E-STEMMEN: LAAT JIJ JE ONLINE STEM GELDEN?
Evaluatie-onderzoek van het online stemmen
Een kwantitatief onderzoek naar het stemmen via internet van burger@overheid. Uitgevoerd door NetPanel in samenwerking met het Hoogheemraadschap van Rijland, juni/juli 2004.
E-STEMMEN: LAAT JIJ JE DIGITALE STEM GELDEN?
Evaluatie-onderzoek van het online stemmen
Auteurs: drs. Kjell Massen drs. Martijn van der Veen
Een kwantitatief onderzoek naar het stemmen via internet van burger@overheid. Uitgevoerd door NetPanel in samenwerking met het Hoogheemraadschap van Rijland, juni/juli 2004.
SAMENVATTING Samenvatting procedure online stemmen § Tijdens de afgelopen verkiezingen voor het Europees Parlement is door bijna tweederde van de respondenten gestemd. § Tijdens de afgelopen waterschapsverkiezingen is door eenderde van de respondenten gestemd § Stemmen via internet geniet de voorkeur boven stemmen per post bij de waterschapsverkiezingen. § De belangrijkste bezwaren tegen stemmen via internet zijn angst voor fraude of manipulatie en de onveiligheid van internet. De meerderheid heeft echter geen bezwaren tegen stemmen via internet. § De belangrijkste redenen om te stemmen via internet zijn plaatsonafhankelijk kunnen stemmen, sneller kunnen stemmen en elk moment van de dag kunnen stemmen. § § § §
§
§
§ §
Bijna alle respondenten konden hun stem zonder foutmelding invoeren op de stemsite van het Hoogheemraadschap van Rijnland. Het stemmen via internet bij het Hoogheemraadschap van Rijnland wordt over het algemeen positief beoordeeld. De uitleg over hoe je je stem kunt uitbrengen wordt zeer positief beoordeeld. Een kwart van de respondenten heeft de uitleg niet gezien of niet gebruikt. De stemprocedure wordt als duidelijk ervaren, is gebruiksvriendelijk en maakt een betrouwbare indruk. Volgens de respondenten kunnen de kandidaten zich bij stemmen via internet beter presenteren aan de kiezer en de kiezers kunnen door de extra achtergrondinformatie over de verkiezingen en kandidaten makkelijker een weloverwogen keuze maken. Over de veiligheid van het systeem van stemmen via internet maken de respondenten weinig zorgen. De meeste respondenten geven aan bij voorkeur via internet te stemmen als deze mogelijkheid aangeboden wordt. De respondenten denken dat de opkomst bij verkiezingen zal stijgen als men via internet kan stemmen. Met name bij verkiezingen met een doorgaans lager opkomstpercentage (waterschap, Provinciale Staten en Europees Parlement) zal de opkomst stijgen als men via internet kan stemmen.
.
Samenvatting procedure stemcontrole § Een groot deel van de respondenten heeft zijn of haar stem niet kunnen controleren. Dit komt voornamelijk omdat men de code niet bewaard heeft of kwijt is geraakt. § De uitleg over de stemcontrole op de website wordt nogal uiteenlopend beoordeeld. Een deel van de respondenten vindt de uitleg goed tot zeer, terwijl een ander deel van de respondenten de uitleg juist slecht tot zeer slecht vindt. Een opvallend groot deel van de respondenten heeft geen mening of staat neutraal ten opzichte van de uitleg. § De procedure van de stemcontrole wordt door meer dan de helft van de respondenten begrijpelijk gevonden. Een duidelijke (uitleg van de) procedure van de stemcontrole is van belang. Het blijkt dat respondenten die de procedure begrijpelijk vonden meer vertrouwen krijgen in stemmen via internet, terwijl respondenten die de procedure niet begrijpelijk vonden juist minder vertrouwen krijgen in stemmen via internet. § De mogelijkheid om achteraf te kunnen controleren of je stem meegeteld is wordt zeer belangrijk gevonden. De meeste respondenten zouden hier zelf (waarschijnlijk) gebruik van maken. § De stemcontrole leidt niet tot meer vertrouwen in stemmen via internet. Voor meer dan de helft van de respondenten maakt de stemcontrole geen verschil voor het vertrouwen in stemmen via internet. Een kwart van de respondenten heeft door de stemcontrole wel meer vertrouwen gekregen in stemmen via internet. § Er bestaat een sterke voorkeur voor het stemmen via internet als deze mogelijkheid aangeboden zou worden. De stemcontrole in deze vorm heeft echter niet bijgedragen aan een verdere acceptatie van stemmen via internet. De voorkeur voor stemmen via internet is na de stemcontrole gedaald tot 69%. Na het uitbrengen van een stem via internet was dit 79%. Vooral respondenten die hun stem niet hebben kunnen controleren (om technische redenen of omdat zij de procedure niet begrijpen), respondenten die de uitleg van de stemcontrole slecht vinden en respondenten die de procedure van de stemcontrole niet begrijpen zijn minder geneigd via internet te gaan stemmen.
