Ladakh IndIa
IndIa Ladakh
34° 10' NOORD, 77° 34' OOST
Leh Leh
Yangthang
B B
Leh
eDevaar T naar oeDDHa'S
Fransje Grisnich, die de eretitel Reisreporter van het Jaar 2010 in de wacht sleepte, mocht als prijs voor Columbus (in samenwerking met Sawadee Reizen) op pad door India. Met een missie! Trek met fotograaf Tom van der Leij tien dagen de woeste bergen in en ga op zoek naar de ziel van de mystieke regio Ladakh.
eRgeN Tekst & fotografie Fransje Grisnich en Tom van der Leij
076
077
Ladakh IndIa
IndIa Ladakh
Omgeving Turtuk
‘
Dag 1
Ik ben in de wolken We hebben er over nagedacht bij het inchecken in Delhi. Een raamplaats aan de westkant van het vliegtuig, daar waar de zon niet opkomt. De vlucht naar Leh, over de Himalaya, is van een ongekende schoonheid. Het is helder weer, en we zien de besneeuwde bergtoppen van de ‘zevenduizenders’ en hun gletsjers vlak onder ons voorbij glijden. Onze camera’s klikken onophoudelijk. ‘Dit is boven alle verwachting’, zegt fotograaf Tom enthousiast. ‘Ja, ik ben in de wolken’, zeg ik. Dit is een prachtig begin van mijn prijsreis naar Ladakh. Ingeklemd tussen de Himalaya en het Karakoramgebergte, op een gemiddelde hoogte van ruim 4000 meter, is dit een klein en kwetsbaar stukje noordelijk India. En de landing in hoofdstad Leh, op 3500 meter, is een staaltje pilotenkunst. Heel langzaam zakt het vliegtuig tussen de hoge kale bergen omlaag, onder ons de rivier de Indus en een lappendeken van groene en gele vlakjes. We zijn gewaarschuwd: hoogteziekte is voor veel reizigers naar Ladakh een probleem. Er zit minder zuurstof in de lucht, met duizeligheid, slapeloosheid, hoofdpijn, tintelende vingers als gevolg. En ja, bij aankomst in het hotel in Leh, voelen we ons wat licht in het hoofd, maar verder prima. Ongevraagd krijgen we een grote
kop gemberthee, een prima middel tegen hoogteziekte, voorgezet. ‘Doe het vandaag heel rustig aan’, zegt onze lokale agent Tashi. ‘Jullie moeten wennen.’ Veel drinken, niets doen. Het is nog heel vroeg in de ochtend. Na een paar uur rust kan ik mijn nieuwsgierigheid niet bedwingen en ga op onderzoek uit in Leh. Langzaam lopen. Een gezellige drukte met backpackers, nonnen, monniken, locals in hun traditionele kleding, gesluierde vrouwen, handelaren uit Kashmir en andere delen van India. Daar tussen scharrelen koeien en ezels op zoek naar voedsel. Hoog boven de kleine stad torent het oude koninklijk paleis en twee gompa’s, kloosters. De stad ademt een gemoedelijke sfeer. ’s Middags krijg ik bij onze tweede ontmoeting een vermaning van Tashi. ‘Ben je Leh al in geweest? Je had rust moeten houden!’, zegt hij streng maar ik zie een twinkeling in zijn ogen. Hij had wel gelijk. ’s Nachts voel ik me wat misselijk, een lichte hoofdpijn, en de volgende ochtend kan ik nog geen halve geroosterde boterham naar binnen krijgen. Veel gemberthee en het gaat wel weer. Na twee dagen wordt het beter en kunnen we van start voor een van de hoogtepunten van deze reis: de trekking.
’
Nubravallei
078
079
Ladakh IndIa
IndIa Ladakh
Shamtrek
‘
080
Wie wil er nou non worden? Dag 2
Als poortwachters posten zij bij de ingang van het kleine nonnenklooster, in kleermakerszit op grote witte kussens. Twee oude, kwetsbare vrouwen in nonnenkleding. Zij zijn twee van de vijf bewoners van het klooster bij het dorpje Hemis Shukpachan. Met een subtiel gebaar nodigt een van hen mij uit om naast haar te komen zitten. ‘Djule’, welkom. Dankbaar neem ik de uitnodiging aan − ik wil graag een gesprekje met haar voeren. Onze gids Dadul vertaalt als Lotus Zangmo vertelt. ‘Ik ben 71 jaar oud, en koos er voor om non te worden op mijn 21ste’, zegt ze met een warme, stralende lach. ‘Ja, ik woon hier al vijftig jaar!’ Op mijn vraag wat de reden was om voor het nonnenbestaan te kiezen, zegt ze, als vanzelfsprekend: ‘Ik wilde graag een leven leiden om voor anderen te bidden, zodat mensen het in het huidige leven en daarna beter krijgen.’ Een levenlang bidden voor een beter bestaan, nu en in een volgend leven. Ik kan me nauwelijks voorstellen dat dit is wat je wilt als je een jonge vrouw van 21 jaar bent, maar er is ook een non van 23 in het klooster. Anno 2011 bestaat die wens dus bij sommige vrouwen nog steeds. Lotus Zangmo vertelt het niet, maar bij de voorbereiding van deze reis las ik over de polyandrie − het hebben van meerdere mannen tegelijkertijd − die nog steeds (illegaal) wordt gepraktiseerd in Ladakh. Om het familiebezit (huis, land en vee) niet te versnipperen, gaat dit over naar de oudste zoon. Zijn vrouw is tevens de echtgenote van de
jongere broers. Vrouwen die niet kiezen voor zo’n ‘open huwelijk’ blijft weinig anders over dan het klooster. Lotus Zangmo komt, net als de andere vier nonnen, uit de omgeving van het dorp. Ze hebben contact met de familie, die hen bezoekt en waar ze ook zelf op bezoek gaan. Het klooster bestaat van hulp en steun van familie en uit de omgeving. De nonnen verlenen diensten bij vieringen en ceremonies bij mensen thuis. Ze gaan dan voor in gebed en voeren boeddhistische rituelen uit. Daarmee verdienen ze wat geld of krijgen betaald met voedsel of wederdiensten. ‘Willen jullie straks aan de buurman even vragen of hij ons gras komt maaien?’ Natuurlijk vragen we dat. Maar eerst worden we warm onthaald op een kopje boterthee en zelfgebakken koekjes. De fotoshoot van fotograaf Tom met de oudste non van 83 jaar en haar lieve huiskat wordt hilarisch. Zij krijgt steeds meer lol in haar rol als fotomodel en poseert met verve. Het contact met de nonnen is hartverwarmend en vol humor. Bij het afscheid drapeert Lotus Zangmo met zorg een crèmekleurige sjaal om onze halzen, ten teken van vriendschap en respect. Dat respect is wederzijds. Wij buigen diep voor deze fragiele vrouwen, die hun leven in dienst stellen van mededogen, de kern van de boeddhistische levensovertuiging. ‘Djule, djule’, klinkt het bij het afscheid, dank je wel en tot ziens. We blijven naar elkaar zwaaien totdat Lotus en haar kloostertje volledig uit beeld zijn.
