Een impuls voor extra gezondheidsbevordering in hetprimaironderwijs:watleverthetop?

Praktijk

Praktijk

Een impuls voor extra gezondheidsbevordering in het primair onderwijs: wat levert het op? Lise Albers,1 Ingrid Coenen-van der Burg,2 Wanda Bemelmans,3 Ineke van der Vlugt 4

Binnen het landelijke programma #Jeugdimpuls staat de bevordering van een gezonde leefstijl van jongeren centraal. Eeń van de activiteiten is het ondersteuningsaanbod voor het primair onderwijs. Via een keuzemenu op www.gezondeschool.nl konden basisscholen eind 2012 kiezen voor advies op maat over gezondheidsbevordering door de GGD en/of voor extra (financie¨le) ondersteuning bij interventies. Maar liefst 484 scholen toonden hiervoor belangstelling. Dit artikel licht de ontwikkeling en uitvoering van dit ondersteuningsaanbod toe en beschrijft enkele factoren die van invloed waren op de deelname van de basisscholen. Het RIVM – Centrum Gezond Leven gebruikt deze leerervaringen bij het vormgeven van nieuwe ondersteuningsrondes in het najaar van 2013.

Aandacht voor een gezonde leefstijl van scholieren Scholen vinden een goede gezondheid van hun leerlingen belangrijk, maar besteden in vergelijking tot leerlingenzorg structureel nog weinig aandacht aan gezondheidsbevordering.1 Scholen ervaren knelpunten bij de uitvoering van interventies, zoals gebrek aan tijd, financie¨le middelen, ondersteuning, draagvlak en overzicht.1,2 Wanneer er extra aandacht wordt besteed aan gezondheidsbevordering in het onderwijs, is het van belang rekening te houden met deze ervaren knelpunten. Het ministerie van Volksgezondheid,

1 2 3 4

Wageningen University, Wageningen GGD-NOG, Apeldoorn RIVM – Centrum Gezond leven, Bilthoven Rutgers WPF, Utrecht

Kader I: Ondersteuningsaanbod primair onderwijs Het ondersteuningsaanbod primair onderwijs bood eind 2012 alle basisscholen de mogelijkheid om via een digitaal keuzemenu een aanvraag te doen voor een advies op maat traject door een GGD-adviseur en/of (financie¨le) ondersteuning bij een gezonde leefstijl interventie. Het ondersteuningsaanbod werd opgezet vanuit twee uitgangspunten: het stimuleren van de relatie tussen de basisschool en de lokale GGD en het versterkt implementeren van bestaande, goedlopende interventies in het primair onderwijs. De behoefte en vraag van de school zijn hierin leidend. In totaal is hier eéń miljoen euro voor beschikbaar.

Welzijn en Sport heeft in 2012 zes miljoen euro beschikbaar gesteld om via het onderwijs en sociale media een gezonde leefstijl van de Nederlandse jeugd te stimuleren. In dit kader is het tweejarige programma #Jeugdimpuls opgezet (2012-2014). Het RIVM-Centrum Gezond Leven coo ¨rdineert dit programma, in samenwerking met vele partners. Meer informatie is te vinden op op www.loketgezondleven.nl. Eeń van de trajecten binnen het deelspoor onderwijs was het ondersteuningsaanbod voor het primair onderwijs. In het tekstkader staat hierover meer informatie. Dit artikel licht de ontwikkeling en uitvoering van dit ondersteuningsaanbod toe en beschrijft enkele factoren die van invloed waren op de deelname van de basisscholen.

