TIJDSCHRIFT VAN DE GEZAMENLIJKE ENERGIEKOMITEES ZUID-NEDERLAND 3EJAAR NOVEMBER / DECEMBER 1983
Wilbert Willems
Borsse/e
Energie en werk
is lid van de Tw eede Kamer voor de PSP. Wat k an een Kam erlid doen voo r de energiebeweging ? Een interview op pagina
D e k ern centrale Borssele be· staat tien j aar en h eeft dat ge· vierd met een symposium. Van Van A a rd enne mag de jarige e r wel een broertje bij krijgen. Ons commentaar staat op p agin a
De FNV-Noord-Brabant heeft de nota " Energie in energie "
~=~~~~~~~~~~root ·
redaktioneel Vredesdemonstratie of niet, wij gaan stug door met kritisch te wezen. Paden banen voor nog meex menigten, niet alleen tegen atoom- .en ander tuig, ook tegen kernenergie, vóór een milieuvriendelijk energiebeleid. Als die raketten er komen, horen er uiteraard wel atoomkoppen op te zitten. we zouden voor nop gedemonstreerd hebben. Er gaan geruchten dat er niet genoeg plutonium is. Dat kunnen we niet accepteren. Dat zal het OSL wel met ons eens zijn. Vroeger stond o.s .. L. voor OUd Strijders Legioen. De aderverkalking bij deze mensen lijkt echter niet meer te stuiten. De benaming OUde Seniele Lullen (sorry) zou nu beter passen. wartaal slaan ze uit: 550.000 tegen kernwapens, dus de rest ~an Nederland is vóór. Zo ongeveer is de redenering. Maar zo werkt dat sommetje niet. De beurt is nu aan hen en aanver-
wante groepen, om middels een men de sfeer van calvinistisch zedepreken. demonstratie de m,ate van aanhang v66r kernwapens tot uitVooroordelen? Daar had Einstein het ook al moeilijk mee. Hij drukking te brengenDe demonstratie in Den Haag is heeft eens gezegd. dat een atoom tamelijk ingepakt door politiek splitsen makkelijker is dan een en religie. Een deel van "klein" vooroordeel oplossen. Hij deed links probeerde altijd al kohet gemakkelijkste. En wij zitning te kraaien bij demonstraten nu met het gelazer. ties, de P.v.d.A. steekt. ze Misschien heeft hij onbedoéld naar de kroon. Ze buigen sqepel de kiem gelegd voor uiteindelijk mee met de anti-atoomwind. Par- een wereld zonder wapens: wantij van de Aanpassing kunnen ze neer de wereld is zonder mensen. zich voortaan noemen. En' de Maar Allicht zal er dan nog speeches a de- steeds zijn.
kolofon "Allicht" is een uitgave van de Stichting Allicht. Deze zet ;z:ich in vQor een democratisch, mens- en milieuvriendelijk energiebeleid. Geen "kemenergie of kolen" dus, maar doelmatiger gebruik van energie en zoveel mogelijk aanwending van alternatieven als zon en wind. Daarom rièht "Allicht"' een kritisch oog op de energieproducenten. Aan regionale ont~ wikkelingen wordt in n,~ime mate aandacht
besteed. Ingezonden· artikelen óf brieven kunnen door de redaktie.bekort worden. Ondertekende artikelen geven riiet noodzakelijk de mening van de redaktie weer. . Overname van tekst met bronvermelding is toegestaan. Voor overname van illustraties dient men kontakt QP te nemen met de redaktie. Redaktie: Hans Unders, Toon de Laaf, Wim Kersten, Joost van der Aalst, Joost Andrik, Jan Baltussen, Dirk Stoop. Vormgeving: Wil Hendriks, Hans Wetzer. Illustraties: Tik-Tak-Tekeningen, Cees Chamuleau. Zetwerk: Zetcentrum Oe Vonder, Eindhoven Druk: Stichting Kringlc;»opdrukkerij "de Werkwinkel", Tilburg. Redaktieadres: Postbus 8107, 5004 GC Tilburg. · De redaktie is telefonisch te bereiken onder de nummers 040-463299 en 013-351535. Een jaargang omvat minimaal zes nummer$. Een abonnement kunt !J nemen door storting van f 7.50 (steunabonnement: f 15,-; voor instellingen: f 25,-l op gironummer 420à201 van penningmeester Allicht te Tilburg. Oplage: 750.
-2-·- - -
afscheid van de Brede Maatschappelijke Discussie
AKB IN HET PARLEMEN ''Frappez, frappez toujours!'' De strijd tegen kernenergie in Nederland kent al jaren twee fronten. In basisgroepen en stroomgroepen staat de verbreding van de strijd onder de bevolking centraal. De akties worden zonder omhaal tegen en bij de plaats des onheils gevoerd. Daarnaast werkt het Landelijke Energie Kömitee (LEK) aan veranderingen in de politieke besluitvorming over kernenergie. Aalicht ging met Wilhert Willems praten, die nu al weer twee jaar voor de PSP in de Tweede Kamer. Hij meent dat bet parlementaire werk een vertaling moet zijn van de publieke opinie. De strijd tegen kernenergie wil hij binnen de Kamer met kracht ondersteunen. "Maar korte termijn resultaten kun je in de politiek niet opbouwen."