’
Nonnenklooster in Hemis Shukpachan
081
Ladakh IndIa
IndIa Ladakh
Shamtrek
Turtuk
‘
082
‘Ik vertraag om de stilte
en grootsheid te ervaren
Dag 2-4
die langskomt, en niet alleen uit oogpunt van klandizie. De tweede trekkingsdag voert over de Tsermangchan La, een pas op 3850 meter. Inmiddels zijn er meer hikers op ons pad gekomen: Italianen, Fransen, Duitsers, Israëliërs. We volgen de ‘steenmannetjes’, steenstapeltjes die door voorgaande wandelaars zijn opgebouwd en waar wij als teken van verbondenheid ons steentje aan bijdragen. Na de pas is de afdaling naar het dorpje Hemis Shukpachan een makkelijke tocht en raak ik in gesprek met onze gids Dadul. Hij is dertig jaar, de jongste uit een gezin van negen kinderen en de enige die kon gaan studeren. Sociologie en filosofie. Iedere boeddhist is ofwel bij de geelkap(van de dalai lama) ofwel de roodkaporde ingedeeld, legt Dadul uit, en hij hoort bij de roodkaporde. Op mijn vraag wat hij doet als het trekkingsseizoen voorbij is, blijft hij het antwoord schuldig. Er is nog wat kantoorwerk te doen op het trekkingsbureau, daarna gaat hij korte tijd naar zijn familie in een nabijgelegen dorp, en verder heeft hij nog geen plannen. In de ijskoude winter ligt het werk en het leven in het dan volledige geïsoleerde Ladakh nagenoeg stil. De laatste dag van onze trektocht is de allermooiste. De bergen op weg naar de passen Rongti La (3700) en Meptek La (3750) zijn op deze vroege ochtend bloedstollend mooi, af en toe moet ik een brok in mijn keel wegslikken. Hier word je nederig, spiritueel, voel je je
We ontmoetten de nonnen tijdens onze driedaagse Shamtrek door een − letterlijk − adembenemend berglandschap, langs lieflijke dorpjes, gompa’s (boeddhistische kloosters) en gebedsmolens. De trail, die start bij het klooster van Likir en eindigt in het plaatsje Khalatse, is een van de basistrails van Ladakh en goed om ín te lopen. Samen met onze Ladakhse gids Dadul, chauffeur Lobsang en de Nepalese kok Dahib vertrekken we in alle vroegte voor de eerste dag van de trektocht. Ik voel me nog steeds een beetje wiebelig, en iets anders dan een banaan krijg ik niet naar binnen. Ik ben na twee dagen verblijf in Leh nog niet helemaal aan de hoogte van 3500 meter gewend. Tegen het decor van lilagrijze bergen staan goudgele gersteakkertjes in volle bloei. Het is oogsttijd. Mannen en vrouwen werken op de akkers om de halmen af te snijden en de gerst klaar te maken voor de wintervoorraad. Gerst is een van de belangrijkste gewassen die kunnen groeien en bloeien op de droge hoogte van Ladakh. Het is de basis voor volksvoedsel tsampa, een mengsel van meel, boter(thee) en zout. We lopen met zijn drieën verder door een maanlandschap als een schilderspalet − hoe langer je kijkt hoe meer kleuren je ziet, van grijs, bruin, violet, zalmroze tot okergeel en oranje. Buiten ons is er niemand.
