Een kwestie van doorvragen NU OF NOOIT! Examen op je werk. Chiel Hubers: Projectleider. Tec hnisch beroepsonderwijs: HANDIG:

MAGAZINE OVER WERKEN EN LEREN IN DE METAALBEWERKING | WWW.OOM.NL | VOORJAAR 2013

HANDIG:

Examen op je werk Projectleider

Chiel Hubers:

‘Een kwestie van doorvragen’ AQUACO VOLGT CURSUS FUNCTIONERINGSGESPREKKEN Kijk op pagina 24

Technisch s: beroepsonderwij

NU OF NOOIT!

Even bellen met… General manager Saskia van Dijk-Nije (41) is mede-eigenaar van de Nijdra Group. In het vorige Metaaljournaal stond ze als trotse winnaar van de Femme Tech Award 2012, de prijs voor het techniekbedrijf dat vooroploopt in het vinden, binden en boeien van vrouwen. Dag Saskia, hoe waren de reacties op het winnen van de award? ‘We hebben veel positieve aandacht gekregen. Artikelen in de vakbladen en in de regionale pers, felicitaties van collega’s op congressen en andere bijeenkomsten… En ik heb de prijs laten zien tijdens mijn presentatie op het jaarcongres van de FME CWM, de ondernemersorganisatie voor de technologische industrie. Het is zeker niet onopgemerkt gebleven.’

En nu sta je ook nog in de Top 100 van de Female Business Heroes. Hoe kwam je daarin terecht?

IN DIT NUMMER: 08

10

Michael van Straalen (Koninklijke Metaalunie) en Leo Hartveld (FNV) over de status van het techniekonderwijs.

KNAPPE KOPPEN Hoezo zesjescultuur? Van deze technische talenten gaan we vast en zeker nog veel meer horen.

18

NU OF NOOIT!

24

WIE IS ER BANG...

26

HIP HEKWERK

‘Geen idee! Ik dacht, dat vraag ik nog wel. Maar op het podium tijdens de Grand Finale, afgelopen februari, leek me dat niet zo gepast. Wij werden eerste in de categorie ‘Algemeen’. Er waren veel beauty- en fashionbedrijven, ik denk dat ze niet zo goed wisten wat ze met ons aan moesten, als toeleverancier van precisieonderdelen voor de hightechindustrie.’

Zijn jullie niet bedolven onder de sollicitatiebrieven van vrouwen?

WAAR STAAN WE?

‘Nou, zo erg was het niet. Maar nu ik erover nadenk: Tijdens het boodschappen doen overkomt het me de laatste tijd wel vaak dat iemand tegen me zegt: als je een vacature hebt, wil je dan aan me denken? En dat zijn toevallig allemaal vrouwen.’

Het technisch beroepsonderwijs staat volop in de aandacht. En dat moet ook, willen we dat Nederland ook in de toekomst nog meetelt als kenniseconomie.

…voor het functioneringsgesprek? De medewerkers van Aquaco in Elst in elk geval niet, zij volgden een workshop.

Waarom span je je in voor meer vrouwen in de techniek? ‘Het gaat me aan het hart dat er over drie jaar een tekort van 155.000 technici dreigt. Vrouwen kunnen het imago van techniek veranderen en de branche met passie en flair promoten.’

Dit Metaaljournaal gaat over de toekomst van het techniekonderwijs. Hoe denk jij daarover? ‘Techniekonderwijs moet swung blijven houden. Daarom moet het lerarentekort worden aangepakt en het machinepark van de scholen worden geactualiseerd. Om de instroom op peil te houden, zoeken wij scholen zelf op om activiteiten te ontplooien om meisjes én jongens te enthousiasmeren voor techniek. Als bedrijf kun je nu echt niet meer achteroverleunen.’

Met spannende, originele ontwerpen blies Dick Bos de hekwerkfabriek Gelmo Hekwerk in korte tijd een totaal nieuwe adem in.

EN VERDER... 4 15 30 31 35

Eerst Onderwijs De Dialoog Service Puzzel, colofon

METAALJOURNAAL VOORJAAR 2013 <<

3

EERST

De Maker Ben van Leeuwen (26) Monteur bij Lo Minck Systemen B.V. ‘Van Winschoten tot Landgraaf monteer ik volautomatische fietskluizen en OV-fietscarrousels. Als mensen op een NS-station een fiets willen huren, kunnen ze met hun OV-chipkaart een kluis openen en een OV-fiets meenemen. De monitoring verzorg ik ook. Wanneer ergens een deur niet goed sluit, krijg ik een melding. In de meeste gevallen zijn de problemen van een afstand op te lossen, maar als het nodig is, ga ik erheen om de storing te verhelpen. Morgen ga ik ook op pad. Ik heb de bus al geladen, zodat ik meteen op weg kan. De meeste dagen werk ik aan de fietskluizen, dat is mijn afdeling, maar ik werk ook aan andere projecten. We ontwikkelen technische productoplossingen voor machines en andere doeleinden zoals volautomatische parkeersystemen of een roterend carrousselfietsenrek. In het weekend zie ik soms ergens ‘mijn’ fietskluizen staan. Dan denk ik: hé, er branden twee rode lampjes, er zijn vandaag dus twee fietsen verhuurd. Dat vind ik leuk. Door mijn werk help ik mensen om op een onbemand station toch vervoer te krijgen.’

4

>> METAALJOURNAAL VOORJAAR 2013

TOEN & NU

Aanraders

Nogal wiedes Doehet-zelf Dat dit er niet eerder was! Een app waarmee je met een instructiefilmpje of foto’s aan de wereld kunt laten zien hoe handig of creatief je bent. Of natuurlijk de bijdragen van andere gebruikers van over de hele wereld kunt bekijken. Instructables, gratis voor iPhone (binnenkort ook voor Android) www.instructables.com

Lente: hoogste tijd om de bloemetjes buiten te zetten. Wat is er mooier dan dat te doen met handgemaakte gereedschappen van Jaap Sneeboer en Wilma Peelen van familiebedrijf Sneeboer uit Bovenkarspel. Goed voor jarenlang wieden, spitten, scheppen, krabben en planten, want stuk voor stuk gemaakt van de beste materialen. Wel op tijd bestellen, want kwaliteit kost tijd. Kijkje nemen in de keuken van de spadensmit? Zie de film ‘How it’s made’ op www.sneeboer.com

CURSUS

De technologische ontwikkelingen gaan razendsnel. En dat heeft invloed op het werk en de werkplek. In Toen & Nu vertellen metaalbewerkers over toen en over nu. Deze keer: oud-eigenaar Paul Kokke (74) van Berko over de assemblage van compressoren. TOEN - ‘In 1959 begon ik na mijn

NU - ‘Inmiddels staat mijn zoon Tom

studie Werktuigbouwkunde samen met een monteur een bedrijfje in deze garage achter mijn ouderlijk huis. Met het “Berkootje”, een handzame compressor voor de bouw, maakte ik een vliegende start. Het assembleren was fysiek zwaar; de compressorblokken waren nog van staal. Het spuiten deed ik ’s avonds in de tuin, als het niet regende. De compressoren brachten we op een aanhanger naar de klant. We reviseerden ook, en het schuren en leppen van de kleppen van de zuigcompressoren was een vies werkje. De garage was al snel te klein. Ik breidde hem steeds verder uit, tot mijn moeder het welletjes vond. Toen heb ik een pand laten bouwen op een naburig industrieterrein.’

aan het roer van het bedrijf en heb ik een adviserende rol. We hebben 42 werknemers. Was vroeger het assembleren hoofdzaak, nu is dat het installeren, reviseren en onderhouden van persluchtinstallaties. Bijna al het assemblagewerk wordt door grote spelers op de Europese markt gedaan. We hebben drie rijdende werkplaatsen om de compressorstations te installeren, met geavanceerde gereedschappen, meetapparatuur, laptop en printer aan boord. Beuren is er niet meer bij; we werken met kraanbanen, heftrucks en hoogwerkers. De compressorblokken zijn nu van aluminium. We hebben een spuitcabine en het handwerk is over en uit: kapotte onderdelen vervangen we door nieuwe. Voor de monteurs is het werk veel gevarieerder. Installeren, repareren, reviseren, ze doen het allemaal.’

Goed idee? Stress killer De werkdag vliegt voorbij en ondertussen blijven de taken zich maar opstapelen. Komt dit je bekend voor? Meld je dan aan voor de cursus ‘Time management’ van CBT Trainingen en Opleidingen. In vier dagdelen van 2,5 uur leer je hoe je efficiënter en met minder stress kunt werken. De cursus kost € 695.

Heb jij nog een haalbaar en concreet idee op de plank liggen dat kan bijdragen aan een duurzame toekomst? Kom dan snel in actie. Tot 31 maart a.s. kun je je op www.rabobank.nl/ innovatieprijs inschrijven voor de Herman Wijffels Innovatieprijs. De prijs is bedoeld voor innovaties in technieken, diensten, processen, producten en organisatievormen. De winnaar wordt beloond met toegang tot belangrijke netwerken, publiciteit en een geldprijs die helpt om de innovatie verder te ontwikkelen.

Meer weten? Kijk op www.cursuscatalogus.nl, zoek op persoonlijke effectiviteit/timemanagement


5

HET CV VAN...

Mark Evers (44)

cto en mede-eigenaar van KMWE-groep Wat doet een cto (chief technology officer)? ‘Ik ben eindverantwoordelijk voor de technologie bij KMWE. Wij maken fijnmechanische onderdelen en mechatronische modules en systemen voor de hightechmarkt, zoals de luchtvaart en de medische industrie. Ik kijk hoe de markt zich beweegt en geef leiding aan de engineers. Daarnaast zet ik een afdeling op in de engineering prototyping business.’

