DE MATEN een speurtocht langs het verleden
Fietsroute 15 km
DE MATEN een speurtocht langs het verleden U gaat per fiets op speurtocht door de wijk De Maten. Een eenvoudig fietstochtje wordt het niet; de route gaat kriskras door de wijkdelen die samen De Maten vormen. De tocht brengt u langs verschillende bouwstijlen, parken, bedrijven, sportvelden en winkelcentra. Onderweg staan twaalf panelen die tonen hoe de situatie was voor deze wijk gebouwd werd.
2
Voor meer informatie over het project
Deze fietsroute maakt deel uit van een project van het
Atlas van Apeldoorn verwijzen wij
Erfgoedplatform Apeldoorn, waarin verschillende organisaties op
u naar www.erfgoedapeldoorn.nl.
het gebied van cultureel erfgoed samenwerken. Onder de noemer
Neemt u ook eens een kijkje op
Atlas van Apeldoorn wordt sinds 2005 elk jaar één van de wijken
de website van het Geheugen van
of dorpen van Apeldoorn onder de loep genomen. In 2013 staat
Apeldoorn, een digitale
De Maten centraal. De Maten bestaat uit zeven buurten:
schatkist gevuld met de rijke
Matendreef, Matenhorst, Matendonk, Matengaarde,
geschiedenis van Apeldoorn
Matenhoeve, Matenveld en Matenhoek. De straatnamen
www.geheugenvanapeldoorn.nl!
verwijzen naar het wijkdeel waarin u zich bevindt. Industriegebied Kuipersveld hoort ook bij De Maten. De route begint bij wijkcentrum De Stolp, Violierenplein 101 en is ongeveer 15 km lang. Onderweg is er gelegenheid tot een wandeluitstapje in de Heemtuin in het Matenpark. Bij de kinderboerderij in het Matenpark kunt u iets gebruiken op een terrasje.
Van 23 mei t/m 30
Wij wensen u een plezierige tocht met waardevolle
september 2013 kunt u in
ontdekkingen!
wijkcentrum De Stolp de expositie De Maten: van
Rien den Haan, Fietsgilde Apeldoorn
weiland naar woonwijk
Wilma Spit, Apeldoorns Gidsen Collectief
bezichtigen.
Margot Jongedijk, CODA Apeldoorn Willem Ormel, Stichting Apeldoornse Monumenten
3
Een stukje geschiedenis van De Maten Waar komt de naam van de wijk vandaan? Vroeger werden stukken grond opgedeeld in zogenaamde maten. Elke maat was ongeveer 1,75 hectare groot. Men moest het stuk land in één dag met de hand kunnen maaien. Een aantal wegen dragen namen die verwijzen naar oude veldnamen. Biezematen verwijst naar moerassige grond waar biezen (= riet) groeiden. De naam Barnewinkel is afgeleid van een plaats waar vaak iets werd verbrand (barnen = branden. Zie ook Barneveld). Een bijzondere weg waar u onderweg langs komt is de Ericastichting. De Ericastichting is één van de oudste wegen in De Maten. In 1895 werd door de ‘Oranje Bond Van Orde’ grond in de ‘Wormingermate’ gekocht. Men wilde onderzoeken of het mogelijk was dat een kleine boer op een stuk heidegrond van ongeveer vijf hectare zelf de kost kon verdienen. Er werd een weg aangelegd die later de ‘Erica Stichting’ (erica = dopheide) werd genoemd. Langs de weg werden vijf boerderijen gebouwd die samen het project Erica Stichting vormden. De opbrengst van de boerderijen werd afgestaan aan de stichting, een deel mochten de boeren zelf houden. In 1911 konden de boeren de boerderijen kopen. De bomen langs de Ericastichting werden door de eerste bewoners omstreeks 1900 geplant. Omdat de rijksdiensten over het land te spreiden, werd midden zestiger jaren een plan ontwikkeld om van Apeldoorn de ‘Tweede Schrijftafel van Nederland’ te maken. Een groot aantal ambtenaren zouden dan uit Den Haag naar Apeldoorn en omgeving overgeplaatst worden. Hiervoor werd een satellietstedenplan ontwikkeld. Er werd rekening gehouden met een totaal van ongeveer 260.000 inwoners. Een deel van de binnenstad zou afgebroken worden en omgevormd tot een ‘City’ met veel hoogbouw en daaronder
4
winkels en kantoorpanden. In Wenum-Wiesel (gepland 40.000
Gebruikte afkortingen
inwoners) en Beekbergen (gepland 60.000 inwoners) zouden
FP = fietspad
satellietsteden gebouwd worden.
