vijfde bijeenkomst
De liefde van een zondares 1
Ter inleiding In deze bijeenkomst staat het verhaal centraal van de vrouw die Jezus’ voeten wast met haar tranen en ze afdroogt met haar haren. Of nee, het is de bijeenkomst over de zondares aan wie door Jezus vergiffenis geschonken wordt. Nee, nog anders. Het is het verhaal van Jezus die op bezoek gaat bij een Farizeeër. Wacht; Jezus, de Farizeeër én de zondares, dáár gaat het over… toch?
2 Een lid van de groep leest Lucas 7,36-50 voor. 3
Neem samen de tijd om met aandacht naar de tekst te kijken en die te bespreken. Misschien is er iets wat je niet begrijpt, of wat je opvalt? Wat zegt dit verhaal jou? Wat spreekt je er wel of niet in aan?
4
Suggesties voor de groepsbespreking Van tevoren kan de groep de vragen uitkiezen die men in elk geval aan de orde wil stellen. Met elkaar kun je ook nieuwe, andere vragen formuleren, die al pratend of lezend bij (leden van) de groep zijn opgekomen. Je kunt hier ook de achtergrondinformatie bij betrekken. ‘Goede’ of ‘foute’ antwoorden bestaan niet; voel je vrij:
•
Dit verhaal heeft in verschillende bijbelvertalingen verschillende titels meegekregen: 1) Aan tafel bij een farizeeër 2) Jezus bij de farizeeër
3) Jezus en de zondares 4) Jezus, de farizeeër en de zondares 5) De zalving door de zondares 6) Jezus vergeeft de zondares 7) Vergiffenis aan de boetvaardige zondares 8) De liefde van een zondares 9) Liefde gaat voor de uiterlijke vorm. Bepaal voor jezelf wat voor jou de beste titel is bij dit verhaal, met andere woorden: waar draait het volgens jou om in dit verhaal? Misschien heb je zelf een andere titel? • In vers 47 staat: ‘haar zonden zijn haar vergeven, al waren het er vele, want ze heeft veel liefde betoond; maar wie weinig wordt vergeven, betoont ook weinig liefde.’ Hoe versta je dit: moet je vergiffenis ontvangen voordat je kunt liefhebben, of moet je eerst liefheb ben voordat jou vergeven kan worden? • Simon de Farizeeër kijkt naar de vrouw en ziet een zondares. Jezus kijkt naar dezelfde vrouw en ziet een liefdevolle vrouw vol overgave. Hoe kijken wijzelf naar anderen? Bespreek met elkaar wat er met je/in je gebeurt als je iemand voor het eerst ontmoet en hoe de ‘beeldvorming’ over deze nieuwe mens zich in je hoofd vastzet (of niet). Je kunt bij de bespreking aan de volgende dingen denken: - waar let je op? - wat is je eerste vraag, waar ben je nieuwsgierig naar bij de ander? - je manier van kijken, waar hangt die vanaf? - kan het beeld dat je van iemand hebt in de loop van de tijd nog veranderen? • In de achtergrondinformatie wordt heel kort iets gezegd over wat gastvrijheid in dit bijbelverhaal wil zeggen. Sta samen eens stil bij het begrip ‘gastvrij heid’ door er op deze manier tegenaan te kijken; als beeld van je eigen openheid naar God. •8 Wat heeft gastvrijheid voor jouw gevoel te maken met 8 je houding ten opzichte van God?
