Een mooi uitvoeringsdetail: door het golfplatendak lichtjes te laten uitkragen voorkwam de architect de minder esthetische inzet van windveerstukken. De Platohouten gevelbekleding komt volledig tot haar recht.
SPECIAL HOUT EXTERIEUR Nieuwbouw tweede “Klimaatloods” van Natuurpunt in eindfase
In vier maanden wind- en waterdicht met kruislagenhout (CLT) Na de bouwvakantie opent Natuurpunt in Gentbrugge een energiezuinige loods-werkplaats in hout voor haar terreinwerking in Oost-Vlaanderen. Voor het noorden van de provincie Antwerpen staat er al een vrijwel identiek gebouw in Ekeren en de bouw van een derde loods is gepland in Genk. Natuurpunt beheert meer dan 20.000 ha bos- en natuurgebied in Vlaanderen met de inzet van 270 vaste medewerkers en rond de 3.000 vrijwilligers. Enkele jaren geleden besloot de vereniging deze beheeractiviteiten één centrale uitvalsbasis per regio te geven. Daarvoor zou waar mogelijk een nieuwbouw opgetrokken worden met gemengde functie, want zowel mensen als machines vinden er een tijdelijk onderkomen. Natuurpunt vatte deze loods-werkplaatsen ook op als een uithangbord voor bio-ecologisch en energiebewust bouwen en schreef er daarom een architectuurwedstrijd voor uit, die gewonnen werd door Ecoarchitecten uit Hasselt. Voor een vlotte opvolging van de bouwwerkzaamheden in Gentbrugge vond Natuurpunt het aangewezen een architect dichter bij huis aan te spreken. denc!-studio in Gent stond daarenboven in voor de detaillering, materialisatie, gevelverdeling en het interieur van deze “Klimaatloods”.
Zijn competitiviteit tegenover traditionele bouw heeft CLT-bouw inmiddels bewezen, inzonderheid in halfhoge en hoge gebouwen. Door de hoge graad van prefabricage van bouwelementen die gemakkelijk hanteerbaar zijn op de bouwplaats, kan met deze bouwmethode immers zeer snel gebouwd worden. 30% sneller dan in staal en beton, zo rekenden de architecten van Engelands eerste hoogbouw in CLT, het negen verdiepingen hoge Stadthaus in Londen, uit. Bovendien is het materiaal goedkoper dan staal of beton, isoleert het en heeft het een veel betere milieuscore. Houtgrondstof is hernieuwbaar en ook al vraagt de productie van CLT bijkomende energie voor het verzagen, verlijmen en persen, dan nog gaat het om een veelvoud minder dan nodig is voor de productie van staal en beton. Door te bouwen in CLT vermijd je dus de koolstofemissie van deze bouwmaterialen.
Het ontwerp introduceert houtmassiefbouw in de vorm van panelen kruislagenhout (cross laminated timber of CLT). Dat zijn panelen die zijn samengesteld uit 3-5-7 lagen nevengeschikt verlijmde planken, waarbij elke laag haaks op de andere is verlijmd. CLT-bouw is in vergelijking met houtskeletbouw niet
Staal en beton zijn door bouwheer Natuurpunt dan ook nooit overwogen. Het gebruik van hernieuwbare en energiezuinige materialen, duurzaamheid en de vermindering van de CO2-uitstoot stonden uiteraard voorop bij de bouw van deze “Klimaatloods”. Houtskeletbouw was ook een mogelijkheid geweest, met andere voordelen, zoals de in de structuur geïncorporeerde isolatie, maar met als nadelen minder robuust te zijn en
zuinig met de grondstof hout. Maar CLT is ook een samengesteld houtproduct, waarvoor niet de grootste stamdiameters en hoogste houtkwaliteiten moeten aangesproken worden. In die zin wordt de houtgrondstof juist zeer efficiënt, want met weinig uitval, verwerkt in dit product.
Het bouwprogramma van de “Klimaatloods” omvat een afdak voor de opslag van het materieel, een halfopen werkplaats voor onderhoud en herstel en een laagenergieconstructie van twee bouwlagen voor het personeel.
2 mei 2014
69
SPECIAL HOUT HOUTEXTERIEUR Lo Saerens, die bij Natuurpunt teamverantwoordelijke is voor bouwprojecten, vat samen: “Half augustus vorig jaar werd de eerste spadesteek gegeven en net voor de kerstvakantie was de constructie wind- en waterdicht. We zijn nu half maart en de activiteiten die u hier nog ziet – het aanbrengen van de gevelbekleding en het sluiten van de constructie – voeren we grotendeels zelf uit. In Gentbrugge konden we de bouwkost (excl. omgevingsaanleg, studie- en architectenkosten, inrichting en btw) terugschroeven tot rond het miljoen euro en dat stemt gelukkig. Maar het belette ons niet een gebouw neer te zetten dat op vele vlakken model kan staan. U zal verrast staan van het aantal primeurs.”