.
INHOUDSOPGAVE §
SAMENVATTING
§
1 INLEIDING
6
§
2 ONDERZOEKSOPZET 2.1 2.2 2.3 2.4
8 8 8 8 9
§
§
3 RESULTATEN
3.1 3.2
Methode van onderzoek Respondenten Vragenlijst Uitvoering Stemmen via internet Controle van uitgebrachte stem
BIJLAGEN
10 10 24 33
.
1 INLEIDING Achtergrond – Het Publiekspanel Burger@overheid daagt iedereen uit om actief mee te denken over verbetering van de digitale overheid. Meningen, wensen en ervaringen worden gerapporteerd aan overheden. De burger wordt hierdoor een belangrijke gesprekspartner bij de ontwikkeling en verbetering van de digitale overheid. Op basis van de reacties van burgers stimuleert burger@overheid overheden om hun digitale communicatie te verbeteren. Burger@overheid is de spin in het digitale web. Interactieve beleidsvorming wordt hier gestimuleerd. Uitgangspunt daarbij is dat de burger een bijdrage levert aan de kwaliteit van de digitale overheid. Het publiekspanel van burger@overheid is bedoeld om op een onafhankelijke manier te kunnen peilen wat burgers vinden van de digitale overheid. Op basis van de uitkomsten onderneemt burger@overheid acties richting overheden. Het Publiekspanel van Burger@overheid bestaat momenteel uit ruim 2,000 burgers. Discussies en peilingen vinden ook plaats op de website:
[email protected]. Gebruikers van de digitale overheid kunnen hier terecht om hun ideeën en ervaringen kenbaar te maken. Ook zijn er veel nieuwsfeiten en onderzoeken te vinden over de ontwikkeling van de digitale overheid. Het onderwerp van deze onderzoeksronde is online stemmen. De leden van het Publiekspanel zijn uitgenodigd om mee te doen aan een fictieve verkiezing voor het hoogheemraadschap van Rijnland. Hun stem konden ze via internet uitbrengen. Tevens konden ze via internet controleren of hun stem meegeteld is.
Onderzoeksvraag Voor deze meting onder het Publiekspanel geldt de volgende onderzoeksvraag: ‘Hoe worden door burgers de procedures bij het online stemmen en bij de stemcontrole ervaren? ’
¦6
Indeling van het rapport Het rapport is als volgt opgebouwd. Na de inleiding bespreken we in hoofdstuk twee de opzet van het onderzoek. In hoofdstuk drie worden eerst de resultaten van de online enquête over het stemmen via internet besproken. Hierbij wordt op enkele punten een vergelijking gemaakt met de resultaten van het internet stemmen onderzoek uit 2002. Daarna worden de resultaten van de online enquête over de stemcontrole besproken. Afsluitend volgen de bijlagen (vragenlijsten, tabellen en antwoorden op de open vragen).
¦7
2 ONDERZOEKSOPZET 2.1 Methode van onderzoek Het onderzoek is uitgevoerd in twee fasen onder het Publiekspanel van burger@overheid. In de eerste fase kregen alle leden van het Publiekspanel een uitnodiging per e-mail om mee te werken aan het onderzoek. In de e-mail stond uitleg over het onderzoek, persoonlijke stemcodes en een link naar de vragenlijst. Eerst werden enkele algemene vragen gesteld over stemmen via internet, vervolgens is gevraagd of de panelleden daadwerkelijk hun stem wilden uitbrengen op de stemsite van het Hoogheemraadschap van Rijnland. Na het uitbrengen van hun stem keerden de panelleden terug naar de vragenlijst en evalueerden zij de stemprocedure. In de tweede fase van het onderzoek (na afloop van de verkiezing) ontvingen alle panelleden die in de eerste fase daadwerkelijk hun stem hebben uitgebracht een uitnodiging om te controleren of hun stem is meegeteld in de uitslag. Hiervoor was een speciaal deel van de stemsite van het Hoogheemraadschap van Rijnland ingericht. Ook deze procedure evalueerden zij in een korte online vragenlijst.
2.2 Respondenten Aan de eerste fase van het onderzoek hebben 1055 panelleden meegewerkt. Aan de tweede vragenlijst hebben 429 panelleden deelgenomen. < n = 1055 < n = 429
(eerste vragenlijst) (tweede vragenlijst)
2.3 Vragenlijst De online vragenlijsten zijn opgesteld in overleg met Burger@Overheid en het Hoogheemraadschap van Rijnland. Beide vragenlijsten zijn terug te vinden in de bijlagen.