Joost van der Aalst
beid van import van energie te verkleinen. Daarom is juist voor kernenergie een belangrijke plaats ingeruimd. En het Nederlandse parlement? ••••• kop in het zand. Ze zijn al lang blij met een oplossing voor het eigen atoomafval. Maar daarover is het laatste woord nog niet gesproken.
De jarenlange strijd tegen de Belgiese Atoomreus klinkt eenzaam door in het Nederlandse parlement bij monde van Wilhert Willems. Vanuit het aandachtsveld milieu blijft hij hardnekkig vragen stellen over de kernenergie-aktiviteiten in de grensgebieden. Maar dan blijkt dat één dwaas meer vragen kan kernafval stellen dan honderd geleerden kunnen beantwoorden. Ministers "Het is een hele overwinning en staatssekretarissen verontdat er dit jaar géén Nederlands schuldigen zich over de weinig kernafval in zee gedumpt wordt. bereidwillige medewerking van Voor de buitenparlementaire kollega's uit België en Duitsstrijd is dit een belangrijk land. Nog vaker blijven zij winstpunt. (Daardoor is boven het antwoord schuldig. Lingen, dien de Belgiese en Zwitserse Gronau, Kalkar, Chooz en Thihange langs de Maas, Mol en Doel. dumping in de problemen geNederland heeft er helemaal komen. Voor Nederland denk ik geen greep op. Voor milieudat het een definitief besluit risiko's van kernergie heeft is niet Dl!:!er te dumpen. Nu een het Europese parlement geen stap in de goede richting waarbelangstelling:het beleid is voor geen weg terug is. De reeróp gericht de afhankelijkcente uitspraak in het kort gefoto : Gerlo Beernink rNijmeegs fotocollectief)
ding van Natuur en Milieu tegen de Staat - over scheiding van afval naar herkàmst - brengt ons in de volgende ronde."
Is het zoeken naar optossingen voor het afvalprobleem niet tevens een akseptatie van kernenergie? "Voorop gesteld dat ik kernenergie voor stroomproduktie onvoorwaardelijk afwijs, vind ik dat er voor het aanwezige afval naar maatschappelijk aanvaardbare oplossingen bezocht moet worden. Daarbij denk ik aan eventuele recyclings-metbodes voor nukleaire elementen.Ik maak onderscheid tussen ziekenhuis- en laboratorium nukleiden enerzijds en die van centrales anderzijds. Röntgen onderzoek bijvoorbeeld kun je niet zomaar van de hand wijzen. Dit afval zou centraal opgeslagen moeten worden, mogelijk in Petten. Door de snelle vervaltijd van deze elementen blijven de hoeveelheden kontroleerbaar. Na verval kan het veilig verbrand worden. Voor het afval van de Nederlandse centrales, moet de opslag in Borssele en Dodewaard geregeld worden. De centrales moeten zelf verantwoordelijk gesteld worden voor hun afval. Dat is de enige manier om ze in te laten zien dat ze met de produktie moeten stoppen!''
Door dB direkties ~ordt er altijd op g~ezen, dat dB opslagkapaaiteit bij dB oentraZes on-
3-
voldoende is. Toen afgelopen voo~j~ een ~ep~tie aan de ~ngleiding van de ~eakto~ke~ van Dod~aa~d uitgevoe~d moest ~o~den~ bleek dit tot ext~a p~o blemen te Zeiden. Is j~ suggestie dan ~el ~~el?
lijkt al haar moed en inspiratie bedacht heeft. De COVRA BV ( Centrale Opslagkapaciteit voor verloren te hebben. En dat, terVerwerking van Radio-Aktief Afwijl nu eindelijk de PvdA en val) krijgt de verantwoordelijk- de FNV over de streep zijn tegen kernenergie. De diskussie heid. Hierin heeft het bedrijfsbinnen deze groeperingen, maar leven - GKN, ECN en PZEM - het ook binnen het CDA, is door de meerderheidsaandeel. De COVRA "Zoals je weet gaat het hoog BMD pas goed op gang gekomen. verzet zich uiteraard tegen teHet alternatieve energiescenaradio-aktief afval en de splijrugzending naar de centrales. tingsprodukten naar opwerkingsrio van Potma kon hierdoor ook Het is moeilijk voorwaarden te fabrieken in Frankrijk en Engeverder uitgewerkt worden. Verstellen aan een organisatie die land. Mijn voorstel slaat op geet ook niet dat het een uitzowel verantwoordelijk is voor het middel- en laag aktief afval de produktie als voor het trans- stel betekende voor de beslisdat vanuit Petten in zee gedumpt port, de verwerking en de opslqg singen over het toekomstig enerwerd. Toen de Tweede Kamer komgiebeleid. van