Economische conjunctuur 2014-2015 en uitdagingen voor de Belgische economie
April 2014 Edwin De Boeck Chief Economist KBC Groep
Internationale conjunctuur Wat zeggen de ondernemers ?
Ondernemersvertrouwen in de verwerkende nijverheid (standaardafwijking v/h LT-gemiddelde)
2
2
1
1
0
0
-1
-1
-2
-2
-3
-3
-4
-4
EMU (BCI)
• • • 2
VS (ISM)
Duitsland (IFO)
Zwak jaarbegin in VS, maar vooral als gevolg van zeer slecht weer Europese conjunctuur klimt uit het dal, vooral (maar niet alleen) dankzij Duits herstel Chinese groei verzwakt - hoe hard, hoe lang nog ?
China (PMI)
Wat zeggen de financiële markten?
Rendement aandelenmarkten in EUR
Rente 10-jaar overheidsobligaties
(MSCI, september 2008 = 100)
(in %)
6 VS EMU Groeilanden
180 160
5 4
140 3 120 2
100 80
1
60
0
3
VS Duitsland België
Wat zeggen de financiële markten?
Intra-EMU renteverschillen
Wisselkoers USD per EUR 1600
1,6 1,55 1,5 1,45 1,4
OMT
1400
1,25
1000 800
Ierland Portugal Spanje Italië
600 400
1,2
200
1,15
0
4
OMT
1200
1,35 1,3
(10 j. overheid t.o.v. Duitsland, in bps.)
België
Wat zeggen de financiële markten? Balansvolume centrale banken
Wisselkoers USD per EUR 1,6
500
1,55
450
1,5
400
1,45
QE3
250
1,3
QE2
200
1,25
5
ECB
300
1,35
1,15
Fed
350
1,4
1,2
(Januari 2007 = 100)
LTRO’s
150 QE1 QE2
QE3
100 50
QE1
Verenigde Staten
Na zware winter, zet conjunctuurherstel allicht door in 2014
VS - Jobcreatie en werkloosheid 10
300 200 100
9
•
Opklarend consumptie- en investeringsklimaat zorgt voor steviger binnenlandse vraag in VS
8
•
Arbeidsmarktherstel voldoende sterk om « tapering » van FED-beleid voort te zetten (QE3 eindigt in najaar 2014)…
•
… maar eerste renteverhoging van FED komt er wellicht pas ten vroegste medio 2015 (tot dan blijven geldmarktrentes - ook in Europa - extreem laag)
0 -100 -200 7
-300 -400 -500
Jobcreatie private sector (in '000, links)
-600 -700
Werkloosheidsgraad (in %, rechts)
-800 -900
6
5
4
6
China, potentiële spelbederver ? Tragere groei, hoge (private) schuld… China - Reëel bbp
China - Investeringsgeleide groei bereikt limiet
(jaarstijging, in %)
(in % van bbp)
16
50
14
48
12
46 44
10
40
6
38
2 0
7
Investeringen
170
Schuld van de privé-sector (rechts)
160 150
42
8
4
Private consumptie
36
140 130 120
34 32 30
110 100
Eurozone
Conjunctuurherstel bereikt ook de periferie, zij het bescheiden Reëel bbp
(Q1 2008 = 100) 104
Economisch sentiment in Euro-periferie verbetert 2,00 1,50
102
1,00 0,50
100
0,00
98
-0,50 96
-1,00
94
-1,50
92
EMU Duitsland GIIPS (*)
90
8
-2,00 -2,50 -3,00
(*) Griekenland, Ierland, Italië, Portugal & Spanje
(ESI, standaardafwijking v/h LT-gemiddelde) Italië Spanje Portugal Griekenland Ierland
Euro-periferie
Werkloosheid stabiliseert (of daalt licht), austeriteit mildert Werkloosheidsgraad (in %)
20 18 16
EMU VS GIIPS
Zwaarste sanering ligt achter de rug 18 16 14 12
14
10
12
8
10
6 4
8 6 4
9
2 0 -2
