Het aanbod van onderwijsverzorging Een evaluatie-onderzoek
A.J. Koster
RION Monografieën onderwijsonderzoek 21
CIP-GEGEVENS KONINKLIJKE BIBLIOTHEEK, DEN HAAG Koster, A.J. Het aanbod van onderwijsverzorging. Een evaluatie-onderzoek / A.J. Koster. Groningen: GION, Gronings Instituut voor onderzoek van Onder- wijs, Opvoeding en Ontwikkeling, Rijksuniversiteit Groningen. - (RION Monografieën onderwijsonderzoek ; 21) Proefschrift Groningen. - Met lit. opg. - Met samenvatting in het Engels. ISBN 90-6690-382-1 Trefw.: verzorging van onderwijs. (c)
1994. GION, Gronings Instituut voor onderzoek van Onderwijs, Opvoeding en Ontwikkeling, Rijksuniversiteit Groningen. No part of this book may be reproduced in any form, by print, photoprint, microfilm or any other means without permission of the Director of the Institute. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm of op welke andere wijze dan ook zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de Directeur van het Instituut.
RIJKSUNIVERSITEIT GRONINGEN
HET AANBOD VAN ONDERWIJSVERZORGING Een evaluatie-onderzoek
Proefschrift ter verkrijging van het doctoraat in de Psychologische, Pedagogische en Sociologische Wetenschappen aan de Rijksuniversiteit Groningen op gezag van de Rector Magnificus Dr. F. van der Woude in het openbaar te verdedigen op donderdag 26 januari 1995 des namiddags te 2.45 uur precies
door
Andries Jacobus Koster
geboren op 11 augustus 1959 te Veenendaal
Promotores:
Prof. dr. B.P.M. Creemers Prof. dr. R. Vandenberghe
Samenstelling promotiecommissie: Prof. dr. J.H. Slavenburg Prof. dr. J.L. Peschar Prof. dr. R.M. van den Berg
INHOUDSOPGAVE
VOORWOORD 1. 1.1 1.2 1.3 1.4
ONDERZOEKSCONTEXT EN PROBLEEMSTELLING Onderzoekscontext Keuze van effecten in deze studie Een vraag- en aanbodperspectief Probleemstelling en beschrijving van het onderzoek
1 1 6 8 10
2.
ONDERZOEK NAAR ONDERWIJSONDERSTEUNING: AANBOD, VRAAG EN GEBRUIK Afstemming van vraag en aanbod Aanbod van ondersteuning Gebruik van aanbod van onderwijsondersteuning en de beïnvloeding ervan op leerkrachten Het begrip ’gebruik’: definitie en onderzoek Predictoren van gebruik van aanbod Effecten van aanbod op leerkrachten Onderzoeksvragen
12
2.1 2.2 2.3 2.3.1 2.3.2 2.3.3 2.4 3. 3.1 3.2 3.2.1 3.2.2 3.2.2.1 3.2.2.2 3.2.2.3 3.2.3 3.2.3.1 3.2.3.2 3.2.4 3.2.5 3.3 3.3.1 3.3.2 3.4
VRAAG EN AANBOD ONDERZOCHT Inleiding Design Onderzoeksontwerp en onderzoeksmodel Selectie van OBD’s en PABO’s Selectie van regio’s Selectie van OBD’s Selectie van PABO’s Selectie van basisscholen, respons en korte descriptie van de vragenlijst Selectie van basisscholen en respons Opzet van de vragenlijst Vragenlijst voor alle OBD’s Gebruikte statistische technieken Aanbod: werkwijze, inhoud en beoordeling ervan door leerkrachten Het onderzochte aanbod: werkwijze Oordelen van gebruikers over soorten aanbod Keuze, begeleidingsafspraken en oordelen/ effecten
12 17 20 21 23 29 33 36 36 36 36 38 38 39 39 40 40 40 41 41 42 42 43 48
3.4.1 3.4.2 3.4.3 3.4.4 3.5 3.6 3.6.1 3.6.2 4.