Ontwikkeling ondersteuningsaanbod primair onderwijs Het RIVM – Centrum Gezond Leven (CGL) stelde een digitaal keuzemenu samen in afstemming met GGD’ en, eigenaren van interventies, de sectororganisatie voor het primair onderwijs (PO-Raad) en de Onderwijsagenda Sport, Bewegen en een Gezonde Leefstijl (SBGL). Het menu be-

stond uit twee onderdelen, die in lijn staan met de uitgangspunten van het ondersteuningsaanbod primair onderwijs (zie tekstkader). Onderdeel 1: Advies op maat door een adviseur van de GGD . Het doel van advies op maat is het stimuleren van de relatievorming tussen de school en de professionals gezondheidsbevordering (GB) van de GGD op lokaal niveau. Het benutten van professionele expertise door de school biedt een basis voor een kwalitatief goede invulling van de Gezonde Schoolmethode, het goed benutten van lokale kansen en context, en het toewerken naar een vignetaanvraag Gezonde School. . De school bepaalt de invulling ervan en de mogelijkheid bestaat om het advies op maat aan te passen aan de lokale context en ook advies uit te brengen over interventies buiten het keuzemenu. . Bijdrage vanuit #Jeugdimpuls: de GGD heeft 20 uur per school om extra te werken aan gezondheidsbevordering, waaronder 100 euro handgeld dat de school kan besteden.

tsg jaargang 91 / 2013 nummer 6 praktijk - pagina 304 / www.tsg.bsl.nl

TSG 91 / nummer 6

304

Uitvoering ondersteuningsaanbod primair onderwijs Het keuzemenu stond van eind oktober tot half december 2012 open via www.gezondeschool.nl. De scholen kregen informatie vanuit verschillende communicatiekanalen. GGD’en verzorgden op hun verzoek - een groot deel van de informatievoorziening. Ook interventie-

Praktijk

Aantal aanvragen interventies 110 100 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0

1. Le kk 2 .S 5. er ch De oo Fit! Ge lg 4. 3. zo Sc Sm ruit nd en ho e aa Sc ol kle sp ho ss or ol en tv en er en Ge ig no tm ing id de 6. len Ho 8. or M to eid re en n ve 7. ni PA jn 9 is D 10 ni . M . Zip et p a fi y rie 11 jn ’s ! tje .P vr ien RI Ke M d s se en A 13 an ls .L Pr ties oj pe pa ec st kk t m et et h Re 12 od lat .T e 14 ies aa .V ks & all pe Se en l ks is ua oo lite k it ee n sp or t

Onderdeel 2: Versterking bij interventies . Het doel van de versterking is een kwalitatief betere uitvoering en/of een groter bereik van interventies in het primair onderwijs. . Alleen interventies die als ten minste ‘goed beschreven’ zijn erkend in de Interventiedatabase (zie www.loketgezondleven.nl) kwamen in aanmerking voor opname in het keuzemenu. . Bijdrage vanuit #Jeugdimpuls: extra ondersteuning bij de interventie en/of een bijdrage in de kosten. Een school kon kiezen voor beide onderdelen en kreeg het advies om maximaal twee interventies te kiezen. In september 2012 vroeg het CGL alle achtentwintig GGD’en om advies over de opzet van het ondersteuningsaanbod. GGD’en gaven aan dat zij de lokale contactpersonen voor de basisscholen willen zijn en daarmee zorg wilden dragen voor de informatievoorziening. In diezelfde periode benaderde het CGL vijftig eigenaren van (ten minste) goed beschreven interventies in het primair onderwijs om advies uit te brengen over extra versterking bij hun interventie. Uiteindelijk werden veertien interventies in het keuzemenu opgenomen, met de volgende vormen van versterking: . Gratis begeleiding/advies door GGDadviseur (Schoolgruiten, Smaaklessen, De Gezonde School en Genotmiddelen, Lespakket Relaties & Seksualiteit) of interventie-eigenaar (Schoolsportvereniging, Hoortoren, Vallen is ook een sport). . Bijdrage van 50% in de kosten en begeleiding/advies door GGD-adviseur (Lekker Fit!) of interventie-eigenaar (Taakspel, Meidenvenijn is niet fijn!, Zippy’s vrienden, Marietje Kessels Project). . Bijdrage in een deel van de kosten (Programma Alternatieve Denkstrategiee¨n, PRIMA Anti-pestmethode). Tabel 1 geeft achtergrondinformatie bij deze veertien interventies.

