Een herenhuis van Je kunt natuurlijk een paar spaarlampen indraaien en de thermostaat een graadje lager zetten. Maar voor wie echt ecologisch wil wonen zit er maar één ding op: zelf bouwen. De nieuwste trend grijpt terug op een eeuwenoude methode: bouwen met leem. Tekst Annemiek Verbeek Foto’s Peter Elenbaas
H Grote foto rechterpagina: Bijschrift Bijschrift Bijschrift Bijschrift Bijschrift Bijschrift Bijschrift Bijschrift Bijschrift
2 PAROOLMAGAZINE•WONEN
ij heeft destijds nee gestemd bij het referendum over de aanleg van IJburg, maar hij gaat er nu wel wonen. In een zelf gebouwd ecologisch huis, dat dan weer wel. “Ik ben een pragmatisch man,” zegt Dave Lambrechts, bioloog, zittend op een klapstoel op de tweede van de in totaal vijf etages van zijn huis in wording op het Steigereiland. “Het is ook milieuvriendelijk om dichterbij de stad te wonen,” valt aannemer René Dalmeijer hem bij. “Dan kun je tenminste gewoon met de fiets naar je werk en zijn alle
voorzieningen dichtbij.” Vriend, ook bioloog en medebouwer Bart van Opzeeland fronst zijn wenkbrauwen. Hem zie je hier echt niet wonen. Nooit. “Aan sommige principes moet je trouw blijven.” Het moet een jaar of vijf geleden zijn. Lambrechts zat onderuitgezakt op de bank naar CNN te kijken, naar een documentaire over huizen van strobalen in Zuid-Afrika. Hij was meteen om. “Een ecologisch huis, middenin Amsterdam, dat moest het worden.”
stro
PAROOLMAGAZINE•WONEN 3
‘De meeste aannemers rennen gillend weg als je het woord ‘duurzaam’ in de mond neemt’ “Wat hebben we veel goed bedoelde weerstand gehad. Dan vroegen mensen of gewoon niet goed genoeg was. We hebben ook wel gekeken naar bestaande huizen, maar ik vind alleen wat spaarlampen ophangen niet genoeg. Ik wil mijn zoons Yodha (5) en Tané (3) hiermee laten zien dat je kunt leven volgens je idealen.” Het circus begon met het zoeken naar een kavel en een ‘groene’ aannemer. “De meeste aannemers rennen gillend weg als je het woord ‘duurzaam’ in de mond neemt,” zegt Lambrechts. “Te moeilijk en te duur, denken ze. Via via kwam ik in contact met René. Hij praat niet alleen over duurzaam bouwen, hij heeft er ook ervaring mee. Want meer dan het huis-tuin-en-keukenkluswerk had ik zelf nog nooit gedaan.” In een paar maanden tijd is hij volleerd huizenbouwer geworden. Op het houten skelet na – dat werd in Roemenië gemaakt – zijn alle driehonderdvijftig vierkante meter door drie man gebouwd. De totale kosten: 145 duizend euro voor het kavel en zo’n drie ton voor de bouw van het huis. Zo veel ruimte zal straks wennen zijn voor het gezin, dat nu met zijn vieren op 47 vierkante meter in De Baarsjes woont. Maar als het goed is zal de energierekening op de nieuwe stek niet hoger uitvallen. Sterker nog, Lambrechts denkt geld te gaan verdienen. Alle energiezuinige snufjes in huis en de zonnepanelen op het dak moeten meer stroom gaan opleveren dan ze zelf gebruiken. En dat overschot verkopen ze door. 4 PAROOLMAGAZINE•WONEN
