Een keten van creatie. Talentontwikkeling in het creatieproces van het jeugdcircus

   

Een  keten  van  creatie      

Talentontwikkeling  in  het  creatieproces  van  het  jeugdcircus  

                Soesja  Pijlman   Master  Kunsteducatie   Codarts  Rotterdam   Augustus  2015  

 

 

Een  keten  van  creatie   Talentontwikkeling  in  het  creatieproces  van  het  jeugdcircus        

  Rotterdam,  augustus  2015     Auteur           Studentnummer       Extern  begeleider   Scriptiebegeleider   Tweede  begeleider       Instituut       Opleiding          

 

 

 

 

Soesja  Pijlman    

 

 

1908796  

           

Femke  Monteny   Ben  van  der  Sluijs   Joan  ten  Hoonte  

 

Master  Kunsteducatie  

 

 

 

 

Codarts  Rotterdam  

2  

Voorwoord      

“Every  artist  was  first  an  amateur.”   -­‐  Ralph  Waldo  Emerson    

  Zeven  was  ik,  toen  ik  artiest  werd  bij  Circus  Rotjeknor.  Hoe  het  precies  ging  weet  ik  niet  meer,  ik  herinner  me   dat  ik  een  open  les  bezocht  via  een  vriendinnetje,  daarna  nog  een  les  via  het  jeugdvakantiepaspoort  en  daarna   nóg  één.  Blijkbaar  wekte  ik  de  indruk  dat  ik  het  leuk  vond:  niet  veel  later  zat  ik  ‘op  circus’.  Eerst  was  het  een   wekelijkse  activiteit  op  de  vroege  zaterdagmorgen  maar  al  snel  nam  het  circus  meerdere  dagen  van  de  week  in   beslag:  op  maandag  assisteren  bij  de  kleintjes,  op  woensdag  socializen  tijdens  de  open  training,  op  vrijdag   nieuwe  trucs  leren  in  de  oefengroep,  op  zaterdag  repeteren  met  de  optreedgroep  en  op  zondag  in  de   touringcar  naar  Amsterdam  om  een  voorstelling  te  spelen  in  Jeugdtheater  de  Krakeling.  Ik  heb  me  er  onbewust   in  van  alles  bekwaamd.  Ik  weet  niet  wat  er  van  me  was  geworden  als  Circus  Rotjeknor  zijn  deuren  niet  dagelijks   had  geopend.     Toen  ik  voor  het  eerst  hoorde  over  de  oprichting  van  een  HBO  circus,  gingen  mijn  oren  klapperen.  Hoewel  ik   me  gerealiseerd  had  dat  circustechnieken  niet  mijn  sterkste  punt  waren  (het  socializen  had  toch  iets  teveel  de   overhand  gehad)  was  mijn  ambitie  om  de  rest  van  mijn  leven  met  circus  bezig  te  blijven  groter  dan  ooit.  Om   me  voor  te  bereiden  trainde  ik  iets  vaker  op  de  vrije  oefenavonden,  deed  ik  ‘bodybalance’  in  de  sportschool  en   volgde  ik  een  crashdieet.  Er  was  in  die  tijd  (we  praten  over  2007)  amper  hedendaags  circus  in  Nederland  te   zien,  dus  ik  had  weinig  idee  van  waar  het  naar  toe  moest.  De  selectiecommissie  Circus  Arts  bleek  wel  goed  op   de  hoogte  van  de  professionele  criteria:  bij  de  auditie  stuitte  ik  op  een  groot  gat  tussen  het  Nederlandse   amateurveld  en  de  internationaal  georiënteerde  kunstvakopleiding.  Met  mijn  hakken  over  de  sloot  werd  ik   toegelaten.       Terwijl  ik  circus  studeerde  werd  het  gat  niet  gedicht.  Ik  greep  het  aan  als  onderwerp  voor  mijn  bachelor   scriptie.  Op  basis  daarvan  werd  ik  door  Marc  Jonkers,  destijds  artistiek  hoofd  van  de  opleiding,  gevraagd  de   coördinatie  van  de  talentenklas  op  me  te  nemen.  Ik  stemde  daarmee  in  en  combineerde  het  met  mijn  carrière   als  professioneel  artiest.  Vijf  jaar  later  is  ‘talentenklas’  gewijzigd  in  ‘Vooropleiding  Circus’,    het  programma   uitgebreid  en  het  aantal  leerlingen  verdubbeld.  Maar  de  grootste  kansen  liggen  juist  buiten  de  hogeschool:   daar  zijn  de  jeugdcircussen  met  al  hun  faciliteiten,  de  ondernemende  eenlingen  met  een  koffer  vol  kegels  en  de   oud-­‐artiesten  met  een  trapeze  in  de  tuin,  waar  talent  iedere  dag  terecht  kan  om  naar  hartenlust  ‘te  circussen’.   De  amateursector  bevat  een  schat  aan  onbenut  potentieel  en  het  is  mijn  missie  om  die  te  ontsluiten.  Ongeacht   hoe  vaak  ik  daarvoor  nog  moet  afstuderen.       Ik  had  me  toch  al  voorgenomen  de  rest  van  mijn  leven  met  circus  bezig  te  zijn.       Mijn  dank  gaat  uit  naar  Femke  Monteny,  Ben  van  der  Sluijs  en  Joan  ten  Hoonte  voor  de  kritische  blik,  bruikbare   feedback  en  begeleiding,  Guido  Severien  voor  de  juiste  woorden,  Laura  Holleman  voor  het  uitwisselen  van   bronnen,  de  mensen  van  de  jeugdcircussen  Amersfoort,  Diedom,  Nevermind,  Rotjeknor,  Pavarini,  Tubantino,   TwoB  en  Woenzini,  de  jongens  van  de  Billy  Elliot  sCOOL,  de  leerlingen  van  de  Vooropleiding  Circus  voor  de   enquêtes  en  interviews,  Jan  Daems  voor  het  delen  van  zijn  visie,  Gregor  Kiock  voor  het  filosoferen  op  de   Katendrechtse  kade,  Mo  Brak  en  Marco  Vermeer  voor  de  circusschoolhistorie,  Inge  Janssen  voor  het  samen   zwijgend  scriptie  schrijven,  Bibliotheek  Rotterdam,  de  Stationshuiskamer  en  Bagels  &  Beans  voor  de  fijne   zitplaatsen  en  de  koffie,  Koen  Suidgeest,  Fleur  Fonteijn  en  Sophie  van  Heeswijk  voor  de  vingers  op  de  zere   plekken,  tips  en  correcties,  Brise  voor  de  motivatiespeech,  de  afwas  en  alle  uren  dat  hij  zichzelf  wist  te   vermaken,  Johan  Both  voor  het  openen  van  deuren,  Marc  Jonkers  voor  zijn  vertrouwen,  Anna  Beentjes  voor  de   ruimte  die  ik  heb  gekregen  om  ideeën  te  delen  en  dromen  waar  te  maken  en  dank  aan  mijn  lenige  visionaire   vader  en  mijn  theatrale  moeder  die  mij  alle  ruimte  boden  mijn  talenten  te  ontdekken  en  te  ontwikkelen.  

 

3  

Samenvatting     Jaarlijks  beoefenen  circa  3200  kinderen  en  jongeren  circus  in  hun  vrije  tijd.  Toch  is  het  percentage  Nederlandse   studenten  op  de  kunstvakopleidingen  circus  klein.  Dit  heeft  geleid  tot  de  vraag  hoe  de  ketenverbinding  circus  is   opgebouwd  en  of  de  gehele  doorstroom  van  beginner  tot  professional  wel  is  gedekt.       Vanuit  de  hypothese  Hiaten  in  de  ketenverbinding  belemmeren  talentontwikkeling  is  dit  onderzoek  gestart.  Om   de  hypothese  te  kunnen  toetsen  zijn  schriftelijke  bronnen  geraadpleegd  en  is  veldonderzoek  verricht.  Daaruit  is   gebleken  dat  de  ketenverbinding  circus  geen  piramide  vormt  waarbij  de  deelnemerscapaciteit  voor  beginners   het  grootst  is  en  steeds  smaller  wordt  richting  professionalisering  maar  een  kolf:  er  zijn  meer  plaatsen   beschikbaar  bij  de  schakels  die  zich  richten  op  professionalisering  dan  in  de  schakel  die  daar  aan  vooraf  gaat.         Dat  leidde  tot  de  vraag  op  welke  wijze  kunnen  hiaten  in  de  ketenverbinding  circus  worden  aangepakt,  om   talentontwikkeling  te  kunnen  bevorderen?     Ter  aanvulling  op  de  literatuur  zijn  schriftelijke  interviews  afgenomen  met  de  (artistiek)leiders  van  7   Nederlandse  jeugdcircussen.  Daarnaast  zijn  er  gesprekken  gevoerd  met  de  oprichters  van  circusgroep  TwoB  en   20  deelnemers  van  de  Billy  Elliot  sCOOL  en  zijn  er  enquêtes  afgenomen  onder  24  deelnemers  van   jeugdcircussen  en  9  deelnemers  van  de  Vooropleiding  Circus.  Deze  geselecteerden  representeren  een  breed   pallet  aan  mogelijkheden  waarop  jeugd  met  circus  bezig  kan  zijn.     De  jeugdcircussen  nemen  een  speciale  plaats  in  binnen  de  ketenverbinding:  ze  goed  zijn  verspreid  door   Nederland,  hebben  een  relatief  groot  deelnemersbereik  en  opereren  op  meerdere  niveaus  van   (talent)ontwikkeling.  Daarom  is  besloten  in  te  zoomen  op  deze  schakel.     Gedurende  het  onderzoek  bleek  dat  de  productiegroepen  vanwege  het  inzetten  van  circustechniek  als   expressievorm  de  potentie  heeft  aansluiting  te  vinden  bij  (voorbereiding  op)  de  kunstvakopleidingen.     Creatieprocessen  bij  jeugdcircussen  zijn  nader  bekeken  en  getoetst  aan  de  voorwaarden  voor   talentontwikkeling.  Mits  het  artistiek  team  over  de  competenties  beschikt  om  deze  voorwaarden  te  kunnen   waarborgen,  voldoet  het  creatieproces  aan  de  voorwaarden  voor  talentontwikkeling.       Door  dit  onderzoek  is  de  structuur  van  de  ketenverbinding  circus  verhelderd.  Het  is  duidelijk  geworden  waar  de   hiaten  zitten  als  het  gaat  om  doorstroom  binnen  de  keten.  Er  is  aangetoond  welke  rol  jeugdcircussen  kunnen   vervullen  in  het  verkleinen  van  de  hiaten  en  wat  daar  voor  nodig  is.  Tevens  verschaft  het  onderzoek  inzicht  in   de  onontgonnen  terreinen  van  circuseducatie.  

 

4  

 

Inhoudsopgave    

    Begrippenlijst                   1.   Inleiding                 1.1     Aanleiding               1.2       Onderzoeksvragen  &  -­‐opzet           1.3       Theoretisch  Kader                   1.3.1     Circus                     1.3.2     Talent  en  talentontwikkeling               1.3.3.       Het  creëren  van  een  voorstelling               1.3.4     Definities  op  een  rij           1.4       Methode  en  doel  van  het  onderzoek           2.     De  ketenverbinding  circus             2.1   Inleiding                 2.2     Ketenverbinding  circus             2.3   Jeugdcircus:  tussen  verkenning  en  verdieping       2.4   Conclusie                 3.   Onderzoeksresultaten:  Creatieprocessen  van  jeugdcircussen     3.1     Inleiding                   3.1.1     De  organisatie                                            3.1.2       De  docenten               3.2   De  doorlopende  leerlijn               3.3   Het  creatieproces  bij  een  jeugdcircus               3.3.1       Het  doel  van  de  voorstelling               3.3.2              De  creatiemethode                 3.3.3     Het  (artistiek)e  eindproduct         3.4     Creatieproces  als  middel  voor  talentontwikkeling           3.4.1     Oefenuren  &  doelbewuste  oefening           3.4.2     De  zelfbeschikkingstheorie               3.4.3     Competenties  van  het  artistiek  team       3.5     Conclusie                 4.     Conclusie,  discussie  &  aanbevelingen         4.1     Inleiding                 4.2     Conclusie               4.3   Discussie               4.4     Aanbevelingen                   Bronnen                     Bijlage  1  (Schriftelijke)  interviews  (artistiek)  leiders  jeugdcircussen         Bijlage  2  Enquête  deelnemers  circusactiviteiten            

 

 

 

Pagina  6  

                 

                 

Pagina  7   Pagina  7   Pagina  10   Pagina  11   Pagina  11   Pagina  16   Pagina  23   Pagina  25   Pagina  26  

         

         

Pagina  28   Pagina  28   Pagina  29   Pagina  32   Pagina  33  

                           

                           

Pagina  34   Pagina  34   Pagina  34   Pagina  34   Pagina  35   Pagina  36   Pagina  36   Pagina  36   Pagina  37   Pagina  37   Pagina  38   Pagina  38   Pagina  39   Pagina  39  

         

         

Pagina  41   Pagina  41   Pagina  41   Pagina  41   Pagina  42  

 

 

Pagina  44  

   

   

Pagina  47   Pagina  56

5  

Begrippenlijst     Begrip    

Definitie/verklaring

ACaPA  

Academy  for  Circus  and  Performance  Art     Vierjarige  kunstvakopleiding  circus  op  HBO-­‐niveau,  Fontys  Hogeschool  Tilburg.  

Billy  Elliot  sCOOL  

School  opgericht  door  Stage  Entertainment  om  jongens  op  te  leiden  voor  de  rol   van  Billy  Elliot  in  de  gelijknamige  musical.    

Circomundo  

Overkoepelende  organisatie  voor  jeugdcircussen  

Circus  

Moderne  kunstvorm  waarbij  een  fysieke  vaardigheid  wordt  aangewend  om  een           artistieke  prestatie  te  leveren.  Er  ligt  altijd  een  risico  in  besloten.  

Circusgroep  TwoB  

Circusgroep  voor  jongeren,  gericht  op  alle  aspecten  van  beweging  en     talentontwikkeling.  Deelnemers  volgen  een  individueel  traject.  

Circussector  

 

 

Amateur  en  professioneel  circusveld:     van  jeugdcircus  tot  HBO-­‐opleiding  amateur  tot  professioneel  artiest.    

Circusvak  

Circus  als  vakgebied.    

Codarts  Circus  Arts  

Vierjarige  voltijdopleiding  circus  op  HBO-­‐niveau,  Codarts  Rotterdam.  

Creatieproces  

Het  verloop  van  het  maken  van  een  voorstelling.    

FEDEC  

Fédération  Europééne  des  Écoles  du  Cirque.     Europese  organisatie  voor  circusscholen.  

Jeugdcircus  

Organisatie  waar  de  jeugd  circus  kan  beoefenen  in  de  vrijetijd.  

Ketenverbinding  circus  

Amateur  en  professioneel  circusveld:     van  jeugdcircus  tot  HBO-­‐opleiding  amateur  tot  professioneel  artiest.    

Multicircus  

Les  waarin  meerdere  circusdisciplines  aan  bod  komen,  vaak  in  circuitvorm.    

Productiegroep  

Groep  die  onder  leiding  van  een  docent  en/of  (extern)  deskundige  een   voorstelling  maakt  die  meerdere  malen  wordt  opgevoerd  buiten  de  eigen   oefenruimte.    

SAC-­‐KUO  

Sectoraal  Adviescollege  Kunstonderwijs   Adviescollege  Vereniging  Hogescholen,  gespecialiseerd  in  kunstonderwijs.  

Sociaal  circus  

Werkvorm  waarbij  circus  wordt  ingezet  als  middel  voor  sociaal-­‐emotionele  groei.  

Specialisatiecursus  

Techniekles  in  specifieke  circusdiscipline(s).    

Talent  

Individuen  met  een  passie  voor  circus,  die  de  potentie  hebben  om  binnen  een  x   aantal  jaren  toegelaten  te  worden  tot  een  kunstvakopleiding  circus.    

Talentontwikkeling  

Het  bekwamen  in  de  toelatingseisen  van  een  kunstvakopleiding  circus.    

Vooropleiding  Circus  

Opleiding  die  voorafgaand  aan  de  (auditie  op)  een  kunstvakopleiding  circus  kan   worden  gevolgd  bij  Codarts  Rotterdam.  Biedt  verdieping  en  professionalisering.    

 

 

6  

1.  INLEIDING     e

Codarts  Circus  Arts  draait  in  2015-­‐2016  het  10  collegejaar.  De  Academy  for  Circus  and  Performance  Art  van   Fontys  Hogeschool  beleeft  haar  jubileum  een  jaar  later.  In  het  afgelopen  decennium  heeft  circus  in  Nederland   een  enorme  ontwikkeling  doorgemaakt.  Circus  kan  als  hobby  in  veel  delen  van  het  land  beoefend  worden,   nieuwe  klassieke  circussen  als  Salto,  Sijm  en  Cirque  Moustache  reizen  met  volle  tenten  door  het  land,  de   festivals  Circo  Circolo,  Circusstad  en  de  Circustheaterdagen  staan  op  de  culturele  agenda,  circus  verschijnt  in  de   programmering  van  theaters  en  de  eerste  professionele  circustheatergezelschappen  Boost  en  TENT  zijn  een   feit.  Het  circus  bloeit,  maar  niet  in  vol  ornaat:  door  de  oprichting  van  de  kunstvakopleidingen  is  het  circus   geconfronteerd  met  een  open  veld  tussen  de  amateursector  en  de  voorbereiding  op  de  professionele  sector  en   op  dat  veld  is  de  afgelopen  10  jaar  onvoldoende  gezaaid.        

1.1  Aanleiding   1

Jaarlijks  beoefenen  circa  3200  kinderen  en  jongeren  in  Nederland  circus  in  hun  vrije  tijd.  Tussen  2006  en  2010   stroomde  per  jaar  0,18  %  door  naar  een  kunstvakopleiding  circus,  terwijl  er  bij  ACaPA  en  Codarts  Circus  Arts   plaats  is  voor  0,625  %  (20  studenten  per  instituut  per  collegejaar).  De  rest  wordt  gevuld  door  buitenlandse   studenten.  Vanaf  2010  is  het  percentage  doorstromers  zelfs  gehalveerd  naar  0,09%,  onder  andere  vanwege   groeiende  bekendheid  van  de  scholen  en  de  daarmee  gepaard  gaande  concurrentie  uit  het  buitenland.       In  haar  rapport  ‘Circustheater’  uit  2011,  geschreven  naar  aanleiding  van  een  stage  bij  het  Fonds   Podiumkunsten,  benoemt  Nikki  Snijders  enkele  kansrijke  ontwikkelingsmogelijkheden  voor  circustheater  in   Nederland.  Ze  legt  de  nadruk  op  het  ontwikkelen  van  niveau  bij  jonge  talenten,  jongeren  en  jongvolwassenen   die  een  carrière  als  professioneel  artiest  ambiëren.  Op  welke  manieren  kan  aan  getalenteerde  jongeren  een   uitdagende  leeromgeving  worden  geboden,  via  welke  zij  de  weg  naar  een  kunstvakopleiding  weten  te  vinden?   Er  zijn  door  diverse  partijen  initiatieven  genomen  om  doorstroom  teweeg  te  brengen.       Codarts  Circus  Arts  biedt  een  vooropleiding  aan.  Gedurende  het  schooljaar  volgen  leerlingen  een  dag  per  week   lessen  van  docenten  die  ook  doceren  aan  de  bacheloropleiding.  Acrobatiek  en  dans  vormen  de  basis  van  het   programma.  Deze  vakken  bevorderen  lichaamsbewustzijn,  coördinatie,  kracht,  souplesse  en  bewegings-­‐ kwaliteit.  Daarnaast  krijgen  de  leerlingen  wisselende  vakken  in  blokken,  zodat  zij  kennismaken  met  meerdere   aspecten  van  de  bacheloropleiding  en  het  circusvak  en  zich  breed  kunnen  ontwikkelen.  Vakken  die  aan  bod   komen  zijn  onder  andere  anatomie  &  blessurepreventie,  voedingsleer,  beroepsoriëntatie,  theater,  muziek,   creatie/compositie  en  circusspecialisaties.     ACaPA  is  in  samenwerking  met  Circusgroep  TwoB  Twente  een  talentontwikkelingstraject  gestart  waarbij   leerlingen  van  TwoB  5  intensieve  trainingsdagen  kunnen  volgen  bij  ACaPA.  De  dagen  zijn  opgedeeld  in  twee   blokken  van  3  uur.  Onderdelen  die  aan  bod  komen  zijn  acrobatiek,  dans,  theater  en  fysieke  voorbereiding.    

                                                                                                                1

 gebaseerd  op  een  schatting  van  het  aantal  jeugdleden  van  jeugdcircussen.  Autodidacten  niet  meegerekend  omdat  zij  zich     moeilijk  laten  tellen.    

 

7  

Het  jeugdcircus  maakt  het  mogelijk  voor  de  jeugd  om  circus  te  beoefenen  in  de  vrijetijd  en  is  daarmee  een   (potentiële)  broedplaats  voor  talentontwikkeling.  Voor  zover  bekend  zijn  er  in  Nederland  55  jeugdcircussen   actief.  Geen  enkel  jeugdcircus  opereert  op  dezelfde  wijze.  “Het  ene  jeugdcircus  heeft  wel  25  lesgroepen,   bereikt  jaarlijks  10.000  kinderen  via  schoolprojecten  en  heeft  flink  wat  personeel  in  dienst.  Het  andere   jeugdcircus  heeft  15  jongeren  die  wekelijks  drie  keer  trainen  onder  begeleiding  van  vier  vrijwilligers  en   maandelijks  optreden  in  de  regio.  En  weer  een  ander  jeugdcircus  richt  zich  alleen  maar  op  projecten  bij  scholen   en  in  wijken”  (Circomundo,  z.j.).  “De  jeugdcircussen  bieden  een  grote  variëteit  aan  activiteiten  aan.  Dat  wordt   in  de  gesprekken  bevestigd:  ze  doen  van  alles  en  veel.  Maar  club  of  les  en  het  maken  van  een  voorstelling,   vormen  steeds  het  hart  van  het  jeugdcircus”  (Dicke,  2009,  p  28).  Bij  het  jeugdcircus  worden  veel  disciplines  uit   het  circus  aangeboden:  jongleren,  éénwielfietsen,  ballopen,  steltlopen,  verschillende  vormen  van  acrobatiek  en   diverse  soorten  luchtacrobatiek.  In  productiegroepen  doen  kinderen  en  jongeren  ervaringen  op  in  het  creëren   van  een  show,  het  op-­‐  en  afbouwen  van  het  podium  en  het  optreden  voor  publiek.     Stichting  Circomundo  behartigt  de  belangen  van  de  Nederlandse  jeugdcircussen,  stimuleert   kwaliteitsverbetering  en  biedt  een  overlegstructuur.  ACaPA  en  Codarts  Circus  Arts  sluiten  aan  bij  de  zogeheten   'Circomundo-­‐dagen'  en  proberen  tegemoet  te  komen  aan  vragen  en  behoeften  vanuit  Circomundo.  Daarnaast   faciliteerde  Circomundo  van  2010  tot  en  met  2012  het  project  ‘Toekomst  in  de  Piste’,  een  stimulans  voor  de   professionalisering  en  kwaliteitsverbetering  van  de  Nederlandse  jeugdcircussen.  In  januari  2015  is  gestart  met   het  project  'Circus  op  grote  hoogte',  dat  beoogt  “het  contact  tussen  jeugdcircussen  en  de  twee  Nederlandse   circusopleidingen  te  verbeteren  en  te  intensiveren.  We  moeten  immers  met  elkaar  de  ambitie  hebben  om  het   aandeel  Nederlandse  studenten  aan  ACaPA  en  Codarts  groter  te  maken”  (Circomundo,  2015).  Onderdeel  van  dit   project  zijn  open  dagen  bij  de  twee  opleidingen  speciaal  gericht  op  jeugdcircussen,  maar  ook  bezoek  van   studenten  en  docenten  van  de  opleidingen  aan  regionale  open  dagen  van  jeugdcircussen.  Circomundo  hoopt  zo   de  bekendheid  van  de  circusopleidingen  onder  de  jeugd  te  vergroten.     Sinds  de  zomer  van  2014  voert  Codarts  Circus  Arts  op  regelmatige  basis  gesprekken  met  Circus  Rotjeknor,  het   Rotterdamse  jeugdcircus,  om  samenwerking  te  bevorderen.  Circus  Rotjeknor  is  gehuisvest  in  hetzelfde  pand  als   Codarts  Circus  Arts:  De  Fenixloods  II  op  Katendrecht.  Er  zijn  verschillende  activiteiten  gestart  waar  beide   partijen  en  Rotterdam  als  Circusstad  baat  bij  hebben.  Zo  verzorgen  alumni  van  Codarts  Circus  Arts   specialisatielessen  in  specifieke  circusdisciplines  bij  Circus  Rotjeknor.  Codarts  en  Rotjeknor  organiseren   gezamenlijk  de  tweemaandelijkse  Circus  Zondag,  een  voorstelling  van  cursisten  van  Rotjeknor,  studenten  van   Codarts  en  professionals,  waarna  toeschouwers  zelf  mogen  gaan  oefenen  met  circusmateriaal.  Daarnaast  staan   cursussen  ‘train  de  trainer’  op  de  agenda.     Tevens  worden  er  vanuit  ACaPA  en  Codarts  pogingen  ondernomen  contact  met  de  Koninklijke  Nederlandse   Gymnastiek  Unie  op  te  bouwen.  Het  is  niet  ongebruikelijk  dat  gymnasten  bij  (vroegtijdige)  beëindiging  van  hun   carrière  als  (top)sporter  overstappen  naar  het  circus.  “In  2008,  Cirque  du  Soleil  consisted  of  581  acrobats,  of   which  only  27  went  to  a  circus  school.  (…)  Also  in  2008,  Cirque  du  Soleil  signed  an  agreement  with  the  

 

8  

International  Gymnastics  Federation,  in  order  to  gain  more  potential  new  acrobats  through  that  path,  rather   than  circus  schools”  (Jacob,  2008).       Tot  nu  toe  hebben  alle  genoemde  initiatieven  er  maar  mondjesmaat  toe  geleid  dat  Nederlandse  talenten  over   een  stevige  artistieke  en  fysieke  basis  beschikken  en  de  weg  naar  de  kunstvakopleidingen  circus  weten  te   vinden.  Opvallend  is  dat  er  door  de  musical  Billy  Elliot  van  Stage  Entertainment  en  het  bijbehorende   opleidingstraject,  de  Billy  Elliot  sCOOL,  een  heel  nieuwe  lichting  'acrobaten'  is  opgestaan:  De  Vooropleiding   Circus  had  in  het  collegejaar  2014/2015  17  deelnemers;  6  daarvan  waren  voormalig  leerlingen  van  de  Billy   Elliot  sCOOL,  waar  acrobatiek  een  onderdeel  was  van  het  lesprogramma.  Nooit  eerder  kwamen  er  zoveel   leerlingen  van  dezelfde  ‘club’  de  vooropleiding  binnen.       Uit  gesprekken  met  20  deelnemers  van  de  Billy  Elliot  sCOOL  blijkt  dat  zij  veel  tijd  en  energie  wilden  investeren   in  het  verwerven  van  competenties  in  acrobatiek,  klassiek  ballet,  moderne  dans,  tapdans  en  zang  omdat  zij  in   aanmerking  kwamen  voor  een  rol  in  een  interessante  productie.  Gedurende  het  traject  ontdekten  ze  dat  ze  het   zo  leuk  vinden  dat  ze  meer  willen  leren.  Nu  hun  tijd  bij  Stage  Entertainment  er  op  zit,  kunnen  zij  moeilijk  een   alternatief  vinden  dat  net  zo  veelzijdig  en  uitdagend  is.       Een  mogelijkheid  creëren  voor  jeugd  om  deel  uit  te  maken  van  interessante  producties,  zorgt  er  kennelijk  voor   dat  kinderen  en  jongeren  (extra)  motivatie,  plezier  en  uitdaging  ervaren  in  hun  hobby,  zodat  ze  er  (op  latere   leeftijd)  mee  door  blijven  gaan  en  kansen  zien  er  hun  vak  van  te  maken.  “Toon-­‐  en  kijkmomenten  zijn   essentieel  in  het  leerproces  (Trebels,  1992).  Ze  motiveren  leerlingen  om  veel  te  oefenen  en  geven  aanleiding   tot  interactie  tussen  uitvoerders  en  toeschouwers”  (Leper  &  Van  Maele,  2008,  p  35).  In  ‘Jeugdcircus  in   Nederland.  Verslag  van  16  gesprekken  met  jeugdcircussen  in  opdracht  van  Kunstfactor’  (Dicke,  2009)  is  te  lezen   dat  het  maken  van  een  voorstelling  bij  een  jeugdcircus  altijd  een  wezenlijk  onderdeel  is  van  de  activiteiten.   Toch  motiveren  de  voorstellingen  deelnemers  bij  jeugdcircussen  niet  om  jarenlang  bij  het  jeugdcircus  te   blijven,  laat  staan  voor  een  kunstvakopleiding  circus  te  kiezen.  Hoewel  het  jeugdcircus  met  het  maken  van   voorstellingen  een  interessant  ‘instrument’  in  handen  heeft,  wordt  het  ogenschijnlijk  niet  ten  volle  benut.

