Een notitie over het adviesorgaan van ouderen in Almelo. 1. In- en aanleiding Doordat er steeds meer taken verschuiven van het rijk naar de gemeenten, neemt de verantwoordelijkheid voor het seniorenbeleid op lokaal niveau sterk toe. De gemeenten zijn dan ook al druk bezig met een transitiebeleid, waarin ze aangeven hoe ze de nieuwe taken vorm willen geven. Maar er is meer aan de hand. Niet alleen wordt het beleid gedecentraliseerd, maar het beleid verandert ook sterk. Dat is merkbaar op verschillende gebieden. Ouderen zullen langer zelfstandig blijven wonen met alle gevolgen van dien, zoals bijvoorbeeld vereenzaming en andere zorgvragen. Maar ook de aard en de intensiteit van de zorg verandert. Vervolgens blijkt uit demografische gegevens dat de groep senioren stijgend is. Nu hoeft dat op zich geen probleem te zijn, omdat een groot deel van de ouderen (nog) geen zorg behoeft. Naar schatting kan ca. 60% van de ouderen zich goed en zelfstandig redden. Maar het betekent wel veranderingen zowel voor de ouderen/ senioren zelf, maar ook voor de gemeente en de instellingen en organisaties die dienstverlenend zijn. De drie ouderenbonden in Almelo, samenwerkend in de Cosbo, zijn zich bewust van bovengenoemde ontwikkelingen en hebben daarom uitgesproken dat ze nog meer dan voorheen, willen opkomen voor de belangen van de ouderen. Dat willen ze doen door de ontwikkelingen in de samenleving inhoudelijk en nauwlettend te volgen en daarin de belangen van de ouderen te signaleren, te verwoorden en te behartigen. Ze wil dat doen met inschakeling van zoveel mogelijk betrokken en deskundige senioren. Daarom is besloten tot de oprichting van een Seniorenraad.
1
Nu werken de bonden al intensief samen in de Cosbo. Maar omdat er ook dringend behoefte bestaat om meer inhoudelijk en gestructureerd bezig te zijn met de problematiek van de senioren in Almelo lijkt de Seniorenraad een prima vorm. Bovendien is het ook een uitstekend middel om meer betrokken en deskundige senioren te betrekken bij het seniorenbeleid. Op een conferentie van de Participatieraad Ouderen Overijssel (PROO) in maart 2014 werd al een overtuigend pleidooi gevoerd voor het oprichten van seniorenraden in gemeenten met als kernpunten: preventie, eigen verantwoordelijkheid en cohesie in de samenleving. Het initiatief van de Cosbo sluit daar perfect op aan. De Cosbo prijst zich ook gelukkig dat ook de gemeente Almelo de noodzaak inziet om de senioren meer te betrekken bij het beleid. Op 15 april 2014 is in de gemeenteraad bij de behandeling van het raadsprogramma 2014–2018 een amendement aangenomen om bij de evaluatie van burgerparticipatie de Seniorenraad uitdrukkelijk te betrekken. De oprichting van een Seniorenraad in Almelo past ook goed in het voorgenomen beleid van de politiek om te komen tot een participatiesamenleving. 2. Wat en voor wie? De Seniorenraad Almelo is een groep van onafhankelijke en zeer betrokken en deskundige burgers, die, op verzoek van de Cosbo, zich inzetten voor alle senioren van de gemeente (regio) Almelo, georganiseerd of ongeorganiseerd. Doelgroep zijn alle huidige en toekomstige 55-plussers in de gemeente (of regio) Almelo, al of niet aangesloten bij een ouderenbond.
