EFFECTUEEL mei 2011 - 9
De bomen en het bos
Leo Clements
Leo Clements werkt bij BCS Vermogensbeheer B.V. te Rotterdam. De inhoud van deze publicatie schrijft hij op persoonlijke titel en hoeft daarom niet noodzakelijk de mening van BCS Vermogensbeheer weer te geven.
-1-
DE BOMEN EN HET BOS U kent vast wel de uitdrukking: Door de bomen het bos niet meer zien. Dit gevoel heb ik de laatste tijd, bij het lezen van het nieuws, dat beurzen normaliter kunnen beïnvloeden. Ik denk hierbij aan de eurocrisis, op dit moment belichaamt in een Grieks drama, het naderende einde van de monetaire financiering in de USA, de onrust in de Arabische wereld, de kernramp in Fukushima. Over bovenstaande onderwerpen heb ik geschreven op het moment dat ze actueel waren in de pers. Toen reeds had ik het gevoel, dat het nieuws weg zou ebben, en min of meer zou worden genegeerd. Althans op de beurzen. KERNENERGIE Voor sommige onderwerpen is dat inderdaad het geval. Fukushima haalde de afgelopen maanden nauwelijks de pers, terwijl voor volgers van dat nieuws in deze periode duidelijk kon worden, dat de omvang van de ramp veel groter was, als in de dagen dat het nieuws hierover nog op de voorpagina van de kranten verscheen. De gevolgen zouden ook wel eens veel groter kunnen zijn, dan menigeen denkt. En dan heb ik het niet alleen over de gezondheidsrisico’s, die mijns inziens, net zoals bij Tsjernobyl zwaar worden onderschat en weggemoffeld, maar over de visie op kernenergie. We zien dat Duitsland “om” is, en het voormenen heeft in 2022 met kernenergie te stoppen. Ik ben benieuwd hoeveel landen dit voorbeeld zullen volgen. De atoomlobby is heel machtig en wijst op het milieuvriendelijke karakter van kernenergie. Maar als we alle kosten voor kernenergie zouden meenemen bij het berekenen van de kostprijs, dan is kernenergie waarschijnlijk niet zo goedkoop als wordt verondersteld. Bovendien heeft het gebeuren in Japan wel laten zien, dat veiligheidseisen omhoog moeten. Want stelt u zich een voor, dat in de kerncentrale in Doel een meltdown zou plaatsvinden, dan moet heel Antwerpen geëvacueerd worden. Een Belgisch bankroet! De kans op zo’n gebeurtenis mag dan minimaal zijn, maar als zoiets gebeurd zijn de gevolgen maximaal. Hier mag best goed over worden nagedacht. Energie zal de komende jaren best wel een probleem zijn, dat de voorpagina zal halen. De ontwikkeling van de olieprijs is van grote invloed op de economie. Afhankelijkheid van olie uit het Midden Oosten is ook geen aangename zaak. Landen waar het democratisch gehalte lager is dan bij ons hebben daarom aangegeven gewoon door te gaan met de bouw van kerncentrales. Toch zijn er twee opmerkelijke zaken. 1. De koersen van Uraniumfondsen klapten na de ramp in elkaar. Na een technisch herstel zagen we ze opnieuw afglijden tot onder het dal na de ramp. Als we hier de boodschap uitlezen, dan is dat toch wel, dat de toename van het gebruik van kernenergie door de markt minder hoog wordt ingeschat dan voorheen. Ook zijn er diverse bedrijven zoals Siemens, die zelf ook betrokken zijn bij kernenergie, die desondanks hun voorgenomen uitgaven voor duurzame energie
-2-
drastisch hebben verhoogd. Een ontwikkeling die ik toejuich. Ik ben van mening dat met name zonne-energie niet zo duur is als men denkt. En als de techniek wordt verbeterd, dan kan dit alleen maar leiden tot efficiëntie en daarmee een lagere prijs. Maar let wel. De huidige energie aanbieders hebben een machtige lobby. ONRUST IN HET MIDDEN OOSTEN Ik durf niet te zeggen, dat ik daar de ontwikkelingen op de voet volg. Maar als we ons verdiepen in de achtergronden en de mogelijke geopolitieke gevolgen, dan moet dit probleem niet worden onderschat. Het is niet alleen te verklaren door te zeggen, dat het een opstand is van de massa tegen dictators. Er spelen heel wat meer zaken een enorme rol. Wat betreft de opstand tegen dictators. Het verbaast me helemaal niet dat sommige leiders zich tot het uiterste verdedigen ten koste van grote aantallen doden onder de eigen bevolking. Welk alternatief hebben ze, als het gaat om hun eigen hachje? Is er een land wat deze mensen gastvrij wil ontvangen met hun soms gigantisch persoonlijk vermogen zodat ze de rest van hun leven in rust en weelde kunnen baden. Ik vraag het me af. En kijken ze wat er met dictators gebeurt die overstag zijn gegaan, al of niet onder militaire druk. Gevangenschap, berechting, in beslag name van bezit en mogelijk de doodstraf. Dit is toch simpel? Het wordt ingewikkelder als we kijken naar de politieke connecties die tussen landen bestaan. Saoedi Arabië steunt de regering in Bahrein, terwijl Iran aan de kant van de opstand staat. Alleen al met dit voorbeeld wordt aangetoond dat er andere belangen een grote rol spelen. Politieke belangen. Economische belangen. Hierbij is ook de verhouding tussen deze landen en Amerika, Rusland en China belangrijk. Ieder houdt zijn eigen