  Foto:  LifeByDani  

 

 

9  

1.2  Onderzoeksvragen  &  -­‐opzet   Er  zijn  verschillende  initiatieven  genomen  om  getalenteerde  jeugd  een  uitdagende  leeromgeving  te  bieden,  via   welke  zij  de  weg  naar  een  kunstvakopleiding  kunnen  vinden.  Dit  heeft  tot  nu  toe  niet  geleid  tot  een  grote  groei   in  kwantiteit  en  kwaliteit  van  het  aantal  Nederlandse  studenten  op  de  kunstvakopleidingen  circus.  Waar  is   binnen  deze  initiatieven  nog  te  weinig  aandacht  voor?  Hoe  is  het  gesteld  met  de  ketenverbinding  circus?  Is  de   gehele  doorstroom  van  ‘beginner’  naar  ‘professional’  gedekt?       Er  is  uitgegaan  van  een  hypothese:  Hiaten  in  de  ketenverbinding  circus  belemmeren  talentontwikkeling.   Hoofdvraag:  Op  welke  wijze  kunnen  hiaten  in  de  ketenverbinding  circus  worden  aangepakt,  om   talentontwikkeling  te  kunnen  bevorderen?     Deelvragen:     1.  Hoe  ziet  de  ketenverbinding  circus  er  uit?   2.  Hoe  ziet  het  creatieproces  van  een  voorstelling  er  uit  bij  jeugdcircussen  in  Nederland?   3.  Welke  factoren  zijn  van  belang  in  een  creatieproces  om  talenontwikkeling  te  kunnen  stimuleren?   4.  Welke  competenties  dienen  leiders  van  creatieprocessen  bij  jeugdcircussen  te  beheersen?     Het  theoretisch  kader  wordt  uiteengezet  in  §1.3  van  hoofdstuk  1.  Centrale  begrippen  uit  de  vraagstelling   worden  gedefinieerd  en  relevante  theoretische  benaderingen  worden  benoemd  en  geduid.       In  §1.4  een  beschrijving  van  de  onderzoeksmethode  en  een  toelichting  op  het  doel  van  het  onderzoek.       In  hoofdstuk  2  wordt  deelvraag  1  Hoe  ziet  de  ketenverbinding  circus  er  uit?  beantwoord  met  behulp  van  ‘de   talentontwikkelingspiramide’,  een  piramidemodel  dat  structuur  geeft  aan  talentontwikkelingstrajecten  in  de   culturele  sector.  Aan  de  hand  van  deze  deelvraag  zullen  hiaten  in  de  ketenverbinding  worden  blootgelegd  en   kan  specifieker  worden  ingegaan  op  de  vraag  hoe  deze  tekortkomingen  kunnen  worden  aangepakt.       Na  een  analyse  van  de  ketenverbinding  wordt  gefocust  op  een  specifiek  onderdeel  binnen  die  keten:  de   jeugdcircussen  en  hun  potentieel.  Voortbordurend  op  de  bevindingen  in  hoofdstuk  2,  wordt  in  hoofdstuk  3   middels  de  uitwerking  van  (schriftelijke)  interviews  met  leiders  van  jeugdcircussen  en  een  afgenomen  enquête   onder  jeugdige  beoefenaars  van  circus  antwoord  gegeven  op  deelvraag  2:  Hoe  ziet  het  creatieproces  van  een   voorstelling  er  uit  bij  jeugdcircussen  in  Nederland?         Antwoorden  uit  de  (schriftelijke)  interviews  en  enquêtes  zullen  worden  afgezet  tegen  het  theoretisch  kader  bij   het  beantwoorden  van  deelvraag  3:  Welke  factoren  zijn  van  belang  in  een  creatieproces  om  talentontwikkeling   te  kunnen  stimuleren?    En    deelvraag  4:  Welke  competenties  dienen  leiders  van  creatieprocessen  bij   jeugdcircussen  te  beheersen?     De  onderzoeksresultaten  leiden  tot  de  conclusie,  discussie  en  aanbevelingen  in  hoofdstuk  4.

 

10  

1.3  Theoretisch  Kader   Om  het  onderzoek  in  te  bedden  in  bestaand  onderzoek,  is  een  theoretisch  kader  opgesteld  aan  de  hand  van   literatuurstudie.  In  dit  theoretisch  kader  worden  de  centrale  begrippen  uit  de  vraagstelling  gedefinieerd,  wordt   de  vraagstelling  nader  beschouwd  en  komen  relevante  theoretische  benaderingen  aan  bod.  Om  de  hoofdvraag   ‘Op  welke  wijze  kunnen  hiaten  in  de  ketenverbinding  circus  worden  aangepakt,  om  talentontwikkeling  te   kunnen  bevorderen?’  te  verhelderen  en  specificeren,  wordt  uitgebreid  aandacht  besteed  aan  de  begrippen   ‘circus’  in  §1.3.1,  ’talent  en  talentontwikkeling’  in  §1.3.2  en  ‘het  creëren  van  een  voorstelling’  §1.3.3.    Een   samenvattend  overzicht  wordt  weergegeven  in  §1.3.4.       Er  is  weinig  wetenschappelijke  literatuur  over  circus  beschikbaar.  Daarom  is  geprobeerd  een  koppeling  te   maken  met  theorieën  vanuit  de  onderwijspsychologie  over  het  ontwikkelen  van  talent.     De  voor  circus  meest  relevante  theoretische  benaderingen  kunnen  worden  gevonden     Ÿ  in  beleidsstukken  over  en  onderzoeken  naar  dans(onderwijs),  vanwege  de  gelijkenissen  in  fysieke        ontwikkeling,  omdat  de  opleidingsniveaus  gelijk  zijn  (HBO  Bachelor)  en  omdat  er  in  beide  vakgebieden  wordt        opgeleid  tot  uitvoerend  (podium)kunstenaar.     Ÿ  bij  sport,  vanwege  de  gelijkenissen  in  fysieke  ontwikkeling,  in  de  bronnen  van  het  Nationaal  Olympisch            Comité  en  de  Nederlandse  Sport  Federatie  (hierna  NOC*NSF).   Ÿ  in  de  kunsteducatie,  vanwege  de  gelijkenissen  met  het  belang  van  culturele  context,  concepten  leren          ontwikkelen  en  het  kunstenaarschap.       1.3.1  Circus   Thema  van  dit  onderzoek  is  talentontwikkeling  in  circus.  Circus  laat  zich  niet  makkelijk  definiëren.  Volgens  Prof.   Dr.  Henri  Schoenmakers  geldt  dat  voor  alle  podiumkunsten  en  is  dit  mede  te  wijten  aan  het  feit  dat  een   definitie  talig  is  en  de  podiumkunsten  deze  beperking  niet  kennen  (Schoenmakers,  1997,  p  33-­‐34).  Goudard,   Perrin  en  Boura  omschrijven  circus  als  een  moderne  kunst  waarbij  de  uitvoerder  fysieke  vaardigheden  en   lichamelijke  expressie  aanwendt  om  een  artistieke  prestatie  te  leveren  (Leper  &  van  Maele,  2001,  p  18).  “Circus   is  een  kunstdiscipline  met  een  perfecte  balans  tussen  fysieke  training  en  artistieke  ontwikkeling”  (Circus   Elleboog,  z.j.).  Deze  begripsbepaling  is  wat  abstract  en  niet  geheel  sluitend;  het  zou  zonder  het  noemen  van   specifieke  circusdisciplines  immers  ook  over  dans  of  fysiek  theater  kunnen  gaan.  Circus  onderscheidt  zich  door   de  aanwezige  risico’s:  Het  laten  vallen  van  het  jongleerobject,  het  misgrijpen  van  de  trapeze,  balans  verliezen   in  een  handstand  of  het  instorten  van  een  menselijke  piramide.  Een  artiest  kan  dit  risico  met  veel  training   beperken,  maar  het  blijft  in  zekere  mate  altijd  aanwezig.  “Er  is  ook  een  soort  sociologische  wortel:  Het  gaat  bij   circus  vaak  over  een  ‘freak’,  een  enkeling  die  zich  in  de  marge  van  de  samenleving  ophoudt,  omdat  hij  iets  doet   wat  vreemd,  afwijkend  of  gevaarlijk  is.  Naar  dat  individu  komt  de  gemeenschap  kijken”  (Coussens,  2015).     “The  contemporary  circus  has  everything  old:  flying,  falling,  grace,  risk,  sweat,  injury  and  beauty  as  well  as   moments  of  absolute  fear.  It  has  the  realness  of  life  meeting  death,  the  seconds  when  time  runs  slow,  and  it  

 

11  

still  has,  often,  if  not  always,  the  devil’s  virtuosity.  Most  of  all,  it  has  the  quality  of  what  you  least  expect”   (Crying  Out  Loud,  2014).       Over  het  ontstaan  van  het  circus  zoals  we  dat  nu  kennen,  bestaan  verschillende  theorieën.  Harm  van  der  Laan,   docent  circusgeschiedenis  bij  Codarts  Rotterdam,  verwijst  naar  rituelen:  “Het  circus  ontstond  eeuwen  geleden,   ongeveer  tegelijk  met  dans  en  theater.  Het  vindt  zijn  oorsprong  in  het  nadoen  van  dieren.  Circus  werd  overal   ter  wereld  beoefend:  China,  Egypte,  Europa.  Heel  veel  gemeenschappen  kenden  circus  of  op  zijn  minst   clownerie”  (van  der  Laan,  2014).  De  meeste  historici  verwijzen  echter  naar  de  eerste  show  van   hogeschoolrijder  Philip  Astley  in  1768,  die  grote  gelijkenissen  vertoonde  met  het  klassieke  circus  zoals  we  dat   nu  kennen.  Na  het  dienen  van  het  leger,  waar  Astley  vaardigheden  als  ruiter  ontwikkelde,  droomde  hij  van  het   openen  van  een  manege  waar  men  voltige  kon  leren.  Hij  wist  zijn  droom  te  verwezenlijken  en  opende  een   manage  nabij  Londen,  waar  hij  lessen  verzorgde  in  de  ochtenden  en  entertainment  in  de  middagen.  Naast   kunsten  te  paard  waren  er  ook  acrobaten,  koorddansers  en  jongleurs  te  zien.  Op  de  demonstraties  kwam  veel   publiek  af.  “Astley  ontdekte  dat  een  ronde  manege  met  een  diameter  van  13  meter  de  ideale  maat  is  om   centrifugale  kracht  te  creëren  zodat  de  ruiter  de  perfecte  balans  heeft  op  een  galopperend  paard”  (Groot   Nibbelink,  2005).  Daarmee  is  hij  de  grondlegger  van  de  piste  waarmee  men  het  circus  vaak  associeert.  Astley   zelf  noemde  zijn  demonstraties  overigens  geen  circus  maar  theater,  paardentheater  of  revuetheater.  De  naam   e

circus  duikt  past  ergens  in  de  18  eeuw  op.  “In  die  tijd  werd  er  in  Frankrijk  een  wet  aangenomen  waarin  werd   bepaald  dat  voorstellingen  waar  dieren  aan  te  pas  kwamen,  geen  theater  mochten  heten.  Toen  ging  men  op   zoek  naar  een  andere  aanduiding  en  vond  men  inspiratie  bij  het  Romeinse  circus”  (Groot  Nibbelink,  2005).   Sindsdien  heeft  het  circus  perioden  van  buitengewone  populariteit  en  perioden  van  verloochening  gekend.  Na   de  Tweede  Wereldoorlog  werd  een  bezoek  aan  het  circus  gebruikt  om  de  vrijheid  te  vieren,  maar  in  de  jaren  '60   van  de  vorige  eeuw  bereikte  het  circus  een  dieptepunt  dankzij  de  opkomst  van  de  televisie.  Terwijl  er  in  de   westerse  wereld  een  tijd  van  grote  veranderingen  aanbrak,  "een  tijd  waar  een  jonge,  naoorlogse  generatie   vecht  voor  gelijkheid  voor  vrouwen,  meer  rechten  voor  studenten,  seksuele  vrijheid,  de  vrijheid  om  lang  haar  te   hebben  en  te  luisteren  naar  popmuziek.  Het  is  het  tijdperk  van  de  idealen,  protesten  en  participatie"  (van  der   Laan,  2013),  ontkiemde  ook  in  het  circus  een  (r)evolutie.  In  de  jaren  ’70  ontstond  in  Frankrijk  het  circus  met  een   thema,  waarin  meer  aandacht  is  voor  karakter  en  verhaal  ontwikkeling,  het  gebruik  van  licht  en  design  en  het   e

algehele  esthetische  effect.  Vanaf  halverwege  de  jaren  '90  van  de  20  eeuw  worden  binnen  het  circus   verschillende  stromingen  benoemd:       Klassiek  circus   Een  opeenvolging  van  nummers,  die  elk  circa  7  minuten  duren  en  worden  aan-­‐  en  afgekondigd  door   een  spreekstalmeester.  Deze  nummers  kennen  elk  hun  eigen  spanningsboog.  Circustechnieken  als   acrobatiek,  éénwielfietsen,  jongleren,  leeuwen  temmen,  paardendressuur  en  trapezewerk  staan   centraal.  De  nummers  zijn  stuk  voor  stuk,  afzonderlijk  van  elkaar,  gecreëerd  door  een  circusfamilie,  de   artiest  zelf  en/of  een  regisseur.  De  artiesten  verbazen  en  imponeren  het  publiek  met  de  kunsten  die  zij  

 

12  

(en  hun  dieren)  beheersen  (Pijlman,  2014,  p  7).  Er  wordt,  net  als  in  klassiek  ballet,  gebruik  gemaakt   van  een  vast  repertoire.       Cirque  Nouveau   Een  aaneenschakeling  van  nummers  in  een  piste  of  op  een  rond  toneel,  met  een  overkoepelend   thema.  Ontstaan  vanuit  de  behoefte  om  circus  te  maken  dat  dichter  bij  het  publiek  staat.  Vaak  zonder   dieren  en  met  moderne  technieken  en/of  vormgeving,  bijvoorbeeld  het  gebruik  van  motoren  in  plaats   van  paarden  en  het  dragen  van  modieuze  kleding  in  plaats  van  theatrale  kostuums.  Er  is  een   (eind)regisseur  verantwoordelijk  voor  het  eindproduct.       Cirque  Contemporain      

Circustechnieken  worden  gebruikt  als  middel  om  een  verhaal  te  vertellen  of  om  een  bood-­‐  

   

schap  over  te  dragen.  Voorstellingen  kennen  een  meer  karakter-­‐gedreven  aanpak  en  een      

   

theatrale  spanningsboog.  De  voorstelling  wordt  gecreëerd  door  een  collectief.  Vaak  is  er  een    

   

(eind)regisseur  betrokken  bij  het  proces.  In  sommige  gevallen  tevens  een  dramaturg.  Er  wordt    

   

veelal  gebruik  gemaakt  van  een  beperkt  aantal  circusdisciplines,  bijvoorbeeld  enkel  

   

acrobatiek  of  enkel  jongleren.  

  Circus;  een  synthese  van  kunst  en  sport   Bij  het  definiëren  van  het  begrip  circus  werden  al  parallellen  met  dans  geduid.  Dans  is,  net  als  circus,  een   kunstdiscipline  waarin  een  fysieke  vaardigheid  wordt  aangewend  om  een  artistieke  prestatie  te  leveren.  Of   men  moet  spreken  van  een  kunstvorm  of  van  sport,  is  voor  zowel  circus  als  dans  geen  onbekende  vraag.   “Dansers  performen  als  kunstenaar,  dus  hun  uitvoering  is  echt  kunst.  Maar  degenen  die  hen  begeleiden  en  op   medisch  gebied  om  hen  heen  staan,  zien  dans  echt  als  topsport:  Met  een  zo  goed  mogelijk  fysiek  optimaal   willen  presteren”  (Geurts,  z.j.).  Die  benadering  wordt  onderschreven  in  een  artikel  van  Prof.  Dr.  Lankhorst,  dat   in  1990  gepubliceerd  werd  in  het  Nederlands  Tijdschrift  voor  Geneeskunde:     “Zowel  ballet  als  moderne  dans  vormt  een  combinatie  van  topsport  en  kunstbeoefening  op  hoog  niveau.  Men   kan  dansen  zien  als  topsport  in  de  zin  van  een  lichamelijke  bezigheid  op  het  hoogste  niveau  waarbij  conditie  en   vaardigheid  vereist  zijn,  respectievelijk  bevorderd  worden.  In  slechts  weinig  sporten  wordt  op  zoveel   vaardigheden  een  beroep  gedaan  als  in  ballet  en  moderne  dans.  Daarnaast  is  dans  een  vorm  van  kunst.  Kunst  is   ‘het  vermogen  om  dat  wat  in  geest  of  gemoed  leeft  of  daarin  gewekt  is  tot  uiting  of  voorstelling  te  brengen  op    

een  wijze  die  schoonheidsontroering  kan  veroorzaken’. Hierin  onderscheidt  de  dans  zich  van  topsport,  hoewel   velen  het  ermee  eens  zullen  zijn  dat  bepaalde  vormen  van  topsport  een  genot  zijn  om  naar  te  kijken;  maar   behendigheid  en  krachtsinspanning  staan  bij  sport  voorop  en  niet  de  gemoedsuitingen.  Men  kan  dansen  zien   als  een  synthese  van  kunst  en  sport,  een  kunstvorm  waarbij  het  lichaam  het  instrument  van  het  uiten  is.  (…)  In   hun  streven  naar  een  maximale  expressie  pogen  dansers  hun  fysiologische  grenzen  te  bereiken”  (Lankhorst,   1990,  p  134).  Ook  circusartiesten  pogen,  misschien  nog  wel  meer  dan  dansers  omdat  risico  een  wezenlijk   onderdeel  van  het  circus  is,  hun  fysiologische  grenzen  te  bereiken  in  hun  streven  naar  een  maximale  expressie.  

 

13  

“Alles  in  het  circus  heeft  met  je  eigen  lichaam  te  maken  –  als  je  naar  beneden  valt  van  de  trapeze  dan  ben  jij   dood,  niet  iemand  anders”  (Coussens,  2015).     Onafhankelijk  van  het  niveau  waarop  het  wordt  beoefend,  is  circus  een  lichamelijke  bezigheid  waarbij  conditie   en  vaardigheid  vereist  zijn,  respectievelijk  bevorderd  worden.  “Zacharias  plaatst  circuskunsten  binnen  de   sportpedagogiek  onder  ‘alternatieve  bewegingsvormen’,  waarbij  bewegingsgeoriënteerde  elementen   (lichaamsbeheersing  en  bewegingstechniek)  de  basis  vormen”  (Leper  &  Van  Maele,  2001,  p  18).  In  2009   publiceerde  de  FEDEC  ‘Miroir  project  part  2  –  Anylisis  of  key  skills  of  young  professional  circus  artists’;  de   resultaten  van  een  enquête  afgenomen  onder  jonge,  professionele  circusartiesten,  verschillende  (klassieke)   circussen  en  circusgezelschappen.  Het  beheersen  van  de  fysieke  aspecten,  waaronder  het  kunnen  uitvoeren   van  een  veilige  en  verantwoorde  training  en  het  volgen  van  een  gepast  dieet,  wordt  genoemd  als  één  van  de   kerncompetenties  van  een  circusartiest  (Herman,  2009,  p  26).  Dit  is  van  belang  om  optimaal  te  kunnen   presteren  en  blessures  te  voorkomen.  Een  beoefenaar  van  circus  moet  de  kracht  en  conditie  hebben  om  trucs   te  kunnen  beheersen  en  uiting  te  kunnen  geven  aan  het  concept.  Vergelijk  het  met  een  illustrator:  als  een   illustrator  niet  kan  tekenen,  krijgt  hij  zijn  verbeelding  nooit  op  papier  zoals  hij  het  in  zijn  hoofd  heeft.     Er  bestaat  een  bewegingsverwantschap  tussen  een  groot  aantal  circus-­‐  en  sportdisciplines.  Uit  een  vergelijking   van  de  naslagwerken  ‘Turnen  in  de  basisvorming  (Bakker,  1998),  ‘Turnen  in  beeld’  (Berg  van  den,  2007)  en  de   ‘Basic  Circus  Arts  Instruction  Manuals’  van  de  Fédération  Européenne  des  Écoles  de  Cirque  (FEDEC),  blijkt  dat   de  acrobatische  specialisaties  binnen  het  circus  in  uitvoering  en  trainingsmethoden  sterke  overeenkomsten   vertonen  met  gymnastische  vormen  van  sport.  “Bij  gymnastiek  daarentegen  zijn  door  het  competitieve  aspect   (regels,  puntentelling,  opdeling,  in  afgebakende  disciplines)  de  codes  meer  uitgesproken”  (Leper  &  van  Maele,   2001,  p  18).       Circus  is  een  synthese  tussen  kunst  en  sport.  Met  een  toenemend  belang  van  artisticiteit,  kan  circus  steeds   beter  worden  gedefinieerd  als  kunstvorm.  Niet  het  fysieke  maar  het  artistieke  aspect  vormt  de  essentie  vormt   van  de  activiteit.  Het  onderbrengen  van  circusopleidingen  bij  hogescholen  voor  kunsten,  het  verstrekken  van   subsidies  uit  het  kunst-­‐  en  cultuurbudget  voor  het  maken  van  voorstellingen  en  het  programmeren  van  circus  in   theaters  dragen  daar  aan  bij.  Artiesten  zetten  circustechnieken  in  als  middel  om  zich  te  uiten  en  iets  te  delen   met  het  publiek.  Daarmee  ontstijgt  circus  ‘de  freakshow’  en  kan  het  meer  opleveren  dan  enkel  bewondering.   “Want  dat  gevoel  van  bewondering  is  vluchtig.  Die  bewonderende  waardering  blijft  esthetisch,  en  daarmee   bouwt  de  artiest  geen  (persoonlijke)  band  met  het  publiek  op”  (Vonk,  2014,  p  5).  Circusartiesten  en  -­‐makers   verwerken  menselijke  of  maatschappelijke  problematiek  in  de  producties.  Een  voorbeeld  hiervan  is  ‘Stop   Breaking  My  Balls’  van  Sean  Gandini  en  Kati  Ylä-­‐Hokkala,  een  liefdesduet  in  jongleerpatronen.  De  liefde  en  de   relatie  komen  tot  uitdrukking  in  de  manier  waarop  zij  ballen  delen,  doorgeven  en  in  elkaars  handen  laten  vallen.   Liefde  is  een  universeel  thema,  herkenbaar  voor  toeschouwers.  “De  kunstenaar  staat  niet  meer  tegenover  de   samenleving,  of  die  distantieert  zich  van  de  samenleving,  dat  zou  zijn  autonomie  zijn,  maar  die  gaat  zijn   autonomie  ontwikkelen  ín  die  inbedding  in  de  samenleving”  (Oosterling,  2013).    

 

14  

 

 Foto:  Megin  Zondervan  

  Circus  als  methodiek   Het  circus  en  de  samenleving  worden  ook  op  een  ander  front  in  één  adem  genoemd.  Een  scan  van  databanken   met  onderzoeksgegevens  levert  een  aantal  onderzoeken  naar  sociaal  circus  op.  Sociaal  circus  staat  voor  het   inzetten  van  circus  als  werkvorm  om  tot  sociale  groei  en  ontwikkeling  te  komen.  In  de  onderzoeken  wordt   aangetoond  dat  circus  een  interessant  middel  is  om  persoonlijke  groei  te  realiseren.  Het  jeugdcircus  vindt  hierin   zijn  oorsprong:  “Eind  1949  richtte  Ida  Last  in  dienst  van  het  steunfonds  Pro  Juventute  een  clubhuis  voor  de   Amsterdamse  straatjeugd  op.  Na  korte  tijd  kwam  hier  Kindercircus  Elleboog  uit  voort.  Ida  Last  ging  uit  van  de   mogelijkheden,  de  eigen  inbreng  en  het  verantwoordelijkheidsbesef  van  de  kinderen”  (Schenkeveld,  2014).   Decennia  later  wordt  dit  gedachtegoed  nog  steeds  gehanteerd.  De  Nederlandse  jeugdcircussen  zijn  stellig  in   het  benadrukken  dat  het  bij  hen  niet  om  de  circustechniek  of  een  artistiek  eindproduct  gaat.  “Circus  als   middel!  Andere  waarden  worden  niet  ontkend,  maar  circusbeoefening  als  middel  voor  ontwikkeling  staat   centraal.  (…)  Het  benadrukken  ervan  zorgt  er  voor  dat  de  jeugdcircussen  niet  altijd  als  kunstorganisatie  gezien   worden”  (Dicke,  2009,  p  10  &  16).  Voorbereiden  op  een  kunstvakopleiding  circus  behoort  dan  ook  niet  tot  de   doelstellingen.       Uit  ‘Circus  op  school’:     “Balanceren  op  je  handen,  fietsen  op  een  fiets  met  één  wiel,  jezelf  presenteren  aan  het  publiek,  dat  doe  je  niet   zomaar  even.  Daar  gaat  een  proces  van  'vallen  en  opstaan'  aan  vooraf.  Een  proces  dat  gepaard  gaat  met   gevoelens  van  frustratie  -­‐dat  lukt  me  nooit-­‐,  soms  angst  -­‐oei  wat  hoog-­‐  en  de  kick  van  de  overwinning  op  jezelf  -­‐ kijk,  het  lukt!-­‐.  Stap  voor  stap  steeds  een  beetje  verder  komen  en  aangesproken  worden  op  wat  je  kunt,  het  

 

15  

zelfvertrouwen  groeit.  Elke  jongere  krijgt  waardering,  schouderklopjes  en  applaus,  elke  jongere  voor  zijn  eigen   prestatie.  De  jongeren  kiezen  zelf  welke  uitdaging  ze  willen  aangaan  en  worden  aangespoord  elkaar  te   inspireren.  Moed  om  het  te  proberen  en  de  moed  om  het  te  laten  zien  aan  elkaar  of  aan  het  publiek  wordt   beloond  met  applaus.  En  dat  geeft  weer  nieuwe  moed,  motiveert  om  door  te  gaan,  grenzen  te  verleggen  en  een   nieuwe  uitdaging  aan  te  gaan.  Circus  moedigt  motivatie,  doorzettingsvermogen,  zelfvertrouwen  en   zelfwaardering  aan  en  geeft  plezier”  (Leper  &  van  Maele,  2001,  p  43).       Bovenstaande  anekdote  is  illustratief  voor  het  grijze  gebied  tussen  circus  als  middel  en  circus  als  doel.  Er  blijkt   niet  uit  de  tekst  of  circus  hier  het  middel  of  het  doel  betreft.  Wel  wordt  duidelijk  dat  de  jongeren  persoonlijke   groei  ontlenen  aan  het  beoefenen  van  circus.  Om  dat  te  realiseren  kan  circus  dus  ook  het  doel  op  zich  zijn.   1.3.2  Talent  en  talentontwikkeling   Talentontwikkeling  in  de  kunsten  verloopt  in  grote  lijnen  via  twee  ketens:  de  onderwijsketen  en  de  keten  van   (amateur)kunstbeoefening  in  de  vrijetijd.  Sommige  talenten  ontwikkelen  zich  volledig  buiten  de   onderwijsketen  om.  Ook  ontwikkelen  sommige  jongeren  hun  talenten  uitsluitend  in  het  onderwijssysteem.   Maar  in  verreweg  de  meeste  gevallen  gaat  het  om  een  wisselwerking  tussen  beide  ketens  (van  Eijck,  Windhorst   &  van  der  Zant,  2014,  p  8).  Om  de  ketens  op  elkaar  af  te  kunnen  stemmen,  is  het  belangrijk  om  te  weten  dat   competentiegericht  onderwijs  momenteel  de  meest  gangbare  onderwijsfilosofie  is.  Iemand  is  competent  als  hij   in  staat  is  om  op  basis  van  kennis,  vaardigheden  en  houdingen  keuzes  te  maken  uit  zijn  ‘handelingsrepertoire’   die  tot  resultaat  hebben  dat  de  probleemstellingen  die  zich  in  de  verschillende  beroepscontexten  aan  hem   voordoen  adequaat  worden  aangepakt,  conform  zijn  rol  en  verantwoordelijkheid.  “Wezenlijk  voor  de   benadering  die  het  Sectoraal  Adviescollege  Kunstonderwijs  gekozen  heeft,  is  dat  competenties  geformuleerd   zijn  als  vermogens:  creërend  vermogen,  vermogen  tot  samenwerking  en  dergelijke.  De  student  ontwikkelt  zijn   vermogens.  Daarbinnen  zijn  allerlei  uitingsvormen  en  ontwikkelingsniveaus  mogelijk,  die  duidelijk  worden  uit   het  gedrag  dat  de  student  vertoont”  (Oosterhuis  &  Oostwoud  Wijdenes,  2004,  p  26).  “Gedrag  is  daarmee  een   indicator  voor  de  aanwezigheid  van  een  bepaalde  competentie  op  een  bepaald  ontwikkelingsniveau”   (Oosterhuis  &  Oostwoud  Wijdenes,  2004,  p  26).  Het  benoemen  van  specifieke  competenties  en   gedragsindicatoren  helpt  talent  te  duiden.       De  vraag  hoe  talent  in  circus  ontwikkeld  kan  worden,  kan  niet  worden  beantwoord  zonder  een   operationalisatie  van  het  begrip  talent.  “Talent  is  een  complex  begrip,  waarbij  individuele  begaafdheids-­‐ factoren,  niet-­‐cognitieve  persoonlijkheidskenmerken  en  omgevingskenmerken  onderling  in  wisselwerking  zijn”   (Sligte,  2012).       Talent:  Oefening  baart  kunst   In  toonaangevende  boeken  over  talentontwikkeling  zoals  ‘The  talent  code’  (2009)  van  Daniel  Coyle  en   ‘Developing  Talent  in  Young  People’  (1985)  door  Dr.  Benjamin  Bloom,  wordt  ingegaan  op  de  vraag  of  talent   vooral  een  kwestie  is  van  ‘nature’  (natuurlijke  aanleg)  of  van  ‘nurture’  (iets  wat  geleerd  kan  worden).  

