Een onderzoek naar de invloed van de besturingsvorm van een MFA op het exploitatieresultaat

Een onderzoek naar de invloed van de besturingsvorm van een MFA op het exploitatieresultaat

Masterclass Bedrijfskundig Management Module Business Project Docent: Sieuwke de Vries Studenten: Ans Keij, Paul de Raad, Henk Smeulders en Tanja Vos April 2011

Inhoud Blz. Voorwoord

3

Samenvatting 1 Inleiding 1.1 Inleiding 1.2 Aanleiding 1.3 Korte inleiding over de organisatie 1.4 Projectkader 1.5 Probleem-, vraag-, en doelstelling

4 6

2 Het onderzoekskader 2.1 Onderzoeksmodel 2.2 Onderzoeksmethodiek 2.3 Beperkingen van het onderzoek

9

3 Literatuurverkenning 3.1 Maatschappelijke meerwaarde 3.2 Beheer 3.3 Exploitatie 3.4 Inhoudelijke samenwerking 3.5 Internationale vergelijking

10

4 Resultaten interviews 4.1 Interviews experts 4.2 Interviews participanten

17

5 Conclusies en aanbevelingen 5.1 Conclusies en aanbevelingen 5.2 Inhoudelijke samenwerking en beheer

20

6 Bronvermelding 6.1 Bronvermelding en literatuurlijst

23

7 Bijlagen

25

Pagina 2

Brede School Tilburg

Voorwoord Dit onderzoek is verricht in het kader van het business project in Masterclass Bedrijfskundig Management van de opleiding MBA Executive Management aan Avans+. In Nederland verrijzen de multifunctionele accommodaties (MFA) als paddenstoelen uit de grond. Veelal worden deze accommodaties gezien als een goed middel om de samenwerking tussen organisaties uit onderwijs, welzijn, kinderopvang en zorg te versterken. Hoewel er veel aandacht en begeleiding is bij het ontwikkelen van deze MFA is er minder aandacht en begeleiding voor de instandhouding. Pas na de start blijken de exploitatiekosten hoger te zijn dan in het standalone gebouw. Dit vormde de aanleiding om onderzoek te verrichten naar de relatie tussen de besturing van een MFA en de exploitatie hiervan. Wat ons opviel was de ongelofelijke hoeveelheid rapporten over MFA’s. Echter geen van de rapporten gaf heldere informatie over de relatie tussen de besturing van een MFA en de exploitatie. Toch hopen wij met dit rapport handvatten aan te reiken, die kunnen bijdragen aan de succesvoorwaarden van de MFA’s in Tilburg. We willen de volgende personen bedanken voor hun medewerking: de sponsoren Tom Daelman van de Gemeente Tilburg en Wil Broos van Tangent en de begeleidster van de opleiding: Sieuwke de Vries. Daarnaast willen we de geïnterviewden, de leden van de projectgroepen en alle anderen die medewerking hebben verleend aan dit onderzoek danken voor tijd en hulpvaardigheid. We wensen u veel plezier met het lezen van de resultaten van ons onderzoek.

Ans Keij Paul de Raad Henk Smeulders Tanja Vos

Tilburg, April 2011

Pagina 3


Samenvatting Aanleiding en relevantie Na het realiseren van een multifunctionele accommodatie (MFA), wordt er onvoldoende prioriteit gegeven aan de besturing van een MFA, dit kan een negatief effect hebben op de (inhoudelijke) samenwerking en daarmee op de exploitatie van een MFA. Doelstelling en onderzoekvragen De doelstelling van dit onderzoek is het doen van aanbevelingen aan het bestuur van de Brede School Tilburg en de afdeling onderwijs en jeugd van de Gemeente Tilburg voor een duurzame en een optimale exploitatie van de MFA’s door een beoordeling te maken van de effectiviteit van de besturing van de MFA’s Zuiderkwartier en de Symfonie en deze te vergelijken met de succesfactoren uit de literatuur en een MFA met een sluitende exploitatie. De vragen die centraal staan zijn: • • •

Wat is de omvang van de exploitatie? Op welke wijze kan de mate van de inhoudelijke samenwerking een positieve invloed hebben op de exploitatie? Aan welke voorwaarden moet de besturing van een MFA minimaal voldoen om een positieve invloed te hebben op de exploitatie van een MFA?

Aanpak Om de onderzoeksvragen te kunnen beantwoorden hebben we deskresearch gedaan en zijn er interviews afgenomen met samenwerkende organisaties van twee MFA’s in Tilburg en landelijke adviseurs op het gebied van procesbegeleiding van een MFA. Er is geen onderzoek verricht naar een MFA met een sluitende exploitatie, omdat de landelijke adviseurs aangaven dat deze MFA’s er niet zijn, tenzij de gemeente de exploitatie sluitend maakt. Eindconclusies en aanbevelingen besturing MFA Op basis van de literatuurstudie en de resultaten van de interviews kunnen we concluderen dat de besturing van een MFA overeenkomt met de besturing van een netwerkorganisatie. Om een netwerkorganisatie succesvol te laten zijn, vormt de samenwerking in de MFA’s de basis van dit succes niet alleen qua inhoudelijke diensten, maar ook qua beheer en een optimale exploitatie. Uit de literatuur blijkt dat een samenwerking gebaseerd op gelijkwaardigheid het meest effectief is om het netwerkbelang (is MFA-belang) te dienen. Belangrijk voor een goede samenwerking zowel voor beheer als inhoudelijk is het creëren van een juiste cultuur, structuur, integratie en eenduidige doelstellingen en de realisatie hiervan. Dit is een veranderingsproces dat tijd nodig heeft. Belangrijk is dat er een erkende neutrale spelleider is, die samen met de partners de randvoorwaarden en de spelregels bepaalt en zorgt dat er volgens de spelregels wordt gespeeld. In de onderzochte MFA’s is deze eenduidige doelstelling vormgegeven in een gezamenlijke missie en visie en een neutrale spelleider niet of beperkt aanwezig.

Pagina 4


Eindconclusies en aanbevelingen exploitatie MFA Ten aanzien van de exploitatie kunnen we concluderen dat de exploitatiekosten in een MFA hoger zijn dan in een stand-alone gebouw. Een belangrijke oorzaak is dat de organisaties meer m2 bruto vloeroppervlak hebben dan in de oude situatie (stand-alone). In de onderzochte MFA’s geldt dit in ieder geval voor de Twern en de scholen. Uit de interviews bleek dat er weinig inzicht is in de kosten van een MFA of de daarbij behorende kengetallen bij het merendeel van de participanten. Om het inzicht hierin te vergroten zijn op basis van een model van Deloitte en de bekostiging programma van eisen van het primair onderwijs (OC&W) kengetallen weergegeven die de partners in een MFA inzicht geven in de omvang van de verschillende exploitatiekosten. Door de kosten transparant te maken en te bespreken in het gebruikersoverleg kunnen de partners de kosten beheersbaar maken. Quick-wins hierbij zijn de beperking van de energiekosten (15%-20%). Daarnaast kan er onderzocht worden of er gezamenlijk ingekocht kan worden op het gebied van schoonmaak, verzekeringen etc. door de stedelijke organisaties Kinderstad, de Twern, onderwijs en de gemeente. Indien de partners van de MFA’s eenduidig communiceren welke diensten zij aanbieden aan de bewoners in hun wijk, kunnen zij het kloppend hart in de wijk worden. Door actief naar nieuwe huurders te zoeken die passen in de gezamenlijke doelstelling, zijn er mogelijkheden om de bezettingsgraad te verhogen. Door het verhuur- en prijsbeleid te verruimen ontstaan er mogelijkheden om uit de profit sector nieuwe huurders aan te trekken. Een goed voorbeeld hiervan is de Machinist in Delfshaven in Rotterdam.