CLT-panelen worden aangeleverd op de bouwplaats met de gevelopeningen en doorvoeropeningen voor leidingen reeds uitgefreesd.
moeilijker luchtdicht te maken dan CLTbouw. Bouwen met CLT heeft als nadeel dat het, net als andere massiefbouwsystemen, bijkomend geïsoleerd moet worden in de buitenwanden, maar een groot voordeel is dat het voor de binnenstructuur geen afwerking behoeft. Deze en andere kostenverlagende aspecten van CLT waren gezien het beperkte bouwbudget van Natuurpunt dankbaar meegenomen.
Bouwteam
“CLT-bouw is betrekkelijk nieuw. Het is een Zwitserse vinding uit begin jaren 90 van vorige eeuw, die voort werd ontwikkeld in Oostenrijk”, weet Nils Detemmerman (De Noordboom). “De digitale ontwerp- en bewerkingstechnieken van vandaag hebben bouwen met CLT in het kielzog van de duurzaam bouwenbeweging tot een succes gemaakt. CLT wordt op de bouwplaats aangeleverd in verdiepinghoge montageklare prefabelementen met raam- en deuropeningen en doorgangen voor leidingen reeds uitgefreesd. De ruwbouw staat dus in een mum van tijd recht. CLT maakt grote overspanningen mogelijk en laat de ontwerper een zeer grote vrijheid. Bouwen met CLT is goed doorgebroken in Cen-
Architect Robin Cuvelier (denc!-studio) wijst op het esthetische aspect. CLT-panelen zijn constructie en afwerking in één. Je kan een CLT-wand nog decoratief bekleden, maar je mag hem, zoals hier is gebeurd, onafgewerkt laten. Dat oogt mooi, omdat het totaalbeeld nergens verstoord wordt door verbindingselementen. Alle verbindingen zijn hout/ hout en werden uitgefreesd in de dikte van de elementen zelf. Waar je ook kijkt in het interieur, alles is hout. Deze industriële look stemt ook overeen met de functie van het gebouw. Wanden en plafond werden enkel opgeschuurd en geolied, behalve in de werkplaats, het magazijn en de technische bergingen. Zo wordt CLT, maar dan geleverd in een op uitzicht gesorteerde kwaliteit, ook toegepast in woningbouw.
Luchtdichtheid 0,12/h-1– een prestatie voor een industriële houtbouw! De afwezigheid van afwerking valt ook op in de tussenvloer. Anders dan in Ekeren werd de vloer in Gentbrugge uitgevoerd in CLT-panelen en daardoor bekwam men meteen een kant-en-klare
CLT-wanden staan in een mum van tijd recht.
s
en .be t rt ns er ae rte eest e j M ma 51 H ri j- 5 ge eri 5, 8 78 et.be 0 ro og -14 4 len td dr 39 64 te ou out at 1 056 ns@ H .h ra l. rte w lst Te ae e w .m w auw fo in G
Het bouwprogramma omvat een afdak voor de opslag van het materieel, een halfopen werkplaats voor onderhoud en herstel en een laagenergieconstructie van twee bouwlagen voor het personeel met kantoor, polyvalente zaal, omkleedruimte en douches en magazijn. In Gentbrugge is dit geïsoleerde gedeelte 520 m² groot (plus een verdieping van 145 m²), de loods-werkplaats meet 1.470 m². Aannemer was De Noordboom uit Ronse, met Eurabo als belangrijkste leverancier. Van meet af werd in bouwteam gewerkt aan de meest ecologische en economische oplossingen. Zo intens verliep de samenwerking dat het ‘vaderschap’ van een innovatief idee of een voorstel al vaak niet meer is te achterhalen. Het bouwteam blikt tevreden achterom.
CLT vraagt geen afwerking
traal- en Noord-Europa en in Groot-Brittannië. Wij hebben een beroep kunnen doen op een Duitse fabrikant net over de grens met Nederland, hooguit 200 km ver, waardoor onze koolstofvoetafdruk toch laag is gebleven.”
2 mei 2014
70
8 49 H
SPECIAL HOUT EXTERIEUR len met just-in-time levering op de bouwplaats, zodat de ruwbouw vrijwel onmiddellijk winddicht kan gemaakt worden. Nog een voordeel van CLT is dat in de structuur gemakkelijk hoge trekkrachten kunnen opgenomen worden. Zo wordt de vloerplaat van de verdieping ter hoogte van een 4,70 m breed bandraam op het gelijkvloers aan de wand erboven opgehangen. Hierdoor kon het zware linteel boven dit raam weggelaten worden wat tot een directe besparing leidde.