LA = linksaf
In de uitbreidingswijk De Maten waren ca. 20.000 inwoners
RA = rechtsaf
gepland. Er zou een weg tussen Vaassen en Beekbergen
RD = rechtdoor
aangelegd worden.
Een straatnaam tussen
Een brede groenstrook tussen de bebouwing en het kanaal en
haakjes betekent dat er geen
een doodlopende vierbaansweg aan het eind van de Kayersdijk
straatnaambordje staat
herinnert hieraan. Wegens geldgebrek zijn al deze plannen niet uitgevoerd. Uiteindelijk is alleen De Maten is gebouwd voor circa 30.000 inwoners. In 1972 werden de eerste woningen opgeleverd in het gebied Matendreef.
5
1 Start voor wijkcentrum De Stolp, rechts
U bevindt zich nu in het wijkdeel Matenveld.
langs De Stolp richting brug 4 Verkeersweg oversteken en RD FP. Rechts van het fietspad het kunstwerk Later,
Rechts school De Marke
Eens, Ooit dat kunstenares Sabine Zwikker in 2002 samen met leerlingen van VWO-5 van de Heemgaard heeft gemaakt. Het verbeeldt de
Boerderij van de gebroeders Van de Hel (CODA Archief)
toekomst die voor de jeugd nog open ligt.
2 Brug = Heemgaardbrug oversteken en RA, fietspad volgen U rijdt nu in het Matenpark. Een wandelroute beschrijvingen Ommetje Matenpark is verkrijgbaar bij kinderboerderij De Maten, waar u later in de route langskomt. Na ca. 200 meter ziet u een dubbel houten hek. Daarachter ligt de Heemtuin waar u een fraaie
Paneel 2
wandeling kunt maken.
In één nacht werd hier in 1974 de authentieke
De wandelroutebeschrijving Ommetje Heemtuin
19e-eeuwse boerderij aan de toenmalige
De Maten is ook verkrijgbaar bij kinderboerderij
Binnendijk 9 gesloopt. Hier leefden vanaf het
De Maten.
begin van vorige eeuw de gebroeders H. en G.J. van de Hel tot zij in 1974 naar Beekbergen
Paneel 1
moesten verhuizen. Er werd actie gevoerd voor het behoud, maar de boerderij sneuvelde voor
In deze heemtuin is te zien welke planten
de bouw van een school en aanleg van een
oorspronkelijk thuishoren in het overgangs
plantsoen. De oude erfbeplanting van eiken
gebied van het hoge Veluwemassief tot aan de
en elzen is bewaard gebleven.
lager gelegen Gelderse IJsselvallei.
5 Op viersprong na schoolgebouw RA en 3 Vanaf Heemtuin LA terug en op FP
einde pad LA = (Holtrichtersveld)
eerste afslag RA, FP volgen Heemradenlaan oversteken en RD FP
6
6 Na bushalte RA FP en RA brug =
(Niet RA om schoolgebouw buigen,
Griffiersbrug. Slingerend FP blijven
maar RD met links water en hek!)
volgen (buigt naar links) tot T-splitsing
7 LA op T-splitsing en daarna bij een bordje ‘hondenuitlaatplaats’ LA
Paneel 3 Deze voormalige boerderij werd in 1906
U bevindt zich nu op het industrieterrein
gebouwd en is het oudste nog bestaande
Kuipersveld.
gebouw in De Maten. In hetzelfde jaar werden de eikenboom en de conifeer schuin voor de
8 LA eerste weg en RA op T-splitsing
boerderij geplant. Voor het voorhuis staan leilinden van dezelfde ouderdom als de
9 RA FP op volgende T-splitsing, u fietst
boerderij.
langs het kanaal. Paneel bij het eerste huis rechts
10 RA na terrein Stadsdeelpost Zuidoost en Dorpen, bij vijver en bordje ‘hondenuitlaatplaats‘. Dan LA over houten brug U bevindt zich nu in het Kanaalpark, dat is aangelegd op een voormalige vuilnisstortplaats.
