EDUCATIEBOEKJE
Zorgtraject diabetes
Leidraad tot aanpak van uw diabetes type2
Versie 21 juni 2010 helemaal nagelezen Van blz. 1 -35 bij vergadering 9/6 al besproken: rood = wijzigingen 9/6 Vanaf blz 36 nog te bespreken
BLZ. 27 28 29 nieuw bijgevoegd nog na te lezen BLZ. 17 nieuw bijgevoegd nog na te lezen
0
Inhoudsopgave Inleiding 1. Identificatiegegevens 2. Educatie 3. Dieetconsult 4. Podologisch consult 5. Insuline/ Incretine 6. Materiaal 7. Medicatieschema 8. Opvolgingsschema en grafieken 9. Diabetespaspoort 10. Wat is diabetes? 11.Het zorgtrajectcontract 12. Insulineschema······· 12.1 Aanpassingsschema 12.2 Hypo- hyperglycemie 12.3 injectietechniek 12.4 De naaldlengte 12.5 De meest geschikte inspuitplaats 12.6 Huidveranderingen na inspuiting 12.7 Aandachtspunten 13.1 Orale anti- diabetica
13.2 Inspuitbare antidiabetica 14. Doelstellingen 14.1 Algemene doelstellingen 14.2 Persoonlijke doelstellingen 15 Behandelingsdoelen 16 Bepaling van voetrisico 16.1 Bepaal de risicogroep 16.2 Een voetwonde? 16.3 Voetverzorging voor diabetespatiënten
P.30
Inhoudstafel en nummering moet nog verder aangevuld worden na de wijzigingen die jullie zullen voorstellen. 17. Verwikkelingen 17.1 Acute complicaties: Hypo- hyperglycemie
17.2 chronische complicaties 18. Nuchter blijven 19. Leven met diabetes 19.1 Voeding 19.2 Lichaamsbeweging – fysieke inspanning 19.3 Alcohol en roken 19.4 Mond en tandhygiëne 19.5 Diabetes en seksualiteit
20.Diabetes en rijbewijs 21.Diabetes en reizen 22. Diabetes en ramadan en vasten 23. Diabetes en ziekte / heelkundige ingrepen 24. Andere Medicatie 25. Milieu 26. Notities zorgverstrekkers 27. Notities patiënt 28. Bijkomende informatie 28.1 anderstaligen 28.2 VDV 29. Bronnen
Gelieve deze map bij elke raadpleging van arts, endocrinoloog, educator mee te brengen.
Inleiding Een tijdje geleden werd bij jou de diagnose diabetes gesteld. Wellicht was deze mededeling voor jou niet zo aangenaam en rijzen er heel wat vragen:”Wat nu? Kan of moet ik daar nu iets aan doen.” Ongeveer 8% van de Belgische bevolking, lijdt aan diabetes. En elke patiënt heeft zijn geschiedenis en behandeling. Soms weet je niet meer wat je van al die circulerende verhalen mag geloven. Een diabetes behandeling is echter voor iedereen verschillend. Suikerziekte vraagt om een behandeling op maat. Het is een behandeling “ à la carte”. Daarom hebben we speciaal voor jou dit boekje ontworpen: met je eigen specifieke doelstellingen en behandelplan. We hopen dat het een leidraad mag zijn in de actieve aanpak van jouw diabetes. Wij vragen dan ook een actieve inbreng van jou: vul eerstvolgende bladzijden in volgens jou kunnen. We zullen je graag hierbij helpen.
1.Identificatiegegevens Start zorgtraject: ………………………………………Einddatum…………………………………….. Mevr./ Mr. ……………………………………………………………………………………………………. Adres…………………………………………………………………………………………………………... ………………………………………………………………………………………………………….. Tel: ……………………………………………………………………………………………………………..
Huisarts: ……………………………………………………………………………………………………… Tel: ……………………………………………………………………………………………………………
Endocrinoloog: …………………………………………………………………………………………… Tel: …………………………………………………………………………………………………………..
Educator:……………………………………………………………………………………………………... Tel: .…………………………………………………………………………………………………………….
Thuisverpleegkundige:……………………………………………………………………………………. Tel.: ………………….…………………………………………………………………………………………
Diëtiste:……………………………………………………………………………………………………….. Tel:......................................................................................................................................................
Voetverzorg(st)er:……………………………
Podoloog:……………………………………
Tel:...............................................................
Tel: ………………………………………………
2.Educatie: Opstarteducatie 1 2 3 4 5
Verlenging Opstarteducatie
20..
20..
6 7 8 9 10
20..
20..
20..
Opvolgeducatie 1 Opvolgeducatie 2 Extra educatie 1 Extra educatie 2 Extra educatie 3 Extra educatie 4
bij problemen bij problemen bij problemen bij problemen
3.Dieetconsult 20.. Consult 1 Consult 2
20..
20..
20..
20..
4.Podologisch consult 20..
20..
20..
20..
20..
Consult 1 Consult 2 - Draag je steunzolen: duid aan: ○ neen . ○ja, sinds:../ .. / ….. De steunzolen die je nu draagt heb je sinds: .. / .. / …… -
Draag je: duid aan: ○ confectieschoenen ○ semi- orthopedische schoenen ○ orthopedische schoenen
5. Insuline/incretine: Datum
Insuline/ Incretine 8u
12u
17u
22u
6.Materiaal Glucometer:……………………………………………………………………………………………. Lancetten:……………………………………………………………………………………………… Strips:…………………………………………………………………………………………………
Alle 6 maanden: 3 x 50 stripjes en 100 lancetten Datum
Strips
Lancetten
7. Medicatieschema: Medicatie
8u
12u
17u
voor tijdens na
voor Tijdens na
voor tijdens na
22u
8. Opvolgingschema en grafieken
Gewichtscurve
1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 20..
Grafiek Gewichtsverlies
20..
20..
20..
4
1
20..
% = kg
2 3 4 20..
Streefdoel:
+5 = ….. 0 = ….. -5 = ….. -10 = .….
1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 20.. 20.. 20.. 20.. 20..
4
1
2 3 4 20..
Grafiek Roken
aantal sigaretten per dag
Streefdoel:
40 35 30 25 20 15 10 5 0 1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 20..
20..
20..
20..
4
1
20..
2 3 4 20..
Grafiek Lichaamsbeweging aantal keer 30 minuten per week
Streefdoel:
0 1 2 3 4 5 6 7 8 1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 20..
20..
20..
20..
20..
4
1
2 3 4 20..
Streefdoel: Grafiek Bloeddruk 180 170 160 150 140 130 120 110 1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 20..
20..
20..
20..
4
1
20..
2 3 4 20..
Grafiek HbA1c Streefdoel: 12 11 10 9 8 7 6 5 4 1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 20..
20..
20..
20..
20..
4
1
2 3 4 20..
Cholesterol Streefdoel: HDL
300 225 200 175 150 1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 20.. 20.. 20.. 20.. 20..
4
Cholesterol
1
2 3 4 20..
Streefdoel:
LDL 130 125 120 115 100 95 90 1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 20.. 20.. 20.. 20.. 20..
4
1
2 3 4 20..