 

16  

Educatiepsycholoog  Bloom  leidde  een  team  dat  een  groot  onderzoek  deed  naar  de  ontwikkeling  van   uitzonderlijke  talenten  in  zes  werkvelden:  Concertpianisten,  beeldhouwers,  Olympische  zwemmers,   toptennissers,  wiskundige  onderzoekers  en  neurologen.  Uit  elk  veld  namen  ongeveer  20  als  ‘uitzonderlijk   talent’  aangemerkte  personen  deel  aan  de  studie.  Deze  personen  werden  geïnterviewd,  en  vervolgens  ook  hun   ouders  en  sommige  van  hun  coaches  en  docenten.  De  onderzoekers  keken  naar  overeenkomsten  binnen  elk   veld  en  tussen  de  velden  onderling  en  ontdekten  parallellen  en  patronen:  Om  de  top  te  bereiken,  had  men   jaren  achtereen  dagelijks  urenlang  op  efficiënte  wijze  moeten  oefenen.  Dit  wordt  onderschreven  door  de   ouders  van  de  participanten:  “The  child  ‘who  made  it’  was  not  always  the  one  who  was  considered  the  most   ‘talented’.  Many  parents  described  another  one  of  their  children  as  having  more  ‘natural  ability’.  The   characteristics  that  distinguished  the  high  achiever  in  the  field  from  his  or  her  siblings,  most  parents  said,  was  a   willingness  to  work  and  a  desire  to  excel”  (Bloom,  1985,  p  473).   Professor  in  de  psychologie  K.  Anders  Ericsson,  een  pionier  op  het  gebied  van  ‘deliberate  practice’  ofwel   ‘doelbewuste  oefening’,  toont  eveneens  aan  dat  er  een  gebrek  aan  bewijs  is  voor  de  hypothese  dat  vooral   natuurlijke  aanleg  ten  grondslag  ligt  aan  topfunctioneren.  In  ‘The  road  to  excellence:  the  acquisition  of  expert   performance  in  the  arts  and  sciences,  sports,  and  games’  (Ericsson  e.a.,  1993),  wijst  Ericsson  er  op  dat  de  beste   violisten  van  het  conservatorium  in  Berlijn  op  hun  twintigste  circa  10.000  oefenuren  hadden  volbracht.  Deze   oefenuren  moeten  gepaard  gaan  met  duidelijke  leerdoelen,  de  oefentaken  moeten  aansluiten  op  het  niveau   van  de  lerende,  er  moet  een  mogelijkheid  zijn  voor  herhaling,  dat  fouten  gemaakt  en  gecorrigeerd  worden  en   dat  er  sprake  is  van  goede  feedback.  “Opmerkelijk  was  dat  Ericsson  en  zijn  onderzoeksteam  geen  enkel  bewijs   vonden  voor  de  zogenaamde  ‘naturals’:  musici  die  met  veel  talent  maar  weinig  oefentijd  de  top  hadden   bereikt.  Ook  het  tegenovergestelde  bleek  waar;  ze  vonden  geen  voorbeelden  van  violisten  die  er  dezelfde  tijd   in  hadden  gestoken  als  hun  collega’s,  maar  die  de  top  niet  hadden  bereikt”  (Windhorst  &  van  der  Zant,  2010,  p   28).  In  studies  en  beleidsstukken  wordt  ‘de  10.000  uur  van  Ericsson’  regelmatig  aangehaald.  Om  aan  deze   hoeveelheid  oefenuren  te  komen,  moet  men  al  jong  met  het  vak  beginnen.  “De  onderwijsraad  benadrukte  dat   zeer  vroege  herkenning  en  ontwikkeling  van  talenten,  zeker  bij  dans,  noodzakelijk  is  om  deze  tot  volle  wasdom   te  laten  komen”  (Windhorst  &  van  der  Zant,  2010,  p  14).       Aansluitend  hierop  kan  worden  vastgesteld  dat  daar  waar  in  dit  document  het  begrip  talent  wordt  gehanteerd,   wordt  gesproken  over  kinderen  en  jongeren  met  een  passie  voor  circus,  die  de  potentie  hebben  om  binnen  een   x  aantal  jaren  toegelaten  te  worden  tot  een  kunstvakopleiding  circus.  De  mate  waarin  deze  potentie   ontwikkeld  is  hangt  af  van  1)  de  persoonlijkheid  en  drijfveren  van  het  talent,  2)  snelheid  waarmee  het  talent   leert  en  3)  de  mogelijkheden  die  het  talent  heeft  (gehad)  om  zich  te  bekwamen  in  de  toelatingseisen  van  een   kunstvakopleiding  circus.     Windhorst  &  van  der  Zant  concluderen  na  een  analyse  van  verschillende  onderzoekspublicaties  over   talentontwikkeling  dat  ‘de  laatste  tijd’  vooral  het  belang  van  ‘nurture’  in  relatie  tot  talentontwikkeling  wordt   benadrukt.  De  theorie  dat  talent  niet  zozeer  stoelt  op  natuurlijke  aanleg  maar  op  de  motivatie  van  individuele  

 

17  

personen,  de  oefenuren  en  de  wijze  waarop  geoefend  wordt,  is  zeer  relevant  voor  een  educatief  onderzoek  en   het  ontwikkelen  van  een  kunsteducatief  product.       Talent  in  beweging  krijgen   Gezien  het  belang  van  motivatie  in  talentontwikkeling,  is  literatuur  met  betrekking  tot  motivatie  bestudeerd.   De  term  ‘motivatie’  is  afgeleid  van  het  Latijnse  werkwoord  ‘movere’,  dat  ‘bewegen’  betekent.   Motivatietheorieën  proberen  vragen  te  beantwoorden  over  wat  mensen  in  beweging  krijgt  en  richting  welke   activiteiten  of  taken.  Het  belang  van  de  motivatie  van  studenten  is  in  psychologische  en  pedagogische   onderzoeken  door  de  jaren  heen  verschoven  van  bijkomstigheid  naar  het  centrum  van  de  aandacht  (Pintrich,   2003,  p  667).  Een  theorie  die  regelmatig  terugkeert  in  motivatieonderzoek  met  betrekking  tot  onderwijs,  is  de   zelfbeschikkingstheorie  (of  zelfdeterminatietheorie)  van  de  Amerikaanse  psychologen  Edward  L.  Deci  en   Richard  M.  Ryan.  De  kern  van  de  theorie  wordt  gevormd  door  de  stelling  dat  er  naast  fysiologische  behoeften,   drie  natuurlijke  psychologische  basisbehoeften  zijn  die,  indien  deze  bevredigd  worden,  een  optimale   functionering  en  groei  van  een  persoon  toestaan.  Deze  basisbehoeften  zijn  ‘competentie’,  ‘(relationele  of   sociale)  verbondenheid’  en  ‘autonomie’  (Ryan  &  Deci,  2000).  De  behoefte  aan  competentie  verwijst  naar  de   wens  om  vaardig  te  zijn.  De  behoefte  aan  autonomie  weerspiegelt  een  verlangen  om  controle  te  hebben  of   zich    autonoom  te  voelen  over  het  eigen  gedrag.  De  behoefte  aan  verbondenheid  weerspiegelt  het  verlangen   bij  anderen  te  willen  horen.  Er  wordt  verondersteld  dat  deze  behoeften  aangeboren  zijn  en  gelden  voor  alle   mensen  in  alle  culturen  en  passen  in  alle  situaties  (Pintrich,  2003,  p  670).  Andere  onderzoeken  onderschrijven   deze  theorie,  door  te  stellen  dat  het  motiverend  werkt  wanneer  men  het  gevoel  heeft  invloed  uit  te  kunnen   oefenen  (controle-­‐perceptie)  en  dat  als  men  verwacht  iets  goed  te  doen,  men  ook  beter  zijn  best  doet  en   presteert  (competentie-­‐perceptie).  Concrete  doelen  en  hogere  niveaus  van  interesse  en  intrinsieke  motivatie   dragen  ook  bij  aan  motivatie  (Pintrich,  2003,  p  671  -­‐  674).       Door  het  toepassen  van  de  theorie  dat  talent  geen  kwestie  is  van  enkel  aanleg,  maar  oefening  vereist  om   ontwikkeld  te  worden,  ontstaat  de  mogelijkheid  concrete  vragen  te  stellen  over  de  motivatie  van  (jeugdige)   circusbeoefenaars  en  of  er  überhaupt  voldoende  gelegenheid  is  om  te  oefenen  op  competenties.  Daarnaast   kan  worden  bekeken  of  dat  wat  er  momenteel  wordt  aangeboden  op  het  gebied  van  circusbeoefening  aansluit   op  de  zelfbeschikkingstheorie.     De  talentontwikkelingspiramide   Karin  Hoogeveen,  senior-­‐onderzoeker  bij  Sardes,  stelde  na  een  literatuurstudie  vast  dat  het  culturele  veld  geen   eenduidige  betekenis  van  talentontwikkeling  hanteert:  “De  betekenis  ervan  wisselt  nogal  eens.  Sommigen   hebben  het  over  brede  talentontwikkeling,  anderen  hebben  het  over  het  scouten  en  ontwikkelen  van  toptalent   (…)  Vooralsnog  lijkt  de  culturele  sector  -­‐met  de  minister-­‐  in  Nederland  te  hinken  op  twee  gedachten:  die  van   het  nastreven  van  professioneel  kunstenaarschap  en  die  van  de  persoonlijke  ontplooiing”  (Hoogeveen,  2010,  p   2).  Omdat  talent  is  gedefinieerd  als  potentieel  kandidaat  voor  een  kunstvakopleiding  circus,  ligt  het  voor  de   hand  dat  nader  wordt  onderzocht  welke  factoren  van  belang  zijn  bij  het  ontwikkeling  van  toptalent  en  hoe  men  

 

18  

daar  vorm  aan  kan  geven.  Dit  wil  niet  zeggen  dat  deelnemers  die  (aanvankelijk)  niet  ambiëren  te  excelleren   zullen  worden  uitgesloten.  Ieder  individu  heeft  er  immers  baat  bij  het  beste  uit  zichzelf  te  halen.     Talentontwikkeling  voltrekt  zich  per  discipline  op  een  andere  wijze,  maar  er  zijn  sterke  overeenkomsten  in  de   opbouw  van  talentontwikkelingstrajecten.  Talentontwikkelingstrajecten  krijgen  structuur  door  ze  op  te  delen  in   opeenvolgende  niveaus  (zie  figuur  1  De  talentontwikkelingspiramide):      

1.  Ontkieming    

   

2.  Verkenning    

   

3.  Verdieping    

   

4.  Professionalisering    

Ontkieming  is  de  eerste  kennismaking  met  sport,  kunst  of  een  specifieke  discipline.  Tijdens  de  verkenning  heeft   men  gekozen  meerdere  aspecten  van  de  discipline  te  willen  ontdekken  en  leren  beheersen.  Talenten  met  of   zonder  ambitie  een  professionele  carrière  in  het  desbetreffende  vakgebied,  kunnen  zich  daarna  verdiepen  en   eventueel  meer  specialiseren.  Tot  slot  is  het  mogelijk  om  een  opleiding  te  volgen  tot  professional  en/of  als   professional  aan  de  slag  te  gaan.    

  Figuur 1: Van der Geest en Sprengers (2007). De talentontwikkelingspiramide

  “Een  strategie  voor  talentontwikkeling  kan  alleen  succesvol  zijn  als  het  integraal  deel  uitmaakt  van  de  totale   bedrijfsstrategie.  Ook  is  het  essentieel  dat  de  diverse  instrumenten  voor  talentontwikkeling  in  samenhang  

 

19  

worden  ingezet,  wil  talentontwikkeling  daadwerkelijk  succesvol  zijn.  (…)  Bovendien  blijken  loopbanen  van   talenten  zich  niet  lineair  te  hoeven  ontwikkelen;  het  gaat  eerder  om  een  geheel  van  diverse  mobiliteitsvormen,   waarbij  zowel  horizontale  als  verticale  stappen  worden  gezet”  (Windhorst  &  van  der  Zant,  2010,  p  12).  Als  deze   theorie  wordt  toegepast  op  de  circussector,  zou  dat  betekenen  dat  een  strategie  voor  talentontwikkeling   binnen  de  gehele  circussector  aanwezig  zou  moeten  zijn.  Daarom  wordt  in  dit  onderzoek  nader  bestudeerd   welk  aanbod  er  is  op  diverse  niveaus  van  de  talentontwikkelingspiramide  en  of  er  een  doorlopende  leerlijn  is   ontwikkeld.       Systematiek  met  doorgroeimogelijkheden     Omdat  circus  veel  fysieke  aspecten  kent,  is  gezocht  naar  relevante  theoretische  benaderingen  met  betrekking   tot  talentontwikkeling  in  sport.  Daaruit  is  gebleken  dat  talentontwikkeling  in  de  wereld  van  de  (top)sport  een   tot  in  detail  uitgewerkt  begrip  is.  Sportkoepel  NOC*NSF  maakt  gebruik  van  Meerjaren  Opleidingsplannen.  “Om   de  ontwikkeling  van  deze  plannen  te  begeleiden,  heeft  NOC*NSF  zich  aangesloten  bij  een  internationaal   netwerk  van  experts  welke  zich  bezig  houden  met  talentontwikkeling  in  een  brede  context.  Dat  wil  zeggen  dat   de  systematiek  bedoeld  is  voor  alle  sporttakken  en  niet  alleen  voor  het  opleiden  van  talenten  tot  topsporters   maar  voor  een  bredere  sportieve  opleiding  en  het  levenslang  plezier  beleven  aan  sportbeoefening”  (LTAD  NL;   z.j.  p  1).  De  systematiek  stelt  individuen  die  zich  willen  en  kunnen  ontwikkelen  echter  wel  in  staat  om  vanaf  een   bepaald  moment  te  ontwikkelen  tot  topsporter,  net  zoals  het  onderwijssysteem  individuen  aan  de  hand  van   verworven  competenties  in  staat  stelt  een  bepaalde  vervolgopleiding  te  volgen,  ongeacht  de  wens  dit  te  doen   vanaf  het  begin  aanwezig  is  geweest.       Het  NOC*NSF  hanteert  tien  basisprincipes  voor  talentontwikkeling,  waaronder  de  10  jaar  regel,  fysiek   alfabetisme  (competenties  op  het  gebied  van  fundamentele  bewegingsvaardigheden  en  sporttechnische   vaardigheden),  specialisatie,  trainbaarheid,  fysieke,  mentale,  cognitieve  en  emotionele  ontwikkeling  en   continue  verbetering.  Aan  deze  basisprincipes  zijn  wetenschappelijke  onderzoeken  met  betrekking  tot  de   fysieke  ontwikkeling  van  het  menselijk  lichaam  en  brein  verbonden.       In  het  Long-­‐Term  Athlete  Development  model  dat  door  NOC*NSF  gebruikt  wordt,  zijn  parallellen  te  vinden  met   ‘De  talentontwikkelingspiramide’  uit  §1.3.1,  zie  figuur  2  (pagina  20):  Het  ‘Long  Term  Athlete  Development’   model  van  I.  Balyi.  De  ontkieming  (niveau  1)  vindt  plaats  door  middel  van  spel.  Verkenning  (niveau  2)  komt   overeen  met  oriëntatie  en  het  leren  trainen.  De  verdieping  (niveau  3)  is  verdeeld  in  twee  fases:  Trainen  voor   omvang  en  trainen  voor  een  hoog  niveau.  De  professionalisering  (niveau  4)  vindt  plaats  door  te  trainen  om  te   winnen.  Om  landelijk  op  een  transparante  en  uniforme  manier  de  groep  van  meest  talentvolle  sporters  en  hun   doorstroom  in  beeld  te  brengen,  heeft  NOC*NSF  in  2007  talentprofielen  geïntroduceerd.  “Bij  het  opstellen  van   een  talentprofiel  wordt  ervan  uitgegaan  dat  de  criteria  in  het  profiel  zijn  afgeleid  van  het  Meerjaren   Opleidingsplan  van  de  sportbond.  In  dit  plan  staan  de  richtlijnen  voor  de  opleiding  van  talenten  in  de   verschillende  opleidingsfasen  /  leeftijdsgroepen  

 

20  

Figuur 2: NOC*NSF 2009. Meerjaren opleidingsplan. Model I. Balyi, Canada.

  De  richtlijnen  zijn  afgeleid  van  een  internationale  vergelijking  en  geven  een  loopbaanontwikkeling  weer  welke   een  reëel  uitzicht  biedt  op  de  mondiale  top  8  bij  de  senioren  (volwassenen).  Daarmee  moet  de  doelgroep  aan  3   (sets  van)  criteria  voldoen.      

 

21  

1.

Zij  behoren  tot  de  leeftijdsgroep  waarbij  talenten  als  zodanig  zijn  herkend  op  basis  van  een  reële   inschatting  van  het  te  bereiken  prestatieniveau  bij  de  senioren.    

2.

Zij  tonen  een  prestatieniveau  dat  gerelateerd  aan  hun  leeftijd  en  trainingsprogramma  uitzicht  biedt  op   ontwikkeling  richting  internationale  top.  

3.

Zij  volgen  een  trainings-­‐  en  wedstrijdprogramma  onder  regie  van  de  sportbond  en  met  passende   begeleiding,  dat  voldoet  aan  de  internationale  norm  voor  de  betreffende  leeftijd  in  de  betreffende  tak   van  sport  en  dat  in  het  recente  verleden  aantoonbaar  tot  aansluiting  op  het  internationale  niveau   heeft  geleid”  (NOC*NSF,  2009).  

  De  wetenschappelijk  ondersteunde  ‘Long  Term  Athlete  Development’  benadering,  het  kaderen  van   verschillende  ontwikkelingsfasen  en  het  benoemen  van  de  competenties  van  talenten  kunnen  interessant  zijn   voor  talentontwikkeling  in  circus.       Meer  dan  het  talent     Andere  lessen  die  de  culturele  sector  kan  leren  van  het  talentontwikkelingsbeleid  in  de  (top)sport,  worden   door  Agnes  Elling  beschreven  in  het  artikel  ‘Verantwoord  faciliteren  en  selecteren’.  De  toenemende   maatschappelijke  gerichtheid  op  talentontwikkeling  heeft  er  voor  gezorgd  dat  de  mogelijkheden  om  op  jonge   leeftijd  serieus  met  sport  bezig  te  zijn,  enorm  zijn  gegroeid.  Zij  wijst  er  op  dat  meer  mogelijkheden  voor  en   gevraagde  offers  van  een  grotere  groep  steeds  jongere  talenten  eveneens  betekent  dat  een  gezonde,  brede   psychosociale  en  maatschappelijke  ontwikkeling  onder  druk  komt  te  staan  en  dat  er  meer  uitvallers  zijn.  Ook   geeft  ze  aan  dat  de  sport  bij  veel  jonge  sporters  dermate  centraal  staat  in  hun  leven,  dat  ze  geneigd  zijn  een   eenzijdige  identiteit  als  topsporter  te  ontwikkelen.  Dat  kan  problemen  opleveren  als  ze  (moeten)  stoppen.   “Juist  omdat  de  meeste  talenten  geen  topsporter  zullen  worden,  zullen  zij  tevens  moeten  investeren  in  een   alternatief  maatschappelijk  traject.  Maar  ook  voor  diegenen  die  wel  doorgroeien,  geldt  dat  een   topsportcarrière  een  relatief  korte  duur  kent  en  dat  ze  zich  daarna  op  een  andere  maatschappelijke  carrière   zullen  moeten  richten  (…)  Een  perspectief  waarbij  de  sportieve  ontwikkeling  voorrang  krijgt  boven  een  bredere   algemene  ontwikkeling  vergroot  de  kans  op  overbelasting  en  beschadiging  van  jonge  talenten  op  korte  of   langere  termijn”  (Elling,  2014,  p  62  –  66).  Ze  adviseert  om  in  talentontwikkelingsprogramma's  op  te  nemen  dat   het  huidige  én  toekomstige  (lange  termijn)  welbevinden  van  kinderen  voorop  staat.       Voorbereiding  op  een  professionele  carrière  in  circus  raakt  aan  topsport  in  trainingsuren  en  fysieke  prestaties.   Daarnaast  vereist  het  ook  algemene  ontwikkeling  en  kennis  van  de  maatschappij  om  als  kunstvorm  te  kunnen   worden  ingezet.  Voor  het  welzijn  van  het  individu  is  het  van  belang  dat  het  zich  dusdanig  kan  ontwikkelen,  dat   het  niet  zijn  gehele  identiteit  aan  circustechnische  competenties  ontleent.  Bovendien  biedt  een  bredere   ontwikkeling  ook  perspectief  voor  een  carrièreswitch,  in  het  geval  van  een  (chronische)  blessure  of  als  er  in  de   loop  der  jaren  andere  interesses  ontstaan.          

 

22  

1.3.3  Het  creëren  van  een  voorstelling   Circus  is  een  podiumkunst.  Het  maken  en  spelen  van  voorstellingen  is  een  wezenlijk  onderdeel  van  het  circus.   “Het  verbinden  van  oefensituaties  aan  toonsituaties  is  kenmerkend  voor  circus.  Het  stimuleert  leerlingen  tot   veel  oefenen,  reflecteren,  creatief  zijn  en  samenwerken”  (Leper  &  Van  Maele,  2001,  p  35).  In  onderzoeken  met   betrekking  tot  sociaal  circus  worden  presentatiemomenten  positief  aangemerkt.  “Een  optreden  op  het  strand   van  Copacabana  bleek  het  keerpunt  te  zijn  voor  'Se  Essa  Rua  Fosse  Minha'.  De  straatkinderen  werden  in  een   geheel  ander  daglicht  gezien.  Toen  het  applaus  klonk,  ervoeren  de  jongeren  de  zeldzame  vreugde  van   goedkeuring.  Die  prestatie  heeft  het  voorgevoel  bevestigd  dat  circusworkshops  kunnen  helpen  straatkinderen   hun  eigenwaarde  terug  te  geven”  (Bolton,  2004,  p  162).     Er  bestaan  allerlei  initiatieven,  gericht  op  talentontwikkeling,  die  jonge  talenten  een  podium  bieden.   Voorbeelden  zijn  YoungStage  (SKVR  Rotterdam),  DOX  (Utrecht),  Don’t  Hit  Mama  (Amsterdam).  Ook  worden   talenten  /  talentontwikkeling  en  podiumervaring  vaak  in  een  adem  genoemd  in  beleidsstukken.   Echter  is  er  geen  specifiek  onderzoek  gedaan  naar  de  bijdrage  van  podiumervaring  aan  talentontwikkeling  en  is   er  daarom  amper  wetenschappelijke  onderbouwing  van  de  motieven  te  vinden.  Voor  het  onderzoek  ‘Latente   talenten  -­‐  Verslag  van  een  eerste  verkenning  van  de  talentontwikkelingsketens  in  de  kunsten  op  basis  van  een   kwalitatief  en  kwantitatief  onderzoek  bij  circa  1.000  jonge  talenten’  (Eijck,  Windhorst  &  van  Zant,  2014),  zijn   enquêtes  afgenomen  onder  deelnemers  van  13  projecten  en  wedstrijden,  waarbij  ‘optreden  voor  publiek’  een   belangrijk  onderdeel  vormt.  Talenten  klassieke  muziek,  popmuziek,  theater  en  urban  dans  hebben  aangegeven   dat  zij  het  (tamelijk)  belangrijk  vinden  dat  door  deelname  aan  de  huidige  projecten  de  kansen  worden  vergroot   om  toegelaten  te  worden  tot  een  kunstvakopleiding.  Eveneens  wordt  gedacht  dat  deelname  daadwerkelijk   helpt  om  toegelaten  te  worden  tot  een  kunstvakopleiding.       Gedurende  het  creatieproces  wordt  de  voorstelling  gecreëerd.  Dit  proces  neemt  een  bepaalde  tijdsperiode  in   beslag.  Er  moet  rekening  worden  gehouden  met  verschillende  elementen:  Wat  is  het  doel  van  de  voorstelling?   Wie  heeft  de  leiding  en  wat  zijn  de  ideeën  van  de  leider?  Wie  zijn  de  uitvoerders  en  wat  zijn  hun  kwaliteiten?   Wie  is  het  publiek  (de  doelgroep)?  Voor  welke  locatie  wordt  het  stuk  gemaakt?  Hoe  lang  mag  het  stuk  duren?   Wat  is  er  mogelijk  op  het  gebied  van  decor,  kostuum,  make-­‐up  en  rekwisieten?  Als  er  een  leider  is,  hoe  leidt   diegene  het  proces?  Ieder  creatieproces  voltrekt  zich  op  eigen  wijze;  er  bestaat  geen  kant-­‐en-­‐klaar  recept  voor   een  creatieproces.  Er  bestaan  wel  verschillende  handboeken  voor  docenten  drama  en  docenten  dans  met   instructies  voor  het  maken  van  een  presentatie  of  voorstelling.  Professor  Jo  Butterworth  analyseerde   creatieprocessen  en  ontwierp  een  kadermodel  dat  vijf  verschillende  methoden  weergeeft,  zie  tabel  1  –   ‘Didactic-­‐Democratic  Framework  Model’,  pagina  24.  Elke  procesbeschrijving  identificeert  de  rol  en   vaardigheden  van  choreograaf  (‘de  leider’)  en  de  danser  (‘de  artiest’).  Het  model  vertoont  mogelijke   benaderingen  voor  elk  individueel  proces,  toont  methoden  van  leiderschap  en  geeft  de  sociale  interactie  aan.   Dit  model  wordt  in  meerdere  (artistieke)  onderzoeken  gebruikt  en  zal  ook  in  dit  onderzoek  terugkomen.    

 

23  

Process 1 Choreographer role: Choreographer as Expert Participant role: Dancer as instrument Choreographer skills: Control of concept, style, content, structure and interpretation. Generation of all material.

Participant skills: Convergent: Observation, imitation, replication, reproduction.

Social interaction Passive but receptive, can be impersonal or competitive.

Methodes of leadership Authoritarian

Participant Approaches Conform, receive and proces instruction

Process 2

Process 3

Process 4

Process 5

Choreographer as Author

Choreographer as Pilot

Choreograper as Facilitator

Choreographer as Collaborator

Dancer as interpreter

Dancer as contributor

Dancer as creator

Dancer as co-owner

Control of concept, style, content, structure and interpretation in relation to capabilities/qualities of dancers.

Initation of concept, able to direct, set and develop task through improvisation or imagery, shape the material that ensues.

Provide leadership, negtiate process, intention, concept. Contribute methods to provide stimulus, facilitate process from content generation to macrostructure.

Share with others research, negotiation and decision-making about concept, intention and style, develop/share/adapt dance content and structures of the work.

Convergent: Observation, imitation, replication, interpretation.

Divergent: Replication, content development, content creation (improvisation and responding to task).

Divergent: Content creation and development (improvisation and responding to task), contribution to aspects of structure.

Divergent: Content creation and development (improvisation and responding to task), shared decisionmaking on aspect of intention and structure.

Separate activities, but receptive, with individual performance qualities and goals stressed.

Active particiaption from both parties, interpersonal relationship.

Active participation, interactive experience.

Interactive. Shared endeavor and ownership.

Directorial

Leading, guiding, facilitating

Nurturing, mentorial

Shared authorship with other members of group

Receive and proces instruction and utilise own experience

Respond to tasks, contribute to guided discovery, replicate material from others,

Respond to tasks, problem solve, contribute to guided discovery, actively participate

Experiential. Contribute fully to concept, dance content form, style, process, discovery.

Tabel  1,  Didactic-­‐Democratic  Framework  Model.  5  verschillende  werkprocessen  omschreven  (Butterworth,  2003).

Het  ontwikkelen  van  creërend  vermogen   In  het  model  van  Butterworth  wordt  in  3  van  de  5  processen  uitgegaan  van  een  actieve  bijdrage  vanuit  de   uitvoerder.        

Proces  3  –  Uitvoerend  artiest  als  bijdrager.  

   

Proces  4  –  Uitvoerend  artiest  als  maker.    

   

Proces  5  –  Uitvoerend  artiest  als  mede-­‐eigenaar.    

Deze  creatieprocessen  worden  zowel  in  het  amateurveld  als  in  het  professionele  veld  gebruikt  en  een  artiest   moet  dan  ook  competent  zijn  met  een  dergelijk  creatieproces  om  te  kunnen  gaan.  Daarom  dient  een   beoefenaar  van  circus  te  beschikken  over  creërend  vermogen.  De  visie  en  werkwijze  van  jeugdcircussen  sluiten   hier  op  aan:  “Circus  is  een  spel  met  als  uitgangspunt  dat  elk  idee  een  goed  idee  is.  De  leerlingen  worden   uitgedaagd  om  nieuwe  bewegingsvormen,  materialen  en  rollen  te  onderzoeken  en  te  testen,  om  ermee  te   experimenteren  en  te  spelen”  (Leper  &  van  Maele,  2001,  p  45).      