Ik vertraag bewust mijn tempo zo af en toe om even helemaal alleen in deze wondere bergwereld te zijn en de stilte en grootsheid te ervaren. Behalve door de kleuren en de stilte word ik getroffen door de vele verschillende vormen: ik zie leeuwenklauwen uitgesleten in het kalksteen, granieten bergen met puntige pieken als een koningskroon, zachte vloeiende lijnen als grote glijbanen in het zandsteen. Langzaam maar zeker klimmen we hoger tot aan de eerste pas Pobe La op 3600 meter, fraai versierd met kleurige gebedsvlaggetjes. Een peulenschil voor de gemiddelde bergsporter, en ik vind het ook erg meevallen. De tweede pas op 3750 meter, de Charatse La, is een pittiger en gemener klimmetje, maar de vlaggetjes als aanlokkelijk doel in de verte zorgen voor de juiste spirit. De afdaling naar Yangthang, een gehucht van nauwelijks veertig inwoners, lopen we fluitend met twee vingers in de neus. In het dorp ontmoeten we Tsewang Dolma. Ze nodigt ons uit voor een kopje thee in haar gezellige guesthouse. Centraal in de woonkamer staat een enorm en fraai fornuis, omringd door glimmende koperen en stalen potten en pannen op planken aan de muur. We worden verwend met thee, zelfgebakken koekjes en gedroogde abrikozen uit de fruitgaard bij het dorp. Tsewang is overduidelijk blij met elke wandelaar
klein en rijk tegelijk. Als we op de met gebedsvlaggen versierde Meptek La staan, zien we ver beneden ons kleine stipjes die langzaam in ganzenpas omhoog kruipen: een groepje hikers. We zijn toch niet de enigen. Het lieflijke dorp Tingmosgang, aan het eind van onze Shamtrek, ligt in een bijzonder vruchtbare vallei: the Valley of the Fruits. De takken van de abrikozen- en notenbomen hangen zwaar van rijpe vruchten, gerstehalmen zijn klaar om geoogst te worden. Een vrouw torst een zware bos groen veevoer op haar rug, een andere probeert haar dho − een kruising tussen een yak en een koe − in de juiste banen te leiden. Abrikozen liggen in grote oranje cirkels te drogen op de daken. Het leven ademt hier in de fruitschuur van Ladakh een landelijke rust en eenvoud. Een zekere rijkdom straalt af van de mooie huizen, ook al is het leven hier bepaald niet luxe. Als schril contrast met deze vrede en welvaart zien we het harde bestaan van Nepalese wegarbeiders en hun kinderen. Zij ruimen de schade op van de enorme wolkbreuk die verleden jaar Ladakh teisterde. Terwijl in Europa alle aandacht ging naar de overstromingen in Pakistan, had Ladakh ruim driehonderd doden te betreuren en is er grote schade aangebracht aan wegen en bruggen in dit deel van de Indusvallei.
’
083
Ladakh IndIa
‘
084
IndIa Ladakh
Ik moet een brok in mijn keel wegslikken
Dag 5
’
Yangthang
Leh
We zijn weer terug in Leh, een gezellige smeltkroes van bewoners en bezoekers uit alle werelddelen. Het zijn vooral de avontuurlijke backpackers en bergsporters die Ladakh hebben ontdekt sinds het in 1974 werd opengesteld voor buitenlanders. In hoog tempo heeft het toerisme zich ontwikkeld − dit jaar is er een record van 140.000 bezoekers. In de hoofdstraat Main Bazaar krioelt iedereen door elkaar. Inclusief ezels en de koeien, die proberen wat van de groenten mee te pikken die vrouwen uit de omringende dorpjes hier op straat verkopen. Nonnen en monniken in hun donkerrode kleding komen in Leh hun inkopen doen en bepalen mede het straatbeeld. Handelaren uit Kashmir en andere delen van India proberen hun waar aan de man te brengen − zij hebben een groot deel van de souvenirwinkels in bezit. Zo is Leh anno 2011 weer een centrale plek voor goudzoekers. Nu gericht op de toeristen, in plaats van karavanen, zoals vroeger, toen het een belangrijk handelscentrum aan de Zijderoute tussen Pakistan en China was. Dat heeft de nodige spanningen tot gevolg. De westerse eigenares van een pas geopend café geeft me de tip Ancient Futures: Learning from Ladakh in het culturele café Elements te zien. De film, een grijsgedraaide videoband, gaat over de invloed van de moderne tijd en vooral van toeristen op het leven in Ladakh. Tien jonge, westerse toeristen zitten te wachten tot de voorstelling begint. De eerste helft toont een roman-
tisch beeld van het oude Ladakh, waar in een harmonieuze boeddhistische samenleving generaties met elkaar samenwerken in een hechte sociale gemeenschap. Iedereen is met elkaar verbonden, helpt elkaar, is van elkaar afhankelijk maar ook aan elkaar gelijkwaardig. In de tweede helft van de film zien we beelden van vervuiling door auto’s, vrachtwagens en afval, de invoer van spullen van buiten Ladakh om aan de wensen van toeristen te kunnen voldoen. Het is een somber toekomstbeeld. De boodschap heb ik vaker gehoord, vooral van toeristen die vinden dat een land en haar bevolking moeten blijven zoals het was, authentiek en fotogeniek. Na afloop is er discussie. Frank, een Nederlandse toeschouwer, zegt dat Bhutan reizigersquota en hoge toegangsprijzen hanteert om het land te beschermen tegen een te grote westerse invloed. Ook een oplossing voor Ladakh? Of misschien moeten we het bij onszelf, de toeristen, zoeken. Een warme douche is echt niet elke dag nodig in een waterarm woestijngebied. De lokale gerechten en producten zijn het waard ontdekt en geproefd te worden. En die heerlijke espresso waarvoor een extra generator moet draaien, kan misschien ook wel even wachten. Ecologisch en duurzaam toerisme, dat een land niet verkracht maar respecteert en in zijn eigen tempo laat groeien en ontwikkelen, zou dat niet een oplossing zijn? Dat hebben toeristen in zekere zin zelf in de hand.
