Inleiding
Economische schokken en uitdagingen • • • • • • •
Bevolkingsdruk Achteruitgang biodiversiteit Opkomst van het Oosten Gebruik en gevolgen ICT Einde goedkope grond- en brandstoffen Klimaatsverandering Crisis van de vrije markt
Demografie: uitdagingen • • • • •
Groei en vergrijzing wereldbevolking Verstedelijking Aandeel Westerse bevolking krimpt Migratiedruk Druk op de natuur neemt toe
Demografische ontwikkelingen • • • • • • • •
1 miljard mensen in 1804 2 miljard mensen in 1927 = 123 j later 3 miljard mensen in 1960 = 33 j later 4 miljard mensen in 1974 = 14 j later 5 miljard mensen in 1987 = 13 j later 6 miljard mensen in 1999 = 12 j later 7 miljard mensen in 2013 = 14 j later 8 miljard mensen in 2028 = 15 j later
Demografische ontwikkelingen
% Verdeling van de wereldbevolking 1950-2005-2050 • • • • • •
Azie Afrika Europa Latijns-Amerika Noord-Amerika Oceanië
56 9 22 7 7 0.5
– Besluit: • Europa deemstert weg • Afrika groeit enorm
60 14 11 9 5 0.5
58 21 7 9 5 0.5
% verdeling van de wereldbevolking 1950-2005-2050
Geboortepolitiek: een noodzaak? • In 2010 leeft 1 milj. op een totaal van 6 milj. mensen in armoede • Geboortebeperking is taboe in vele culturen en religieuze tradities, ook bij ons • Volgens demografen gebeurt dat automatisch bij toenemende ontwikkeling – Klopt niet altijd: vb. Saoedi-Arabië, Koeweit
• Overheidsingrijpen – Eén kind per gezinsbeleid in China – Taiwan, Japan
Vergrijzing • Voor veel landen voelbaar vanaf 2010 • Verzwaart last voor actieve bevolking • Gevolgen: – – – – – – –
langer werken meer doen met minder mensen, meer sparen uitdaging voor zorgsector vergroening in ontwikkelingslanden meer immigratie ? braindrain: vluchten hoger opgeleiden naar buitenland?
Welzijns- en gezondheidsproblemen • Ondanks toenemende welvaart neemt het welzijn niet toe • Obesitas is een wereldwijd probleem • Stress, burn-out, depressie en zelfmoord • Verslaving aan drugs en medicijnen • Toenemende resistentie tegen antibiotica • Echte of virtuele leefwereld?
Uitdaging stedenbouw en constructietechniek: megasteden in 2030
De 10 grootste megasteden (2010) • • • • • • • • •
Tokio (Japan): Seoel (Z-Korea): Mexico City: Delhi, Mumbai (India): New York (USA): São Paulo (Brazilië): Manila (Filipijnen): Los Angeles (USA): Shanghai (China):
34 milj. inwoners 24 milj. 23 milj. 22 milj. elk 22 milj. 21 milj. 19 milj. 18 milj. 18 milj.
• Wonen in megasteden – 50% = 3,2 miljard van de wereldbevolking woont in steden (2010) – In 2030 zal dat 75% zijn (4,7 miljard) – Megasteden realiseren vandaag 50% van de economische activiteit – 75% van de grote innovaties
• Uitdaging: leefbaar blijven – Mobiliteit, watervoorziening, milieuzorg en huisvesting – Inkomenskloof tussen stad en platteland zal groeien
De mens doet biodiversiteit dalen • Problemen – De variatie van het leven op aarde daalt de laatste 50 jaar sneller dan ooit tevoren – Snelheid waarmee soorten uitsterven is 1000x hoger dan normaal – Globaal: 1/5 van zoogdieren en planten en 1/3 van amfibieën is geraakt
“Diensten” van soortrijke ecosystemen – – – – – – –
Onderhouden essentiële levensprocessen op aarde Leveren voedsel Leveren grondstoffen en energie Efficiënte bestuiving van land- en tuinbouwgewassen Natuurlijke bestrijding van plagen Wilde planten: basis van ¼ van de geneesmiddelen Genen van wilde planten: gebruikt voor veredeling van landbouwgewassen – Remmen erosie van bodems, zuiveren water en lucht
“Diensten” van soortrijke ecosystemen – Rol in cultuur, spiritualiteit, natuurbeleving, toerisme,… – Inspiratiebronnen voor technische innovatie – Bufferen van omgevingsveranderingen zoals de opwarming van de aarde
Oorzaken verlies biodiversiteit • • • • • •
Verdwijning en versnippering van habitats Overbevissing Invasie van exotische soorten Vervuiling Klimaatsverandering Ondoordachte landbouwmethoden – Bijv. monocultuur in de land- en bosbouw
• Grond en waterverslindende vleesproductie van voedsel en industriegewassen
Opkomst van het Oosten • Groeilanden: China, India, Brazilië, Rusland, Turkije • Hebben grote nood aan – energie, voeding, grondstoffen • Enorm menselijk potentieel • Enorme motivatie om te groeien • Fabriek van de wereld • Export gericht: enorme logistiek is nodig • Leveren massaal producten voor goedkope winkelgiganten in het Westen
ICT-revolutie • • • • • • •
Is reeds 30 jaar oud Er zijn nu 3.3 miljard GSM gebruikers Explosie van informatiestroom Nieuwe sociale netwerken Privacy onder druk? De wereld is “kleiner” geworden Kan de komende energieschok temperen – Informatietransport is minder energie-intensief dan transport van mensen en goederen – Bijv. teleconferenties, thuiswerken