9. Diabetespaspoort Het diabetespaspoort kan in geval van nood omstanders en hulpverleners helpen om u onmiddellijk de juiste zorgen toe te dienen. Dit paspoort is een kaartje ter grootte van uw identiteitskaart waarop vermeld staat dat u diabetes heeft en uw naam, uw geboortedatum, telefoonnummer te verwittigen in geval van nood en de naam en telefoonnummer van uw huisarts. Het is de bedoeling dat u dit bewaard samen met uw identiteitskaart.
Vul onderstaande gegevens in en bezorg dit blad aan uw educator.
Naam patiënt:………………………………. Geboortedatum……………………… ICU- te verwittigen in geval van nood:………………………………….. Naam huisarts:…………………………………. Telefoonnummer huisarts:…………………………….
10.Wat is diabetes? Het verhaal in een notendop Diabetes is een ziekte met een teveel aan suiker in het bloed. Suikerhoudende voedingsmiddelen ook “koolhydraten” genoemd zitten in onze voeding in brood, rijst, aardappelen, pasta. Ook fruit en melkproducten bevatten suiker. Via de darm komt suiker in het bloed onder de naam “glucose”. Suiker in het bloed noemen we “glycemie”. Glucose levert aan de cellen van ons lichaam de energie die nodig is om goed te functioneren. Men vergelijkt suiker daarom met brandstof voor de wagen. Het hormoon insuline is het sleuteltje dat de poortjes van onze cellen openzet om deze brandstof uit het bloed binnen te laten in de cellen. Bij diabetes zit het probleem in de sleuteltjes: in de insuline of in de gevoeligheid van de cellen voor de insuline. -Enerzijds is er een tekort omdat de alvleesklier die insuline maakt uitgeput is en te weinig insuline maakt. -Anderzijds werkt de insuline niet zo goed omdat het lichaam minder gevoelig is voor de insuline. De hoeveelheid insuline die het lichaam maakt is onvoldoende om de suiker uit het bloed in de cellen binnen te laten. De cellen krijgen te weinig energie en men voelt zich moe. De bloedsuiker of glycemie blijft hoog. Hoge bloedsuikers beschadigen op termijn de bloedvaten. Aanvankelijk zullen pilletjes de productie van insuline kunnen verhogen en de gevoeligheid voor insuline verbeteren. Maar na enige tijd werken die medicamenten niet meer en moet men overgaan op insuline. Omdat insuline door de maagsappen afgebroken wordt, moet het worden ingespoten. Het kan dus niet langs de mond worden ingenomen.
11.Het zorgtrajectcontract Je sloot een diabeteszorgtrajectcontract af met jouw huisarts en jouw endocrinoloog. Een contract maakt dat je rechten en plichten hebt:
Je rechten: - Diabeteseducatie -
Vergoeding van glucometer, lancetten, strips en lancethouder ( 150 strips, 100 lancetten per 6 maanden, 1 glucometer per 3 jaar)
-
Tussenkomst podologie: 2x per jaar (remgeld te betalen)
-
Tussenkomst diëtist(e): 2x per jaar (remgeld te betalen)
-
Afschaffing remgeld bij raadpleging huisarts en endocrinoloog voor 4 jaar
Je plichten: - Diabeteszorgcontract tekenen -
GMD bij jouw huisarts
-
Actieve deelname aan het zorgplan aan de hand van jouw persoonlijke doelstellingen
-
1x per jaar naar de endocrinoloog
-
2x per jaar naar de huisarts
Diabeteseducatie is verplicht in volgende gevallen: -
Start van insulinetherapie of incretine-memetica
-
Overgang van 1 naar 2 injecties
-
Onvoldoende metabole controle
- Hernieuwing van je glucometer
12.Insulineschema/ Incretineschema: 12.1 Aanpassingschema:
12.2 Symptomen hypo- hyperglycemie Zie hoofdstuk: acute verwikkelingen
12.3 Inspuittechniek: Er bestaan verschillende pensoorten (voorgevulde wegwerppennen en te hervullen 'definitieve' pennen). Elke insulinefabrikant heeft zijn eigen insulinepen .
Plaats de vulling of penfill in de patroonhouder en plaats met een schroefbeweging het naaldje erop . Zie of de insuline helder of troebel is zoals hij hoort te zijn, snelwerkende is helder, tragerwerkende is troebel. Verwijder het beschermkapje van de naald. Spuit 2 eenheden weg ter controle of er werkelijk insuline uit de pen komt,is dit niet het geval doe dit verder tot er insuline verschijnt,zeker na een nieuw geplaatste penvulling die lucht kan bevatten . Stel de in te spuiten dosis in . Te veel ingesteld: terugdraaien en het te vele wegspuiten Meng de troebele insuline (bezinking)door de pen 10x links en rechts te kantelen. Nooit schudden .
Neem een huidplooi , tussen duim en wijsvinger en prik de naald er loodrecht in
. Bij zeer korte naaldjes is de huidplooi niet nodig . Spuit de insuline in door op het achtereinde van de pen te duwen zonder de pen te bewegen en tel dan tot 10 . Verwijder de pen traag en loodrecht . Los de huidplooi Controleer of de volledige dosis is ingespoten , indien dit niet het geval is vervang je de penvulling en spuit je onmiddellijk de resterende eenheden in. Verwijder het naaldje van uw pen en gooi uw naaldje in de naaldcontainer Masseren na de injectie wordt niet aangeraden, je zou onnodig de insulinewerking versnellen. Als er na de injectie een beetje bloed verschijnt, neem je best een droog watje en druk je even op de injectieplaats. Verlies je insuline, dan is er iets mis met je spuittechniek: ofwel trek je je naald te snel uit, ofwel spuit je te snel in, ofwel oefen je te veel druk uit op je huidplooi en pers je er als het ware de insuline terug uit.
12.4 De naaldlengte dient aangepast te worden aan de persoon . Magere mensen met een dunne vetlaag zullen minder diep moeten spuiten dan zwaarlijvige mensen met een veel dikkere vetlaag. Een naaldlengte van 5mm is meestal voldoende . In principe moet de naald na elke inspuiting vervangen worden. Bij herhaaldelijk gebruik wordt de naald botter, doordat de zeer dunne naaldpunt rafelig word, al is dit moeilijk zichtbaar met het blote oog, hierdoor zal de inspuiting minder comfortabel verlopen en de resorptie van de insuline zal niet optimaal zijn door de beschadiging van de huid. Bovendien bestaat er een risico dat de naald verstopt. Dit moet voor elke inspuiting gecontroleerd worden door er een 2 eenheden insuline door te spuiten. Gebruikte naalden, spuiten en lancetten mogen niet met het gewone huisvuil weggegooid worden. Hiervoor bestaan handige naaldcontainertjes die je kan bekomen in de apotheek of bij de Vlaamse
diabetesvereniging en die naar het containerpark dienen gebracht te worden.
12.5 De meest geschikte inspuitplaatsen .
Buik ( vermijd twee vingers rond de navelzone en boven de taille) Billen Bovenbeen Inspuiten in de arm wordt best vermeden.