085
Ladakh IndIa
IndIa Ladakh
Kardong La pas
‘ Dag 6-9
086
De grootste verrassingen zijn de groene oases
’
We rijden in de richting van de Kardong La, een strategische pas op 5600 meter hoogte. Kleurrijke Tata-vrachtwagens en groene legervoertuigen kruipen als Dinky Toys over de smalle weg, die ons hoger en hoger de bergen in voert. We zijn op weg naar de Nubravallei. Een prachtig en nog onontdekt stukje Ladakh, in een onrustig grensgebied bij Pakistan. Je hebt er dan ook een speciale vergunning voor nodig. We passeren zwoegende mountainbikers en stoere motorrijders op een van de hoogste voor voertuigen begaanbare wegen ter wereld. Na een bocht is daar toch nog plotseling de bergpas, uitbundig versierd met gebedsvlaggetjes. We drinken koffie in de hoogste cafetaria ter wereld. Voorbij de Kardong La wordt het landschap nog spectaculairder. Grillige bergwanden van glanzend graniet en zacht zandsteen in verschillende kleuren grijs, lila, bruin en geel omringen ons. Sommige toppen zijn nog met sneeuw bedekt. Het is stil in de auto − ieder heeft genoeg aan zijn eigen gedachten in deze spirituele omgeving. Kijkend en mijmerend worden we ineens verrast door het wonderschone uitkijkpunt, waar de rivieren de Shyok en de Nubra samenkomen. Een brede rivierbedding, met middenin een uitgestrekte groene oase. In dit woestijndroge landschap zijn de grootste verrassingen die groene oases, die als eilanden van smaragd plotseling opduiken tussen de boomloze bergen. In het plaatsje Hundar overnachten we. Er is die avond een speciale gebedsdienst bij het klooster. Ik ga mee met onze gastheer Stanzin Dorjey. Met zaklantaarns zoeken we onze weg naar het kleine heiligdom, onderweg draaien we de gebedsmolens. Voor een met boeddhistische vlaggetjes en
ornamenten versierd podium zitten dorpelingen op kleden op de grond te bidden. ‘Om mani padme hum’, de boeddhistische mantra, klinkt zachtjes op uit de menigte. Het terrein is overspannen met tentzeilen en spaarzaam verlicht. Het geeft een warme, intieme sfeer. Er zijn vooral vrouwen. Sommige hebben hun kleine kindje bij zich en leggen dat liefdevol in een deken gewikkeld voor zich neer op de grond. De meeste hebben een thermoskan thee en wat eten bij zich. We vinden een plekje tussen de vrouwen. Het kleine dochtertje van mijn buurvrouw ziet er uit als een pop, ze slaapt rustig door de mantra’s heen. Ze blijft zelfs van de wereld als drie jonge nonnen op het podium via een krakende microfoon de gebedsdienst openen met het voorlezen van gebeden, begeleid door ritmische trommelslagen. De stem van de nonnen klinkt sereen. Ze laten hun gebeden vervloeien in een zachte echo, soms gevolgd door een diepe zucht. Het klinkt prachtig. De menigte bidt in golven harder en zachter mee, draaiend aan hun gebedskralen. Intussen spelen de kinderen op het terrein en houdt de rinpoche in een naastgelegen gebouw spreekuur voor de bevolking. Hij is tevens een amchi, een natuurgenezer volgens oude Ladakhse traditie. Pas laat in de avond betreedt de rinpoche het podium en neemt de gebeden en rituelen over van de nonnen. Drie uur nadat we bij hen zijn aangeschoven, verlaten we de biddende vrouwen. De volgende morgen aan het ontbijt horen we dat de dienst tot in de kleine uurtjes is doorgegaan. De meeste vrouwen zijn tot het einde gebleven, samen met hun slapende kinderen. Het boeddhisme is in Ladakh nauw verweven met het dagelijks leven.
Yangthang
087
Ladakh IndIa
IndIa Ladakh
Nubravallei
De Nubravallei is een prachtig en nog onontdekt stukje Ladakh
‘
’
Nubravallei
088
Nubravallei
089
Ladakh IndIa
IndIa Ladakh
Het wonder in je wereld halen
Hemis Shukpachan
Ontdek India met Bob van der Linden Lees zijn blogs op src-socialmedia.nl/bob
Kleurrijk Rajasthan
17 dagen
v.a.
2098
• Taj Mahal • Jaipur, Udaipur, Jodhpur en Jaisalmer • Olifantenrit en kamelentocht Diverse vertrekdata
Thailand en Cambodja
15 dagen
v.a.
1979
• Bangkok, River Kwai en Ayutthaya • Natuurwandelingen in 2 nationale parken • Angkor Wat en noordoosten Thailand Diverse vertrekdata
Vietnam en Cambodja
20 dagen
v.a.
2298
Dag 10
Ladakh, paradise in the sky, lees ik in een tijdschrift op weg terug naar New Delhi. Zo heb ik het ook ervaren. In ieder geval in de zomer is het een wonderlijke en betoverende mengeling van woeste bergwoestijn en idyllische groene oases. Een walhalla voor bergwandelaars. Een spirituele ervaring voor mensen die zich laten inspireren door de boeddhistische levenswijze, waarin compassie, liefde, bewustwording en soberheid centraal staan. Een ideale bestemming voor een combinatie van beide ... als je tenminste voor even afstand kunt doen van westerse verslavingen.
• Hanoi en Ho Chi Minh Stad • Phnom Penh en Angkor Wat • Boottochten Halong Bay en Mekong Delta Diverse vertrekdata
Sumatra, Java en Bali • Leefgebied orang-oetans • Borobudur en Prambanan • Bootexcursie Tobameer Diverse vertrekdata
23 dagen
v.a.