Grondstoffenschaarste op komst • Fossiele energiebronnen • Drinkbaar water – slechts 2.5% van het water op aarde is zoet water
• Mineralen (metalen, zeldzame metalen…) • Grondstoffen winnen wordt moeilijker en dus duurder: – meer kans op gewapende conflicten – meer milieubelasting – nog meer en kwalitatief betere recyclage is nodig
Einde goedkope grondstoffen • Omgaan met schaarste
Energie en de moderne beschaving • Energie maakt welvaart mogelijk • Historisch gebruik van primaire energie in de wereld – Tot 1850: vooral hout – 1850-1950: steenkool (piek op 1910) – 1950-2050: olie en gas (piek op 2010)
• De meest ontwikkelde landen slagen er de laatste jaren minder energie-intensief te groeien – Lukt echter (nog?) niet in de groeilanden
• Het totale energieverbruik daalt echter niet
• Energieverbruik per sector (IEA, 2008) – – – – –
32% 28% 26% 8% 5%
industrie (vooral productie van staal, chemie en cement) gebouwen transport (waarvan 6% lucht en zee) diensten kunstmest
• Bronnen – Olie, kolen en gas zijn nog steeds dominant
Kenmerken fossiele energie • Fossiele energiebronnen – Gedurende miljoenen jaren gevormd uit biomassa – 200 jaar geleden ingeschakeld als energiebron – Hoge specifieke energie (calorische waarde) • Steenkool: 15 MJ/kg (zelfde waarde als hout) • Olieproducten: benzine, diesel: 45 MJ/kg • Gas: 50 MJ/kg
– Goed transporteerbaar en bewaarbaar – Ook bruikbaar als grondstof voor vele gebruiksvoorwerpen – Tot nu: overvloedig beschikbaar en spotgoedkoop
Hoe snel zal de olieproductie dalen na de piek?
• Massaal en onmiddellijk alternatieven zoeken is nodig !
Opwarming van de aarde • Broeikasgassen werken als een deken rond de aarde waarbij meer zonne-energie vastgehouden wordt – CO2, methaan, N2O, NO2, freon, …..
• Er is een belangrijke menselijke uitstoot van broeikasgassen die het klimaat zal doen opwarmen – Jaarlijkse uitstoot van 21,3 Gton CO2 – Slechts de helft daarvan wordt geabsorbeerd door de natuur.
• Er is overtuigend bewijs dat het verbranden van fossiele brandstoffen de belangrijkste oorzaak is
Uitstoot van CO2 in de wereld • 1/3 wordt uitgestoten door industrie en grootschalige energieproductie • 1/3 door de land- en bosbouw • 14% door gebouwen • 8% door transport
Onomkeerbare gevolgen, reeds bij globale T-stijging van 2°C • • • • • • • •
Hittegolven en watertekorten Verwoestijning Verstoring van biotopen Grote impact op de landbouw Sterfte van dieren en planten Stijging zeespiegel Meer stormen en overstromingen Afsmelten van zoetwaterreserves (gletsjers staan in voor 69% )
Eerste mogelijke verbeteringen • • • • • • • • •
Energiebesparing Meer hernieuwbare energie Betere isolatie van gebouwen Kernenergie? Kernfusie? CO2-opslag? Zuiniger of minder transport Ontbossing tegengaan en heraanplanten Groenere landbouwmethoden Methaan opvangen
De ecologische voetafdruk • Eerlijk beschikbare grond per aardbewoner: 1,8 ha • Beslag van de gemiddelde Belg: – 5,6 ha evolueer naar 6 of meer
• Gemiddelde EU-burger: 4,8 ha • N-Amerikaan: 9,7 ha • Indiër: 0,8 ha
Enkele problematische gewoontes • • • • • •
Massatoerisme en vliegtuigtransport Gebruik van airconditioning Intensief gebruik van privéwagen Exotisch voedsel Vis- en vleesconsumptie Wegwerpproducten kopen
Vrije markt in crisis • Neoliberalisme – Visie: de vrije wereldmarkt is beter in staat is om dingen te regelen dan overheidsinstellingen – Principe: de zakelijke aanpak die goed werkt op de vrije markt is ook geschikt voor andere levenssferen – Werd de dominante wereldvisie na de val van de muur
• Failliet sedert de kredietcrisis van 2008 – Catastrofaal gebleken bij toepassing op financieel systeem. – Massaal ingrijpen van overheden in financiële sector en economie was nodig
Bronnen – – – – – – –
Noels, G. Econoshock. (2010) Antwerpen: Houtekiet. De Meester, M. en Honnay, O. (2010) Wie maalt er om een kikker meer of minder. De Morgen 29 oktober, blz. 19. Achterhuis, H. (2010). De utopie van de vrije markt. Lemniscaat. www.greenfacts.org (oktober 2010) Mc.Kinsey in: Vacature. (2010) Megacities. Verstedelijking, de grootste uitdaging van de 21ste eeuw. 9 oktober Dia 7: http://www.genetologischonderzoek.nl/wpcontent/image_upload/bevolkingsgroei_01.jpg Klara: Rondas 7/11/2010 “een ander beeld van de wereld”, bespreking van “De ogen van de panda”, een milieufilosofisch werk van E. Vermeersch.