het afval. " missie voor milieuzaken een werkAls het CDA ook toegeeft, kan er bezoek aan Dodewaard bracht, een ander beleid komen. Daarom economische motieven bleek na veel doorvragen voor moet de energiebeweging doorIs de p~Zementai~e kon~ole dit afval wel voldoende kapacigaan met verbreding van haar ove~ ke~ene~ie dan ~el se~eus basis. Het parlement kan niet teit voor tenminste 7 jaar te te nomen? Het lijkt e~op dat de onder een dergelijke druk uit. bestaan." atoomlobby toah h~ gang gaat. Maar de BMD moet je niet zien W~om is deze oplossing niet hooguit ondewindt het een klein als een paradepaardje voor de (di~kt) gekozen? obstakel vanuit het p~Zement. demokratie. Ze is afgedwongen "Op de eerste plaats willen de Dan blijkt eens te mee~ de BMD door de energiebeweging7 maar centrales dat zelf niet. Ze zijn een ~assen neus~ die de ke~ in het parlement wil niemand bang in het afval te verstikken. ene~gie met een demok~aties zich aan de uitkomst binden. Het zit hem ook in de juridiese tintje binnen haalt. Ik ben er niet zo van overtuigd, struktuur die minister Winsemius "De energiebeweging van rond '80 dat de atoomlobby maar haar gang kan gaan. In het parlement vindt de politieke besluitvorming plaats. Argumenten tegen kernenergie zijn daar meer gemeengoed geworden, ook al neemt de druk van de atoomindustrie EN NI\ biE BJU:!P2 toe. In de afWegingen binnensMAmst.AAPPEU.Jtt..& kamers spelen ekonomiese motieDr.SC.USSJ E. ÇJ"'AN W!.) ven de belangrijkste rol. Dat ])J: vooA-2H-TE6EH S wordt zonneklaar als je naar de gaspolitiek kijkt." :ou.s HeEL. ~vuu::>\6
ATW~iUJ;.N
--4-----
Denk je hierbij aan een moge U31<. koppe tkcmtrakt tussen Be 'tgil! Belgische atoomstroom en Nederland~ 'IJJaa:l'bij atoomstroom uit Doet met ons aardgas verKPijg je daar dan geen uitZeg hande'ld gaat worden? over van de minister? "De gaspolitiek van de Gasunie samen met Ekonomiese Zaken is een duidelijk voorbeeld van voorrang voor ekonomiese motieven. Het gas is hierin de melkkoe die over de rug van kleinverbruikers de schatkist moet vullen. Het koppel-kontrakt is een andere zaak, maar houdt wel verband met het eerste. Ze is echter erg ondoorzichtig."
Spreiding van energiebronnen geeft minder ris.tko' s en ma~t België minder afhankelijk van de olielanden. Zo is Nederlands aardgas zeer in trek zeker als "Ik heb daar nu al weer drie atoomstroom het ruilmiddel kan keer vragen over gesteld. Van zijn. Oe Nederlandse gaspolitiek Aardenne heeft uiteindelijk toe- is gericht op het vullen van de gegeven dat hierover voorbereischatkist en houdt weinig rakedend ambtelijk overleg met Belning met voorraden voor de toegië' bestaat. In het tussenrapportkomst. Bij een dergelijke ruil van de BMD wordt op pagina 155 van gas tegen atoomstroom kan al op deze mogelijkheid gewezen. bovendien de konfrontatie in Wat speelt er dan? Nederland met tegenstanders over België heeft te weinig eigen het gebruik van kernenergie uitenergiebronnen, maar teveel blijven. elektriciteit (van Kerncentrales) •. Ik vind dat wij het aardgas zelf moeten gebruiken en niet moeten weggeven. Het energiebeleid moet op zelfvoorziening gericht zijn. Daa~bij spelen aternatieve energiebronnen dan een belangrijke rol."
Wat schiet j e ermee op~ a Zs dan nog die kerncentraZes net over de grens geplaatst worden?
..
0
~
~
"Oe ontwikkeling van kernenergie in België vormt voor Nederland een onaanvaardbare bedreiging, maar ook voor de Belgen. Een koppel-kontrakt moet voorkomen worden. Het is een zaak van de anti-kernenergie beweging ten strijde te trekken tegen de Belgiese Atoomreus. Daarvoor is een lange adem nodig. Een massale beweging vanuit de bevolking moet het Belgiese parlement onder druk zetten. Maar op korte termijn suksessen hoef je niet te rekenen • Door een permanente qruk van buitenaf op de politiek moeten de milieu en veiligheidsnormen voor kernenergie aangepast worden. Dat kan een eerste stap zijn, maar de beweging moet doorgaan: Frappez, Frappez toujours."
-----5--
Atoomlobby straalt van blijdschap
TIEN JAAR BORSSELE
'
kerncentrale Borssele
'\,.,
'\
'I.