¦8
2.4 Uitvoering De publiekspanelleden hebben op 30 juni 2004 per e-mail een uitnodiging ontvangen om deel te nemen aan het onderzoek. In deze e-mail werd een korte uitleg over het onderzoek gegeven en konden de publiekspanelleden de code voor de deelnamegroep en een persoonlijke stemcode vinden. Tevens stond in deze e-mail een link naar de vragenlijst. Op 8 juli 2004 ontvingen de publiekspanelleden die hun stem uitgebracht hadden een uitnodiging om hun stem te controleren en om deel te nemen aan een vragenlijst over de stemcontrole.
¦9
3 RESULTATEN 3.1
Stemmen via internet
Achtergrond Heb je bij de afgelopen verkiezingen (voor het Europese parlement) gestemd? Basis: Allen - in percentages © 2004 - NetPanel Onderzoek & Interactieve Media
Nee 36%
Ja 64%
Bijna tweederde van de respondenten (64%) heeft bij de afgelopen verkiezingen voor het Europees Parlement gestemd. Meer hoger opgeleide respondenten hebben bij de afgelopen verkiezingen voor het Europees parlement gestemd dan lager opgeleiden.
¦ 10
Heb je bij de afgelopen waterschapsverkiezingen gestemd? Basis: Allen - in percentages © 2004 - NetPanel Onderzoek & Interactieve Media Weet ik niet meer 10%
Ja 31%
Nee 59%
Slechts eenderde van de respondenten (31%) heeft bij de afgelopen waterschapsverkiezingen gestemd. Een klein deel van de respondenten (10%) weet niet meer of men gestemd heeft bij de afgelopen waterschapsverkiezingen. Meer hoger opgeleide respondenten hebben bij de afgelopen waterschapsverkiezingen gestemd dan lager opgeleiden.
¦ 11
Stemmen per post of via internet? Stel: Bij de waterschapsverkiezingen zou je de mogelijkheid hebben om per post of via internet te stemmen. Hoe groot acht je de kans dat je je stem uitbrengt via internet? Basis: Allen - in percentages © 2004 - NetPanel Onderzoek & Interactieve Media Ik zou niet gaan stemmen 2%
Zeer klein 3% Klein 4% Neutraal 10%
Zeer groot 47%
Groot 34%
Het uitbrengen van een stem via internet geniet de voorkeur boven het uitbrengen van een stem per post. Het grootste deel van de respondenten (81%) acht de kans dan ook groot tot zeer groot dat men zijn/haar stem per internet uitbrengt als men de keuze heeft tussen per post en via internet stemmen. Slechts 2% van de respondenten geeft aan niet te gaan stemmen bij de waterschapsverkiezingen als zij de mogelijkheid hebben om via internet hun stem uit te brengen.
¦ 12
Bezwaren tegen stemmen via internet Wat zie je als belangrijkste bezwaren tegen stemmen via internet? Basis: Allen - in percentages © 2004 - NetPanel Onderzoek & Interactieve Media
Ik zie geen reden om niet via internet te stemmen
65%
Ik ben bang voor fraude of manipulatie
26%
Ik vind internet onveilig
11%
Ik vind de privacy onvoldoende
8%
Ik ben bang dat mijn stem verloren gaat
7%
Stemmen is te belangrijk om via internet te doen
6%
Ik vind stemmen in buurthuis of schoollokaal gezelliger
4%
Anders, namelijk ...
3% 0%
10%
20%
30%
40%
50%
60%
70%
Over het algemeen zijn er niet veel bezwaren tegen het stemmen via internet. Tweederde van de respondenten (65%) ziet geen reden om niet via internet te stemmen. Met name respondenten vanaf 35 jaar zien geen reden om niet via internet te stemmen. Als er al bezwaren zijn, dan zijn dat angst voor fraude of manipulatie (door 26% van de respondenten genoemd) of dat men internet onveilig vindt (door 11% van de respondenten genoemd). Opvallend is dat jongere respondenten (tot 24 jaar) meer bezwaren tegen stemmen via internet hebben dan oudere respondenten. Als andere bezwaren tegen stemmen via internet worden o.a. gevoeligheid voor storingen en minder betrokkenheid bij het stemmen (vrijblijvendheid). Ook geeft een aantal respondenten nooit te gaan stemmen, ongeacht of stemmen via internet mogelijk is of niet. In vergelijking met het internet stemmen onderzoek uit 2002 is de angst voor fraude of manipulatie sterk afgenomen (toen 61%, nu 26%). Wel wordt internet nu als iets onveiliger gezien (toen 8%, nu 11%).