(in % van bbp)
Verandering structureel begrotingssaldo 2010-13 Verandering structureel saldo in 2014
Conjunctuur België
België profiteert mee van Europees/Duits herstel Producentenvertrouwen in de verwerkende nijverheid
Reëel bbp
(Q4 2007 = 100) 104 103 102 101 100 99 98 97 96 95 94 93 92 91 90
10
(afwijking v/h LT-gemiddelde)
2
+1,0% 1
0
-1 België Duitsland Nederland Frankrijk GIIPS (*)
-2
Duitsland -3
(*) Griekenland, Ierland, Italië, Portugal & Spanje
België GIIPS (*)
Conjunctuur België
Betere uitvoerperspectieven op korte termijn… Reële uitvoer
(Q4 2007 = 100)
2,5
België - Uitvoerbestellingen in de verwerkende nijverheid
(standaardafwijking v/h LT-gemiddelde) 112
1,5
108 0,5
104 100
-0,5
96 92 88 84
België Duitsland Nederland Frankrijk GIIPS (*)
80
11
-1,5 Enquête NBB -2,5
-3,5
(*) Griekenland, Ierland, Italië, Portugal & Spanje
Enquête EC
Conjunctuur België
…maar tanend exportmarktaandeel op lange termijn Aandeel van België in de wereldhandel
Reële uitvoer
(Q4 2007 = 100) 4,5 112
4
108
3,5
104
3
100 96 92 88 84
België Duitsland Nederland Frankrijk GIIPS (*)
2,5
Excl. intra-EU-handel
2
Incl. Intra-EU-handel
1,5 1 0,5
80
12
(in %)
0
(*) Griekenland, Ierland, Italië, Portugal & Spanje
België – Uitdaging nr. 1
Herstel van tanende concurrentiekracht… Saldo lopende rekening betalingsbalans
Relatieve arbeidskosten per eenheid product t.o.v. Duitsland
(in % van bbp)
8
140
6
135
4
130
2
125
0
120
-2
Duitsland GIIPS (*) België
-4 -6
115 110 105
-8
100
-10
95
13
(*) GIIPS = Griekenland, Ierland, Italië, Portugal & Spanje
(Q1 1999=100)
België GIIPS (*)
België – Uitdaging nr. 1
Niet alleen een kwestie van loonkosten… Energieverbruik per eenheid toegevoegde waarde
Industriële elektriciteitsprijs (in EUR per KWh)
(in %)
12
0,1 Verwerkende nijverheid
10
Totale economie
Juni 2013 0,09
8
0,08
6
0,07
4
0,06
2
0,05
0
0,04
14
Juni 2011
België - Uitdaging nr. 2
Potentiële groei - Bevolking actieve leeftijd begint te dalen vanaf 2019 Effectieve en potentiële groei van de Belgische economie (jaargroei, in %) 7
Bevolking op beroepsactieve leeftijd (20-64-jarigen, in ‘000)
7400 Potentiële groei
6
Reële bbp-groei
7300
5 7200
4 3
7100
Effectief
2
7000
Vooruitzichten 2013
Vooruitzichten 2001 Vooruitzichten 2014
1
6900
0 6800
-1 -2
6700
-3
6600
15
Bron: AMECO
Bron: Federaal Planbureau
België - Uitdaging nr. 2
Potentiële groei - Klimaat productiviteitsgroei relatief ongunstig België - Productiviteitsgroei
(bbp per werkende, jaargroei in %)
Determinanten productiviteitsontwikkeling 110
(score België relatief t.o.v. 3 buurlanden)
Gemiddelde 3 buurlanden = 100
6%
100 90
4%
Human capital index (1) Innovation Union Scoreboard (2) Entrepreneurial Activity Index (3)
80
2%
70 0% 60 -2%
50
-4%
16
40
Bron: AMECO
Bron: (1) Wereld Economisch Forum, (2) Europese Commissie; (3) GEM-consortium
Conjunctuur België