Hans Bsnnink
Ter gelegenheid van het tie.n Jarig bestaan van de kerncentr ale Borssele (KCB) o r ganiseerde de afdeling Kerntechniek van het KIVI (Koninklijk 'Ins ti t uut van Ingenieurs) samen met de N. V. PZEM (Provinciale Zeeuwse Elektr iciteitsMaatschappij) een symposium op 27 oktober j .l. Voor dit symposium waren alleen \ voorstanders van kernenergie (voor e l ektriciteitsopwekking) uitgenodigd. Het mag geen wonder heten dat de hele bijeenkomst (met minister van Aardenne als eregast) blij instemde met de wens van de PZEM-dirêktie om er een tweede kerncentrale in Zeeland bij te krijgen. Hans Bannink - tegenstander van kernenergi e en dus niet aanwezig OJ? het verjaardagsfeestj.e - gaat in op de kater, die ons te wachten staat als ze weer wakker worden.
juist niet vanuit ongenuanceerde standpunten worden ingegeven. d .• Aard mi hi Be oe 1 t van enne ssc e n dat t h de t _... we moe endop .ou nt edswaars ..u~en;;oor . ~lnog se~ h ~nkopge ofs n pdrot. ement meak eit erna va1 , a we s r s u Frankrijk ter u krij en? Mo g meer aangen we n i e t gl anger dacht vragen voor de probl emen di e er zu11en on t s ta an bi j een erns t i g onge luk me t een k erncentrale _ West Europa _ ?
/ De PZEM wil zo g r aag een kado ter ge legenheid van het tienjarig bestaan van Borssele, en de dir ekteur meent dit z6 te kunnen vragen aan het kabinet : "Geef ons nog een broertje of zusje. Een tienjarige mag dat best vragen". Uiteraard mag ie dat doen, denken wij . Maar is een tienjarige wel JDa'l.S genceg (of mondig genoeg) voor zo ' n grote wens, die niet all een het gezinnetje van deze tiener aangaat?
Zelfs een eenvoudige evacuatie van Walcheren , om maar ' ns dicht bij huis te blijven, is bij zo'n ongeluk niet binnen enkele uren uit te voeren. ' Niet langer mogen vragen waar we moeten blijven met het gewone radioaktieve afval ui t nog mêêr kerncentrales? Bet doel waar de voorstanders naar streven is noq steeds de bouw van 3 of 5 kerncentrales, waarvan de eerste in Zeeland zou moeten kanen.
--6-- ----
milieu b/11 blll7 Minister G. van Aardenne h eeft zi ch op zijn bekende wijze laten ho ren, waarbij hi j waarschuwde voor he t ongenuanceerd afschilderen van milieu-bezwaren die verbonden zijn aan zowel kern~n~rgi e als k olen- energie. Zo'n houding van een verantwoordelijke minis ter stuit nat .u urli j k eenieder t egen de b o rst, die e rvan overtuigd is dat de dohr hem ingebrAchte bezwaren
bedrijfsblindheid De stelling van de direkteur van het ECN (Energieonderzoek Centrum Nederland, te Petten) dat waarnemingen doen vermoeden dat reaktorongelukken veel minder ernstige gevolgen hebben dan tot nu toe werd aangenomen, mag hier ook niet zonder tegenspraak blijven. Het moet nog steeds bewezen zorden dat er zich 20 jaar, of langer, nadat een reaktorongeval met radioaktieve besmetting heeft plaatsgevonden, géén ernstige ziekteverschijnselen bij Het bevestigen van een gra,j'krans aan het toegangshek· vormde dinsdagmorgen onderdeel van een korte actie rJ.oor aanhangers van de anti-kernenergiebeweging bij de Borssel.~e kerncentrale.
MIDDELBURG -Op 25 okto· ber zal het tien jaar geleden ~n dat de kernenergiecentrale van de NV Provinciale Zeeuwse Energiemaatschappij in Borssele ~n eerste kiloWatt-uren ging produceren. De 'KCB', zoals de centràle in het PZEM-jargon wordt genoemd, is de eerste Qp commerciële basis werkende nuclaire elektriciteitscentrale in Nederland. Ter gelegenheid van het tien-~ jarig bestaan wordt donder· dag 27 oktober in de Schouwburg te Middelburg een symposium gehouden. De minister van economische '2/lken, drs. · G. M. V. van Aardenne, zal het symposium openen. Vervol· gens spreken de voorzitter t•an rte directie van de NV SEP, ir. · J. Wijmans, de zoetenschappelijk directeur van het Energie· Onderzoek Centrum Neder· land, prof. dr. J. A. Goedkoop en de kenifysisclz adviseur van het ministate van sociale zaken en werkgelegenheid, ir. c. J. van Daatselaar.. In de middagbijeenkomst spreken medetoerkers van de kenie· n.ergiecentrale over de be· drijfservaringen die men in de a,j'gelopen tien jaar met de betrokken installatie heeft opgedaan. Een paneldiscussie vormt het besluit van de dag. Het symposium is georganiseerd op ini· tiatie.l van de a,J'deltng Kern· techniek van het Koninklijk Instituut van Ingenieurs, in samenwerking met de NV Pro" vinciale Zeeuwse EnergieMaatschappij, de exploitante van de centrale.'
J
de bevolking zullen kunnen voordoen. De blootstelling van amerikaanse militairen aan atoombomproeven laat daarovergeen enkel misverstand bestaan. Daarnaast mag de bevolking zich gelukkig prijzen dat er - tot nu toe - in het dichtst bevolkte deel van West-Europa geen ernstig reaktorongeval heeft voorgedaan. Maar de garantie dat dit niet gebeurt, zal ook de EeN-direktie niet kunnen of willen geven~ Hoe méér ke~centrales, hoe groter de kans
Aradoo(;e
werkte splijtstofmateriaal van de nederlandse kerncentrales het giftige plutonium wordt gehaald- in de opwerkingsfabriek te La Hague-. Vanuit de kerncentrale van Borssele is dit plutonium reeds geleverd ten behoeve van de duitse en franse kweekraaktoren in aanbouw~ Met de laatste leverantie wordt dan indirekt meegewerkt aan het kernwapenprogramma van de franse regering, die zodoende méér van het plutonium uit eigen franse kerncentrales kan bestemmen voor de produktie van kernwapens. Maar dat zij natuurlijk geen onderwerpen op een verjaardagspartijtje!