¦ 13
Redenen om via internet te stemmen Wat zouden voor jou de belangrijkste redenen zijn om via internet te stemmen? Basis: Allen - in percentages © 2004 - NetPanel Onderzoek & Interactieve Media
Ik kan plaatsonafhankelijk stemmen (werk, thuis, buitenland)
71%
Het is sneller
66%
Ik kan elk moment van de dag stemmen
63%
Ik heb geen last van het weer (bijvoorbeeld regen)
28%
De verkiezingsuitslag kan sneller worden vastgesteld
24%
Via internet kan ik meteen informatie over de kandidaten opzoeken
24%
Slechtzienden kunnen zo ook zelfstandig stemmen
8% 7%
Meer privacy Ik zou nooit via internet stemmen
3%
Anders, namelijk ...
2% 0%
10%
20%
30%
40%
50%
60%
70%
80%
De belangrijkste reden om via internet te stemmen zijn “plaatsonafhankelijk kunnen stemmen” (71%), “sneller kunnen stemmen” (66%) en “elk moment van de dag kunnen stemmen” (63%). Ook vindt een kwart van de respondenten het prettig dat men geen last meer heeft van het weer (26%). Slechts 3% van de respondenten geeft aan nooit te zullen stemmen via internet. Een aantal respondenten geeft aan dat stemmen via internet gewoon bij deze tijd hoort en dat stemmen via internet ook makkelijker is voor gehandicapten. In vergelijking met het e-stemmen onderzoek uit 2002 zien respondenten nu meer redenen om te stemmen via internet. De plaatsonafhankelijkheid van stemmen via internet blijkt nog steeds de belangrijkste reden om via internet te stemmen.
¦ 14
De stemprocedure Kon je in een keer je stem invoeren zonder foutmeldingen? Basis: Allen - in percentages © 2004 - NetPanel Onderzoek & Interactieve Media
Nee 10%
Ja 90%
Bijna alle respondenten (90%) konden hun stem zonder foutmeldingen invoeren. Het meest voorkomende probleem dat respondenten hebben, is het niet kunnen laden of openen van de site. Ook hebben een aantal respondenten problemen met de cookies en wordt van een aantal respondenten de code niet herkend. Ook geeft een aantal respondenten aan problemen te hebben met het verschil tussen een nul (0) en de letter O in de code. Een volledig overzicht van de ondervonden problemen bij het stemmen via internet is opgenomen in de bijlagen.
¦ 15
Wat is je algemene oordeel over het stemmen via internet bij het hoogheemraadschap van Rijnland? Basis: Allen - in percentages © 2004 - NetPanel Onderzoek & Interactieve Media
Zeer slecht Slecht 2% 4% Neutraal 16%
Goed 55%
Zeer goed 23%
Over het algemeen zijn de respondenten heel positief over het stemmen via internet bij het Hoogheemraadschap van Rijnland (78% goed tot zeer goed). Slechts een klein deel van de respondenten (6%) vindt het stemmen via internet slecht tot zeer slecht. Uit de toelichting op hun algemeen oordeel blijkt dat de meeste respondenten de stemprocedure overzichtelijk en makkelijk in gebruik vinden. Ook de informatie bij de kandidaten wordt door de respondenten gewaardeerd. Een klein deel van de respondenten vindt echter dat er te veel handelingen uitgevoerd moeten worden om te kunnen stemmen.
¦ 16
Suggesties ter verbetering stemprocedure Als suggesties om de procedure bij het stemmen via internet te verbeteren worden door de respondenten de volgende punten genoemd: <
< <
< <
Slecht één keer je wachtwoord opgeven, en bij het ingeven van je wachtwoord de tekens maskeren door middel van sterretjes, dit geeft een gevoel van veiligheid. Geen wachtwoorden gebruiken met de cijfers nul en één en de letters O en I, deze tekens zijn slecht te onderscheiden van elkaar. Meer achtergrondinformatie over de partijen, eventueel een koppeling met Stemwijzer.nl, zodat je op basis van je antwoorden op bepaalde stellingen op de juiste partij en persoon kunt stemmen. (Pas)foto’s plaatsen bij de kandidaten op de lijst. De wachtwoorden per e-mail versturen, of de codes afzonderlijk per post versturen. Het moet in ieder geval zo zijn dat alleen degene die stemgemachtigd is de codes ontvangt en kan gebruiken.
¦ 17
Hoe beoordeel je de nadere uitleg op de website over hoe je je stem uit kan brengen via internet (in de grijze balk onderaan het scherm)? Basis: Allen - in percentages © 2004 - NetPanel Onderzoek & Interactieve Media Niet gezien 11%
Slecht 1%
Neutraal 11%
Niet gebruikt 14%
Zeer goed 13% Goed 50%
De uitleg op de website wordt door tweederde van de respondenten (63%) goed tot zeer goed gevonden. Een kwart van de respondenten heeft de uitleg niet gezien (11%) of niet gebruikt (14%).