Bedrijfsinvesteringen bodemen uit, maar blijven laag Investeringen
Bedrijfsinvesteringen België (jaarwijz. in %, links) Capaciteitsbezettingsgraad verw.nijv. België (rechts) Capaciteitsbezettingsgraad verw.nijv. Duitsland (rechts)
(bruto kapitaalvorming, Q4 2007 = 100) 15
104 100
10
96 5
92 88
0
84
-5
76 68 64 60
17
Gemiddelde sinds 1985
88 86 84 82 80
80 72
90
België Duitsland Nederland Frankrijk GIIPS (*)
(*) Griekenland, Ierland, Italië, Portugal & Spanje
-10 -15 -20
78 76 74 72 70
Bedrijfskredieten
Zwakke kredietvraag, ondanks conjunctuurherstel
20
Kredietgroei België (*) Kredietgroei EMU (*) Conjunctuurindicator NBB (rechtse as)
20
25
10 5
10
15
0
0
-5
0 10
-10 -10
-25 -15
5
-20
-20 -50 0
-5
18
-25
-30
Impact AQR?
(*) Jaarwijziging uitstaande volume, in % (linkse as)
Kredietvraag vanwege Belgische bedrijven (*) -40
-75
Conjunctuurindicator NBB
(*) Bank Lending Survey, saldi: > 0 toename vraag, < 0 = afname vraag
-30 -35
Conjunctuur België
Aantal faillissementen stijgt niet langer op jaarbasis Bedrijfsfaillissementen
Bij faillissement getroffen werknemers
(jaarwijziging in %)
30
(aantal, FOD WASO)
6
25 20
4
15
4500 4000 3500
10
2
5 0
0 -5
-2
-10 -15
3000 2500 2000 1500
-4
-20 Aantal faillissementen (linkse as)
-25
Reële bbp-groei (rechtse as)
-30
19
-6
1000 500
Vlaanderen Wallonië Brussel
Conjunctuur België
Arbeidsmarkt - Cyclische verbetering in zicht… Ontvangen vacatures (jaarwijziging in ‘000, Vlaanderen, VDAB)
150
6000
140
4000
130
2000
120 110
0
100
-2000
90
-4000
80
-6000
70
-8000
Netto jobcreatie (in '000, links, NBB) Werkloosheidsgraad (in %, rechts, Eurostat)
25
9,0
270
8,5
250
8,0
230
7,5
210
-5
7,0
190
-15
6,5
170
15 5
20
Tijdelijke werkloosheid (Vlaanderen, in ‘000, trend, VDAB)
Uitzendarbeid (België, Federgon-index)
België - Uitdaging nr. 3
Arbeidsmarkt - Maar nog veel structurele uitdagingen Werkgelegenheidsgroei (*)
Werkzaamheidsgraad
(gemiddelde jaarwijziging, in %) 5
Openbare sector Gesubsidieerde sector Particuliere niet-gesubsidieerde sector
(werkenden in % 15-64 jarigen)
70
4
Wallonië 65
3
2
60
1 55 0 50
-1 (*) Openbare werkgelegenheid omvat openbaar bestuur, defensie en onderwijs; gesubsidieerde arbeid omvat zorgsector, maatschappelijk werk en dienstencheques. Bron: IMF. 21
Vlaanderen Brussel Eurozone
België - Uitdaging nr. 3
Arbeidsmarkt - Maar nog veel structurele uitdagingen Feitelijke leeftijd uittrede uit arbeidsmarkt (gemiddelde mannen en vrouwen)
70
Werkzaamheidsgraad 55-64-jarigen (in %, 2012)
Zweden België EMU
Duitsland Denemarken Nederland Finland
65
VK Ierland Portugal Frankrijk Spanje
60
Oostenrijk Luxemburg Italië België Griekenland
55
0 22
Bron: OESO
20
40
60
België - Uitdaging nr. 4
Begrotingssanering heeft nog lange weg voor de boeg Doelstelling structureel overheidssaldo (in % van bbp)
Voorspelde uitgavenstijging als gevolg van vergrijzing (in % van bbp, 2010-2030)
1 (?)