De symposium--gangers konden de opmerking van SEP-dir~kteur Wijmans waarderen, waarin hij de de reAlening voorbarige konklusie trok dat Feest vieren omdat Borssele 10 van Aardenne in zijn toespraak jaar heeft kunnen werken, lijkt al min of meer had laten weten een voorbarig zaak. Een bijgelodat het licht op groen staat vig persoon ziet ' t als het tarvoor de bouw van nieuwe kernten van het noodlot. centrales. Goed, de minister zegt dan nog wel dat het kabinet Aan de andere kant lijkt ons de viering van dit jubileum nog de in de eerste helft van 1984 enigste mogelijkheid om toch nog met een standpunt over kernenereen feestje te kunnen bouwen. gie zal komen. In de komende jaren zal daar Maar als we mogen afgaan op de steeds minder aanleiding toe ~uichkreten van de nationale en zijn, wanneer de bedrijfstijden regionale kernenergie-lobby door storingen en reparaties tijdens dit symposium, dan is terug gaan .lopen en de periodes het duidelijk wat men van de van stilstand zullen toenemen. minister verlangt. Bovendien is Bovendien zal de rekening voor de goede man zelf een groot het opwerken en het opbergen voorstander van dat idee. van kernafval dan zoetjesaan worden gepresenteerd. Die zulde Araters len hoger liggen dan de ramingen. Verder moeten we En dan vieren we geen feestjes vergeten dat ook meer.!
7
Brabant moet werk maken van energie
FNV GEEFT R.ICHTING AAN
de konkretisering van de pl annen. In Bavel wordt het gas afgefakkeld en i.n Tilburg proDe FNV- Noord Brabant heeft een knuppel in het provinciale hoender- beert men duidelijkheid te hok gegooid . Met de publikatie van de nota "Energie in energie" krijgen op de vraag wie de eigenaar is van het gas: de wordt het brabants energiegebeuren doorgel icht en worden nieuwe stortplaats valt onder een geinitiatieven naar voren gehaald. Stop de grootschaligheid e.n maak (letterlijk~) werk van duurzame energiebronnen en energiebesparing. m~enschappelijke regeling met een aantal andere gemeentes . De eerste aanzet voor een nieuwe provinciale energievoorziening dient ondersteund te worden vanuit een op te richten Brabants Ener- Met betrekking tot zonoe-energie en windenergie verwijst de gie Ontwikkel inga Fonds (BEOF) • FNV - als mogelijkheid - naar het verhuren van elektrische Wim Ksrstsn boilers door de PNEM: ditzelfde systeem kan gelden voor verhuur Vanuit een tweesporen-beleid verdient energiebesparing (in de van zonneboiler s en windmolens. Eind augustus 1983 publicee.r de Daarmee zou de PNEM haar eerste vorm van na-isolatie, enz.) en de FNV-NOord Br~ant haar enertoepassing van nieuwe energiestappen zetten op weg naar een gienota, bestemd voor leden en milieuvriendelijk energiebeleid technieken (duurzame energie) provinciale bestuuxders. "Waar voorrang bij het brabants enerbemoeit de FNV zich nu weer mee?" giebel eid. geld zat Werkgelegenheid, betaalbare De nota noemt geen konkrete cijenergie, milieu-ontlasting en fers met betrekking tot nieuwe Voor alle nieuwe ontwikkelingen kleinschaligheid vormen de kapvolwaardige arbeidspl aatsen. Wel is geld nodig. De FNV doet het stokken in deze nota. wordt verwezen naar een tilburgs voorstel om een energiefonds in energieplan, dat bij uitvoering te stellen voor ontwi kkeling en werk oplevert voor 1000 tot 4000 toepassing van nieuwe bronnen. wsrkmsksn mensen. Het Brabants Energie Ontwikkeboutenergie? Het ligt niet in de bedoeling van de FNV om het hestaande nisuwe bronnen energievoorzieningssysteem in één klap te veranderen.Het gaat Alle mogelijke vormen van enererom, volgens de vakbeweging, giebespari ng en nieuwe, duurzade huidige uitstekende voorzie- me energiebronnen worden in de ning geleidelijk om te bouwen nota behandeld. in een gewenste richt.ing die Naast de mogelijkheden voor afwijkt van de lang gehanteerde windenergie en zonne-energie, filosofie van grootschaligheid. springen twee alternatieven Bovendien zal een nieuw energie- duidelijk naar voren: houtbeleid gunstige effekten hebben energie en biogas. op de provinciale werkgelegenIn Bergen op Zoom wordt al een heid, aangezien de meeste onder- jaar gestudeerd op het plan delen voor nieuwe energiebronnen voor een elektriciteitscentraen energievormen in de regio