossing.

Tot slot

Twee opmerkingen over de morele en internationaal rechtelijke kant van de zaak.

Europa (en overigens ook de VS) kan uiteindelijk niet bepalen niet hoe Palestijnen en Israëlische joden hun samenleving moeten ordenen. Europa moet wel, op grond van zijn waarden en tegen de achtergrond van economische samenwerking, eisen dat in dit gebied een staat of een staatsverband komt, dat aan joden en Palestijnen gelijke rechten garandeert. Rechten die zijn omschreven in internationale verdragen waaraan Nederland en de andere Europese landen gebonden zijn.

Internationale solidariteit hoort bij een Nederlandse traditie. Solidariteit met Palestijnen, die in welke éénstaatoplossing dan ook, slechts zeer geleidelijk hun


sociaal-economische achterstand zullen kunnen inlopen, ligt op grond van het bovenstaande voor de hand. Solidariteit met de Israëlische joden zal voor velen zijn gebaseerd op de Europese historische erfenis. Voor iedereen zou de gedachte behulpzaam kunnen zijn dat de Israëlische joden door het verloop van de geschiedenis in de afgelopen anderhalve eeuw - die optelsom van oneindig veel beslissingen en gebeurtenissen met de pogroms aan het eind van de negentiende eeuw en de holocaust als belangrijkste - in een doodlopende straat terecht zijn gekomen.

30 januari 2015 mw. mr Anke Ouwerkerk, medewerker Ministerie van Sociale Zaken drs Jan Willem Schnerr, redacteur Jaffadok en econoom

[1] Exacter geformuleerd: ... meer dan vijf miljoen Palestijnen en kleinere etnische groepen zoals Bedoeïnen en Druzen. [2] Conferentie van Madrid; voorloper van 'Oslo'. [3] Het Palestijnse 'zelfbestuur' dat op grond van de Oslo Akkoorden werd ingesteld. [4] Het gaat om de zogenoemde A- en B-area's uit de Oslo Akkoorden die in totaal 40% van 20% (= 8%) van Israël plus de bezette gebieden beslaan. [5] Intern had de PLO dat reeds in 1988 gedaan. [6] Daar wordt vaak de redenering aan toegevoegd: Het einde van Israël als joodse staat betekent het einde van het zelfbeschikkingsrecht van het joodse volk en dat is een vorm van antisemitisme. [7] Haneen Zoab, Palestijns Knessetlid in The Electronic Intifada van 31 oktober


2010: ?The reality goes more toward the one state solution, whether a democratic one-state solution, or a binational one-state solution. We are struggling for a normal state," http://electronicintifada.net/content/no-chance-two-states-interview-knessetmember-haneen-zoabi/9760 [8] Bij de bespreking van het boek van Benny Morris: "Een staat, twee staten" verwijst W. Couwenberg (Civis Mundi, mei 2012, "Het tragische, want onoplosbaar lijkende Israëlisch-Palestijnse conflict". http://www.civismundi.nl/?p=artikel&aid=1843 ) naar een door Morris beschreven binationale staat volgens Tony Judt. Die werd toen (2003) als utopisch beschouwd. [9] Zie http://jaffadok.nl/columns/duitsland-en-israel-ontmoeting-in-een-zeitblase/.


Eén staat: ideaal-concept of resultaat van 'muddling through'

Recommend Documents