Dyslexiebeleidsplan Meerssen

Dyslexiebeleidsplan Meerssen

Schooljaar 2015-2016

1

Inhoud Inhoudsopgave

2

Inleiding

3

Begeleiding van de dyslectische leerling:  begeleiding buiten de reguliere lessen Meerssen  begeleiding binnen de reguliere lessen  wat iedere docent over dyslexie moet weten Specifieke maatregelen voor dyslectische leerlingen bovenbouw en onderbouw:  Proefwerken in een groter lettertype  Aangepaste beoordeling van de spelling in de onderbouw  Specifiek voor het vak Nederlands  Bespreken van toetsen  Inzage in toetsen  Specifiek voor de bètavakken Tekstverwerker

4 5 6 7

10

Tekst-naar-spraaksoftware

11

Het dyslexiepaspoort

12

Financiële kosten en vergoedingen:  Remedial teaching  Belastingaftrek voor hulpmiddelen dyslexie  Kosten dyslexieonderzoek Aangepast lesprogramma Frans of Duits leerjaar 3

14 14 15 16

Aangepast examen doen bij een handicap

17

De Septembermededeling

18

Verzwaarde examenregeling

19

Gesproken schoolboeken

20

Handreiking voor dyslectische leerlingen en hun ouders

22

Belangrijke links:  Compenserende software en hardware  Regelingen en voorzieningen bij dyslexie  Aanpassingen bij het centraal examen  Dedicon  Balans Magazine

24 24 24 24 25

8 8 8 9 9 9

2

Inleiding “Dyslexie” betekent letterlijk “ niet goed kunnen lezen”. Het komt bij ongeveer drie procent van de leerlingen voor. 11% van alle leerlingen op het Stella Maris College Meerssen / Valkenburg is dyslectisch. Een omvangrijke doelgroep, die bijzondere aandacht nodig heeft, want dyslexie is een complex probleem. Dyslectische leerlingen zijn niet dom of lui, hun falen is geen onwil. Deze leerlingen doen vaak extra hun best, besteden vele uren aan huiswerk en scoren dan toch nog een onvoldoende. Veel leerlingen verliezen hun zelfvertrouwen, worden gespannen en faalangstig of geven het op. Dyslexie is een handicap die niet te verhelpen is. Ook niet met extra hulp en aandacht. Wel kunnen we de gevolgen van dyslexie beperken door de begeleiding in school te intensiveren. Hulp en ondersteuning zijn gedurende de hele schooltijd noodzakelijk, want een leerling met een handicap heeft recht het onderwijs te doorlopen op een manier die aangepast is aan zijn of haar mogelijkheden.

M. Schoemaker en M. Weusten Zorgcoördinatoren Stella Maris College Meerssen

3

Begeleiding van de dyslectische leerling De begeleiding binnen de school is gericht op een tweetal punten: 1. het bevorderen van de zelfstandigheid van de leerling en het leren omgaan met de handicap; 2. het voorkomen van negatieve gevolgen van dyslexie en het leveren van schoolprestaties.

Remediëren in Meerssen  

aanleren van spellingstrategieën: woordbeeldstrategie, regels en inprentstrategieën: klank – letterkoppelingen taak -/ werkhouding.

Compenseren  



spelling soepel beoordelen materiële compensatie: dyslectische leerlingen mogen gebruik maken van een laptop, tekst – spraaksoftware, kopieën klasgenootjes en dergelijke. Wanneer een leerling gebruik wil maken van een ICThulpmiddel, eist de school een onderbouwde verklaring van een deskundige. spellingkaart Nederlands

Dispenseren     

extra tijd vergroot lettertype ingesproken examens ingesproken schoolboeken examens digitaal voor toepassing voor spraaksoftware.