1
0,6
0,4 0
0
Portugal Italië Pensioenen
Spanje -1
Andere
Griekenland VK Frankrijk
-1,8
-2
Zweden Ierland
-3
Duitsland Denemarken
-4
Oostenrijk Nederland
23
Gerealiseerd saldo SP april 2013 (2013-2016) HRF maart 2014 (input SP 2014-2017) IMF maart 2014 (Art. IV) EC winter 2014 (bij ongewijzigd beleid) FPB maart 2014 (bij ongewijzigd beleid)
Luxemburg Finland België -2
-1
0
1
2
3
4
5
6
België - Uitdaging nr. 4
Begrotingssanering heeft nog lange weg voor de boeg Doelstelling structureel overheidssaldo
Overheidsschuld in % bbp na 2016
(in % van bbp)
1 (?)
1
0,6
0,4 0
0
150
(Stabiliteitsprogramma tot 2016) (*)
140 130 120 110
-1
100 90 80
-1,8
-2
70 60
-3
50 40
-4
30 20
24
Gerealiseerd saldo SP april 2013 (2013-2016) HRF maart 2014 (input SP 2014-2017) IMF maart 2014 (Art. IV) EC winter 2014 (bij ongewijzigd beleid) FPB maart 2014 (bij ongewijzigd beleid)
Na 2016: primair surplus neemt af met vergrijzingskosten
10 0
(*) Stabiliteitsprogramma april 2013
België - Terloops…
Land met arme overheid en rijke gezinnen… Netto-gezinsvermogen
Bruto-overheidsschuld
(in % van bbp)
550 500 450 400 350 300 250 200 150 100 50
25
Netto-financieel vermogen Onroerend vermogen Totaal
(in % van bbp)
140 130 120 110 100 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0
In % van bbp In % van netto-gezinsvermogen
België - Terloops…
…en zeer hoge belastingen Loonwig - Belastingen en SZ-bijdragen 60
(in % van totale loonkost) (*)
Impliciete belastingvoet (in %)
45 40
50
België
35 40
Eurozone
30 25
30
20 20
15
10
10 5
0
0 Arbeid
26
(*) Alleenstaande, mediaaninkomen. Bron: OESO
Consumptie
Bron: Taxation Trends in the EU, 2013
Kapitaal
Woningmarkt
Nog geen daling vastgoedprijzen, wel afkoeling vastgoedactiviteit Vastgoedactiviteit
Huizenprijzen (2011Q1 = 100)
35.000
109 108 107 106 105 104
België (ECB-index) België (Eurostat-index) België (FOD-index) EMU (Eurostat-index)
30.000
25.000 Woningverkopen*
103 102
20.000
101 100
(aantallen op kwartaalbasis, voortschrijdend gemiddelde 2kwartalen)
Bouwvergunningen** Woningstarten
15.000
99 98 97
10.000
96 95
27
5.000
(*) Gewone woonhuizen, villa’s & appartementen (**) Vergunningen voor woongebouwen
Woningmarkt
Betrouwbare maatstaven suggereren overwaardering van zo’n 6% ECB-schatting van de over-/onderwaardering van de huizenmarkt (Q3 2013) (**) 60
KBC-berekening onderwaardering huizenmarkt (Q3 2013)
Price-to-rent ratio
Gemiddelde Maximum
40
Price-to-income ratio
60.8
Rentegecorrigeerde betaalbaarheid Econometrische regressie
Minimum 20
42.3 0 Meest betrouwbare en omvattende benaderingen
-20 -40
5.9
% overwaardering (*) Q2 2013 i.p.v. Q3 2013 28