ge- le, waarin hout wordt gestookt. produceerd en gelnstalleerd kun- Dat hout zou afkomstig kunnen zijn van speciale houtplantagee nen worden. en uit bestaande bossen en groenvoorzieningen . De pl antages moeten gaan zorgen voor een buffervoorraad hout . Bet demonstratieprojekt, onder beheer van PNEM, NEOM en gemeente Bergen op Zoom, moet nog steeds van start gaan . De mogelijkheden voor winning van biogas en stortgas uit afvalbegraafplaatsen wordt tevene bestudeerd in Brabant. Een aantal lokaties (Bavel, Tilburg, ~~~~· Oss en Nuenen) zouden grootse perspektleven bieden. Helaas ~~---L~~~~~~~~~----~ z it ook hier weinig schot in foto: Wim Kersten
--8-----
foto : Wim Kers ten
straks te huur bij N. V. PNell? lings Fonds (BEOF) zou van start kunnen met ruim 100 miljoen gulden. Er is geld zat, stelt de FNV. Uit de ruime reserves van de NV PNEM (ruim 600 miljoen) kan 86 miljoen worden bestemd voor het BEOF. OOk de reserves van gasmaatschappijen (Obragas en Intergas) kunnen worden aangesproken voor 15 miljoen. Tevens zouden de (over)winsten van gemeentelijke e.n ergiebedrijven kunnen worden aangesproken. Op die wijze wordt een royaal fonds çevormd , dat beheerd zou worden door PNEM, provincie, gasmaatschappijen en Brabantse OntwikkelingsMaatschappij (BOM) • De (ongetwijfeld) hoge investeringen en aanloopkosten van nieuwe energieprojekten kunnen worden gedekt door het fonds. Bet ligt overigens niet in de bedoeling het fonds te beschouwen als een vette subsidiepot. Bet fonds ondersteunt en stimuleert nieuwe projekten, die na verloop van tijd zichzelf terugverdienen in termen van brand~ stofbespari.ng, milieuontlasting en we.r kgelegenheid. Investeringen in milieu- en energiebesparing verdienen zich altijd terug, aldus de FNV.
de reakties van PNEM en provincie zul~en luiden. I n elk geval is, volgens de FNV, een reaktie te verwachten. "Ze kunnen niet om deze nota heen. Ze moeten iets van zich laten horen". De PNEM zou de inhoud van deze nota kunnen beschouwen als een steun in de rug voor haar eigen (monopolie)positie. Deze positie dreigt ondergraven te worden door de plannen van de Minister van Ekonomiscbe Zaken. In Den Haag wil men een landelijke Elektriciteitsmaatschappij , waarin PNEM, PLEM, PZEM en andere huidige elektriciteitsmaatschappijen worden opgenomen. Als de haag se plannen werke~1jkhe1d worden , zal de stroomprijs in Brabant stijgen, zal de PNEM onderdeel worden van een groot geheel ••• en zullen de kanse.n voor een eigen provinciaal energiebeleid wel erg klein worden. De nota is wat onduidelijk ove1 het beheer van de nieuwe energiebronnen. Bij een streven naar demokratisch beheer dient t .e vens duidelijk aangegeven te worden op welke manier dat be-
heer georganiseerd zal moeten worden.
lokaal beleid De nota is opgesteld in het licht van het provinciale gebeuren. Anderzijds zou het nuttig en zi.nnig zijn om ook vanuit gemeentes en platteland te reageren op nieuwe plannen en mogelijkheden . Die plannen kunnen worden voorgelegd aan het BEOF, dat open moet staan voor alle mogeli.jke initiatieven. Daartoe zou elke gemeente een eigen energienota moeten opstellen, waarin de mogelijkheden en kansen binnen d~ gemeentegrenzen zorden aangegeven. Energiekomites, milieugroepen, politieke parti.jen en andere maatschappelijke organisaties kunnen daarbij een voortrekkersrol vervullen. Energie in Energie, (Niet op kringlooppapier, f 4, 50) FNV-Noord Brabant, St. Annaplei.n 21, 5038 TV Tilburg 013- 350315
presentatie van het eindrapport· van de Brede Maatschappelijke ~iscussie
~
toskomst Het is nog niet duidelijk hoe
----9---
Verborgen kosten kernenergie
HET VENIJN ZIT IN DE STAART In de discussies over de (economische) wenselijkheid van kernenergie spelen, naast de veiligheidsasoekten, vooral de kosten een belangrijke rol. In Nederland is de Commissie Beek doende geweest te becijferen hoe duur het zou zijn om de bestaande kerncentrales te sluiten. Uit deze berekeningen zou blijken dat het een kostbare aangelegenheid wordt om Dodewaard en Borssele te sluiten.
Jan Willem Storm van Leeuwen
Over de processen die nodig zijn om van uraanerts splijtstof te maken bestaan nauwelijks controversen: deze zijn technisch rijp en uitontwikkeld.
