EFFECTUEEL augustus 2011 - 18 Slachtoffer van eigen succes …?
Hilaire van den Bergh
Hilaire van den Bergh werkt bij BCS Vermogensbeheer B.V. te Rotterdam. De inhoud van deze publicatie schrijft hij op persoonlijke titel en hoeft daarom niet noodzakelijk de mening van BCS Vermogensbeheer weer te geven.
-1-
INLEIDING In november 2008 schreef ik dat de diepere oorzaak van de crisis lag in het begin van de jaren ’80. De rente en inflatie stonden toen op historisch hoge niveau’s. Door toen ingezet beleid is de rente (en de inflatie) in daarop volgende 25 jaar gedaald naar historisch lage niveau’s. De gunstige effecten hiervan zijn evident. Particulieren, bedrijven en overheden kunnen zichzelf financieren tegen redelijke rentetarieven. Er zijn echter ook schaduwkanten aan een dergelijke situatie. In sommige landen (Japan) daalde de rente vrijwel tot nul. Dit heeft geleid tot het ontstaan van de “Carry-trades”. Mijn collega Leo Clements heeft hierover vaker geschreven.
RENTE-BELEID Toen de VS na 2000 de rente moest verlagen na het knappen van de dot.com bubble en dit scenario zich herhaalde, maar nu om de bankencrisis te bestrijden (2008), belandde Amerika in dezelfde situatie als Japan: een rente die vrijwel nul is!
Concreet betekende dit onder ander dat de beleggers er een tweede land bij hadden gekregen om hun “Carry-trades” mee op te zetten. De extreem lage rente is een keuze van de 2 grote centrale banken op deze wereld: de FED en ECB. Zij voorzien de economie (de banken) van vrijwel onbeperkte hoeveelheden geld. Hierdoor willen zij de haperende economieën aan de praat houden. Nu is geld behalve betaalmiddel, ruilmiddel en rekeneenheid ook een maat voor de schaarste in een economie. Middelen zijn beperkt en behoeften zijn oneindig, zo leert ons de theorie. En geld, of althans het gebrek daaraan, is daarvan de resultante. De hoeveelheid geld (in een economie) moet een weerspiegeling zijn van de (relatieve) schaarste in een economie. Door nu de prijs van geld (rente) laag te houden wordt de indruk gewekt dat er geen schaarste is. De prijs van de lucht die wij
-2-
inademen is ook alleen maar nul, omdat er een (schier) oneindige hoeveelheid van voorhanden is! SCHULDEN De lage rente verleidde niet alleen consumenten, bedrijven, banken, onroerend goed bedrijven, hedge-funds en private equity huizen om zich eens flink in de schulden te steken. Ook landen wilden de vruchten plukken van het goedkope geld. En omdat sinds de komst van de euro rond 2000, de verschillen in rente tussen (euro)landen op de kapitaalmarkten klein waren, dachten met name landen met een traditioneel lagere begrotingsdiscipline dat de mogelijkheden schier eindeloos waren. Er werd gretig geleend, maar de bijbehorende economische groei om de schulden te kunnen (blijven) financieren bleef achterwege. Bovendien werd veel te weinig aandacht besteed aan de verbetering van de fiscale systemen om efficiënt belasting te innen. De gevolgen zijn nu zichtbaar (en voelbaar) in met name Griekenland en andere zuidEuropese landen. INFLATIE Opvallend in dit hele verhaal is dat al die jaren de inflatie op een zeer acceptabel (laag) niveau is gebleven. Waar is dan de invloed van al dat geleende geld op de economie? Het antwoord luidt: asset-inflation. De prijzen van onroerend goed, obligaties, aandelen en waarschijnlijk ook nog andere investeringen zijn enorm in waarde gestegen. Ter illustratie hieronder de stijging van de huizenprijzen over de laatste 15 jaar in Nederland. In deze periode steeg het gemiddelde huis (eengezinswoning) van 100.000 euro naar 250.000 euro. Dit komt neer op een gemiddelde jaarlijkse stijging van 10%! Een veelvoud van de gemiddelde inflatie over dezelfde periode.
-3-
Met andere woorden: de inflatie is er wel, alleen niet in onze dagelijkse consumptiegoederen. HET PROBLEEM Het probleem is duidelijk: door het aanvankelijke succes van het beleid (bestrijding van inflatie) zitten we nu (als gevolg van de reeds langdurig lage rente) met een levensgrote berg met schulden. Er is eenvoudig veel te veel schuld op de wereld. En als de bezittingen die tegenover die schulden staan dan in waarde gaan dalen, komen partijen die teveel risico (schuld) hebben genomen in de moeilijkheden. De bijzondere omstandigheid doet zich nu voor dat door de (zeer) lage rente er onvoldoende prikkel is om de schulden af te bouwen. Bovendien dalen de assets (OG en aandelen) nog steeds verder in waarde. Dit heeft twee gevolgen: de bezitters van deze assets zijn steeds minder geneigd om ze te verkopen (tenzij ze worden gedwongen) en bovendien komen er weer kopers in de markt die geld lenen om deze (vermeend) goedkope assets weer te kopen. En zo is de wereld die er zo zonnig uitzag met lage rente, lage inflatie en mooie economische groei veranderd in een wereld met donkere wolken. De oplossing (lage rente/inflatie) bleek in de veranderde wereld het probleem te zijn. Het medicijn bleek ineens de kwaal te zijn. En is het probleem nu ontstaan door de lage rente of de “graaiende bankiers” of de perverse hedgefund managers of het falende toezicht of de “moral hazard” of de falende rating agencies? Natuurlijk hebben al deze factoren een rol gespeeld, maar naar mijn diepste overtuiging is de hoofdoorzaak een gebrek aan (collectieve) zelfbeheersing! Zelfbeheersing is het belangrijkste kenmerk van volwassenheid. Wij hebben ons collectief als kinderen gedragen. Laat kinderen zonder beperkingen los in de snoepwinkel en zij zullen zoveel snoep eten als ze kunnen. Aan de misselijkheid en buikpijn achteraf wordt tijdens het verorberen van al dat lekkers niet gedacht. De financiële buikpijn die wij nu hebben is het gevolg van ons onvolwassen gedrag. OPLOSSING De oplossing voor dit probleem is verre van eenvoudig. Om naar een gezonde situatie te komen moet de hoeveelheid schuld worden teruggebracht. Met inachtneming van het bovenstaande zullen wij ons om te beginnen als “grote (volwassen) mensen” moeten (gaan) gedragen. Concreet zal dit naar mijn oordeel betekenen dat we een periode van lagere welvaart zullen moeten accepteren en onze collectieve en individuele schulden tot een gezond niveau moeten terugbrengen. Hiervoor zijn geen gemakkelijke oplossingen beschikbaar. Consumenten, bedrijven, banken en onze politieke leiders zullen een deel van hun eigen belangen opzij moeten zetten. Alle
-4-
partijen zullen hun bijdrage aan een oplossing moeten leveren, waarbij alleen het collectieve belang een rol mag spelen. De VS hebben aangekondigd de rente nog tot 2013 laag te houden. Begrijpelijk als het gaat om het eigenbelang, maar slecht nieuws in het kader van het onder controle krijgen van de huidige problemen. Het is misschien vloeken in de kerk, maar het aangekondigd, gefaseerd omhoog brengen van de rente is, hoe pijnlijk ook, misschien toch nog de beste optie om het probleem naar een oplossing te brengen. Het heeft in elk geval het voordeel dat iets wat schaars behoort te zijn (ons geld) tenminste weer een prijs krijgt. Met vriendelijke groet, Hilaire van den Bergh
-5-