(**) Schatting gebaseerd op vier waarderingsmethodes: price-to-income ratio, price-to-rent ratio en twee modelmatige methoden
5.5
Monetaire omgeving
Inflatie oncomfortabel laag, vooral in de eurozone Algemene (“headline”) inflatie daalt fors, deels door tijdelijke factoren… (jaarstijging consumptieprijzen, in %)
6
Inflatiedempend effect van lagere olieprijs grotendeels achter de rug… 6
(jaarstijging prijs Brent, in %)
80
CPI EMU (links)
5
5
4
4
3
3
2
2
CPI België (links) Olieprijs in EUR (rechts)
60
40
20
0 1
1
0
0
-1 -2
29
VS EMU
-20
-1
Jaarwijziging, in %
-2
-40
-60
Bron: Thomson Financial Datastream
Monetaire omgeving
Inflatie oncomfortabel laag, vooral in de eurozone Algemene (“headline”) inflatie daalt fors, deels door tijdelijke factoren… (jaarstijging consumptieprijzen, in %)
Inflatie in de EMU
5
(jaarwijziging HICP, in %) Duitsland
6
4 5
3
4 3
2
2
1
1
0
0 -1 -2
30
VS EMU
-1
Bron: Thomson Financial Datastream
Semi-kern (*) GIIPS (**)
Monetaire omgeving
Inflatie oncomfortabel laag, vooral in de eurozone Algemene (“headline”) inflatie daalt fors, deels door tijdelijke factoren…
…maar ook kerninflatie ruim onder beleidsdoelstelling ECB
(jaarstijging consumptieprijzen, in %)
(jaarstijging consumptieprijzen excl. energie, tabak & voeding , in %)
6 3
5 4 3
2
2 1 1 0 -1
VS EMU
VS EMU
-2
31
0
Bron: Thomson Financial Datastream
Groei- en inflatievooruitzichten
Sterkere, maar nog altijd bescheiden groei, zeer lage inflatie Reële bbp-groei 2014-2015 (in %)
32
2014
België
EMU
Duitsland
VS
EC (feb.)
1,4
1,2
1,8
2,9
OESO (dec.)
1,1
1,0
1,7
2,9
IMF (april)
1,2
1,2
1,7
2,8
Consensus (maart)
1,1
1,1
1,8
2,8
Planbureau (maart)
1,4
1,2
1,8
-
KBC (april)
1,2
1,2
1,9
2,7
2015
België
EMU
Duitsland
VS
EC (feb.)
1,7
1,8
2,0
3,2
OESO (dec.)
1,5
1,6
2,0
3,4
IMF (april)
1,2
1,5
1,6
3,0
Consensus (maart)
1,4
1,4
2,0
3,1
Planbureau (maart)
1,8
1,8
2,0
-
KBC (april)
1,6
1,7
2,2
3,0
Rentevooruitzichten Rentevooruitzichten (in %) Vooruitzichten
5
4
3
2
1 Beleidsrente ECB 10-jaars rente OLO 10-jaars rente Bund
0
33
In %
14/04
+3M
+6M
+12M
Eind 2015
Beleidsrente Fed
0,25
0,25
0,25
0,25
1,00
10-jaarsrente VS
2,63
3,00
3,20
3,60
4,00
Beleidsrente ECB
0,25
0,10
0,10
0,10
0,10
10-jaarsrente Duitsland
1.51
1,65
1,80
2,00
2,50
10-jaarsrente België
2.14
2,25
2,40
2,60
3,00
Spread (in basispunten)
63
60
60
60
50
Risico’s Belgische economie: Ontgoochelende groei (cf. begrotingssanering onvoltooid, concurrentiekracht niet hersteld) Politieke impasse (en hogere rentespread) na de verkiezingen van mei Nieuwe eurocrisis ,bv. als gevolg van uitzaaiing Oekraïnecrisis?