Zonder nu in te gaan op de uitgangspunten die tot deze conclusie leidden, maar die door velen bestreden werd met even valide bouwkosten centrale argumenten, is het van belang te Ook de reacwijzen op een paar aspekten die nog steeds op de achtergrond ge- tortechnologie heet r1JP te houden worden. Ik bedoel hiermee zijn, maar gezien de sterke kosde grote onzekerheden die nog tenstijgingen sedert 1970, met bestaan ten aanzien van de gemiddeld 16% per jaar in reële staart van de splijtstofgang: prijzen (gecorrigeerd voor inopwerking, afbraak van de reacflatie) , mag eraan getwijfeld tor en van de opwerkingsfabriek worden of men deze technologie en van de verwerking van al het wel onder de knie heeft. Momenradioactieve afval tot een onteel bedragen de investeringskosten van een 1000 MWe kerncenschadelijke vorm.
trale ongeveer 3,2 tot 15,2 miljard gulden. Deze stijgende bouwkosten zijn voor de bestaande centrales natuurlijk niet van belang, wel als men de kosten van atoomstroom uit nog te bouwen centrales wil begroten.
opwerking Nog veel onzekerder Z1Jn de kosten van de processen ~ de reactor: opwerking, afbraak en afvalverwerking. De onzekerheid van de bouwkosten is wel groot, maar is tenminste bekend. Opwerking van de splijtstof uit de huidige types reactoren, zoals Dodewaard en Borssele, is nog steeds geen operationeel proces. Alleen in de fabriek van Cogéma te La Hague wordt zo nu en dan een kleine, bejaarde partij oxidische splijtstof opgewerkt. Alle andere opwerkingsfabrieken ter wereld liggen stil of verwerken andere soorten splijtstof. De hoge versplijtingsgraad van de moderne splijtstof heeft tot nu toe voor onoverkomelijke problemen gezorgd. Op basis van de gegevens van Cogéma en gecorrigeerd naar de huidige bedrijfservaringen, kan men een opwerkingsprijs verwachten van 9000 tot 50.000 gulden per kg uraan. Hierbij dient men te bedenken dat het proces nog steeds niet operationeel is en dat de verwerking van het hoogactieve afval evenmin een ontwikkeld proces is. Het is dus nog steeds niet zeker of er ooit op routinebasis opgewerkt kan worden.
afbraak
'
,,' I
~--.J ' - - - - - ,
L_, r----1
r--..J ~---, 1
. . ~_,
de splijtstofcyclus
10
j
'
L--·
,...---..J
'•
I 1
c::~ ~-~-=-=--=-~;
.,,,'•
De afbraak van radioactieve installaties is zo mogelijk een nog waziger activiteit dan opwerking. Ervaring op dit gebied bestaat nagenoeg niet. Het schoonmaken van een kerncentrale nadat hij definitief uitgeschakeld is, blijkt op zich al een kostbare en langdurige aangelegenheid te zijn, voor zover men er mee bezig is (Three Mile Island, Dresden I, Shippingport)
Men is hier en daar bezig met de voorbereidingen voor afbraak van kleine onderzoeksreactoren. Aangezien de kosten van afbraak snel toenemen met toenemende radioactiviteit en complexiteit van de reactoren, kunnen de kosten . van deze kleine projecten een, zij het zeer vage, aanwijzing geven over de kosten van ontmanteling van een grote reactor. Officiêle studies ramen deze kosten op 10-20% van de bouwkosten. Deze raming zal zeker te laag zijn, gezien het feit dat de schoonmaakkosten alleen al 30-100% van de bouwkosten kunnen belopen. Op grond van een combinatie van aanwijzingen uit de praktijk. tot nu toe, moet men er rekening mee houden dat de ont• mantelingakosten 20-200% van de bouwkosten kunnen bedragen. Dit komt ook overeen met de niet-wetenschappelijke, maar harde empirische regel, dat in de kernindustrie de kosten van nieuwe technieken en projecten steevast onderschat worden met een factor 5 tot 10 of meer (Kalkar, Clinch River, opwerking etc.). Voor de afbraak van de opwerkingsfabriek geldt hetzelfde als voor de reactor: ook deze kosten kunnen 20-200% van de bouwkosten bedragen. Omgeslagen over alle reactoren die van een opwerkingsfabriek geprofiteerd hebben, kunnen deze zeer aanzienlijk zijn: de bouw kost 23 miljard, en de fabriek kan de splijtstof van slechts 12-13 reactoren opwerken.
grote onzekerheid Bij lezing van officiê1e kostenschattingen dient men kritisch na te gaan in hoeverre technieken die nog in ontwikkeling zijn als "rijp" en operationeel gepresenteerd worden. Nauwkeurige getallen en afwezigheid van onzekerheidsmarges suggereren al te gemakkelijk dat men de kosten precies kan becijferen. Gezien de enorme onzekerheden mag men een spreiding met een factor 10 verwachten. Gezien de steil stijgende tendens in kosten (bouw 16% per jaar, opwerking 65% per jaar!) is het gepast zeer voorzichtig te zijn en niet te veel waarde te hechten aan optimistische kostenramingen.