Omdat de gevelopeningen in de fabriek precies op maat zijn uitgefreesd, kunnen ze op de bouwplaats het schrijnwerk dadelijk ontvangen.
CLT biedt voorts de mogelijkheid om leidingkanalen voor te boren en contactdoosgaten in te frezen, zodat op de bouwplaats nog enkel de montage van de technieken moet gebeuren, terwijl zij aan het gezicht onttrokken blijven. In dit industriële gebouw werd echter geopteerd voor plaatsing van de technieken in opbouw. “Geen slechte keuze”, zegt Nils Detemmerman, “want, zeg nu zelf, kan plaatsing op deze massiefhouten wanden eenvoudiger? Je schroeft in waar je wil. ”
Brandweerstand en isolatie De genoemde kostenvoordelen van CLT mogen natuurlijk niet doen vergeten dat in dit project ook voor houtmassiefbouw is gekozen omwille van de inherente sterkte. Het grootste gedeelte van het bouwvolume is immers bestemd voor de opslag en het onderhoud van zwaar materieel. In het gebouw in Ekeren is bovendien een werkplaats voor tuinhout ondergebracht. Dan wordt een stootvaste constructie wel op prijs gesteld. Toch hadden wanden van 8 cm dik volstaan voor de stabiliteit van deze bouw, vertelt Robin Cuvelier. De reden dat we hier muren van 14 cm en een tussenvloer van 16 cm dik zien, heeft vooral te maken met de gevraagde brandweerstand. Gezien de gemengde functie van het gebouw eiste de Gentse brandweer een Waar je ook kijkt in het interieur, alles is hout. De verbindingen (tong-groef, liplas) werden uitgefreesd in de dikte van de panelen. Een groot voordeel van deze bouwwijze: CLT-binnenwanden en -vloer behoeven geen afwerking.
loopvloer op de verdieping. Robin Cuvelier wijst ook op de deur- en raamopeningen waarvan de dagkanten geen afwerking behoeven. Het schrijnwerk kan er zonder meer in geplaatst worden. Bovendien kan dit onmiddellijk. In een traditionele bouw blijft het toch altijd raadzaam het schrijnwerk te bestellen na opmeting van de gevelopeningen. CLT-
panelen worden af fabriek aangeleverd met tot op de mm nauwkeurig voorgefreesde openingen. Dat laat de aannemer toe het schrijnwerk vooraf te bestelEen groot voordeel van deze bouwwijze: CLT-binnenwanden en -vloer behoeven geen afwerking.
2 mei 2014
71
SPECIAL HOUT HOUTEXTERIEUR
De CLT-buitenwanden kregen een houtskeletopbouw die werd ingeblazen met cellulosevlokkenisolatie.
brandweerstand REI van 2 uur tussen het magazijn en de overige functies. Met alleen hout in vloer of wand kan je daaraan voldoen, maar dan moet je overdimensioneren. Die meerdikte kwam dan weer de akoestische isolatie ten goede. CLT heeft daarbovenop het voordeel gemakkelijk voor een luchtdichte bouwschil te zorgen. Er zijn nauwelijks voegen om af te tapen. Om het gesloten gedeelte van het project voldoende energiezuinig te maken, kreeg het een houtskeletmantel van 18 cm rondom, die werd ingeblazen met cellulosevlokkenisolatie - hier ging de voorkeur naar het zopas op Batibouw geprimeerde nieuwe product van Isoproc: i3 - en afgedicht met een 18 mm Celit houtvezelplaat. Met deze wandopbouw kwam een U-waarde tot stand van 0.19 W/m²K. Een bijzondere uitdaging naar luchtdichtheid toe vormde de sectionaalpoort die het geïsoleerde gedeelte verbindt met de halfopen loods. Architectenbureau denc!-studio kwam in nauwe samenwerking met poortenfabrikant L-Door tot een oplossing. Met siliconedichtingen en densobanden aan zij- en bovengeleiders kwam men een heel eind. Maar ingenieus was dat de onderregel precies werd aangepast aan het immers nooit waterpas liggende polybeton-vloerniveau, waardoor de dichtingsrubbers gelijkmatig aangedrukt worden. Een plaatselijke uitvulling van de ruwbouw gaf de topsectie een betere afsluiting. Het resultaat mag er zijn. Na
deze aanpassingen haalde de constructie in de Blowerdoortest een n50-score van 0,12/h-1 . Om van een passiefbouw te mogen spreken, moet voldaan worden aan de passiefhuisnorm, die een luchtdichtheidsscore oplegt van 0,6/h-1. De Klimaatloods in Gentbrugge doet dus nog duidelijk beter.