1 Inleiding Pagina 5


1.1 Aanleiding van het onderzoek MFA’s worden veelvuldig ontwikkeld en fysiek gerealiseerd zowel in bestaande gebouwen als nieuwbouw. We gaan van een stand-alone gebouw, naar een multifunctioneel gebouw, waarbij er voor alle partijen nieuwe vraagstukken ontstaan. In dit onderzoek komt vooral het vraagstuk exploitatie in relatie tot beheer en de inhoudelijke samenwerking aan bod. Beheer en exploitatie vergen een andere aanpak in de MFA’s, dan in stand-alone gebouwen. 1.2 Korte inleiding over de netwerkorganisatie Brede School Tilburg In de gemeente Tilburg is in 1998 de eerste brede school gestart. Elk initiatief voor de start van een brede school door onderwijs, welzijn of kinderopvang in een achterstandwijk werd door de gemeente gefaciliteerd met financiële middelen voor de netwerkorganisatie van de brede school. Op deze wijze zijn er in Tilburg 10 brede scholen ontstaan. In 2006 is op verzoek van de gemeente Tilburg aan de partners in het onderwijs, zorg, welzijn en kinderopvang gevraagd een advies uit te brengen voor de vormgeving en structurering van de Brede School Tilburg, met als uitgangspunt meer centrale aansturing. Dit heeft er toe geleid dat met ingang van 1 januari 2008 een stedelijke stichting is ontstaan: de Brede School Tilburg. Partners uit onderwijs (T-Primair), welzijn (de Twern), kinderopvang (Kinderstad) en zorg (Thebe) vormen gezamenlijk het bestuur van de BST. 1.3 Missie Brede School Tilburg De Brede School Tilburg levert een bijdrage aan het optimaliseren van de randvoorwaarden waarbinnen kinderen hun sociaal-emotionele, motorische, culturele en cognitieve vaardigheden kunnen ontwikkelen en ontplooien. De brede school is een samenwerkingsverband in de wijk, dat verbindingen legt tussen de drie leefwerelden waarbinnen kinderen opgroeien en zich ontwikkelen: thuis, school en de vrije tijd. Het biedt kinderen en hun ouders een programma in de directe leef- en schoolomgeving voor ontwikkelingsstimulering, opvoedingsondersteuning en maatschappelijke participatie. Randvoorwaarden voor succes van de brede school zijn de inzet en de mate van samenwerking tussen de partners in de wijk. 1.4 Multifunctionele accommodatie (MFA) In 2002 heeft de gemeente Tilburg het Integraal Huisvestingsplan (IHP) 2003-2014 vastgesteld. Uitgangspunt van het IHP is de integratie van diverse functies in één gebouw: diverse instellingen / gebruikers vinden een plek in het gebouw, zoals, onderwijs, peuterspeelzaal, kinderdagopvang, buitenschoolse opvang, jeugdhulpverlening, maatschappelijke dienstverlening, wijkwerk, sociaal culturele instellingen en sportverenigingen. Binnen de werkgebieden van de brede scholen zijn recentelijk 4 MFA’s opgeleverd en zal in het voorjaar 2011 de oplevering van de vijfde MFA plaatsvinden. De coördinatoren van de brede scholen hebben in 2009 in opdracht van de gemeente Tilburg het inhoudelijke samenwerkingsproces met de partners van de MFA’s gefaciliteerd en gecoördineerd.

1.5 Projectkader De brede scholen c.q. MFA’s zijn allen gelokaliseerd in wijken met bewoners met een lage SES-factor (sociaaleconomische status). In de praktijk blijkt dat de exploitatie van de MFA’s vaak problemen oplevert door hogere beheer- en exploitatiekosten ten opzichte van de oude situatie Tijdens de Pagina 6


ontwikkelfase van de MFA’s zijn de kosten van beheer en exploitatie niet of nauwelijks doorberekend. Nadat het centrum operationeel is, blijken deze kosten hoger van verwacht. Ook voor de Tilburgse MFA’s is de verwachting dat de exploitatie een probleem gaat worden, zeker nu een aantal organisaties de komende jaren met bezuinigingen geconfronteerd worden. Als het beheer niet goed is geregeld zal dit van invloed zijn op de inhoudelijke samenwerking en de exploitatie. Andersom als de inhoudelijke samenwerking goed is, zullen de gebruikers ook makkelijker afspraken kunnen maken over het beheer, dat weer invloed heeft op het exploitatieresultaat. In dit onderzoek zal daarom gekeken worden wat de effecten van de aansturing van een MFA uitgesplitst in beheer en inhoudelijke samenwerking kunnen zijn op het exploitatieresultaat. 1.5.1. Probleemstelling Welke voorwaarden moeten aanwezig zijn inzake de aansturing van een MFA om een stabiele en sluitende exploitatie van de MFA’s te realiseren, waarbij inzichtelijk wordt gemaakt wat de exploitatiekosten zijn in de MFA t.o.v. de oude situatie en rekening wordt gehouden met de bezuinigingen. 1.5.2. Doelstelling Het doel van het onderzoek is het doen van aanbevelingen aan het bestuur van de Brede School Tilburg en de afdeling onderwijs en jeugd van de Gemeente Tilburg voor een duurzame en sluitende exploitatie van de MFA’s door een beoordeling te maken van de effectiviteit van de besturing (bestaande uit beheer en inhoudelijke samenwerking) van de Zuiderkwartier en de Symfonie door deze te vergelijken met de succesfactoren uit de literatuur en één MFA met een sluitende exploitatie.

Pagina 7


1.5.3. Vraagstelling Er zijn 3 onderzoeksvragen gedefinieerd met een aantal deelvragen. De onderzoeksvragen zijn als volgt: 1. Wat is de omvang van de exploitatie? a. Wat is hoogte van de exploitatie per hoofdgebruiker (Kinderopvang, welzijn, onderwijs) in de nieuwe (MFA) en in de oude situatie (stand-alone)? b. In welke mate is deze omvang problematisch voor de partners in de MFA in relatie tot de meerwaarde van een MFA? c. Welke mogelijkheden zien de partners om de exploitatie positief te beïnvloeden? 2. Op welke wijze kan de mate van inhoudelijke samenwerking een positieve invloed hebben op de exploitatie van de MFA? a. Op welke wijze is de inhoudelijke samenwerking tussen de partners geregeld? b. Wie is verantwoordelijk voor de regie op de inhoudelijke samenwerking? c. Op welke wijze vindt inhoudelijke samenwerking plaats? d. Op welke wijze is de inhoudelijke samenwerking georganiseerd? e. Op welke wijze is er samenwerking met beheer f. Op welke wijze kan de inhoudelijke samenwerking worden verbeterd?

3. Aan welke voorwaarden moet het beheer van een MFA minimaal voldoen om een positieve invloed te hebben op de exploitatie van een MFA? a. Op welke wijze is het strategisch, tactisch en operationeel beheer geregeld? b. Wie heeft de regie op beheer? c. Wie heeft de regie op verhuur- en prijsbeleid? d. Op welke wijze is er samenwerking met inhoud? e. Op welke wijze kan de beheer worden verbeterd?

Pagina 8


2 Onderzoekskader 2.1 Onderzoeksopzet Een bestudering van literatuur over de relatie besturing (beheer en inhoudelijke samenwerking) en exploitatie van een MFA, waaronder de overwegingen vanuit de overheid en gebruikers inzake de meerwaarde van een MFA door interviews met betrokkenen, experts en bestudering van beleidsnotities. Hierbij is geïnventariseerd wat de omvang is van de exploitatie in de twee MFA’s en de eventuele gevolgen van de bezuinigingen bij de overheid en de betrokken organisaties op de exploitatie van de MFA’s afgezet tegen de toegevoegde waarde van een MFA ten opzichte van een stand-alone gebouw voor de gebruikers. Deze resultaten worden vergeleken met 1 MFA met een sluitende exploitatie. Op basis van deze resultaten zullen er aanbevelingen worden gedaan aan het bestuur van de Brede School Tilburg en de afdeling onderwijs en jeugd van de Gemeente Tilburg met betrekking tot het gewenste besturingsmodel van de MFA’s en de exploitatie (zie voor het onderzoekmodel bijlage 1). 2.2. Onderzoeksmethodiek Er zijn twee methoden gebruikt voor het verkrijgen van data. Dit zijn literatuuronderzoek en interviews. Daarnaast is er een workshop georganiseerd onder leiding van Laagland’advies voor vertegenwoordigers van Kinderstad, Tangent, gemeenten Tilburg en Oisterwijk, de Twern, Brede School Tilburg en Atrivé (zie bijlage 2). 2.3. Beperkingen van het onderzoek In dit onderzoek is onderzocht wat de effecten van de aansturing van een MFA uitgesplitst in beheer en inhoudelijke samenwerking kunnen zijn op het exploitatieresultaat. Een beperking is dat onze onderzoeksobjecten (MFA’s) nog niet zo lang operationeel zijn. MFA Zuiderkwartier is operationeel vanaf oktober 2009 en MFA de Symfonie is operationeel vanaf augustus 2010. Om deze reden was niet alle data inzake exploitatiekosten beschikbaar. De landelijke adviseurs gaven aan dat er geen vergelijkbare MFA’s in het land zijn, die zonder overheidssteun kostendekkend geëxploiteerd kunnen worden. Om deze reden hebben we niet meer gezocht naar een vergelijkbare MFA, die zonder overheidssteun geëxploiteerd wordt.