Welke opleidingen heb je gedaan? ‘Ik deed vijf jaar over de mavo, maar kwam daarna goed op stoom. Ik voltooide de mts werktuigbouwkunde en haalde vervolgens mijn lesbevoegdheid mechanische techniek tweede en derde graads aan de pedagogisch technische hogeschool, en het diploma ingenieur werktuigbouwkunde aan de TU Delft. Mijn laatste opleiding Master of Business Administration volgde ik aan de Tilburg University en de Purdue University in Amerika. Naast mijn studies had ik eigen bedrijfjes, tot ik kinderen kreeg. Toen ben ik bij OTB gaan werken, waar ik productiemachines en -processen ontwikkelde. Daardoor heb ik veertig patenten op mijn naam staan. Een headhunter praatte me Philips binnen, waarna ik de overstap maakte naar toeleverancier KMWE.’

Gaat leren je zo gemakkelijk af? ‘Helemaal niet! Ik ben dyslectisch en heb er hard aan moeten trekken. Maar de wil is al vijftig procent, zeg ik altijd. En gelukkig heeft mijn vader, die leraar was, mijn taalvaardigheid intensief getraind. Hij had al vroeg in het snotje dat ik techneut was.’

Toch: een droomcarrière! Wat heeft jou gemotiveerd? ‘Nieuwsgierigheid. Ik ben altijd aan het lezen. Mijn kantoor staat vol boeken over machinebouw en productietechniek. Management by throwing books around, noemen ze dat hier… Het is een verrijking om te zien hoe anderen denken, en wat bedacht is te combineren met wat je zelf weet. Geld was nooit de drijvende kracht. Wel: het gevoel van vrijheid als je zelf richting kunt geven. Dat kan als je in de top van een bedrijf werkt.’

Nog een tip voor carrièrejagers? ‘Kijk waar je goed in bent, en probeer daar héél goed in te worden. Je talent is het fundament van je loopbaan.’

6


Hoezo file? Vliegend de files voorbij? Onthoud de naam PAL-V ONE! Dit is een uniek nieuw voertuig dat kan rijden als een auto en vliegen als een gyrocopter. De PAL-V ONE is ontwikkeld door de Nederlandse bedrijven Spark Design en PAL-V Europe NV. Zij vonden een techniek waarbij het toestel zowel op de weg als in de lucht in evenwicht blijft: het zogeheten ‘tilting-systeem’. Het PAL-V testexemplaar maakte in het voorjaar van 2012 een geslaagde proefvlucht vanaf het vliegveld Gilze-Rijen. De eerste commerciële uitvoering van het toestel biedt plaats aan twee personen en zou een maximumsnelheid van 180 kilometer per uur halen. Naar verwachting zal de PAL-V ONE vanaf 2015 verkrijgbaar zijn. Op www.pal-v.com vind je filmpjes en meer achtergrondinformatie.

DE ROBOTS KOMEN! In de metaalindustrie wordt steeds meer gebruik gemaakt van robots, denk bijvoorbeeld aan de robotarm bij het lassen. Maar heel erg ver gaat dit niet, mensen zijn nog altijd de belangrijkste schakel in de werkprocessen. Als het aan het Robotic Institute van de TU Delft ligt, gaat dat veranderen. In dit centrum worden de robots van de toekomst ontwikkeld voor de meest uiteenlopende doeleinden. Het gaat om zelflerende robots, die op fysiek niveau met mensen samenwerken. Wat kunnen deze ‘nieuwe collega’s’ zoal? Nou, gezamenlijk complexe taken uitvoeren zoals observeren, meten en data verzenden, taken overnemen in een productieomgeving en de bedoelingen van mensen ‘leren’ begrijpen. Overigens, de onderzoekers van het Robotic Institute bedenken hun robots niet alleen, ze bouwen ze ook zelf. Want: ‘Pas als je een concrete robot hebt, zie je wat die kan en niet kan.’ Voor meer informatie: http://robotics.tudelft.nl

OOM IN CIJFERS

Meisjes op bezoek

Gebruik PTT

19.868 werknemers

Op 25 april a.s. is het Girlsday, meisjesdag dus. Deze dag heeft niets te maken met shoppen en nagels lakken, maar alles met techniek. Girlsday is een initiatief van VHTO om meisjes tussen tien en vijftien jaar kennis te laten maken met bèta, techniek en ICT. Tijdens Girlsday openen allerlei technische bedrijven, sciencecentra en (hoger) onderwijsinstellingen hun deuren voor meisjes. Zij krijgen er rondleidingen en kunnen zo kennismaken met technische werkzaamheden in de dagelijkse beroepspraktijk. Ook zijn er voor de meisjes interessante activiteiten te doen, zoals robots programmeren, zonnecellen testen, haaien ontleden, klokken lassen, DNA zichtbaar maken, apps ontwerpen, vliegtuigjes in elkaar zetten, camera’s bedienen en nog veel meer.

14.355 werknemers

3.313

3.880 bedrijven

bedrijven

AANMELDEN?

Bedrijven die de afgelopen jaren hebben deelgenomen, typeren Girlsday als een heel leuke en nuttige dag. Het wordt als positief ervaren om contacten met scholen in de omgeving te onderhouden en het maatschappelijke engagement dat uit deelname blijkt is goed voor het bedrijfsimago.

2011

2012

OOM-Regelingen in 2012 Hoe vaak hebben werknemers en werkgevers gebruik gemaakt van de OOM-regelingen in 2012? Persoonlijke Trainingstoelage Aantal werknemers dat gebruik maakte van de PTT: 2012: 19.868 werknemers, werkzaam bij 3.880 bedrijven 2011: 14.355 werknemers, werkzaam bij 3.313 bedrijven

Leerwerkbijdrage Nieuwe BBL-leerlingen waarvoor OOM een bijdrage verstrekte in de scholingskosten: Schooljaar 2011/2012: 1.924 Schooljaar 2010/2011: 1.860

Stagevergoeding Aantal stages: Schooljaar 2011/2012: 4.481 stagiairs bij 1.661 bedrijven Schooljaar 2010/2011: 3.996 stagiairs bij 1.521 bedrijven

Ontwikkelbudget In 2012 werd 552 keer aanspraak gemaakt op het Ontwikkelbudget voor een totaalbedrag van € 610.849 (Dit cijfer is nog niet definitief, omdat het resterende Ontwikkelbudget 2012 nog een jaar lang kan worden aangesproken.) In 2011 werd 709 keer aanspraak gemaakt op het Ontwikkelbudget voor een totaalbedrag van € 973.081.

Uw bedrijf ook aanmelden voor Girlsday? Dat kan tot en met 31 maart 2013 via www.girlsday.nl/aanmelden

Aantal werknemers en werkgevers in de metaalbewerking Januari 2013: werknemers: 142.463, werkgevers: 14.409 Januari 2012: werknemers: 143.632, werkgevers: 14.634 Januari 2011: werknemers: 142.410, werkgevers: 14.610


7

INTERVIEW

‘De rol van bedrijven bij het beroepsonderwijs is van alle tijden’

8


TECHNIEKONDERWIJS ANNO NU: INSPELEN OP DE DYNAMIEK VAN DE MARKT Hoe is het gesteld met het techniekonderwijs in Nederland? Leo Hartveld, vice-voorzitter van FNV In Beweging en Michael van Straalen, voorzitter van de Koninklijke Metaalunie geven hun visie. TEKST ANNEMIEK DE GIER FOTO’S HANS VAN DEN HEUVEL

Wat is er goed aan de manier waarop het techniekonderwijs nu is ingericht? Van Straalen: ‘We hebben in Nederland helder op het netvlies dat we het zonder goed opgeleide technische mensen niet gaan redden. Dit heeft er al toe geleid dat het vorige kabinet de techniek heeft opgenomen in het zogeheten topsectorenbeleid, dat erop gericht is sectoren waarin Nederland wereldwijd uitblinkt, nog sterker te maken. Het huidige kabinet legt met onder andere het Techniekpact (zie ook pagina 19, red.) een sterke focus op het opleiden van mensen.’ Hartveld: ‘Er zijn hier heel veel praktijkgerichte opleidingsmogelijkheden. Ook zijn bedrijven bereid te investeren in bijvoorbeeld actuele apparatuur in het onderwijs en zoeken bedrijven en beroepsonderwijs steeds meer toenadering tot elkaar, iknoem bijvoorbeeld de samenwerking tussen roc’s en de kenniscentra.’ Van Straalen: ‘Het onderwijs raakt steeds meer gericht op de arbeidsmarkt in plaats van op de invulling van specifieke vacatures. Op die manier krijg je techneuten met een stevige basis, die breed inzetbaar zijn.’

Van Straalen: ‘Verder mag het technisch bewustzijn nog veel meer worden aangezet. Dat begint al op de basisschool, en moet via het voortgezet onderwijs doorgaan. Op het vmbo en óók op havo- en vwo-scholen.’ Hartveld: ‘Het gaat erom jongeren te verleiden en hen te laten zien dat een technische opleiding een mooi carrièreperspectief biedt. Er wordt al veel gedaan op dit vlak, maar helaas vergen dit soort bewegingen een lange tijdsinvestering.’

Wat vindt u ervan dat bedrijven een steeds grotere rol vervullen bij het opleiden van leerlingen? Hartveld: ‘Ik vind het van groot belang dat bedrijven flink betrokken zijn bij het onderwijs.’ Van Straalen: ‘Eens. De rol van bedrijven bij het beroepsonderwijs is van alle tijden. We mogen in Nederland trots zijn op onze BOL/BBL. Dat ook bedrijven iemand tot een goede vakman maken vind ik prima, het onderwijs kan eenvoudigweg niet het hele veld afdekken.’ Hartveld: ‘Er kan niet genoeg geïnvesteerd worden in goede praktijkopleiders met didactische vaardigheden. Hiermee valt of staat het hele systeem van werkend leren.’