De Seniorenraad werkt, zoals ook al binnen de Cosbo gebeurt, samen met allen die zich inzetten voor senioren. Ze werkt niet alleen samen met de gemeente, maar ook met de professionele instellingen en vrijwilligersorganisaties, die zich bezig houden met ouderenbeleid. Hierbij kan men denken aan woningbouwverenigingen, zorginstellingen, vervoersorganisaties en welzijnsinstellingen. De Seniorenraad wil, door pro actief te werken, een extra bijdrage leveren aan de zorg voor en het welzijn van alle senioren in Almelo. Wie zijn dan die senioren, waar we voor op willen komen? In principe voor alle senioren van 55 jaar en ouder. Maar het zal duidelijk zijn, daar is nog al een differentiatie in. En de situatie en belangen kunnen behoorlijk verschillen. Onderstaand schema, dat ontleend is aan notities van PROO, maakt inzichtelijk hoe de Cosbo aankijkt tegen de verschillende doelgroepen.
2
Zorgbehoevende burgers
Intensieve en langdurige ondersteuning
Afhankelijke burgers
Tijdelijke ondersteuning
Kwetsbare burgers
Stimuleren en begeleiden
Zelfredzame burgers
Faciliteren
De Seniorenraad wil er zijn voor alle 4 categorieën. Dus ook voor zelfredzame burgers en kwetsbare burgers. Het zal ook helder zijn dat iedere categorie zijn eigenheid heeft en ook zijn eigen benadering en belangenbehartiging vraagt. In dit schema gaat het over categorieën, maar individuele burgers kunnen, afhankelijk van de omstandigheden, opschuiven van de ene naar de andere categorie. We weten bijvoorbeeld maar al te goed, dat zelfredzame burgers zo maar van de een op de andere dag kwetsbare burgers kunnen worden. Wel is het van belang dat de Seniorenraad een (preventief) beleid voorstaat om te voorkomen dat zelfredzame burgers kwetsbare burgers worden of dat kwetsbare burgers afhankelijke burgers worden. 3. Situatieschets en de relatie met de WMO Adviesraad. In Almelo functioneren een aantal belangenorganisaties voor senioren. De KBO, PCOB en Ouderenvereniging Almelo werken bovendien samen in de Cosbo. De Cosbo is weer betrokken bij Almelo Sociaal en levert tevens een vertegenwoordiger is de WMO Adviesraad. Op deze wijze kan invloed uitgeoefend worden op het gemeentelijk beleid betreffende de WMO. Het doel van WMO-raad is echter anders dan de (bredere) doelstellingen van de Seniorenraad. Daarom zijn de samenstellingen, de doelstellingen en de werkwijze van beide raden ook verschillend. Uiteraard zijn er wel diverse raakvlakken en zal er sprake zijn van wederzijdse beïnvloeding. Een belangrijk item hierbij zijn de voorgenomen wijkteams. Bij elke wijkteam zal de Seniorenraad betrokken moeten zijn.
De door de Cosbo opgeleide VOA’s zullen hierbij van groot belang zijn. Er zijn dus meerdere instellingen werkzaam voor senioren, maar er is dringend samenhang en transparantie gewenst. 4. De Cosbo en de Seniorenraad, relatie en werkwijze. De stichting Cosbo bestaat uit de afdelingen van de drie ouderenbonden: KBO, Ouderenvereniging Almelo en PCOB. De stichting is in Almelo de enige belangenbehartiger voor ouderen. Er wordt een groot aantal activiteiten uitgevoerd. Allereerst betreft het activiteiten, die direct gericht zijn op de senioren/ouderen in Almelo. Hierbij kan onder meer gedacht worden aan de themadagen, de zomerschool, maar ook aan het werk van de vrijwillige ouderenadviseurs (VOA’s) en de belastingadviseurs (HUBA’s). Daarnaast functioneren werkgroepen, die zich al of niet met succes bezig houden met inhoudelijke thema’s. Opvallend is dat juist in deze groepen behoefte bestaat aan meer structuur en ondersteuning. Deze werkgroepen gaan echter wel een belangrijke rol spelen als potentiele beleidsgroep. Tot slot verzorgt de Cosbo een aantal activiteiten, die gericht zijn op de communicatie: een gezamenlijk blad, een website en een ouderenmarkt. Het zal duidelijk zijn dat de Seniorenraad er komt ter versterking van de inhoudelijke component van het werk van de Cosbo. Het inhoudelijk werk gebeurt vooral in de beleidsgroepen. Per beleidsgroep wordt een sectoraal beleid geformuleerd. De Seniorenraad maakt van deze deelplannen een totaal-beleidsplan. De Seniorenraad moet onafhankelijk kunnen opereren. Dit is nodig om de werkbaarheid en flexibiliteit te waarborgen. Maar de Seniorenraad legt jaarlijks het beleidsplan voor aan de Cosbo en legt ook jaarlijks verantwoording af aan de Cosbo. Ook zal de voorzitter van de Seniorenraad per kwartaal het Cosbo bestuur informeren over de voortgang. Hoe dat organisatorisch er uit ziet, maakt het bijgevoegde schema inzichtelijk. Relatie Cosbo - Seniorenraad
3
Aanbod van activiteiten - VOA - HUBA - Zomerschool - Thema bijeenkomsten
KBO
- Scholing kader PCOB
-
Cosbo
Communicatie en PR
OVA
- Informatiemarkt ouderen - Informatieblad - Website Seniorenraad
Beleidsgroep
Beleidsgroep
Beleidsgroep
Beleidsgroep
Wonen
Mobiliteit
Zorg
Welzijn
5. Doelstelling van de Seniorenraad De Seniorenraad is een orgaan van, voor en door senioren, dat gevraagd en ongevraagd adviezen kan geven aan andere vrijwilligers organisaties, professionele instellingen en de gemeentelijke overheid. De Seniorenraad is dus uitdrukkelijk geen gemeentelijk adviesorgaan, maar heeft een bredere taakstelling. Uiteraard is de gemeente Almelo en de politiek/gemeenteraad wel een belangrijke partij voor de Seniorenraad. Een goede samenwerking tussen beiden is dan ook gewenst. De Seniorenraad behartigt de belangen van alle senioren op het gebied van zorg, welzijn, wonen en inkomen en mobiliteit. Ze kan onderzoek laten doen, kan signaleren, kan adviezen geven en mogelijkheden tot verbetering voorstellen. Ook kan de Seniorenraad, samen met andere partners initiatieven nemen om bepaalde problemen bespreekbaar te maken en op te lossen. Het is niet de bedoeling dat de Seniorenraad zelf uitvoerende activiteiten verricht voor senioren. De Seniorenraad treedt namens de Cosbo naar buiten als coördinator, adviseur en gesprekspartner naar de gemeente en de politiek en als denktank naar instellingen en organisaties die ook werkzaam zijn voor senioren. 6. Samenstelling van de Seniorenraad Belangrijk is dat de leden van de Seniorenraad een duidelijke visie, expertise en betrokkenheid hebben en vrij kunnen spreken. Dat laatste wil zeggen dat de leden participeren op voordracht van, maar niet namens organisaties. De raad bestaat uit minimaal 3 en maximaal 11 personen. Er komt een onafhankelijke voorzitter en de Cosbo zorgt voor secretariële ondersteuning. Lidmaatschap van de Seniorenraad wordt vooral bepaald door betrokkenheid, visie en deskundigheid. Ook niet-leden van ouderenbonden kunnen deelnemen. De drie bonden (KBO, OVA en PCOB) dragen ieder twee leden (en een plaatsvervangend lid) voor.