¦ 18
Duidelijkheid van de stemprocedure Hoe beoordeel je de duidelijkheid van de stemprocedure in de verschillende schermen? Basis: Allen - in percentages © 2004 - NetPanel Onderzoek & Interactieve Media Zeer slecht 1% Zeer goed 13%
Slecht 2% Neutraal 17%
Goed 67%
De duidelijkheid van de stemprocedure wordt door de respondenten zeer goed beoordeeld (80% goed tot zeer goed). Slechts een enkeling (3% slecht tot zeer slecht) vindt de stemprocedure niet duidelijk.
¦ 19
Stellingen: stemmen op de website van het Hoogheemraadschap van Rijnland Stellingen: stemmen via site van het hoogheemraadschap van Rijnland
Basis: Allen - in percentages © 2004 - NetPanel Onderzoek & Interactieve Media
Het stemmen op de website van het hoogheemraadschap van Rijnland vind ik gebruikersvriendelijk
10%
De kandidaten kunnen zich bij het stemmen via internet beter presenteren omdat je tijdens het stemmen nog informatie van de kandidaten kan opvragen
13%
De stemprocedure op de website van het hoogheemraadschap van Rijnland maakt op mij een betrouwbare indruk
50%
49%
15%
De extra achtergrond- informatie op de website over de verkiezingen en de kandidaten maken het makkelijker om een weloverwogen keuze te maken
4%
Ik maak mij zorgen over de veiligheid van het systeem van stemmen via internet van het hoogheemraadschap van Rijnland
17%
10%
34%
48%
33%
45%
16%
0%
36%
31%
43%
20%
helemaal oneens
30%
40%
oneens
24%
50%
60%
neutraal
70%
eens
11%
80%
90%
5%
100%
helemaal eens
Over het algemeen zijn de respondenten zeer positief over het online stemmen op de website van het Hoogheemraadschap van Rijnland. Men vindt het stemmen gebruiksvriendelijk (86% eens tot helemaal eens) en vindt dat de stemprocedure een betrouwbare indruk maakt (81% eens tot helemaal eens). Volgens driekwart van de respondenten (76%) kan men door de extra achtergrondinformatie over de verkiezingen en de kandidaten ook makkelijker een weloverwogen keuze maken en tevens vindt een groot deel van de respondenten (83%) dat kandidaten zich op deze manier ook beter kunnen presenteren aan de kiezers. Slechts een klein deel van de respondenten (16%) maakt zich zorgen om de veiligheid van het systeem van stemmen via internet.
¦ 20
Nu je gezien hebt hoe stemmen via internet in zijn werk kan gaan, zou je via internet je stem uitbrengen als deze mogelijkheid wordt geboden bij de volgende verkiezingen? Basis: Allen - in percentages © 2004 - NetPanel Onderzoek & Interactieve Media
Nee, ik stem liever gewoon in het stemlokaal 9%
Dat weet ik nog niet 12%
Ja, ik stem bij voorkeur via internet 79%
De meeste respondenten (79%) geven aan bij voorkeur via internet te stemmen. Een klein deel van de respondenten (9%) stemt toch liever bij een stemlokaal. Ook een klein deel van de respondenten (12%) heeft hierin nog geen keuze gemaakt.
¦ 21
Stellingen: stemmen via internet algemeen Stellingen stemmen via internet algemeen Basis: Allen - in percentages © 2004 - NetPanel Onderzoek & Interactieve Media
Als het mogelijk wordt om via internet je stem uit te brengen zal de opkomst bij 4% 11% verkiezingen stijgen
Ik zal eerder gaan stemmen bij de waterschapsverkiezingen als ik via internet kan stemmen
6%
9%
Ik zal eerder gaan stemmen bij Provinciale Staten verkiezingen als ik via internet kan stemmen
8%
Ik zal eerder gaan stemmen bij verkiezingen voor het Europees parlement als ik via internet kan stemmen
9%
Ik zal eerder gaan stemmen bij Gemeentelijke verkiezingen als ik via internet kan stemmen
9%
Ik zal eerder gaan stemmen bij Tweede Kamer verkiezingen als ik via internet kan stemmen
10%
0%
helemaal oneens
47%
13%
12%
35%
32%
17%
15%
10%
38%
17%
13%
oneens
38%
32%
19%
17%
20%
30%
28%
28%
20%
neutraal
32%
29%
25%
40%
eens
50%
60%
28%
70%
80%
90%
100%
helemaal eens
Het lijkt erop dat de opkomst bij de verkiezingen zullen stijgen als het mogelijk wordt om via internet je stem uit te brengen. Met name bij verkiezingen met een doorgaans lager opkomstpercentage zoals de waterschapsverkiezingen (73%), de verkiezingen voor de Provinciale Staten (64%) en de verkiezingen voor het Europees Parlement (60%) zullen burgers eerder gaan stemmen als men via internet een stem uit kan brengen. Bij Gemeentelijke verkiezingen (57%) en Tweede Kamer verkiezingen (53%) speelt dit in iets mindere mate.