Bouwtekening (CODA Archief)
7
DE MATEN
7
een speurtocht langs het verleden
6 Locaties van de panelen 1
Heemtuin De Maten
2
Boerderij Gebroeders Van de Hel
3
Oudste huis van De Maten
4
Eerste bewoners van De Maten
5
Schelpkalkoven Salomons
6
Manufacturenwinkel Berghuis
7
Betonfabrek Westrik
8
Het Matenpark
9
Poelier Wijngaards
10
Boerderij Elskamp
11
Ericastichting
12
Boerderij Buijserd
8
5
4
3
Voor meer informatie www.erfgoedapeldoorn.nl
9
9 11 10
12
1
2
Copyright Gemeente Apeldoorn, april 2013
11 RA op T-splitsing na houten brug, RD stijgend pad en RA op 1e viersprong
14 LA 1e weg na tankstation. Oversteken Laan van Kuipershof, RD = Leidekkersdreef
12 LA op volgende viersprong en LA einde
U bevindt zich nu in het wijkdeel Matendreef.
pad op T-splitsing (waar trap naar
De gebouwen, waarvan één met een koepel, aan
beneden gaat)
de overkant van de T-splitsing aan het eind van de Leidekkersdreef zijn de basisscholen De
13 RD pad volgen, zijwegen negeren, voor
Kosmos en De Kring.
huizen buigt pad naar links. PAS OP! RA bij garage, onverhard pad tussen garage en tennispark. RA einde pad. RA einde
15 RA einde weg = Kooikersdreef. RA 2e weg bij huisnummers 301 t/m 349
weg Rood FP volgen langs (Laan van
U bevindt zich nu op de locatie waar de eerste
Kuipershof)
huizen van De Maten werden gebouwd.
Paneel 4 Van de 11.000 woningen die uiteindelijk in deze wijk gebouwd zijn, stonden in 1972 hier aan de Kooikersdreef de allereerste. De woningen zijn ontworpen door het architectenbureau Emmerhout, dat beroemd is geworden door eind jaren zestig in Emmen de eerste woonerven van Nederland te bouwen.
16 Retour en LA = Kooikersdreef. LA einde weg = Leidekkersdreef. RA 1e weg = Rietdekkersdreef Einde weg LA en direct RA smal paadje volgen tot de weg langs Kanaal Zuid ‘Eerste bewoners De Maten’ staat achterop deze foto uit het fotoarchief van fotograaf Roel Veenhuizen in CODA. Wie kan ons hierover meer vertellen? Wie herkent het gezin en om welke woning gaat het? Uw reactie graag op www.geheugenvanapeldoorn.nl
10
Kalkoven aan Kanaal Zuid (CODA Archief)
Het begin van de Ericaweg bij de Wormensebrug, 1970 (CODA Archief)
17 Vervolgens RA weg langs kanaal volgen Links langs het kanaal een pauzeplaats (bij het
18 RA bij houten brug = Imkersplaats. RA einde weg en vervolgens LA
ijzeren hek). Hier bevinden zich de resten van de
Hier bevindt zich het winkelcentrum De Maat,
loswal van een voormalige kalkfabriek.
het eerste definitieve winkelcentrum in de wijk.
Paneel 5
19 LA na winkelcentrum = Looiersdreef (buigt voor school De Korf naar rechts).
Op deze plek stond het bedrijf van Salomons,
LA op driesprong bij Muldersdreef en
een kalkoven waar schelpen werden gebrand
LA FP einde weg (niet verkeersweg
en verwerkt tot kalk. De kalk werd in de bouw
Matenpoort oversteken). Links, vóór de
gebruikt als specie om mee te metselen. In
brug een paneel
1964 moest het bedrijf sluiten, want door de komst van metselspecie van steenkalk raakte de schelpkalk in onbruik.