Corrigeren   

leergedrag structureren inzicht geven in spellingstructuren grammaticaregels visualiseren

4

Begeleiding buiten de reguliere lessen klas 1 Groep Groep 1 dyslectisch leerlingen uit de H/TL en Havo klas

Groep 2 dyslectische leerlingen uit de Havo/Atheneum-, Atheneum- en Gymnasium klas

Welke begeleiding

Wanneer

Duur van de begeleiding Remedial teaching Vanaf 8 september De eerste 4 à 5 moderne vreemde 2015 lessen zijn gericht talen op het “leren leren”. Dinsdagmiddag (methode “leren is Periode 1 = 8e lesuur een makkie”) Periode 2 = 7e lesuur Na de Vanaf 8 september herfstvakantie wordt 2015 een vervolgtraject aangeboden voor Dinsdagmiddag Periode 1 = 7e lesuur de talen Frans en Periode 2 = 8e lesuur Engels. Voor sommige leerlingen loopt de begeleiding door tot het einde van het schooljaar.

 Belangrijk om te weten:  In klas 1 vindt de begeleiding plaats in groepjes van maximaal 10 leerlingen. Dat betekent dat de rt. niet altijd aansluit bij de individuele begeleidingsvraag van de leerling.  De eerste 4 à 5 lessen zijn gericht op het “leren leren”.  Na elke periode wordt de begeleiding geëvalueerd en wanneer nodig gecontinueerd of afgesloten. Klas 2 t/m 6 Voor wie Dyslectische leerlingen vanaf klas 2 voor wie specifieke remediëring noodzakelijk is.

Welke begeleiding Moderne vreemde talen Nederlands

Wanneer De rt. vindt plaats op dinsdagmiddag en donderdagochtend. Dat kan betekenen dat de leerling een reguliere les mist.

Duur van de begeleiding Maximaal 12 lessen

5

 Belangrijk om te weten  Individuele begeleiding is vooral noodzakelijk bij die leerlingen waarbij de problematiek zeer hardnekkig is. Vooraf wordt altijd nagegaan wat er precies nodig is om de leerling op school zo goed mogelijk te begeleiden.  Is de vakspecifieke begeleiding adequaat uitgevoerd of is daar nog meer winst te behalen?  Maakt de leerling voldoende gebruik van compenserende middelen?  Zet de leerling de hem verleende faciliteiten voldoende in?  Is de leerling zich bewust van zijn eigen problematiek en mogelijke ‘oplossingen’ daarvoor?  Kosten Klas 1 Klas 2 t/m 6

€30 -, per periode €90 -, voor het hele schooljaar Individuele begeleiding is € 5,00 per les Maximaal 12 lessen = € 60 -,

Begeleiding binnen de reguliere lessen Dyslectische leerlingen hebben in de les speciale aandacht nodig. Het is dan ook belangrijk dat een docent rekening houdt met de specifieke behoeften van deze leerlingen. Nu is het begrijpelijk dat een docent niet zijn hele manier van lesgeven kan afstemmen op enkele dyslectische leerlingen. Daarom staan hieronder didactische en pedagogische richtlijnen vermeld die niet alleen effectief zijn voor leerlingen met dyslexie, maar evenzeer van belang kunnen zijn voor alle leerlingen.          

Praat duidelijk en schrijf duidelijk op het bord. Geef, wanneer de leerling hierom vraagt, goede kopieën van aantekeningen en oefeningen, zodat hij zijn eigen werk kan corrigeren. Accepteer eenvoudig taalgebruik; deze leerlingen hebben soms moeite met het onder woorden brengen van wat ze precies bedoelen. Controleer het gemaakte huiswerk, vooral bij de moderne vreemde talen. Laat de dyslectische leerling samenwerken met een leerling die bijvoorbeeld taalvaardiger is. Geef nooit zomaar een leesbeurt; bespreek dit altijd van tevoren zodat de leerling zich kan voorbereiden. Bied lesmateriaal en proefwerken duidelijk, overzichtelijk en in getypte vorm aan. Geef de leerling ruim de tijd om een boek te lezen. Dyslectische leerlingen kunnen moeite hebben met het overschrijven van aantekeningen van het bord of het maken van goede dictaten. Geef de leerling recht op nabespreking van schriftelijke overhoringen, zodat hij kan aantonen dat hij de leerstof beheerst.