¦ 22
Samenvattend § Tijdens de afgelopen verkiezingen voor het Europees Parlement is door bijna tweederde van de respondenten gestemd. § Tijdens de afgelopen waterschapsverkiezingen is door eenderde van de respondenten gestemd § Stemmen via internet geniet de voorkeur boven stemmen per post bij de waterschapsverkiezingen. § De belangrijkste bezwaren tegen stemmen via internet zijn angst voor fraude of manipulatie en de onveiligheid van internet. De meerderheid heeft echter geen bezwaren tegen stemmen via internet. § De belangrijkste redenen om te stemmen via internet zijn plaatsonafhankelijk kunnen stemmen, sneller kunnen stemmen en elk moment van de dag kunnen stemmen. § § § §
§
§
§ §
Bijna alle respondenten konden hun stem zonder foutmelding invoeren op de stemsite van het Hoogheemraadschap van Rijnland. Het stemmen via internet bij het Hoogheemraadschap van Rijnland wordt over het algemeen positief beoordeeld. De uitleg over hoe je je stem kunt uitbrengen wordt zeer positief beoordeeld. Een kwart van de respondenten heeft de uitleg niet gezien of niet gebruikt. De stemprocedure wordt als duidelijk ervaren, is gebruiksvriendelijk en maakt een betrouwbare indruk. Volgens de respondenten kunnen de kandidaten zich bij stemmen via internet beter presenteren aan de kiezer en de kiezers kunnen door de extra achtergrondinformatie over de verkiezingen en kandidaten makkelijker een weloverwogen keuze maken. Over de veiligheid van het systeem van stemmen via internet maken de respondenten weinig zorgen. De meeste respondenten geven aan bij voorkeur via internet te stemmen als deze mogelijkheid aangeboden wordt. De respondenten denken dat de opkomst bij verkiezingen zal stijgen als men via internet kan stemmen. Met name bij verkiezingen met een doorgaans lager opkomstpercentage (waterschap, Provinciale Staten en Europees Parlement) zal de opkomst stijgen als men via internet kan stemmen.
¦ 23
3.2
Controle van uitgebrachte stem
Nadat de respondenten gestemd hadden, werden ze enige tijd later uitgenodigd om te controleren of hun stem in de uitslag van de verkiezingen is meegeteld en nog een vragenlijst in te vullen. In deze paragraaf worden de resultaten van deze vragenlijst behandeld. Voor het controleren van hun stem hadden de respondenten een code nodig, de zogenaamde ‘Technische Stem’. Deze code kregen de respondenten nadat zij hun stem op de stemsite van het hoogheemraadschap hadden uitgebracht. De respondenten is gevraagd deze ‘Technische Stem’ goed te bewaren voor de stemcontrole. Controle Is het controleren of je stem is meegeteld in de uitslag gelukt? Basis: Allen - in percentages © 2004 - NetPanel Onderzoek & Interactieve Media Nee, andere reden, namelijk ... 19%
Nee, ik had mijn code niet meer 53%
Ja 28%
Bijna driekwart van de respondenten (72%) is het niet gelukt om te controleren of hun stem meegeteld is. Dit komt voornamelijk omdat men de code niet meer had. Respondenten die hun stem om andere redenen niet hebben kunnen controleren noemen zowel technische problemen (pagina niet kunnen laden, foutmeldingen) als een onduidelijke, te technische procedure als redenen. Een kwart van de respondenten (26%) heeft wel kunnen controleren of zijn of haar stem meegeteld is.
¦ 24
Is je stem meegeteld in de uitslag? Basis: Allen - in percentages © 2004 - NetPanel Onderzoek & Interactieve Media Nee 3%
Ja 26%
Weet ik niet 71%
Een kwart van de respondenten (26%) geeft aan dat hun stem is meegeteld in de uitslag van de verkiezingen. Een zeer klein deel (3%) zegt dat hun stem niet is meegeteld in de uitslag. Deze respondenten is het gelukt om te controleren of hun stem meegeteld is. De meerderheid van de respondenten (71%) geeft aan niet te weten of hun stem is meegeteld in de uitslag of niet. Het grootste deel van deze respondenten heeft niet kunnen controleren of hun stem is meegeteld in de uitslag.