dictator de hand boven het hoofd, want je weet nooit wat er na een succesrijke opstand voor regering komt. En mijns inziens is het duidelijk, dat fundamentalistische islam groepen een grote kans maken op toenemende invloed. En dat vertaalt zich direct in de verhouding met Israel. Want hoewel de islamitische wereld intern verdeeld is tot op het bod, is er wel een gemeenschappelijke vijand- Israel. Wist u, dat Assad van Syrië behoort bij een stroming in de Islam die Alawieten heten. Een Shiitische groep met christelijke invloeden. Voor echte Shiieten een doorn in het oog. En dat terwijl de meeste Syriërs Soenniet zijn. Iran is overwegend shiiet. Irak is overwegend soenniet. Iran levert wapens aan Syrië. Kunt u het nog volgen? En de praktijk is nog ingewikkelder. Want als een land steun geeft aan een partij, die later toch het onderspit delft, dan is het bijna onmogelijk, om met een nieuwe regering samen te werken. Tevens laat het zien hoe snel in zo’n situatie de mensen in een land met onderdrukking aan hun lot worden overgelaten als er belangen van het buitenland op het spel staan. Wat dit betreft zijn er vraagtekens te zetten bij het
-3-
gebeuren in Libië. Waarom wordt daar door andere landen ( halfslachtig) ingegrepen en niet in andere landen. Wat is het doel in Libië. Het enige dat ik weet te verzinnen is, dat Libië zich jarenlang heeft geïsoleerd van andere landen. Maar het is nog maar de vraag of een regering van na het tijdperk Ghadaffi zo vriendelijk zal zijn naar westerse landen. Ik zie een enorme invloed van de Moslimbroederschap. Deze beweging zei enkele maanden geleden nog geen politieke aspiraties te hebben in Egypte. Inmiddels is het duidelijk, dat ze wel mee zullen doem bij een verkiezing in dat land. Al met al is de situatie erg onduidelijk. En aangezien er enorme oliebelangen in die onrustige gebieden zijn, behoeft er weinig te gebeuren en er is weer een probleem, dat beurzen in beroering brengt. EINDE MONETAIRE FINANCIERING De meesten van u zullen wel weten, wat hiermee bedoeld wordt. De geldmachine wordt stilgezet in juni. Althans dat was de bedoeling toen de FED de tweede fase van de Qantitative Easing (QE2) aankondigde. Vanaf medio 2010 tot juni 2011 zou de FED in totaal nog zo’n $ 600 miljard aan staatsleningen opkopen. Het doel was, de overheid in Amerika in staat te stellen het enorme tekort op de begroting goedkoop te kunnen financieren. En ook het rentepeil in de USA hierdoor kunstmatig laag te houden om zo de economie te stimuleren. Over de gevolgen hiervan bestaan zoals gewoonlijk nogal verschillende visies. Door de lage rente werd ook de aandelenmarkt gestimuleerd. Als de rente heel laag is, dan ben je eerder geneigd om aandelen te kopen. Volgens sommigen is ook een groot deel van de stijging van Commodity prijzen te wijten aan het goedkope geld. Als middel om huizenprijzen weer in de lift te krijgen heeft de lage rente niet veel bijgedragen. De zorgen in de huizenmarkt zijn daarom nog steeds aanwezig. Maar wat gebeurt er als de FED geen staatsobligaties meer koopt. Wie financiert dan de club van Obama? Huizenprijzen. Om een indruk te geven van de ontwikkeling van huizenprijzen in de US, geef ik hieronder een chart weer. Een paar getallen. De index stond in januari 2000 op 100,59. De top was in april 2006 op 206,55. In 6 jaar tijd was de huizenprijs verdubbeld. De kredietcrisis zorgde ervoor dat we in mei 2009 op 140,98 stonden. Een verlies van 31,7% dat veel huizenbezitters met hoge hypotheek in de problemen heeft gebracht. Na een klein herstel tot 147,60 in juni 2010 stond index in februari 2011 op 141,62.
-4-
Wat gaat er gebeuren met deze prijzen als de rente gaat stijgen? Voor u misschien een weet, voor mij een vraag. Maar toch iets waar de aandacht naar uit zou moeten
gaan. Pimco, het grootste obligatiefonds ter wereld, heeft zijn bezit aan Amerikaanse staatsobligaties terug gebracht. Zij vertrouwen het niet als de QE2 ten einde loopt. Overigens, als iedereen hetzelfde denkt, dan is de uitkomst vaak anders. Het gebeuren in Amerika, waar de overheid steeds weer tegen het kredietplafond aanloopt heeft bij ons niet zoveel aandacht. Onze belangstelling gaat meer uit naar wat er met de Euro gaat gebeuren. In de US is de grote vraag, of de economie voldoende momentum heeft om een eventuele rentestijging te kunnen pareren. Zelf (LC) denk ik, dat de onderliggende kracht van de Amerikaanse economie reeds jaren aan het dalen is. We zagen na 2002 een jobless recovery, en na de kredietcrisis opnieuw. Een werkloosheidspercentage dat van 10% tot 9% is gedaald zegt me niet zoveel. Vooral omdat het niet duidelijk is, of werklozen, die niet in aanmerking komen voor steun, in de statistiek zijn meegenomen. http://www.shadowstats.com/alternate_data/unemployment-charts De link hierboven geeft ook andere werkloosheidscijfers aan, door mensen die de overheidsgetallen niet zo vertrouwen.