30
0708-Geloven 07 - Binnenwerk.indd 30
27-08-08 14:36:55
Lucas 7,36-50 De liefde van een zondares 36 Een van de Farizeeën nodigde hem uit voor de maaltijd, en toen hij het huis van de Farizeeër was binnengegaan, ging hij aan tafel aanliggen. 37Een vrouw die in de stad bekendstond als zondares had gehoord dat hij bij de Farizeeër thuis zou eten, en ze ging naar het huis met een albasten flesje met geurige olie. 38Ze ging achter Jezus staan, aan het voeteneinde van het aanligbed; ze huilde en zijn voeten werden nat door haar tranen. Ze droogde ze met haar haar, kuste ze en wreef ze in met de olie. 39Toen de Farizeeër die hem had uitgenodigd dit zag, zei hij bij zichzelf: Als hij een profeet was, zou hij weten wie de vrouw is die hem aanraakt, dat ze een zondares is. 40Maar Jezus zei tegen hem: ‘Simon, ik heb je iets te zeggen.’ ‘Meester, spreek!’ zei hij. 41‘Er was eens een geldschieter die twee schuldenaars had: de een was hem vijfhonderd denarie schuldig, de ander vijftig. 42Omdat ze het geld niet konden terugbetalen, schold hij beiden hun schuld kwijt. Wie van de twee zal hem de meeste liefde betonen?’ 43Simon antwoordde: ‘Ik veronderstel degene aan wie hij het grootste bedrag heeft kwijtgescholden.’ Hij zei tegen hem: ‘Dat is juist geoordeeld.’ 44Toen draaide hij zich om naar de vrouw en vroeg aan Simon: ‘Zie je deze vrouw? Ik ben in jouw huis te gast, en je hebt me geen water voor mijn voeten gegeven; maar zij heeft met haar tranen mijn voeten natgemaakt en ze met haar haar afgedroogd. 45Je hebt me niet begroet met een kus; maar zij heeft, sinds ik hier binnenkwam, onophoudelijk mijn voeten gekust. 46Je hebt mijn hoofd niet met olie ingewreven; maar zij heeft met geurige olie mijn voeten ingewreven. 47Daarom zeg ik je: haar zonden zijn haar vergeven, al waren het er vele, want ze heeft veel liefde betoond; maar wie weinig wordt vergeven, betoont ook weinig liefde.’ 48Toen zei hij tegen haar: ‘Uw zonden zijn u vergeven.’ 49Zijn tafelgenoten dachten bij zichzelf: Wie is hij, dat hij zelfs zonden vergeeft? 50Hij zei tegen de vrouw: ‘Uw geloof heeft u gered; ga in vrede.’
0708-Geloven 07 - Binnenwerk.indd 31
•8 Probeer jezelf in te leven in één van de 8 personages: Simon, Jezus de vrouw of 8 de tafelgenoot. Wat doet dit met je? 8 Vertel iets over je keus.
5
Beeldmeditatie Ieder mediteert enkele ogenblikken bij het fresco (11e eeuw, basiliek Sant’ Angelo in Formis) waarop Jezus de voeten wordt gedroogd en gezalfd door de zondares zonder naam (zie kleurenomslag).
De paradox van het Evangelie: een zondige vrouw kroont Jezus tot Gezalfde. Wil iemand iets zeggen over of naar aanleiding van dit fresco?
6
Afsluitend gebed
(Korte stilte)
Onze Vader…
Goede Jezus, We danken u, dat u naar ons kijkt met een open blik en onbevangen hart. U peilt ons hart en weet wat er in ons omgaat. U bent niet gekomen om te oordelen, maar om ons te bevrijden. Geef ons deze Geest van u, zodat we onze naasten ook zo tegemoet kunnen treden en in liefde kunnen groeien. Amen.
31
27-08-08 14:36:56
achtergrondinformatie Plaats in het Evangelie
Het zevende hoofdstuk van Lucas is onderdeel van de beschrijving van Jezus’ eerste optreden. Dat gebeurt in Galilea, de streek waarin hij is opgegroeid. In deze beginhoofdstukken is de verhouding tussen Jezus en de Farizeeën nog niet zo gespannen als verderop in het boek, op zijn reis naar Jeruzalem. Vandaar dat Jezus kan aanliggen aan de tafel van Simon de Farizeeër, en met hem mee eet.
Gastvrijheid
Lucas legt een sterk accent op de gastvrijheid in dit verhaal. Gastvrijheid en ontvangen hebben alles met elkaar te maken; de manier waarop iemand in dit verhaal ‘gastvrij’ is, staat symbool voor de openheid van zijn/haar hart ten opzichte van God.
Samen aan tafel
In het Evangelie wordt heel wat afgegeten en ook Simon de Farizeeër heeft Jezus bij hem thuis uitgenodigd om samen de maaltijd te genieten. De tafel is de plaats waar gastvrijheid tot uiting komt, respect voor elkaar, delen, solidair zijn. Het is een plaats waar gesprekken plaatsvinden. En het zegt ons iets over de relatie tussen de Farizeeën en Jezus; zo slecht is die
kennelijk niet. Simon respecteert Jezus in hoge mate, getuige de aanspreektitel die hij gebruikt: meester (vers 40).