4.1 4.2 4.2.1 4.2.2 4.2.3 4.3 4.3.1 4.3.2 4.3.3 4.4 4.4.1 4.4.2 4.5 4.5.1 4.5.2 4.5.3 4.6 4.6.1 4.6.2 5. 5.1
Keuze van scholen Begeleidingsafspraken Begeleidingsstrategieën, beoordelingen van het totale aanbod en veranderingen in de school Relaties tussen de drie aspecten: keuze, begeleidingsafspraken en oordelen over het aanbod Activiteiten die OBD’s ontplooien om vraag en aanbod op elkaar af te stemmen Samenvatting De onderzoeksvragen beantwoord Kanttekeningen bij dit onderzoek HET GEBRUIK VAN ONDERWIJSONDERSTEUNING EN DE INVLOED ERVAN OP LEERKRACHTEN Inleiding Design Onderzoeksmodel en belangrijkste hypotheses Onderzoeksopzet survey 1 Gebruikte statistische technieken Overzicht modelvariabelen, beschrijving van soorten aanbod en modeltoetsing Overzicht modelvariabelen Soorten aanbod Modeltoetsing Vragen voor het vervolgonderzoek en onderzoeksopzet Vragen voor het vervolgonderzoek Onderzoeksopzet survey 2 Beschrijving van variabelen en relaties tussen variabelen Descriptie van variabelen: toelichting erop en beschrijvende statistieken Relaties tussen variabelen Soorten aanbod Samenvatting De onderzoeksvragen beantwoord Kanttekeningen bij dit onderzoek DISCUSSIE Integratie van de onderzoeken en beantwoording van de onderzoeksvragen
48 51 54 58 59 62 63 67 72
72 72 72 83 84 84 84 85 87 95 95 96 97 98 103 106 108 109 113 117 117
5.2 5.3 5.3.1 5.3.2
Kritiek op het uitgevoerde onderzoek en suggesties voor vervolgonderzoek Implicaties voor onderwijsondersteuners en beschouwingen rond de veranderende besturingsfilosofie Implicaties voor onderwijsondersteuners Enkele beschouwingen rond de veranderende besturingsfilosofie
121 124 124 127
SUMMARY
131
LITERATUUR
137
BIJLAGEN: 1 Indelingen om het aanbod te rubriceren 2 Overzicht van geselecteerde OBD’s en PABO’s 3 Respons basisscholen 4 Categorieënsysteem aanbod OBD’s en PABO’s 5 Activiteiten van OBD’s om vraag en aanbod op elkaar af te stemmen 6 Factorladingen 4 factoren OBD ’Methoden’ 7 Overzicht 23 produkten/diensten 8 Gegevens over items en schalen survey 1 9 Twee algemene kenmerken survey 1 10 Correlaties survey 1 11 Vergelijking aanbod survey 1-survey 2 12 Descriptie variabelen en descriptieve statistiek survey 2 13 Twee voorbeelden van doelstellingen per produkt survey 2 14 Correlatiematrix survey 2 15 Kennistoets survey 2 16 Onderdelen per produkt survey 2
1 2 3 4 7 8 9 10 13 14 15 16 21 22 23 24
VOORWOORD
Er zijn veel mensen die een bijdrage leverden aan het tot stand komen van dit proefschrift. Laat ik beginnen mijn promotoren Bert Creemers en Roland Vandenberghe te bedanken voor hun commentaar. Het was kritisch, maar constructief. Ik dank hen voor hun geduld omdat ik hen aanvankelijk grote hoeveelheden tekst voorschotelde. Daarnaast dient te worden vermeld dat de in het eindstadium met Bert gevoerde gesprekken, onder andere over het actualiseren van gegevens, soms lastig, maar doorgaans verhelderend waren. Dit proefschrift is gebaseerd op twee Rion-onderzoeken die eind jaren tachtig zijn afgerond. In die periode zijn ook de eerste ideeën voor een proefschrift gelanceerd. Voor discussies in dit beginstadium ben ik vooral dank verschuldigd aan Harm Tillema en Wijnand Hoeben. Vanaf 1991 is het daadwerkelijke schrijven aan dit proefschrift begonnen. Wat suggesties van inhoudelijke en taalkundige aard betreft, waren daar Rob de Jong, Anje Ros en Rolf Yska. Zij hebben verschillende hoofdstukken van kritisch commentaar voorzien. Wat administratieve ondersteuning betreft, is ook na mijn Rion-periode nog redelijk veel werk verricht door Monique de Vos en Henny Ritsema. Ver- der verzorgde Marjolein Wesselink een aantal complexe figuren uit hoofdstuk 3 en 4 en zorgde Inge Abbring ervoor dat mijn Engelse samenvatting aanzienlijk verbeterde. Daarvoor mijn dank. Ook ben ik de Faculteit Gamma (Gezondheidszorg) van de Hanzehogeschool, Hogeschool Van Groningen, erkentelijk voor het creëren van gunstige randvoorwaarden en de systeembeheerders Jan Stel en Jan Doornbos dankbaar voor hun inzet en assistentie. Aan de in dit proefschrift beschreven onderzoeken is door veel mensen in het onderwijsveld meegewerkt. Laat ik volstaan door hier op te merken dat het veel leerkrachten, mensen werkzaam binnen de onderwijsverzorgingsinstellingen en collega-onderzoekers zijn geweest. Tenslotte dank ik Aleida die mij door diverse moeilijke perioden geloodst heeft.
Dries Koster