Zijn er ook verbeterpunten? Van Straalen: ‘De techniek ontwikkelt zich razendsnel. Dat vraagt om specifieke kennis en vaardigheden bij leerlingen als ze in dienst komen. Het onderwijs kan deze dynamiek nog niet altijd voldoende volgen, en dat is toch noodzakelijk. Roc’s zijn de afgelopen jaren sterk gegroeid en beconcurreren elkaar. Daar moeten we van af. Een fusieplan zoals in Rotterdam onlangs, tussen Zadkine en Albeda, is goed. Het gaat erom dat er voldoende mensen worden opgeleid in de juiste richtingen.’ Hartveld: ‘Binnen vijf jaar zijn er tienduizenden vakkrachten nodig in de techniek. Aan de andere kant raken veel mensen hun baan kwijt. Roc’s zijn nog totaal niet ingericht op het opleiden of bijscholen van deze mensen. Daar ligt een rol voor de overheid, maar ook voor de sectoren zelf.’

Hoe noodzakelijk is het dat bestaande werknemers in de sector zich blijven ontwikkelen? Van Straalen: ‘Ze moeten wel, de ontwikkelingen gaan zo snel dat je als werknemer niet het risico kunt lopen om achterop te raken. Er zijn natuurlijk allerlei private vormen van onderwijs die hierop inspringen, maar het zou mooi zijn als ook mbo’s en hbo’s zich hierop zouden gaan toeleggen. Hoezo zijn zulke scholen in de zomervakantie gesloten?’ Hartveld: ‘En het is natuurlijk ook nog een uitdaging om de mensen zelf te overtuigen van het belang van bijscholing. Vanuit de FNV zijn daar speciale ambassadeurs voor, die op de werkvloer laten zien dat bijscholen ook leuk kan zijn.’


9

IN BEELD

KNAPPE KOPPEN Heeft Nederland een zesjescultuur? Niet in het technisch beroepsonderwijs. Wie talent heeft, kan alle kansen krijgen om te groeien en te bloeien. Op naar de top! TEKST MARLEEN KAMMINGA FOTO’S FRANK POPPELAARS

e komende jaren verlaten heel wat babyboomers de werkvloer. D Dat betekent dat er ruimte vrij komt voor nieuw talent, ook in de metaalsector. Er ontstaan steeds meer initiatieven die werk en opleiding

‘Een wedstrijd zet talent echt in de spotlights. Dat motiveert’ in de techniek onder de aandacht brengen, om zo veel mogelijk jongeren kennis te laten maken met de mogelijkheden. Hebben ze eenmaal de keuze gemaakt, dan zijn er kansen te over om hun talenten verder tot bloei te laten komen.

Arnhem en betrokken bij de Vakkanjerwedstrijden en de World Skills, ziet vele jonge, veelbelovende techneuten langskomen. ‘Sinds 2001 ben ik bij de organisatie van deze wedstrijden betrokken. Elke keer weer valt me op hoe jong talent daarvan groeit. Logisch, zo’n wedstrijd biedt een prachtig podium, je kunt er echt iets laten zien van jezelf. In een bedrijf ben je meestal een schakel in het grotere geheel, maar hier sta je letterlijk in de spotlights. Dat motiveert. Jongeren die meedoen aan deze wedstrijden ontwikkelen niet alleen hun vaardigheden, maar ook hun kansen. Bedrijven weten precies wie eraan meedoen’, zegt Nagels. ‘Ik ben nog steeds verbaasd dat lang niet alle opleidingen deelnemen. Het is leuk en je kunt er veel mee bereiken in je klas.’ ONVERMOEDE TALENTEN

IN DE SPOTLIGHTS

Harm Nagels, vakdocent elektrotechniek bij ROC Rijnijssel in

10


Ook op academisch niveau zijn er initiatieven om talent de ruimte te geven. Zo heeft de Hogeschool van

Amsterdam bijvoorbeeld het Studium Excellentie-programma. Met bijzondere gastcolleges, opdrachten en projecten krijgen studenten de kans hun onvermoede talenten te ontdekken en te ontwikkelen. Het programma heeft dan ook geen ingangseisen: alle eersteen tweedejaars mogen deelnemen. Robert den Hoed, lector Energie en Innovatie, vertelt daarover op de website: ‘Als lectoren zijn wij blij met zo’n programma. Het stimuleert studenten met talent om een stap verder te zetten.’ Niks zesjescultuur dus. Voor wie z’n kop boven het maaiveld uitsteekt, zijn in ons land heel veel kansen. ]

‘Ik hou van werken op de grens van wat technisch mogelijk is’

DANIËL KARSSEN (31) studeerde biomechanical engineering en promoveerde op een rennende robot Met zijn team ontwierp Daniël rennende robot Phides, die als model dient om de menselijke renbeweging te onderzoeken. ‘Ik ben nu tien jaar met dit onderwerp bezig: eerst als bachelor, toen als master en in januari ben ik erop gepromoveerd’, vertelt hij. In zijn team zitten mensen met verstand van elektronica, informatica, materialen, elektromotoren en het menselijk bewegingsapparaat. ‘Samen met al die disciplines aan iets werken, dat is mijn drijfveer.’ Hij houdt van werken op de grens van wat technisch mogelijk is: ‘De elektromotor van Phides kan officieel maar een derde aan van wat wij ’m laten doen en de metalen veren zijn nauwelijks sterk genoeg voor de krachten die we erop loslaten.’ Zijn jongensdroom? Uitvinder worden. Die heeft hij ruimschoots waargemaakt.


11

‘We gaan voor goud’

MARLIES HAK (23) masterstudent aerodynamics & wind power, teamleider Nuon Solar Team Marlies heeft haar studie lucht- en ruimtevaarttechniek aan de TU in Delft anderhalf jaar opgeschort om het Nuon Solar Team te leiden, dat een zonnewagen maakt voor de World Solar Challenge. ‘Ik vond het altijd al vet en wilde graag een groot project doen tijdens mijn studietijd.’ Als kind wilde ze arts worden, maar het werd toch techniek. Luchtvaart had haar belangstelling, toch koos ze in eerste instantie voor een studie Werktuigbouwkunde: ‘Ik wilde me breed oriënteren.’ Maar de luchtvaart bleef trekken: ‘Ik vind het een uitdaging om complexe luchtstromen te begrijpen. En de luchtvaarttechniek is zo elegant, the sky is the limit. Toch zie ik mezelf straks niet de hele dag nerden met aerodynamica; de operationele kant lijkt me ook wel wat.’ Maar voorlopig houdt ze de voeten aan de grond; in oktober zal het Nuna-team de 3000 kilometer lange race in Australië afleggen. ‘We gaan weer voor goud.’

12


‘De combinatie van traditie en nieuwe techniek vind ik prachtig’

RICHARD GROOTJANS (17) tweedejaars werktuigbouwkunde, Nederlands en Europees kampioen CAD-tekenen 2012 Aan de rand van het zwembad zul je Richard ’s zomers niet vaak treffen: hij besteedt vakantiedagen liever werkend. ‘Ik blijf nogal eens hangen op mijn stageplekken’, verklaart hij. Bij VSS Machinebouw bijvoorbeeld, ontwerpt hij mee aan landbouwmachines: ‘Prachtig, die combinatie van traditie en moderne techniek. Neem de ploeg: die bestaat al honderden jaren, maar wordt nog steeds verbeterd.’ Ondanks het vakantiewerk heeft hij ’s zomers wel een lekker kleurtje, want al van jongs af aan helpt hij op een boerderij. ‘Superleuk, lekker buiten werken, op de trekker rijden.’ Toch ziet hij nog kans naast studie en werk prestigieuze vakwedstrijden te winnen. Vorig jaar werd hij achtereenvolgens Nederlands en Europees kampioen CAD-tekenen; dit jaar gaat hij op voor de World Skills. Nuchter: ‘Dus dat wordt een reisje naar Leipzig in juli.’


13

‘Theorie leren lukte niet, totdat ik de hoogste lasdiploma’s ging halen’

HENRI WEST (25) Laskampioen der Lage Landen 2012, werkt bij Neco Staalbouw Boekenwijsheid was niet aan hem besteed, zodoende kwam Henri in het speciaal onderwijs terecht. Op de praktijkschool ontdekte hij de liefde voor techniek: ‘Lekker met je handen werken. Hout- en metaalbewerking, dat vond ik leuk. Maar toen ik kennismaakte met lassen, wist ik wat ik echt wilde.’ Een prachtvak, vindt hij: ‘Het gaat om de fijne motoriek, precies en secuur werken, snappen hoe een smeltbad zich ontwikkelt.’ Via avondcursussen heeft hij de afgelopen drie jaar MIG/MAG4, TIG4 en BMBE gehaald: de hoogste lasdiploma’s. ‘Daar kwam ook theorie aan te pas, maar dankzij mijn praktijkervaring had ik daar geen moeite meer mee.’ Een docent tipte hem vorig jaar voor de laskampioenschappen. ‘Ik had al eens meegedaan aan de Vakkanjerwedstrijden en dat was me goed bevallen. Leuk om me te meten met andere lassers!’

14


ONDERWIJS

Examen op je werkplek

Goede redenen om deel te nemen aan Examenservice MEI: =[pWc[db_àedjm_aa[b[d[dedZ[hhouden van examens verlaagt kosten. ;baWWhifheZkYj[diYh[[d[d[d valideren is goed voor de kwaliteit. IWc[dm[ha_d]ZhWW]jX_`WWda[dd_i$ Samenwerken betekent ook: =[pWc[db_àbWdZ[b_à[[nWc_d[h_d] vóór zijn. H[bWj_[jkii[dedZ[hm_ì[dX[Zh_`\i# leven borgen. ;nf[hj_i[XkdZ[b[decYh[Wj_[l[lehc[d voor theorietoetsen uit te werken. ;difh[[aXk_ih[Wb_i[h[dleeh reacties op regelgeving en richting Onderwijsinspectie. ;nWc_d[h_d]k_jZ[Yecc[hY_b[ sfeer halen.