Pagina 9


3 Literatuurverkenning 3.1 Maatschappelijke meerwaarde De gemeente Tilburg1 heeft om efficiency redenen en ter vergroting van de sociale cohesie op wijkniveau de ontwikkeling van MFA’s op zich genomen. Zij zien een rol voor de MFA’s als ontmoetingsplaats op wijkniveau met een nadrukkelijke plaats bij het maatschappelijk functioneren, multifunctioneel gebruik door voorzieningen die in een directe relatie tot elkaar staan. Zij heeft haar rol in de ontwikkeling van MFA’s als volgt gedefinieerd: ‘’ de gemeente de regie voert bij het proces van totstandkoming van inhoudelijke samenwerkende partijen in een MFA. De gemeente zal de kaders vastleggen en samenwerking stimuleren , waarna de partners zelf de organisatie van deze samenwerking moeten invullen. Deze partijen zullen via een raamovereenkomst aan moeten tonen op welke wijze te gaan samenwerken, waarna de gemeente dit kan faciliteren inclusief huisvesting’’ Over het resultaat van maatschappelijk rendement is nog weinig bekend. Het ontbreekt nog aan een eenduidige beoordelingsmethodiek. Doelstellingen en verantwoordelijkheden met betrekking tot de maatschappelijke meerwaarde zijn vaak niet goed vooraf vastgelegd. Het MFA lab heeft een een audit ontwikkeld 2 die inzicht geeft in wat een MFA heeft toegevoegd aan de leefbaarheid in de wijk in vergelijking met andere spelers die ook hebben geïnvesteerd in de wijk. Deze audit wordt momenteel als pilot getoetst in Nijmegen en Enschede. Daarnaast is er door Berenschot, stichting Atlas en Oberon3 een model ontwikkeld om een maatschappelijke kosten en batenanalyse (MKBA)-model) uit te voeren. Deze analyse leert dat investeringen in de brede school over het algemeen maatschappelijk rendabel zijn. Het Zijlstra Center van de Vrije Universiteit4 werkt middels voorhoedescholen aan een onderzoek om aantoonbaar te maken hoe maatschappelijk ondernemerschap maatschappelijke meerwaarde oplevert en hoe wenselijk de combinatie is tussen maatschappelijk relevant onderwijs en taakoverstijgende samenwerking. Tussentijdse conclusie: • Relatie tussen beheer, exploitatie en inhoudelijke ambities draagt bij aan het realiseren van de inhoudelijke ambities. • Samenwerken levert maatschappelijke meerwaarde op. • Het is van belang om reële en toetsbare doelen te formuleren. • Er is op dit moment geen zicht op de al dan niet gerealiseerde meerwaarde op wijkniveau.

3.2. Beheer 1

Ambitie en Beleid Onderwijshuisvesting gemeente Tilburg (2002) Uitgangspunten en opzet MFA Audit (MFA Lab) 3 Maatschappelijke kosten-batenanalyse Brede School (onderzoek in opdracht ministerie van OCW door Berenschot, stichting Atlas voor gemeenten, Oberon) 4 Afwachten of ondernemen (Kim van Eijck, Het Zijlstra Center, Vrije Universiteit) 2

Pagina 10


Uit het businessplan Brede Scholen in een MFA5 blijkt dat partijen die binnen een MFA een nieuwe huisvesting betrekken het gezamenlijke beheer als kritieke succesfactor bestempelen. Het beheer van gebouwen kent 3 beheersaspecten: 1.Huisvesting: Staat voor het gebouw met de gebouwgebonden installaties en het groot onderhoud van het gebouw en terrein + belastingen, heffingen en verzekeringen. 2.Diensten: Hieronder vallen voorzieningen die verbonden zijn met het gebruik van de huisvesting, zoals klein onderhoud, ruimtebeheer, schoonmaak, afval, postverzorging, catering, bewaking, telefonie, energie&water, interne diensten en risicobeheer. 3.Middelen: Deze worden gevormd door de voorzieningen die nodig zijn voor directe uitvoering werkzaamheden in de organisatie zoals inventaris, bekabeling, kantoorartikelen en ICT.

van de

Belangrijk voor goed beheer is o.a. hoe de eigendomsverhouding is bepaald. Een eigendomsverhouding legt de relatie vast tussen partijen binnen een MFA en vormt een belangrijk onderdeel van een definitief beheerplan. Multifunctionele accommodaties zijn gevestigd in kostbare gebouwen. Om dit goed te beheren is het belangrijk de vraag te stellen op welke manier de beschikbare ruimten binnen een MFA optimaal benut (bezettingsgraad) worden en welke afspraken over het beheer worden gemaakt. De MFA's in ons onderzoek hebben allebei een uitgebreid beheerplan opgesteld. Wat nog ontbreekt is de concrete vertaalslag om dit plan gezamenlijk inhoud te gaan geven. Tussentijdse conclusies: • Het blijkt noodzakelijk om in een vroegtijdig stadium beheer en exploitatie te integreren. •

Bevorderen van (inhoudelijke) samenwerking binnen een MFA voor beheer.

3.3. Exploitatie 5

Businessplan Deloitte voor Brede Scholen in MFA (2003)

Pagina 11


In diverse onderzoeken6 worden aanbevelingen gedaan ten aanzien van de procesmatige kant van het ontwikkelen van multifunctionele accommodaties. Uit de eerdergenoemde onderzoeken blijkt dat vooral in de eerste jaren het niet eenvoudig is de exploitatiekosten van MFA's juist in te schatten en dekkend te krijgen. De omvang en aard van beheer en exploitatie wordt vaak onderschat; bovendien wordt veelal gedacht vanuit eigen financiële motieven (eigen belang) waardoor de kans bestaat dat het stuk loopt en dat er wrijving ontstaat tussen betrokken partijen. Uit het onderzoeksrapport van Nicole Huisman7 kan het deelnemende partijen helpen om een instrument (exploitatiemodel) aan te bieden dat de kosten van beheer en exploitatie van een MFA inzichtelijk te maken. Onderstaand een exploitatiemodel vanuit het businessplan van Deloitte met bedragen uit 2010. Dit model kan deelnemende partijen helpen om op basis van bruto vloeroppervlak per m2 de servicelasten in beeld te brengen en deze te vergelijken met de werkelijke kosten in een MFA en een stand- alone accommodatie in de oude situatie. Figuur 1. Overzicht exploitatiekosten 2010 op basis van bekostiging Primair Onderwijs 2

€ 0,50

PER M BVO

2

€ 15,00

SCHOONMAAKKOSTEN

PER M2 BVO

€ 18,00

KOSTEN VOOR ENERGIE- EN WATERVERBRUIK

PER M BVO

PUBLIEKE HEFFINGEN

PER M BVO

VERZEKERINGEN

TERREINONDERHOUD

PER M BVO

GEBOUWONDERHOUD

2

€ 15,00*

2

€ 1,22

PER M BVO

2

€ 0,30

OZB GEBRUIKERSDEEL

PER M2 BVO

€ 3,50

BEHEERORGANISATIE (BEHEERDER)

PER M BVO

ALARMINSTALLATIE

PER M BVO

2

€ 1,00

2

€ 0,30

*prijs is met 50% verhoogd, zie hoofdstuk 5.1

In het businessplan van Deloitte wordt o.a. het advies gegeven om geldstromen binnen een MFA transparant te maken onder de deelnemende partijen. De praktijk leert dat gemeenten vaak verborgen subsidies verstrekken aan huurders en gebruikers. Dit wordt doorgaans gekenmerkt als het "rondpompen van de houten euro's". Als deze geldstromen in beeld zijn, zijn ook de kosten beter beheersbaar.

3.4 Bezuinigingen

6 7

Businessplan Deloitte voor Brede Scholen in MFA (2003) Beheer en exploitatie van MFA’s, Nicole Huisman (2009)

Pagina 12


De gebruikers geven in de interviews aan dat zij verwachten dat de aangekondigde bezuinigingen van de gemeente Tilburg een negatieve effect zullen hebben voor de begroting van elke deelnemende partner8: De gemeente Tilburg wil € 24,5 miljoen bezuinigen op onderstaande relevante domeinen: *Arbeidsmarktbeleid: 12,4 miljoen *Integratie: 3,7 miljoen *Onderwijs en jeugd: 2,2 miljoen *Zorg en Welzijn: 5,1 miljoen *Armoedebeleid: 1,1 miljoen Tussentijdse conclusies: • Aan de hand van exploitatiemodel (zie bijlage 3 en 4) bepalen welke kosten acceptabel zijn. •

Transparantie in presenteren van complete kostencijfers richting gebruikers MFA.

•

Quick win: gezamenlijk afspraken maken over energie en water.

•

Gevolgen bezuinigingen gemeente Tilburg doorberekenen in exploitatie en bespreekbaar maken met deelnemende partijen binnen MFA.

3.5 Inhoudelijke samenwerking in een netwerkorganisatie

8

Tilburg bezuinigt Thema Sociale stijging

Pagina 13


De samenwerking tussen verschillende organisaties wordt veelal vormgegeven via netwerkorganisaties. Van Aaken9, onderscheidt drie soorten netwerkorganisaties: knikkerzak, netwerk en monoliet.