6

Wat iedere docent over dyslexie moet weten:         

Fundamenteel is de acceptatie van het probleem; het is niet tijdelijk, maar blijvend. Leerlingen met hardnekkige lees- en schrijfproblemen worden nooit leerlingen zonder lees- en schrijfproblemen, ongeacht de maatregelen die genomen worden. Deze leerlingen zijn niet ongeconcentreerd of niet gemotiveerd, maar kunnen soms in de loop van de jaren gedemotiveerd geraakt zijn. Deze leerlingen hebben vaak meer tijd nodig om informatie te verwerken, maar zijn niet dom. Deze leerlingen leren moeilijk informatie zonder samenhang uit hun hoofd. Er bestaat niet één type dyslectische leerling. Dyslexie is geen modeverschijnsel. Dyslectische leerlingen reageren vaak langzamer dan leeftijdsgenootjes op klassikaal gestelde vragen. Dyslectische leerlingen maken ook wel eens hun huiswerk niet en doorlopen net als alle leerlingen de puberteit!

7

Specifieke maatregelen voor dyslectische leerlingen bovenbouw en onderbouw Faciliteiten worden toegekend na overleg met de leerling, zijn ouders, mentor / teamleider en zorgcoördinator. De faciliteiten worden door de zorgcoördinator vastgelegd in het dyslexiepaspoort van de leerling. Docenten moeten deze faciliteiten toestaan. Dit betekent dat elke sectie goed geïnformeerd is over dyslexie. Dyslectische leerlingen kunnen recht hebben op de onderstaande maatregelen:

1. Proefwerken in een groter lettertype. Binnen school worden toetsen automatisch vergroot aangeboden: Lettertype:

Arial

Lettergrootte:

12 pt.

2. Aangepaste beoordeling van de spelling in de onderbouw Aangepaste beoordeling vraagt om een eenduidige visie van een sectie en goede afspraken. Wanneer cijfers worden gegeven, kan worden gekozen uit de volgende mogelijkheden: 

spelling wordt minder zwaar beoordeeld dan ander fouten;



trek niet meer dan een maximaal aantal punten af voor spelling.

Wanneer de bovenstaande aanpassing voor een dyslectische leerling ontoereikend is, kan deze worden aangevuld met een of meer van de volgende voorstellen: 

herhalingen van spelfouten worden niet meegerekend;



fonetisch gespelde woorden worden niet fout gerekend;



alleen specifieke fouten worden meegerekend;



alleen de spelling van bepaalde onderdelen van het proefwerk wordt meegeteld.

3. Specifiek voor het vak Nederlands Voor het vak Nederlands gelden vanaf leerjaar 4 de vakspecifieke regels die ook gelden bij het centraal examen.

8

4. Bespreken van toetsen Wanneer toetsen, werkstukken of schoolonderzoeken zijn nagekeken, bespreekt de docent deze na teruggave of laat hij/zij leerlingen dit samen doen, zodat zij van hun fouten kunnen leren. Soms is het noodzakelijk om individueel met een dyslectische leerling het proefwerk te bespreken. 5. Inzage in toetsen Een aantal dyslectische leerlingen heeft op school of thuis remedial teaching. Voor de remedial teachers is het zeer zinvol wanneer zij feedback krijgen over de resultaten en zien waaraan gewerkt moet worden. De docent of zorgcoördinator kan proefwerken opsturen. Deze toetsen wordt altijd weer binnen een week teruggeven aan de docent (natuurlijk met inhoud). Wanneer een docent hier bezwaar tegen heeft, bestaat er de mogelijkheid om op school toetsen in te zien. 6. Specifiek voor de bètavakken Dyslectische leerlingen kunnen door hun automatiseringsproblemen en het trage tempo ook moeite hebben met het automatiseren van de basisvaardigheden rekenen / wiskunde / natuurkunde en scheikunde. Dit is uiteraard niet bij alle dyslectische leerlingen het geval. Sommigen blinken zelfs uit in de bètavakken. In het dyslexierapport kan aangegeven staan dat de leerling recht heeft op: 

het gebruik van een (grafische)rekenmachine

9

Tekstverwerker De tekstverwerker Het gebruik van een tekstverwerker met spelling- en grammaticacontrole is een goede optie voor dyslectische leerlingen die veel moeite blijven houden met spellen of die een moeilijk leesbaar handschrift hebben. Alvorens een leerling overgaat op het gebruik van een laptop, wordt het probleem van de leerling goed in kaart gebracht. Leidraad daarbij is de vraag: vormt deze technologie een effectieve - meer winst dan verlies - oplossing voor de problemen van de leerling? 