 

24  

Creërend  vermogen  kan  behalve  binnen  het  circus  ook  in  andere  kunstdisciplines  ontwikkeld  worden.  Het  is   immers  één  van  de  drie  kerncompetenties  binnen  de  kunstvakken  in  het  regulier  onderwijs.  Vanuit   kunstvakopleidingen  wordt  wel  kritiek  geuit  op  de  praktijk.  “Leerlingen  op  de  middelbare  school  krijgen  niet   alleen  een  opdracht,  maar  ook  instructies  hoe  ze  die  opdracht  moeten  uitvoeren,  waardoor  ze  een   afwachtende  houding  ontwikkelen.  Op  onze  vooropleiding  (Koninklijke  Academie  van  Beeldende  Kunst)   moeten  zij  zelf  ideeën  aandragen,  initiatief  nemen,  laten  zien  dat  zij  een  nieuwsgierige  en  onderzoekende   studiehouding  en  mentaliteit  hebben.  (…)  Wij  merken  dat  er,  vooral  in  het  voorbereidende  jaar,   noodgedwongen  een  enorme  omslag  plaatsvindt  bij  de  leerlingen,  van  de  mentaliteit  die  ze  van  de  middelbare   school  hebben  meegekregen  naar  de  realiteit  van  een  kunstvakopleiding.  Kunstopleidingen  willen  studenten   met  een  onderzoekende  geest,  die  procesmatig  en  op  een  zoekende  manier  werken,  en  met  een  open   houding,  waardoor  zij  ook  het  toeval  een  rol  durven  laten  spelen”  (Hamersveld  &  Meulen,  2014,  p  46).     In  het  authentiek  leren,  een  stroming  ontstaan  uit  constructivistische  opvattingen  over  leerprocessen,  is  veel   aandacht  voor  de  actieve  leerhouding  die  bijdraagt  aan  het  ontwikkelen  van  creërend  vermogen.  “De   constructivistische  benadering  benadrukt  dat  leren  een  actief,  constructief  proces  is;  leren  is  het  koppelen  van   nieuwe  informatie  aan  bestaande  voorkennis.  Bovendien  vindt  volgens  het  constructivisme  het  leren  altijd   plaats  in  een  sociale  context,  in  interactie  met  mensen.  Onderlinge  communicatie  is  dus  een  belangrijk  aspect   van  deze  leertheorie”  (Van  Maele,  2012,  p  12).         Er  moet  voor  gewaakt  worden  dat  uitvoerend  artiesten  in  een  creatieproces  niet  met  instructies  overladen   worden.  Het  is  belangrijk  dat  beoefenaars  van  circus  niet  enkel  geregisseerd  worden,  maar  ook  zelf   gelegenheid  krijgen  te  creëren.  Op  die  manier  heeft  een  creatieproces  tevens  de  potentie  om  alle  elementen   uit  de  zelfbeschikkingstheorie  te  bevatten:     Ÿ  Competentie:  kernkwaliteiten,  circus/dans/theater-­‐technische  vaardigheden.     Ÿ  Verbondenheid:  met  docent  /  regisseur  /  choreograaf,  met  andere  deelnemers  en  met  het  publiek.     Ÿ  Autonomie:  creërend  vermogen,  jezelf  laten  zien,  jouw  werk  wordt  verwerkt  in  een  groter  geheel.     1.3.4  Definities  op  een  rij   Circus  is  een  synthese  van  kunst  en  sport,  waarbij  een  fysieke  prestatie  wordt  aangewend  om  een  artistieke   prestatie  te  leveren.  Het  onderscheidt  zich  van  dans  en  fysiek  theater  doordat  er  altijd  een  risico  in  besloten   ligt.  Circus  wordt  behalve  als  pure  kunstvorm  ook  ingezet  als  werkvorm  om  tot  sociale  groei  en  ontwikkeling  te   komen.  Jeugdcircussen  in  Nederland  maken  veelvuldig  gebruik  van  deze  methodiek.  Hierbij  is  circus  het  middel   en  niet  het  doel.  Echter  bestaat  er  een  grijs  gebied  tussen  deze  tweedeling.       Talenten  zijn  kinderen  en  jongeren  met  een  passie  voor  circus,  die  de  potentie  hebben  om  binnen  een  x  aantal   jaren  toegelaten  te  worden  tot  een  kunstvakopleiding  circus.  De  mate  waarin  deze  potentie  ontwikkeld  is,   hangt  af  van  1)  de  persoonlijkheid  en  drijfveren  van  het  talent,  2)  snelheid  waarmee  het  talent  leert  en  3)  de   mogelijkheden  die  het  talent  heeft  (gehad)  om  zich  te  bekwamen  in  de  toelatingseisen  van  een   kunstvakopleiding  circus.    

 

25  

Motivatie  van  het  talent  is  essentieel  voor  talentontwikkeling.  De  zelfbeschikkingstheorie  gaat  er  vanuit  dat  er   naast  fysiologische  behoeften  drie  natuurlijke  psychologische  basisbehoeften  zijn  die,  indien  deze  bevredigd   worden,  een  optimale  functionering  en  groei  van  een  persoon  toestaan.  Deze  basisbehoeften  zijn   ‘competentie’,  ‘(relationele  of  sociale)  verbondenheid’  en  ‘autonomie’.       Talentontwikkelingstrajecten  krijgen  structuur  door  ze  op  te  delen  in  opeenvolgende  niveaus:     1.  Ontkieming     2.  Verkenning     3.  Verdieping     4.  Professionalisering       Zowel  cultuureducatie  als  sportkoepel  NOC*NSF  maakt  gebruik  van  een  dergelijke  indeling.  De  systematiek  van   of  doorlopende  leerlijn  stelt  individuen  die  zich  willen  en  kunnen  ontwikkelen  in  staat  om  vanaf  een  bepaald   moment  te  ontwikkelen  tot  topsporter.       Voorbereiding  op  een  professionele  carrière  in  circus  raakt  aan  topsport  in  trainingsuren  en  fysieke  prestaties.   Daarnaast  vereist  het  ook  algemene  ontwikkeling  en  kennis  van  de  maatschappij  om  als  kunstvorm  te  kunnen   worden  ingezet.  Daarom  dient  een  beoefenaar  van  circus  te  beschikken  over  creërend  vermogen:  één  van  de   drie  kerncompetenties  binnen  de  kunsteducatie.       Voor  het  welzijn  van  het  individu  is  het  van  belang  dat  het  zich  dusdanig  kan  ontwikkelen,  dat  het  niet  zijn   gehele  identiteit  aan  circustechnische  competenties  ontleent.    

1.4  Methode  en  doel  van  het  onderzoek   In  dit  onderzoek  is  gebruik  gemaakt  van  deskresearch  voor  het  opzetten  van  het  theoretisch  kader.   Daarnaast  zijn  literatuur,  onderzoeken  en  andere  schriftelijke  bronnen  geraadpleegd  en  is  veldonderzoek   verricht  voor  het  beantwoorden  van  deelvraag  1.  Hoe  ziet  de  ketenverbinding  circus  er  uit?     Ter  aanvulling  op  de  literatuur  zijn  voor  het  beantwoorden  van  deelvraag   2.  Hoe  ziet  het  creatieproces  van  een  voorstelling  er  uit  bij  jeugdcircussen  in  Nederland?     schriftelijke  interviews  afgenomen  met  de  (artistiek)leiders  van  7  Nederlandse  jeugdcircussen:  2  grote   jeugdcircussen  (Circus  Diedom  en  Circus  Rotjeknor),  2  middelgrote  jeugdcircussen  (Circus  Amersfoort  en  Circus   Santelli)  en  3  kleine  jeugdcircussen  (Pavarini,  Tubantino  en  Woenzini).  Daarnaast  zijn  er  gesprekken  gevoerd   met  de  oprichters  van  circusgroep  TwoB  en  20  deelnemers  van  de  Billy  Elliot  sCOOL  en  zijn  er  enquêtes   afgenomen  onder  5  deelnemers  van  Circus  Amersfoort,  9  deelnemers  van  Circus  Nevermind,  10  deelnemers   van  Circus  Santelli  en  9  deelnemers  van  de  Vooropleiding  Circus.  Deze  geselecteerden  representeren  een  breed   pallet  aan  mogelijkheden  waarop  jeugd  met  circus  bezig  kan  zijn  (met  betrekking  tot  doel,  werkwijze,  stijl)   afgaande  op  voorkennis  over  het  veld.    

 

26  

Naar  aanleiding  van  de  gegeven  antwoorden  in  de  schriftelijke  interviews  en  enquêtes,  is  met  enkele  personen   een  verdiepend  gesprek  gevoerd.  Tevens  zijn  (delen  van)  voorstellingen  van  alle  partijen  bekeken  voor  een   compleet  beeld.   De  antwoorden  uit  de  interviews  en  enquêtes  zullen  worden  afgezet  tegen  de  voorwaarden  voor   talentontwikkeling  uit  het  theoretisch  kader  bij  het  beantwoorden  van  deelvraag     3.  Welke  factoren  zijn  van  belang  in  een  creatieproces  om  talentontwikkeling  te  kunnen  stimuleren?     Aan  de  hand  van  deskresearch,  de  afgenomen  enquêtes  en  interviews  met  deskundigen  wordt  antwoord   gegeven  op  deelvraag  4.  Welke  competenties  dienen  leiders  van  creatieprocessen  bij  jeugdcircussen  te   beheersen?     De  hoofdvraag  ‘Op  welke  wijze  kunnen  hiaten  in  de  ketenverbinding  circus  worden  aangepakt,  om   talentontwikkeling  te  kunnen  bevorderen?’  wordt  beantwoord  met  behulp  van  de  deelvragen.     De  onderzoeksresultaten  zullen  leiden  tot  een  conclusie,  welke  in  de  discussie  wordt  geëvalueerd.     Het  hoofddoel  van  het  onderzoek  is  te  ontdekken  hoe  hiaten  in  de  ketenverbinding  circus  kunnen  worden   aangepakt  en  hoe  deelname  aan  creatieprocessen  van  voorstellingen  kan  bijdragen  aan  talentontwikkeling.   Het  is  voor  de  circussector  van  belang  het  begrip  ‘talentontwikkeling’  (in  aanloop  naar  opleiding  tot   professional)  beter  te  definiëren.       Naast  het  hoofddoel  kent  dit  onderzoek  enkele  nevendoelen:     Ÿ  Inzicht  verschaffen  in  de  wijze  waarop  circuseducatie  in  Nederland  is  opgebouwd.   Ÿ  Te  weten  komen  met  welk  doel  diverse  Nederlandse  jeugdcircussen  voorstellingen  maken  en  welk  effect  dit          heeft  op  het  proces  en  de  uitwerking.   Ÿ  Het  belang  van  artisticiteit  in  de  amateur/vrijetijdssector  ter  voorbereiding  op    een  kunstvakopleiding  en/of            beroepspraktijk  onder  de  aandacht  brengen.     Het  onderzoek  is  relevant  voor  jeugdcircussen,  jongeren  die  circus  beoefenen,  Stichting  Circomundo,  de   Vooropleiding  Circus,  Bachelor  Circus  Arts  (Codarts  Rotterdam),  Bachelor  Circus  and  Performance  Arts  (Fontys,   Tilburg),  Stichting  Rotterdam  Circusstad,  Stichting  Circo  Circolo,  de  circussector,  centra  voor  kunsten  die   overwegen  circus  in  het  aanbod  op  te  nemen  en  mijzelf  als  Master  Kunsteducatie  omdat  het  kan  leiden  tot   nieuwe  initiatieven  die  bijdragen  aan  verbetering  van  de  ketenverbinding  circus:  vervolgonderzoek,  het   benoemen  van  dilemma’s  en  het  organiseren  van  activiteiten.   Het  onderzoek  moet  resulteren  in  een  aantal  aanbevelingen  en  een  voorstel  voor  een  kunsteducatief  product:   een  (reeks)  bijeenkomst(en)  voor  docenten  van  jeugdcircussen  over  creatieprocessen.  Het  onderzoek  zal   richting  geven  aan  de  inhoud  en  de  vorm  van  deze  bijeenkomst(en).    

 

27  

2.  DE  KETENVERBINDING  CIRCUS    

2.1  Inleiding   In  dit  hoofdstuk  wordt  aangetoond  welke  mogelijkheden  er  zijn  om  het  circusvak  meester  te  maken.     Hoewel  de  meeste  historici  verwijzen  naar  de  rijschool  van  Philip  Astley  als  oorsprong  van  het  circus,  een  plek   waar  men  voltige  te  paard  kon  leren,  heeft  het  circus  lang  het  imago  gehad  dat  een  carrière  in  het  vak  alleen   was  weggelegd  voor  hen  die  in  een  circusfamilie  geboren  waren.  Daar  kwam  verandering  in  toen  Lenin  in  1919   alle  circussen  in  de  Sovjet-­‐Unie  nationaliseerde.  De  overgrote  meerderheid  van  de  artiesten,  inwoners  van   West-­‐Europa,  ontvluchtte  het  land.  Om  shows  te  kunnen  opvoeren  met  Russische  artiesten,  richtte  de   2

overheid  in  1927  de  Moskou  Staatsschool  voor  Circus  en  Variété  op,  beter  bekend  als  de  Moscow  Circus   School.  De  school  bracht,  naast  een  verjonging  van  het  circus,  een  ontwikkeling  in  trainingsmethoden  en   presentaties  teweeg.  Toen  ‘Het  Circus  van  Moskou’,  een  naam  die  door  alle  gezelschappen  uit  de  Sovjet-­‐Unie   gebruikt  werd,  eind  jaren  ’50  in  West-­‐Europa  verscheen,  stegen  de  artiesten  van  de  Staatsschool  zowel   technisch  als  artistiek  ver  boven  artiesten  van  circusfamilies  uit.  De  Sovjet  shows  stonden  voor  originaliteit,   innovatie  en  een  uitmuntende  techniek,  terwijl  de  circusfamilies  enkel  beschikten  over  de  traditionele  acts  die   tot  op  dat  moment  de  tand  des  tijds  hadden  doorstaan.  De  weerstand  tegen  hervorming  had  traditie   getransformeerd  tot  routine:  de  oude  circusfamilies  verloren  het  contact  met  hun  publiek  in  een  aan   verandering  onderhevige  wereld.  In  1974  concludeerden  ook  Annie  Fratellini  en  Alexis  Gruss  jr.,  erfgenamen   van  beroemde  circusfamilies,  dat  circusscholen  noodzakelijk  waren  voor  behoud  en  vernieuwing  van  het  circus   en  namen  initiatief  tot  het  stichten  van  scholen  in  Frankrijk.  Nadien  volgden  er  meer.  In  de  afgelopen  decennia   zijn  in  het  westen  14  circusopleidingen  gestart  aan  hogescholen,  waarbij  een  door  de  staat  erkend  diploma  is  te   behalen.  Enkele  landen  bieden  ook  erkende  voorbereidende  programma’s,  zoals  middelbare  scholen  waar   circuslessen  gevolgd  kunnen  worden  of  eenjarige  voltijd  vooropleidingen.       Om  een  netwerk  te  realiseren  van  en  een  klankbord  te  creëren  voor  professionele  circusopleidingen,  werd  in   1998  de  Fédération  Europééne  des  Écoles  du  Cirque  (FEDEC)  gesticht.  Naast  de  erkende  Europese   circusscholen  zijn  hier  ook  École  de  Cirque  de  Québec  (Can),  École  Nationale  de  Cirque  (Can)  en  de  National   Insitute  of  Circus  Arts  (Aus)  bij  aangesloten.  De  FEDEC  is  daarmee  ’s  werelds  meest  toonaangevend  instituut  op   het  gebied  van  circuseducatie  en  stelt  zichzelf  ten  doel  de  kwaliteit  van  circusscholen  over  de  hele  wereld  te   handhaven  en  te  verbeteren.  De  FEDEC  heeft  onder  andere  onderzoeken  laten  uitvoeren  naar  de  kwalificatie-­‐ eisen  voor  professionele  circusartiesten,  handleidingen  over  circustechnieken  uitgegeven  en  in  bijeenkomsten   krijgen  afgevaardigden  van  de  scholen  de  gelegenheid  om  hun  pedagogische  en  artistieke  visies  en  ervaringen   uit  te  wisselen.  Dankzij  de  FEDEC  is  de  aandacht  voor  circuseducatie  vergroot  en  geïntensiveerd.       In  Nederland  is  het  sinds  1949  mogelijk  voor  de  jeugd  om  circus  te  beoefenen  als  middel  voor  sociaal-­‐ emotionele  en  motorische  ontwikkeling.  Eerst  alleen  bij  Circus  Elleboog,  60  jaar  later  bij  een  van  de  55  

                                                                                                                2

 

Russische  naam:  Государственное  училище  циркового  и  эстрадного  искусства

28  

jeugdcircussen  die  Nederland  rijk  is.  Een  school  die  zich  richtte  op  het  opleiden  van  professionals  kwam  er  in  de   1980,  toen  jongleur  Joe  Andy  de  particuliere  Nationaal  Nederlandse  Circusschool  in  Arnhem  startte.  Onder   andere  de  Harris  Sisters  (Peke  Hidma  en  Mo  Brak)  bekwaamden  zich  daar  in  diverse  disciplines.  De  school  heeft   succesvolle  artiesten  voortgebracht  maar  hield  rond  1989  op  te  bestaan.  Hidma  en  Brak  hebben  in  1995  een   werkplaats  voor  circus  en  theater  opgezet  in  een  oude  loods  in  Leeuwarden.  Zij  gaven  daar  zelf  lessen  aan   kinderen  en  volwassenen.  “Marco  Vermeer  was  de  eerste  ‘hobbyist’  die  vroeg  of  het  mogelijk  was  dagelijks  les   te  krijgen.  Omdat  er  overdag  geen  activiteiten  waren,  stemden  wij  in  met  zijn  verzoek.  Na  3  maanden  kwam  er   een  leerling  bij  en  aan  het  eind  van  het  jaar  hadden  wij  er  8.  In  1997  was  de  circusvakopleiding  bij  Circusschool   De  Hoogte  een  feit.  Jarenlang  hebben  we  succesvol  gedraaid.  Uiteindelijk  leverde  echter  financieel  niet  genoeg   op  om  alle  onkosten  te  dekken”  (Brak,  2015,  persoonlijke  communicatie).  Door  het  uitblijven  van  steun  en   erkenning  vanuit  de  overheid  is  de  vakopleiding  in  2007  gestopt.       Het  opnemen  van  circus  in  het  al  bestaande  aanbod  bachelors  en  masters  in  dans  en  muziek  bij  Codarts   Hogeschool  voor  de  Kunsten  bleek  in  2006  wel  op  overheidssteun  te  kunnen  rekenen.  Een  jaar  later  volgde  de   Academy  for  Circus  and  Performance  Art  aan  Fontys  Hogeschool  Tilburg.  Sindsdien  is  Nederland  twee  officieel   erkende  circusopleidingen  rijk.  Om  te  kunnen  instromen,  moet  een  kandidaat  in  het  bezit  zijn  van  minimaal   een  MBO  4  of  HAVO  diploma  of  een  (buitenlands)  getuigschrift  van  gelijke  waarde.  In  bijzondere  gevallen  kan   een  kandidaat  ook  via  een  speciale  toets  worden  toegelaten.  Daarnaast  wordt  in  een  auditie  beoordeeld  of  er   voldoende  artistieke  en  fysieke  competenties  aanwezig  zijn  om  deel  te  nemen  aan  het  programma.       Grofweg  zijn  er  twee  stromingen  in  het  (ontstaan  van)  aanbod  in  circuseducatie:   1.  De  professionele  circusschool,  geboren  vanuit  de  noodzaak  artiesten  op  te  leiden  die  over  een  dusdanig            artistiek  en  technisch  niveau  beschikken,  dat  zij  innovatief  werk  kunnen  opvoeren  waarmee  zij  aansluiting            vinden  bij  het  publiek  in  een  aan  verandering  onderhevige  wereld.   2.  Het  sociaal  circus  voor  de  jeugd,  waar  circus  wordt  ingezet  als  middel  ter  bevordering  van  de  emotionele,            sociale  en  motorische  ontwikkeling.       2.2  De  ketenverbinding  circus     Er  zijn  diverse  partijen  die  zich  met  de  beoefening  van  circus  bezighouden.  Deze  partijen  (schakels)  vormen  de   ketenverbinding  circus.  Door  circusbeoefening  op  verschillende  niveaus  aan  te  bieden  en  het  aanbod  op  elkaar   af  te  stemmen,  kan  een  doorlopende  leerlijn  ontstaan.  Is  er  weinig  of  geen  aanbod  op  een  bepaald  niveau,  dan   is  er  sprake  van  hiaten  in  de  keten  die  mogelijk  van  invloed  zijn  op  de  (talent)ontwikkeling  van  beoefenaars.   Om  de  ketenverbinding  duidelijk  in  beeld  te  brengen  en  eventuele  hiaten  te  kunnen  signaleren,  is  een   overzicht  opgesteld  van  de  schakels,  het  aantal  &  deelnemersbereik  per  kalenderjaar  (gebaseerd  op  grove   schatting  op  basis  van  door  partijen  verstrekte  informatie)  en  welk  doel  wordt  nagestreefd,  zie  tabel  2:   ‘Ketenverbinding  circus’,  pagina  30.  Partijen  die  zich  specialiseren  in  circusdagen  op  scholen  of  circuslessen  bij   evenementen  zijn  circus  events  genoemd.  Incidentele  initiatieven  zijn  niet  in  dit  overzicht  meegenomen.     Door  het  ontbreken  van  duidelijke  kwaliteits-­‐  en  kwalificatie-­‐eisen,  is  in  sommige  gevallen  moeilijk  te  bepalen  

 

29  

tot  welk  niveau  van  de  talenontwikkelingspiramide  de  circusactiviteiten  behoren.  Dit  is  vooral  het  geval  bij  de   specialisatiecursus:  er  zijn  specialisatiecursussen  voor  beginners  waarbij  de  nadruk  ligt  op  de  inzet  van  circus  als   middel.  Maar  er  zijn  ook  cursussen  voor  beginners  en  gevorderden  die  verdieping  zoeken  op  circustechnisch   vlak  en  waarbij  circus  het  doel  betreft.   Ketenverbinding circus Partij Aantal + bereik Circus events & Ca. 20 Projectafd. jeugdcircus 100.000 deelnemers Jeugdcircus Ca. 55 3000 deelnemers Aanbieder Ca. 20 specialisatiecursus 400 deelnemers Voorbereidend traject 2 kunstvakopleiding 30 deelnemers Kunstvakopleiding 2 AcaPA & Codarts 150 deelnemers Klassieke circussen, Minimaal 150 circusgezelschappen x deelnemers & zelfstandig artiesten. (onbekend) Facilitators en 5 producenten deelnemers

(Voornaamste) doel Kennismaking met circus, deelnemers een leuke dag bezorgen. Circus als middel. Sociaal-emotionele en motorische ontwikkeling van deelnemers. Circus als middel. Technisch (verder) bekwamen in specifieke circusdiscipline. Circus als middel / circus als doel. (Individuele) Talentontwikkeling. Voorbereiding auditie vakopleiding. Circus als doel. Opleiden tot professional (HBO Bachelor). Circus als doel, artistiek inhoudelijk. Circus als doel. Artistiek inhoudelijke voorstellingen presenteren aan publiek. Ruimte bieden aan artiesten om te creëren en te spelen. Publieksbereik circus vergroten.

Niveau 1 2 2/3 3 4 4+ 4+

Tabel 2: Ketenverbinding circus (Pijlman, 2015).

In  de  talentontwikkelingskolf  (figuur  3)  is  de  ketenverbinding  circus  visueel  weergegeven.  Schakels  zijn   ingedeeld  bij  het  niveau  waarop  zij  overwegend  opereren.  Op  pagina  31  wordt  een  uitgebreide  toelichting   gegeven  op  de  figuur.  

Figuur 3: De talentontwikkelingskolf.circus (Pijlman, 2015).

   

 

30  

Toelichting:   Ÿ  ‘Circus  events’  zijn  gespecialiseerd  in  het  op  aanvraag  verzorgen  van  eenmalige  circusactiviteiten  op                bijvoorbeeld  scholen,  buurtfeesten  en  bedrijfsfeesten  in  heel  Nederland.  Deelnemers  kunnen          divers  circusmateriaal  uitproberen  en  verschillende  trucs  oefenen.       Ÿ  Diverse  jeugdcircussen  verzorgen  op  aanvraag  circusactiviteiten  op  scholen  in  de  vorm  van  een              circusdag  of  een  korte  cursus.  Ook  circusspeelplaats  op  evenementen  en  buurtfeesten.            Voornamelijk  in  de  regio  waar  het  jeugdcircus  gevestigd  is.     Ÿ  Jeugdcircussen  bieden  jaarcursussen  aan  op  vaste  locaties,  waar  in  wekelijkse  lessen    meerdere          circusdisciplines  aan  bod  komen.  Sommige  jeugdcircussen  hebben  ook  technieklessen  in  specifieke          circusdisciplines.  Er  wordt  aandacht  besteed  aan  leren  presenteren.  Deelnemers  komen  uit  de  regio  waar  het          jeugdcircus  gevestigd  is.     Ÿ  Verschillende  partijen  bieden  technieklessen  aan  in  specifieke  circusdisciplines,  waaronder  jeugd-­‐        circussen,  maar  ook  individuele  circusdocenten  en  professionele  artiesten.  Deelnemers  komen            voornamelijk  uit  de  regio  waar  de  cursus  gegeven  wordt.     Ÿ  Circusgroep  TwoB  is  gericht  op  talentontwikkeling  in  de  breedste  zin  van  het  woord:  in  ieder          individu  schuilt  een  talent.  Leerlingen  met  de  wens  door  te  willen  stromen  naar  het  professionele          circusveld  en  een  hbo  circus-­‐opleiding  willen  gaan  volgen,  krijgen  een  persoonlijk  leertraject  en  een          intensievere  training.  Wekelijks  vinden  er  2  trainingen  van  2  uur  plaats  (TwoB,  z.j.).    Tevens  is  er  een          talenttraject  met  ACaPA  met  5  trainingsdagen  van  6  uur.  Deelnemers  komen  uit  de  regio  Twente          (vestigingslocatie  TwoB).     Ÿ  De  Vooropleiding  Circus  is  verbonden  aan  de  Bachelor  Circus  Arts  van  Codarts  Rotterdam.        Deelnemers  krijgen  gedurende  het  schooljaar  wekelijks  6  uur  lang  lessen  van  docenten  die  ook  doceren  aan          de  bacheloropleiding.  Acrobatiek  en  dans  vormen  de  hoofdingrediënten.  Daarnaast  staan  uiteenlopende          circusspecialisaties  en  artistieke  vakken  op  het  programma,  waaronder  muziek  en  theater  (Codarts,  z.j.).          Deelnemers  komen  uit  Nederland  en  wonen  in  een  straal  van  150km  rondom  Rotterdam.     Ÿ  ACaPA  (Fontys  Hogeschool)  en  Circus  Arts  (Codarts  Rotterdam)  bieden  voltijd  kunstvakopleidingen          op  HBO-­‐niveau.  Studenten  worden  in  4  jaar  voorbereid  op  een  carrière  als  professioneel  circusartiest.          Studenten  komen  uit  Nederland  en  het  buitenland.     Ÿ  Klassieke  circussen  en  circusgezelschappen  bieden  stageplaatsen  aan  pupillen  en  studenten  en          werk  aan  professioneel  artiesten.  Op  Wikipedia  staat  een  lijst  met  150  klassieke  circussen  en          circusgezelschappen,  maar  deze  lijst  is  niet  compleet  en  het  is  onduidelijk  hoeveel  artiesten  er        werkzaam  zijn.  Er  zijn  geen  officiële  cijfers  gevonden  van  aantallen  circussen  en  circusartiesten.   Ÿ  Circuswerkplaats  Boost,  circuswerkplaats  Circomotion  en  Circusstad  Festival,  CircoCircolo  en  de          Circustheaterdagen  bieden  ruimte  aan  artiesten  om  te  creëren  en  voorstellingen  te  spelen.          Deze  partijen  faciliteren  talentontwikkeling,  voornamelijk  op  niveau  4:  HBO-­‐studenten  en  alumni  die        aan  de  start  staan  van  hun  professionele  carrière.    

 

31  

Aan  de  hand  van  dit  overzicht  kan  worden  vastgesteld:     è      Ontkieming  (niveau  1)  kan  plaatsvinden  in  de  onderwijsketen.  Verkenning  (niveau  2)  en                        verdieping  (niveau  3)  enkel  via  de  keten  van  (amateur)kunstbeoefening  in  de  vrije  tijd.  Pas  bij                      professionalisering  speelt  de  onderwijsketen  weer  een  rol.   è      De  doelstellingen  van  de  partijen  zijn  verschillend  en  sluiten  niet  op  elkaar  aan:                    Op  niveau  1  en  2  staan  de  sociaal-­‐emotionele  en  motorische  ontwikkeling  centraal.                    Vanaf  niveau  3  is  het  doel  voornamelijk  artistiek  inhoudelijk.                    De  balans-­‐shift  tussen  de  twee  doelen  lijkt  abrupt.                    Er  wordt  geen  gebruik  gemaakt  van  een  doorlopende  leerlijn.     è      Het  deelnemersbereik  van  beginners  ter  kennismaking  met  circus  is  33  keer  zo  groot  als  het                    deelnemersbereik  in  de  verkennende  fase  (niveau  2).  Bij  de  verdieping  (niveau  3)  wordt  het                    deelnemersbereik  wederom  kleiner.  De  deelnemerscapaciteit  op  niveau  4  is  groter  dan  op                      niveau  3.   è    Aanbod  op  niveau  3  is  geconcentreerd  in  Rotterdam  en  Twente  en  dus  niet  voor  iedereen                  ‘bereikbaar’.     Het  is  niet  ongewoon  dat  het  deelnemersveld  steeds  kleiner  wordt  naarmate  het  niveau  vordert:  Dit  komt  in   alle  (amateur)kunstdisciplines  en  takken  van  sport  voor,  doordat  deelnemers  andere  interesses  ontwikkelen  en   andere  prioriteiten  stellen.  Het  is  wel  opmerkelijk  dat  de  deelnemerscapaciteit  op  niveau  4  groter  is  dan  op   niveau  3.  Dat  past  niet  bij  het  piramidemodel  dat  in  zowel  de  kunsten  als  in  de  sport  gehanteerd  wordt,  waarbij   het  aantal  beoefenaars  richting  top(niveau)  steeds  kleiner  wordt.  

2.3  Jeugdcircus:  tussen  verkenning  en  verdieping   Een  speciale  plaats  binnen  de  keten  wordt  ingenomen  door  de  jeugdcircussen,  omdat  zij  opereren  op   meerdere  niveaus  van  de  talentontwikkelingskolf.  Dit  betekent  dat  deelnemers  binnen  het  instituut  kunnen   doorstromen.  Om  tot  verdieping  te  worden  gerekend,  moet  het  accent  in  de  schakel  liggen  op  circus  als  doel.   De  jeugdcircussen  benadrukken  de  inzet  van  circus  als  middel  en  worden  daarom  ingedeeld  bij  niveau  2.  Echter   worden  binnen  de  jeugdcircussen  verschillende  activiteiten  aangeboden  die  ieder  hun  eigen  niveau  en   doelgroep  hebben.     Aanbod jeugdcircussen Activiteit Wekelijkse les multicircus

Specialisatiecursus Productiegroep

Omschrijving Les waarin meerdere circusdisciplines aan bod komen, vaak in circuitvorm. Circus wordt ingezet als middel voor sociaalemotionele en motorische ontwikkeling. Techniekles in specifieke circusdiscipline(s). Groep die onder leiding van een docent en/of (extern) deskundige een voorstelling maken die meerdere malen wordt opgevoerd buiten de eigen oefenruimte.