Een kijkje in het hart van Simon…
Simon heeft Jezus in zijn huis uitgenodigd en er gebeurt iets wat hij niet voorzien had. Een vrouw, deze zondige vrouw, heeft de moed om Jezus’ voeten te wassen met haar tranen en ze weer af te drogen met haar haar. Ze kust ze en zalft ze. Simon denkt er het zijne van: ‘Als hij een profeet was, zou hij weten dat de vrouw die hem aanraakt, een zondares is’ (vers 39). Jezus merkt zijn gedachte op en vertelt een verhaal, dat een raadsel blijkt te zijn, want het eindigt met een vraag: ‘Wie van de twee zal hem de meeste liefde betonen?’ Simon draait er wat omheen. ‘Ik veronderstel…’ begint hij, en daarmee geeft hij zich niet echt bloot. Hij wil Jezus niet spontaan bijvallen; net daarvoor had hij immers nog gedacht: ‘áls hij een profeet was…’ Simon nodigde Jezus wel aan tafel – misschien om goede sier te kunnen maken met zijn gast – maar innerlijk schrijft hij hem in feite af. Het zuinige, ontoeschietelijke gedrag van Simon wordt door Jezus drie keer met een ontkenning beschreven: je hebt me geen water voor mijn voeten gegeven, je hebt me niet begroet met een kus, je hebt mijn hoofd niet met olie ingewreven.
…en in het hart van de vrouw.
De weinig hartverwarmende houding van Simon staat recht tegenover het hart van de vrouw. Zij is liefdevol, haar gedrag stroomt over van onvoorwaardelijke liefde voor Jezus. Haar positieve houding wordt op veel manieren onder woorden gebracht. Ze komt naar het huis toe, ze draagt voorzichtig een albasten flesje bij zich en bij Jezus’ aanligbed blijft ze achter hem staan. De uitleg daarvan is vaak dat ze Jezus niet onder ogen durft te komen, vanwege het besef van haar eigen zondigheid. En in vers 38 huilt ze. Wie zou niet huilen? Afgewezen door iedereen, bemind door deze man hier! Ze huilt zijn voeten nat, droogt ze af, kust en zalft ze. Zij, de zogenaamd onreine zondares, drukt met heel haar gedrag ‘ja’ uit tegen Jezus. In tegenstelling tot de geleerde Simon, is ze één en al overgave. En door Jezus zo te ontvangen, ontvangt ze de Vader. Daarom vormt dit ‘ja’ haar leven om; van zondares tot vrouw van vertrouwen en geloof.
Het hart van Jezus
… is zoals altijd reddend aanwezig. Jezus vergeeft de vrouw haar zonden, zoals ook bij de lamme die door het dak naar beneden werd gelaten (Marcus 2) en zoals bij de vrouw die op overspel betrapt is (Johannes 8). Hij spreekt een zin uit die Hij vaker gebruikt: ‘je geloof heeft je gered’. Dit is het hart van Jezus, het hart van zijn bestaan: redder zijn. En dat is wat hij doet; redden, zijn hele
32
0708-Geloven 07 - Binnenwerk.indd 32
27-08-08 14:36:57
vijfde bijeenkomst werkzame leven lang, trouw aan zijn opdracht; mensen terugvinden, en ze (weer) op de weg van de Vader zetten: ‘ga in vrede’, ‘zondig niet meer’. Uit Jezus’ mond zijn deze woorden geen vermaning, maar een bemoediging.
Literatuur E. Eynikel e.a. (red.), Internationaal Commentaar op de Bijbel, deel 2, Kok/ Averbode, Kampen/Averbode, 2001.
Farizeeën
Letterlijk: ‘afgescheidenen’. De Farizeeën legden zich toe op de interpretatie en toepassing van de (geschreven) joodse wet in het dagelijks leven. Er waren priesters en leken onder hen. Vóór de verwoesting van Jeruzalem en de tempel in het jaar 70 na Christus vormden ze een van de joodse groeperingen, naast de sadduceeën en essenen, met wie ze heftig van mening verschilden. Maar ook intern waren ze verdeeld. Er waren twee scholen: die van Sjammai, die globaal gesproken meer behoudend was en die van Hillel, die meer humaan was ingesteld. De farizeese beweging legde het fundament voor het rabbijnse jodendom zoals dat ontstond na het jaar 70. Jezus was zeker geen lid van de farizese beweging, maar had wel veel met hen gemeen. Voorbeelden zijn de gelijkenissen waarvan hij zich bediende en die ook een geliefd middel van instructie waren voor de farizeeën. De evangelisten Matteüs en Johannes geven een nogal vijandig beeld van de farizeeën. Dit lijkt vooral beïnvloed door het latere conflict tussen de jonge kerk en het rabbijnse jodendom. De informatie in het Lucasevangelie lijkt meer overeen te komen met de situatie van Jezus zelf. Zo kwamen de farizeeën waarschuwen toen hij in gevaar was en bleven zij hem op hun maaltijden uitnodigen, ondanks hun meningsverschillen (Lucas 7,36; 11,37; 13,31; 14,1).