Het gebruik van een tekstverwerker wordt alleen toegestaan wanneer het ook in een deskundigenverklaring staat aangegeven.



Ouders zijn verantwoordelijk voor de aanschaf van een laptop.



Spelling- en grammaticacontrole mag niet gebruikt worden wanneer spelling het hoofdonderdeel van de toets is.



Laptop van de leerling blijft op school en er staat geen opgeslagen informatie op.



De leerling werkt met twee USB-sticks: één voor de proefwerken en één voor de aantekeningen / verslagen.



Docent plaatst de leerling zo tijdens de toets dat hij / zij zicht heeft op het scherm.



Na afloop van het proefwerk meldt de leerling zich bij één van de teamleiders, receptioniste of balie OLC om de toets uit te printen. Het proefwerk wordt van de stick verwijderd.



De leerling ondertekent een contract. Daarin staat dat hij/zij de laptop bij toetsen mag gebruiken, mits hij geen gebruik maakt van opgeslagen informatie.



Misbruik wordt altijd gezien als fraude.

10

Tekst-naar-spraaksoftware Tekst-naar-spraaksoftware Tekst-naar-spraaksoftware omvat programma’s die digitale tekst kunnen voorlezen. De leerling leest de tekst mee op het scherm en kan zich al luisterend direct op de inhoud richten. Deze software voorkomt vaak dat vragen en opdrachten fout worden gelezen. 

Het gebruik van tekst-naar-spraaksoftware wordt alleen toegestaan wanneer het ook in een deskundigenverklaring staat aangegeven.



Ouders zijn verantwoordelijk voor de aanschaf van een laptop en een aantal USB-sticks.



Vanaf 2015-2016 gaat het Stella Mars College werken met het voorleesprogramma L2S. Een leerling voor wie het gebruik van een voorleesprogramma noodzakelijk is, kan na een proefperiode van 30 dagen, in aanmerking komen voor een schoollicentie van L2S.



Schoollicentie is niet voor thuisgebruik.



Het gebruik van Kurzweil, Sprint of Claroread blijft ook nog mogelijk binnen school. Ouders schaffen deze software zelf aan. School levert geen KESbestanden aan. Het programma moet Word en Pdf-bestanden kunnen lezen.



Proefwerken en schriftelijke overhoringen worden digitaal aangeleverd door de docent wanneer de leerling daarom vraagt.



Docent of leerling zet het proefwerk op de laptop zodat de leerling met het voorleesprogramma kan werken.



Er zullen leerlingen zijn die gebruik maken van een dubbelscherm: luisteren naar gesproken tekst en het maken van het proefwerk.



Leerling maakt altijd gebruik van oordopjes.



Docent plaatst de leerling tijdens de toets zo dat hij / zij zicht heeft op het scherm.



Als de leerling klaar is zet hij/zij het proefwerk terug op de stick van de docent of hij/zij zet het proefwerk op zijn eigen stick en gaat deze rechtstreeks uitprinten bij één van de teamleiders.