Knikkerzak

Netwerkorganisatie

Monolith. organisatie

Naar

cohesie

Van

autonomie

De Caluwe10 beschrijft deze verschillende types als volgt: • •

•

De monolithische organisatie: de organisatie waar sprake is van eenheid van eigendom, sturing en identiteit. Het netwerk karakter van deze organisatie is minimaal. Een organisatienetwerk: de organisaties werken als partners nauw samen op diverse vlakken. Voorwaarde is een grote overlap in de missies van de partijen. De samenwerking wordt bewust ontworpen, geformaliseerd en is niet tijdelijk. Een knikkerzak: dit zijn losse organisaties die bij elkaar verkopen of inkopen.

3.5.1 Waarom kiezen organisaties voor samenwerking? Dumay11, beschrijft in zijn artikel “Succesvol opzetten van een netwerkorganisatie” dat netwerkorganisaties een sleutel zijn om vaste concurrentiestellingen te doorbreken en gehoor te geven aan de roep van de markt om klantgedefinieerde producten of diensten te leveren. Pieterjan van Delden geeft in Sterke Netwerken12 aan dat de samenhang in het publieke domein noodzakelijk is vanwege de problemen waar burgers mee te maken kunnen hebben. Deze grijpen vaak op elkaar in, dus ook de organisaties in het publieke domein (onderwijs, zorg, politie, woningcorporaties, welzijn, kinderopvang, overheid) raken hierdoor met elkaar vervlochten.

3.5.2 Verschillende vormen van samenwerking

9

Van Aken (1997/1998) L. de Caluwé / Hans Vermaak, Leren veranderen 11 A. Dumay, Over opzetten van een netwerkorganisatie, TNO 12 Pieter jan van Delden, Sterke Netwerken 10

Pagina 14


Het belangrijkste succes van netwerkorganisaties is het hebben van een gemeenschappelijk doel en vertrouwen in elkaar (Dumay). De relationele aspecten in het netwerk vormen hiervoor een belangrijk onderdeel. Samenwerkingsrelaties bewegen zich in de range van een ongelijk speelveld (macht en afhankelijkheid) tot een gelijkwaardige verhouding in het realiseren van een gezamenlijke dienst of product. De Kirkman Company13 heeft de verschillende vormen van samenwerking als volgt weergegeven: Figuur 2. Vier typische vormen van samenwerking (Kirkman Company)

Type A - controleren, kenmerkt zich door het inkopen van producten of diensten. Samenwerking bestaat b.v. uit preferred suppliersrelaties, traditionele uitbestedingsrelaties en franchising. Type B - coördineren: gecontroleerd vernieuwen van producten en diensten voor een gedefinieerd vraagstuk. De relatie is niet gelijkwaardig: een partij is dominant. Type C - coöpereren: partners zoeken elkaar op om de lasten te minimaliseren, risico’s te tackelen en de stabiliteit en productiviteit te vergroten. Zij zijn gelijkwaardig aan elkaar. Type D - co- creëren: meest vernieuwende vorm van samenwerken, waarin partijen vertrouwen in elkaars competenties hebben en op zoek gaan naar nieuwe toegevoegde waarde. Hoewel bovenstaand model ontwikkeld is voor de profitsector is het ook te gebruiken voor de non-profit en zo ook voor de partners in een MFA. Tussentijdse conclusies

13

De Kirkman Company, de samenwerkingsverbeteraar

Pagina 15


•

Indien de partners van de MFA de onderlinge relaties gebruiken om het netwerkbelang (=MFA-belang) te dienen, dan dienen zij te kiezen voor een gelijkwaardige samenwerking gebaseerd op wederzijdse afhankelijkheid (type D of C).

•

Indien de partners van de MFA de relaties gebruiken om het eigen (organisatie) belang te dienen, dan kiezen zij voor een samenwerking die gebaseerd is op macht en afhankelijkheid.

3.6 Internationale vergelijking Er is onderzoek gedaan naar een internationale component. Een één op één vergelijkbare situatie tussen een buitenlandse MFA en een Nederlands MFA is niet gevonden. Er is in België in Koekelange een MFA gevonden, bestaande uit verschillende voorzieningen onder één dak waarbij geen exploitatie inzicht kon worden verkregen. In Zweden hebben we onderzoek gedaan via Serv Vinder14. De Zweden zetten het schoolsysteem centraal waarin zij alle kosten in kaart brengen vanaf de ‘’pre-school tot aan adult education’’. Alle kosten die hieraan gerelateerd zijn worden bij elkaar geplaatst. Hierbij kun je de denken aan taxivervoer, lunches, na schoolse opvang, maar ook studie boeken, salaris van onderwijzers, huur kosten van gebouwen15. De gemeente is verantwoordelijk voor de totale financiering exclusief de kosten die ouders of burgers zelf moeten betalen voor afgenomen diensten. Kortom in Zweden is sprake van één financieringssysteem. De conclusie is dat er geen vergelijk en referentie kan worden gemaakt tussen een Nederlandse MFA met zijn specifieke eigenschappen en een buitenlands MFA, omdat die er niet zijn.

14 15

Serv Vinder is bekend om zijn internationale kennis over de kinderopvang Costs Nationale Level, Of.ficial statistics on preschool activities, school age children and adult education (2009)

Pagina 16


4 Resultaten interviews 4.1 Interviews met landelijke adviseurs MFA De belangrijkste tussentijdse conclusies, gebaseerd op de resultaten van de interviews met de landelijke adviseurs (zie bijlage 5 en 6), die veel ervaring hebben in de procesbegeleiding van MFA’s zijn puntsgewijs weergegeven. Exploitatie •

Gezamenlijke inkoopafspraken zijn kostenverlagend. Probleem is vaak dat de stedelijke koepelorganisaties van de organisaties in een MFA ook al centrale inkoopcontracten hebben afgesloten. Bezettingsgraad van te verhuren ruimtes verhogen. Voorwaarden voor een sluitende exploitatie zijn: een realistisch budget, maatschappelijk ondernemerschap en verzakelijking.

• •

Beheer •

Goed beheer begint bij de wil van onderaf. Vaak is de komst van een MFA door de politiek geïndiceerd. Zorg voor een goed activiteitenprogramma, afgestemd op de klanten. Hiervoor is inzicht in behoeften en wensen van de bewoners in de buurt noodzakelijk. Zelfbeheer door bewoners kan de exploitatiekosten drukken en de verbinding met de wijk vergroten.

• • •

Samenwerking • • • • •

Samenwerking in een MFA is meer van bovenaf (door de politiek) geïndiceerd. Er is geen eenduidig aanspreekpunt bij de gemeenten, omdat meerdere afdelingen van een gemeente betrokken zijn bij de ontwikkeling en in stand houding van een MFA. Gezamenlijke MFA-doelen en individuele organisatiedoelen dienen helder te zijn. Hiervoor is een gezamenlijke missie en visie voorwaarde. Er is chemie en vertrouwen tussen de betrokken organisaties in de MFA nodig.

Maatschappelijke meerwaarde •

MFA’s zullen moeten gaan bewijzen dat ze een meerwaarde hebben en dat het verantwoord is om hiervoor budget vrij te maken.

4.2 Interviews participanten

Pagina 17


Voor dit onderzoek zijn participanten van MFA Symfonie en Zuiderkwartier geïnterviewd (zie bijlage 5 en 6). Waar een substantieel verschil was tussen MFA Zuiderkwartier en de Symfonie is dat weergegeven. De kerngegevens van de twee MFA’s vindt u in bijlage 7. Exploitatie • Participanten zijn niet goed op de hoogte van de eigendomsverhoudingen en het huurbeleid. • Voor het merendeel van de partners zijn de exploitatiekosten gestegen ten opzichte van de situatie voor deelname aan de MFA of wordt verwacht dat de exploitatiekosten zullen stijgen. • Volgens enkelen zijn er onverwacht hogere kosten omdat er sprake is van meer m² in de MFA dan in het stand-alone gebouw. • Hetzelfde aanbod van meerdere organisaties in één MFA betekent ook (indirecte) concurrentie. • Commercieel mogen exploiteren van ruimte heeft een positief effect op de exploitatie. • Optimaliseren van gezamenlijk gebruik van faciliteiten en besparen op energie lijken reële mogelijkheden om de exploitatie positief te beïnvloeden. Beheer • • •

Serviceniveau van beheer optimaliseren, gastheerschap professionaliseren en diensten goed regelen. Beide MFA’s beschikken over concrete beheerplannen. Afspraken over beheer vinden plaats in een gezamenlijk gebruikersoverleg dat tweewekelijks plaatsvindt.