4
Er wordt een aantal beleidsgroepen ingesteld op het gebied van: a. wonen b. zorg c. welzijn d. mobiliteit Het is evident dat in eerste instantie de bestaande, reeds functionerende groepen hierin worden ondergebracht. Vanuit de beleidsgroepen zijn de voorzitters van elke beleidsgroep tevens lid van de Seniorenraad. Daarnaast kan het belangrijk zijn dat senioren met een specifieke betrokkenheid en/of expertise zitting nemen in de seniorenraad als lid of adviseur. Omdat de Seniorenraad ook veel te maken krijgt met de gemeente lijkt het wenselijk dat de gemeente een adviseur c.q. contactpersoon aanwijst. De taak en werkwijze van de beleidsgroepen moeten nog nader worden uitgewerkt. 7. Uitwerking van de doelstelling Op macro niveau is veel aandacht voor de problematiek van senioren. Op het gebied van inkomen valt onder meer te denken aan de discussies over AOW en pensioenfondsen. Ook over de zorg en de daarmee gepaard gaande kosten wordt regelmatig fel gediscussieerd. Is er sprake van decentralisatie, van transitie of zijn het gewoon bezuinigingen. Landelijke partijen, zowel politieke als professionele
organisaties, maar ook de ouderenbonden doen hier actief mee met de discussies. Op lokaal niveau hebben we enerzijds natuurlijk te maken met de gevolgen van het nationaal beleid, maar anderzijds is er ook veel ruimte voor een eigen lokale inkleuring en vormgeving. We hanteren voor de Seniorenraad 4 belangrijke functies te weten: Signaleren, Stimuleren, Samenwerken en Steunen. Uitgewerkt levert dit het volgende beeld op: ■ De Seniorenraad signaleert behoeften/vragen van senioren en neemt of ondersteunt initiatieven om hierop in te spelen. ■ De Seniorenraad kan gevraagd en ongevraagd adviezen geven op gebieden die voor senioren relevant zijn ■ De Seniorenraad brengt activiteiten op gang die de bestaande organisaties en instellingen (nog) niet hebben opgepakt. ■ De Seniorenraad fungeert als expertisecentrum, denktank en klankbord op het gebied van welzijn, zorg, wonen en mobiliteit voor senioren. Zij kan door iedereen in het werkveld worden ingeschakeld, ondersteuning bieden en richting geven aan hun werk. ■ De Seniorenraad moedigt initiatieven aan en neemt waar nodig zelf initiatieven. ■ De Seniorenraad volgt (kritisch) ontwikkelingen, beleidsplannen, activiteiten en iedereen die actief is zowel in als buiten het werkveld van senioren. ■ De Seniorenraad spoort eventuele hiaten op in de hulp- en dienstverlening en zoekt samen met anderen naar oplossingen. ■ De Seniorenraad wil voor inhoudelijke zaken een aanspreekpunt zijn voor de gemeente en dienstverlenende organisaties. ■ De Seniorenraad kan actief voorlichting geven over voor ouderen relevante beleidsgebieden.
5
Werkplan voor de Seniorenraad. 1. Inleiding. Sinds medio 2014 is een initiatiefgroep bezig met het formeren van een Seniorenraad in Almelo. Er is een notitie gemaakt, waarin het doel, de taken, de samenstelling enzovoort is geformuleerd. Kortom: de structuur is redelijk duidelijk. Minstens zo belangrijk is dat we weten waar de Seniorenraad zich mee gaat bezig houden. Welke zaken worden aangepakt en wat moet je allemaal doen om de belangen van de senioren in Almelo zo goed mogelijk te behartigen. Dus moet daarvoor een actieplan worden gemaakt. Nu is afgesproken dat de Seniorenraad er is van, voor en door senioren en dat geldt ook voor het actieplan. Die moet van onderop gemaakt worden. Dat wil zeggen dat iedere senior in principe kan meebepalen, waar de seniorenraad zich voor moet inzetten. De start is gemaakt met een workshop op maandag 10 november met een aantal bestuurs- en kaderleden van de KBO, de PCOB en de OVA. Op deze workshop is begonnen met het inventariseren van ideeën, knelpunten en/of problemen van senioren. Er is dus geen afgerond werkplan. Integendeel, dit plan is en blijft voortdurend in beweging en is permanent aan verandering onderhevig, afhankelijk van de problemen die er spelen en de prioriteiten die gesteld worden. 2. Het proces. We onderscheiden 4 fasen in het proces van de Seniorenraad. Fase 1: signaleren Fase 2: inventariseren Fase 3: adviseren Fase 4: initiëren