Detail: Jacob Kramer, Grote Verzoendag, 1919, Leeds City Art Gallery
33
0708-Geloven 07 - Binnenwerk.indd 33
27-08-08 14:37:01
achtergrondinformatie
Denarie
Romeinse zilveren munt die tijdens de Romeinse overheersing in het land Israël werd ingevoerd (zie o.a. Lucas 7,41). In de eerste eeuw van onze jaartelling stond op de ene kant van de denarie het hoofd van de keizer (Matteüs 22,19-21) en op de andere kant een afbeelding van een godheid of een verbeelding van een begrip als fortuna (geluk) of libertas (vrijheid). In de tijd van Jezus was de waarde van een denarie gelijk aan het dagloon van een arbeider.
Donatello, Maria Magdalena, 1454. Hout, gedeelte verguld, Kathedraalmuseum Florence. Maria staat hier uitgebeeld als boetevaardige zondares. Haar lange haren, symbool van zinnelijkheid, bedekken haar lichaam als een mantel.
34
0708-Geloven 07 - Binnenwerk.indd 34
27-08-08 14:37:05
vijfde bijeenkomst Was de boetevaardige zondares Maria Magdalena?
De naamloze zondares die Jezus’ voeten droogt met haar haar en ze inwrijft met geurige olie (Lucas 7,38), is vanaf de middeleeuwen vereenzelvigd geraakt met Maria Magdalena. In die zelfde traditie zijn beide vrouwen ook nog eens gelijkgesteld aan de zuster van Marta (en Lazarus). Deze wordt aangeduid als ‘de Maria die Jezus met olie heeft gezalfd en zijn voeten met haar haar heeft afgedroogd’ (Johannes 11,2). Daarbij zou de bijbeltekst suggereren dat de zonde seksueel van aard is (overspel; prostitutie). Zo zijn drie vrouwen samengebracht in Maria Magdalena en is van haar het beeld ontstaan van de boetevaardige zondares. Het is een populair thema geworden in de beeldende kunst en de volksvroomheid, overigens alleen in de Westerse kerk. Op deze traditie kwam al kritiek in de tijd van de Reformatie. En het moderne bijbelonderzoek heeft de uitlegmethode om zulke uiteenlopende gegevens met elkaar te combineren, als ondeugdelijk afgewezen. Mede daarom is sinds 1969 in de heiligenkalender op de feestdag van Maria Magdalena (22 juli) het predicaat ‘boetevaardige zondares’ geschrapt. De expliciete informatie over Maria Magdalena in de beschikbare (buiten) bijbelse bronnen is schaars en leidt tot een sober beeld: • Alleen Lucas vermeldt dat bij haar zeven demonen zijn uitgedreven
en noemt haar als een van de vrouwen in het gezelschap dat Jezus omringt (8,1-3). De andere evange listen vermelden haar pas aan het einde van hun evangelie. Met andere vrouwen was Maria Jezus vanuit Galilea gevolgd naar Jeruzalem en aanwezig bij zijn kruisiging (Matteüs 27,55-56; Marcus 15,40-41; Johannes 19,25) en begrafenis (Matteüs 27,61; Marcus 15,47). Bij de opstanding wordt ze steeds genoemd als de eerste getuige (Matteüs 28,1; Mar cus 16,1; Lucas 24,10). • In het Johannesevangelie is Maria Magadalena de enige die Jezus’ graf bezoekt om zijn lichaam te komen balsemen en het leeg vindt (20,1). Daarna verschijnt Jezus zelf aan haar en geeft haar de opdracht zijn leerlingen te vertellen dat hij opstijgt naar de Vader (20,11-18). Vanwege deze opdracht wordt Maria Magdalena in de nabijbelse traditie apostola apostolorum (= apostel bij uitstek) genoemd. • In het buitenbijbelse Evangelie van Maria treedt ze op als degene die aan de leerlingen ook meedeelt wat ze van Jezus heeft geleerd. En in het eveneens niet-canonieke Evangelie van Petrus wordt ze uitdrukkelijk ‘leerling van de Heer’ genoemd.
en Maria – al dan niet als (gewezen) prostituee – zouden zelfs geliefden of echtgenoten zijn geweest en mogelijk samen kinderen hebben gekregen. Ook voor deze speculatie is geen steun te vinden in de oude bronnen. Daarin komt Maria naar voren als volgelinge of leerlinge van Jezus en als eerste getuige van zijn opstanding. Literatuur Esther de Boer, Maria Magdalena: de mythe voorbij, Meinema, Zoetermeer, 20054. NBV Studiebijbel, Jongbloed, Heerenveen, 2008, blz. 1938.
Moderne kunstuitingen als film, rockopera en roman hebben een andere gedachte rondom Maria Magdalena populair gemaakt. Jezus 35
0708-Geloven 07 - Binnenwerk.indd 35
27-08-08 14:37:05