-5-
En als ik dan denk aan het budgettekort van $ 1500 miljard in 2011, dat overeenkomt met 9,8% van het GDP, dan moet je toch een beetje in wonderen geloven om Amerika zonder kleerscheuren uit de crisis te zien komen. Beste lezer, het is best interessant om in juni op te letten wat Bernanke eventueel gaat zeggen over het beëindigen van de monetaire financiering. HET GRIEKSE DRAMA IN EUROPA Daar kunt u iedere dag wel iets over lezen in de kranten. Voor mij een reden om er niet veel over te schrijven. Wat ik geschreven heb tot nu toe, kwam er op neer dat ik uitging van pappen en nathouden. De Grieken kunnen niet blijven in de Euro, ze kunnen ook niet weg door de problemen die dan ontstaan. Hieronder staat een link waar een econoom zijn visie geeft. http://blogs.telegraph.co.uk/finance/andrewlilico/100010332/what-happens-whengreece-defaults/ Ik kan volstaan met deze link, toch wil ik wat punten uit het betoog weergeven. Als Griekenland niet meer aan zijn verplichtingen kan (of wil) voldoen dan gaat vrijwel iedere bank in Griekenland failliet. Zal de Griekse overheid iedere Griekse bank nationaliseren? Zal er een verbod komen om geld van de banken op te nemen? Zullen wetten worden gemaakt om onrust onder de bevolking te beteugelen? Als de schuld in Euro wordt omgezet in Drachmen, die snel met 30-70% zal devalueren. Ierland en Portugal kijken naar de sociale gevolgen in Griekenland om eventueel hetzelfde te doen. Franse en Duitse banken verliezen zoveel op hun portefeuilles van Grieks en ander papier, dat ze niet meer aan de kapitaaleisen voldoen. De ECB zou op papier ook insolvent zijn door de enorme belangen in zwakke staten. Daarom wordt besloten door Duitsland en Frankrijk om de ECB te herkapitaliseren of toestemming te geven de geldmachine aan te zetten zoals de FED dat eerder deed. Enz. Bovengenoemde zaken zijn echt niet onrealistisch. Maar ze zijn zo dramatisch dat overheden ondanks harde woorden over Griekenland er niet omheen kunnen Griekenland toch te steunen. Wat Griekse bedrijven willen weet ik niet. De Griekse overheid belijdt met de mond aan de voorwaarden voor extra krediet te willen voldoen. Ondanks deze inzet heeft de regering de verkiezingen overleefd!!!! Maar de Griekse bevolking wil en kan soms niet opdraaien voor de fouten die de afgelopen jaren zijn gemaakt. Het buitenland, waaronder Nederland, belijdt met de lippen, dat ze niet zomaar zullen helpen. Voor het kiezerspubliek wordt volgehouden, dat hulp aan Griekenland ons geen geld gaat kosten.
-6-
ONMOGELIJK Het lijkt me onmogelijk, dat Griekenland aan zijn verplichtingen kan voldoen. Het lijkt me evenzeer onmogelijk, dat Griekenland uit de Euro wordt verwijderd. Daar is geen wet voor. Griekenland zal dan zelf uit de Euro moeten stappen. Logischerwijze is het laatste minder onmogelijk dan dat Griekenland uit de problemen kan komen. Of we moeten in sprookjes geloven. CONCLUSIE We beleven spannende tijden. Er zouden nog meer onderwerpen, die dit aangeven voor het voetlicht gebracht kunnen worden. Dat aandelenbeurzen de afgelopen tijd veel twijfel lieten zien is vanuit bovenstaand perspectief heel goed te verklaren. Dat sommige mensen menen, dat ze daarom beter uit aandelen kunnen gaan is ook te onderbouwen. Maar waar dan heen met geld? Naar de spaarrekening bij banken, die de volle laag kunnen krijgen? Of toch maar in assets, die decennia lang bewezen hebben door een periode van zwaar weer heen te kunnen gaan? Het doet me denken aan een ets van Dürer van de zondvloed. Op die ets zag je mensen, die voor het water vluchtten naar de hoogste berg. Op die hoogste berg wemelde het ook van de roofdieren. Of de mensen zijn verdronken of verscheurd was niet op de ets te zien. In de verte was de ark van Noach te zien. Een klein schip vergeleken met de watermassa. Achteraf gezien toch de beste keus. Met vriendelijke groet, Leo Clements
-7-