¦ 25
Uitleg op de website Hoe beoordeel je de uitleg op de website over hoe je kan controleren of je stem is meegeteld in de uitslag? Basis: Allen - in percentages © 2004 - NetPanel Onderzoek & Interactieve Media Zeer goed 4%
Zeer slecht 8%
Goed 26%
Slecht 20%
Neutraal 22% Weet niet / geen mening 20%
De meningen over de uitleg op de site over hoe je kunt controleren of je stem is meegeteld in de uitslag zijn nogal verdeeld. Bijna eenderde van de respondenten (30%) vind de uitleg goed tot zeer goed, terwijl 28% van de respondenten de uitleg slecht tot zeer slecht vind. Opvallend is dat een groot deel van de respondenten (42%) geen menig heeft of neutraal ten opzichte van de uitleg staat. De uitleg lijkt door oudere respondenten (55+ jaar) minder goed beoordeeld te worden.
¦ 26
Procedure Was de procedure begrijpelijk? Basis: Allen - in percentages © 2004 - NetPanel Onderzoek & Interactieve Media
Weet niet / geen mening 23%
Ja 54%
Nee 23%
Meer dan de helft van de respondenten (54%) vond de procedure begrijpelijk. Dit is opvallend aangezien slechts 28% van de respondenten daadwerkelijk heeft kunnen controleren of hun stem is meegeteld in de uitslag van de verkiezing. Ook van de respondenten die hun stem niet hebben kunnen controleren, geeft een groot deel aan dat de procedure van de stemcontrole duidelijk is. Bijna een kwart van de respondenten (23%) vond de procedure van de stemcontrole niet begrijpelijk. Suggesties Om de stemcontrole verder te verbeteren zou volgens de respondenten beter duidelijk gemaakt moeten worden dat je de inlogcodes moet bewaren. Eventueel zou de code nogmaals toegestuurd kunnen worden, als je een mailtje krijgt om je stem te controleren. Blijkbaar is het voor deze mensen niet duidelijk dat voor de stemcontrole een andere code nodig is dan voor het uitbrengen van een stem. De code voor het uitbrengen van een stem werd in de eerste e-mail uitnodiging toegestuurd. De code voor de stemcontrole werd door de stemwebsite gegenereerd en op het computerscherm weergegeven na het uitbrengen van de stem. Ook het terugzoeken van de stem in het bestand met alle uitgebrachte stemmen, wordt door de respondenten als problematisch gezien. Het zou beter zijn als dit overzichtelijker weergegeven wordt.
¦ 27
Vind je het nodig dat iedereen achteraf kan controleren of alles goed is gegaan met zijn of haar via het internet uitgebrachte stem? Basis: Allen - in percentages © 2004 - NetPanel Onderzoek & Interactieve Media
Nee 30%
Ja 70%
Het merendeel van de respondenten vind het nodig dat je achteraf kunt controleren of alles is goed gegaan met zijn of haar via het internet uitgebrachte stem. Met name de jongere respondenten (tot 35 jaar) vinden dit belangrijk.
¦ 28
Zou je zelf gebruik maken van deze mogelijkheid, dus denk je dat je zelf achteraf zou controleren of je stem is meegeteld in de uitslag? Basis: Allen - in percentages © 2004 - NetPanel Onderzoek & Interactieve Media Weet nog niet 3%
Nee 23% Ja 37%
Misschien 37%
Bijna driekwart van de respondenten (74%) geeft aan misschien of zeker zelf van de controlemogelijkheid gebruik te zullen maken. Bijna een kwart (23%) van de respondenten denkt niet zelf van deze mogelijkheid gebruik te zullen maken.
¦ 29
Heb je door de stemcontrole meer vertrouwen gekregen in het stemmen via internet? Basis: Allen - in percentages © 2004 - NetPanel Onderzoek & Interactieve Media Weet ik niet 9% Ja, meer vertrouwen 25%
Nee, minder vertrouwen 9%
Neutraal, geen verschil 57%
De stemcontrole draagt niet erg bij aan het vertrouwen in het stemmen via internet. Voor meer dan de helft van de respondenten (57%) maakt de stemcontrole voor het vertrouwen in stemmen via internet geen verschil. Een kwart van de respondenten (25%) heeft door de stemcontrole wel meer vertrouwen gekregen in stemmen via internet. Vooral respondenten bij wie het controleren van de stem is gelukt, hebben meer vertrouwen gekregen in stemmen via internet (30%). Van de respondenten bij wie de stemcontrole niet is gelukt (om een andere reden dan dat men de code niet meer had) is dit slechts 13%. Van deze laatste groep zegt een ongeveer een kwart juist minder vertrouwen in stemmen via internet gekregen te hebben. Ook van de respondenten die de procedure voor de stemcontrole onduidelijk vinden, heeft ongeveer een kwart minder vertrouwen gekregen in stemmen via internet door de stemcontrole.