“Er zijn buren die jaarlijks tot wel 2600 euro kwijt zijn aan stroomkosten, van dat bedrag kunnen wij mooi op vakantie”, zegt Lambrechts lachend. Het pand is gevuld met een mannendroom aan technisch vernuft. Een paar voorbeelden, te beginnen bij het dakterras. Daar ligt een plas water dat als grijswaterreservoir gaat dienen, het toilet wordt zo niet met drinkwater doorgespoeld. Door de in zigzag gemonteerde plastic pexbuizen op de muren loopt warmte die is onttrokken aan grondwater, dat met een warmtepomp wordt opgepompt van 75 meter diepte. Dit water is altijd zo’n twaalf graden, waardoor je nog maar een paar graden elektrisch hoeft bij te verwarmen. En dan de ventilatie. Bij een regulier systeem wordt koude lucht naar binnen geblazen, die dan weer opgewarmd moet worden door de centrale verwarming. Hier niet. Met een ingenieus terugwinsysteem blijft 95 procent van alle warmte gewoon waar die wezen moet, namelijk binnenshuis. De gebruikte materialen zijn zo duurzaam mogelijk, veelal tweedehands, en natuurlijk hangt het hele huis vol met spaarlampen en waar mogelijk met nog zuiniger ledverlichting. Er is geïsoleerd met strobalen en vlas. Alle muren zijn bespoten met leem in plaats van beton, dat bij de productie veel brandstof vergt. Allemaal goed verkrijgbare spullen, die niet duurder zijn dan ‘gewone’ producten. Rest de vraag: waarom bouwt niet iedereen groen? De bouwwereld loopt inderdaad nog niet warm voor duurzaam bouwen, erkent Dalmeijer, die van huis uit bouwfysicus is. Maar de tijden veranderen snel. Iedereen maakt zich tegenwoordig zorgen om de klimaatverandering. Toch wordt er nog niet veel groen gebouwd in Amsterdam. “Het probleem is dat mensen niet veel zelf kunnen bouwen in de stad,” zegt Dalmeijer. “Vrije kavels zijn er buiten IJburg niet veel en woningcorporaties vinden gewoon bouwen al moeilijk genoeg. Gelukkig zitten er bij de gemeente een paar enthousiaste ambtenaren en met de politieke wil zit het in Amsterdam ook wel goed. Ik verwacht dat het de komende jaren snel kan gaan met de vergroening op de huizenmarkt, zeker nu Dave en ik ook huizen voor anderen gaan bouwen.”
Bijschrift Enno Wiersma
Duurzaam bouwen: de spelregels Een huis is volgens ‘groene’ aannemer René Dalmeijer duurzaam gebouwd als:
A
rchitect Enno Wiersma hoopt dat zijn proefschrift, dat mede over leembouw gaat, ook aan die ontwikkeling kan bijdragen. “Leem, niet meer dan een mengsel van silt, zand en klei, is overal ter wereld aanwezig en we hebben er genoeg van. In de natuur liggen duurzame oplossingen voor het oprapen,” zegt Wiersma in zijn met leem beklede woning in de Jordaan. Ook de radiatoren van de centrale verwarming hebben een lemen omhulsel met daarin rieten matten. “Daardoor circuleert het niet – zoals bij gewone radiatoren – maar radieert het: het leem neemt de warmte op en straalt het uit. Daarbij werkt leem tot dertig keer meer vochtregulerend dan baksteen, waardoor ik hier niet van die nare droge lucht heb die kenmerkend is voor een huis met cv.” Het hele huis is een laboratorium waarin hij al vijftien jaar experimenteert met leem. Hij mengde het natuurproduct al met kalk, stro, hennepvezel, wilgenvlechtwerk, lijnolie en zelfs met kwark. Dat laatste kwam goed van pas op de gang, waar hij met grof zand en
Bijschrift Enno Wiersma
Bijschrift Enno Wiersma
• de natuurlijke omgeving zo min mogelijk wordt aangetast • het pand ook na lange tijd ‘nuttig’ blijft. “De grachtengordel in Amsterdam staat er nog steeds omdat het door de eeuwen heen gebruikt is voor wonen en werken. Er is daardoor maar één keer gebruik gemaakt van bouwmaterialen.” • de bouwmaterialen zo milieuvriendelijk mogelijk zijn. Stro, hout en leem zijn natuurlijke producten die niet, zoals bijvoorbeeld beton, gemaakt worden door bewerking van olie. Er is zo geen extra CO2-uitstoot, het gas dat klimaatverandering veroorzaakt. Een huis met 100 m2 wandconstructie van strobalen, spaart in de beginfase van de bouw al zo’n achttien ton CO2 uit.