Figuur 1 Aantal aanvragen interventies

eigenaren en landelijke organisaties als de PO-Raad en RIVM-CGL verstrekten informatie naar de basisscholen. De interventie-eigenaar van Lekker Fit! stelde een extra aantrekkelijk aanbod samen op basis van eigen aanvullende middelen. De directeur van de school was de aangewezen persoon om het keuzemenu in te vullen. Ook andere personen konden het keuzemenu voor de basisschool invullen. Dat gebeurde voor 30% van de aanvragen. In deze gevallen werd de directeur door het CGL verzocht om de aanvraag per email te bevestigen. De aanvragen werden eind januari 2013 door het CGL teruggekoppeld naar de GGD’en en interventie-eigenaren. Deze partijen konden een offerte indienen om te kunnen voorzien in de gewenste begeleiding van de scholen. De GGD’en konden via hun offerte nog extra scholen aanmelden die niet eerder in de gelegenheid waren om hun belangstelling te bevestigen.

scholen die een aanvraag voor een interventie indienden, koos twee derde voor eéń interventie, een kwart voor twee interventies en een klein deel voor meer dan twee. De interventies Lekker Fit!, Lespakket Relaties & Seksualiteit en Smaaklessen zijn het meest aangevraagd (figuur 1) en er was ook veel belangstelling voor Taakspel, Meidenvenijn en Marietje Kessels. De populaire thema’s waren dus voeding en bewegen, seksualiteit en sociaal-emotionele ontwikkeling met de focus op gewenst gedrag, pesten en weerbaarheid. Er waren veel verschillen tussen de GGD-regio’s (figuur 2). In de regio’s IJsselland en Nijmegen zijn de meeste aanvragen ingediend. Het valt op dat er in een aantal GGD-regio’s sterk op eéń thema is aangevraagd. Voor IJsselland was dat het thema voeding, voor Nijmegen seksualiteit en voor Brabant Zuidoost sociaal-emotionele ontwikkeling.

Aanvragen ondersteuningsaanbod primair onderwijs

Bevorderende en belemmerende factoren

In totaal hebben 484 basisscholen een aanvraag bevestigd (zo’n 7% van het totaal aantal basisscholen). Ongeveer de helft van de scholen diende een aanvraag in voor een advies op maat traject, en drie kwart voor eéń of meerdere interventies. Hieruit volgt dat een kwart koos voor allebei, zowel advies op maat als versterking bij een interventie. Van de

Tijdens de ontwikkeling en uitvoering van het ondersteuningsaanbod had het CGL regelmatig contact met de GGD’en. Vrijwel alle GGD’en informeerden de scholen in de regio rondom dit aanbod, hoewel het tijdspad als erg kort werd ervaren. Wel was er veel verschil in de intensiteit en de manier waarop de communicatie naar de scholen plaatsvond. Dit was ook


TSG 91 / nummer 6

305

Praktijk

Tabel 1 Interventies keuzemenu met interventie-eigenaar en vorm van aanbod Interventie (thema*)

Interventie-eigenaar

Aanbod

Lekker Fit! (V&M, S&B) Een lespakket over gezond eten en bewegen voor basisscholen (groep 1 t/m 8)

Nederlandse Hartstichting i.s.m. Arko Sports Media

Bijdrage van 400 euro in de kosten (=50%) en gratis begeleiding en advies door een preventieadviseur, extra aanbod voor subsidie bij gebruik maken van tweejarig programma

Schoolgruiten (V&M) Een programma voor basisscholen om leerlingen te stimuleren (meer) groente en fruit te eten