Belang van inspuitplaats . Elke spuitplaats kent z’n eigen opnamesnelheid van insuline. Insuline die in de buik wordt ingespoten, wordt sneller opgenomen dan insuline die in het bovenbeen is ingespoten. In het bovenbeen ingespoten insuline wordt sneller opgenomen wanneer je meteen daarna hard gaat lopen. Dus de opnamesnelheid is ook nog eens afhankelijk van de lichamelijke inspanning. Ze wordt ook beïnvloed door de temperatuur (vb. snellere opname in een warm bad). Het verdient daarom aanbeveling er voor te zorgen dat, bij meerdere inspuitingen per dag, steeds dezelfde spuitplaats op hetzelfde tijdstip van de dag gebruikt wordt vb. alle ochtendinspuitingen in de buik en alle avondinspuitingen in de dijen. Snelwerkende insuline wordt bij voorkeur in de buik ingespoten voor de snelle opname. Bij 4 injecties = 3 x buik, 1 x dij. Aangeraden wordt om de week van zijde te veranderen . Dit is verstandig om te voorkomen dat spuitplaatsen 'overbelast' worden. Als je bijvoorbeeld altijd op dezelfde plaats in de buik spuit, kan bindweefselvorming (harde plekken) ontstaan, waardoor de opname van insuline beïnvloed kan worden. Dit kan worden voorkomen door regelmatig van been of buik zijde te veranderen en hier ook weer telkens op een andere plaats te prikken dan de vorige inspuiting . Om de plaats te onthouden kan dit eventueel genoteerd worden in het dagboekje.
12.6Huidveranderingen na inspuiting: Pijn: -na het injecteren van insuline in een spier. - bij het niet laten opdrogen van de alcohol voor de inspuiting. Witte blaar: - de injectie was niet diep genoeg. Harde schijven: - ontstaan wanneer de huid constant op dezelfde plaats aangeprikt wordt, ze verdwijnen na zes weken tot drie à vier maanden als er niet meer op die plaats wordt geprikt. Bulten: - ontstaan door het grote volume dat wordt ingespoten; ze verdwijnen spontaan. Lipo-atrofie: - een foutieve injectietechniek en/of vorming van immunocomplexen ter hoogte van de injectieplaats kunnen kuiltjes doen ontstaan. Ze verdwijnen spontaan als men op die plaats niet meer inspuit. Lipohypertrofie:- ontstaat door vorming van fibreuze vettumoren, meestal als gevolg van het steeds op dezelfde plaats inspuiten van insuline. De vetkussentjes verdwijnen meestal na 1 jaar, indien van injectieplaats veranderd wordt. Lipodystrofie: - de huid wordt lederachtig en geleidelijk verdwijnt het subcutaan vetweefsel waardoor er weerom kuiltjes ontstaan. De injectieprik wordt als pijnloos ervaren.
12.7Aandachtspunten: Bewaren van insuline: o
Insuline en pen op kamertemperatuur
o
Voorraad insuline in koelkast, nooit invriezen!
Controleer steeds voor het inspuiten of je de juiste insuline hebt (bij gebruik van verschillende soorten) Vervaldatum:Controleer steeds bij het vervangen van de penfill de vervaldatum van de insuline Ontsmetten van de huid is niet nodig in de thuissituatie maar zorg voor goede hygiëne: handen wassen! Bespreek dit met de educator!
13.1 Orale anti-diabetica of bloedsuikerverlagende medicatie Naast je dieet en lichaamsbeweging neemt medicatie die je bloedsuiker verlaagt een belangrijke plaats in. Het is dan ook van het grootste belang om te weten wanneer je deze best inneemt en welke mogelijke bijwerkingen deze mogelijk kunnen hebben.
1 . Medicatie die de werking van je insuline verbeteren. A/ biguanides vb. Glucophage, Metformax, Merck Metformine. -
mogelijke nevenwerkingen : diarree , krampen , misselijkheid , metaalsmaak .
-
mag niet gegeven worden bij lever- en nierinsufficiëntie,belangrijke hartinsufficiëntie Inname tijdens of vlak na de maaltijd !
B/ glitazones vb. Actos, Avandia. Deze medicatie word meestal samen met andere suikerverlagende medicatie gegeven, maar niet samen met insuline ! -
mogelijke nevenwerkingen : gewichtstoename , vochtopstapeling, hartinsufficiëntie
-
mag niet gegeven worden bij leverproblemen en gekend hartfalen. Inname ’s morgens bij het ontbijt!
2 . Medicatie die je insuline productie stimuleert in je pancreas. -
sulfonylurea vb.Amarylle, Daonil, Uni Diamicron, Euglucon, Glurenorm, …
-
glinides vb.Novonorm, … Inname 15 tot max 30 minuten voor de maaltijd -
mogelijke bijwerkingen : Deze medicatie kan “hypo’s “veroorzaken.
-
Wanneer je een pil vergeten bent voor de maaltijd dan mag je pas je volgende pil in nemen voor de volgende maaltijd om hypo’s te vermijden. Nooit dubbele dosis nemen.
3 . Incretines of DPP-4 inhibitoren -
Januvia, Galvus, Onglyza, …
4 . Combinatieproducten . -
sulfonylurea en metformine . Vb.Glucovance, …
-
glitazone en metformine Vb. Avandamet, …
-
DPP-4 inhibitor en metformine Vb. Eucreas, …
Belangrijk! Indien je bloedsuikerwaarden abnormale waarden aangeven, contacteer je
diabetesverleegkundige of arts , mogelijk moet je medicatie aangepast worden. Nooit je medicatie wijzigen zonder overleg met je behandelende arts . Indien je nuchter moet zijn voor een bloedname of onderzoek , geen medicatie
innemen.
13.2. Inspuitbare antidiabetica Incretines : Byetta –Victoza Wanneer orale medicatie (pilletjes) een onvoldoende suikerregeling geven, kan overgeschakeld
worden op inspuitbare incretines: namelijk Byetta of Victoza.
Deze incretines beginnen te werken als de bloedsuikerspiegel stijgt. Zij zullen helpen om de eigen produktie van insuline op gang te brengen. Beide geneesmiddelen vertragen de maaglediging, waardoor sneller een verzadigingsgevoel en mogelijk ook gewichtsreductie , optreedt. Gunstig voor je diabetesbehandeling. Inspuittechniek voor Byetta: Byetta wordt ingespoten voor het ontbijt en voor het avondmaal . Er dient minstens 6 uur tussen de 2 injecties te zijn. 1. Naald opbrengen: bij voorkeur 5 mm naald 2. Nieuwe spuit steeds purgeren, spuit in gebruik, niet meer purgeren 3. Dosis instellen door de pijltjes te volgen tot 5 of 10 `µg 4. Huidplooi maken 5. Loodrecht prikken in de buik of in de dijen 6. Op de spuit duwen 7. 5 tellen wachten 8. Spuit verwijderen 9. Nazicht 10. Spuit verder draaien tot 11. Naald steeds verwijderen 12.
Pen bewaren op kamertemperatuur
Inspuittechniek voor Victoza Victoza wordt 1 maal per dag op een vast tijdstip ingespoten.