Pagina 18


Samenwerking • Merendeel ervaart de huidige MFA’s nu als “voorzieningen onder een dak”, maar alle respondenten spreken de wens uit naar een verdergaande samenwerking. • Er is geen eenduidige gezamenlijke missie en visie. De partners in MFA de Symfonie hebben de visie ’samen wat kan en alleen wat moet’ geformuleerd (zie bijlage 8). • Alle partners geven aan dat samenwerking een ontwikkelingsproces is. De respondenten van MFA de Symfonie beoordelen de samenwerking van matig tot goed. De respondenten van MFA Zuiderkwartier van slecht tot matig. • Alle respondenten geven aan dat voor de regie op de inhoud een sterk neutraal persoon met mandaat nodig is. • Alle partners geven aan dat er sprake is van een betere afstemming van diensten; dit kan nog verder worden ontwikkeld. • Er is nog geen sprake van integratie van diensten. • Er is geen gezamenlijk activiteitenboek van alle diensten van de MFA voor de bewoners; er wordt niet gecommuniceerd met bewoners via één gemeenschappelijke huisstijl of website. MFA de Symfonie geeft regelmatig een nieuwsbrief uit voor de professionals in de MFA (zie bijlage 10). MFA Zuiderkwartier heeft in 2010 een gezamenlijke brochure uitgegeven waarin alle organisaties van de MFA zich voorstellen. • Alle respondenten geven aan dat hun voorkeur uitgaat naar gelijkwaardig partnerschap. • Afspraken over inhoudelijke samenwerking vond eerst plaats in een gezamenlijk overleg inhoud. Sinds februari 2011 is het tweewekelijks gebruikersoverleg opgedeeld in een deel beheer en een deel inhoud. • De samenwerking in MFA de Symfonie lijkt verder ontwikkeld te zijn dan in het Zuiderkwartier. Met name bij het Zuiderkwartier is er veel onduidelijkheid bij de partners gezien de verschillende antwoorden van de respondenten.

5 Conclusies en aanbevelingen Pagina 19


In dit hoofdstuk vindt u de conclusies en aanbevelingen per deelgebied van ons onderzoek om de MFA’s in Tilburg meer succesvol te laten zijn, zowel op samenwerking als beheer met als gevolg een beter exploitatieresultaat. Deze aanbevelingen zijn bedoeld voor de partners in het bestuur van de Brede School Tilburg en de gemeente Tilburg. 5.1 Exploitatie Conclusies • De exploitatiekosten van de MFA’s zijn hoger dan in de oude situatie. Een belangrijke oorzaak hiervan is dat de m² bruto vloeroppervlak (BVO) voor de Twern en de scholen hoger is dan in de oude situatie. De scholen worden voor de exploitatie bekostigd op basis van het genormeerde m² BVO. De drie betrokken scholen hebben gezamenlijk 1178 m² meer bruto vloeroppervlak dan de norm waarop zij worden bekostigd. Daarnaast is de verhouding direct en indirect BVO in een MFA aanzienlijk hoger (1,5 MFA ten opzichte van 1,2 voor stand-alone gebouwen). •

De leidinggevenden van de organisaties in de MFA’s hebben nog weinig inzicht in de verschillende exploitatiekosten van de MFA t.o.v. de kosten in een stand alone gebouw.

•

Om de kosten beheersbaar te maken is het belangrijk om de geldstromen van de deelnemende partijen binnen een MFA inzichtelijk te maken. Hiervoor hebben wij op basis van een bestaand exploitatiemodel van Deloitte de kosten per m² in beeld gebracht (zie bijlage 3 en 4). Deze kosten zijn gebaseerd op het bekostigingsstelsel primair onderwijs 2010. De PO-raad16 verwacht dat de kosten voor energie in een MFA 50% hoger zijn dan de huidige bekostiging voor energie. Belangrijkste oorzaken zijn: toename gebruik digitale schoolborden en pc’s en langere openingstijden door gebruik kinderopvang. Om deze reden hebben wij de kosten voor energie met 50% verhoogd.

•

Een ander aandachtspunt vormt het prijsbeleid van de horecagelegenheid en het verhuurbeleid binnen beide MFA's. Uit interviews met gebruikers is gebleken dat de Twern weinig speelruimte heeft om hiermee het exploitatieresultaat positief te beïnvloeden vanwege de afspraken hierover met de gemeente. Naast de Twern verhuurt ook de gemeente Tilburg (afdeling vastgoed en de afdeling Onderwijs & Jeugd) ruimtes aan organisaties.

Aanbevelingen

16

In mei 2011 wordt het eindrapport van de eindevaluatie 2005-2010 gepubliceerd. Het betreft een evaluatie over de toereikendheid van de bekostiging van het reguliere basisonderwijs.

Pagina 20


•

Participeren in een MFA is duurder dan in een stand-alone gebouw, gaat dus uit van realistische budgetten.

•

Maak met behulp van het exploitatie-instrument de kosten inzichtelijk voor de deelnemende partijen, zodat zij zelf en onderling de kosten kunnen vergelijken en de noodzakelijke acties kunnen initiëren om te komen tot een optimale exploitatie.

•

Maak een MFA-begroting en zorg dat de deelnemers maandelijks een realisatie van de exploitatie en de bezettingsgraad van de te verhuren ruimtes ontvangen en bespreken.

•

Onderzoek daarbij de mogelijkheden van quick-wins zoals de energiekosten en een centrale inkoop door de gezamenlijke stedelijke organisaties (Kinderstad, de Twern, T-Primair en gemeente Tilburg.

•

Onderzoek samen met de gemeente welke mogelijkheden er zijn om het prijs- en verhuurbeleid te verruimen en welke mogelijkheden er zijn om profit huurders aan te trekken. Een goed voorbeeld is De machinist in de wijk Delfshaven in Rotterdam (zie bijlage 10). Zorg dat er sprake is van een eenduidig verhuurbeleid, zodat (potentiële) huurders niet kunnen shoppen.

•

5.2 Inhoudelijke samenwerking en beheer Conclusies • Over het algemeen concluderen we dat de inhoudelijke samenwerking in de onderzochte MFA’s nog in de kinderschoenen staat. Beide MFA’s hebben geen missie en visie. De Symfonie heeft eerder een gezamenlijke randvoorwaarde geformuleerd, die nagenoeg alle partners kennen (‘’samen wat kan en alleen wat moet’’). De roep om eenduidige aansturing is duidelijk aanwezig, maar ook de roep om dit als gezamenlijke partners te doen. •

De gemeente heeft de inhoudelijke samenwerking tijdelijk gefaciliteerd via de coördinatoren van de brede scholen. Daarnaast is er tijdelijk ondersteuning geboden via 4Advies voor de beheerplannen. Beide vormen van ondersteuning zijn niet voldoende om een proces van een succesvolle netwerksamenwerking tot stand te brengen.

•

Willen de MFA’s succesvol worden, dan vormt de samenwerking in de MFA’s de basis van dit succes niet alleen qua inhoudelijke diensten, maar ook qua beheer en een optimale exploitatie.

•

Uit de literatuur blijkt dat een samenwerking gebaseerd op gelijkwaardigheid het meest effectief is om het netwerkbelang (= MFA-belang) te dienen. Om zicht te krijgen welke netwerkdiensten ontwikkeld kunnen worden is het belangrijk om een gezamenlijke missie en visie te formuleren.

•

Belangrijk voor een goede samenwerking zowel voor beheer als inhoudelijk is het creëren van een juiste cultuur, structuur, integratie en eenduidige doelstellingen en de realisatie hiervan. Een belangrijke voorwaarde is een neutrale spelleider, die samen met de partners de

Pagina 21


randvoorwaarden en de spelregels bepaalt en zorgt dat er volgens de spelregels wordt gespeeld. Aanbevelingen • Kies voor een gelijkwaardige samenwerking met een gemeenschappelijke missie en visie, die leidend is voor het dienstenaanbod van de MFA. •

Categoriseer het dienstenaanbod in: 1. MFA-diensten bijvoorbeeld dagarrangement voor kinderen; 2. diensten die elkaar kunnen versterken bijvoorbeeld onderwijsondersteuning aan kinderen door welzijn in samenwerking met onderwijs; en 3. separate diensten bijvoorbeeld de biljartclub.

•

Maak een marketingplan waarin alle mogelijke product/marktcombinaties worden onderzocht op haalbaarheid.

•

Kies voor een eenduidige huisstijl en gebruik deze huisstijl in de communicatie met de bewoners. Maak gebruik van communicatiemiddelen voor de bewoners zoals een programmaboek, een website, een MFA nieuwsbrief etc.

•

Onderzoek de financiële haalbaarheid van de aanstelling van een neutrale spelleider, die samen met de partners de randvoorwaarden en de spelregels bepaalt en zorgt dat deze spelregels worden nageleefd.

•

Onderzoek de noodzakelijke formatie-omvang van de zakelijk leider; de huidige omvang in MFA de Symfonie lijkt te beperkt (0,6 fte) ten opzichte van de omvang van het gebouw.