Wageningen UR

Gratis begeleiding en advies door preventieadviseur

Smaaklessen (V&M) Een lespakket waarin kinderen (groep 1 t/m 8) worden gestimuleerd een bewuste en gezonde voedselkeuze te maken

Wageningen UR

Gratis begeleiding en advies door preventieadviseur

Schoolsportvereniging (S&B) Een vereniging waar meerdere scholen in de wijk zich bij kunnen aansluiten waardoor kinderen structureel kunnen sporten in de buurt van school

Platform Bewegen en Sport, onderdeel van de Onderwijsagenda Sport, Bewegen en een Gezonde Leefstijl

Gratis begeleiding en advies door preventieadviseur (in samenwerking met de Onderwijsagenda Sport, Bewegen en een Gezonde Leefstijl)

Hoortoren (PV) Een interactief lespakket voor de hele basisschool over geluid en het belang van een goed gehoor

Nationale Hoorstichting

Gratis gastles

DGSG: De Gezonde School en Genotmiddelen (R&A) Een preventieprogramma voor het basisonderwijs over alcohol en roken

Trimbos-instituut

Gratis begeleiding en advies door een preventieadviseur

PAD: Programma Alternatieve Denkstrategiee¨n (SEO) Een klassikaal leerplan (groep 1 t/m 8) om de sociaal-emotionele ontwikkeling van leerlingen te bevorderen

Seminarium voor Orthopedagogiek

Bijdrage van 2000 euro in de totale kosten. Totale aanschafkosten zijn 7900 euro, inclusief materiaalkosten en een teamtraining (geldt alleen voor nieuwe scholen)

Meidenvenijn is niet fijn! (SEO) Richt zich op de aanpak en preventie van (zorgwekkend) pestgedrag onder meisjes in de leeftijd van 9 tot 15 jaar

Cycloop Concept Creatie BV

Bijdrage van 240 euro (=50%) Totale aanschafkosten zijn 480 euro, inclusief materiaalkosten en een training van een leerkracht (geldt alleen voor nieuwe scholen)

Zippy’s vrienden (SEO) Een lesprogramma dat kinderen (groep 2 t/m 5) sociale en emotionele vaardigheden bijbrengt

Stichting Kids en Emotionele Competenties

Bijdrage van 450 euro in de aanschafkosten. Totale aanschafkosten zijn 800 euro, inclusief materiaalkosten (450 euro) en de training van een leerkracht (350 euro) (geldt alleen voor nieuwe scholen)

Marietje Kessels Project (SEO) In deze weerbaarheidstraining trainen kinderen (groep 7 en 8) hun fysieke, mentale en verbale weerbaarheid

Instituut voor Maatschappelijk Werk Tilburg

Bijdrage van 1500 euro (=50%) in de aanschafkosten. Het project wordt gegeven door een daartoe opgeleide weerbaarheidtrainer (geldt alleen voor nieuwe scholen)

Taakspel (SEO) Een groepsgerichte werkwijze die leerlingen (groep 1 t/m 8) tijdens de reguliere lessen leert om zich beter aan klassenregels te houden

Centrum Educatieve Dienstverlening (CED-Groep)

Bijdrage van 1300 euro (=50%) in de kosten. Totale kosten zijn ongeveer 2600 euro, inclusief materiaalkosten, implementatiekosten en een bovenschoolse training van een leerkracht (3 bijeenkomsten) (geldt alleen voor nieuwe scholen)

PRIMA Anti-pestmethode (SEO) Een methode waarmee pesten op school structureel aangepakt en voorkomen kan worden

VeiligheidNL

Bijdrage van 2000 euro in de kosten. Totale kosten zijn ongeveer 7500 euro, inclusief materialen, een lessenserie, training voor leerkrachten en een ouderavond (geldt alleen voor nieuwe scholen)

Lespakket Relaties en Seksualiteit (R&S) Dit lespakket geeft op eigentijdse wijze een goede basis voor het geven van relationele en seksuele vorming