Dat is handig: een examen dat helemaal is toegesneden op het werk dat een BBL’er al doet, maar dat tegelijkertijd voldoet aan landelijke kwaliteitseisen. En er zitten meer voordelen aan de examens die zijn ontwikkeld binnen de stichting Examenservice MEI (Metaal, Elektro- en Installatietechniek). TEKST JOHAN VAN DER TOL FOTO’S ROB OVERMEER

n het verleden was er gemopper te horen over de wisselende ‘I kwaliteit van mbo-examens in de techniek’, zo vertelt interimmanager Joke Steenbruggen van Examenservice MEI. ‘Zowel de werkgeversorganisaties als de roc’s wilden die kwaliteit verhogen en de examens meer laten aansluiten bij de eisen die het bedrijfsleven stelt. Daarnaast dringt het Ministerie van Onderwijs aan op meer standaardisering. Tot dusver kon elke school een eigen invulling geven aan niet altijd even duidelijk omschreven basiseisen. Tot slot is er ook een sterke behoefte aan kostenbesparing.’

opdrachten die leerlingen al voor hun werkgever moeten uitvoeren. Het examen sluit dus goed aan op het werk dat de leerling doet en bedrijven hebben zo invloed op de kwaliteit van de examinering. Een examen dat voldoet aan dertig criteria, wordt door Examenservice geldig verklaard en opgenomen in een examenbank om als voorbeeld te dienen voor andere bedrijven en aangesloten scholen. ‘Die hoeven dus niet opnieuw het wiel uit te vinden’, aldus Steenbruggen. ‘En een technisch tekenaar in Maastricht legt daarmee een examen af van dezelfde kwaliteit als iemand in Amsterdam.

Met dezelfde eisen waar het gaat om bijvoorbeeld ingewikkeldheid of zelfstandig werken.’ LAGERE KOSTEN

Examenservice MEI probeert de kosten zo laag mogelijk te houden door te werken vanuit een netwerk zonder eigen personeel. Aangesloten partijen ‘lenen’ hun medewerkers eraan uit. De bedoeling is dat uiteindelijk zo’n dertig roc’s en ook kennisinstituut Kenteq aangesloten zijn.

ALS VOORBEELD DIENEN

Zeventien aangesloten roc’s, de werkgeversorganisaties Koninklijke Metaalunie, Uneto-VNI en NVKL en het Consortium Beroepsonderwijs beoordelen binnen Examenservice MEI elkaars examens. Bij zo’n examen gaat het bij voorkeur om


15

Roel van Marion (28) en Theo Mallens (58) Eerstejaars technische bedrijfskunde (hbo) en eigenaar Staalconstructiebedrijf Theo Mallens, Helvoirt Theo Mallens, oprichter en eigenaar van het gelijknamige staalconstructiebedrijf, is behoorlijk trots op zijn werknemer Roel van Marion. Die is als een van de eersten afgestudeerd met een eindopdracht van Examenservice MEI. Zijn verslag is meteen tot ‘referentieopdracht’ bestempeld en dient nu als voorbeeld voor andere afstuderende tekenaar/werkvoorbereiders in het land die examen doen op niveau 4. ‘Roel wist niet zo goed wat hij als examenopdracht zou willen doen’, zegt Mallens. ‘Toen besloten we samen om de uitbreiding van de school Durendael in Oisterwijk te nemen. Daar was hij toch al mee bezig. Roel heeft het zichzelf niet makkelijk gemaakt. Voor het examen was alleen het maken van werktekeningen en de werkvoorbereiding, zoals het bestellen van materialen, verplicht. Maar Roel heeft ook de calculatie en het aansturen van de montage gedaan en dat in zijn verslag beschreven.’ ‘Dit was een bijzondere klus’, vertelt Roel, die examen deed aan het roc van Amsterdam. ‘Op een aula werden twee verdiepingen met klaslokalen gebouwd. Ze steunen op pilaren die dwars door de aula werden aangebracht. De school was nog gewoon in gebruik, waardoor de ruimte beperkt was en bouwmateriaal volgens een strak schema moest worden aangevoerd. Daarbij moest alles snel gebeuren, om het onderwijs niet te veel te hinderen. De klus is in vijf maanden geklaard.’ Roel heeft ook zijn niveau 2 en 3 bij Mallens gedaan, maar vindt deze manier van examineren een stuk beter. ‘Vroeger moest ik voor een examen soms werkstukken maken die voor het bedrijf niet relevant waren. Dit sluit beter aan op wat ik nu doe.’ Ook Mallens vindt dat de nieuwe examinering beter aansluit en de kwaliteit ten goede kan komen. ‘Maar ze zullen het lang niet allemaal zo goed doen als Roel.’

‘Een bijzondere klus, die aansluit op wat ik toch al doe’

16


Theo Prins (55) Opleidingsmanager roc Amsterdam Theo Prins is opleidingsmanager bij het roc waar Roel van Marion tekenen/werkvoorbereiden niveau 4 deed. Prins werkte ooit zelf in de metaal en staat dagelijks met het bedrijfsleven in contact. ‘Daardoor zie je waar bedrijven tegenaanlopen bij het opleiden en examineren.’ Hij hield zich vanaf de start bezig met de nieuwe manier van examineren. Naast de betere aansluiting op het bedrijfsleven, de standaardisering en de lagere kosten noemt Prins nog een voordeel van Examenservice MEI: een grotere betrokkenheid van docenten. ‘De vroegere examens waren als veel huishoudelijke apparaten: je gebruikt ze, maar weet niet waar al die knopjes voor dienen. Je staat er niet meer bij stil waarom het zo geregeld is. Maar wanneer je samen een examen ontwikkelt, is iedereen vanaf het begin betrokken bij de inhoud en kun je daar kritisch naar blijven kijken.’ Als een examenopdracht af is, houdt het roc zich niet bezig met de beoordeling ervan. Prins: ‘Een bedrijf weet zelf of een product in orde is en aan de klant kan worden geleverd. Wel nemen we de leerling een interview af. Daarin vragen we bijvoorbeeld waarom de opdracht zo is uitgevoerd en wat het resultaat zou zijn geweest als hij andere keuzes had gemaakt.’ Voor het hele traject, vanaf de keuze van de opdracht tot het afstuderen, is er vanuit het roc een begeleider beschikbaar. Die is aanspreekpunt en kan eventueel ook bij de bedrijven langsgaan om zaken door te spreken. ‘De toespitsing op de huidige werkzaamheden betekent overigens niet dat leerlingen geen andere dingen meer hoeven te leren’, benadrukt Prins. ‘We willen toch een brede basis aanbrengen. Je moet breed inzetbaar blijven, zodat je ook bij een andere baas aan de slag kunt.’

‘Iedereen is betrokken bij de inhoud van het examen’


17

THEMA

18


Technisch beroepsonderwijs:

NU OF NOOIT! TEKST ANNEMIEK DE GIER ILLUSTRATIES SHAMROCK

De laatste tijd is er veel aandacht voor het technisch beroepsonderwijs. Duidelijk is: er moet nu iets gebeuren, anders zal de belangrijke motor achter de Nederlandse economie over niet al te lange tijd tot stilstand komen. Metaaljournaal schetst de toekomst van het technisch beroepsonderwijs, en vraagt een aantal belangrijke mensen in het veld hoe zij ertegenaan kijken. et kan niemand zijn ontgaan, het dreigend tekort aan techH nische vakkrachten en de aansluiting van het onderwijs op de behoefte in de praktijk houden de gemoederen flink bezig. Hoe zorgen we ervoor dat deze problemen worden opgelost, zodat Nederland ook in de toekomst blijft meetellen als kenniseconomie? De techniek biedt veel werkgelegenheid en een aantrekkelijk toekomstperspectief voor jongeren op mbo-niveau. Toch komen te weinig jongeren terecht in een technische functie. Reden voor het Platform Bèta Techniek en de MBO Raad om een Verkenningscommissie in te stellen. De Verkenningscommissie heeft vijf belangrijke actiepunten geformuleerd:

1. Het aanbod van technisch onderwijs moet worden afgestemd op wat er nodig is in de regio en mbo-instellingen moeten een beloning krijgen voor het afleveren van technici. 2. In plaats van het huidige, te grote aantal technische mbo-4opleidingen, moeten er vijf brede technologieopleidingen komen. 3. Bedrijven gaan mee-investeren in het technisch onderwijs. 4. Er moeten meer docenten uit het bedrijfsleven voor de klas komen te staan. Ook moeten docenten op bedrijfsstage. 5. Het imago van techniek moet worden verbeterd.

TECHNIEKPACT

Het advies van de Verkenningscommissie wordt inmiddels gesteund door een groot aantal maatschappelijke organisaties en bedrijven. Ook de politiek vindt dat bedrijfsleven en onderwijs de handen ineen moeten slaan voor een betere aansluiting van het onderwijs op de arbeidsmarkt en het tegengaan van het tekort aan technisch personeel. Dit voorjaar sluit het kabinet samen met werkgevers, onderwijs en vakbeweging een zogeheten Techniekpact. In het Techniekpact staan concrete afspraken, waar alle ondertekenaars zich aan moeten houden. Bijvoorbeeld over de concentratie van techniekopleidingen in regio’s en de betrokkenheid van bedrijven bij het onderwijs. Denk aan meer en betere stageplekken,


19

THEMA heldere loopbaanperspectieven, zij-instroom van docenten uit het bedrijfsleven, het beschikbaar stellen van moderne apparatuur en een actieve rol voor bedrijven bij het promoten van techniek in het basisonderwijs. GOED BEZIG

In verschillende regio’s zijn er al tal van initiatieven die aansluiten bij de actiepunten van de Verkenningscommissie en het Techniekpact. In de regio Eindhoven bijvoorbeeld doen onderwijs, bedrijfsleven en overheid gezamenlijk voorstellen om het tekort aan personeel aan te pakken. In Groningen is een Skillslab opgezet om leerlingen te laten werken volgens werkmethodes in