2469
Deze SRC-cultuurvakanties zijn inclusief:
• vlucht • vervoer ter plaatse • luchthavenbelastingen en heffingen • verblijf in 2-persoonskamer o.b.v. HP • compleet excursieprogramma • deskundige Nederlandssprekende reisleider
090
Onze reisleiders brengen cultuur tot leven
src-cultuurvakanties.nl 050 – 3 123 123
‘De weg van de Boeddha is jezelf kennen; jezelf kennen is jezelf vergeten; jezelf vergeten is je laten wekken door alle dingen.’ Japanse Zenboeddhist Dogen in Genjo Koan
het boeddhIsme In Ladakh
is nauw verwant aan het Tibetaans boeddhisme. Het belangrijkste uitgangspunt van deze levensfilosofie is dat het leven lijden betekent, veroorzaakt door begeerte en onwetendheid. De uitdaging is om via een juiste levenswijze aan dit lijden (samsara, de kringloop van het leven en lijden) te ontsnappen. Dat kan door aan de oorzaken te werken, en dat ligt in ieders vermogen. De weg is het achtvoudige pad van zelfdiscipline: het juiste begrip, gedachten, spraak, gedrag, dagelijks leven, bedoelingen, bewustzijn en concentratie. Die moeten respectvol en met mededogen voor alles wat leeft worden beoefend. Zo bezien is boeddhisme geen religie maar onderwijs in de oorzaken van lijden en hoe dat lijden beëindigd kan worden.
Met dank aan Jacco Holterman van Sawadee Reizen.
091
INDIA
Columbus promotie MUNTEENHEID
€ 1 = Indiase rupee (INR) 65
LANDCODE TELEFOON
+91
TIJDSVERSCHIL
3,5 uur later
EET
Momo’s (gevulde deegbolletjes)
TAAL
Ladakhi, Engels en Hindi
DRINK
Chang (licht bier)
GROOTTE
2 x Nederland
LUISTER
Delwa, Ladakhi Vision Group
AANTAL INWONERS
300.000
LEES
Trekking in Ladakh, Jan Knaapen
REISDUUR
10 uur
SURF
colmag.nl/ladakh
Ladakh IndIa
LADAKH IndIa Ladakh
34° 10' NOORD, 77° 34' OOST
Yangthang
Leh
B B
eDevaarT naar oeDDHa'S
Fransje Grisnich, die de eretitel Reisreporter van het Jaar 2010 in de wacht sleepte, mocht als prijs samen met fotograaf Tom van der Leij op Columbusreportage naar India gaan. Met een missie! Trek tien dagen de woeste bergen in en ga op zoek naar de ziel van de mystieke regio Ladakh.
eRgeN Tekst & fotografie Fransje Grisnich en Tom van der Leij
Nubravallei
094
LADAKH IN HET KORT Ingeklemd tussen de Himalaya en het Karakoramgebergte, en grenzend aan China in het noordoosten en Pakistan in het noordwesten, ligt een klein en overwegend boeddhistisch stukje India dat alleen tussen juni en september goed begaanbaar is. Ladakh, ‘land van de passen’, bestaat uit een aantal valleien, van elkaar gescheiden door de bergketens Ladakh, Zanskar, Nubra, en Rupshu. Met zijn grillige granieten pieken, groene oases, gele gersteveldjes en zilveren rivieren is het een paradijs voor hikers, met een scala aan meerdaagse trails op verschillende zwaarteniveaus. Bijna elk dorp heeft een eigen klooster. Op zoek naar spiritualiteit kun je deelnemen aan rituelen, boeddhistische festivals bezoeken, als vrijwilliger je diensten in kloosters aanbieden en teachings en meditaties bijwonen. Ladakh is minder geschikt voor mensen met hoogtevrees en/of gevoeligheid voor hoogteziekte. Ook als je aan bereikbaarheidsverslaving lijdt, kun je maar beter wegblijven: er is voor buitenlanders geen gsm-bereik.
■
1
25-daagse groepsreis Ladakh nú € 2450* Wat is inbegrepen? • Vluchten met KLM, vervoer en overnachtingen volgens programma • Luchthavenbelasting Schiphol • Overige luchthavenbelastingen in ticket • Brandstoftoeslag (op moment van boeking) • 4 x ontbijt, 5 x lunch, 5 x diner • Kampeer- en kookuitrusting tijdens de trektocht, behalve een slaapzak • Bezoek aan bijzondere kloosters • Nederlandstalige reisbegeleider of een lokale Engelssprekende reisbegeleider en tijdens de trektocht een lokale gids
Wat is niet inbegrepen? • Boekingskosten • Bijdrage Calamiteitenfonds • Visum India • Bemiddelingskosten Hèt Visumburo • Persoonlijke uitgaven (eten, drankjes, souvenirs) • Optionele entreegelden, optionele excursies en fooien *Vanaf-prijs p.p. Vertrekdata 2012: 8/18 juni, 6/13/17/20 juli, 10 augustus, 7 september.