Rutgers WPF

Gratis begeleiding en advies door een preventieadviseur (voor hulp bij cree¨ren draagvlak in schoolteam en/of organisatie van een ouderavond)

Vallen is ook een sport (FV) De methode leert kinderen op een leuke manier hoe ze een val opvangen en letsel voorkomen

VeiligheidNL

Gratis begeleiding en advies door een preventieadviseur

* Gebruikte afkortingen: V&M: Voeding & Mondgezondheid; S&B: Sport & Beweging; PV: Persoonlijke Verzorging; R&A: Roken & Alcohol; SEO: Sociaal-emotionele ontwikkeling; R&S: Relaties & Seksualiteit; FV: Fysieke Verzorging.


TSG 91 / nummer 6

306

deelnemende basisscholen maart 2013

aanvragen voor advies op maat en/of interventies

www.zorgatlas.nl

GGD-regio’s

* Het ondersteuningsaanbod po is onderdeel van het programma #Jeugdimpuls van het RIVM-Centrum Gezond Leven

Figuur 2 Spreiding deelnemende basisscholen

timing van het openstellen van het keuzemenu en de tijd tussen ‘‘belangstelling en aanbod’’ kan in de toekomst beter worden gepland Een tweede punt van aandacht is de vraag welke scholen met dit aanbod zijn bereikt. Zijn dit voornamelijk ‘nieuwe’ scholen of scholen die al veel aandacht besteden aan een gezonde leefstijl van hun leerlingen? De meeste scholen gaven in het keuzemenu aan dat ze nog geen schriftelijk gezondheidsbeleid hebben. Het lijkt er dus op dat ook veel ‘nieuwe’ scholen zijn bereikt. In hoeverre dit ondersteuningsaanbod bijdraagt aan meer structurele aandacht voor gezondheidsbevordering zal blijken in de komende tijd. Op dit moment is al een mooi neveneffect dat duidelijk werd op welke terreinen GGD’en behoefte hebben aan extra scholing en training over advies op maat, het vignet Gezonde School, samenwerking op lokaal niveau, en over de specifieke thema’s voeding en bewegen, sociaal-emotionele ontwikkeling, seksualiteit, en roken en alcohol. Het CGL heeft inmiddels voorzien in een extra trainingsen scholingsaanbod voor verschillende GGD-en op deze terreinen. Zo werken we samen verder aan verdere professionalisering van de gezondheidsbevordering in het onderwijs.

Praktijk

Ondersteuningsaanbod po Gezonde Schoolactiviteiten*

Toekomstverwachtingen afhankelijk van de capaciteit van de GBafdeling, het lokale GB-beleid van de GGD, de bestaande expertise met de Gezonde Schoolmethode en het huidige contact met basisscholen, dan wel de prioritering voor dit onderwijstype. In maart 2013 zijn tien basisschooldirecteuren telefonisch geı¨nterviewd over het ondersteuningsaanbod. Zij gaven aan dat het keuzemenu echt als ‘‘impuls’’ fungeerde om (extra) aandacht te besteden aan de gezondheid van hun leerlingen. Directeuren benoemden als bevorderende factoren om er gebruik van te maken het overzichtelijke en duidelijke keuzemenu, het persoonlijke contact met de GGD en de bijdrage in de kosten. Een belemmerende factor was de timing, een factor die ook bij de GGD’en speelde. De doorlooptijd tussen bekendheid met het aanbod en de deadline van het keuzemenu was kort. Daarnaast vonden directeuren de tijd tussen inschrijving (oktober – november 2012) en het eerste contactmoment met de desbetreffende GGD

of interventie-eigenaar (maart 2013) aan de lange kant. Voor scholen is het voorjaar het juiste moment om een aanbod aan te bieden, omdat zij dan de plannen maken voor het nieuwe schooljaar. In die zin was de timing weer gelukkig, omdat juist op dat moment de begeleiding door de GGD (formeel) kon starten, en dus ook hun advisering bij het maken van de nieuwe plannen.