.

Pagina 22


6 Bronvermelding en literatuurlijst •

Asch, T.van. Icking, M. Leent, M.van (2010) MFA. Audit Hospitality Consultants en de wijkplaats i.s.m. MFA lab

•

Berenschot, stichting Atlas voor gemeenten, Oberon (2007) Onderzoek in opdracht ministerie OCW. Maatschappelijke kosten-batenanalyse Brede School

•

Brede School Tilburg (2010) Nieuwsbrief meerjarenbeleid

•

Brede School Tilburg ( 2007) Richting voor de toekomst

•

Caluwé L. de en H. Vermaak (2006) Leren Veranderen

•

Costs Natinal Level, Official statistics on preschool activities, schoolage childeren and adult education (2009)

•

Delden Pieterjan van (2009) Ketensamenwerking in de publieke dienstverlening

•

Deloitte & Touche (2003) Businessplan voor Brede Scholen in multifunctionele accommodaties

•

Dortland, E. (2010) Corporaties in brede schoolontwikkeling

•

Dullaart, J. Ramshorst, W. van (2010) De Kopgroep:Verslag Themabijeenkomst ‘Hoe meet je het succes van MFA’s?

•

Dumay, A.C.M. TNO (2009) Over het opzetten van een netwerkorganisatie

•

Eijck, K. van (2008)Het Zijlstra Center, Vrije Universiteit. Afwachten of ondernemen

•

Huisman, N. (2009) Multifunctionele accommodaties, inzicht in de kosten en opbrengsten van beheer en exploitatie

•

Gemeente Amsterdam (2010) Vastgoed

•

Gemeente Tilburg (2002) Ambitie en beleid onderwijshuisvesting

•

Gemeente Tilburg ( 2002) Integraal huisvestingsplan onderwijs 2003 - 2014

•

ICSadviseurs (2010) Beheer en exploitatie van multifunctionele accommodaties

•

KEI (kenniscentrum accommodaties

•

Kirkman Company (2009) De samenwerkingsverbeteraar (internet)

•

MFA Lab (2010) Uitgangspunten en opzet MFA Audit

•

Oberon (2006) In opdracht van VNG. Beheer&Exploitatie van Brede Scholen

stedelijke

vernieuwing)

(2008).Inventarisatie

24

multifunctionele

Pagina 23


•

OCW (2010) Bekostigingsstelsel Basisonderwijs programma’s van eisen 2010 en 2011

•

OOG onderwijs en jeugd (2007) Beheer en exploitatie van Amsterdamse Brede scholen in MFA door OSA

•

Vugt, K. van ( 2010 ) M3Vadviespartners. MFA’s binnenstebuiten

•

Vijge, B. Keita, A. (2010) Penta Rho en Wooninc.nl. Presentatie

•

Wal, J. van der Vannimwegen (2010) De meerwaarde van Multi

Pagina 24


7 Bijlagen 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11

Onderzoekmodel Programma workshop Laagland’advies 17 februari 2011 Exploitatiemodel Zuiderkwartier Exploitatiemodel de Symfonie Lijst geïnterviewden en/of informatieve gesprekken Interviewvragen voor landelijke adviseurs MFA Interviewvragen participanten MFA’s Kerngegevens MFA Zuiderkwartier en Symfonie Visie MFA de Symfonie Nieuwsbrief MFA de Symfonie Informatie over de Machinist in Rotterdam

Pagina 25


Bijlage 1 Onderzoekmodel (a) Theorie beheer en exploitatie MFA

(b) MFA Zuiderkwartier

AnalyseResultaten

Theorie samenwerkingsverbanden publieke domein

Theorie maatschappelijke meerwaarde MFA

(c)

Conceptueel model AnalyseResultaten

Beleidstukken gemeente Tilburg MFA

Vooronderzoek beheerplannen, inhoudelijke samenwerking

(d) Aanbevelingen aan het bestuur van de BST en de gemeente Tilburg O&J over de relatie besturing MFA en exploitatieresultaat per MFA ten behoeve van een stabiele en sluitende exploitatie van 1 MFA, zodat de continuïteit van de MFA ‘s gewaarborgd is door het opstellen van een diagnostische gap analyse tussen het gewenste besturingsmodel en het huidige besturingsmodel in de twee MFA’s.

MFA met kostendekkende exploitatie AnalyseResultaten

MFA de Symfonie

Figuur 1. Onderzoeksmodel exploitatieproblematiek MFA’s

Verwoording van het onderzoekmodel Een bestudering van literatuur over de relatie besturing (beheer en inhoudelijke samenwerking) en exploitatie van een multi-functionele accommodatie. Waaronder de overwegingen vanuit de overheid en gebruikers inzake de meerwaarde van een MFA (a) door interviews met betrokkenen, experts en bestudering van beleidsnotities. Hierbij wordt geïnventariseerd wat de omvang is van de exploitatie in de twee MFA’s en de gevolgen van de bezuinigingen bij de overheid en de betrokken organisaties op de exploitatie in relatie tot de toegevoegde waarde van een MFA t.o.v. een stand-allone gebouw voor de gebruikers (b). Deze resultaten worden vergeleken met 1 MFA met een sluitende exploitatie (b). Op basis van deze resultaten zullen er aanbevelingen worden gedaan aan het bestuur van de Brede School Tilburg en de afdeling onderwijs en jeugd van de Gemeente Tilburg met betrekking tot het gewenste besturingsmodel van de MFA’s (beheer en inhoudelijke samenwerking) en de exploitatie (d).

Pagina 26


Bijlage 2 Workshop Exploitatie MFA Coproductie deelnemers Masterclass Bedrijfskundig Management – Laagland’advies Donderdag 17 februari 2011, 10.00 – 12.30 uur Brede School Tilburg; MFA Zuiderkwartier Programma 10.00 10.10

10.30

Opening en kennismaking Beschrijving van het onderzoek door deelnemers Masterclass - Waar zijn we vooral naar op zoek? - Wat hebben we tot nu toe gevonden? - Waar lopen we vast of krijgen we info niet boven tafel? Inleiding vastgoed ‘vanuit de belegger’ Toekomstige kasstromen als basis voor investeringsbeslissingen -

Contante waarde: alle investeringen, uitgaven en inkomsten in één model

-

11.00

11.20 11.30

12.15

Welk niveau van inkomsten en uitgaven is nodig om aan rendementseisen te voldoen? Jelmer Jens Aansluitend vragen en discussie, gekoppeld aan de ervaringen in Tilburg Waar huurders tegenaan lopen: - Beheerkosten - Inhoudelijke samenwerking - Programmakosten en coördinatie - Overheid in zwaar weer: bezuinigingen - Afhankelijkheid van incidentele verhuur - Locatie: zwakke wijken, dure voorzieningen Inventarisatie in tweetallen, noteren op flappen Pauze Hefbomen voor haalbaarheid: bestaand vastgoed sterker en goedkoper - Zelfbeheer en bewonersbetrokkenheid (Jan – Dirk de Boer): Besparen op de kosten - Strategisch stedelijk voorraadbeheer (Eric Schellekens): Winnen van de concurrent - Vergroten bezettingsgraad (Klaas Mulder): nieuwe medehuurders Korte presentaties (3 minuten), daarna discussie: - Wat kunnen huurders van MFA’s daar zelf in betekenen? - Welke pressie op overheid is nodig en effectief? Losse eindjes: waar we het nog niet over hebben gehad. Eventueel uitmondend in afspraak vervolg

Pagina 27


Pagina 28


Bijlage 4 Exploitatiemodel de Symfonie Overzicht kosten op basis van rapport Deloitte en Bekostigingstelsel Primair Onderwijs 2010 Multifunctionele accommodatie Symfonie Organisaties Stelaertshoeve Bruto vloeroppervlak M2 2729 Kosten/M2 Terreinonderhoud € 0,50 € 1.364,50 Gebouwonderhoud € 15,00 € 40.935,00 Schoonmaakkosten € 18,00 € 49.122,00 Energie en water € 15,00 € 40.935,00 Publieke heffing € 1,22 € 3.329,38 Verzekeringen € 0,30 € 818,70 OZB gebruikersdeel € 3,50 nvt Beheerorganisatie € 1,00 nvt Alarminstallatie