Doelgroep Alle deelnemers

Deelnemers die extra interesse hebben in een specifieke techniek Gevorderde deelnemers

Tabel  3:  Aanbod  jeugdcircus  (Pijlman,  2015).  

 

 

32  

Het  voornaamste  hiaat  in  de  ketenverbinding  circus  bevindt  zich  rondom  niveau  3.  Het  jeugdcircus  biedt   activiteiten  die  de  potentie  hebben  te  worden  ingedeeld  bij  niveau  3.  De  specialisatiecursus  en  de   productiegroep  bevatten  verdiepende  elementen.  De  activiteiten  vinden  plaats  in  het  grijze  gebied  tussen   circus  als  middel  en  circus  als  doel:  de  specialisatiecursus  kan  deelnemers  die  willen  excelleren  in  een   specifieke  discipline  verdieping  te  bieden.  Bij  productiegroepen  vormt  het  toewerken  naar  een  artistiek   eindproduct  de  kern  van  de  activiteit.  Circustechnieken  worden  ingezet  als  expressievorm.  Daar  ligt  een  kans   om  een  aansluiting  te  maken  met  (een  voorbereiding  op)  een  kunstvakopleiding.        

2.4  Conclusie   In  hoofdstuk  2  is  de  structuur  van  circusbeoefening  in  Nederland  bestudeerd.  Daarmee  is  duidelijk  geworden   hoe  de  ketenverbinding  circus  er  uit  ziet.  De  ketenverbinding  is  opgebouwd  uit  schakels  die  verschillende   circusactiviteiten  aanbieden.  De  schakels  opereren  op  alle  niveaus  van  de  talentontwikkelingspiramide  maar  er   wordt  geen  gebruik  gemaakt  van  een  doorlopende  leerlijn.  Aanbod  en  deelnemersbereik  lopen  per  niveau   sterk  uiteen.  De  ketenverbinding  vormt  geen  piramide,  maar  een  kolf:  het  aanbod  op  niveau  4  is  groter  dan  op   niveau  3.  Gevorderde  en/of  ambitieuze  circusbeoefenaars  kunnen  op  een  zeer  beperkt  aantal  plaatsen  terecht   voor  verdieping.  Er  is  sprake  van  een  hiaat  in  de  ketenverbinding.     Binnen  de  structuur  neemt  het  jeugdcircus  een  speciale  plaats  in:  het  jeugdcircus  opereert  op  meerdere   niveaus  van  de  talentontwikkelingskolf.  In  hoofdstuk  3  worden  gefocust  op  productiegroepen  bij   jeugdcircussen.  De  productiegroepen  hebben  de  potentie  aan  te  sluiten  bij  niveau  3  en  de  kolf  om  te  vormen   tot  een  piramide.  Waarin  zit  die  potentie  en  wat  houdt  de  productiegroepen  in  niveau  2?

Foto:  Hannekekijkt  

 

33  

3.  ONDERZOEKSRESULTATEN:  CREATIEPROCESSEN  BIJ  JEUGDCIRCUSSEN    

3.1  Inleiding   In  hoofdstuk  2  is  de  ketenverbinding  circus  uiteengezet.  Er  is  vastgesteld  dat  een  doorlopende  leerlijn  in  de   gehele  keten  ontbreekt  en  dat  er  sprake  is  van  een  hiaat  op  het  gebied  van  verdieping  (niveau  3).   Er  is  voor  gekozen  om  in  hoofdstuk  3  in  te  zoomen  op  de  jeugdcircussen  omdat  zij  goed  zijn  verspreid  door   Nederland,  een  relatief  groot  deelnemersbereik  hebben  en  opereren  op  meerdere  niveaus  binnen  de   talentontwikkelingskolf.  Met  de  productiegroep  hebben  zij  een  instrument  in  handen  om  het  hiaat  in  de   ketenverbinding  te  verkleinen  en  de  kolf  om  te  vormen  tot  een  piramide.  Hoe  zitten  ze  in  elkaar,  hoe  gaan  ze  te   werk?  Om  meer  inzicht  te  krijgen  in  de  organisatie  en  werkwijze  van  jeugdcircussen  en  te  kunnen  ontdekken   waar  de  potentie  voor  talentontwikkeling  zit  bij  productiegroepen,  zijn  (schriftelijke)  interviews  afgenomen   met  de  (artistiek)leiders  van  7  Nederlandse  jeugdcircussen  en  enquêtes  onder  33  deelnemers,  waarvan  de   uitkomsten  in  paragrafen  3.2  tot  en  met  3.5  uiteen  worden  gezet.     3.1.1  De  organisatie     Het  merendeel  van  de  jeugdcircussen  zijn  kleinschalige  initiatieven  van  ondernemende  eenlingen.  De  grotere   jeugdcircussen  (meer  dan  200  deelnemers)  zijn  stichtingen  met  statuten  en  bestuur.  Veel  jeugdcircussen   worden  geleid  door  één  sleutelfiguur  of  door  een  duo:  de  directie,  die  met  zowel  organisatorische  als  zakelijke   taken  is  belast  en  tevens  lessen  geeft  en  betrokken  is  bij  de  creatie  van  de  voorstelling(en).  “De  gemiddelde   jeugdcircusdirecteur  heeft  er  een  baan  bij  (in  of  buiten  het  eigen  jeugdcircus)”  (Dicke,  2009,  p  9).     De  sleutelfiguur  is  bijvoorbeeld  degene  die  het  jeugdcircus  heeft  opgericht  of  de  enige  medewerker  in  vaste   dienst:  “De  kracht  van  dit  circus  ben  ik  zelf;  ik  ben  de  motor,  ik  heb  de  ervaring,  het  netwerk  en  de  reputatie   opgebouwd”  (Dicke,  2009,  p  37).  Dat  veel  jeugdcircussen  gedragen  worden  door  één  of  twee  personen  wordt   aangehaald  als  zwakte  van  de  organisaties:  “Een  zwak  punt  is  dat  het  erg  op  ons  tweeën  hangt.  Ik  heb  al  een   burn-­‐out  gehad,  je  bent  toch  kwetsbaar”  (Dicke,  2009,  p  42).  Alleen  de  grotere  jeugdcircussen,  vanaf  meer  dan   200  deelnemers,  hebben  een  betaalde  medewerker  die  (parttime)  ondersteunt  in  organisatie  en  administratie.       3.1.2  De  docenten   Behalve  door  de  sleutelfiguur  worden  activiteiten  bij  jeugdcircussen  verzorgd  door  een  team  vaste  dan  wel   freelance  betrokkenen.  Er  is  in  Nederland  geen  docentenopleiding  circus.    De  personen  die  de  lessen  geven   worden  daarom  vaak  lesgevers  of  begeleiders  genoemd.  Ze  zijn  intern  opgeleid,  hebben  de  cursus  Begeleider  in   3

de  Circuskunsten  gevolgd  of  komen  uit  een  andere  (kunst)educatieve  tak.  De  achtergrond  van  lesgevers  loopt   uiteen  van  autodidactisch  circusdocent  (met  een  diploma  voor  een  heel  ander  vakgebied)  tot  vakleerkracht   lichamelijke  opvoeding  en  van  professioneel  artiest  tot  docent  drama.  Een  enkele  circusdocent  is  geschoold  in   het  buitenland  (École  de  Cirque  de  Bruxelles  en  École  Nationale  du  Cirque).    

                                                                                                                3

Cursus  van  Circuscentrum  Vlaanderen  en/of  Circomundo  waarin  geleerd  wordt  hoe  de  basisvaardigheden  van  de   circuskunst  (acro,  evenwicht,  luchtacro,  jongleren,  theater)  overgebracht  kunnen  worden  op  kinderen,  jongeren  en   volwassenen.  Via  de  circusmethodiek  leert  de  cursist  motorische,  creatieve  en  sociale  doelen  in  een  veilige  omgeving   voorop  te  stellen  (Circuscentrum  Vlaanderen,  2015).  

 

34  

Foto:  Evgeniya  Kalugina  

 

 

 

35  

3.2.  De  doorlopende  leerlijn   Binnen  de  ketenverbinding  ontbreekt  een  doorlopende  leerlijn.  De  jeugdcircussen  bieden  een  grote  variëteit   aan  activiteiten  aan  voor  diverse  doelgroepen  en  op  verschillende  niveaus  (zie  §2.2.  en  §2.3).  Zij  hebben  de   mogelijkheid  een  lijntje  te  creëren  binnen  hun  eigen  organisatie.  Op  de  vraag  of  er  gebruik  wordt  gemaakt  van   een  doorlopende  leerlijn,  is  het  antwoord  overwegend  nee.     “Het  jeugdcircus  is  een  rijke  leeromgeving  waarin  concrete  leerdoelen  zoals  in  het  onderwijs  niet  beschreven   staan.  Het  is  doorlopend  leren  en  de  lijn  kan  alle  kanten  op  gaan.”   “Nee,  we  gaan  meer  uit  van  een  persoonlijke  benadering.”       “Nee,  wel  zijn  we  daar  mee  bezig  geweest  binnen  het  circus.  Echter  blijkt  dat  dit  zo’n  grote  en  veelomvattende   klus  is  dat  deze  hoe  graag  we  ook  willen  niet  zo  makkelijk  realiseerbaar  is.”  

  3.3  Het  creatieproces  bij  een  jeugdcircus   Ongeacht  niveau  of  doelgroep,  is  een  toonmoment  altijd  onderdeel  van  de  activiteit  binnen  het  jeugdcircus:     ter  presentatie  van  het  zojuist  geleerde  of  om  deelnemers  te  laten  ervaren  dat  geleerde  technieken  creatief   kunnen  worden  ingezet.  Bij  de  productiegroep  vormt  dit  laatste  de  kern  van  de  activiteiten.     Om  meer  inzicht  te  krijgen  in  de  werkwijze  van  jeugdcircussen  en  om  verdere  vragen  te  kunnen  beantwoorden,   zijn  de  creatieprocessen  van  de  productiegroepen  van  8  jeugdcircussen  nader  bestudeerd.  Gezamenlijk  geven   zij  een  goed  overzicht  van  de  manier  waarop  creatieprocessen  bij  jeugdcircussen  zijn  opgebouwd.     3.3.1  Het  doel  van  de  voorstelling   Wie  een  voorstelling  maakt  voor  publiek,  moet  het  doel  –  wat  moet  er  met  de  voorstelling  worden  bereikt  –  en   de  doelgroep  –  voor  wie  wordt  het  opgevoerd  –  bepalen.  Bij  het  merendeel  van  de  productiegroepen  staan  de   artiesten  centraal:  het  artistiek  eindproduct  is  ondergeschikt.  Als  voornaamste  doelen  voor  het  maken  van  een   voorstelling  worden  door  zowel  deelnemers  als  leiders  deelnemers  een  creatieproces  laten  ervaren  en   deelnemers  de  gelegenheid  bieden  te  laten  zien  wat  ze  hebben  geleerd  opgevoerd.  Het  afleveren  van  een   interessant  artistiek  product  is  een  nevendoel,  vaak  in  het  kader  van  andere  motieven:  het  moet  verkopen,   leden  werven  en  bekendheid  geven  aan  het  jeugdcircus.   “Laten  zien  aan  de  stad  dat  we  er  zijn,  nieuwe  leerlingen  inspireren,  laten  zien  wat  ze  kunnen  bereiken  als  ze   doorgaan  met  circus.  Huidige  leerlingen  actiever  binden  aan  het  circus  door  ze  de  mogelijkheid  te  bieden  op  te   treden.  Uiteraard  een  mooie  show  willen  neerzetten  maar  niet  per  definitie  artistiek  hoogstaand.”     3.3.2  De  creatiemethode   Alvorens  er  wordt  gestart  met  het  creëren  van  de  voorstelling,  wordt  het  artistiek  team  samengesteld.   Kleinere  jeugdcircussen  laten  het  creatieproces  leiden  door  iemand  uit  de  organisatie  (vaste  docent)  en  trekken   incidenteel  externe  deskundigen  aan  voor  circustechnieken,  regie  en  vormgeving.  Bij  grotere  jeugdcircussen   stelt  de  sleutelfiguur  een  artistiek  team  samen  waarin  is  voorzien  in  kennis  over  circustechniek,  theater  (regie)   en  werken  met  groepen  jongeren.  De  sleutelfiguur  van  het  jeugdcircus  maakt  onderdeel  uit  van  het  artistiek   team  of  is  er  nauw  bij  betrokken.  

 

36  

De  deelnemers  worden  bij  het  jeugdcircus  ‘artiest’  genoemd.  Artiesten  hebben  al  competenties  verworven  in   circustechnieken,  bijvoorbeeld  door  het  volgen  van  lessen  multicircus  of  een  specialisatiecursus,  alvorens  zij   kunnen  toetreden  tot  de  productiegroep.  De  gemiddelde  groep  heeft  deelnemers  van  12  t/m  18  jaar  oud. Voor  het  samenstellen  van  de  groep  worden  twee  methoden  gebruikt:     1.  Er  is  een  bestaande  productiegroep  waar  jaarlijks  deelnemers  bij  komen  en  afhaken  middels  natuurlijk   verloop:  na  een  x  aantal  jaar  /  bij  het  bereiken  van  een  bepaalde  leeftijd  komt  een  deelnemer  vanzelf  in  de   productiegroep.     2.  De  productiegroep  wordt  ieder  jaar  opnieuw  samengesteld  middels  audities  of  selectie  door  lesgevers.   Geen  enkel  jeugdcircus  heeft  een  lijst  van  concrete  selectiecriteria.     Het  artistiek  team  bedenkt  het  concept  van  de  voorstelling  en  vult  dat  samen  met  de  artiesten  in.     De  jeugdcircussen  gebruiken  proces  3  uit  het  schema  van  Butterworth:  Leider  als  piloot,  artiest  als  bijdrager.   Tijdens  de  samenkomsten  van  leider(s)  en  artiesten  wordt  aandacht  besteed  aan  improvisatie  en  materiaal   verzamelen,  acts  of  scenes  maken,  tonen,  kijken  en  feedback  en  repetities.  De  tijdsindeling  per  onderdeel   verschilt  per  jeugdcircus.  Het  oefenen  van  circustechnieken  wordt  vaak  op  een  ander  moment  gedaan,   bijvoorbeeld  in  een  specialisatiecursus  of  op  een  open  training.  De  creatieperiode  loopt  uiteen  van  4  maanden   –  1  uur  per  week  tot  9  maanden  –  10  uur  per  week.     3.3.3  Het  (artistiek)  eindproduct   De  jeugdcircussen  noemen  de  stijl  van  hun  voorstellingen  circustheater:  een  theatraal  verhaal  waarin   circustechnieken  worden  gebruikt.  Er  is  meer  theater  dan  bij  cirque  nouveau  maar  minder  dan  bij  cirque   contemporain.  De  artiesten  geven  vorm  aan  hun  rol  door  middel  van  circustechnieken:  de  kok  jongleert  met   messen,  het  model  poseert  in  de  trapeze,  de  rebel  gaat  ruig  tekeer  met  een  diabolo  en  de  verdrietige  kruipt   weg  in  de  tissue  .     “Onze  stijl  is  ook  wel  te  typeren  als  ‘hedendaags  jeugdcircus’.  Ik  zie  deze  stijl  terug  bij  veel  andere   jeugdcircussen.”       De  voorstelling  wordt  op  allerlei  locaties  opgevoerd,  in  de  eigen  oefenruimte,  buurthuizen,   verzorgingstehuizen,  een  tent,  de  openlucht  en  in  het  theater.  Door  de  meeste  jeugdcircussen  5  tot  10  keer.   Een  enkele  productiegroep  speelt  meer  dan  20  keer.   “We  spelen  overal  waar  we  worden  gevraagd!”  

  3.4  Het  creatieproces  als  middel  voor  talentontwikkeling   Het  creatieproces  heeft  de  potentie  alle  aspecten  van  het  circus  (fysiek  &  artistiek)  aan  bod  te  laten  komen  en   alle  elementen  uit  de  zelfbeschikkingstheorie  te  bevatten.  Het  creatieproces  is  als  zodanig  een  mogelijk  middel   voor  talentontwikkeling.  De  creatieprocessen  van  jeugdcircussen  worden  getoetst  aan  de  voorwaarden  voor   talentontwikkeling  uit  het  theoretisch  kader.    

 

37  

3.4.1  Oefenuren  &  doelbewuste  oefening   Onderwijspsycholoog  Ericsson  stelt  dat  een  talent  op  zijn  twintigste  minstens  10.000  oefenuren  in  een   discipline  moet  hebben  volbracht  om  te  kunnen  excelleren.  Als  een  deelnemer  op  12-­‐jarige  leeftijd  in  de   productiegroep  start,  zou  dat  betekenen  dat  de  deelnemer  8  jaar  lang  iedere  week  24  uur  moet  oefenen  om  de   4

10.000  oefenuren  te  volbrengen .  Het  maximaal  aantal  uur  dat  bij  een  jeugdcircus  aan  het  creatieproces  wordt   besteed  is  10.  Bovendien  wordt  de  tijd  besteed  aan  meer  dan  één  discipline:  artiesten  oefenen  op  meerdere   circustechnieken,  lichaamsbeheersing  en  artistieke  competenties.     De  oefenuren  moeten  gepaard  gaan  met  duidelijke  leerdoelen.  De  jeugdcircussen  hebben  geen  algemene   leerdoelen  opgesteld:  deelnemers  mogen  zelf  bepalen  wat  ze  willen  leren.  Tijdens  het  oefenen  is  er  ruimte   voor  herhaling,  fouten  maken,  correcties  en  feedback.         3.4.2  De  zelfbeschikkingstheorie   Motivatie  speelt  een  doorslaggevende  rol  bij  het  ontwikkelen  van  talent.  Hoe  verhouden  de  psychologische   basisbehoeften  competentie,  (relationele  of  sociale)  verbondenheid  en  autonomie  zich  tot  het  creatieproces?       Competentie:  Er  zijn  eindeloos  veel  circustechnische  vaardigheden  en  mogelijkheden  om  deze  in  te  zetten  voor   het  leveren  van  een  artistieke  prestatie.    De  deelnemer  voelt  zich  competent  als  er  een  nieuwe  truc  gelukt  is  of   een  act  is  gecreëerd.     “Ik vind het fijn om mijn eigen doelen te bereiken en beter te worden in dingen die ik leuk vind om te doen. Een truc kunnen of beter worden in een techniek, wanneer je daar hard voor geoefend hebt, is eigenlijk al een grote beloning.”  

De  deelnemer  ervaart  uitdaging  als  er  wordt  geoefend  op  iets  dat  nog  niet  wordt  beheerst,  maar  wel  binnen   het  bereik  ligt.   “In  circus  kun  je  altijd  overal  beter  in  worden.  En  overal  om  je  heen  zie  je  (bij  andere  circusbeoefenaars,  maar   ook  in  voorstellingen  en  acts)  steeds  weer  nieuwe  geweldige  trucs,  concepten  en  disciplines.  Dit  te  zien  is  één   van  de  dingen  die  me  motiveert:  Het  zorgt  voor  verlangen  het  ook  te  kunnen.”   De  leiders  hechten  er  veel  waarde  aan  dat  deelnemers  zich  competent  voelen.     “Hun  succeservaring  is  belangrijker  dan  ons  artistieke  eindproduct.”     Verbondenheid:  In  het  creatieproces  werken  deelnemers  en  artistiek  team  samen  om  met  elkaar  tot  een   eindproduct  te  komen.  Dit  eindproduct  wordt  vervolgens  gedeeld  met  het  publiek.  Deelnemers  voeren   circustechnieken  uit  met  elkaar  (duo-­‐trapeze,  partneracrobatiek,  overgooien  met    jongleermateriaal)  en   moeten  op  elkaar  kunnen  rekenen  en  vertrouwen.     “Mijn  hoogtepunt  is  de  gezelligheid  van  met  de  hele  groep  op  stap  zijn  om  op  te  treden.”   “Er was een erg fijne sfeer tijdens het repeteren. Het was altijd erg gezellig terwijl er ook goed gewerkt werd.” “We kiezen voor de leeftijd van 12 tot 18 jaar omdat dit goed werkt qua groepsdynamiek.”  

 

                                                                                                                4

 

Oefenuren  uit  jaren  voorafgaand  aan  productiegroep  niet  meegerekend.  

38  

Autonomie:  Het  concept  van  de  voorstelling  wordt  bedacht  door  het  artistiek  team  en  samen  met  de   deelnemers  ingevuld.  Deelnemers  krijgen  graag  tools  aangereikt  om  zelf  te  kunnen  creëren.     “Het  motiveert  mij  als  ik  een  richtlijn  krijg  waarbinnen  ik  zelf  kan  creëren.”     Leiders  zeggen  veel  belang  te  hechten  aan  de  autonomie  van  de  deelnemers.     “Veel  ideeën  komen  uit  de  kinderen  zelf  en  uiteindelijk  moet  het  ook  voelen  dat  het  hun  voorstelling  is.”   In  de  praktijk  komt  dat  niet  altijd  goed  uit  de  verf.     “De  regisseur  deed  bijna  alles  om  het  verhaal  te  creëren.  Dat  mag  volgend  jaar  wel  anders.”     3.4.3  Competenties  artistiek  team     Wat  vraagt  een  creatieproces  waarin  oog  moet  zijn  voor  doelbewuste  oefening,  competentie,  verbondenheid   en  autonomie  van  het  artistiek  team?  Over  welke  competenties  moet  dit  team  beschikken?     Doelbewuste  oefening:  Kunnen  inspireren.  Deelnemers  kunnen  instrueren.  Goed  feedback  kunnen  geven.   Beschikken  over  kennis  en  kunde  van  circus  om  deelnemers  te  kunnen  corrigeren.   Competentie:  Circustechnisch  vaardig  zijn.  Artistiek  competent.  Beschikken  over  realiteitsbesef.     Verbondenheid:  Communicatief.  Empatisch,  betrokken.  Een  groep  kunnen  vormen.  Deelnemers  samen  laten   werken.  Veiligheid  bieden.  Verantwoordelijkheid  nemen.     Autonomie:  Kunnen  schakelen  tussen  directief  en  begeleiden.  Compromissen  kunnen  sluiten  met  artiesten.     è  De  competenties  van  het  artistiek  team  samengevat:       5

     

Ÿ  Circusvakmanschap  

   

Ÿ  Pedagogisch-­‐didactisch  vermogen  

   

Ÿ  Creërend  vermogen  

  De  jeugdcircussen  geven  aan  dat  de  artistiek  teams  grotendeels  over  deze  competenties  beschikken,  maar  dat   er  ook  behoefte  is  aan  extra  kennis  en  kunde,  met  name  over  hoe  circus  in  te  zetten  als  middel  van  expressie,   mime  en  dramaturgie.      

3.5  Conclusie   In  hoofdstuk  3    is  ingezoomd  op  jeugdcircussen  in  Nederland  omdat  zij  opereren  op  meerdere  niveaus  binnen   de  talentontwikkelingskolf  en  zij  met  de  productiegroep  een  instrument  in  handen  hebben  om  het  hiaat  in  de   ketenverbinding  te  verkleinen.  Het  merendeel  van  de  jeugdcircussen  zijn  kleinschalige  initiatieven  van   ondernemende  eenlingen.  Behalve  door  de  sleutelfiguur  worden  activiteiten  bij  jeugdcircussen  verzorgd  door   een  team  van  lesgevers.  Er  wordt  geen  gebruik  gemaakt  van  een  doorlopende  leerlijn.       Ongeacht  niveau  of  doelgroep,  is  een  toonmoment  altijd  onderdeel  van  de  activiteit  binnen  het  jeugdcircus.     Bij  de  productiegroep  vormt  het  creatief  inzetten  van  circustechnieken  de  kern  van  de  activiteit.    

                                                                                                                5

 

Met  circusvakmanschap  wordt  het  samengaan  van  technisch  vakmanschap  en  creatief  en  artistiek  vakmanschap  bedoeld.

39  

De  voornaamste  doelen  voor  het  maken  van  een  voorstelling  zijn  deelnemers  een  creatieproces  laten  ervaren   en  deelnemers  de  gelegenheid  bieden  te  laten  zien  wat  ze  hebben  geleerd.  Het  creatieproces  wordt  geleid  door   een  artistiek  team  dat  kennis  heeft  van  circustechnieken,  regie  en  werken  met  jongeren.  De  artiesten  hebben   al  enige  ervaring  met  circus.  Het  artistiek  team  bedenkt  het  concept  van  de  voorstelling  en  vult  dat  samen  met   de  artiesten  in.       De  creatieprocessen  van  jeugdcircussen  zijn  getoetst  aan  de  voorwaarden  voor  talentontwikkeling  uit  het   theoretisch  kader.  Deelnemers  benoemen  hun  eigen  leerdoelen.  Er  is  binnen  het  creatieproces  te  weinig  tijd   om  tot  voldoende  oefenuren  te  komen.  Het  creatieproces  bevredigt  wel  de  psychologische  basisbehoeften   competentie,  (relationele  of  sociale)  verbondenheid  en  autonomie  als  het  artistiek  team  over  de  competenties   circusvakmanschap,  pedagogisch-­‐didactisch  vermogen  en  creërend  vermogen  beschikt.  Personen  binnen  het   artistiek  team  hebben  niet  altijd  een  opleiding  gevolgd  waarbinnen  zij  deze  competenties  hebben  kunnen   verwerven.  Dat  zou  een  verklaring  kunnen  zijn  voor  het  feit  dat  de  creatieprocessen  geleid  worden  door  teams   in  plaats  van  één  persoon.  Het  creatieproces  is  een  potentieel  instrument  voor  talentontwikkeling.       In  hoofdstuk  4  wordt  naar  aanleiding  van  de  onderzoeksresultaten  antwoord  gegeven  op  de  hoofdvraag  Op   welke  wijze  kunnen  hiaten  in  de  ketenverbinding  circus  worden  aangepakt,  om  talentontwikkeling  te  kunnen   bevorderen?    Op  deze  uitkomst  zal  worden  geflecteerd  middels  de  discussie.  Ook  worden  er  aanbevelingen   gedaan  voor  mogelijke  vervolgonderzoeken  en  kunsteducatieve  producten.        

 

  Foto:  Joost  Enkelaar  Fotografie  

 

40  

4.  CONCLUSIE,  DISCUSSIE  &  AANBEVELINGEN    

4.1  Inleiding   Het  doel  van  het  onderzoek  was  om  te  achterhalen  hoe  de  ketenverbinding  circus  er  uit  ziet,  of  en  waar  er   hiaten  in  de  ketenverbinding  aanwezig  zijn  en  welke  invloed  dit  heeft  op  talentontwikkeling.  Bij  het  zoeken   naar  mogelijkheden  om  hiaten  in  de  ketenverbinding  te  verkleinen,  is  gefocust  op  het  aanbod  van   jeugdcircussen.      

4.2  Conclusie   De  ketenverbinding  is  opgebouwd  uit  schakels  die  verschillende  circusactiviteiten  aanbieden.  De  schakels   opereren  op  alle  niveaus  van  de  talentontwikkelingspiramide  maar  er  is  geen  doorlopende  leerlijn  ontwikkeld.   De  ketenverbinding  circus  vormt  geen  piramide  maar  een  kolf:  het  aanbod  op  niveau  4  is  groter  dan  op  niveau   3.  Gevorderde  en/of  ambitieuze  circusbeoefenaars  kunnen  op  een  zeer  beperkt  aantal  plaatsen  terecht  voor   verdieping.  Het  hiaat  in  de  ketenverbinding  is  te  verklaren  aan  de  hand  van  de  wijze  waarop  aanbod  in   circuseducatie  is  ontstaan,  enerzijds  vanuit  de  noodzaak  artiesten  op  te  leiden  die  over  een  dusdanig  artistiek   en  technisch  niveau  beschikken  dat  zij  wereldwijd  publiek  kunnen  raken  (niveau  4)  en  anderzijds  vanuit  de   inzet  van  circus  als  middel  ter  bevordering  van  de  sociaal-­‐emotionele  en  motorische  ontwikkeling  van  de  jeugd   (niveau  1).  Het  hiaat  in  de  ketenverbinding  belemmert  talentontwikkeling.     Binnen  de  structuur  neemt  het  jeugdcircus  een  speciale  plaats  in:  het  jeugdcircus  opereert  op  meerdere   niveaus  van  de  talentontwikkelingskolf.  Deelnemers  kunnen  binnen  het  instituut  doorstromen.  Ervaren   deelnemers  kunnen  een  plaats  verwerven  in  de  productiegroep.  Bij  de  productiegroep  vormt  het  inzetten  van   circustechnieken  als  expressievorm  en  het  toewerken  naar  een  voorstelling  de  kern  van  de  activiteit.     Er  bestaat  in  Nederland  geen  opleiding  Docent  Circus  waarbinnen  een  persoon  alle  competenties  die  nodig  zijn   voor  het  leiden  van  een  creatieproces,  te  weten  circusvakmanschap,  pedagogisch-­‐didactisch  vermogen  en   creërend  vermogen,  kan  verwerven.  Daarom  worden  creatieprocessen  vaak  geleid  door  teams.     Het  artistiek  team  bedenkt  het  concept  van  de  voorstelling  en  vult  dat  samen  met  de  deelnemers  in.  Hier  ligt   een  kans  om  aansluiting  te  vinden  bij  (voorbereiding  op)  de  kunstvakopleidingen.     Om  talentontwikkeling  te  kunnen  stimuleren,  is  het  van  belang  dat  de  psychologische  basisbehoeften  voor   optimale  functionering  en  groei  uit  de  zelfbeschikkingstheorie  worden  bevredigd.  Dat  kan  binnen  het   creatieproces.  Mits  het  artistiek  team  over  de  competenties  beschikt  om  deze  basisbehoeften  te  kunnen   waarborgen,  voldoet  het  creatieproces  aan  de  voorwaarden  voor  talentontwikkeling.  Omdat  er  te  weinig  tijd   wordt  gereserveerd  voldoet  het  creatieproces  niet  aan  de  voorwaarden  om  talent  te  laten  excelleren.      