Detaillering Via de verdieping krijg je toegang tot het (zonne)terras dat nog moet afgewerkt worden met houten beplanking. Ook hier voorzag het bouwteam een kostenbesparende ingreep. Door de terrasvloer onder
De doorbreking van de goed geïsoleerde buitenschil met een sectionaalpoort maakt een laagenergieconstructie wel erg moeilijk. Toch hebben architect en fabrikant een oplossing gevonden waardoor de poort zorgt voor een luchtdichte afsluiting.
een lichte helling te plaatsen, was meteen de afwatering van het terras verzekerd, zonder bijkomende constructie. En merkwaardig genoeg moet je op de gelijkvloerse verdieping al erg goed kijken vooraleer het je opvalt dat het plafond helt. Architectenbureau denc!-studio bedacht ook een oplossing voor het afwateringsprobleem dat werd gecreëerd door de integratie van de brandkoepels in het hellende golfplatendak. Zo vroegen wel meer economisch gemotiveerde keuzes
De Platohouten gevelbekledingsplanken in wisselende breedte werden aangebracht in openvoegconstructie.
2 mei 2014
72
SPECIAL HOUT EXTERIEUR
Graag stellen wij onze OUTDOOR ‘the silver antique collection’ voor. Geselecteerde knoppen en grepen vervaardigd uit messing, met een hoogwaardige en aantrekkelijke ‘oud antiek zilver’ afwerking die nooit roesten en daardoor dus uitermate geschikt zijn voor buitengebruik in buitenkeukens, tuinmeubelen, poolhouses enz... Aarzel niet ons te contacteren voor een presentatie!’
De gevelbekleding in 18 mm vuren Platohout, dat brandvertragend behandeld werd, is horizontaal geplaatst wat een extra lattenwerk uitspaarde. Geopteerd werd voor een openvoegconstructie met een beplanking van wisselende hoogte (50-110-160 en 185 mm), waarmee een mooi esthetisch effect kon bereikt worden. Daarbij ging de voorkeur naar brede voegen omwille van de materiaalbesparing die hierdoor gerealiseerd kon worden. Een dampopen wind- en waterdichtingsfolie met voldoende uv-bestendigheid om brede voegen toe te laten, bleek echter moeilijk te vinden. Tot Pro Clima begin dit jaar het product Solitex Fronta Quattro connect lanceerde, dat is goedgekeurd voor plaatsing achter een gevelafwerking met open voegen tot 35 mm. Hier heeft het zijn eerste grootschalige toepassing gevonden. De halfopen loods is een constructie in gelijmd gelamelleerde kolommen en lig-
gers. Omdat deze elementen meer aan weer en wind zijn blootgesteld beval de aannemer Midden-Europees lariks aan als houtsoort en ook hier is constructieve houtbescherming, zoals de kolommen die op een verhoogde metalen voet zijn geplaatst, een vanzelfsprekendheid. Ontwerp: Eco-architecten, Hasselt Verantwoordelijke architect bouwsite Gentbrugge: denc!-studio, Gent Ruwbouw: vloerplaat en grondwerken – Algemene bouwonderneming Verhaege, Dentergem. Houtbouw: De Noordboom, Ronse. Technieken: EcoPuur, Nevele. Sectionaalpoorten: L-Door, Liedekerke. Ingenieur stabiliteit betonwerken: SEC, Deinze.
E827-2-1/4
Kleinheide 24G - 2242 Pulderbos Tel: +32(0)3 464 0091 - Fax: +32(0)3 464 00 92 E-mail:
[email protected] - Site: www.du-pont.be
BILTERIJST NV Azobe – Bilinga – Massaranduba Zagen - Schaven - Bewerken Prefabricage - Draaiwerk FSC - CE - SafeGrip®Antislip
Biezeweg 15 b - 9230 Wetteren Tel. 09 230 71 54 - Fax 09 230 26 65 www.bilterijst.be -
[email protected]
Waar krijgt u de laatste stand van zaken over aanbestedingen ? Ga naar http://lc.cx/Bouw H539-1/4
om vindingrijke detaillering. Of om een uitgebreide speurtocht op de markt.
Du Pont bvba
H488-1/4
Het bouwteam besprak in een 12-tal vergaderingen ook de afwerking tot in detail. Voor bouwheer Natuurpunt, Lo Saerens (tweede v.l.), voor architectenbureau denc!-studio Robin Cuvelier (midden) en voor aannemer De Noordboom Nils Detemmerman (uiterst r.). Eveneens op de foto: Sooi Valcke (tweede v.r.) en zijn opvolger Luc Claerbout (uiterst l.) technisch-commercieel adviseurs bij Eurabo, de nauw bij deze bouw betrokken leverancier van ecologische bouwproducten.(foto’s: denc!-studio, De Noordboom en redactie)
2 mei 2014
73