Paneel 6 Op deze prominente plek aan het kanaal was in 1928 de winkel in kruidenierswaren van R. Waayenberg gevestigd. In 1933 opende Willem Berghuis er een winkel in manufacturen. Tegenover de winkel van Berghuis stond de brugwachterswoning.
J. Waayenberg, S. Stenfert en Peter C. Westrik bij een mal voor een put, 1943 (Foto M. Westrik)
11
20 Vóór brug RA verkeersweg Matenpoort oversteken en LA knooppuntroute 55 Bij verkeerslichten staat rechts een informatiepaneel over een voormalige betonfabriek.
Paneel 7 In 1939 vestigde Peter C. Westrik een betonfabriek met woonhuis op deze plek, voorheen Kanaal Zuid nummer 7. Westrik vervaardigde producten zoals afrasteringspalen,
24 RA na speeltuintje (links) en vervolgens RA verkeersweg (Glazenierhorst)
schuttingen, putten, ringen en bedrijfsvloeren.
Links een gebouw met bijzondere architectuur:
Ook de wielerbaan van wielervereniging De
het Antroposofisch Centrum ‘Therapeuticum
Adelaar in de wijk Orden is door deze
De Es’, waar een aantal huisartsen en
betonfabriek gemaakt.
therapeuten hun praktijk hebben.
21 Retour en LA 1e weg = Ovenbouwers
25 Verkeersweg = Matenpoort oversteken
hoek. Op T-splitsing RA = Ketelboeters hoek
en LA Op de rotonde het kunstwerk De Zwevende
U bevindt zich nu in het wijkdeel Matenhoek,
Maagden van kunstenares Elisabet Stienstra en
een gebied met kleine industrie.
langs het fietspad een informatiepaneel over het Matenpark
22 LA 1e weg = Molenmakershoek. Links kringloopcentrum Foenix (weg buigt naar links). RD rechts langs autobedrijf
Paneel 8
Arends: rood FP. LA op driesprong
Het park is in een landschappelijke, natuurlijke
onmiddellijk na garage
stijl ontworpen door gemeentelijk landschaps architect Henk Barkhof. Centraal loopt een
23 RA op volgende driesprong bij speeltuintje. LA op driesprong na
winkelcentrum. Doordat de bodem ijzeroer
speeltuintje. RA over houten brug =
bevat heeft het water de kenmerkende
Bierbrouwersbrug. RD FP volgen: 2
roestbruine kleur.
x weg oversteken, 2 x dranghekjes passeren U bevindt zich nu in het wijkdeel Matenhorst.
12
water dat uitmondt in een brede vijver bij het
In de aanbouw links bevindt zich de winkel, ca. 1970 (foto H. Wijngaards)
26 RA op rotonde bij bordje
Paneel 9
knooppuntroute 90 = Laan van Maten.
Wijngaards is het oudste nog bestaande bedrijf
RA 1e weg vóór Gereformeerde Kerk
in De Maten. Hendrikus Wijngaards begint in
De Voorhof = Gijsbrechtgaarde
1927 een kippenfokkerij aan de toenmalige
U bevindt zich nu in het wijkdeel Matengaarde.
Ericaweg, ongeveer op de plek waar zich nu het
Zicht op de boerderij en de aanleg van de buurt Matendonk, 1974 (CODA Archief)
13
Chinese restaurant bevindt. Zijn zoon Alex
Bij de kinderboerderij kunt u de wandelroute
werkt van jongs af aan mee en begint er in 1960
beschrijvingen Ommetje Heemtuin de Maten en
een Indische toko bij. In die tijd zijn de sambal,
Ommetje Matenpark ophalen. Hier is een terrasje
ketjap, kroepoek en Indische kruiden bijna
waar u iets kunt gebruiken.
nergens in Apeldoorn te krijgen, terwijl er toch een grote Indische gemeenschap woont.
29 RA op T-splitsing na kinderboerderij en via rood FP (rechts van de weg)
27 Rechts langs Chinees Restaurant. RA op T-splitsing en LA over houten brug
verkeersweg = Gildenlaan oversteken. RD FP = Ericastichting
Rechts ziet u een waterspeelplaats waar
De eikenbomen zijn omstreeks 1900 geplant
kinderen kunnen spelen met water en zand,
door de eerste bewoners van dit gebied.
water pompen, een sluisje bedienen, een
U bevindt zich nu in het wijkdeel Matendonk.
scheprad of een waterspiraal laten draaien.