Beschouwing Het ondersteuningsaanbod beoogt basisscholen extra ondersteuning te bieden bij gezondheidsbevordering. Zo’n 7% van alle basisscholen in Nederland toonde hier belangstelling voor. We concluderen dat er veel belangstelling bestaat voor deze vormen van ondersteuning in het primair onderwijs, aangezien lang niet alle basisscholen zijn bereikt met informatie over de mogelijkheden van dit ondersteuningsaanbod. Dit is een barrie`re die bij een volgende ondersteuningsronde omzeild kan worden. Ook de

De implementatie van de advies op maat trajecten en interventies begon formeel in maart 2013. Via formulieren op www.loketgezondleven.nl rapporteren de GGD’en over de voortgang per school. Op deze manier wordt er gemonitord hoe het advies op maat traject wordt ingevuld en welke interventies daadwerkelijk op de school worden uitgevoerd. Uiteindelijk wordt eind 2014 duidelijk in hoeverre scholen structureler en/of meer aandacht besteden aan de gezondheid van hun leerlingen, hoeveel vignetten Gezonde School zij hebben aangevraagd en in welke mate de relatie tussen de GGD en de school is versterkt. Samen met de Onderwijsagenda Sport, Bewegen en een Gezonde leefstijl worden momenteel soortgelijke vormen van ondersteuning uitgewerkt. De leerervaringen van de Onderwijsagenda en van dit ondersteuningsaanbod worden meegenomen bij de vormgeving van deze nieuwe rondes in het najaar van 2013, voor zowel primair onderwijs, voortgezet


TSG 91 / nummer 6

307

Praktijk

onderwijs als middelbaar beroepsonderwijs.

Dankzegging We willen een aantal personen bedanken. Contactpersonen van GGD’en, interventie-eigenaren, Mohamed Bahri, Lucie Viet, Marieke Willemse, Ellen van Zuthem: bedankt voor jullie bijdrage aan de ontwikkeling van het ondersteuningsaanbod. Annemarie Wagemakers, bedankt voor de bijdrage aan dit artikel.

Abstract A boost for extra health promotion in primary education: what could it earn? The national program #Jeugdimpuls promotes a healthy life style of young people. One of the main activities is to support health promotion activities in primary schools. Through a menu at www.gezondeschool.nl primary

schools could choose for tailored advice on health promotion by a Municipal Health Services advisor and/or additional (financial) support for health promotion activities. So far, 484 primary schools indicated their interest in this support. This article describes the development and implementation of this program, and discusses factors that have affected the participation of primary schools. Current experiences will be taken into account when offering further support in the autumn of 2013. Keywords: school health promotion, support, municipal health agency service, implementation Literatuur 1. Boot MWM, Assema P van, Hesdahl B, Leurs M, Vries N de. Gezondheidsbevordering en voortgezet onderwijs:

verstandshuwelijk of echte liefde? Tijdschr Gezondheidswet 2010;88: 127-35. 2. Bos V, Gastel W van, Jongh DM de. Stand van zaken en ervaringen met planmatig werken aan gezondheidsbevordering en preventie in de onderwijssetting. In: Bos V, Jongh DM, Paulussen TGWM (red). Gezondheidsbevordering en preventie in het onderwijs. Stand van zaken, effectiviteit en ervaringen van GGD’en en scholen. Rapport 255001003/2010. Bilthoven: RIVM, 2010.

Correspondentieadres Wanda Bemelmans, Centrum Gezond Leven – RIVM, Antonie van Leeuwenhoeklaan 14, Bilthoven, e-mail: [email protected]


TSG 91 / nummer 6

308

Een impuls voor extra gezondheidsbevordering in hetprimaironderwijs:watleverthetop?

Recommend Documents