4.3  Discussie     Om  het  creatieproces  bij  het  jeugdcircus  daadwerkelijk  in  te  zetten  als  middel  voor  talentontwikkeling  moet  er   bij  het  jeugdcircus  de  bereidheid  en  de  middelen  zijn  om  in  het  creatieproces  en  talentontwikkeling  te   investeren.  Het  creëren  van  een  interessant  artistiek  product  moet  prioriteit  krijgen  als  doel.  Een  goed  artistiek   team  kan  zorgen  dat  deelnemers  competenties  kunnen  verwerven  en  tonen,  zich  verbonden  voelen  en  zich  

 

41  

autonoom  voelen  zonder  dat  deelnemers  de  mogelijkheid  bieden  te  laten  zien  wat  ze  geleerd  hebben  het  doel   van  de  voorstelling  hoeft  te  zijn.  Ook  zou  er  bij  de  meeste  jeugdcircussen  wekelijks  meer  tijd  aan  het   creatieproces  moeten  worden  besteed.  Om  het  aantal  oefenuren  te  kunnen  volbrengen,  is  het  gunstiger  als  er   aparte  tijd  wordt  gereserveerd  voor  circustechnische  training.  Jongeren  die  een  studie  aan  een  kunstvak-­‐ opleiding  ambiëren  moeten  daarnaast  oefenuren  maken  buiten  het  creatieproces.  Het  jeugdcircus  zou  dit   kunnen  faciliteren.       Jeugdcircussen  benadrukken  dat  circus  wordt  ingezet  als  middel  ter  bevordering  van  de  ontwikkeling  van  het   kind  als  mens,  niet  als  circus  artiest.  Maar  ook  als  circus  het  doel  is,  ontstaat  sociaal-­‐emotionele  groei.  Zeker  in   een  creatieproces,  omdat  het  zowel  fysieke  als  artistieke  aspecten  bevat  en  daarmee  voorkomen  wordt  dat  de   deelnemer  niet  zijn  hele  identiteit  aan  circustechnische  competenties  ontleent.  Jeugdcircussen  geven  aan  geen   vooropleiding  voor  kunstvakopleidingen  circus  te  zijn  en  daarom  hun  aanbod  ook  niet  aanpassen,  maar   jongeren  gebruiken  het  jeugdcircus  wel  als  vooropleiding.       In  Nederland  is  professionalisering  (bij  een  erkend  instituut)  pas  sinds  10  jaar  geleden  mogelijk.  Wellicht   hebben  de  stromingen  meer  tijd  nodig  om  naar  elkaar  toe  te  groeien  en  komen  er  op  den  duur  vanzelf  meer   initiatieven  ter  verdieping.  Er  is  immers  gefocust  op  enkel  de  productiegroepen  bij  jeugdcircussen,  terwijl  er   bijvoorbeeld  ook  verdieping  kan  worden  gecreëerd  in  lessen  multicircus,  (regionale)  samenwerkingen  van   professionals,  studenten  en  talenten  kunnen  worden  gestart  en  een  middelbare  school  voor  circus  kan  worden   opgericht.     Waar  in  dit  onderzoek  geen  aandacht  aan  is  besteed,  zijn  inhoudelijke  methodes  waarop  circusvakmanschap   verworven  kan  worden.  Het  volbrengen  van  oefenuren  en  doelbewuste  oefening  is  kort  aan  bod  gekomen,   maar  hoe  doelbewuste  oefening  vorm  krijgt  is  niet  uitgewerkt.  Er  is  niet  gekeken  naar  leerstijlen,  hoe  het   huidige  aanbod  daarop  aansluit  en  waar  het  tekort  schiet  als  het  gaat  om  individuen  in  staat  stellen  om  vanaf   een  bepaald  moment  te  ontwikkelen  tot  professioneel  artiest  ongeacht  de  wens  dit  te  doen  vanaf  het  begin   aanwezig  is  geweest.       Hoewel  er  in  het  buitenland  absoluut  leerzame  en  inspirerende  voorbeelden  te  vinden  zijn  op  het  gebied  van   circuseducatie  en  voorbereidingen  op  kunstvakopleidingen  circus,  zoals  bijvoorbeeld  het  circusgymnasium  in   Stockholm,  de  Schule  für  Artistik  in  Berlijn,  de  voltijd  vooropleiding  in  het  Centre  Regional  des  Arts  du  Cirque  in   Lomme  en  circushumaniora  aan  het  Koninklijk  Atheneum  Redingenhof  in  Leuven,  zijn  die  niet  direct  in  dit   onderzoek  gebruikt  omdat  ze  vaak  niet  passen  binnen  het  Nederlands  onderwijssysteem  of  bij  de  huidige   (circus)cultuur.      

4.4  Aanbevelingen   Naar  aanleiding  van  de  bevindingen  die  in  de  loop  van  het  onderzoek  zijn  gedaan,  de  conclusie  en  de  discussie,   volgen  hier  een  aantal  aanbevelingen  voor  de  korte  en  lange(re)  termijn.    

 

42  

Er  is  echter  geen  specifieke  partij  tot  wie  deze  aanbevelingen  gericht  zijn:  de  schakels  in  de  ketenverbinding   circus  opereren  ieder  op  hun  eigen  terrein  en  laten  de  vraag  wie  verantwoordelijk  is  voor  het  grote  geheel   onbeantwoord.  Een  eerste  aanbeveling  is  dan  ook  om  een  overkoepelende  organisatie  op  te  zetten  of  diverse   kleinere  organisaties    te  laten  fuseren  tot  één  organisatie.     è

Het  is  van  belang  dat  de  schakels  uit  de  ketenverbinding  nader  tot  elkaar  komen.  Dit  zou  gerealiseerd  

kunnen  worden  door  een  overleg  te  organiseren  tussen  verschillende  partijen  of  meer  gezamenlijke   activiteiten  te  organiseren.       è

De  overkoepelende  organisatie  of  afgevaardigden  van  het  overleg  kunnen  een  team  samenstellen  van  

deskundigen  met  de  competenties  circusvakmanschap,  pedagogisch-­‐didactisch  vermogen  en  creërend   vermogen  voor  het  ontwikkelen  van  een  doorlopende  leerlijn  circus.     1.  Onderzoek  methodes  waarop  circusvakmanschap  verworven  kan  worden  in  combinatie  met  leerstijlen.   2.  Onderzoek  en  toon  aan  hoe  een  doorlopende  leerlijn  kan  bijdragen  aan  een  ontwikkeling  van  circuseducatie   en  potentiële  talenten.     è

Voorstellingen  spelen  een  rol  in  alle  schakels  van  de  ketenverbinding,  ongeacht  het  niveau.  Uit  de  

enquête  onder  deelnemers  van  circusactiviteiten  en  motivatieonderzoek  blijkt  dat  het  maken  van  een   voorstelling  beoefenaars  van  circuskunst  motiveert  om  zich  te  ontwikkelen.  Organiseer  een  project  waarbij   beoefenaars  van  circus  van  verschillende  niveaus  samenkomen  om  aan  een  voorstelling  te  werken  met  parallel   daar  aan  een  onderzoek  of  een  project  dat  de  schakels  overstijgt  talentontwikkeling  kan  bevorderen. è

Verdere  professionalisering  van  de  amateursector  circus  is  gewenst  om  een  duurzame  kwaliteit  te  

waarborgen.  Start  een  opleiding  Docent  Circus,  naar  voorbeeld  van  de  opleidingen  Docent  Dans  en  Docent   Drama.     è

Op  de  korte  termijn  kunnen  bijeenkomsten  voor  de  personen  die  betrokken  zijn  bij  creatieprocessen  van  

jeugdcircussen  worden  georganiseerd.  Er  is  behoefte  aan  meer  kennis  en  kunde.  Medewerkers  van   jeugdcircussen  hebben  vaak  meerdere  banen  of  het  jeugdcircus  is  een  nevenactiviteit.  Het  geniet  niet  de   voorkeur  een  omvangrijke  bijscholingscursus  te  volgen.  Een  intervisiebijeenkomst  is  meer  geschikt.  Mogelijke   thema’s:  circustechniek  inzetten  als  middel  van  expressie,  dramaturgie,  ritme  &  timing.  

 

43  

BRONNEN     Bakker,  J.  (1998).  ‘Turnen  in  de  basisvorming’.  ThiemeMeulenhoff  bv.     Berg  van  den,  Tjalling  (2007).  ‘Turnen  in  beeld’.  De  Vrieseborch.    

 

Bloom,  Benjamin  (1985).  ‘Developing  Talent  in  Young  People’.  Ballatine  Books,  New  York.       Bolton,  Reginald  (2004).  ‘Why  circus  works’.  PhD  Philosophy,  Murdoch  University,  Perth  (Aus).     Brak,  Mo  (2015).  Oprichtster  Circusschool  de  Hoogte.  Persoonlijke  communicatie.     Butterworth  (2003).  Didactic-­‐Democratic  spectrum  model.  University  of  Leeds.     Circomundo  (z.j.).  Documentatie.  http://circomundo.nl/documentatie/     Circuscentrum  Vlaanderen  (2015).  Begeleider  in  de  Circuskunsten.  http://www.circuscentrum.be/2015/03/25/begeleider-­‐ in-­‐de-­‐circuskunsten/     Circus  Elleboog  (z.j.).  Documentatie  -­‐  Circus.  https://elleboog.nl/nl/_sublinks/organisatie/documentatie/_circus/     Coussens,  Evelyne  (2015).  ‘De  mens  achter  het  kunstje.  Alexander  Vantournhout  en  Bauke  Lievens  over  de  ‘tragische   autobiografie’  ANECKXANDER’.  Op  17  juni  2015  verkregen  van  http://www.circuscentrum.be/artikels/de-­‐mens-­‐achter-­‐het-­‐ kunstje-­‐alexander-­‐vantournhout-­‐en-­‐bauke-­‐lievens-­‐over-­‐de-­‐tragische-­‐autobiografie-­‐aneckxander/     Coyle,  Daniel  (2009).  ‘The  talent  code’.  Arrow  Books.       Crying  Out  Loud  (2014).  ‘What  is  Circus?  (5:35)’.  Circus  Post,  a  series  of  short  films  made  by  Crying  Out  Loud  and  film-­‐maker   Deborah  May  contextualising  the  development  of  contemporary  circus  over  the  past  40  years.  Op  7  mei  2015  verkregen   van  http://cryingoutloud.org/circus-­‐posts/what-­‐is-­‐circus-­‐534/     Daems,  Jan  (2015).  Artistiek  hoofd  Circus,  Codarts  Rotterdam.  Persoonlijke  communicatie.     Deci  &  Ryan  (2008).  ‘Handbook  of  self-­‐determination  research’.  Boydell  &  Brewer  Ltd.       Dicke,  Machteld  (2009).  ‘Jeugdcircus  in  Nederland.  Verslag  van  16  gesprekken  met  jeugdcircussen  in  opdracht  van   Kunstfactor’.  &Concept.       Dijksma,  Melanie  (2013).  ‘Wat  zijn  de  verschillen  en  de  overeenkomsten,  tussen  een  professionele  groep,  amateur  groep  en   een  ongeregistreerde  groep,  met  betrekking  tot  het  maken  van  een  voorstelling’.  Bachelorscriptie  Docent  Dans  Codarts   Rotterdam.       Eijck,  Windhorst  en  van  der  Zant  (2014).  ‘Latente  talenten.  Verslag  van  een  eerste  verkenning  van  de   talentontwikkelingsketen  in  de  kunsten  op  basis  van  een  kwalitatief  en  kwantitatief  onderzoek  bij  ca.  1.000  jonge  talenten’.   Bureau  Advies  Research  Training)  voor  non-­‐profit  en  overheid  &  Erasmus  Universiteit  Rotterdam.     Elling,  Agnes  (2014).  'Verantwoord  faciliteren  en  selecteren'.  Boekman  100:  Kunst  in  en  buiten  de  klas  –  Wie  stimuleert  het   artistiek  talent?  Pagina  62  –  66.     FEDEC  (z.j.).  ‘Basic  Circus  Arts  Instruction  Manuals’.  Op  7  mei  2015  verkregen  van   http://www.fedec.eu/en/ressources/manuels/     Geurts,  Annemarie  (24  april  2013).  Symposium  LISTEN,  SHARE  and  MOVE,  ARTEZ  Hogeschool.     Groot  Nibbelink,  Liesbeth  (2005).  'Appendix  –  Een  kleine  geschiedenis  van  het  circus  door  Gerrit  Reus'.  Op  22  november   2013  verkregen  van  http://ltd.library.uu.nl/doc/613/Appendix-­‐Kleine_geschiedenis_van_het_circus.pdf     Hamersveld  van,  Ineke  &  Meulen  van  der,  Kim  (2014).  'Een  wereld  apart'.  Boekman  100:  Kunst  in  en  buiten  de  klas  –  Wie   stimuleert  het  artistiek  talent?  Pagina  44-­‐49.     Herman  (2009).  ‘Miroir  Project  Part  2:  Analysis  of  the  key  skills  of  young  professional  circus  artist’.  FEDEC.   http://issuu.com/fedecpro/docs/fedec_miroir2_en_web?e=12051196/8235650    

 

44  

Hildesheim,  René  (2015).  Oprichter  Circus  Poehaa  en  Mr.  Poehaa.  Persoonlijke  communicatie.     Hofmeester,  Arthur  (2015).  Eindredacteur  Circusmagazine  De  Piste  en  docent  circushistorie  ACaPA.  Persoonlijke   communicatie.     Hoogeveen,  Karin  (2010).  Culturele  talentontwikkeling:  Hoe  doe  je  dat?  Een  onderzoek  naar  het  begrip  talentontwikkeling   en  naar  het  beleid  van  gemeenten  en  brede  scholen  in  veertig  achterstandswijken.  Sardes,  Utrecht.     Jacob,  Pascal  (2008).  'The  circus  artist  today.  Analysis  the  key  competances.'  FEDEC.     Op  1  april  2014  verkregen  van  http://www.fedec.eu/datas/files/fedec_key_competences.pdf     Janssens,  Lidwine  (2010).  Spelen  is  de  kunst.  Handboek  voor  dramadocenten.  IT&FB     LTAD  (Long  Term  Athlete  Development)  Resource  Paper  V2.  Canadian  Sports  Centres.   http://homepage.usask.ca/~cah241/LTAD_CanadaSportForLife.pdf     Laan  van  der,  Harm  (2014).  Hoorcollege  ‘De  toekomst  van  het  circus’.  Master  Kunsteducatie,  Codarts  Rotterdam.  

 

Langen  van,  Maaike  (2012).  'Hup  Holland  hup'.  Circusmagazine  Circuscentrum  Vlaanderen.  Nummer  38.  Pagina's  23  –  25.       Lankhorst  (1990).  Klachten  en  blessures  van  het  bewegingsapparaat  bij  dansers.  Nederlands  Tijdschrift  voor  Geneeskunde.   Pagina  134.  1  januari  2015  verkregen  van  https://www.ntvg.nl/artikelen/klachten-­‐en-­‐blessures-­‐van-­‐het-­‐ bewegingsapparaat-­‐bij-­‐dansers/volledig     Leper,  R.  &  van  Maele.  I.  (2001).  'Circus  op  school'.  Uitgeverij  Acco.       Lievens,  Bauke  (2014).  'Het  circus  zoals  het  is'.  Etcetera  Performing  Arts  Magazine.   Op  13  november  2014  verkregen  van  http://www.e-­‐tcetera.be/het-­‐circus-­‐zoals-­‐het     Lievens,  Bauke  (2011).  'Wat  is  dat,  een  circusartiest?'  CircusMagazine  Circuscentrum  Vlaanderen.  Nummer  27.  Pagina's  18-­‐ 20.     LKCA  (2014).  ‘Inventarisatie  toptalentontwikkeling.  Een  inventarisatie  naar  de  voorzieningen  die  toe  leiden  naar  het   kunstvakonderwijs  of  beroepsuitoefening  in  een  kunstvak’.  Landelijk  Kennisinstituut  Cultuureducatie  en  Amateurkunst,   Utrecht.     Maele  van,  Isabelle  &  Molenschot,  Richard  (2012).  ‘Inhoudelijke  richtlijnen  Kaderopleiding  Jeugdcircus’.  Kunstfactor,   Utrecht.       NOC*NSF  (z.j.).  LTAD  (Long  Term  Athlete  Development)  in  Nederlandse  beschrijving.  Pagina  1.     NOC*NSF  (2006).  Publieksversie  Masterplan  Talentontwikkeling  2006  –  2010.  Talent  Centraal.  Pagina  18.   NOC*NSF  (2009).  ‘Algemeen  Talentenprofiel  NOC*NSF’.       Oosterhuis,  Paulien  &  Oostwoud  Wijdenes,  Jacob  (2004)  ‘Je  bent  goed  bezig.  Toetsen  en  beoordelen  in  het  kunstonderwijs’.   Bureau  Onderwijs,  onderzoek  &  kwaliteitszorg  HKU.       Oosterling,  Henk  (2013).  Openingsfilm  ‘Cultuur  in  Beeld’.  Ministerie  Onderwijs  Cultuur  en  Wetenschap     Pijlman,  Soesja  (2011).  ‘Springplank  naar  succes?’  Bachelorthesis  Circus  Arts,  Codarts  Rotterdam.       Pijlman,  Soesja  (2014).  ‘Een  extra  man  in  de  basis.  Een  onderzoek  naar  de  behoefte  aan  dramaturgen  in  hedendaags  circus’.   Artistiek  onderzoek,  Master  Kunsteducatie,  Codarts  Rotterdam.     Pintrich  Paul  (2003).  ‘Motivational  Science  Perspective  on  the  Role  of  Student  Motivation  in  Learning  and  Teaching   Contexts’.  Journal  of  Educational  Psychology.  Inc.  Vol.  95,  No.  4.  American  Psychological  Association.  Op  1  juli  2015   verkregen  van  http://outreach.mines.edu/cont_ed/Eng-­‐Edu/pintrich.pdf     Sabbe,  Gwendolien  (2010).  'Folk-­‐  pop-­‐  en  klassiek  circus.'  Circusmagazine  Circuscentrum  Vlaanderen.  Nummer  22.  Pagina  8.     Schenkeveld,  Willemien  (2014).  ‘Ida  ter  Haar’.  Huygens  ING.   Op  7  mei  2015  verkregen  via  http://resources.huygens.knaw.nl/vrouwenlexicon/lemmata/data/TerHaar     Schoenmakers,  Henri  (1989).  ‘Filosofie  van  de  theaterwetenschappen’.  Uitgeverij  Martinus  Nijhoff,  Leiden.    

 

45  

  Sligte,  Henk  (2012).  Inleiding  Dag  van  de  Talentontwikkeling.  Sectoraal  adviescollege  kunstonderwijs.  

  Snijders,  Nikki  (2011).  ‘Circustheater.  Een  onderzoek  naar  circustheater  in  Nederland’.  Stagerapport.  Master  Kunsten,   Cultuur  en  Media.  Rijksuniversiteit  Groningen.     Sneep-­‐Snijders,  Nikki  (2014).  ‘Het  beheersen  van  circustrucs  is  niet  genoeg’.  Masterthesis  Kunsten,  Cultuur  en  Media.   Rijksuniversiteit  Groningen.     Stadsarchief  Amsterdam  (z.j.).  ‘Kindercircus  Elleboog’.  Op  7  mei  2015  verkregen  van:   http://stadsarchief.amsterdam.nl/english/amsterdam_treasures/children/kindercircus_elleboog/index.html     Vermeer,  Marco  (2015).  Eerste  student  Circusschool  de  Hoogte  en  professioneel  artiest.  Persoonlijke  communciatie.       Vonk,  Mick  (2014).  'De  truc  voorbij.  De  plek  van  acrobatiek  in  het  hedendaagse  fysieke  theaterwerk  en  de  acteurstraining.'   Bachelorscriptie  Theater  in  Education.  Hogeschool  voor  de  Kunsten  Utrecht.       Windhorst  &  van  der  Zant  (2010).  ‘Woekeren  met  talenten  of  woekeren  met  projecten?  Rapportage  over  de  eerste  fase  van   een  evaluatieonderzoek  naar  talentontwikkelingsprojecten  in  de  kunst-­‐  en  cultuursector’.  Bureau  Advies  Research  Training   voor  non-­‐profit  en  overheid.      

 

46  

BIJLAGE  1     (Schriftelijke)  interviews  (artistiek)  leiders  jeugdcircussen.       1. Wordt er bij het jeugdcircus gebruik gemaakt van leerdoelen en/of een doorlopende leerlijn? Circus Amersfoort Nee. Circus Diedom Nee, wel zijn we daar mee bezig geweest binnen het circus. Echter blijkt dat dit zo’n grote en veelomvattende klus is dat deze hoe graag we ook willen niet zo makkelijk realiseerbaar is. Circus Pavarini Nee. Niet op papier. Wel wordt er per jaar een lesplan gemaakt en is het streven om enerzijds alle technieken de basis aan te bieden en anderzijds specialisatie te stimuleren bij meer ervaren cursisten. Circus Rotjeknor Leerdoelen is een term die afkomstig is uit het onderwijs. Daar wordt doorgaans heel doelgericht geleerd. Daarbij wordt vooraf bepaald wat leerlingen en studenten moeten kunnen en weten. Bij turnen zie je het ook. Vooraf is bekend hoe een oefening uitgevoerd moet worden. Hoe dichter je de perfectie benadert hoe hoger de score is. Toen ik nog voor de klas stond, ging deze aanpak met steeds meer tegenstaan. Ik vond dat leren veel speelser en avontuurlijker zou moeten zijn. Met Circus Rotjeknor had ik een manier gevonden om het avontuurlijke en speelse leren in de praktijk te brengen. Van Circus Elleboog leerde ik dat alles wat kan, mag. Maar ik vond de Amsterdamse praktijk te vrijblijvend en zonder uitdaging. Ik wilde de speelse vrijheid combineren met een actieve leergierige houding. Zeker in de eerste 10 jaren merkte ik dat mijn aanpak werkte als een tierelier. Dat het nog vele malen actiever kon, leerde ik van de Ethiopische circusartiesten. Bij het avontuurlijke leren hoort ook experimenteren en uitproberen. Het vooral anders doen dan wat voorgeschreven staat daar zit vernieuwing in. Ik wil de kinderen van Circus Rotjeknor zoveel mogelijk de gelegenheid bieden zich optimaal in circusvaardigheden te bekwamen. ‘Een circusartiest kan alles.’, zeg ik dan. ‘En hij is ook nog ergens héél goed in.’ Ik stimuleer graag een veelzijdige ontwikkeling en tegelijkertijd stimuleer ik keuzes te maken en ergens voor te gaan. Circus Rotjeknor is een rijke leeromgeving waarin concrete leerdoelen zoals in het onderwijs niet beschreven staan. Het is doorlopend leren en de lijn kan alle kanten op gaan Circus Santelli Redelijk open. Persoonlijke benadering: Talent en potentieel van de leerlingen. Wel wat richtlijnen verbonden aan technieken. Wel van plan maar in de praktijk is het lastig. Circus Tubantino Nee. Circusgroep TwoB Ja. We werken met een chaotisch methodische leerlijn (zoals we deze zelf noemen). Turnen, vanuit de KNGU, werkt met een methodische leerlijn en Eljoh heeft deze opleiding gevolgd tot zelfstandig turntrainer. Op basis daarvan kunnen wij zeggen dat we met een chaotische methodische leerlijn werken. De methodische begint bij punt a en gaat in een rechte lijn naar het einddoel en leert stap voor stap extra onderdelen om een beweging aan te leren. Met TwoB doen we ook meer stappen opzij omdat uiteindelijk alle vormen van beweging elkaar kunnen helpen. Dus om van a naar b te komen kunnen we ook naar t en i en pak je ondertussen meer op. We willen niet dat onze leerlingen alleen bepaalde bewegingen aanleren, maar dat ze kunnen bewegen. Niet, zoals turnen dat meer heeft, een goede voorwaartse koprol kunnen en niet in staat zijn deze te vertalen naar een zijwaartse koprol. Circus Woenzini Ja, maar deze is niet uitgewerkt.

2. Uit hoeveel groepen bestaat het jeugdcircus en is er sprake van een aparte optreedgroep? Circus Amersfoort Meerdere groepen (eindpresentaties) en een aparte productiegroep (voorstelling). Circus Diedom Meerdere groepen (eindpresentaties). Een aparte productiegroep (voorstelling). Circus Pavarini Meerdere groepen (eindpresentaties). Een aparte productiegroep (voorstelling). Circus Rotjeknor Meerdere groepen (eindpresentaties). Een aparte productiegroep (voorstelling). Circus Santelli Meerdere groepen (eindpresentaties). Twee aparte productiegroepen (voorstelling). Circus Tubantino Meerdere groepen (eindpresentaties). Een aparte optreedgroep (voorstelling). Circusgroep TwoB Eén groep. Deze groep maakt een voorstelling. Momenteel heeft TwoB nog geen gehele voorstelling, slechts losse acts. We willen met TwoB eerst op een goed genoeg niveau staan om ‘iets bijzonders’ neer te kunnen zetten alvorens we dit gaan vertonen aan het publiek. Circus Woenzini Meerdere groepen. Deze groepen maken allemaal een eindpresentatie. Een groep ligt qua techniek en leeftijd ver voor op de andere. Een deel van deze groep geeft ook regelmatig optredens op aanvraag.

 

47  

3. Wat is het voornaamste doel voor het creëren van voorstellingen? Circus Amersfoort Deelnemers een creatieproces laten ervaren. Deelnemers de gelegenheid bieden te laten zien wat ze hebben geleerd. Circus Diedom Deelnemers een creatieproces laten ervaren. Deelnemers de gelegenheid bieden te laten zien wat ze hebben geleerd. Het hoofddoel is dat kinderen creëren en presenteren. Het hele verhaal van a tot z. Circus Pavarini De deelnemers laten ervaren dat de geleerde technieken creatief kunnen worden toegepast. En de ervaring bieden om echt in het theater te staan met alles erop en eraan (voorbereiden, generale, grime en haar, de spanning en zo voort). Circus Rotjeknor Deelnemers de gelegenheid bieden te laten zien wat ze hebben geleerd. Circus Santelli Een interessant artistiek product neerzetten (leuke voorstelling maken, geschikt voor een breed publiek, die goed verkoopt.) Circus Tubantino Deelnemers de gelegenheid bieden te laten zien wat ze hebben geleerd. Dus ook op gebied van creëren. Circusgroep TwoB Het optreden gebruiken in het leerproces om individuele en unieke leerlingen mee op te leiden. Circus Woenzini Deelnemers een creatieproces laten ervaren. Deelnemers de gelegenheid bieden te laten zien wat ze hebben geleerd. 4. Wat is het nevendoel doel bij het creëren van voorstellingen? Circus Amersfoort Een interessant artistiek product neerzetten. Om geld te verdienen voor het jeugdcircus. Circus Diedom Laten zien aan de stad dat we er zijn, nieuwe leerlingen inspireren, huidige jeugd laten zien wat ze kunnen bereiken als ze doorgaan met circus. Huidige leerlingen actiever binden aan het circus door in een show te zitten. Uiteraard een mooie show willen neerzetten maar niet per definitie artistiek hoogstaand. Circus Pavarini Deelnemers een creatieproces laten ervaren. Deelnemers de gelegenheid bieden te laten zien wat ze hebben geleerd. Om geld te verdienen voor het jeugdcircus. Ad1: het neerzetten van een artistiek interessant product is belangrijk voor de docenten persoonlijk. We willen onszelf blijven uitdagen, vernieuwen, niet herhalen. Daar zit onze voldoening in. Maar dat mag niet ten koste gaan van de doelstellingen voor de kinderen. We hebben nu bijvoorbeeld een best jonge optreedgroep. Dus leggen we onze lat lager omdat hun succeservaring belangrijker is dan ons artistieke eindproduct. Circus Rotjeknor Een interessant artistiek product neerzetten. Deelnemers een creatieproces laten ervaren. Omdat ouders er om vragen. Ouders als publiek is essentieel. Ze zijn trots en geven dat gevoel door aan hun kinderen. Dat is een goede basis om ver op te bouwen! Circus Santelli Dat ieder zijn eigen kwaliteiten ontdekt of gelooft in de kwaliteiten die wij in hen zien. Circus Tubantino Om geld te verdienen voor het jeugdcircus. Circusgroep TwoB Een interessant artistiek product neerzetten. Circus Woenzini Een interessant artistiek product neerzetten. 5. Wie leidt of leiden het creatieproces (meerdere antwoorden mogelijk)? Circus Amersfoort Een externe deskundige > Een circus theater regisseur. Circus Diedom De docent van de productiegroep. Autodidactisch circusdocent. Een (theater)regisseur heeft eenmalig meegekeken. Circus Pavarini De docent van de productiegroep Achtergrond als professioneel choreograaf/regisseur Circus Rotjeknor De docenten van de productiegroep. 1. Achtergrond in onderwijs. 2. Semi-professioneel artiest. Circus Santelli De docent van de productiegroep en externe deskundigen. 1. Autodidactisch circusdocent. 2. Docent drama. 3. Professioneel circusartiest. Circus Tubantino De docent van de productiegroep. 1. Autodidactisch circusdocent, combinatie zelf artiest, minor pedagogiek en master of arts. Circusgroep TwoB De docenten van de productiegroep. 1. Autodidactisch circusdocent, combinatie zelf artiest, minor pedagogiek en master of arts. 2. KNGU opleiding.