André van der Leest Beleidssecretaris Onderwijszaken Koninklijke Metaalunie ‘De ontwikkeling van beroepen binnen bedrijven maakt een belangrijke verandering door. In 2020 zie ik twee stromen in het beroepsonderwijs: de opleidingen gekoppeld aan kleine specialistische beroepen en een grote(re) mainstream opleidingsrichting, met een algemeen deel als start en specialisaties ter afsluiting. Door de razendsnelle technologische vooruitgang komen er steeds meer verantwoordelijkheden bij de vakmensen te liggen en moet vakmanschap eigenlijk steeds opnieuw worden gedefinieerd. Ook duurzaamheid wordt belangrijker en automatisering en robots gaan een grotere rol spelen. Scholen kunnen dit allemaal niet bijhouden, dus dat leerlingen op de werkvloer in deze ontwikkelingen worden opgeleid, is belangrijk. In 2020 verwacht ik meer doorgaande schoolloopbanen. Dus van het primair onderwijs via voortgezet en beroepsonderwijs naar hoger onderwijs. Ook zullen werken en leren meer in elkaar overlopen, het zogeheten embedded learning. Hier ligt ook wel een belangrijke uitdaging voor het onderwijs en de docenten. Het is aan hen om de motivatie, de passie en de knowhow bij leerlingen aan te moedigen. Nu gebeurt dat nog te weinig, het basisonderwijs bijvoorbeeld is vooral op taal en rekenen gericht en komt te weinig toe aan het ontwikkelen van andere talenten van leerlingen. En ja, in het beroepsonderwijs mag best meer worden geïnvesteerd door de overheid. Zeker in vergelijking met andere Europese landen gaat er in Nederland weinig geld naar het beroepsonderwijs. Het zou een goed idee zijn om de huidige geldstromen te bekijken en te herdefiniëren. De huidige financiering is voornamelijk gekoppeld aan het aantal leerlingen per school. Zowel het beleid als de financiering van de scholen zou meer gericht moeten zijn op de vraag van het bedrijfsleven. Een school moet een leerling perspectief kunnen bieden op de arbeidsmarkt.’

20


de technologische omgeving van bedrijven en instellingen, zodat ze een realistische keuze kunnen maken voor een bijpassende mboopleiding. Het roc van Amsterdam gaat zijn technische opleidingen clusteren in drie Portals, waarin gebouwen, machines, vakdocenten en vmbo- en mbo-opleidingen voor een sector zijn samengebracht en geconcentreerd, zodat ze zichtbaar en herkenbaar zijn voor potentiële studenten, voor bedrijven en voor bewoners van de stad. En zo zijn er nog veel meer goede ontwikkelingen gaande, die uiteindelijk moeten zorgen voor een gezonde technische toekomst van Nederland.

Luc Verburgh Bestuursvoorzitter Zadkine College Rotterdam ‘De klassieke grenzen tussen onderwijs en bedrijfsleven vervagen. Dat vind ik goed, mits het duidelijk blijft wat van wie is. Voordeel voor studenten is dat deze ontwikkeling een duidelijker, beroepsgerichter perspectief biedt. Zadkine heeft veel contacten met bedrijven in de regio. We participeren bijvoorbeeld in STREAM, een opleidingscentrum voor metaaltechnische opleidingen in de regio Rijnmond, waarbij ook veel metaalbedrijven zijn aangesloten. Onze praktijkdocenten geven les in basisvaardigheden – frezen, lassen, draaien – op bedrijfslocaties. Op deze manier de krachten bundelen, heeft wat mij betreft de toekomst. Ik heb niet het idee dat wij als roc onze oren laten

hangen naar de wensen van het bedrijfsleven. Ik heb zelf jaren in het bedrijfsleven gewerkt en ben van mening dat overleg over een goed portfolio nodig is, maar dat beide partijen hun eigen verantwoordelijkheid hebben. Bedrijven hebben misschien meer zicht op technologische ontwikkelingen, maar denken vaker op de korte termijn omdat ze ook met economische beweging te maken hebben. Het blijft de taak van een school om een goede basis te leggen bij een leerling. Ik pleit voor bredere techniekopleidingen, zeg vier of vijf hoofdrichtingen, waarbij men in het laatste jaar specifieker kan kiezen. Hiermee kun je flexibel blijven inspelen op marktontwikkelingen.’


21

THEMA

‘De praktijkopleider wordt steeds belangrijker’ Michael Hazersloot Operation manager Nijman Arentsen Varsseveld en bestuurslid bedrijfstakschool Anton Tijdink ‘Dat leerlingen steeds minder vaardigheden op school leren, herken ik. Er zijn grote vmbo’s met consensusopleidingen ontstaan, waarbij leerlingen van alles een beetje leren. Ik vind het een zorgwekkende ontwikkeling. Bij de Anton Tijdink bedrijfstakschool waar ik in het bestuur zit, zag men dit 25 jaar geleden al aankomen. De school is ontstaan vanuit het bedrijfsleven, met als motto ‘van en voor ondernemers’. Een aantal ondernemers sloeg de handen ineen en is zelf gaan opleiden. Inmiddels hebben we ruim honderd lidbedrijven, veelal metaalbedrijven in de regio. Leerlingen kunnen een BBL-traject volgen waarbij ze in dienst zijn van een van de aangesloten lidbedrijven, of een BOL-traject waarbij ze stages lopen bij aangesloten lidbedrijven. Dat leerlingen steeds meer leren op de werkplek, vraagt om een gedegen praktijkopleider. Zijn rol zal in de komende jaren steeds belangrijker

22


worden. Het gaat niet meer alleen om praktische begeleiding van leerlingen, een praktijkopleider moet jongeren echt kunnen inspireren en motiveren om achter hun beroepskeuze te blijven staan. Daarnaast draagt hij ook steeds vaker examineringsverantwoordelijkheid. En binnen het bedrijf is hij adviseur en aanspreekpunt op het gebied van opleiden en ontwikkelen. Het is essentieel dat praktijkopleiders één à twee keer per jaar worden bijgeschoold. Op de Anton Tijdinkschool organiseren we speciale bijeenkomsten, waar zij terecht kunnen met al hun vragen. Of we ook nog contact hebben met het roc? Ja hoor, de theorielessen op de Anton Tijdinkschool worden al 25 jaar op locatie verzorgd door docenten van het roc Graafschap College te Doetinchem. Dat werkt prima, en we zullen het in de toekomst zeker op dezelfde manier blijven doen.’

Reactie Jet Bussemaker Minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap

j Eric Dekkers

‘Het glas is halfvol. Ondanks de oplopende werkloosheid zijn er volop kansen in de technieksector. Prognoses laten zien dat het tekort kan oplopen tot wel meer dan 170.000 mensen in 2016. De groeiambities van het Nederlandse bedrijfsleven, en daarmee ook de economische groei in Nederland, komen hierdoor onder druk. Gelukkig stijgt het aantal jongeren dat voor een technische opleiding kiest, maar tegelijkertijd haken nog te veel afgestudeerde bètastudenten af voor een baan in de techniek. Dat is jammer. Het kabinet wil met Techniekpact niet alleen meer jongeren interesseren voor de techniek, we moeten jongeren vooral ook weten vast te houden voor de techniek. Dit vergt van het onderwijs én het bedrijfsleven een extra inspanning. Want met voldoende stage- en leerwerkplekken, een helder opleidingsaanbod en goede voorlichting over beroepskeuzes en arbeidsmarktperspectief, zoals met de studiebijsluiter, zullen meer jongeren voor die prachtige sector kiezen.’

praktijkopleider bij VDL ETG Eindhoven en prijswinnaar beste praktijkopleider 2012 ‘Ik werk nu twintig jaar als praktijkopleider bij VDL ETG, en ik ervaar dat ik tegenwoordig dubbel zoveel energie moet steken in het ontwikkelen van technische vaardigheden bij leerlingen dan vroeger. Ze missen belangrijke competenties, zijn te weinig zelfstandig, durven geen verantwoordelijkheid te nemen. Toch is dit wat wij vragen van onze mensen, zowel van de denkers als van de doeners en daar investeren we dus ook in. Je merkt dat als leerlingen hier komen, ze opeens verbanden gaan zien en begrijpen waarom ze bepaalde dingen moeten leren. Ze hebben op school gewoon te weinig praktijklessen gehad. Het zou goed zijn als roc’s en bedrijven in de toekomst nauwer met elkaar verbonden zijn. Concurrentie in het onderwijs is onzin, je hebt elkaar nodig in de regio. En op zich is het helemaal niet zo vreemd dat een bedrijf een deel van de scholing op zich neemt, dat was vroeger ook al zo. Opleiden hoort thuis in de bedrijfsfilosofie, je doet het voor de toekomst. Uiteindelijk krijg je er heel veel voor terug: bij VDL ETG vertrekt er na de opleidingen bijna niemand. Ik verwacht dat er de komende jaren meer praktijkopleiders bij zullen komen. Techniek zat een beetje in het verdomhoekje, maar er vindt een kentering plaats. Het is voor een goede praktijkopleider de kunst om mee te groeien met de jongeren die hij onder zijn hoede heeft, met de technische ontwikkelingen en met de bewegingen op de markt.’