11

Het dyslexiepaspoort Eenmaal gemaakte schoolafspraken dienen door leerlingen en docenten uitgevoerd te worden. Het betekent dat docenten deze schoolafspraken bij de hand hebben en weten over welke leerlingen het gaat. Het dyslexiepaspoort is hierbij een belangrijk hulpmiddel omdat:  de docent het dan niet hoeft te onthouden;  de leerling medeverantwoordelijk is voor het krijgen van de afgesproken faciliteiten  de docent op het paspoort kan zien wat de afgesproken faciliteiten voor deze leerling zijn. Opmerking: het dyslexiepaspoort is alleen voor leerlingen met een officiële dyslexieverklaring

Dyslexiepaspoort van Compenserende faciliteiten:  Extra tijd of vermindering vragen (bij 50 minuten staat een verlening van 15 minuten en bij 100 minuten staat een verlening van 30 minuten)  Vergroten teksten en toetsen (verantwoordelijkheid van leerling)  Aangepaste beoordeling spelling Nederlands (conform regels sectie Nederlands)  Aangepaste beoordeling van moderne vreemde talen (conform regels sectie moderne vreemde talen)  Kopieën van aantekeningen (kopiëren van een medeleerling)  Gesproken schoolboeken  Spellingkaart Nederlands

Dispensaties:  Vrijstelling voorlezen ( zonder voorbereiding)  Vrijstelling schriftelijke overhoringen op het bord

Gebruik ondersteunende technologie: (alleen met toestemming van zorgcoördinator)  Tekstverwerker / tablet  L2S spraaksoftware

12

Verantwoordelijkheid leerling Tijdens de les:    

Vraag of je een leesbeurt mag voorbereiden Zorg voor goede aantekeningen; kopieer ze anders Schrijf het huiswerk goed op Vraag indien nodig om hulp

Huiswerk      

Plan je werk Werk ieder dag; werk vooruit Werk niet overdreven lang Vraag om software die bij de methode hoort Lees een tekst opnieuw als je niet weet wat er staat Maak aantekeningen of schema's tijdens het huiswerk

Bij toetsing    

Lees goed Controleer je werk; niets vergeten Vraag zo nodig extra tijd Vraag om alternatieve toetsmogelijkheden

Algemeen Probeer met de vakken en opdrachten die je goed kunt de cijfers op te halen

September 2015

Leerlingen zijn er zelf verantwoordelijk voor dat docenten tijdig weten dat ze rekening moeten houden met bovenstaande faciliteiten.

13

Financiële kosten en vergoedingen Remedial teaching

Klas 1 Klas 2 t/m 6

€30-, per periode €90-, voor het hele schooljaar Individuele begeleiding is € 5,00 per les Maximaal 12 lessen = € 60 -,



Ouders gaan akkoord met de kosten voor de RT bij de definitieve inschrijving middels een handtekening



Dyslectische leerlingen zijn niet verplicht om deel te nemen aan de remedial teaching. De rt. wordt na schooltijd aangeboden.

Belastingaftrek voor hulpmiddelen dyslexie Niet meer aftrekbaar Per 1 januari 2014 is de fiscale aftrekpost voor 'specifieke zorgkosten' vervallen. Men moet nu een verzoek indienen bij de gemeente voor het terugkrijgen van specifieke zorgkosten. De ervaringen van ouders met de mogelijkheid om de kosten van hulpmiddelen bij dyslexie van de belasting af te trekken zijn heel verschillend. Bij de ene ouder wordt het door een inspecteur geaccepteerd als kosten voor een chronische ziekte en een andere ouder krijgt een afwijzing omdat dyslexie niet onder de chronische ziekten zou vallen. Er is dus sprake van rechtsongelijkheid en onduidelijkheid. Welke hulpmiddelen? Volgens de belasting moet het hulpmiddel om voor aftrek in aanmerking te komen nodig zijn, om de persoon in staat te stellen tot het verrichten van normale lichaamsfuncties. In het uitvoeringsbesluit is hierbij ook nog de eis neergelegd dat het middel van zodanige aard is dat het hoofdzakelijk door zieke of invalide personen wordt gebruikt (voor meer dan 70%). Een laptop valt dus niet onder deze hulpmiddelen, omdat deze ook door mensen zonder functiebeperking worden gebruikt. Hulpmiddelen als een daisyspeler, readingpen en softwareprogramma's als Kurzweil, Sprint en Tutor zijn speciaal voor mensen met een functiebeperking ontwikkeld. De noodzaak van het gebruik kan aangetoond worden, als in de aanvullende omschrijving bij de dyslexieverklaring de noodzaak van het gebruik van het hulpmiddel wordt genoemd.