 

48  

Circus Woenzini

De docent van de productiegroep en extern deskundige. 1. Achtergrond in sport (bijvoorbeeld ALO, CIOS, Sport & Bewegen) 2. Professioneel circusartiest.

6. Wat is de motivatie voor deze keuze? Circus Amersfoort Artistiek. Circus Diedom Vooral financieel, voorstellingsgroepen kosten het circus geld. Maar ook omdat de docent van de groep de jeugd kent en bekend is met hun kunnen. Circus Pavarini Toeval. Ik ben erbij gekomen en heb me circustechnieken eigen gemaakt voor ik in het traject met een voorstellingsgroep stapte. Ik vind het geweldig om cirucstechnieken om te zetten in een creatief traject met kinderen. Samen met Bert en nu ook Luca werkt het super. Circus Rotjeknor De begeleiders van een optreedgroep moeten vooral zeer betrokken zijn, energiek en creatief. In het ideaal geval zou een optreedgroep het zelfs zonder begeleiding kunnen doen. Dan hoeft er alleen gezorgd te worden voor de goede omstandigheden. Circus Santelli Iemand van buiten: Vernieuwing en verfrissing. Niet alles zelf hoeven te bedenken. Soms behoefte aan iemand die meer deskundig is op een bepaald vakgebied (mime, muzikant). Circus Tubantino De docent heeft artistiek veel kennis, kent de groep en vrijwilligers goed en is erg verbonden aan het jeugdcircus. Circusgroep TwoB Uiteindelijk een combinatie van meerdere factoren, maar vooral om artistieke redenen. De docenten hebben zelf veel ideeën en weten hoe deze met de leerlingen tot uitvoering te kunnen brengen. Circus Woenzini De docenten zijn betrokken bij het gehele proces.

7. Als alles mogelijk was, zou u dan professionals uit het vak bij het creatieproces betrekken? Zo ja, wie/wat? Circus Amersfoort Feitelijk doen we dat al door het inhuren van onze regisseur. Circus Diedom Ja, dan zouden we zeker meer externe betrekken bij het circus. Toch zal de circusdocent van de groep altijd een belangrijke rol hebben in de creatie. Circus Pavarini O ja, absoluut. Ieder seizoen een andere discipline. Een Acroduo, een creatieve jongleur, een danser, een techneut. Circus Rotjeknor Professionele mensen kunnen enorm inspireren vanwege hun vakbekwaamheid. Circus Santelli Meer multidisciplinair stuk maken door meer mensen van buitenaf aan te trekken: Meer dans er in verwerken. Decor laten bouwen. Meer uren maken met de groep. Circus Tubantino Niet zo snel. Circusgroep TwoB Zodra nodig. Circus Woenzini Nee. 8. Wat is de motivatie voor deze keuze? Circus Amersfoort Artistiek Circus Diedom Externen zijn dan ondersteunend aan de groep en docent. Veel van de ideeën komen uit de kinderen zelf en uiteindelijk moet het ook voelen dat het hun voorstelling is. Een groepsdocent is een bemiddelaar tussen regisseur/ dramaturg en groep. Het liefst hebben we een regisseur voor een verhaallijn/thema en coaches die acts (scenes) technisch begeleiden. Een groepsdocent is dan meer aansturen, motiveren, samenbrengen en uiteraard een stukje productie. Circus Pavarini Het zou een regelmatige boost betekenen voor de docenten en de groep. Het zou een ondersteuning zijn om te blijven vernieuwen in creativiteit. Circus Rotjeknor Inspireren is het belangrijkste. De meeste mensen gaan iets met circus (of iets anders) doen omdat ze dat gezien hebben van anderen. Circus Santelli Voorstellingen van hogere kwaliteit + de leerlingen meer tijd met het circus gunnen, meer gelegenheid geven zelf te ontdekken en te maken. Circus Tubantino Andere prioriteiten. Tubantino is zeer tevreden met de voorstelling die net in premiere is gegaan. Circusgroep TwoB Het is altijd goed om meer mensen te betrekken. Bij TwoB is het idee dat de leerlingen nooit en te nimmer geremd mogen worden door de kennis van de docenten. Weten de docenten iets niet, dan moet er dus samenwerking worden gezocht met externen. Daarbij zien en weten 3 hoofden meer dan 2 en 6 meer dan 3. Met wie of wat in een creatieproces samenwerking wordt gezocht zal afhangen van het soort creatie en de vraag die er ligt. Circus Woenzini Wij doen dit in eigen beheer.

 

49  

9. Welke competenties worden noodzakelijk geacht voor het leiden en assisteren van een creatieproces? Circus Amersfoort Theater achtergrond, ervaring in werken met kinderen/jongeren en bij voorkeur circustechnisch inzicht. Circus Diedom Inleven in jongeren en amateur artiesten. Kennis en het liefst ook kunde van circus. Compromissen kunnen sluiten met artiesten en ook de stijl van een jeugdcircus. Circus Pavarini Leiding kunnen geven, enthousiasmeren, structureren, communiceren, schakelen tussen directief en begeleiden, kennis van circustechniek en theatertechniek, humor, creativiteit. Circus Rotjeknor Ik noemde ze al: betrokken zijn (groot empatisch vermogen), energiek, creatief, positief en ‘last but not least’ kunnen inspireren. Voor dit laatste moet je van alles in vaardigheden en kennis in huis hebben. Circus Santelli Je hebt echt een docent nodig. De docent heeft de competenties om een groep te vormen, samen te laten werken, deelnemers te instrueren, structuur aan te bieden, iedereen te zien. Circustechnische begeleiding. Iemand die daar veel oog voor heeft. Creatief en technisch proces combineren is heel lastig te combineren. Theaterregisseur is ook nodig, voor het theatrale aspect. Je wilt een compleet product maken: Fysiek en artistiek. Circus Tubantino Naast kennis van artistieke en creeren ook kennis van de groep, alle leerlingen een plek kunnen geven in de voorstelling ed. Veiligheid en verantwoordelijkheid zijn het belangrijkst. Circusgroep TwoB Hangt van het niveau af. De eindpresentaties van groepen die net een jaar circus doen vragen om een ander creatieproces dan die van de talentgroep. Bij TwoB zijn de eisen daardoor vrij hoog. Een goed inzich in veiligheid is hierbij een eerste vereiste. In de trainingszaal een truc kunnen uitvoeren is heel wat anders dan in een voorstelling in een bepaalde rol of setting. Daarnaast moeten de ideeen kunnen worden overgebracht op de groep waarmee wordt gewerkt. Dat zijn in ons geval leerlingen tussen de 7 en 28 jaar oud, je moet kunnen communiceren met al die niveaus. Dan komen de artistieke compenties: out of the box kunnen denken, creativiteit, innovatie, inzien welke vaardigheden extra getraind moeten worden (realiteitsbesef dus eigenlijk), storyline (of een meer abstract achterliggend idee), een combinatie kunnen maken van trucs en presentatie (afhankelijk van de voorstelling is dat een serie trucs kunnen presenteren tot een verhaal uitbeelden waarbij circus puur ondersteunend is). Circus Woenzini Docent, circustechniek, theater.

10. Beheerst het artistiek team deze competenties? Circus Amersfoort Ja Circus Diedom Op dit moment hebben we intern wel mensen met deze competenties. Deze werken ook meestal samen aan de voorstelling. Frisse blikken en nieuwe inzichten zijn natuurlijk altijd goed. Circus Pavarini Ja. We vullen elkaar geweldig aan. Circus Rotjeknor Jazeker maar het kan altijd beter. Circus Santelli We stellen een team samen dat in staat is al die competenties te vervullen. Circus Tubantino Ja Circusgroep TwoB Niet makkelijk om dat over jezelf en eigen team te zeggen, maar ik denk dat we er tot nu toe goed in slagen. Circus Woenzini Ja inzekere mate. 11. Is er behoefte aan een opleiding of bijscholingscursus m.b.t. creatieprocessen / voorstellingen maken in circus, bedoeld voor docenten? Circus Amersfoort Voor de eigen docenten/trainers zou een cursus creatieprocessen / voorstellingen maken in circus zeer welkom zijn. Ook met het oog op de eindpresentaties voor de andere groepen. Circus Diedom Ja die behoefte is er. Iedere groep maakt een presentatie. Als circusdocent is het niet vanzelfsprekend dat je ook voorstellingen kan maken. Circus Pavarini Dat niet zozeer. Wel zou een intervisiegroep welkom zijn. Een samenkomst met anderen en dan ervaringen uitwisselen en brainstormen oid. Circus Rotjeknor Tja, ik ben niet zo van de opleidingen en bijscholingscursussen. Mogelijkheden om inspiratie op te doen daar ben ik daarentegen een groot voorstander van. Inspiratie kan je opdoen bij festivals of bij uitwisselingen. Met de circusopleiding van Codarts in hetzelfde pand, wordt ons een enorme rijkdom aan inspiratie aangeboden. Hoewel het vooral dit vooral de circusvaardigheden betreft. Voor mijzelf zijn de

 

50  

Circus Santelli Circus Tubantino Circusgroep TwoB Circus Woenzini

groepspresentaties van Codarts artistiek gezien wel interessant. Ik zie een mooie ontwikkeling in kwaliteit. Nienke: “Een cursus circustheater, ja! Wel een goede, geen random workshop.” Heidi: “Niet zo, ik vind mezelf niet echt een maker. Ik zou wel kunnen leren, maar ik heb er niet zo’n behoefte aan.” Zou geen kwaad kunnen als meerdere docenten hier kennis over hebben Misschien. Hangt van de specifieke invulling af. Na 4 jaar kunstenopleiding met regie en dramaturgie ed hebben we binnen TwoB al de nodige kennis in huis. Jawel.

12. Er is behoefte aan meer kennis over… Circus Amersfoort Circustechnieken inzetten als expressievorm Dramaturgie Circus Diedom Circustechnieken inzetten als expressievorm Dramaturgie Circus Pavarini niet iets specifiek. Maar als het in een bijeenkomst ter sprake zou komen is het natuurlijk altijd goed om als opfrisser mee te nemen. Circus Rotjeknor De behoefte aan kennis is onbeperkt: ‘Hoger, hoger, hoger en meer, meer, meer… Circus Santelli Mime. Hoe kun je circus combineren met dans, bewegingstheater, tekst? Circus Tubantino Circustechnieken inzetten als expressievorm. Ritme, timing. Circusgroep TwoB Ritme, timing, dat zou denk ik de eerste zijn waar in de toekomst eventueel meer kennis welkom voor is. Circus Woenzini Circustechnieken inzetten als expressievorm Circustechnische vaardigheden. 13. Worden de deelnemers/artiesten (A) gekozen voordat het concept van de voorstelling is bedacht, (B) wordt het concept bedacht aan de hand van de gekozen deelnemers of (C) anders, namelijk… Circus Amersfoort gekozen voordat het concept van de voorstelling is bedacht. Circus Diedom Kinderen kunnen zich opgeven voor de voorstellingsgroep. Een selectie van de meest gemotiveerde kunnen deelnemen. Met deze groep in het achterhoofd wordt een voorstelling gemaakt. Gebruikmakend van de kwaliteiten die er zijn en wat de jeugd zelf zou willen. De thema of rode draad heeft vaak niets te maken met de groepssamenstelling. Circus Pavarini Anders. Wie wil mag bij ons vanaf de gevorderden inschrijven. In de praktijk zijn dat 9-15 deelnemers. Het concept wordt vervolgens bedacht aan de hand van de vaardigheden en interesses die de groep heeft. Circus Rotjeknor Het fijnst is om samen met de artiesten tot een concept te komen. In de praktijk moet ruim voor de theaters zeer ruim van tevoren een titel en beschrijving van een voorstelling bekend zijn. Circus Santelli Wisselend: Audities georganiseerd, gevraagd. Heidi kent ieder kind Circus Tubantino Wordt het concept bedacht aan de hand van de gekozen deelnemers. Circusgroep TwoB Het concept voor de eerste voorstelling ligt al en daar komen de leerlingen steeds dichterbij. We trainen echter niet gericht naar de eerste voorstelling, deze komt er als de groep er klaar voor is. Wel zijn al enkele losse acts ontwikkeld. Dus eigenlijk wordt het concept eerst bedacht, alleen de deelnemers worden niet gekozen op basis van dit concept. Leerlingen worden voornamelijk gekozen op motivatie en talent. Circus Woenzini wordt het concept bedacht aan de hand van de gekozen deelnemers

14. Wat is hiervoor de motivatie? Circus Amersfoort Aan de hand van de aanmeldingen wordt bekeken welke technieken in huis zijn en hoe de voorstelling dan vorm kan gaan krijgen. Alleen kinderen/jongeren met enige jaren circuservaring worden uitgenodigd om mee te doen. Circus Diedom Wij hoeven geen hoog artistieke show te maken. Niet alleen omdat de jeugd daar niet op zitten te wachten maar ook ons publiek niet. Want uiteindelijk speelt een jeugdcircus ook voornamelijk voorstellingen voor jeugd. En wat werkt dan? Enthousiaste jongeren die trots zijn om te laten zien wat ze kunnen. Dus zoeken we jeugd dat echt wil en geven we ze een kans om zowel samen als individueel te “shinen”. Onze focus ligt op de artiesten en de weg naar een voorstelling . Niet per definitie het eind resultaat. Circus Pavarini Zij zijn gemotiveerd om die extra uren te gaan werken. De ervaring leert dat kinderen kiezen een demotivatie betekent voor kinderen die niet gekozen worden en dan ben je als jeugdcircus contraproductief.

 

51  

Circus Rotjeknor Circus Santelli Circus Tubantino

Circusgroep TwoB

Circus Woenzini

Het fijnst is om samen met de artiesten tot een concept te komen. Het is ook wel goed om vooraf met een concept te komen. Dat geeft richting. Er wordt veel van de leerlingen gevraagd, ze moeten competent zijn. Zowel circustechnisch, theatraal als ‘toegewijd’. Er wordt gewerkt met een bestaande voorstellingsgroep die niet na een voorstelling veranderd van samenstelling maar blijft bestaan. Er komen door de tijd heen uiteraard wel nieuwe kinderen bij en er vertrekken kinderen, maar de groep bestaat in principe al. De focus van TwoB ligt niet zo zeer op het optreden, maar meer op het ontwikkelen van individuele en unieke artiesten. Daar hoort optreden wel bij, maar we willen ze vooral zoveel mogelijk bagage meegeven als een trainingslocatie. Het gaat dus meer om het leren dan om het laten zien. Optreden is ook meer bedoeld als leerproces van omgaan met publiek, presenteren, creativiteit en dergelijke. Op deze manier komen alle deelnemers uiteindelijk het beste tot hun recht

15. Wat is de leeftijdscategorie van deelnemers uit de productiegroep / spelers van de voorstelling? Circus Amersfoort 14 t/m 18 jaar Circus Diedom 12 t/m 17 jaar Circus Pavarini 9 t/m 19 jaar Circus Rotjeknor 12 t/m 18 jarigen Circus Santelli Wisselend: 12 t/m 18 jaar. Leeftijd werkt goed qua groepsdynamiek Circus Tubantino 8-16 jaar Circusgroep TwoB 7 t/m 28 jaar. Er is geen leeftijdsgrens (boven en onder niet). De leeftijdsspreiding van de groep hangt af van de leerlingen die in de groep zitten. Circus Woenzini 6-21 (een aantal zijn inmiddels ook al ouder) 16. Hoe wordt de motivatie van de deelnemers doorgaans ervaren op schaal van 0 – ‘Totaal niet gemotiveerd’ tot 10 – ‘Heel erg gemotiveerd’? Is de motivatie anders dan in groepen die niet optreden? Circus Amersfoort Het schommelt enigszins tussen de 6 (enkelen) en 9. Dit ligt inderdaad anders omdat er in de voorstellingsgroep toch vaak wat strenger geregisseerd wordt. Circus Diedom Natuurlijk is het wat moeilijk te omschrijven maar de wat jongere jeugd uit de voorstellingsgroep is heel gemotiveerd. (9) De 16/17 jarig zijn vaak lekker aan het puberen. Willen wel, vinden het leuk en kunnen ook zeker wat maar hebben naar de voorstellingsgroep veel andere dingen aan het hoofd. (7/8) Circus Pavarini 8-9 absoluut. Zij zijn de groep die ook trainen buiten de lessen om, om zelf vooruit te komen. Circus Rotjeknor De optreedgroep hoort natuurlijk de meest gemotiveerde artiesten te bevatten. Door vastgelopen patronen en gewoontes kunnen artiesten in een optreedgroep het als vanzelfsprekend ervaren dat ze deel uitmaken van een optreedgroep. Het is lastig om patronen te doorbreken. Patronen en gewoontes zijn zeer taai. Circus Santelli Gemiddeld: 8, heel gemotiveerd! Ook wel 9, 10 en 6.5. Motivatie is anders in andere groepen. De eisen zijn anders in andere groepen. Leerlingen uit de optreedgroep MOETEN er zijn. Circus Tubantino 7. De motivatie is niet perse anders, deze ligt wel op een ander vlak. De jongeren groepen zijn minder gemotiveerd een act of voorstelling te maken, maar gemotiveerde als we bv. Gaan steltlopen. Circusgroep TwoB 9 vanwege selectiecriteria. Circus Woenzini Wisselend.

17. Bij creatie van een voorstelling wordt gestart vanuit Circus Amersfoort Het concept – Een idee van de regisseur/choreograaf/hoofddocent Aangevuld door de deelnemers (vaardigheden en kwaliteiten) Circus Diedom Het concept – Een idee van de regisseur/choreograaf/hoofddocent Circus Pavarini We gaan met de deelnemers het gesprek aan na een paar lessen. Daaruit ontstaat een ruw idee dat de docenten in concept plaatsen. Afhankelijk van het niveau van de groep wordt de invulling directief of in samenspraak gedaan. Circus Rotjeknor Het concept – Een idee van de regisseur/choreograaf/hoofddocent Aangevuld door de deelnemers (vaardigheden en kwaliteiten) Circus Santelli het concept – Een idee van de regisseur/choreograaf/hoofddocent Een thema, in overleg met de leerlingen. Heidi verzint vaak wie welke circusdiscipline moet doen. Je wilt iedereen aan bod laten komen. Dat is voor deze leeftijd nog heel belangrijk. Circus Tubantino het concept – Een idee van de regisseur/choreograaf/hoofddocent

 

52  

Circusgroep TwoB Circus Woenzini

het concept – Een idee van de regisseur/choreograaf/hoofddocent De deelnemers.

18. Tijdens het creatieproces van een voorstelling wordt in de daarvoor bestemde tijd aandacht besteed aan Circus Amersfoort A. Repetities B. Improvisatie en materiaal verzamelen C. Acts of scenes maken D. Tonen, kijken, reflectie en feedback E. Circustechnische training Circus Diedom A. Repetities B. Improvisatie en materiaal verzamelen C. Acts of scenes maken D. Tonen, kijken, reflectie en feedback E. Circustechnische training Circus Pavarini A. Repetities B. Improvisatie en materiaal verzamelen C. Acts of scenes maken D. Tonen, kijken, reflectie en feedback Circus Rotjeknor A. Repetities B. Improvisatie en materiaal verzamelen C. Acts of scenes maken D. Tonen, kijken, reflectie en feedback E. Circustechnische training Circus Santelli Circustechnische training > prioriteit Circus Tubantino A. Repetities B. Improvisatie en materiaal verzamelen C. Acts of scenes maken D. Tonen, kijken, reflectie en feedback E. Circustechnische training Circusgroep TwoB A. Repetities B. Improvisatie en materiaal verzamelen C. Acts of scenes maken D. Tonen, kijken, reflectie en feedback E. Circustechnische training hoewel circustechnieken al voor het creatieproces al op peil moeten zijn eigenlijk, omdat we in een voorstelling niet allerlei circustechnieken willen die nog niet beheerst worden. Circus Woenzini A. Repetities B. Improvisatie en materiaal verzamelen C. Acts of scenes maken D. Tonen, kijken, reflectie en feedback E. Circustechnische training 19. Tijdens het creatieproces van een voorstelling wordt in de minste tijd aandacht besteed aan Circus Amersfoort Circustechnische training. Daar worden ook de reguliere lessen en vrije trainingen voor gebruikt. Circus Diedom Tonen, kijken, reflectie en feedback Circustechnische training Circus Pavarini Circustechnische training. Dit gebeurt in de reguliere les. Evt wordt er in overleg extra gewerkt aan benodigde techniek in de reguliere les Circus Rotjeknor Dat is moeilijk te beantwoorden. Misschien kom ik toch op improvisatie en materiaal verzamelen uit. Circus Santelli Improvisatie en materiaal verzamelen Acts of scenes maken Circus Tubantino Tonen, kijken, reflectie en feedback. Aan het eind van elke les wordt1 act door de hele groep bekeken en daar wordt feedback op gegeven. Daarnaast is er een dress rehearsal en een generale doorloop. Circusgroep TwoB Circustechnische training Circus Woenzini x 20. In welke stijl wordt de voorstelling gemaakt en wat is hiervoor de motivatie Circus Amersfoort Circustheater. Motivatie: wij houden van deze stijl Circus Diedom Circustheater, Er is altijd een vorm van een verhaal of rode draad. Voorstellingen

 

53  

Circus Pavarini Circus Rotjeknor Circus Santelli

Circus Tubantino Circusgroep TwoB Circus Woenzini

lopen door en worden eigenlijk nooit aan elkaar gepraat door een spreekstalmeester. (uitzonderingen zijn de show’s waarin met een dikke knipoog terug gegaan wordt naar het klassieke circus, uiteraard wel in verhaal vorm) Toch blijft het wel zo dat er wel echt acts te zien zijn. Voor totale integratie van circustechnieken is te weinig tijd en hebben kinderen vaak niet genoeg niveau. Circustheater omdat door die vorm de kinderen geen droge demo tonen van techniek maar oefenen in het omzetten van techniek naar een act. Onze stijl is wel te typeren als ‘hedendaags jeugdcircus’. Ik zie deze stijl terug bij veel andere jeugdcircussen. We proberen circustheater te maken, nieuw circus. Deelnemers hebben zich wel opgegeven voor circus. Het publiek verwacht ook ‘circus’. We willen geld verdienen, dus we moeten publiek ook tevreden houden. We moeten balans vinden tussen onze eigen wens en de wens van het publiek Circustheater Circustheater Circustheater

21. Hoe lang duurt het creatieproces van een voorstelling? Circus Amersfoort We werken gemiddeld 3 maanden aan een voorstelling, met zo’n 3-4 uur per week. Circus Diedom 12 weken 2 uur per week Circus Pavarini 30 lessen. 10 voor groepsvorming en theatrale vorming, 15 voor acts, 5 voor doorspelen. In de laatste periode wordt ook al try out gespeeld. Circus Rotjeknor Als we in september starten, moet we in februari wel speelklaar kunnen zijn. Dat is iets van vier maanden. Circus Santelli Seizoen loopt niet parallel aan schooljaar. We spelen meestal 1,5 jaar, huidige voorstelling 2 jaar. Creatieproces duurt meestal 9 maanden. We repeteren 10 uur per week. Circus Tubantino Ongeveer een half jaar waarin wekelijks 1 tot 3 uur aan de voorstelling gewerkt wordt. Circusgroep TwoB Wisselend. Over een voorstelling kunnen we dat daarbij ook nog niet zeggen. Van de losse acts: sommige acts staan in 3 weken, aan anderen hebben we 3 maanden lang elke week een half uur gewerkt. Circus Woenzini Zo’n 3 maanden binnen de reguliere lessen (1 uur in de week) 22. Hoe vaak wordt de voorstelling (gemiddeld) gespeeld? Circus Amersfoort Vijf tot tien keer. Circus Diedom Vijf tot tien keer. Soms net iets meer. Circus Pavarini Vijf tot tien keer. Circus Rotjeknor Vijf tot tien keer maar liever zou ik tien tot twintig keer zeggen. Circus Santelli Meer dan twintig keer Circus Tubantino Meer dan twintig keer. Circusgroep TwoB Vijf tot tien keer. Circus Woenzini Eén keer 23. Waar worden de voorstellingen gespeeld? Circus Amersfoort In het theater (en zo nu en dan op Circo Circolo en/of Circusstad Rotterdam). Circus Diedom In de eigen oefenruimte. In buurthuizen, verzorgingstehuizen, op scholen. In winkelcentra, op straat. Circus Pavarini In de eigen oefenruimte. In een tent. In het theater. In buurthuizen, verzorgingstehuizen, op scholen. In winkelcentra, op straat. Circus Rotjeknor In de eigen oefenruimte In een tent In het theater Vroeger speelde we ook regelmatig op straat: Koninginnedag en Zondagsmarkt Circus Santelli Anders, namelijk overal waar we gevraagd worden. Circus Tubantino In een tent. In het theater. In buurthuizen, verzorgingstehuizen, op scholen. In winkelcentra, op straat. Circusgroep TwoB In een tent. In het theater.

 

54  

Circus Woenzini

In winkelcentra, op straat. In het theater

24. Indien er in een theater wordt gespeeld, gaat het dan om een uitkoop of om het afhuren van het theater? Circus Amersfoort A. Uitkoop B. Afhuren theater Een combinatie, deels spelen wij voor de agenda van het theater en deels boeken we besloten voorstellingen voor een sponsor bij. Circus Diedom A. Uitkoop B. Afhuren theater Circus Pavarini Afhuren theater Circus Rotjeknor In mijn beginjaren wilden theaters geen circus programmeren. Toen moest ik het theater huren. Zo ging dat bij Hal4, de Rotterdamse Schouwburg en Theater Zuidplein. De Krakeling was het eerste theater dat ons programmeerde. Nu staan we jaarlijks een of twee keer in de Schouwburg. Circus Santelli Afhuren theater, maar nu 2 keer geboekt. Circus Tubantino Afhuren theater Circusgroep TwoB Afhuren theater Circus Woenzini Afhuren theater

 

55  

BIJLAGE  2  -­‐  Enquête  deelnemers  circusactiviteiten Circus  Santelli  –  10  respondenten 1. Wat is je leeftijd? 12 13 - II 14 15 - IIII 16 - II 17 - I 18 - I 2. Op welke leeftijd en hoe ben je ooit in aanraking gekomen met circus(technieken) en wat is de reden dat je er tot op de dag van vandaag mee bezig bent? 10 – Door sporthopper. Het is altijd gezellig en je leer veel, er is veel beweging. 6 – Een vriendin nam me een keer mee naar circus en eenmaal was voor altijd. 6 – Ik begon met ouder-kind acrobatiek en ik ben nu in de voorstellingsgroep. 0 – Ik was een paar maanden oud toen ik met mijn ouders in het circus woonde. ? – Ik werd gevraagd om een keer mee te doen en vond het zo leuk dat ik nooit ben gestopt. 6 – Het leek mij leuk en ik vind het nog steeds leuk en gezellig. 7 – Ouder-kind acrobatiek. In groep 6 ging ik op circus en ik ben er op gebleven omdat ik het heel leuk vind en je ook merkt dat je beter wordt. Ook zitten veel van mijn vrienden er op en is het altijd heel gezellig. 6 – Ik vind het leuk dat het heel divers is. 7 – Nog steeds omdat er altijd wel wat nieuws te doen is. e e 10 – Op mijn 6 in aanraking gekomen met circus op een kinderfeestje. Op mijn 10 op les. 3. Circus is voor jou voornamelijk A. Een levensstijl

III

B. Een fysieke uitlaatklep III C. Een middel waarmee ik kan communiceren met publiek D. Een sociale activiteit IIIII II E. Een verplicht onderdeel van een groter programma F. Anders, namelijk - een manier om op een sociale, actieve creatieve manier mijn emotie kwijt te kunnen.

4. Daarnaast is circus voor jou (meerdere antwoorden mogelijk) A. Een levensstijl

II

B. Een fysieke uitlaatklep IIIII I C. Een middel waarmee ik kan communiceren met publiek D. Een sociale activiteit II E. Een verplicht onderdeel van een groter programma F. Anders, namelijk - een manier om op een sociale, actieve creatieve manier mijn emotie kwijt te kunnen.

5. Hoe ben je bij de productiegroep gekomen? A. Auditie

IIII

B. Gevraagd C. Iedereen van een bepaalde leeftijd komt in de productiegroep D. Het jeugdcircus bestaat maar uit een groep E. Anders, namelijk

IIIII I

6. “Als ik niet in de productiegroep zou zitten, zou ik…” A. Stoppen met circus

I

B. Twijfelen over stoppen met circus

I

 

56  

C. Op dezelfde manier doorgaan met circus D. Harder trainen op techniek E. Harder trainen op artistieke vakken (dans, theater). F. Anders, namelijk

I IIIII I II

7. Wat is voor jou het voornaamste doel voor het creëren van voorstellingen? A. Een interessant artistiek product neerzetten.

IIIII

B. Een creatieproces ervaren. II C. Aan publiek laten zien wat ik kan / wat ik heb geleerd. II D. Omdat mijn ouders het willen. E. Als motivatie om extra hard te oefenen. I F. Anders, namelijk - op een speelse manier contact maken met het publiek. - met zijn allen werken naar iets spectaculairs. - het publiek amuseren. - het is leuk en gezellig met de groep. - het is leuk. - een voorstelling maken is leuk om te doen dus gewoon een leuke tijd doormaken. 8. Wat zijn belangrijke nevendoelen (meerdere antwoorden mogelijk)? A. Een interessant artistiek product neerzetten.

I

B. Een creatieproces ervaren. IIIII I C. Aan publiek laten zien wat ik kan / wat ik heb geleerd. IIIII D. Omdat mijn ouders het willen. E. Als motivatie om extra hard te oefenen. IIII F. Anders, namelijk - iets neerzetten wat je zelf leuk vindt om te doen en het publiek vindt het (vaak) ook nog leuk!