23

DE CURSIST

EEN GROEP MEDEWERKERS VAN AQUACO IN ELST

24


OPEN EN EERLIJK Een functioneringsgesprek komt elk jaar terug. Je kunt dus maar beter goed voorbereid zijn. Een groep medewerkers van Aquaco in Elst volgde daarom de OOM-workshop functioneringsgesprekken voeren. TEKST MARGO BLOEMHOF FOTO MARK VAN DER ZOUW

at gaat goed in het werk en wat kan beter? Hoe pakken W we veranderingen samen aan? Wat wil je in de toekomst? Dit zijn voorbeelden van vragen die tijdens een functioneringsgesprek aan de orde kunnen komen. OOM organiseerde voor zowel werkgevers als werknemers in het hele land gratis workshops ‘functioneringsgesprekken voeren’, in samenwerking met FNV Bondgenoten, CNV Vakmensen en De Unie. De firma Aquaco in Elst maakte van de gelegenheid gebruik en meldde twee groepen medewerkers aan. Monteurs Rob Brugmans en Ap Jansen vertellen: ‘Het was echt een praktische training, waarin we veel oefenden in rollenspelen. Zo deed de ingehuurde acteur zich voor als

ontevreden of boze leidinggevende. Je leert hoe je in zo’n geval kunt reageren.’ OPENHEID

Een van de belangrijke tips die de deelnemers meekregen, is altijd open en eerlijk te zijn tijdens het functioneringsgesprek. Bij Aquaco is dat gelukkig geen probleem, stelt Jansen. ‘We stappen gemakkelijk bij elkaar binnen wanneer er vragen of problemen zijn, ook bij de directeur. Suggesties voor verbeteringen hoeven bij ons niet tot het functioneringsgesprek te wachten.’ ‘Dankzij de instelling van de mensen die hier werken kunnen we vrijwel alles zeggen’, beaamt Brugmans. ‘Toch waren de oefeningen en rollen-

spellen wel zinvol. Toekomstige collega’s zijn misschien anders ingesteld. Het is goed om je daarop voor te bereiden.’ DOORVRAGEN

Projectleider Chiel Hubers kreeg tijdens de workshop praktische handvatten voor de functioneringsgesprekken die hij binnenkort zelf zal gaan voeren met collega’s. ‘Al is de sfeer in ons bedrijf open, elk mens is en blijft verschillend. De ene medewerker spreekt zich nu eenmaal gemakkelijker uit dan de andere. Dat het een kwestie van doorvragen is en hoe je dat op een uitnodigende manier kunt doen, dat heb ik na de training weer scherp voor ogen. Alleen dan kun je tot concrete afspraken komen waar iedereen iets aan heeft. De medewerker, de leidinggevende én het bedrijf.’ ] Ook het beste uit jezelf halen? Bestel dan het handige werkboekje vol informatie en tips over het voeren van een functioneringsgesprek via [email protected].


25

DESIGN

Hip hekwerk Lange tijd waren hekken gewoon hekken, waarmee de beestjes binnen en de boeven buiten werden gehouden. Tot reclameman Dick Bos (54) twee jaar geleden Gelmo Hekwerk overnam. Met spannende, originele ontwerpen blies hij de hekwerkfabriek in korte tijd een totaal nieuwe adem in. TEKST ANNEMARIE VESTERING FOTO MARK VAN DER ZOUW

26


RECLAME

‘Een product onderscheiden van een ander en dat etaleren, dat is mijn grote passie. In 1983 begon ik reclamebureau Product Plus in Nijmegen. In 2006 heb ik het verkocht, maar ik bleef er nog wel werken. Tot vier jaar geleden. Ga ik dit mijn hele leven doen?, dacht ik. Van de ene op de andere dag ben ik vertrokken. Een tijdje heb ik niets gedaan, maar na een jaar begon het weer te jeuken. Oké, dacht ik, ik moet gewoon weer een bedrijf hebben, iets waarin ik me vast kan bijten. Op zoek naar een overname heb ik veel bedrijven van binnen gezien. Overal vroeg ik: vertel eens, waarom doen jullie wat jullie doen? Mensen keken me aan van: wat is dat voor vraag? We maken kozijnen, dat is het. Zelden of nooit zeiden ze: omdat we dat mooi of leuk vinden. Nergens zat passie of bezieling in.’ TROTS

‘Nou, dat was bij Gelmo Hekwerk wel anders. Ik ging met de medewerkers praten en die zeiden vol vuur dat hun hek veel beter was dan dat van de concurrent. Jullie hebben het wel over de marktleider, zei ik. Ja, maar die verkoopt waaibomenhout. Ze vertelden mij, met

goed naar onze collega’s gekeken. Ik zag in dat we in de toekomst alleen kunnen blijven bestaan als we nieuwe dingen bedenken, want dat is iets dat kleinere hekwerkbedrijven niet kunnen en de grotere niet willen. Met Jeroen Bekkers, de directeur, heb ik daarom afgesproken dat hij het bedrijf leidt, zodat ik kan nadenken over innovatie.’ SLUITPOST

‘Waarom kopen mensen een hek? Mensen hebben 83 andere prioriteiten waar ze veel liever over nadenken. Een iPad, een horloge, een auto, dat is leuk om te kopen of je op te oriënteren. Maar je bouwt een huis en dan vraagt er op een gegeven moment iemand: moet daar niet een hek omheen? Hekken zijn letterlijk en figuurlijk sluitpost. Daarom zijn ze vaak zo lelijk. Maar waarom kun je niet een mooi hek maken met behoud van kwaliteit en eventueel het toevoegen van een functie?’ GEINIG

‘Het eerste hek dat ik wilde maken, was een hek waar je op kunt zitten. Mijn personeel zei meteen: ja, maar dat kan niet. Dat buigt door, daar

‘Ik word graag verrast door mensen die hier niet werken, maar wel de markt kennen en buiten de gebaande paden denken’ alle ouwe meuk die hier staat, dat ze heel trots waren en dat klanten op een dag wel zouden inzien dat zij betere producten leveren. Toen ik hen met zoveel liefde en lol over hun product hoorde praten, dacht ik: misschien kan ik hier een meerwaarde zijn.’ NIEUWE DINGEN

‘Toen ik Gelmo Hekwerk twee jaar geleden kocht, ging het heel slecht. Ik heb er veel geld in gestoken en

komen kindjes met hun knietjes tussen... Toen ben ik met een oudere werknemer uit de productie gaan praten, Frank, een echte vakman. Ik tekende een schetsje en hij ging ermee aan de slag. Twee weken later hadden we zo’n hek. Mijn medewerkers gingen er op zitten, en zeiden: dat zit niet lekker. Ik zeg: ja, dat klopt. Als jij lekker wilt zitten, dan ga je naar huis, dan ga je thuis op de bank zitten. Het gaat niet om lekker zitten. Het gaat erom


27

DESIGN

dat mensen even de mondhoeken krullen en denken: hee, wat geinig! Of er met de rollator langslopen en denken, ah, even zitten. Het ziet er mooier uit en het werkt.’ BEROEPSONDERWIJS

‘We werken doorlopend met leerlingen en stagiairs. In de afgelopen twee jaar hebben we al drie keer een afstudeerder gehad van de richting Industrieel Product Ontwerpen aan de Hogeschool Arnhem Nijmegen (HAN). Nu is er een groep eerstejaars bezig met een opdracht in het kader van een projectweek engineering. De HAN vraagt dan of ik niet een opdracht voor ze heb. Natuurlijk, ik heb altijd wel een opdracht. Ik ben al heel lang bezig om een hek te maken dat energie opwekt, dus laat ik hen een zonnehek ontwerpen. Ik vind het belang-

rijk om daar veel tijd en aandacht in te steken. Het is leuk om met studenten en leraren van de HAN te praten over nieuwe dingen, daar komt altijd iets uit. Een nieuw idee, een nieuw product, een nieuwe klant... En ik word graag verrast door mensen die hier niet werken, maar wel de markt kennen en buiten de gebaande paden denken. Ik weet zeker dat ik daar kennis mee opdoe, waarmee ik voorop blijf lopen.’ ONTMOETINGSHEK

‘Een successtory van ontwerpers Tejo Remy en René Veenhuizen. Ik wist dat ze met het Ontmoetingshek bezig waren en heb hen benaderd. Dat hek, dat kunnen we maken, zei ik. Maar je moet het exclusief aan mij geven, want ik ga het groot maken. We hebben er lang Hekwerk van Gelmo in de wijk Poptahof in Delft, waarin doelen, zitjes en baskets zijn geïntegreerd.

‘Het ontmoetingshek heeft de functie om dingen buiten te houden, maar omarmt de wijk tegelijkertijd.’

28


‘Ontwerpers en architecten weten vaak weinig van staal.’

over gediscussieerd, maar uiteindelijk hebben we een contract gemaakt. In augustus werd het tweede Ontmoetingshek geplaatst. Toen ik er was, zag ik dat er meteen ook mensen aan de andere kant in de zitmodule gingen zitten. Dan is precies wat je met het hek wilt bereiken. Het heeft de functie om dingen buiten te houden, maar omarmt de wijk tegelijkertijd.’

een brede band, twee kokerprofielen en een stukje bandstaal ertussen, en daarachter in dezelfde vorm een bankje. Ze heeft ook nog een duurdere versie ontworpen, waarbij de plaat gelaserd wordt. Ik weet zeker dat ik met Minka nog meer hekken ga verzinnen. Haar creativiteit heb ik nodig om tot meer nieuwe dingen te komen. Die verzin ik niet met mijn medewerkers. Echte vernieuwing komt van buiten.’

sinds twee jaar bijgekomen is, zijn landschapsarchitecten, architecten, stadsbouwmeesters, stedenbouwkundigen, planologen. We zijn heel actief op Twitter, Facebook, LinkedIn, op beurzen. En ik bel elke dag een landschapsarchitect. De meesten ken ik natuurlijk niet, die bel ik op en zeg: ik wil praten over mooie hekken. Iedereen vindt het leuk, dus de acquisitie gaat best gemakkelijk eigenlijk.’

INNOVATIE

SLAGKRACHT

‘Je doet het voor de marketingtruc, als ik het oneerbiedig mag zeggen. Je valt op bij een doelgroep die je nooit eerder heeft gezien, die nog nooit naar je op zoek was, want een hek is maar een hek. En nu is er een fabriekje dat gekke hekken maakt. Dat brengt handel. Want wij mogen niet alleen een bijzondere poort plaatsen, we mogen ook de achteromgeving doen, met ons bestaande hekwerk. Maar er zit ook echt marge in. Bovendien: het geeft meer lol, in het bedenken, organiseren, servicen. Je hebt een product dat ertoe doet.’