Naald opbrengen :bij voorkeur 5 mm naald
Bij niéuwe pen: draai de instelknop tot aan het streepje en druk op de knop: een druppeltje verschijnt aan de naald. Dit is purgeren
Draai de instelknop tot de voorgeschreven dosis : 0.6 mg-1.2mg-1.8mg
Huidplooi maken
Loodrecht prikken in de buik of in de dijen
Op de spuit duwen
5 tellen wachten
Spuit verwijderen
Naald verwijderen
Pen mag op kamertemperatuur worden bewaard
Insulines -Ultra- snelwerkende insulines : worden juist voor de maaltijd in de buik ingespoten.
Humalog
Novorapid
Apidra
-Snelwerkende insulines : worden 20 min voor het eten in de buik ingespoten
Actrapid
Humuline regular
-Traagwerkende insulines : bij 2 injecties per dag: 20 min voor het ontbijt in de buik spuiten 20min voor het avondmaal in de dijen spuiten bij 1 injectie per dag: voor het slapen op een vast tijdstip in de dijen spuiten
Insulatard
Humuline NPH
-24uur-werkende insulines : 1 maal per dag op een vast tijdstip in de dijen spuiten (onafhankelijk van het eten)
Lantus
Levemir
-Mengsels
Mixtard 30
Humuline 30/70 = inspuiten 20 min voor ontbijt in de buik 20 min voor het avondmaal in de dijen
= meestal te combineren met 6 kleine maaltijden per dag
Novomix 30-50-70
Humalogmix 25-50
= Inspuiten juist voor ontbijt in de buik Juist voor het avondmaal in de dijen = meestal te combineren met een dieet van 3 maaltijden
14.Doelstellingen 14.1 Algemene doelstellingen Een goede aanpak van je suikerziekte verzekert je een langer én gezonder leven. Deze aanpak houdt verwikkelingen, die ontstaan door het dichtslibben van bloedvaten, ook langer tegen.
14.2 Persoonlijke doelstellingen Jouw persoonlijke doelstellingen vormen de leidraad voor de aanpak van uw suikerziekte.
Op basis van onderstaande doelstellingen maken jij en jouw
huisarts een concreet zorgplan voor jouw zorgtraject: Gezonde leefstijl met aandacht voor Regelmatig bewegen Stoppen met roken Gezonde voeding Gewicht Opvolgen en behandelen, zo nodig met geneesmiddelen, van Bloedsuiker Cholesterol en vetten in het bloed Bloeddruk Het dichtslibben van bloedvaten voorkomen met medicatie Overgewicht Tabakgebruik: stoppen met roken Bloedonderzoek: HbA1c1 Controle bij jouw huisarts om eventuele verwikkelingen op te sporen: Ondervraging (risico op hartlijden , zenuwpijnen,..) Onderzoek van de voeten
Bloed- en urineonderzoek Oogonderzoek bij de oogarts Inenting tegen griep en pneumokokken2 Beter begrijpen van jouw ziekte en de geplande zorg, met de hulp van diabeteseducatie
(1Hemoglobine A1c geeft aan of je bloedsuiker gedurende de voorbije 3 maanden goed geregeld was ²door suikerziekte vermindert jouw afweer tegen griep en infectieziekten; griep kan jouw suikerziekte ontregelen )
15.Behandelingsdoelen Diabetes is meer dan suiker alleen! Spreek met je arts je persoonlijke behandelingsdoelen af en noteer ze in de linkerkolom van het opvolgingsschema vooraan in het boekje. prima
goed
matig
zwak
vermagering bij overgewicht
> 10
5-10
2-5
<2
(% daling van gewicht) lichaamsbeweging dagelijks
3x /wk
1-2x /wk
nuchtere bloedsuiker
80-110
110-140
140-180
HbA1c (%)
<7
7-8
8-9
roken
neen
verminderd
nooit
> 180
(mg/dl)
bloeddruk (mm Hg) cholesterol (mg/dl) LDL cholesterol triglyceriden (mg/dl)
>9
ja
> 150/95
< 130/80
< 140/90
< 150/95
< 175
175-220
220-250
> 250
<100
100-115
115-130
>130
< 150
150-180
180-200
> 200
_ < betekent minder dan; > betekent meer dan _ HbA1c = maat voor suikerregeling van laatste 2 à 3 m (de opgegeven waarden gelden voor laboratoria met normaalwaarden tussen 4 en 6)
16. Bepaling van het voetrisico Diabetes spaart de voeten niet! Raapleeg je voetverzorg(st)er en/of podoloog en arts Meldt aan je arts: Veranderingen aan je huid en nagels Veranderingen in de stand van je voet en tenen: -hamertenen -overrijdende tenen -hallux valgus (scheefgroeinde grote teen met knobbel) Brandend gevoel Pijn of krampen Slapend gevoel Droge of juist transpirerende voeten
16.1Bepaal de risicogroep
Risicogroep
0
1
2a
2b
3 (één van deze)
neen
ja
ja
ja
-
neen
neen
licht
zwaar
Charcot
neen
neen
neen
neen
ja
Al voetwonde gehad?
neen
neen
neen
neen
ja
Risico
laag matig hoog
zeer hoog
extreem hoog
Gevoeligheid, tintelingen,voosheid? Misvormingen van de voet? Verminderde bloeddoorstroming?
16.2 Een voetwonde ? Raadpleeg onmiddellijk je arts! Doorverwijzing naar de diabetische voetkliniek voor een grondige beoordeling en verder advies (debridement, chirurgie, advies wondzorg..) via een multidisciplinaire raadpleging met o.a. een endocrinoloog, orthopedist, schoenmaker, podoloog, schoentechnieker, vaatchirurg en verpleegkundige. 16.3 Voetverzorging voor diabetespatiënten � was dagelijks je voeten met lauw water en een milde zeep � droog goed met een zachte handdoek, ook tussen de tenen � knip je nagels recht en maak gebruik van een kartonnen vijltje � gebruik geen warmwaterkruik of elektrisch deken omwille van het risico op verbranding � loop nooit blootsvoets � draag sokken zonder gaten of plooien, let op voor te strakke elastieken � koop degelijke schoenen: zachte bovenkant, voldoende teenruimte, stevige zool, geen hoge hakken � schoeisel moet goed passen
17. Verwikkelingen Naast de symptomen die veroorzaakt worden door diabetes zijn er ook nog een heleboel complicaties die kunnen optreden door de ziekte of door een slechte controle ervan. Diabetes mellitus is een systeem ziekte: het tast alle organen in het lichaam aan. Maar niet enkel de duur van de ziekte of de glycemie zijn bepalend voor de complicaties maar ook uw bloeddruk, cholesterolgehalte, gezond gewicht, voldoende bewegen en stoppen met roken spelen hierin een belangrijke rol. 17.1 Acute complicaties
1. Hyperglycemie Wat? Een hyperglycemie (= te hoge bloedsuiker) betekent dat u te veel suiker in je bloed hebt. >180mg/dl Oorzaken? De mogelijke oorzaken zijn: Overdadige maaltijd Sterk gesuikerde voeding Onvoldoende insuline ingespoten of vergeten in te spuiten Bloedsuikerverlagende middelen vergeten te nemen Stress en angst Koorts en ziekte Andere medicatie
Symptomen?
Maatregelen? Bij twijfel: steeds uw glycemie meten en noteren Voldoende drinken Dokter bellen en doktersadvies opvolgen Extra beweging kan helpen om uw glycemie te doen dalen, maar uw glycemie mag zeker niet hoger zijn dan 240mg/dl, want hogere waarden kunnen eventueel leiden tot hyperglycemisch coma.