Meer informatie en boeken via: www.sawadee.nl 020-4202220
Ontdek klein-tibet Op het dak van india
Trektocht door Ladakh
2
treed in het spoor van Fransje Grisnich, Columbus Reisreporter van het Jaar 2010,
Sawadee Reizen door een van de meest overdonderende (en ondergewaardeerde) delen van india: ladakh. en trek met
Hoog in de bergen achter de Himalaya ligt het land van de Ladakhi, een vriendelijk volk van Tibetaanse oorsprong dat het grootste deel van het jaar afgesloten van de buitenwereld leeft. Ladakh, met zijn talloze kloosters, gebedsvlaggen en indrukwekkende berglandschappen, wordt dan ook wel klein-Tibet genoemd. Op deze rondreis vlieg je allereerst vanuit Delhi naar Leh, de dorpse hoofdstad van Ladakh. In het plaatsje, gelegen op een hoogte van 3500 meter, kun je in je eigen tempo aan de hoogte wennen. In de bergen rondom Leh liggen talloze interessante kloosters, waar jaarlijks uitbundige festivals plaatsvinden. Een vijfdaagse trektocht voert vervolgens door een indrukwekkend landschap, met strakblauwe luchten die een prachtig uitzicht bieden op besneeuwde bergtoppen. Je kampeert tussen de abrikozenbomen in kleine boerendorpjes langs de rivier. In de middag heb je tijd om het dorpsleven van dichtbij te aanschouwen. De kans is groot dat je door de gastvrije
Ladakhi wordt uitgenodigd voor een kopje boterthee. Tijdens de wandeltocht bezoeken we een aantal schitterende, maar moeilijk bereikbare kloosters met fraai versierde Boeddhabeelden. Terug in Leh kun je lekker luieren in de tuin van het hotel en je uitgebreid laten masseren. Daarna begin je aan een ruige driedaagse tocht per jeep naar het plaatsje Manali, langs besneeuwde gletsjers, meren en desolate vlaktes. Je bedwingt onder andere de Taglang-la, de op één na hoogste berijdbare pas ter wereld. Deze weg is slechts gedurende drie maanden per jaar toegankelijk. Van Manali, waar je heerlijk kunt wandelen, reis je per privébus naar Dharamsala, het toevluchtsoord van de Tibetaanse leider, de Dalai Lama. Het hele dorp staat in het teken van de Tibetaanse cultuur en het boeddhisme. Via Amritsar, waar je zeker de even beroemde als indrukwekkende gouden Sikh-tempel moet bezoeken, reis je terug naar Delhi, vanwaar je terugvliegt naar Amsterdam.
3
4
092
DOEN! De meest bijzondere activiteiten volgens Columbus. Authentiek en zo duurzaam mogelijk. Draag je steentje bij aan de economie en laat je eigen manisteen maken door een monnik even buiten Leh. Op de manisteen, een kleitablet, wordt de boeddhistische mantra ‘Om mani padme hum’ gegraveerd. Een zeer persoonlijk en spiritueel souvenir waar je veel mensen blij mee kunt maken. Ga op de thee bij nonnen tijdens een bezoek aan het Nyermaklooster, even voorbij het bekende klooster Thiksey op de weg van Leh naar Hemis (richting Manali). Neem bij het aanwijsbord het kleine weggetje naar links en je bent op een unieke plek waar bijna geen toeristen komen. De nonnen zullen je vriendelijk ontvangen en zijn blij met een gesprek. Er is een homestay waar je kunt overnachten en eventueel kunt helpen als vrijwilliger. Maak boterthee (gurgur), een mengsel van water, theebladeren, boter van de jak en zout. Samen met de gastvrouw van je guesthouse, bijvoorbeeld in het dorpje Hemis Shukpachan. Zie ook Slapen. Ga raften op de woeste rivieren Indus en Zanskar. Populair is het stuk van de Indus tussen Spituk en Nimu, en het deel over de Zanskarrivier van Padum naar Nimu aan de Indus. Informeer bij boekingsbureaus aan Fort Road en Changspa Road naar de verschillende
5
6
7
mogelijkheden en prijzen. Fiets het ongebaande pad op De meningen zijn verdeeld of de Kardong La 5602 meter of 5359 meter hoog is en dus wel of niet de hoogste voor gemotoriseerd verkeer begaanbare bergpas ter wereld. Vaststaat dat het de hoogste weg van India is en een rit naar of van de piek garant staat voor een fantastische ervaring. Huur een mountainbike of een goede motor in Leh en rijd naar Deskit, Hundar of zelfs Turtuk (regel voor de laatste van tevoren een vergunning), o.a. via Nomadic Ways, www.thenomadicway.in, of een van de vele bureautjes aan Fort Road. Schommel op de rug van een kameel door de zandduinen bij het dorpje Hundar in de Nubravallei, dat pas sinds 2010 voor buitenlanders open is gesteld. Geniet van het schitterende uitzicht op de woeste bergen met besneeuwde toppen en de verschillende vormen in de zachte witte zandduinen. Onderhandelingen over duur en prijs vinden ter plekke plaats. Krijg een natural high Als je medicijnen tegen hoogteziekte wilt aanschaffen maar het gebruikelijke diamox te heftig en te chemisch vindt, ga dan naar de natural clinic MentseKhang, op 100 meter van het benzinestation en het ziekenhuis aan het einde van Old Road in Leh. Hier worden medicijnen op basis van kruiden gemaakt en verkocht door lokale amchi (natuurgenezers).