‘Ik heb nu drie agenten gevonden in België, Zweden en Oostenrijk, die de innovatieve hekken gaan verkopen. Als het gaat lopen, moet ik mijn slagkracht vergroten. Ik zoek daarom naar samenwerkingspartners, want als ik voor elk product moet investeren in een nieuwe machine of een nieuw productielijntje, dan kost dat me te veel geld en het risico is veel te groot. Dat blijkt lastig; wij moeten nu heel ver buiten onze regio om staalbedrijven te vinden die maken wat wij willen. Ik hoop dus dat er bedrijven reageren op dit artikel. Serieus: Bel op!’

DRANKHEK

‘Minka Haverkorn studeerde af aan de Design Academy op het DranKhek. Het oorspronkelijke idee was briljant, maar constructieftechnisch was het niet goed. Ik heb Minka gebeld en gevraagd of ze voor mij een beter DranKhek wilde ontwerpen. Toen zijn we een goedkope versie gaan maken. Gewoon

‘Je valt op bij een doelgroep die je nooit eerder heeft gezien, die nog nooit naar je op zoek was’

ACQUISITIE

‘Onze klanten zijn gemeenten, universiteiten, industrie en particulieren in een straal van vijftig kilometer rondom ons pand. Maar wat er

www.gelmo.nl Dick Bos: 06 - 215 444 54 of Jeroen Bekkers: 06-222 75 700


29

DE DIALOOG Rik de Groot (28) werkt sinds kort in de gereedschapsslijperij van zijn vader Mari de Groot (56). Hij wil graag een cursus doen en hoorde dat hij gebruik kan maken van verschillende OOM-regelingen om hem bij zijn ontwikkeling te ondersteunen.

Rik & Mari

Rik: ‘Goed dat je me een half jaar geleden de suggestie deed om een winkel in handgereedschappen voor de hout- en doe-het-zelfbranche op te zetten bij jou in het bedrijf. Ik ben blij dat ik nu van het solliciteren af ben, al is het jammer dat ik met mijn studie Watermanagement geen baan kon vinden.’

Rik: ‘Die afwisseling tussen voor jezelf bezig zijn en contact met klanten bevalt me goed. Het is lekker afwisselend. En ik ben blij dat ik die twee dealerschappen heb binnengesleept.’

Rik: ‘Die cursus om elektrische machines te kunnen keuren was een goed begin. Als het wat rustiger is, wil ik graag een cursus klimmaterieel volgen, om ook steigermaterialen en trappen te kunnen keuren. Zo kan ik langzaamaan onze service uitbreiden.’

Mari: ‘Ik moet je nageven, je winkel is spic en span en je hebt al behoorlijk wat aanloop. Leuk dat je in de zaak werkt, maar we toch allebei ons eigen ding doen: jij de in- en verkoop van de machines, ik de slijperij. Zo lopen we elkaar niet voor de voeten.’

Mari: ‘Achteraf komt het goed uit dat je mbo metaalbewerking afrondde en op zaterdagen in het bedrijf werkte. Dat was een prima voorbereiding, al heb je nog wel wat te leren.’

Mari: ‘Die bedrijfstakvoorlichter van OOM was hier toch laatst? Die vertelde dat zo’n cursus betaald kan worden uit je Persoonlijke Trainingstoelage.’

Rik: ‘Ja, da’s mooi. Ik zal binnenkort eens kijken welke cursussen er zijn op dat gebied.’ Mari: ‘Het lijkt me bijzonder als je het bedrijf te zijner tijd overneemt. Maar kijk eerst maar eens aan of je het echt leuk vindt. Want al heb ik het bedrijf al 25 jaar, ik ben er nog niet mee klaar!’

30


OOMINFO

ALLES OVER OOM OP DE VOLGENDE PAGINA’S WIE WIJ ZIJN | WAT WIJ DOEN | CONTACTGEGEVENS | ONZE REGELINGEN | ONZE SERVICE | MIJNOOM.NL

ARJAN VERPOORTE (32) IS DIRECTEUR VAN VSS MACHINEBOUW IN HEINKENSZAND, DAT IN 2012 WERD UITGEROEPEN TOT HET BESTE LEERBEDRIJF IN ZUID-NEDERLAND.

‘Bij VSS maken we landbouwmachines, zoals grondbewerkings-, oogst- en onkruidbestrijdingsmachines. Omdat het zo lastig is om aan goed opgeleid personeel te komen, besloten we vijf jaar geleden zelf leerlingen te gaan opleiden. Natuurlijk in de hoop dat sommigen na hun opleiding in ons bedrijf zullen blijven werken. We presenteren ons bedrijf tijdens open dagen op technische scholen en bieden snuffelstages aan, daarmee proberen we leerlingen in een vroeg stadium bij VSS te betrekken. Gemiddeld hebben we twee leerlingen en drie stagiairs rondlopen en daarvan komen er elk jaar wel een of twee bij ons in dienst. Onze aanpak werpt dus zijn vruchten af.’ Ook een leerling in uw bedrijf? Kijk op www.oom.nl/leerwerkbijdrage voor meer informatie over de Leerwerkbijdrage.


31

OOM, AANGENAAM! OOM is het opleidingsfonds van en voor 145.000 werknemers en 15.000 bedrijven in de metaalbewerking. OOM geeft voorlichting en advies over scholing en draagt financieel bij in de kosten daarvan. Dit gebeurt op basis van CAO- afspraken die zijn gemaakt door sociale partners in de sector. OOM wil hoger en beter opgeleid personeel in de metaalbewerking, meer instroom van vakmensen en een aantrekkelijker imago van de sector. OOM wil daarmee dat bedrijven en werknemers beter voorbereid zijn op nieuwe ontwikkelingen en veranderende omstandigheden in de economie en op de (arbeids)markt. Dat doet OOM door veel persoonlijk contact en een klantgerichte, stimulerende aanpak. Daarbij gaat OOM zorgvuldig en transparant om met sectorgelden. De dienstverlening van OOM heeft inmiddels geleid tot bijscholing van 25.000 werknemers, de instroom van 1.900 leerlingen en 7.000 bedrijven die actief bezig zijn met scholing en opleiding.

Wie bestuurt OOM? Het bestuur van OOM bestaat uit vertegenwoordigers van werkgevers- en werknemersorganisaties; de ‘sociale partners’. De vertegenwoordigers van de werkgevers zijn afkomstig uit de Koninklijke Metaalunie. De werknemersvertegenwoordigers komen uit FNV Bondgenoten, CNV Vakmensen en De Unie.

CONTACT MET OOM Heeft u een vraag of wilt u hulp van een van onze medewerkers? Er zijn verschillende manieren waarop u ons kunt bereiken.

Via de regiomanagers en bedrijfstakvoorlichters

EEN OPLEIDING? OOM HELPT MET RAAD EN DAAD Via OOM kunnen werknemers en werkgevers in de metaalbewerking gebruikmaken van subsidies en financiële bijdragen voor scholing en ontwikkeling. Persoonlijke Trainingstoelage voor werknemers (PTT2013) Deze OOM-regeling vergoedt 50% van de kosten voor een opleiding, training of cursus van een werknemer, tot een maximum van € 750. Bedrijven kunnen voorafgaand aan de cursus een bijdrage aanvragen via www.mijnoom.nl.

Ontwikkelbudget Investeren in uw personeelsbeleid? Vraag dan een Ontwikkelbudget aan. Hiermee beschikt u voor een periode van twee jaar over een budget van € 1.800 om het personeelsbeleid van uw bedrijf te verbeteren. Er is een Ontwikkelbudget beschikbaar voor maximaal 600 bedrijven.

Leerwerkbijdrage Aan de slag met een leerling in uw bedrijf? Maak dan gebruik van onze Leerwerkbijdrage als tegemoetkoming in de opleidingskosten van een leerling. Ook voor het schooljaar 2012/2013 geldt voor BBL-aanvragen een extra vergoeding van € 1.250.

Stagebijdrage Biedt u een stageplaats aan een leerling van vmbo, mbo (BOL) of hoger onderwijs? Dan komt u in aanmerking voor de stagebijdrage. Die bijdrage is gebaseerd op een vijfdaagse werkweek en is bij minder dagen per week evenredig lager. De bijdrage kan bij technische stages oplopen tot € 300 per maand en bij niet-technische stages tot € 125 per maand. Voor vmbo’ers is de maximale bijdrage € 200 per maand.

Ervaringscertificaat Een ervaringscertificaat (EVC) maakt het vakmanschap van uw werknemers inzichtelijk en kan zelfs diploma’s opleveren. OOM heeft een vergoeding voor EVC-procedures die kan oplopen tot maximaal € 750 per kandidaat.

Jobstart Jobstart is een vergoeding voor het scholen en begeleiden van werkloze werkzoekenden (langer dan zes maanden) en arbeidsgehandicapten, die hierdoor geschikt worden gemaakt voor een functie binnen uw bedrijf. Kijk op www.oom.nl/regelingen voor meer informatie en de voorwaarden van onze regelingen.

OOM vindt het belangrijk om aanwezig te zijn in het land. Daarom zijn er tien regiomanagers en veertig bedrijfstakvoorlichters. Zij zijn het aanspreekpunt voor werkgevers en werknemers.

Op het hoofdkantoor Post: Postbus 15, 2390 AA Hazerswoude-Dorp Bezoek: Frankrijklaan 10, 2391 PX Hazerswoude-Dorp Tel: 0172 - 52 15 00 | Fax: 0172 - 52 15 77 E-mail: [email protected] Onze medewerkers zijn bereikbaar van maandag tot en met vrijdag van 8.30 tot 17.00 uur.

Op internet www.oom.nl, www.mijnoom.nl

32


PTT2013

Op www.oom.nl staat deze meter die aangeeft hoeveel euro er nog beschikbaar is voor de Persoonlijke Trainingstoelage (PTT2013).