€

0,30 Totaal

€ €

818,70 137.323,28

De Sleutel 1450

Kinderstad 1023

De Twern 2473

€ € € € € €

725,00 21.750,00 26.100,00 21.750,00 1.769,00 435,00 nvt nvt

€ 511,50 € 15.345,00 € 18.414,00 € 15.345,00 € 1.248,06 € 306,90 € 3.580,50 nvt

€ € € € € € €

1.236,50 37.095,00 44.514,00 37.095,00 3.017,06 741,90 8.655,50 nvt

€ €

435,00 72.964,00

€ 306,90 € 55.057,86

€ 741,90 € 133.096,86

Restant 256 € € € € € € €

128,00 3.840,00 4.608,00 3.840,00 312,32 76,80 896,00 nvt

€ 76,80 € 13.777,92

Amarant 426 € € € € € € €

Totaal 8357

213,00 6.390,00 7.668,00 6.390,00 519,72 127,80 1.491,00 nvt

€ 4.179,00 € 125.370,00 150.444,00 € 125.370,00 € 10.196,76 € 2.507,40 € 14.626,50 nvt

€ 127,80 € 22.927,32

€ 2.507,40 € 435.147,24

De kosten per m2 zijn gebaseerd op de bekostiging van het primair onderwijs, uitgezonderd: Schoonmaakkosten, gebaseerd op de daadwerkelijke kosten van de Diamantgroep. Energie en water, gebaseerd op bekostigingstelsel plus 50%. Verzekering en alarminstallatie gebaseerd op de daadwerkelijke kosten basisschool de Triangel Beheerkosten zijn niet doorberekend, omdat de beheerkosten gefinancierd worden door de gemeente Tilburg aan de Twern

Overzicht bekostingingsbedragen groepsafhankelijke programma's van eisen van onderwijs obv 2010 Sleutel Sleutel heeft 203 leerlingen en een normering van 1295 m2 Vast Variabel / M2 1295 Verschil m2 BVO 155 m2 Kosten Kosten Bekosting Gebouwonderhoud € .302,28 € 13,72 € 19.069,68 Tuinonderhoud € 43,88 € 0,43 € 600,73 Schoonmaak € € 18,27 € 23.659,65 Energie en water € 152,63 € 8,02 € 10.538,53 Publieke heffingen € 349,00 € 1,89 € 2.796,55 Totaal € 56.665,14 Overzicht bekostingingsbedragen groepsafhankelijke programma's van eisen van onderwijs obv 2010 Stelaertshoeve Stelaertshoeve heeft Vast Variabel / M2 1985 Verschil m2 BVO 734 m2 Kosten Kosten Bekosting Gebouwonderhoud €1.302,28 € 13,72 € 28.536,48 Tuinonderhoud € 43,88 € 0,43 € 897,43 Schoonmaak € € 18,27 € 36.265,95 Energie en water € 152,63 € 8,02 € 16.072,33 Publieke heffingen € 349,00 € 1,89 € 4.100,65 Totaal € 85.872,84

Pagina 29


+

Bijlage 5 Lijst geïnterviewden en/of informatieve gesprekken Landelijke adviseurs: Anita Keita , Panta Rho Gert-Jan ter Hoor, Adviesboog

Participanten MFA Zuiderkwartier: L. Donkers manager de Twern E. van Gerven zakelijk leider de Twern G. van Wanrooyinterim-directeur basisschool de Triangel, Xpect Primair C. v.d. OverLinde adjunct-directeur basisschool de Triangel, Xpect Primair M. de Jonge regiomanager Kinderstad M. Smits brede schoolcoördinator BST Participanten MFA de Symfonie F. Aarnoudse zakelijk leider de Twern M. van der Zee manager de Twern N. Clemens directeur basisschool de Sleutel , Opmaat G. Moolhuijsen directeur basisschool Stelaertshoeve, Tangent M. de Jonge regiomanager Kinderstad B . Smit brede schoolcoördinator BST Contactpersonen betrokken stedelijke organisaties H. Jansen. manager beheer en innovatie, de Twern W. Broos, college van bestuur, Tangent M. de Jonge, regiomanager, Kinderstad T. Daelman, beleidsambtenaar onderwijshuisvesting, gemeente Tilburg Informatieve gesprekken Gertjan van de Midden, PO-raad Angela Hopmans, stafmedewerker Xpect Primair André Michels, clustercoördinator portefeuille management, afdeling Vastgoed, gemeente Tilburg Marius Liebregts, College van Bestuur Opmaat Workshop Laagland’Advies Klaas Mulder

Pagina 30


Bijlage 6 Interviewvragen voor landelijke adviseurs Vragenlijst interview experts t.b.v. onderzoek naar de invloed van de besturingsvorm van een MFA op het exploitatieresultaat van een MFA. 1. Over het algemeen wordt in de literatuur over de samenwerkingsvormen in een MFA een aantal voordelen beschreven t.o.v. het traditionele model: -scheiding van uitvoering en beleid -budgettaire transparantie; -invoer van deskundigheid in publieke projecten; -professionalisering en kwaliteitsverhoging; -Snellere realisatie van meer MFA’s -innovatieve oplossingen m.b.t. ontwerp, exploitatie, beheer en onderhoud; -verbetering van communicatie; Hoe ervaar jij deze voordelen t.o.v. de praktijk?

2. Een kritieke succesfactor is een goed georganiseerde en uitgevoerd beheer? Aan welke kenmerken moet een goed georganiseerd en uitgevoerd beheer volgens jouw voldoen?

3. Een kritieke succesfactor is ook een effectieve inhoudelijke samenwerking tussen de gebruikers in een MFA. Aan welke kenmerken moet een effectieve inhoudelijke samenwerking tussen de partners in een MFA voldoen?

4. Zoals boven al beschreven worden er een aantal voordelen van een MFA weergegeven. In de praktijk blijken die voordelen op het gebied van exploitatie tegen te vallen. In Amsterdam en in Den Bosch kost het de gemeenten tussen de € 100.000,- en € 200.000,- per MFA om de exploitatie sluitend te krijgen. Wat zijn hiervan volgens jou de belangrijkste oorzaken?

5. Gemeenten en organisaties worden geconfronteerd met behoorlijke bezuinigingen. Dit heeft niet alleen direct, maar ook indirect invloed op het exploitatieresultaat (zie ook ons onderzoekmodel). Pagina 31


Kun je als expert een schets geven van de toekomstige ontwikkelingen van bestaande MFA’s op het gebied van samenwerking, beheer en exploitatie? Is hierin een onderscheid te maken tussen MFA’s in achterstandswijken en reguliere wijken? 6. Gezamenlijke exploitatielasten = gezamenlijke verantwoordelijkheid. In Tilburg ligt de verantwoordelijkheid van de exploitatie bij de Twern. Hoe beoordeel je deze constructie?

7. Aan welke kenmerken moet een facilitaire samenwerking volgens jou voldoen?

8. Welke mogelijkheden zijn er volgens jou om het exploitatieresultaat te verbeteren? Aan welke knoppen kan er gedraaid worden.

9. Ken je voorbeelden van MFA’s die een strategisch beheerplan hebben (bijv. op stedelijk niveau)?

10. Ken je voorbeelden in Nederland van een MFA met een sluitend exploitatieresultaat? Zo ja, wat is volgens jou de belangrijkste oorzaak dat de exploitatie sluitend is (zonder aanvulling vanuit de gemeente)?

11. Welke suggesties, aanvullingen etc. wil je ons nog meegeven?

Pagina 32


Bijlage 7 Interviewvragen participanten MFA’s Exploitatiekosten voor uw organisatie in de MFA – Zuiderkwartier/Symfonie 1. Wie is de eigenaar van de MFA? Uw keuze aankruisen s.v.p.:

□ gemeente □ schoolbestuur □ stichting

□ woningbouw □ vereniging van eigenaren □ + Xpect Primair en TIWOS

2. Wat is het huurprijsbeleid binnen de MFA? (Uw keuze aankruisen s.v.p.)

□ U betaalt sociaal tarief via de Twern □ U betaalt kostendekkend tarief □ U betaalt marktconform tarief □ Anders ………………………….. 3.

Hoe is de doorbelasting geregeld? (Uw keuze aankruisen s.v.p.)

□ Op basis van vierkante meters □ Op basis van bezetting ruimten □ Op basis van het aantal gebruikers □ Anders…………………………………… 4. Wat is de hoogte van de exploitatiekosten voor uw organisatie in de MFA?