2.Hypoglycemie Wat? Een hypoglycemie (= te lage bloedsuiker) betekent dat u te weinig suiker in je bloed hebt. <70mg/dl Oorzaken? De mogelijke oorzaken zijn: Onvoldoende eten Een maaltijd overslaan Te veel bloedsuikerverlagende tabletten innemen Te veel insuline ingespoten Insuline in een spier ingespoten Te veel tijd tussen de inspuiting en de maaltijd Meer lichaamsbeweging dan gewoonlijk (sporten, wandelen, poetsen) Warm weer Alcohol buiten de maaltijden Symptomen?
Maatregelen? Glycemie meten en noteren Neem altijd eerst snelwerkende suikers (2 klontjes suiker, 2 druivensuiker (10g) of ½ glas suikerhoudende frisdrank/fruitsap)
Mogelijk alternatief als snelwerkende suiker: Hypo-Fit Direct Energy:
1 zakje = 66Kcal=4,5 tabletten druivensuiker
Indien de symptomen niet verdwijnen na 10 minuten: snelwerkende suikers herhalen Neem daarna traagwerkende suikers (droge koek of boterham of stuk fruit) indien u nog meer dan 1 uur wacht voor de volgende maaltijd. Zelden gebeurt het, ondanks alle voorzorgen, dat de hypoverschijnselen niet verdwijnen en er mogelijk bewustzijnsverlies optreedt. In deze omstandigheden kan iemand u glucogon (GlucaGen® Hypokit) toedienen Glucagon brengt al de suikerreserve uit de lever in de bloedbaan Glucagon dient enkel gegeven te worden als u zelf niet meer kan drinken De exacte plaats of diepte van toediening van de inspuiting is minder belangrijk U kan misselijk zijn na een Glucagon inspuiting Nadien raadpleegt u best uw arts en neem je een suikerhoudende drank, na 1/2u eet u nog een boterham of een droge koek Bewaar uw noodspuit in de koelkast en kijk de vervaldatum na. Bij een coma t.g.v. bepaalde bloedsuikerverlagende tabletten is een spoedopname in het ziekenhuis noodzakelijk.
17.2 Complicaties op langere termijn Chronische complicaties Bij een slechte diabetesregeling met langdurig verhoogde glycemie en frequente glycemieschommelingen verhoogt de kans op complicaties aan de ogen, nieren, hart, bloedvaten, voeten, enz. Een slechte diabetesregeling veroorzaakt een verdikking van de vaatwand van de bloedvaten. Een te hoge cholesterol, roken, een te hoog vetgehalte en een te hoge bloeddruk dragen eveneens bij aan het ontstaan van een verdikking van de vaatwand. Een verdikte vaatwand maakt dat de bloedvaten dichtslibben. Dit kan gebeuren in elk bloedvat. Naar gelang de plaats geeft dit specifieke complicaties: Thv de ogen = retinopathie Kan leiden tot blindheid Preventie naast goede regeling van alle parameters in het bloed: Jaarlijks bezoek aan de oogarts Rookstop Thv de nieren = nefropathie Kan leiden tot nierinsufficiëntie en de nood aan nierdialyse en/of niertransplantatie Preventie naast goede regeling van alle parameters in het bloed: Bloeddruk controle Jaarlijks controle van de aanwezigheid van eiwitten in de urine Rookstop Thv hart en bloedvaten Kan leiden tot infarcten Preventie naast goede regeling van alle parameters in het bloed: Bloeddrukcontrole Rookstop Thv de voeten = neuropathie Kan leiden tot infecties en/of voetwonden met de nood aan amputatie. De reden hiervan is dat u door het zenuwletsel geen pijn meer voelt en dus vaak niet weet dat er een wonde, al dan niet met infectie, is. Preventie naast goede regeling van alle parameters in het bloed:
Dagelijks voeten wassen en controleren Voetcontrole door arts en verpleegkundige Hydratatie van de voeten en onderbenen Geen badkamerpedicure (opletten met wegschrapen van eelt, te kort knippen van nagels, enz) Eventueel inschakeling van pedicure en/of podoloog Goede, stevige schoenen dragen Niet blootsvoets lopen Opletten met het gebruik van warmwaterkruiken etc Geen steunverbanden en windels dragen zonder doktersvoorschrift
18.Nuchter blijven Bij bepaalde onderzoeken/ interventies dient u nuchter te blijven. (nuchtere bloedafname, radiologische onderzoeken met contraststof, gastro- en coloscopie, kleine chirurgische ingrepen , o.a. cataractchirurgie, etc..) Bij type 2 diabetes In het kader van orale antidiabetica:
’s morgens GEEN orale antidiabetica, ook wanneer u nog een ontbijt mag nemen en het onderzoek pas in de namiddag doorgaat.
UITZONDERINGEN:
Novonorm is ultrakortwerkend: indien nog een ontbijt mag genomen worden, mag ook Novonorm nog ingenomen worden
Metformine dient de avond voor het onderzoek gestopt te worden als er risico is voor plotse achteruitgang van de nierfunctie (vb: onderzoeken met contrast, chirurgische ingreep)
na het onderzoek mogen de orale antidiabetica terug opgestart worden
UITZONDERINGEN:
Indien gekende nefropathie : metformine pas opnieuw opstarten als een bloedname 2 dagen na het onderzoek een creatinine <1,5mg/dl toont.
In het kader van Insulinetherapie:
U mag thuis, voor het onderzoek, de pilletjes en de insuline NIET gebruiken.
Tracht onderzoeken zo vroeg mogelijk op de ochtend te plannen als u insuline afhankelijk bent, zodat u na het onderzoek een uitgesteld ontbijt kan nemen, met de normale ochtenddosis van de orale antidiabetica en/of insuline.
Bij complexere interventies (o.a. coloscopie, cataractchirurgie) lijkt een daghospitalisatie meer aangewezen, daar het glycemiebeleid dan gemakkelijker bijgestuurd kan worden.
19. Leven met diabetes 19.1 Voeding 19.2 Lichaamsbeweging – fysieke inspanning Waarom is lichaamsbeweging belangrijk?
Een 3 tal keer per week een half uur lichaamsbeweging is goed voor je gezondheid en voor je algemeen welzijn : -
het doet de bloedsuikers verlagen verlaagt van bloeddruk en stress bevordert gewichtsverlies geeft minder kans op lange termijn complicaties versterkt uw hart, spieren en beenderen
Bewegen kan van alles zijn : wandelen, fietsen, dansen, zwemmen,gras afrijden, poetsen. Maw. Elke extra activiteit die u levert, maar wel minstens dertig minuten aan één stuk door. Lichaamsbeweging verlaagt de bloedsuiker : uw spieren gaan meer glucose vragen en krijgen. Dus bewegen is aan te raden, maar hou er ook rekening mee dat teveel verlaging van je bloedsuikers kan leiden tot een hypo. Pas dus uw insulinedosis of je tabletten aan als dat zo afgesproken is met uw huisarts.