PAROOLMAGAZINE•WONEN 5
leem in de weer was geweest. Het werd wel erg korrelig, maar door er kwark op te spuiten is het toch nog mooi glad geworden. Met zijn slaapkamer is hij het meest content. Hij bouwde er de grot op Ibiza na, waar hij eens per jaar een maand kampeert. Stenen van het eiland liggen ingemetseld in de grond. In de schemering lijkt de felgekleurde schildering op de muur net de buitenlucht. Een enorme hangmat doorkruist de kamer. “Als door de openslaande deuren naar het tuintje de frisse wind naar binnen waait, vergeet ik dat ik middenin de stad zit. Mensen zouden meer tevreden moeten zijn met het eenvoudige, niet altijd maar meer en groter willen. Leem kan de oplossing zijn. Het werd in de oudheid veel gebruikt en ook nu zweren veel volkeren erbij. Ik moet wel eens denken aan die Japanse keizer die in een eenvoudig theehuis ging wonen. Hij liet zien dat je bij de bouw van een paleis ook gebruik kunt maken van een mooie tak, rijkdom hoeft geen gouden rand te hebben.”
O
ok Menny Pastoor leeft simpel, hoewel ze het zelf niet zo wil noemen. “Ik vind het al heel wat dat ik kan douchen, dat heb ik ook een jaar niet kunnen doen.” Het duurde even voordat Pastoor stromend water en elektriciteit had in haar zelf ontworpen huis op IJburg, nog geen tweehonderd meter bij het huis van Dave Lambrechts vandaan. Waar hij koos voor groot, wilde Pastoor juist zo klein mogelijk wonen. Het is een lemen hut geworden, met alleen hout van binnen. De muren bestaan uit zeven meter hoog opgestapelde strobalen, bedekt met leem en kalkpleister. “Net voor het dak erop ging, kwam er een enorme hoosbui over. Een deel van het doorweekte stro hebben we moeten vervangen,” zegt Pastoor. Onbewerkte boomstammen ondersteunen het dak, af en toe dwarrelt er een stuk schors naar beneden. Het huis is ingericht met de luxe van een klooster. Er is geen koelkast, in de keuken staat een eenvoudig gasfornuis. In de huiskamer staan alleen een bureau met een computer en een stoel, een bank en een bijzettafel. In de hoek een hangmat. Boven een eenpersoonsbed. Alleen hond Flynn heeft zowel boven als beneden een ligplek. Er staan nergens foto’s of boeken, geen per-
6 PAROOLMAGAZINE•WONEN
soonlijke prullaria, geen kunst. “Waarom zou ik me omgeven met materiële herinneringen als foto’s en boeken, ik sla al mijn ervaringen hier op,” zegt ze terwijl ze met haar vinger op haar hoofd wijst.“We leven hier met het weer,” vervolgt ze ietwat timide. “Op de flat waar ik vroeger woonde, merkte ik soms niet eens dat het regende. Hier klettert het tegen de glazen voorgevel aan, heerlijk.” “Komen hier koeien te wonen?’ riepen de bouwvakkers op IJburg honend toen ze haar twee jaar geleden leem zagen smeren op het stro. “Maar ze wilden allemaal komen kijken en gingen stuk voor stuk om. Het is puur ambachtelijk werk wat je hier ziet, heel wat anders dan het saaie standaardwerk dat zij moeten afleveren. Je wil niet weten hoeveel verkapte sollicitaties ik gehad heb.” Meer informatie: www.strobouw.eigen-energie.nl
Bijschriften Menny Pastoor
‘In de natuur liggen duurzame oplossingen voor het oprapen’
PAROOLMAGAZINE•WONEN 7