14

Voorwaarden De belastingdienst geeft drie voorwaarden waar iemand aan moet voldoen om voor deze vaste aftrek in aanmerking te komen:  op 31 december 2004 jonger zijn dan 65 jaar  geen recht hebben op vaste aftrek voor arbeidsongeschiktheid  daadwerkelijk jaarlijks meer dan € 307,00 aan specifieke uitgaven hebben Wanneer u aan bovenstaande voorwaarden kan voldoen is het dus zeker de moeite waard om de kosten op te geven bij uw belastingopgave. Vanwege chronische ziekte mag u per gezinslid waarvoor u tenminste € 307,00 aan daadwerkelijke specifieke uitgaven heeft gemaakt, een bedrag van € 776,00 opgeven bij de belastingopgave, ongeacht het werkelijk uitgegeven bedrag. Let op: Bij elektronische aangifte verschijnt de pagina 'vaste aftrek voor chronische ziekte' pas als u bij specifieke uitgaven meer dan € 307,00 aan aftrekbare kosten hebt ingevuld. Afhankelijk van de belastingschijf waarin uw inkomen valt is het belastingvoordeel € 240,00 tot € 400,00, ongeacht het werkelijke bedrag dat is uitgegeven. Kosten dyslexieonderzoek Dyslexie zorg na 1-1-2015 De diagnostiek en behandeling van Ernstige Enkelvoudige Dyslexie zal als aparte regeling per 1-5-2015 overgeheveld worden naar de gemeenten. Samen met de jeugd GGZ komt ook de vergoedingsregeling dyslexie onder de verantwoordelijkheid van de gemeenten. Er zijn tot op heden nog veel onbeantwoorde vragen. Waarschijnlijk zullen de volgende regels gaan gelden: 1. gemeenten hebben zorgplicht dus ook wat betreft de Ernstige Enkelvoudige Dyslexie 2. gemeenten krijgen beleidsvrijheid (o.a. over prijs en het aantal te behandelen kinderen) 3. de gemeenten gaan afzonderlijk de diagnostiek en behandeling vorm geven Aan de samenwerkingsverbanden zal worden gevraagd om de uitvoering van de vergoedingsregeling te coördineren.

15

Aangepast lesprogramma Frans of Duits in leerjaar 3 In de eerste drie leerjaren van havo en vwo zijn zowel Frans als Duits verplicht. Er kan geen ontheffing worden verleend aan dyslectische leerlingen. Wel mag de school in de eerste drie leerjaren zelf invulling geven aan het onderwijs in de tweede moderne vreemde taal, omdat er, met uitzondering van Engels, geen kerndoelen zijn voor de moderne vreemde talen. In uitzonderlijke gevallen kunnen dyslectische leerlingen in leerjaar 3 in aanmerking komen voor een aangepast lesprogramma Frans of Duits. Een aangepast lesprogramma kunnen ouders schriftelijk aanvragen bij de teamleider. Dit kan aan het einde van leerjaar 2 of in de eerste periode van leerjaar 3.

Overeenkomst aangepaste lesprogramma Frans of Duits Havo-Vwo Leerjaar 3

Naam leerling: Adres: Klas: Schooljaar: 2011-2012 Aanvrager: Leeshandicap: Dyslexie Aangepast lesprogramma Frans of Duits

Doorstroommogelijkheden bovenbouw HAVO Per 1 augustus 2007 is een tweede moderne vreemde taal in de bovenbouw van het havo in drie van de vier profielen niet verplicht (NT, NG en EM). Havoleerlingen met een aangepast lesprogramma Frans kunnen in de bovenbouw niet meer het profiel cultuur en maatschappij kiezen. VWO Leerlingen in de bovenbouw van het atheneum moeten naast Engels een tweede moderne vreemde taal volgen. Leerlingen met dyslexie kunnen hiervan ontheffing krijgen. De leerling moet in plaats van de taal een vervangend vak kiezen met een normatieve studielast van ten minste 440 uren. De keuze is afhankelijk van het aanbod van het Stella Maris College. Voor leerlingen op het gymnasium is geen ontheffingsmogelijkheid geregeld, omdat daar de klassieke taal in plaats van de tweede moderne vreemde taal komt.