KOM NAAR DE KENNISAVOND MECHATRONICA, MEETTECHNIEKEN EN LEAN Wat is Lean? En hoe meet je met je digitale schuifmaat wat je meten moet? Dat en nog veel meer leer je op de nieuwe Kennisavond Mechatronica, Meettechnieken en Lean van OOM, waarvan er dit jaar negen op de planning staan. Niet achteroverleunen, maar aan de slag! Op de Kennisavond Mechatronica, Meettechnieken en Lean steek je zelf de handen uit de mouwen in de workshops Mechatronica, Lean, Meettechnieken en Opleiding en ontwikkeling. Je programmeert er bijvoorbeeld eigenhandig een mechatronicaopstelling en ervaart aan de hand van verschillende oefeningen wat Lean produceren is en hoe je dat aanpakt. Je meet objecten met een digitale schuifmaat om te zien of jij wel eens geometrische

fouten maakt en je werkt aan je loopbaan door de Skillsmanager van OOM in te vullen en te zien welke regelingen op jou van toepassing zijn. En als klap op de vuurpijl keer je aan het eind van de avond huiswaarts met een Leertegoedbon van OOM van maar liefst 750 euro. Maarten van het Schip, projectleider bij OOM: ‘De reacties op de pilot van vijf van deze kennisavonden waren razend enthousiast. Daarom is besloten om er dit jaar nog negen te organiseren, op verschillende

locaties in Nederland. Ook van de Kennisavonden Lassen en Lijmen worden er nog negen georganiseerd. Kennisavonden blijken gewoon een heel prettige manier om op de hoogte te blijven van de technische ontwikkelingen in de branche.’ Kom ook naar een kennisavond. Kijk op www.kennisavond.nl om te zien wanneer er een in jouw regio wordt georganiseerd.

Foto’s: De Kennisavond Mechatronica, Meettechnieken en Lean op 29 januari in het Technum in Vlissingen.


33

OOM WIL MEER IN 2013 Hoe vaak werknemers en werkgevers in 2012 aanspraak maakten op de regelingen van OOM, lees je op pagina 7. Wat vindt OOM eigenlijk van deze cijfers? We vragen het adjunct-directeur Frans Bothof. Het gebruik van de PTT is ten opzichte van vorig jaar met 38 procent toegenomen. Hoe komt dat? ‘Dit kan te maken hebben met de aanvraagprocedure, die we eenvoudiger hebben gemaakt, maar ook met de toelage zelf, die ten opzichte van 2011 is verhoogd met 250 euro. Waarschijnlijk spelen ook de economische omstandigheden mee. We zijn er in elk geval heel blij mee dat de scholingsbereidheid groeit, en dat men meer gebruik maakt van de diensten en regelingen van OOM.’

Maar het kan altijd beter? ‘Ja, er zijn nog altijd bedrijven die we niet bereiken. Uit de Monitor arbeidsmarkt, bijscholing en onderwijs 2012 bleek dat 27 procent van de bedrijven opleidt zonder daarbij de PTT in te zetten. Natuurlijk willen we ook die bedrijven stimuleren om van onze diensten en regelingen gebruik te maken. Daarom is de ambitie van OOM dit jaar het gebruik van onze diensten en regelingen met tien procent te verhogen.’

Hoe gaat OOM dat doen? ‘Naast onze algemene promotieactiviteiten zullen we specifieke acties voor werkgevers opzetten, waarbij we nadrukkelijk de Stagevergoeding en Leerwerkbijdrage onder de aandacht brengen. Ook gaan we meer gebruik maken van de bestaande informatie in onze bestanden om bedrijven te benaderen. Onze afdeling Vergoedingen kan bijvoorbeeld bedrijven die de laatste jaren minder gebruik maakten van onze regelingen, ondersteunen bij hun aanvraag.’

Zijn er nog meer verbeteringen die bedrijven over de streep kunnen trekken? ‘Ja, ons aanbod wordt nog aantrekkelijker. Door OOM Premium Select actiever in te zetten, willen we werkgevers en werknemers zo veel mogelijk administratieve zaken rondom opleiden en ontwikkelen uit handen nemen. De Stagevergoeding is flink verhoogd, en de Leerwerkbijdrage wordt komend schooljaar aangevuld met een diplomabonus van duizend euro. Zo proberen we het voor werkgevers zo aantrekkelijk mogelijk te maken om leerlingen en stagiairs aan te nemen, om de instroom van vakmensen in de branche te verbeteren of in elk geval op peil te houden.’

OOM IN DE REGIO Onze regiomanagers vertegenwoordigen OOM in de regio. Bij hem of haar kun je terecht voor al je vragen over opleiden en ontwikkeling. Rijnstreek en Haaglanden Pieter Langeveld Telefoon: 06 304 112 11 E-mail: [email protected] Overijssel en de Noordoostpolder Jan Abbing Telefoon: 06 519 908 28 E-mail: [email protected] Utrecht, het Gooi, Flevoland, Veluwe Evert Polhoud Telefoon: 06 519 916 59 E-mail: [email protected] Limburg Patricia Storms Telefoon: 06 209 568 03 E-mail: [email protected] Friesland, Groningen en Drenthe Michiel Jansen Telefoon: 06 537 624 17 E-mail: [email protected] Midden- en Oost-Brabant Marcellino Kat Telefoon: 06 519 908 35 E-mail: [email protected] Zeeland en West-Brabant Jet Ruiter Telefoon: 06 519 908 33 E-mail: [email protected] Noord-Holland Anton Verlaan Telefoon: 06 519 908 30 E-mail: [email protected] Rijnmond Houria Belkhadda Telefoon: 06 304 129 83 E-mail: [email protected] Gelderland Johan-Peter Leeuwenburg Telefoon: 06 533 661 48 E-mail: [email protected]

34


Metaaljournaal is een uitgave van het Opleidings- en Ontwikkelingsfonds voor de Metaalbewerking (OOM). OOM adviseert over scholing en ontwikkeling van vakmanschap in de metaalbewerking. OOM is de uitvoeringsorganisatie van sociale partners. In het fonds zijn de volgende organisaties vertegenwoordigd:

WOORD ZOEKER 5X TWEEDE PRIJS

Vanuit werkgevers: ]Koninklijke Metaalunie, Nederlandse Organisatie van ondernemers in het MKB in de metaal

Elro Multimeter met automatisch bereik

Vanuit werknemers: ]FNV Bondgenoten ]CNV Vakmensen ]De Unie Na schriftelijke toestemming van OOM is het mogelijk delen uit deze publicatie over te nemen.

Colofon ]Hoofdredactie: Michel Revet ]Eindredactie: Annemiek de Gier ]Redactiecommissie: Frans Bothof May Enning Antoon Jansen ]Redactionele bijdragen: Margo Bloemhof Annemiek de Gier Marleen Kamminga Rob Overmeer Johan van der Tol Annemarie Vestering ]Fotografie: Dick Duyves Hans van den Heuvel Rob Overmeer Frank Poppelaars Mark van der Zouw ]Illustratie: Gerrit de Jager Shamrock ]Bladmanagement: Annemarie Vestering ]Grafische vormgeving: Peter Kortleve ]Ontwerp, art-directie en productie: Team Hilgersom, Amsterdam

Metaaljournaal wordt gedrukt op papier van verantwoorde herkomst.

Maak de puzzel op www.metaaljournaal.nl en speel mee voor de prijzen

Speel de puzzel online en maak kans op deze Makita Li-Ion accuboormachine. Ga naar www.metaaljournaal.nl om de woordzoeker in te vullen. Als je de hoofdprijs niet wint, maak je altijd nog kans op een van de andere prijzen.

10X DERDE PRIJS

HOOFDPRIJS Makita Li-Ion accuboormachine

Schroevendraaierset

De woorden uit de lijst staan kriskras verborgen in het veld met letters. Als je alle woorden uit de lijst in het letterveld hebt doorgestreept, vormen de overgebleven letters (in de leesrichting) de oplossing van de puzzel.

T

C

A

P

K

E

I

N

H

C

E

T

L

J

F

N

E

M

A

X

E

K

O

B

U

G

I

R

L

S

D

A

Y

A

N

A

C

B

E

O

E

G

A

T

S

M

E

B

H

K

T

E

S

Z

I

N

K

P

R

Y

T

E

S

S

T

T

E

S

T

I

E

B

V

L

K

T

W O

N

N

T

O

I

O

A

P

L

W

E

B

S

I

T

E

N

O

A

K

U

R

E

O

T

S

E

N

I

M

R

R

I

A

T

R

O

T

S

R

U

E

T

E

S

T

O

E

K

O M

S

T

R

R

W

E

I

T

A

V

O

N

I

T

N

TROTS WERKPLEK STAGE HEKWERK TEST TOEKOMST ROBOT FIETSKLUIS TUINIEREN GIRLSDAY FREZEN TECHNIEKPACT BABYBOOMER WEBSITE LUCHTVAART KAMPIOEN TEST ZINK STOER TREIN INNOVATIE TWEET ROEST EXAMEN

]ISSN: 1568-0959

Dit zijn de winnaars van de winterpuzzel Bouwradio: Henny van Bruggen uit Strijen, Gatenzaagset: Peter de Kleijne uit Aarle-Rixtel, Maik van der Zanden uit Erp, A.J. van Veldhuizen uit Barneveld, P.T. Vendel uit Ursem, Tom van Senten uit Mijdrecht Schroevendraaierset: R.G. van Hengel uit Stoutenberg, Stefan Nieuwenhuize uit Borssele, Bas Ouwehand uit Balkbrug, H. Huisman uit Heino, C. Dijkstra uit Sint Jacobiparochie, Lambert Schoonhoven uit Oosterwolde, Rens Noordam uit Monster, J.P. Zintel uit Alphen aan den Rijn, V. Tomic uit Aalsmeer


35

TechniekBeeldbank.nu

retouradres Postbus 15 2390 AA Hazerswoude-dorp

Een kwestie van doorvragen NU OF NOOIT! Examen op je werk. Chiel Hubers: Projectleider. Tec hnisch beroepsonderwijs: HANDIG:

Recommend Documents