Links bij school De Schakel informatiepaneel
De speelplaats is in 2012 aangelegd.
over de Ericastichting.
28 LA na brug en LA over volgende houten brug = Berghorstbrug. RD
Paneel 11
knooppuntroute 95 volgen. RD bij
In 1895 begint de Oranjebond van Orde hier een
houten brug = Ezelsbrug. Links
ontginningsproject, genaamd de Ericastichting
Kinderboerderij De Maten, zie
(Erica is dopheide). De Oranjebond van Orde
informatiepaneel
is in 1893 in Utrecht opgericht door een aantal welgestelden met het doel de werkloosheid in de
Paneel 10
lagere klassen te bestrijden en zodoende sociale onrust te voorkomen. Er worden vijf boerderijen
Vroeger was deze boerderij omringd door meer dan elf hectare (16 voetbalvelden) weilanden. De boerderij aan de voormalige Ericaweg was van 1953 tot 1973 het melkveebedrijf van de familie Elskamp. Boer Elskamp heeft ook wel eens geprobeerd om akkers te maken en graan te verbouwen, maar dat ging niet goed. Het was hier te nat.
14
Ericastichting, 1895
gebouwd met de namen Heidehoeve, Werklust,
Ook het Buizerd Kolkje, de plas waar veel
Landbouw, Ontginning en Vooruit. Heidehoeve
bewoners van de vroegere Maten gingen
stond op de plek van school De Schakel en is de
schaatsen, is daaronder verdwenen.
eerste boerderij die hier gebouwd werd.
31 LA na de boerderij = Barnewinkel 30 RD Ericastichting blijven volgen. RA
Waar de weg na huisnummer 813 (rechts) naar
eind Ericastichting bij verkeersweg
rechts buigt ziet u rechts een aantal oude bomen
(Barnewinkel) met rood/witte
die bij een voormalige boerderij stonden.
paaltjes en spoorwegovergang (links). Links aan de Barnewinkel 151-153
32 LA 1e weg = Bouwmeestershoeve
informatiepaneel bij voormalige
U bevindt zich nu in het wijkdeel Matenhoeve.
boerderij 33 LA 1e weg = Kaartenmakershoeve en
Paneel 12
steeds RD Kaartenmakershoeve. LA FP waar bebouwing begint
Deze boerderij is in 1928 gebouwd door de joodse psychiatrische inrichting Het
34 Op de driesprong vóór het voetbalveld
Apeldoornse Bosch (later Groot Schuylenburg en
en geel paaltje RA richting bordje
nu ’s Heeren Loo geheten) om te zorgen voor de
‘honden aan de lijn’. RD weg oversteken
eigen melkvoorziening. De familie Buijserd komt
en FP volgen (langs een clubhuis aan uw
in 1933 uit Zuid-Holland en pacht de boerderij
linkerzijde)
met 25 hectare grond. Op een deel van de grond is later een stuk snelweg van de A50 aangelegd.
PAS OP: nu volgt een onoverzichtelijke situatie
Op de vroegere weilanden zijn de woningen aan de Zadelmakersdonk gebouwd.
35 LA 1 e pad op driesprong vóór voetbalveld en onmiddellijk RA pad
Boerderij, omstreeks 1970 (CODA Archief)
tussen sportvelden. Steeds RD FP volgen. 36 Gildenlaan oversteken en RD rood FP volgen. Einde FP RD langs speelveldje, Eglantierlaan oversteken en RD rood FP 37 RA over Heemgaardbrug naar eindpunt De Stolp
15
Colofon Deze fietsroute maakt deel uit van een project van het Erfgoedplatform Apeldoorn, waarin verschillende organisaties op het gebied van cultureel erfgoed samenwerken. www.erfgoedapeldoorn.nl Routekaart Afdeling Ruimtelijke informatie Gemeente Apeldoorn Vormgeving
Studio Oirik
www.oirik.com
Druk
Drukwerkdeal