6
Fase 1: signaleren. Iedere senior, lid of geen lid van een bond, heeft het recht tot signaleren van knelpunten en/of problemen of van ideeën die de positie van de senioren in Almelo kunnen verbeteren. Deze signalen komen terecht bij de secretaris van de Seniorenraad of bij een van de beleidsgroepen. Daar wordt de zwaarte van het signaal afgewogen en wordt besloten al of niet de volgende fase in te gaan. Fase 2: inventariseren. In deze fase wordt het signaal verder uitgediept, wordt meer kwantitatieve en kwalitatieve informatie vergaard rond het probleem, wordt de omvang van het probleem geschat en wordt bijvoorbeeld gekeken of het probleem zich ook elders voordoet en welke oplossingen mogelijk zijn. In deze fase kunnen ook de eerst contacten gelegd worden met de probleemeigenaren. Fase 3: adviseren. Op basis van de verzamelde informatie wordt gezocht naar (alternatieve) oplossingen. Bekeken wordt wie de belanghebbende partijen zijn en welke partijen kunnen bijdragen aan oplossingen van het probleem. Tot slot mond deze activiteit uit in een advies. Hierbij gaat het dan niet alleen om het advies sec maar ook om de manier waarop het advies naar buiten wordt gebracht.
Fase 4: initiëren. In de notitie van de Seniorenraad is al aan gegeven dat de Seniorenraad in principe geen uitvoerende taken verricht. Afhankelijk van het probleem en de situatie kan het soms wel wenselijk zijn om een initiatief te nemen, waar een actie uit voort komt. 3. Vier aandachtsgebieden. We onderscheiden voorlopig 4 aandachtsgebieden. a. Zorg b. Wonen c. Mobiliteit d. Welzijn Voor ieder gebied zal een werkgroep c.q. beleidsgroep worden ingesteld. Voor het aandachtsgebied Wonen zal de reeds bestaande wooncommissie optreden. Tijdens de workshop zijn al veel ideeën aangedragen. We zien dit als een begin. Nieuwe ideeën kunnen continu worden aangedragen. Er zal dus ook nooit sprake zijn van een definitief plan, maar van een dynamisch plan. De volgende problemen/ideeën zijn per aandachtsgebied gelanceerd.
7
A. Beleidsgebied Zorg. 1. Op dit moment staat het transitiebeleid van de rijksoverheid naar de gemeenten volop in de belangstelling. De verantwoordelijkheid van de gemeentelijke overheid en instellingen wordt heel groot. Dit beleid heeft ook grote gevolgen voor de senioren. Daarom is het erg belangrijk dit decentralisatie- c.q. bezuinigingsbeleid scherp te volgen op consequenties voor de ouderen. Is er bijvoorbeeld na 2015 nog dagopvang. 2. Er moet meer richting gegeven worden aan het participatiebeleid. Dat wil zeggen dat senioren, maar ook de talrijke vrijwilligers (als vertrouwenspersonen) betrokken worden bij de ontwikkeling en uitvoering van het beleid. 3. Er komen 6 sociale wijkteams. Hierbij zijn een paar zaken van belang. Allereerst wat zijn de resultaten straks van deze teams, welke taken hebben de teams en haar leden, hoe wordt samengewerkt en is er sprake van een goede samenwerking/afstemming tussen deze (professionele) teams en onze Vrijwillige Ouderen Adviseurs (VOA’s). 4. Binnen de huidige opzet van wijkteams is ook een taak weggelegd voor cliëntenbegeleiding door vrijwilligers. Wat is de taakomschrijving van deze vrijwilligers, die een belangrijke vertrouwensrol gaan spelen. 5. Onze vertegenwoordiger in de WMO-adviesraad moet goed en beleidsmatig worden ondersteund door de beleidsgroep Zorg. 6. Aandacht vragen voor de mantelzorgers, die volgens bestaand onderzoek overbelast zijn en groot risico lopen te vereenzamen. 7. Ouderenmishandeling vindt veel plaats. We weten niet veel over de schaal en omvang in Almelo. We kennen alleen maar het topje van de ijsberg. 8. Diverse zorginstellingen zijn bezig hun voorzieningen om te zetten om te voldoen aan de nieuwe ontwikkelingen en de nieuwe normen. De indruk bestaat dat hier nog veel winst is te behalen. Met name de verbouw bij De Koppel is exemplarisch. B. Beleidsgebied Wonen. De vraag is hoe het beleid van de gemeente, woningcorporaties en zorginstellingen er uit ziet ten aanzien van nieuwbouw en renovaties van bestaande woningen en voorzieningen.