DE GEBAANDE PADEN
SLAPEN
8
9
10
11
12
In en rondom Leh zijn voldoende aangename hotels te vinden, maar goedkoper en gezelliger zijn de guesthouses, waar je bij een familie logeert. Prijzen per tweepersoonskamer per nacht. LEH Hotel Abu Palace Prettig hotel op een rustige plaats bij het centrum, met een uitgebreid terras. Ruime kamers met tv en badkamer en warme douche, vanaf € 37, Old Road, www.abupalaceladakh.com Hotel Tso-Kar Mooi hotel met binnentuin, rustig maar toch centraal gelegen. Prachtig uitzicht op het oude paleis. Drie typen kamers, met badkamer en warme douche, vanaf € 23 (er is één eenpersoonskamer voor € 15 per nacht), Fort Road, www.lehladakhhotel.com Seven Seas Guesthouse Nieuw, goed, rustig en goedkoop, grote tuin maar iets verder van het centrum, vanaf € 5, Upper Tucha Road achter Hilltown Hotel. Soldom Guesthouse Vier kamers met gedeelde badkamer in het dorp Yangthang, op de route van de Sham-trekking. Gastvrouw Tsewang Dolma verzorgt een lekker ontbijt en diner, € 5 inclusief eten (plus € 0,85 p.p. voor lunch). Deskit Guesthouse & Camping Site Zeven verzorgde kamers en twee badkamers in Hemis Shukpachan, eveneens op de route van de Sham-trekking, € 6 inclusief diner en ontbijt. Galaxy Guesthouse and Restaurant Vriendelijk pension van gastheer Stanzin Dorjey in Hundar, vanaf € 25 inclusief ontbijt en diner (onderhandelen over de prijs is mogelijk, zelf ter plekke afspreken is beter dan boeken via een boekingskantoor). TURTUK Maha Guesthouse Pension in het idyllische moslimdorpje Turtuk, € 12 inclusief diner en ontbijt. Turtuk Eco Resort Deze goed uitgeruste camping heeft tenten met bedden, € 13 voor een eenpersoonstent, € 25 voor tweepersoonstent per nacht.
13
14
15
R
Ga op paleisbezoek Bezoek het negen verdiepingen hoge paleis van de koningen van Ladakh, dat op de berg boven Leh uittorent. Het pad begint rechts van het poloveld en dan naar links de berg op. Het uitzicht is onbetaalbaar, zeker bij zonsondergang. Ga voor het allerbeste Het Hemisklooster, 65 km van Leh aan de weg naar Manali, is het mooiste en rijkste van Ladakh. Hier leven 300 monniken. Ga zomeren In het oude zomerpaleis van de koningen van
16
095
Ladakh in Shey, de voormalige hoofdstad, zijn onder andere antieke rotstekeningen te bewonderen. Ga langs bij de broer van de Dalai Lama In het prachtige klooster van Likir, 55 km van Leh richting Kargil en te midden gersteveldjes, kun je kennis maken met de broer van de Dalai Lama. Hij is hier de hoofdlama.
KINDEREN MEE? Vanaf een jaar of twaalf kunnen kinderen mee, vooral als ze enige ervaring hebben met trekkings in de bergen.
REISREPORTER-FOTO
18
HOOGVLAKTE NIMALING
Deze vrouw was bezig met haar vee — rond de driehonderd stuks — te verzamelen voor de trip terug naar de boerderij, aan de andere kant van de rivier. Een prachtig schouwspel, riknikele.reisreporter.nl
Fransje Grisnich, fervent schrijfster, fotografe en Columbus Reisreporter van het Jaar 2010, ging als prijs op reportage naar Ladakh. Ze werd bovenal diep getroffen door de spiritualiteit van de Ladakhi. ‘Ik herinner me nog dat we terugkwamen van ons bezoek aan een nonnenklooster — onze camera en een sjaal als cadeau van het klooster om de nek — en een local ontmoetten. Hij glimlachte en zei, ‘Keep Ladakh in your heart, not in your camera.’ Ladakh heeft zeker een grote plaats in mijn hart gekregen. Ik ben echt gevallen voor dit prachtige stukje India. Maar om de herinnering voor lange tijd levend te houden ben ik toch ook heel erg blij met mijn foto’s. I keep Ladakh in my heart ánd in my camera! Columbus, bedankt.’
093
INDIA
CHINA detailkaart PAKISTAN NEPAL
INDIA
BESTE REISTIJD
Ladakh IndIa
LADAKH IndIa Ladakh
34° 10' NOORD, 77° 34' OOST
Juni tot en met september voor bezoekers die komen voor trekkings, want dan zijn de passen begaanbaar. De periode maart-mei en oktober lenen zich goed voor een bezoek aan Leh en de kloosters in de omgeving. j
f
m
a
m
j
j
a
s
o
n
d
Leh
-8
-6
0
6
10
14
17
17
13
7
1
-5
temperatuur ( C)
10
8
9
6
6
4
13
15
9
5
2
5
neerslag (mm per maand)
Yangthang
Leh
B B
0
eDevaarT naar oeDDHa'S
Fransje Grisnich, die de eretitel Reisreporter van het Jaar 2010 in de wacht sleepte, mocht als prijs samen met fotograaf Tom van der Leij op Columbusreportage naar India gaan. Met een missie! Trek tien dagen de woeste bergen in en ga op zoek naar de ziel van de mystieke regio Ladakh.
eRgeN Tekst & fotografie Fransje Grisnich en Tom van der Leij
Nubravallei
094
R 17
Visum nodig? Gaat u op zakenreis of met vakantie en heeft u daarvoor een visum nodig? dan snel en gemakkelijk via www.visumburo.nl of www.visumonline.nl Snel en veilig een visum aanvragen is vaak lastig en kost veel tijd. Ingewikkelde formulieren. Onduidelijke procedures. Bezoeken aan ambassades. Dat is vanaf nu verleden tijd. Via www.visumburo.nl of www.visumonline.nl regelt u snel en veilig het juiste visum. Het VisumBuro is al jarenlang specialist in het aanvragen van visa.
Wilt u meer weten over de unieke service van Het VisumBuro? Ga dan naar www.visumburo.nl Natuurlijk kunt u ook bellen via 0900 665 54 40 (€ 1.00 per gesprek)
www.visumburo.nl www.visumonline.nl
DE IDEALE
Bezoek het klooster van Thikse Het is een van de indrukwekkendste heiligdommen van Ladakh, prachtig gelegen tegen een helling met besneeuwde toppen op de achtergrond. Er leven circa honderd monniken, indi.reisreporter.nl
Reis langs de meest bijzondere plekken van het gebied, die door het Columbus-team zijn bezocht. Altijd zoveel mogelijk van de gebaande paden af.