¦ 30
Nu je gezien hebt hoe stemmen via internet in zijn werk kan gaan, zou je via internet je stem uitbrengen als deze mogelijkheid wordt geboden bij de volgende verkiezingen? Basis: Allen - in percentages © 2004 - NetPanel Onderzoek & Interactieve Media Nee, ik stem liever schriftelijk 1%
Anders, namelijk ... 3%
Nee, ik stem liever gewoon in het stemlokaal 9%
Dat weet ik nog niet 18%
Ja, ik stem bij voorkeur via internet 69%
Nu de respondenten hebben gezien hoe stemmen via internet in zijn werk gaat en bovendien de stemcontrole in de praktijk hebben gezien, geeft de meerderheid van de respondenten (69%) aan bij voorkeur via internet te stemmen. Een deel van de respondenten (18%) is nog niet overtuigd door het stemmen via internet en weet nog niet of men, als men de mogelijkheid heeft, via internet gaat stemmen. Met name bij jongere respondenten (tot 24 jaar) lijkt er de grootste twijfel te bestaan. Een klein deel van de respondenten (9%) stemt liever gewoon in het stemlokaal. Een aantal respondenten geeft aan nooit te gaan stemmen, ongeacht of dit via internet mogelijk is of niet. De stemcontrole in deze vorm heeft er niet toe bijgedragen dat de acceptatie van stemmen via internet wordt vergroot. Aan het eind van de eerste fase van het onderzoek (na het stemmen, voor de stemcontrole) gaf 79% van de respondenten aan bij voorkeur via internet te stemmen. Aan het eind van de tweede fase van het onderzoek (na de stemcontrole) is dit gedaald naar 69%. De daling van de voorkeur voor stemmen via internet is mede te verklaren door enkele factoren: - Het wel of niet hebben kunnen controleren van de stem. Van de respondenten die er niet in zijn geslaagd hun stem te controleren (om een andere reden dan dat men de code niet meer had) zegt slechts 49% bij voorkeur via internet te stemmen. - De uitleg van de stemcontrole. Minder respondenten die de stemcontrole slecht of zeer slecht geven de voorkeur aan stemmen via internet (respectievelijk 44% en 61%). ¦ 31
-
De procedure van de stemcontrole. Van de respondenten die de procedure van de stemcontrole niet begrijpelijk vinden, geeft een kleiner deel de voorkeur aan stemmen via internet (52%).
In vergelijking met het internet stemmen onderzoek uit 2002 is de voorkeur voor stemmen via internet licht toegenomen. In 2002 gaf 62% van de respondenten aan bij de volgende Tweede Kamer verkiezingen het liefst via internet stemmen, nu geeft 69% van de respondenten aan bij de volgende verkiezingen het liefst via internet te stemmen. Samenvattend § Een groot deel van de respondenten heeft zijn of haar stem niet kunnen controleren. Dit komt voornamelijk omdat men de code niet bewaard heeft of kwijt is geraakt. § De uitleg over de stemcontrole op de website wordt nogal uiteenlopend beoordeeld. Een deel van de respondenten vindt de uitleg goed tot zeer, terwijl een ander deel van de respondenten de uitleg juist slecht tot zeer slecht vindt. Een opvallend groot deel van de respondenten heeft geen mening of staat neutraal ten opzichte van de uitleg. § De procedure van de stemcontrole wordt door meer dan de helft van de respondenten begrijpelijk gevonden. Een duidelijke (uitleg van de) procedure van de stemcontrole is van belang. Het blijkt dat respondenten die de procedure begrijpelijk vonden meer vertrouwen krijgen in stemmen via internet, terwijl respondenten die de procedure niet begrijpelijk vonden juist minder vertrouwen krijgen in stemmen via internet. § De mogelijkheid om achteraf te kunnen controleren of je stem meegeteld is wordt zeer belangrijk gevonden. De meeste respondenten zouden hier zelf (waarschijnlijk) gebruik van maken. § De stemcontrole leidt niet tot meer vertrouwen in stemmen via internet. Voor meer dan de helft van de respondenten maakt de stemcontrole geen verschil voor het vertrouwen in stemmen via internet. Een kwart van de respondenten heeft door de stemcontrole wel meer vertrouwen gekregen in stemmen via internet. § Er bestaat een sterke voorkeur voor het stemmen via internet als deze mogelijkheid aangeboden zou worden. De stemcontrole in deze vorm heeft echter niet bijgedragen aan een verdere acceptatie van stemmen via internet. De voorkeur voor stemmen via internet is na de stemcontrole gedaald tot 69%. Na het uitbrengen van een stem via internet was dit 79%. Vooral respondenten die hun stem niet hebben kunnen controleren (om technische redenen of omdat zij de procedure niet begrijpen), respondenten die de uitleg van de stemcontrole slecht vinden en respondenten die de procedure van de stemcontrole niet begrijpen zijn minder geneigd via internet te gaan stemmen.
¦ 32
BIJLAGEN
¦ 33
Vragenlijst stemprocedure
¦ 34
¦ 35
¦ 36
Vragenlijst stemcontrole
¦ 37