Hoe start je met sporten ? - Laat eerst uw bloeddruk, ogen, voeten, bloedsuiker, hart en bloedvaten nakijken door uw huisarts en bespreek welke sporten voor u kunnen. - Kies een activiteit die u graag doet : fietsen, home trainer, wandelen, zwemmen. Zet verschillende activiteiten op uw voorkeurlijstje : binnen en buitenactiviteiten. Zo kan u afwisselen en bent u niet afhankelijk van het weer.
- Begin stap voor stap. Zware inspanningen moeten niet. - Denk aan uw voeten. Doe de juiste schoenen en kousen aan.
Voor elke inspanning : -
Controleer uw bloedsuiker : 120 tot 150mg/dl = ideaal voor een getraind sporter, 150 tot 200 mg/dl voor een beginnende sporter. te laag = lager dan 60 mg/dl : neem 2 KH porties te hoog = hoger dan 250 mg/dl : stel de activiteit
uit bij ketonen : stel de activiteit uit -
Spuit best in je buik. Ga niet over je maximale hartslag, gebruik een hartslagmeter. Drink voldoende tijdens je activiteit. Overweeg tussentijdse controles van de bloedsuiker,
Na elke inspanning : -
-
Controleer uw voeten na op blaren en roodheid. Na de inspanning kan uw bloedspiegel nog sterk dalen, dus controleert u uw bloedsuikerwaarde best nog eens na 30 tot 60 min. Stel na de inspanning de daaropvolgende maaltijd niet uit. Dit om suikerreserves in de lever terug aan te vullen. Hypo’s kunnen zich voor doen tot 36 uur na de fysieke inspanning doordat de spieren extra suikers opnemen.
Wat eet je voor je gaat sporten :
-
Indien de inspanning na de maaltijd begint kunnen er extra suikers opgenomen worden, bv. extra aardappelen, pasta of brood. Indien de activiteit meer dan een uur na de maaltijd start, eet U een snack voor de inspanning bv. een appel, een boterham afhankelijk van de intensiteit.
-
Bij een langdurige inspanning best extra KH portie gebruiken : bv. om het uur druivensuiker of suikerrijke drank = 1 KH portie, bij intensief sporten om de 30 min.
Niet sporten : -
bij ziekte hoge bloedsuiker : meer dan 250 mg/dl als je bij een inspanning pijn in je borst of benen hebt. Als je kortademig of heel moe bent Bij ketonen in urine of bloed ( duidt op insulinetekort).
19.3 Alcohol en roken Alcohol : Mag je nog alcohol drinken? Ja, maar best met mate. Alcohol vermindert de suikerproductie in de lever waardoor de bloedsuikerspiegel daalt. Dit is het aperitief effect : door de daling van de suikerconcentratie in je bloed krijg je honger. Bij diabetespatiënten kan de suiker blijven dalen en serieuze hypo’s veroorzaken, zelfs uren later nog. De lever breekt 1 eenheid per uur af ( 1 glas bier, 1 glas wijn) maar dat kan variëren. Als je aan een hoger tempo drinkt stijgt het risico op een hypo ook tijdens de volgende nacht en dag. Sla dus je ontbijt niet over, ook al heb je geen zin. Besef dat alcohol je kan benevelen en dat je hierdoor je hypo’s niet herkent of voelt aankomen.
Enkele tips : -
Drink nooit op nuchter maag, Bij een aperitief ervoor zorgen dat U binnen het half uur kan eten Als U doorheen de avond drinkt eet dan regelmatig kleine porties KH en drink voldoende water. ( kaas is geen KH portie!) Vertel uw omstanders over uw diabetes en dat ze u hulp kunnen bieden als er een hypo optreedt.
-
-
Zorg dat u een diabetespasje bij u hebt; als u naar alcohol ruikt terwijl u een hypo hebt trekt men misschien een verkeerde conclusie en denkt men niet aan een hypo. Voor U gaat slapen best nog een KH portie nuttigen, dit om een hypo tijdens de nacht te voorkomen. Zorg dat u uw glucometer bij hebt, zo kan u de bloedsuiker controleren bij problemen.
Stoppen met roken : Roken is ongezond en bij diabetici is het gevaar dubbel. Waarom : ze hebben al een hoger risico op beschadigde bloedvaten, wat kan leiden tot hartaanvallen, beroertes, slechte bloedtoevoer naar de benen…. Roken doet daar nog een flinke schep boven op. Dit betekent dus een verdubbeling van het risico op aandoeningen aan hart en bloedvaten. Door niet te roken sparen diabetici : - de bloedvaten en kransslagaders rond hun hart - hun ogen en nieren - hun longen - hun gezondheid in het algemeen.
Ze verbeteren ook hun bankrekening, hun conditie en hun seksleven.
Als u uw gezondheid onder controle wil houden, is stoppen met roken net zo belangrijk als uw bloedsuikercontrole, beweging en een gezonde voeding.
Tips : -
www.vrgt.be www.rookwijzer.be www.rooksignaal.be
-
www.stopsmoking.be De rookstoplijn : 0800 111 00 Boek : Stoppen met roken van Alan Carr
19.4 Diabetes en Mondhygiene Een goede mondhygiëne en tandverzorging is voor mensen met diabetes belangrijk. Door diabetes heeft men meer kans op vorming van tandplak en het ontwikkelen van mondinfecties. Een slechte diabetesregeling zorgt voor een slechtere algemene weerstand en vergroot de kans op het krijgen van ontstekingen in de mond. Omgekeerd geldt: ontstekingen, dus ook die in de mond, hebben een ongunstige invloed op de diabetesregeling. Maar een goed verzorgd gebit gaat echter ook bij u een levenlang mee. Wat moet u doen: *Voeding Verzorg uw voeding volgens de voorschriften van de diëtiste : snoep verstandig, stop met roken en mijd suikerhoudende voeding en alcohol. *De tandarts Ga minstens 2 maal per jaar naar de tandarts. Neem een afspraak kort na de maaltijd om mogelijke hypo’s te voorkomen. Het kan immers gebeuren dat je niet onmiddellijk na een tandverzorging mag eten. *Ontstekingspreventie Om ontstekingen in de mond te voorkomen: -Poets de tanden na iedere maaltijd indien mogelijk.
-Verwijder minstens 1 maal per dag op grondige wijze de tandplak. Hiervoor gebruikt u niet alleen de tandenborstel maar eveneens tandzijde of een inter-dentaal borsteltje. Aanvullend spoelen met mondwater is een goede gewoonte. - Een goede tandenborstel wordt 4 maal per jaar vernieuwd en is niet hard. -Koop een goede fluorhoudende tandpasta .
19.5 Diabetes en seksualiteit Seksuele verlangens horen bij het leven en bevrediging ervan draagt bij aan de kwaliteit van uw leven en eigenwaarde. Het is geweten dat diabetes een spelbreker kan zijn en uw seksueel leven kan verstoren, zeker als de diabetes reeds lang bestaat. Bij de meeste mannen gaat het dan om erectieproblemen. Dit kan te wijten zijn aan bloedvat- of zenuwbeschadiging . Maar vaak speelt ook faalangst mee : als u zin hebt in seks en het lukt een keer niet bent u de volgende keer vaak te veel bezig met het de angst voor een nieuwe mislukking. U ontspant zich dan te weinig en hierdoor gaat het soms weer niet … Het probleem is in de geneeskunde welbekend. Praat erover met uw huisarts. Hij zal met u de meest geschikte behandeling bespreken. Bij de vrouw uiten seksuele stoornissen zich vaak in “geen zin om te vrijen”. Een onderliggende, al dan niet gekende depressie, kan hiervan de oorzaak zijn. Een vaginale schimmelinfectie of vaginale droogte komen vaker voor bij diabetici . Schaam u dus niet hierover met uw huisarts te spreken. Zowel mannen als vrouwen kunnen baat hebben bij de hulp van een seksuoloog of psycholoog.