5. Zijn de exploitatiekosten voor uw organisatie gestegen ten opzichte van de situatie voor deelname aan de MFA?

□ Ja

□ Nee

□ gelijk gebleven

Indien ja, dan hieronder aangeven waarom de kosten zijn gestegen en met hoeveel %:

6. De exploitatieopzet is gebaseerd op lange termijndekking en niet op subsidies en tijdelijke stimuleringsmaatregelen.

□ Ja

□ Nee

Indien nee, dan hieronder aangeven wat de reden is dat uw organisatie hiermee geen rekening houdt Pagina 33


7. Staan de exploitatiekosten in verhouding tot de meerwaarde van deelname aan deze MFA?

□ Ja

□ Nee

Indien ja, dan kunt u uw antwoord hieronder toelichten

8. Ziet u mogelijkheden om de exploitatie positief te beïnvloeden?

□ Ja

□ Nee


9. Stelt u voor de MFA begrotingen, jaarrekeningen en maandstaten op?

□ Ja

□ Nee

Uw antwoord hieronder toelichten

Inhoudelijke samenwerking in de MFA 9. Hoe beoordeelt u uw MFA

□ Combinatie van voorzieningen onder een dak. □ Samenwerken en samenwonen Toelichting

11. Is er sprake van een gezamenlijke visie op samenwerking t.b.v. de MFA? Pagina 34


o Ja o Nee o Weet ik niet Toelichting

12. Hoe beoordeelt u de inhoudelijke samenwerking in de MFA • Goed • Matig • Slecht Toelichting

13. Wie is verantwoordelijk voor de regie op de inhoudelijke samenwerking? Toelichting

14. Op welke wijze is de inhoudelijke samenwerking georganiseerd? Toelichting

15. Is er in uw MFA sprake van de volgende situaties? o Betere afstemming van diensten door inhoudelijke samenwerking tussen organisaties o Inhoudelijke vernieuwing van het aanbod van activiteiten en diensten. o Integratie van diensten. Toelichting

16. Is er in uw MFA sprake van onderstaande voorbeelden? Pagina 35


o o o o o o o

Het stimuleren dat de gebruikersgroepen elkaar ontmoeten, kennen en ondersteunen Is er een activiteitenboek voor deelnemers en gebruikers van de MFA? Afstemmen van gezamenlijke activiteiten (denk aan Sinterklaas, doorleiden van gebruikers naar andere activiteiten)? Is er een gezamenlijke huisstijl (hoe vindt de communicatie met de bewoners in de wijk plaats, welk imago willen de gebruikers van de MFA hebben)? Welke feestelijke momenten vieren we gezamenlijk? Gebruik van elkaars ruimte? Is er sprake van een gezamenlijke pedagogische dialoog of pedagogische visie?

Toelichting

17. Kunt u een concreet voorbeeld noemen van intensieve samenwerking met (een van de) partners?

□ Ja

□ Nee

Toelichting

18. Op welke wijze kan de mate van inhoudelijke samenwerking een positieve invloed hebben op de exploitatie van de MFA? Toelichting

19. Heeft u verbeterpunten of aanbevelingen t.a.v. de inhoudelijke samenwerking in de MFA?

□ Ja

□ Nee

Toelichting

20.Waaruit bestaat de samenwerking met beheer?

Toelichting

Pagina 36


21. Op welke wijze is beheer geregeld? Toelichting

22. Is er een strategisch beheerplan? Ja Nee 23. Wie heeft de regie op de beheer van de MFA? Toelichting

24. Wie heeft de regie op verhuur- en prijsbeleid? Toelichting

25. Heeft u verbeterpunten of aanbevelingen m.b.t. beheer? Toelichting

26. Heeft u verbeterpunten of aanbevelingen m.b.t. de MFA?

□ Ja

□ Nee


EINDE

Pagina 37


Bijlage 8 Kerngegevens MFA Zuiderkwartier en de Symfonie Kerngegevens MFA Zuiderkwartier Oppervlak MFA

4762 m2 BVO

Participanten De Twern (welzijn) Basisschool de Triangel(Xpect) Amarant Peuterspeelzaal (Kinderstad) Gymzaal (gemeente) Loket Z GGZ

1793 m2 BVO 1689 m2 BVO (wv 2 groepsruimtes BSO, niet in gebruik) 135 m2 BVO 312 m2 BVO 586 m2 BVO 142 m2 BVO (met ingang van 1 april 2011 gestopt) 114 m2 BVO

Factor BRUTO-NETTO-ontwerp: 1,57 Programmabeheer Brede School Oud-Zuid (wijkstuurgroep)/ de Twern Eigendomsbeheer Vereniging van Eigenaren (gemeente Tilburg, Tiwos (woningcorporatie), Expect (onderwjis) Facilitair beheer De Twern (gebruikersoverleg) Openingstijden Maandag 8.00 – 23.00 Dinsdag 8.00 – 23.00 Woensdag 8.00 - 23.00 Donderdag 8.00 – 23.00 Vrijdag 8.00 – 23.00

Zomervakantie: in de avonduren gesloten. Weekendopeningen: 12 dagdelen op jaarbasis. Eigen energiebemetering: ja

Pagina 38


Kerngegevens MFA de Symfonie Oppervlak MFA:

8529 m2 BVO

Participanten De Twern (welzijn) 29% (inclusief 7% gymzaal) Basisschool de Sleutel (onderwijs) 17% Basisschool Stelaertshoeve (onderwijs) 32% Peuterspeelzaal (Kinderstad) 12% (psz en bso) Buitenschoolse opvang (Kinderstad) Kinderopvang (Amarant) 5% Factor Bruto-nuttig-ontwerp: 1,51 Programmabeheer Brede School Heikant-Quirijnstok (wijkstuurgroep) / de Twern Eigendomsbeheer Vereniging van Eigenaren (gemeente Tilburg, Tangent en Opmaat) Facilitair beheer De Twern (gebruikersoverleg) Openingstijden Maandag 8.00 – 23.30 uur Dinsdag 8.00 – 23.30 uur Woensdag 8.00 – 23.30 uur Donderdag 8.00 – 23.30 uur Vrijdag 8.00 – 23.30 uur Zomervakantie: ? Weekendopeningen: op verzoek Eigen energiebemetering: ja

Pagina 39


Bijlage 11 Informatie over de Machinist in Rotterdam Uit de nieuwsbrief Bouwstenen voor Sociaal, 8 april 2011 Bas van Sloten bezocht De Machinist Submitted by Redactie 2 on vr, 08/04/2011 - 11:01

Recent was ik op een zaterdagavond met mijn kleinkind bij De Machinist in Rotterdam. Zij naar de kinderopvang en ik naar een leuke bar. Ideaal. De Machinist krijgt van mij een 9+. De Machinist zit in een monumentaal pand in de wijk Delfshaven waarin voorheen het Scheepvaart & Transport College was gevestigd. De Machinist geeft werk aan 60 mensen die grotendeels uit uit de buurt afkomstig zijn. Het zwaar verwaarloosde gebouw werd destijds aangekocht door woningcorporatie Woonbron en in oude luister hersteld. Het idee was om er een hippe plek voor het 'nieuwe werken' van te maken. De beoogde exploitant ging echter failliet. et. Wat te doen? Gelukkig was daar Leendert. Als architect was Leendert al bij de renovatie betrokken. Hij wilde het project niet in de steek laten en besloot zelf de exploitatie op zich te nemen. Geen simpele klus. De Machinist telt maar liefst 4000 m2 BVO O en die moesten nog allemaal verhuurd worden. Maar het lukte. Maart 2010 werd De Machinist geopend met Leendert aan het roer.

Ik raakte die avond uitgebreid met Leendert in gesprek. Het klikte meteen tussen ons (ook een bartype). Wat anderen als hoogste ideaal zien; een hippe ontmoetingsplek voor een verscheidenheid aan doelgroepen, heeft hij voor elkaar gekregen. En dat zonder subsidie! Hij is blij met Woonbron als verhuurder. Gaat het goed met de business dan betaalt hij het volle pond (400.000 per jaar); jaar); gaan de zaken minder dan is Woonbron bereid om de huur aan te passen. Voorlopig gaan de zaken goed; alle meters zijn in gebruik. Bovendien komt zijn culturele programma van de grond. Hij heeft een klein bioscoopzaaltje ingericht waar je voor € 5,- terecht tere kan. Ook de Salsaavonden worden goed bezocht. Die Salsadansers zijn geen drinkers; dat vindt Leendert dan weer jammer. Hij heeft een groot restaurant waar de loop goed in zit en daarnaast verhuurt hij werkruimte en zalen. De Kleine Machinist zorgt voorr kinderopvang. Handig voor de werkers in het pand, en ook voor opa. Wat is De Machinist eigenlijk? Het begrip MFA zei Leendert niet zo veel, maar multifunctioneel is De Machinist tot de nok. Op de website heeft hij laten zetten dat "De Machinist een openbare openbare gelegenheid is met een zeer open karakter waar mensen uitgaan, werken, eten en drinken, vergaderen en waar kinderen opgevangen worden". Ik was very impressed en bestelde nog een dubbele espresso.

Pagina 40


Bij het weggaan nog een leuk boekje gekocht voor mijn kleinkind. Ja, een miniboekhandel hebben ze ook. Ze koos voor een klassieker: Pluk van de Petteflat. Leendert is Pluk en De Machinist is de Petteflet. Van mij krijgen ze een 9+.

Bas van Sloten

Pagina 41


Een onderzoek naar de invloed van de besturingsvorm van een MFA op het exploitatieresultaat

Recommend Documents