9. Wie leidt of leiden het creatieproces (meerdere antwoorden mogelijk)? Bij vraag 9 wordt uitgegaan van de antwoorden die door jeugdcircusleiders zijn verstrekt. 10. “Ik word extra gemotiveerd deel te nemen als de leider van het creatieproces… A. …een bekende naam is uit de podiumkunsten of van TV.” B ….zelf professioneel circusartiest is.” C ….veel ervaring heeft in voorstellingen maken met jongeren. “ D ….iemand is die ik al lang ken en die mij ook goed kent. “ E. Anders, namelijk - het leuk brengt. - iemand die energiek en vrolijk is. - als diegene maar aardig en goed is. - enthousiast is en in voor meerdere ideeën.

IIIII IIIII I IIIII

11. “Ik vind het belangrijk dat de leider van het creatieproces…. A …de gehele voorstelling bedenkt en mij duidelijk regisseert.” B …het concept van de voorstelling bedenkt en samen met de artiesten invult.” C….mij veel ‘tools’ en tijd geeft om zelf te creëren.” D …zorgt dat de groep goed kan samenwerken.” E. Anders, namelijk - met de groep samenwerkt

IIIII II IIIII IIIII

12. Tijdens het creatieproces van een voorstelling wordt in de daarvoor bestemde tijd aandacht besteed aan A. Repetities IIIII IIII B. Improvisatie en materiaal verzamelen

 

IIIII III

57  

C. Acts of scenes maken D. Tonen, kijken, reflectie en feedback E. Circustechnische training

IIIII IIII IIIII III IIIII III

13. Tijdens het creatieproces zou meer tijd mogen worden besteed aan A. Repetities

II

B. Improvisatie en materiaal verzamelen C. Acts of scenes maken D. Tonen, kijken, reflectie en feedback E. Circustechnische training

I II III II

14. “Om een goede voorstelling te kunnen maken, zou ik meer willen leren over… A …zelf acts creëren.”

IIIII

B …theater, dans, muziek.” C …circustechnieken.” D …theatertechnieken.” E. Anders, namelijk

IIIII II IIII II

15. Overweeg je om een kunstvakopleiding Circus te gaan doen of om van circus je beroep te maken? A. Ja, om uitvoerend artiest te worden.

II

B. Ja, om maker / regisseur / choreograaf te worden. C. Ja, om docent te worden. E. Misschien. F. Nee.

I I IIIII I I

16. Hoe heb je het creatieproces van de laatste voorstelling ervaren? Hoogtepunten, verbeterpunten, etc. Goed. Positief: Veel samenwerking. Ik vind het maken van de voorstelling altijd heel leuk. We maken het altijd met zijn allen, en in een fijne sfeer! Alleen als de première-stress komt dan is er wat te veel druk voor de trainers. Het was leuk. Ik heb veel geleerd. Er was een erg fijne sfeer tijdens het repeteren. Het was altijd erg gezellig terwijl er ook goed gewerkt werd. Leuk, goed. Veel overlegd. Soms lang met iets bezig en dan niet gebruiken. Heel goed, we mochten zelf veel bedenken en besteden de woensdaglessen veel tijd aan theater waardoor leuke scenes ontstonden. Dan trainden we in de vaklessen aan de circustechnieken en acts. We werkten ook met een regisseur maar met dat materiaal hebben we niet zoveel gedaan. Jammer dat de acts niet op muziek zijn gemaakt. Ik vond het heel leuk om zelf echt inbreng te hebben. Het ging heel goed, we hebben heel veel overlegd en iedereen had inbreng. We hebben ook een weekend met een ‘externe’ regisseur gewerkt. Jammer vind ik als we veel tijd in zoiets steken maar er uiteindelijk niet veel mee doen. Het was heel leuk en gezellig. Het zou wat soepeler kunnen misschien. 17. Wat motiveert jou om te trainen, te leren en jezelf te ontwikkelen? Leuke groep. Als ik de mogelijkheid krijg om met anderen iets te ontwikkelen.

 

58  

BIJLAGE  2  -­‐  Enquête  deelnemers  circusactiviteiten Circus  Nevermind  –  9  respondenten 1. Wat is je leeftijd? 12 13 14 15 I 16 17 II 18 I 19 I 20 I 21 II 26 I 2. Op welke leeftijd en hoe ben je ooit in aanraking gekomen met circus(technieken) en wat is de reden dat je er tot op de dag van vandaag mee bezig bent?

11 - Toen met eenwieler maar heb inmiddels veel andere technieken geleerd en iets gevonden wat ik ontzettend leuk vind om te doen en waar ik graag verder in wil groeien (luchtwerk). 6 - Ik was op zoek naar een leuke hobby en kwam bij Nevermind uit. Het is heel leuk en speciaal. 8/9 – Via een vriend van vriend, om circus te leren voor clown later. 10 - Door ouders opgegeven. Zit er nog steeds op omdat het mijn passie is. 6 - Ik was op zoek naar een leuke hobby en kwam bij Nevermind uit. Het is heel leuk en speciaal. 16 - Via stage voor school. Ik wilde wat anders proberen. 11 - anders dan wat veel anderen doen. Uitdaging om van je technieken een show te maken. 10 - Het bleef uitdagend. 13 - Omdat het nog altijd leuk, leerzaam en uitdagend is. 3. Circus is voor jou voornamelijk A. Een levensstijl

III

B. Een fysieke uitlaatklep C. Een middel waarmee ik kan communiceren met publiek D. Een sociale activiteit E. Een verplicht onderdeel van een groter programma F. Anders, namelijk - een hobby II

IIII I

4. Daarnaast is circus voor jou (meerdere antwoorden mogelijk) A. Een levensstijl B. Een fysieke uitlaatklep C. Een middel waarmee ik kan communiceren met publiek D. Een sociale activiteit E. Een verplicht onderdeel van een groter programma F. Anders, namelijk

I III I IIIII

5. Hoe ben je bij de productiegroep gekomen? A. Auditie B. Gevraagd C. Iedereen van een bepaalde leeftijd komt in de productiegroep D. Het jeugdcircus bestaat maar uit een groep E. Anders, namelijk - via mijn zusje - via iemand die ik eerder heb ontmoet.

IIIII II

6. “Als ik niet in de productiegroep zou zitten, zou ik…”

 

59  

A. Stoppen met circus B. Twijfelen over stoppen met circus C. Op dezelfde manier doorgaan met circus D. Harder trainen op techniek E. Harder trainen op artistieke vakken (dans, theater). F. Anders, namelijk - stoppen met circus en meer gaan dansen. - andere circusgroepen begeleiden.

I I IIII i

7. Wat is voor jou het voornaamste doel voor het creëren van voorstellingen? A. Een interessant artistiek product neerzetten. B. Een creatieproces ervaren. C. Aan publiek laten zien wat ik kan / wat ik heb geleerd. D. Omdat mijn ouders het willen. E. Als motivatie om extra hard te oefenen. F. Anders, namelijk - het podiumgevoel. - het hoort er bij, voor mij hoeft optreden niet.

II II IIII

8. Wat zijn belangrijke nevendoelen (meerdere antwoorden mogelijk)? A. Een interessant artistiek product neerzetten. B. Een creatieproces ervaren. C. Aan publiek laten zien wat ik kan / wat ik heb geleerd. D. Omdat mijn ouders het willen. E. Als motivatie om extra hard te oefenen. F. Anders, namelijk

IIII II IIIII I

9. Wie leidt of leiden het creatieproces (meerdere antwoorden mogelijk)? Circusdocent (opgeleid in Montreal) en een docent drama. Winnaar BNG Circusprijs voor beste concept. 10. “Ik word extra gemotiveerd deel te nemen als de leider van het creatieproces… A. …een bekende naam is uit de podiumkunsten of van TV.” B ….zelf professioneel circusartiest is.” C ….veel ervaring heeft in voorstellingen maken met jongeren. “ D ….iemand is die ik al lang ken en die mij ook goed kent. “ E. Anders, namelijk

IIIII II III

11. “Ik vind het belangrijk dat de leider van het creatieproces…. A …de gehele voorstelling bedenkt en mij duidelijk regisseert.”

I

B …het concept van de voorstelling bedenkt en samen met de artiesten invult.” C….mij veel ‘tools’ en tijd geeft om zelf te creëren.” D …zorgt dat de groep goed kan samenwerken.” E. Anders, namelijk

IIIII I II III

12. Tijdens het creatieproces van een voorstelling wordt in de daarvoor bestemde tijd aandacht besteed aan A. Repetities IIIII B. Improvisatie en materiaal verzamelen C. Acts of scenes maken D. Tonen, kijken, reflectie en feedback E. Circustechnische training

IIIII I IIIII I III I

13. Tijdens het creatieproces zou meer tijd mogen worden besteed aan

 

60  

A. Repetities B. Improvisatie en materiaal verzamelen C. Acts of scenes maken D. Tonen, kijken, reflectie en feedback E. Circustechnische training

I I II IIIII II

14. “Om een goede voorstelling te kunnen maken, zou ik meer willen leren over… A …zelf acts creëren.”

IIIII

B …theater, dans, muziek.” C …circustechnieken.” D …theatertechnieken.” E. Anders, namelijk

IIIII I II

15. Overweeg je om een kunstvakopleiding Circus te gaan doen of om van circus je beroep te maken? A. Ja, om uitvoerend artiest te worden. B. Ja, om maker / regisseur / choreograaf te worden. C. Ja, om docent te worden. E. Misschien. F. Nee.

II

III IIII

16. Hoe heb je het creatieproces van de laatste voorstelling ervaren? Hoogtepunten, verbeterpunten, etc.

We hadden helaas weinig inspraak (vanwege krappe tijd) maar het werken met externe deskundigen was fijn en heeft de voorstelling goed geholpen. Het was een hele leuke ervaring, volgende keer misschien iets meer circustechnieken oefenen. Slecht, alles op het laatste moment en we hadden weinig te zeggen + dat we niet ons beste konden laten zien. Er zijn wel verbeterpunten met planning en organisatie van alles. Planning liep mis.

We werden niet echt gehoord en hadden weinig in te brengen in de voorstelling. Ideeën die vernieuwend zijn. Wel erg eigen inbreng gemist. We zijn tot een goed product gekomen. Weinig eigen inbreng. Meer communiceren en het verhaal eerder duidelijker zou fijn zijn. 17. Wat motiveert jou om te trainen, te leren en jezelf te ontwikkelen?

Zien wat anderen kunnen (via social media) en wat er allemaal mogelijk is. Het geeft veel voldoening om nieuwe dingen te leren en te verbeteren. Het was bijzonder en uitdagend.

Je grenzen te verleggen, dingen te leren om later te gaan gebruiken. Ik houd heel erg van circus en wil graag mezelf steeds verbeteren. Ik vind het leuk om nieuwe dingen te leren. Er was weinig motivatie en we hebben veel van de oude show gebruikt. Een richtlijn waarbinnen je zelf kunt creëren. Het feit dat ik mezelf zie verbeteren. Het plezier dat ik in circus heb.

 

61  

BIJLAGE  2  -­‐  Enquête  deelnemers  circusactiviteiten   Circus  Amersfoort  –  5  respondenten       1. Wat is je leeftijd? 12 13 14 15 II 16 II 17 18 I 19 20 21 2. Op welke leeftijd en hoe ben je ooit in aanraking gekomen met circus(technieken) en wat is de reden dat je er tot op de dag van vandaag mee bezig bent? 8 - De reden dat ik het nog steeds doe, is omdat ik het heel leuk vind, en omdat het altijd gezellig is bij

circus. 8- Ik oefende altijd al een kopstand en toen mijn moeder vertelde dat er een jeugdcircus was opgericht in Amersfoort en of ik niet op circus wilde, vond ik dat natuurlijk fantastisch. Sindsdien ben ik daar een beetje blijven plakken. Ik vind de afwisseling in verschillende technieken heel erg fijn en ik vind het ontzettend leuk om telkens wat nieuws te leren. Het is een hechte groep en de sfeer is fijn. Ik denk ook dat de mensen op circus net wat sneller wat alternatiever zijn en dat vind ik fijne mensen om mee op te trekken. X - Mijn broer zat op circus. Ik ben het toen ook gaan proberen en ik vond het super leuk. Ik ben er nog steeds mee bezig omdat het altijd een uitdaging voor mij blijft om weer een nieuw trucje te leren of iets te verbeteren. 7 - Mijn zus ging op circus en mijn vader werd circusdocent. Ik zat toen op turnen en wilde daar niet vanaf, ik ben vorig jaar met turnen gestopt en kwam toen op circus. De reden dat ik circus heel leuk vind, is dat er voor iedereen wat is om te doen, wat je ook leuk vindt, het is circus. Ik was helemaal klaar met het turnwereldje en bij circus was het heerlijk om niet zo prestatie gericht te hoeven zijn. Verder vind ik acrobatiek sowieso heel leuk om te doen. 8 - Ik kreeg een eenwieler voor mijn verjaardag en daarbij de mogelijkheid om me in te schrijven bij circus Amersfoort. 3. Circus is voor jou voornamelijk A. Een levensstijl

I

B. Een fysieke uitlaatklep IIII C. Een middel waarmee ik kan communiceren met publiek D. Een sociale activiteit I E. Een verplicht onderdeel van een groter programma F. Anders, namelijk - een manier om op een sociale, actieve creatieve manier mijn emotie kwijt te kunnen. 4. Daarnaast is circus voor jou (meerdere antwoorden mogelijk) A. Een levensstijl B. Een fysieke uitlaatklep C. Een middel waarmee ik kan communiceren met publiek D. Een sociale activiteit E. Een verplicht onderdeel van een groter programma F. Anders, namelijk

II I II IIII

5. Hoe ben je bij de productiegroep gekomen? A. Auditie B. Gevraagd C. Iedereen van een bepaalde leeftijd komt in de productiegroep D. Het jeugdcircus bestaat maar uit een groep

 

I

62  

E. Anders, namelijk - als je een bepaalde leeftijd hebt, mag je kiezen om aan de voorstellingsgroep mee te doen.

- er wordt gevraagd wie er in wil en deze die het willen komen er dan in. - ik vind het gewoon leuk om mee te doen. - vanaf een bepaalde leeftijd en met minimaal 3 jaar circuservaring mag je ervoor kiezen om aan de voorstellingsgroep mee te doen. 6. “Als ik niet in de productiegroep zou zitten, zou ik…” A. Stoppen met circus B. Twijfelen over stoppen met circus C. Op dezelfde manier doorgaan met circus D. Harder trainen op techniek E. Harder trainen op artistieke vakken (dans, theater). F. Anders, namelijk - naar de acrobatiekgroep gaan.

I III

7. Wat is voor jou het voornaamste doel voor het creëren van voorstellingen? A. Een interessant artistiek product neerzetten. B. Een creatieproces ervaren. C. Aan publiek laten zien wat ik kan / wat ik heb geleerd. D. Omdat mijn ouders het willen. E. Als motivatie om extra hard te oefenen. F. Anders, namelijk

IIIII

8. Wat zijn belangrijke nevendoelen (meerdere antwoorden mogelijk)? A. Een interessant artistiek product neerzetten. B. Een creatieproces ervaren. C. Aan publiek laten zien wat ik kan / wat ik heb geleerd. D. Omdat mijn ouders het willen. E. Als motivatie om extra hard te oefenen. F. Anders, namelijk - met z’n alle een voorstelling neerzetten. - iets aan het publiek meegeven om over na te denken.

IIII I II

9. Wie leidt of leiden het creatieproces (meerdere antwoorden mogelijk)? Bij vraag 9 wordt uitgegaan van de antwoorden die door jeugdcircusleiders zijn verstrekt. 10. “Ik word extra gemotiveerd deel te nemen als de leider van het creatieproces… A. …een bekende naam is uit de podiumkunsten of van TV.” B ….zelf professioneel circusartiest is.” I C ….veel ervaring heeft in voorstellingen maken met jongeren. “ II D ….iemand is die ik al lang ken en die mij ook goed kent. “ I E. Anders, namelijk - een leuke sfeer in de groep brengt, maar ook een goede voorstelling kan maken waar iedereen zijn plek

op een fijne manier in kan vinden. 11. “Ik vind het belangrijk dat de leider van het creatieproces…. A …de gehele voorstelling bedenkt en mij duidelijk regisseert.” B …het concept van de voorstelling bedenkt en samen met de artiesten invult.” C….mij veel ‘tools’ en tijd geeft om zelf te creëren.” D …zorgt dat de groep goed kan samenwerken.” E. Anders, namelijk

IIIII I II

12. Tijdens het creatieproces van een voorstelling wordt in de daarvoor bestemde tijd aandacht besteed aan

 

63  

A. Repetities

I

B. Improvisatie en materiaal verzamelen C. Acts of scenes maken D. Tonen, kijken, reflectie en feedback E. Circustechnische training

II IIIII I I

13. Tijdens het creatieproces zou meer tijd mogen worden besteed aan A. Repetities B. Improvisatie en materiaal verzamelen C. Acts of scenes maken D. Tonen, kijken, reflectie en feedback E. Circustechnische training

III II

14. “Om een goede voorstelling te kunnen maken, zou ik meer willen leren over… A …zelf acts creëren.”

I

B …theater, dans, muziek.” C …circustechnieken.” D …theatertechnieken.” E. Anders, namelijk

III II

15. Overweeg je om een kunstvakopleiding Circus te gaan doen of om van circus je beroep te maken? A. Ja, om uitvoerend artiest te worden. B. Ja, om maker / regisseur / choreograaf te worden. C. Ja, om docent te worden. E. Misschien. F. Nee.

III II

16. Hoe heb je het creatieproces van de laatste voorstelling ervaren? Hoogtepunten, verbeterpunten, etc.

Het begin liep moeizaam, doordat de regisseuse al een heel duidelijk idee had van hoe de voorstelling er uit kwam te zien, terwijl de artiesten dat nog niet hadden. Toen we eenmaal op één lijn zaten ging het creatieproces erg goed. Bij deze voorstelling vond ik het creatieproces minder fijn dan bij de andere voorstellingen. Voor mijn gevoel had de regisseur teveel gegeven en hadden we niet echt de mogelijkheid om zelf wat in te vullen. Ik denk ook dat dit komt omdat de groep voor mijn gevoel nog wat minder ervaring heeft, dus de sturing was waarschijnlijk wel nodig. De invulling konden we een beetje geven via onze eigen acts en dat vond ik prettig. Super goed. Alleen deed bij ons de regisseur bijna alles om het verhaal te creëren dit jaar. Dat mag volgend jaar wel anders. Een goed punt was dat we eerst materiaal hebben gemaakt en daarna pas de voorstelling. Ik vond het erg leuk om mee te doen met de voorstellingsgroep, de hoogtepunten waren voor mij de eerste voorstelling, omdat ik toen echt een rush kreeg van het publiek. Ik vond dat het heel goed ging en niet echt iets verbeterd hoeft te worden. Het creatieproces was heel leerzaam, en het was erg fijn dat er overlegd werd met de deelnemers over de loop van voorstelling, al hadden we wel nog iets minder invloed als spelers op de voorstelling dan dat ik fijn zou hebben gevonden. Maar over het algemeen hebben we wel heel veel zelfstandig kunnen werken. Een verbeterpunt voor mij was bij sommige trainingen de sfeer; omdat er heel af en toe wat spanningen waren, wat naar mijn mening niet thuishoort bij circus. Al heeft het misschien wel geholpen voor de focus in de groep. Het leukste vond ik denk ik toch de optredens zelf, omdat dit buitenom dat het leuk is om een podium te staan heel gezellig is met de groep en toch een hele ervaring. 17. Wat motiveert jou om te trainen, te leren en jezelf te ontwikkelen?

Ik vind het leuk om te merken dat je groeit op een podium en dat optreden steeds beter gaat. Daardoor wordt het ook steeds leuker, wat mij ook motiveert om door te gaan. Waarschijnlijk de voldoening die het me geeft om een voorstelling neer te zetten, of een act, waar ik echt trots op ben. Ik vind het fijn om mijn eigen doelen te bereiken en beter te worden in dingen die ik leuk vind om te doen. Een truc kunnen of beter worden in een techniek, wanneer je daar hard voor geoefend hebt, is eigenlijk al een grote beloning en ik denk dat dat het is waar ik het voor doe. Verder vind ik het gewoonweg fijn om te sporten en is dat ook een motivatie om te blijven trainen en te blijven leren. Ik vind het heel erg leuk en ik vind altijd wel weer een nieuwe uitdaging. Ook leer ik allemaal levenslessen

 

64  

in ik in het dagelijks leven goed kan gebruiken. Omdat ik het heel leuk vind om beter te worden en nieuwe en moeilijkere trucs te leren. In circus kun je altijd overal beter in worden. En overal om je heen zie je (bij andere circusbeoefenaars, maar ook in voorstellingen en acts) steeds weer nieuwe geweldige trucks, concepten en disciplines. Dit te zien is één van de dingen die me motiveert: het zorgt voor verlangen het ook te kunnen. Maar ook gewoon omdat ik het leuk vind om fysiek bezig te zijn, het gezellig is om samen bezig te zijn en het maken en laten zien van iets waar je hard aan gewerkt hebt heel tof is.

 

65  

BIJLAGE  2  -­‐  Enquête  deelnemers  circusactiviteiten Vooropleiding  Circus  (Codarts)  –  9  respondenten 1. Wat is je leeftijd? 10 I 11 12 I 13 I 14 15 16 17 I 18 I 19 III 20 I 2. Op welke leeftijd en hoe ben je ooit in aanraking gekomen met circus(technieken) en wat is de reden dat je er tot op de dag van vandaag mee bezig bent? ? - vanaf kleins af aan, toen ik met mijn oma elk jaar naar Circus Renz ging. ik vond het zo leuk dat ik het zelf wou doen, en nu is het mijn passie geworden. 5 – Omdat ik het leuk vind om te doen, want je bent heel vrij en niks is fout. Ook kan je er lekker je energie in kwijt. 6 – Ik ben er toen even mee bezig geweest, van wegen financiële zaken gestopt. Op 19 jarige leeftijd weer begonnen op de zoektocht om gelukkig te worden en denk dit nu gevonden te hebben. 8 – Ik ben er mee in aanraking gekomen door mijn oudere zus, die zat al op circus dus wilde ik ook, ik ben er nu nog steeds mee bezig omdat ik het nog steeds heel leuk vind en nooit uitgeleerd raak. 8 – Begonnen op circus elleboog omdat ik een voorstelling gezien had en ik het leuk vond. En ik vind circus echt heel erg leuk om te doen en het geeft me een goed gevoel om in groepsverband een voorstelling te maken en mensen te entertainen. 10 – Door Billy elliot scool heb ik interesse gekregen om meer te gaan dansen en acro te doen en via docenten kwam ik bij de vooropleiding codarts. 10 – Daarvoor turnde ik, maar dat beviel niet meer zo. Mijn moeder kwam toen een jeugdcircus tegen, en zo ben ik begonnen. Ik ben er vandaag nog mee bezig omdat ik het trainen (vooral acrobatiek) erg leuk vind en ik vind het leuk om op te treden. Daarnaast wil ik ook steeds beter worden en het kan altijd nog beter. 11 – Daarvoor zit ik vanaf mijn 5de op acrobatiek en dat doe ik nog steeds, ik houd heel erg van circus omdat er zo veel verschillende dingen zijn om te doen en ik kan daar helemaal mij zelf zijn. 11 - Ik zit nu ongeveer een half jaartje bij Codarts. Ik zat eerst op turnen en daar was ik mee gestopt en toen ben ik hier heen gekomen het zag er heel leuk uit. 3. Circus is voor jou voornamelijk A. Een levensstijl

II

B. Een fysieke uitlaatklep C. Een middel waarmee ik kan communiceren met publiek D. Een sociale activiteit E. Een verplicht onderdeel van een groter programma F. Anders, namelijk - een fysieke uitlaatklep en ik kan er helemaal mezelf zijn. - mijn passie. - een sport.

II II

4. Daarnaast is circus voor jou (meerdere antwoorden mogelijk) A. Een levensstijl B. Een fysieke uitlaatklep C. Een middel waarmee ik kan communiceren met publiek D. Een sociale activiteit E. Een verplicht onderdeel van een groter programma F. Anders, namelijk

III IIII II

5. Hoe ben je bij de vooropleiding gekomen? A. Auditie

IIIII II

B. Gescout

 

66  

C. Anders, namelijk - bij de Billy Elliot sCOOL aangegeven dat ik graag door wilde met acrobatiek en omdat de docenten mij al kenden en wisten wat ik kon mocht ik bij de vooropleiding starten. II 6. “Als ik niet kan optreden, zou ik…” A. Stoppen met circus B. Twijfelen over stoppen met circus C. Op dezelfde manier doorgaan met circus D. Harder trainen op techniek E. Harder trainen op artistieke vakken (dans, theater). F. Anders, namelijk - doorgaan met circus maar op een lager pitje.

II IIIII

- harder trainen en ook al kan ik nooit optreden, ik ga sowieso door. 7. Wat is voor jou het voornaamste doel voor het creëren van voorstellingen? A. Een interessant artistiek product neerzetten. B. Een creatieproces ervaren. C. Aan publiek laten zien wat ik kan / wat ik heb geleerd. D. Omdat mijn ouders het willen. E. Als motivatie om extra hard te oefenen. F. Anders, namelijk

IIIII I II I

9. Wie leidt of leiden creatieproces bij de laatste act/voorstelling waarmee je optrad? A. …een docent ((Pabo, Docent Dans, Docent Drama) B ….Een (extern) deskundige (choreograaf, regisseur, prof. artiest) C ….Ik zelf. D. Anders, namelijk…

I IIII IIII

10. “Ik word extra gemotiveerd deel te nemen als de leider van het creatieproces… A. …een bekende naam is uit de podiumkunsten of van TV.”

I

B ….zelf professioneel circusartiest is.” III C ….veel ervaring heeft in voorstellingen maken met jongeren. “ III D ….iemand is die ik al lang ken en die mij ook goed kent. “ I E. Anders, namelijk - iemand die een goed beeld heeft wat hij/zij wil in een voorstelling en weet waar hij/zij het over heeft. 11. “Ik vind het belangrijk dat de leider van het creatieproces…. A …de gehele voorstelling bedenkt en mij duidelijk regisseert.” B …het concept van de voorstelling bedenkt en samen met de artiesten invult.” C….mij veel ‘tools’ en tijd geeft om zelf te creëren.” D …zorgt dat de groep goed kan samenwerken.” E. Anders, namelijk

IIIII III

III

12. "Ik word extra gemotiveerd deel te nemen aan een creatieproces als... A ....er een interessant script is en een goede regisseur."

IIIII I

B …ik extra (techniek)lessen krijg." C….ik veel ruimte krijg om zelf te creëren." D …mijn vrienden er bij betrokken zijn." E. Anders, namelijk

I III I

 

67  

13. Tijdens het creatieproces van een voorstelling wordt in de daarvoor bestemde tijd aandacht besteed aan A. Repetities IIIII B. Improvisatie en materiaal verzamelen C. Acts of scenes maken D. Tonen, kijken, reflectie en feedback E. Circustechnische training

III IIIII I II II

14. Tijdens het creatieproces zou meer tijd mogen worden besteed aan A. Repetities

IIII

B. Improvisatie en materiaal verzamelen C. Acts of scenes maken D. Tonen, kijken, reflectie en feedback E. Circustechnische training

IIIII II

15. “Om een goede voorstelling te kunnen maken, zou ik meer willen leren over… A …zelf acts creëren.”

IIIII I

B …theater, dans, muziek.” C …circustechnieken.” D …theatertechnieken.” E. Anders, namelijk

I IIII IIII

15. Overweeg je om een kunstvakopleiding Circus te gaan doen of om van circus je beroep te maken? A. Ja, om uitvoerend artiest te worden.

IIIII I

B. Ja, om maker / regisseur / choreograaf te worden. C. Ja, om docent te worden. E. Misschien. F. Nee.

II II III

16. Hoe heb je het creatieproces van de laatste voorstelling ervaren? Hoogtepunten, verbeterpunten, etc. Naar mijn idee is er altijd iets te weinig tijd ingepland voor het creatieproces. Ik denk dat er meer tijd besteed zou mogen worden aan het perfectioneren van een voorstelling, bijvoorbeeld door te spelen voor een klein publiek en dan feedback te vragen, of door de voorstelling te filmen en zelf kritisch terug te kijken. In het begin van het proces, wanneer je vooral aan het zoeken bent naar materiaal, kan je soms nog wel eens vastlopen. Je kan daardoor behoorlijk gedemotiveerd raken, zeker als dat met de mensen om je heen ook gebeurt. Het was mijn eerste keer dat ik zelf iets moest maken. Het was spannend en leuk, soms frustrerend. Hoogte punt was de uitvoering/eind resultaat en het leerproces. Verbeterpunt is om van te voren een goed concept te hebben, ik veranderde constant van idee en goed na te denken over wat ik precies wil vertellen aan het publiek. Het was heel erg leuk en er mocht wel wat meer getraind worden (meer repetities). Ik zit nu in een creatieproces voor een voorstelling, waar we vooral gericht zijn op maken van acts. Ik zou bij deze voorstelling wel wat meer techniek willen gebruiken dus daarop oefenen en ook meer op het maken van eigen acts. Het was mijn eerste voorstelling ik vond het heel gaaf ik heb nog geen plus of min punten. In plaats van theorie meer dans of acrobatiek. Hoogtepunt was dat ik zelf een act in de voorstelling had gemaakt, een verbeterpunt is dat ik meer met de muziek bezig ben tijdens acts. Ik vond het lastig om een eigen act te maken. Maar toen het eenmaal af was toen was ik ook heel trots op het resultaat. Mijn hoogtepunt is de gezelligheid van met de hele groep op stap zijn om op te treden. 17. Wat motiveert jou om te trainen, te leren en jezelf te ontwikkelen? Inspirerende voorbeelden, mooie voorstellingen. Iets zien waarvan ik denk: “Dat wil ik ook!” Het is leuk om steeds beter te worden, het geeft een kick als een nieuwe truc lukt. Dat ik zo goed wil worden dat ik word toegelaten tot het HBO. Dat ik het heel leuk vind.

 

68  

 

69