20.Diabetes en rijbewijs Voor het bekomen van een rijbewijs moet men op erewoord verklaren vrij te zijn van aandoeningen die een invloed kunnen hebben op de 'algemene lichamelijke en geestelijke rijgeschiktheid'. Een persoon die diabetes heeft kan en mag deze verklaring niet ondertekenen, maar moet het advies van een arts vragen, die dan in eer en geweten moet nagaan of deze persoon al dan niet geschikt is om een motorvoertuig te besturen. Dit advies of deze goedkeuring is ook nodig voor wie al een rijbewijs heeft en pas nadien diabetes krijgt. Praktische richtlijnen: 1. Iedereen met diagnose diabetes: rijbewijs aanpassen binnen de 4 werkdagen na diagnose 2. Rijgeschiktheidsattest aanvragen bij arts Voor privé-rijbewijs (groep 1; rijbewijs A3, A, B of B+E): - behandeling met medicatie die geen hypo's veroorzaakt (metformine) of enkel levensstijlaanpassingen: huisarts - behandeling met medicatie die hypo's veroorzaakt of insuline: endocrinoloog
Voor professioneel rijbewijs (groep 2): - op basis van advies en endocrinoloog en oogarts: keurende arts 3. Rijbewijs afhalen bij gemeente, dienst bevolking Inleveren: - rijgeschiktheidsattest - 2 pasfoto's - oud rijbewijs Vernieuwing (privé)rijbewijs is kostenloos vanaf november 2009 4. Geldigheidsduur Voor privé-rijbewijs (groep 1; rijbewijs A3, A, B of B+E): - jonger dan 48 jaar: maximum 5 jaar - tussen 48 en 50 jaar: maximum tot 1 dag voor de 53° verjaardag - ouder dan 50 jaar: maximum 3 jaar Voor professioneel rijbewijs (groep 2): - maximum 3 jaar
5. Autoverzekering - kopie rijgeschiktheidsattest en/of recto verso kopie aangepast rijbewijs aangetekend opsturen - geen toeslag op premie
21. Diabetes en Reizen Niets verhindert u op reis te gaan. Maar enkele zaken verdienen op voorhand uw aandacht. Overloop het onderstaand lijstje systematisch en breng de nodige zaken in orde: De Papieren *Paspoort + reis-verzekering (neem van beiden een kopie). * Medicatielijstje Stop een medicatielijstje in uw portefeuille . Neem eventueel een doktersverslag mee (met de laatste uitslagen), voor het geval u iets overkomt en u een dokter nodig hebt. Zoek vooraf uit waar u medische hulp kan krijgen op de plaats van bestemming. *Doktersverklaring injectiemateriaal De noodzaak van spuitjes en naaldjes moet met een medisch attest bevestigd zijn als u hiermee over de grens gaat of per vliegtuig reist. *Vaccinatieboekje Laat u zo nodig, tijdig vaccineren. Mogelijke nevenwerkingen van het vaccin kunnen dan tijdig verholpen worden. *Diabetes- identificatiekaartje : Verwittig de verantwoordelijke van de reisorganisatie dat u diabetes hebt en leg hem eventueel uit wat te doen in geval van hypoglycemie. De Medicamenten *Neem een ruime hoeveelheid tabletten of insuline mee als u naar het buitenland gaat, omdat ze niet overal verkrijgbaar zijn. *Neem uw medicijnen mee in de handbagage, liefst verspreid over meerdere personen i.v.m. kans op verlies of diefstal * Insuline kán bevriezen in het bagageruim van een vliegtuig; bewaar het koel en donker (bv. in een insuline-tasje) in de handbagage * Glucagon: gebruikt u insuline, neem dan glucagon mee en zorg dat er iemand is die dat kan in spuiten * Eventueel Hypofit .
Zelfcontrolemateriaal *Neem een extra hoeveelheid zelfcontrole-materiaal mee; als u anders gaat eten in het buitenland of andere activiteiten doet dan thuis, zult u wellicht vaker meten. * Zorg voor uw materiaal in uw eigen handbagage, én laat ook iemand anders een deel van uw materiaal meenemen. *Neem een reserve batterij mee voor uw glucometer. Snelwerkende suikers *Zorg ervoor steeds enkele tabletten druivensuiker bij te hebben. Suikerhoudende dranken kunnen immers in de luchthaven om veiligheidsredenen worden afgenomen. *Voorzie u eveneens van een pakje droge koeken. *Maaltijd-vervangende repen in uw handbagage kunnen nodig zijn in geval van oponthoud of lange tocht. Voedingsgewoonten Stel u tijdig op de hoogte van de voedingsgewoonten in een vreemd land, Overleg zo nodig met uw huisarts, diëtiste of educator hoe u daarmee kunt omgaan. Aktiviteiten Als uw vakantie-aktiviteiten heel anders zijn dan thuis, meet dan uw glucose vaker zodat u uw voeding, beweging of medicatie kunt aanpassen. Vermijd, zo mogelijk, alleen te gaan zwemmen of de bergen in te gaan. Voeten Met goed passende en goed ingelopen schoenen kunt u blaren vermijden. Neem iets mee ter voorkoming of behandeling van blaren, bv. Compeed Loop zo min mogelijk blootsvoets (zeker niet op heet zand!). Zo er toch een wondje optreedt, reinig, ontsmet en dek het zorgvuldig af. Bij mogelijke infectie zoek een lokale arts op. Tijdsverschil Gaat u verder dan 2 uur oost- of westwaarts, en gebruikt u insuline, overleg dan vooraf met uw arts hoe u uw insuline-schema op de heen- en terugreis aanpast.
Ziekte
In het buitenland ziek worden is extra vervelend. Drink geen kraantjeswater en gebruik geen ijsblokjes gemaakt van kraantjeswater, vermijd ijs, ongeschild fruit en ongekookte voedingsmiddelen zoals sla, rauwkost … Neem bij braken en diarree contact op met een arts. Bel bij vragen of problemen zonodig uw huisarts.