1. Het gaat erom dat er voldoende en betaalbare woningen komen voor senioren in Almelo. Ook voor mensen met een fysieke beperking. 2. Er wordt aandacht gevraagd voor levensloopbestendig wonen. Nu we gedwongen worden langer in onze huizen te blijven wonen, vraagt dit wel om woningen die aan bepaalde eisen voldoen. 3. Er wordt gepleit voor een inventarisatie van woningen in Almelo die voldoen aan de criteria van levensloop bestendig wonen. 4. De veiligheid in onze huizen staat hoog op de agenda. Het gaat hierbij niet alleen om inbraakpreventie, maar ook om aanpassingen in de huizen, waardoor minder ongelukken gebeuren in keuken, douches en andere vertrekken. 5. Er moet ook sprake zijn van tijdig overleg met bouwers en belanghebbenden. 6. Ook is het belangrijk hoe de planning is van de ruimtelijke ordening. Zo is het bijvoorbeeld van belang dat de seniorenvoorzieningen dicht bij winkelvoorzieningen worden gepland. C. Beleidsgebied Mobiliteit. In dit kader zijn de volgende zaken actueel: 1. Bereikbaarheid van de wijken per openbaar vervoer; 2. Goede fietspaden, die breed en vlak (geen losse tegels als gevolg van wortelgroei) zijn; 3. Voldoende openbaar vervoer; 4. Losse bladeren opruimen. Zeker als ze nat zijn. 5. Veel trottoirs zijn moeilijk begaanbaar voor rolstoelgebruikers (en dus ook voor ouders met een kinderwagen); 6. Parkeren auto’s op trottoirs; 7. Vervoer (regio)taxi verbeteren; te lange wachttijden; 8. Gratis openbaar vervoer voor 65-plussers; 9. De pendeldienst tussen de twee ziekenhuizen in Almelo en Hengelo ook openstellen voor senioren, die niet mobiel zijn.
8
D. Welzijn en Overige. Hier vallen diverse aandachtsgebieden onder, die we voor het gemak maar onder de categorie Welzijn en Overige laten vallen. Het gaat om de volgende zaken: 1. Vereenzaming (ca. 15% van de ouderen). Hoe spoor je deze ouderen op en wat gebeurt er al en is dit voldoende? 2. Bibliotheken in de wijken; 3. Infopunten, waar? Info in de wijken is gewenst; 4. Inventariseren van zaken bij andere belangengroepen; 5. Voorlichting en informatie; 6. Seniorenpagina; waar moet ik zijn? Bijvoorbeeld huis-aan-huisbladen. PR; 7. Informatie: vergaren/inwinnen; verspreiden; samenwerking met gemeente en andere partijen; thema en inloopdagen organiseren voor ouderen; 8. Ontmoetingsplein 55+ in de Schelfhorst functioneert redelijk tot goed. Je doet dingen samen, de burgers zelf organiseren bepaalde activiteiten en het werkt drempelverlagend. Uitbreiding naar andere wijken gewenst? 9. Inventarisatie van voorzieningen op het gebied van dagbesteding van ouderen. 10. Aandacht op gebied van voeding en beweging.