Mol tegen kernaktiviteiten In het licht van de gemeentelijke bezorgdheid over de gevaren van Het gemeentebestuur van Mol heeft kernwapens, beslist de gemeente op 5 september jl nogal wat nuMol af te zien van de plaatsing, kleaire zaakjes behandeld. aanmaak of transport van enig De eerste motie betrof de opkernwapen binnen de grenzen van stapeling van kernafval in de de gemeente. Zij gelooft, dat gemeente. Hoogst aktueel natuur- deze ondubbelzinnige verklaring lijk vanwege het gigantische ade basis zou kunnen leggen voor toompark in Mol (denk aan opde totstandkoming en verdere werkingsfabriek Eurochemic). ontwikkeling van een kernvrije Gezien het feit, dat het storten zone in Europa. van afval in zee toendertijd in Zowaar een dorp, dat opgezadeld ieder geval voorlopig niet door met nukleaire troep, zich toch ging (vanwege akties van de brit- probeert te verzetten. se vakbonden), zit de gemeente met ongeveer 700 ton laag radioaktief afval opgezadeld. Dit is volgens de gemeenteraad een onverantwoorde "open lucht opslag". In de aangenomen motie wordt dan ook aangedrongen bij de hogere overheid om hier snel een oplossing voor te vinden. OVerigens spreken veel raadsleden hun bezorgdheid uit over .dumping van radioaktief materiaal en ander schadelijk afval in zee-
JoostAndrik
.kernwapens Over kernwapens werd het volgende gezegd:
11
Elektrlclteltscentrallsatle
ENERGIE EN POLITIEK Onderstaand artikel is van de hand van Wilhert Willems, lid van de Tweede Kamer voor de PSP en al zo'n tien jaar nauw betrokken bij de energiebeweging. Hij zal vanaf dit nummer regelmatig in Allicht verslag doen van de ontwikkelingen in het Haagse. Zijn eerste bijdrage gaat over de plannen. die minister Van Aardenne heeft met de elektriciteitsproduktie.
teren tegen dit voornemen. Uniformering van de elektriciteitstarieven zou de Brabantse ondernemers 300 miljoen meer gaan kosten. Laten ze elders maar orde op zaken stellen, besloot deze lobby-brief! Ook de provincies en de SEP verzetten zich tegen het uit handen geven van hun eigen speelgoed. Op 21 november zal blijken hoe de politieke partijen er over
Wilbert Willems Binnenkort, naar verwachting op 21 november, zal in de Tweede Kamer een debat worden gewijd aan twee onderdelen van het energiebeleid: de reorganisatie van de elektriciteitsproduktie en het aardgasbeleid. Niet dat dit de enige zaken zij.P. waar Den Haag zich mee bezig houdt. Integendeel, het aantal diskussies, nota's en wetgevingen op energiegebied is groter dan ooit. Denk maar aan het rapport over aardwarmte in Nederland, de konklusies van het "rapport Beek" over het open blijven van Dodewaard en Borssele, de verhoging van de aardgasprijs, het eindrapport van de BMD, het plan Lievense, de reorganisatie van het energie-onderzoek, de kosten van Kalkar. De aanleiding om een apart overleg met de regering te voeren over de voorstellen voor een landelijk elektriciteitsbedrijf en over de aardgaspolitiek ligt vooral in de op Prinsjesdag verschenen begroting van Gijs van Aardenne. Oo blz. 129 t/m 137 geeft hij daarin het regeringsstandpunt weer over de reorganisatie van de elektriciteitssector. Dit standpunt is een reaktie op het begin 1981 verschenen Coconut-rapport, eindrapport van de Commissie Concentratie Nutsbedrijven. Wat wil hij eigenlijk?
HOLLE BOLLE GIJS
~
'I
!. >
..
f
11'
IS WATCRING YOU
~ 2: i
~
------------------------~~
ste tijd tot een bekwame spreekbuis van de Nederlandse grootondernemers heeft ontwikkeld. Haar advies van 8 september j .1 •. over dit onderwerp opent Wagner "weg versnippering" met de onthullende zin: "Het zéHet belangrijkste element in het ker stellen van de elektriciregeringsstandpunt is dat Van teitsvoorziening voor het beAardenne de bestaande regionale drijfs.leven tegen internationaal en provinciale "versnippering" concurrerende prijzen wordt wil vervangen door een centravoorop gesteld." De Brabantse ondernemers, verlistisch produktie- en transenigd in het VNO, vonden één portbedrijf, dat verantwoordecentraal elektriciteitsbedrijf lijk is voor alle grootschalige maar een betrekkelijk goede geenergieopwekking, vanaf 220 kV. dachte. Op 10 oktober schreven Hij sluit daarmee naadloos aan op de voorstellen van de Commis- zij de Brabantse Kamerleden een sie Wagner, die zich in de kort- brief met het verzoek te protes-
denken. Als mede-ontwerper van de onlangs verschenen Energienota van de Brabantse FNV, ben ik zelf een groot voorstander van een provinciaal produktie- en distributiebedrijf, waar de politiek én de consumenten veel meer greep op hebben dan in de huidige situatie. Alleen een werkelijke demokratisering van de elektriciteitsproduktie kan voorkomen dat de ondernemers hun voorkeur voor meer kernenergie, minder inzet van stromingsbronnen als zon, wind en water en hogere tarieven voor de kleinver.bruiker kunnen doordrukken.