GEBAANDE PADEN SLAPEN DOEN VERHARDE WEG
TRIP VAN DRIE WEKEN
RIVIER
PLANNING Reizen naar Ladakh Met onder andere KLM vlieg je rechtstreeks naar New Delhi, vanwaar je met Kingfisher, JetAirways of Air India naar Leh doorvliegt (dagelijkse vluchten tijdens de zomer, enkele reis circa € 90. Kijk ook op www. CheapTickets.nl. Abonnees krijgen € 25 korting per boeking (gebruik actiecode COLU). Onder meer Sawadee Reizen biedt vanuit Nederland groepsreizen aan, www.sawadee.nl Reizen binnen Ladakh Een taxi of bus is een optie, maar met een 4x4 jeep en je eigen chauffeur kom je écht overal. Bijvoorbeeld te regelen via Nomadic Ways, www.thenomadicway.in. Er is geen trein in Ladakh. BETALEN Aan de Main Bazaar in Leh zijn enkele betaalautomaten. ’s Ochtends vroeg of ’s avonds staan er geen lange rijen. Betaal het liefst met coupures van 100 rupees (€ 1,50) of kleiner. BELLEN EN INTERNET In Ladakh kunnen buitenlanders geen simkaart kopen voor hun gsm of laptop. Wifi is er niet. Wel zijn er zijn internetcafés en enkele belwinkels aan de Main Bazaar en Fort Road. In sommige internetcafés kun je ook internationaal bellen naar vaste nummers. Neem niet de Air Tel-winkels die je overal ziet — die werken niet goed. PAPIEREN Visum verplicht. Verkrijgbaar via de Indiase ambassade in Den Haag of via Columbus-partner Hèt Visumburo (abonnees krijgen 15% korting op de service fee, colmag.nl/abovoordeel) PRIKKEN DTP, buiktyfus en hepatitis A. SURFEN www.reachladakh.com
ROUTE
Turtuk
TRAIL Deskit
TEMPEL
COLUMBUS TRAIL
Geen zin om achter in de rij bij de ambassade aan te sluiten? Regel uw visum
✶
REISREPORTER-TIP
095
NATIONAAL VLIEGVELD
Ladakh Tya
g e b e rg
Hemis Shukpachan
te START/EINDE COLUMBUS TRAIL
Sunda Chungun
2
m
18
10km
14
(volledige Engelstalige website), www.ladakh-leh.com (nog meer praktische en achtergrondinfo), www.buddhist-temples.com (uitgebreid overzicht van boeddhistische tempels in Ladakh) LEZEN Vrouwen in Boeddha’s bergen van M. de Rooy vertelt over het leven van nonnen in Tibet en Ladakh, te koop via de Dutch Foundation for Ladakhi Nuns DFLN, www.ladakhnuns.com; Ladakh, Kashmir, Manal: the
2
essential guide uit de Milestone Himalayan Series is een handzame gids verkrijgbaar bij boekwinkels in Leh. OPPASSEN Ladakh ligt op grote hoogte — acclimatiseren bij aankomst is noodzakelijk. Neem op de eerste dag (als wordt aangevlogen op Leh) volledige rust en, als het nodig is, een paracetamol. Drink veel water, maar niet uit de kan op hotelkamers of in guesthouses — die is onvol-
6
doende gekookt. Tip: laat je waterfles vullen met op 120 graden gekookt water bij een refill-punt van Dzomsa. Voor slechts € 0,10 per liter bespaar je zo ook nog eens veel plastic afval. Let er op dat een speciale (gratis) vergunning nodig is voor een bezoek aan de Nubravallei of voor trekkings boven de 6000 meter. Fotografeer geen militaire objecten (vooral oppassen in de Nubravallei).
Breng na een dag wennen aan de hoogte in hoofdstad Leh (3500 meter) een bezoek aan de mooiste kloosters van Ladakh: Hemis, Thiksey, het nonnenklooster Nyerma en aan het zomerpaleis van Shey. Vervolgens kun je gaan trekken. Een goede introductie is de Sham basistrek in de Valley of the Fruits. Rijd naar Likir en bezoek het plaatselijke klooster waar de broer van de Dalai Lama de hoofdlama is. Neem de pas Probe La (3600 meter), passeer het dorpje Sumdo en klim naar de pas Charatse La (3750 meter). Het slaperige dorpje Yangthang is het eind van de eerste etappe van vier uur lopen. Vervolg de trekking naar het dorp Hemis Shukpachan en trotseer onderweg de Tsermangchan La (3850 meter). Breng een bezoek aan het nonnenkloostertje in Hemis Sukpachan en laat je verwennen met boterthee en koekjes. De laatste etappe van vier uur voert naar het dorpje Tingmosgang, dwars door een indrukwekkend berglandschap. Ga na je eerste trek terug naar Leh en rijd na een rustdagje met een goede jeep of personenauto over een van de hoogste gemotoriseerde wegen ter wereld naar de Nubravallei. Vertrek voor deze drie dagen durende tocht in westelijke richting naar de Kardong La (5602 meter) en ga dan door naar Deskit, met zijn klooster hoog op een berg. Woon in Hundar een boeddhistische gebedsdienst bij. Rijd verder naar Turtuk, een idyllisch moslimdorpje en een kleine groene oase in een onmetelijke bergwoestijn. Eindig de reis met een of meerdere dagen in Leh. Via New Delhi vlieg je terug naar Nederland.
095