22. Diabetes en ramadan of vasten Moslims die vasten tijdens de ramadan moeten zich onthouden van eten, drinken, gebruik van orale medicatie, en het roken van zonsopgang tot na zonsondergang. In De Koran worden diabetici uitgesloten van de verplichting van de vasten (Heilige Koran, Al-Bakarah, 183-185), vooral als het vasten kan leiden tot schadelijke gevolgen voor het individu. Patiënten met diabetes vallen onder deze categorie, omdat hun chronische stofwisselingsziekte een hoog risico vormt op diverse complicaties als het patroon en de omvang van hun maaltijd en vochtinname sterk veranderen. Patiënten die aandringen op vasten moeten zich bewust zijn van de daaraan verbonden risico's en zich houden aan de aanbevelingen van hun zorgverleners om de vastenperiode veilig door te komen. Elke aanbeveling hieromtrent is individueel verschillend voor elke diabeet. 1à2 maanden voor de ramadan gaat u bij uw huisarts langs en uw arts bespreekt met u de mogelijke risico’s van het vasten. Uw eventuele ervaring met vroegere vastenperiodes kan overlegd worden. Enkel uw arts kan oordelen of het medisch verantwoord is deel te nemen aan de ramadan. U zal dan informatie krijgen rond uw dieet en medicatie. Risico’s verbonden aan het vasten bij diabetes type 2: -
Hypoglycemie
-
Hyperglycemie
-
Diabetisch ketoacidose
-
Uitdroging
-
Trombose
Bepalende factoren die uw risico verhogen tot: -
ZEER HOOG RISICO: o Ernstige hypoglycemie in de laatste 3 maanden voor de ramadan o Voorgeschiedenis van terugkerende hypoglycemies o Patiënt die zich niet bewust is van hypoglycemie o Aanhoudende slechte glycemiecontrole o Ketoacidose in de laatste 3 maanden voor ramadan o Acute ziekte o Hyperglycemisch coma in de laatste 3 maanden voor ramadan o Zware lichamelijke arbeid o Dialyse
-
HOOG RISICO o Matige hyperglycemie o Nierinsufficiëntie o Gevorderde macrovasculaire complicaties o Alleenwonend o Ouderdom met slechte gezondheid o Andere geneesmiddelen die van invloed kunnen zijn
-
GEMIDDELD RISICO o Goed gecontroleerde patiënt behandeld met kortwerkende insuline
-
LAAG RISICO o Goed gecontroleerde patiënt met alleen diëet, metformine of thiazolidinedion die verder gezond zijn
De totale dosering van uw medicatie moet worden aangepast in combinatie met het gewichts- verlies of winst die zich kunnen voordoen tijdens de ramadan. Voldoende vochtinname en lichaamsbeweging zijn onontbeerlijk. Glycemiecontroles: -
Eerste 4 dagen dagelijks dagcurve
-
Dan 1x/week dagcurve
-
3 dagen na Suikerfeest dagcurve
Raadpleging bij uw huisarts -
1à 2 maanden voor ramadan
-
Na 4 dagen dagcurve
-
Na 2 weken
-
Na dagcurve na Suikerfeest
De nodige glycemiecontroles uitvoeren is in deze periode zeker zo belangrijk.De eerste 4 dagen van de ramadan geeft dikwijls een duidelijk beeld hoe uw lichaam zal reageren in de vasten. Wanneer u bij uw huisarts op raadpleging gaat kan uw arts de dagcurves evalueren en uw medicatie aanpassen aan de voor u meest geschikte dosis.
Wanneer u een hypoglycemie heeft tijdens het moment van vasten moet u heel goed begrijpen dat er geen enkele andere manier is om uw bloedsuikerspiegel terug op peil te brengen dan met koolhydraten
23. Diabetes en ziekte WAT DOET U ALS U ZIEK BENT Als een bijkomende ziekte (bv. griep) uw diabetes dreigt te ontregelen…… In geval van ziekte kunnen de volgende 5 regels u houvast geven: regel 1: Stop bij ziekte nooit uw tabletten of insuline! * elk acuut gebeuren in uw lichaam activeert stress-hormonen * stress-hormonen werken de insuline tegen en doen de glucose oplopen regel 2: Bij zelfcontrole: meet bij ziekte minstens 4 x daags uw bloedglucose Indien geen zelfcontrole: waarschuw dan uw huisarts als u meer dorst hebt, en meer moet plassen en drinken dan normaal regel 3: Eet zo normaal mogelijk, drink minstens 2½ liter vocht (water, thee of bouillon) * koolhydraten zijn nodig als energiebron, ook en juist als u ziek bent * uitdroging voorkomen is belangrijk regel 4: Pas zonodig de insuline-dosis aan bij te hoge glucose-waarden, volgens de het aanpassingsschema dat uw huisarts met u heeft afgesproken Gebruikt u alleen tabletten, ga er dan vooral mee door! regel 5: Neem contact op met uw huisarts als: * u braakt en niets kunt binnenhouden * uw glucosewaarden hoog blijven of hoger worden * hypo’s doet * uw conditie onvoldoende verbetert * als u ongerust bent en behoefte hebt aan advies
24.Andere medicatie Vaak neemt u als patiënt niet alleen medicatie voor een goede diabetesregeling. Veel patiënten moeten daarnaast nog medicatie nemen voor allerlei redenen. Elk geneesmiddel heeft zijn eigen specifieke werking, maar kan ook de werking van andere geneesmiddelen beïnvloeden. Betreffende diabetes zijn er geneesmiddelen die de glycemie zullen doen verhogen (bv. corticoïden) of juist doen verlagen (bv. Marcoumar®). Een vuistregel is: zorg dat elke arts die uw medicatie voorschrijft, weet dat u diabetes type 2 hebt en welke geneesmiddelen u daarvoor neemt!
Zo kan indien nodig een ander geneesmiddel worden voorgeschreven of indien nodig de therapie voor diabetes (tijdelijk) aangepast worden. Ook wanneer u medicatie haalt in de apotheek zonder voorschrift (bv. hoestsiroop, keeltabletten,..) laat u best aan de apotheker weten dat de medicatie voor u bestemd is en dat u lijdt aan diabetes type 2.
25. Het Milieu: Het materiaal voor zelfcontrole en het injectiemateriaal mag niet allemaal in de gewone huisvuilzak! -
Naaldcontainer: naaldjes, lancetten (te kopen in apotheek): af te geven als KGV in het containerpark van je gemeente (maak geen gebruik van lege plastiek flessen owv prikgevaar!)
-
Glascontainer: insulineflesjes en patronen
-
Gewone huisvuil: voorgevulde wegwerppen, ontsmettingsdoekjes, teststrookjes, blisters
-
Papier en karton: verpakkingen in papier of karton
26. Notities zorgverstrekkers
27. Notities patiënten
28. Bijkomende informatie 28.1 Anderstalige brochure diabetes type2: Turks – Nederlands Arabisch – Nederlands Hindoestanen www.novonordisk.nl
28.2 Patiëntenvereniging Vlaamse Diabetesverenging – VDV Ottergemsesteenweg 456 9000 Gent
E-mail :
[email protected]
Diabetes Infolijn 0800/96.333 (gratis nummer)
29. Bronnen: - www.zorgtraject.be - Diabetessite HPO vzw - Diabetespas, VDV
- www.slotervaartziekenhuis.nl/diabetes/DiabetesenRamadan - American Diabetes Association: Recommendations for Management of Diabetes During Ramadan Response to Al-Arouj et al.Tarik A. Elhadd, MD and Abdullah A. AlAmoudi, MD -Diabetesproject Aalst -Aanbeveling Diabetes Mellitus type 2 Domus Medica
- Internet algemeen: DIEP Nederland Abbott Lifescan
Een uitgave van de Huisartsenkring Pallieterland en Omgeving. www.hpovzw.be