16

Aangepast examen doen bij een handicap Voor eindexamenleerlingen met een handicap is het mogelijk om op aangepaste wijze examen te doen. Het gaat hierbij om leerlingen die wel de algemene begaafdheid hebben om het examen met goed gevolg af te leggen, maar door een beperking of stoornis hinder ondervinden bij het afleggen van het examen onder normale condities. Deze regeling kan van toepassing zijn op leerlingen met bijvoorbeeld ADHD, ADD, autisme, NLD, spraak- en taalproblemen, dyslexie en dyscalculie. Bij aanpassingen wordt alleen de vorm waarop het examen wordt afgenomen veranderd en niet de inhoud. Alle leerlingen maken hetzelfde examen en het wordt voor iedereen op dezelfde wijze nagekeken. Artikel 55 Eindexamenbesluit De mogelijkheid om aangepast examen te doen voor leerlingen met een beperking, is vastgelegd in Artikel 55 Eindexamenbesluit. Op grond van artikel 55 mag de directeur van de school bepalen óf een leerling aangepast examen mag doen en op welke wijze. Aanpassingen gelden zowel voor de schoolexamens als het centraal examen en moeten door de school gemeld worden aan de Onderwijsinspectie. De directeur moet de benodigde aanpassingen vóór 1 november van het jaar ervoor aanvragen. Bij een niet-zichtbare handicap moet een verklaring worden overlegd van een ter zake deskundige psycholoog, orthopedagoog of arts, waarin de diagnose wordt gesteld. Op grond van deze deskundigenverklaring heeft de leerling recht op verlenging van de examentijd met 30 minuten. Andere benodigde aanpassingen en hulpmiddelen moeten in de deskundigenverklaring staan vermeld, of aantoonbaar aansluiten bij het begeleidingsadvies in de verklaring. Ook moet de leerling hiermee op school al geruime tijd hebben gewerkt. De tekst van artikel 55 is te vinden op www.examenblad.nl. Om bij het centraal schriftelijk examen gebruik te mogen maken van hulpmiddelen moet de leerling in de dagelijkse situatie gebruikmaken van hulpmiddelen die ook in de deskundigenverklaring van de leerling worden genoemd. Dat betekent dat men in het begin van het schooljaar voorafgaande aan het examenjaar op het laatst kan beginnen met het toestaan van het gebruik van hulpmiddelen. Bij voorkeur start de leerling zo vroeg mogelijk in de schoolloopbaan met het gebruik hiervan.

17

Niet verplicht De directeur van de school is overigens niet verplicht om aanpassingen toe te staan. Een goed contact met de school is dus van essentieel belang. Het is ook niet handig om de beperking zo lang mogelijk voor de school te verzwijgen. Als er namelijk andere aanpassingen en hulpmiddelen nodig blijken te zijn, moet de leerling daar op school al enige tijd mee gewerkt hebben.

De Septembermededeling In de Septembermededeling is informatie te vinden over de toegestane hulpmiddelen voor leerlingen met dyslexie. Net als vorige jaren wordt ten behoeve van kandidaten met een leesbeperking bij de schriftelijke examens het volgende geleverd: a. Voor kandidaten die op grond van het deskundigenrapport recht hebben op auditieve ondersteuning, is op bestelling een Daisy-cd met ingesproken tekst beschikbaar, of een PDF (tekstbestand) voor audio-middels- spraaksynthese (kunstmatige stem). De Daisy is alleen beschikbaar voor het eerste tijdvak. Als een kandidaat recht heeft op auditieve ondersteuning, geldt dat voor eerste én tweede tijdvak en moet de school in het tweede tijdvak zelf een voorziening treffen. Overigens geldt het recht op audio dan ook voor het schoolexamen; ook daar moet de school dan een met de ingesproken tekst gelijkwaardige voorziening hebben getroffen. b. Sinds het centraal examen 2007 worden de examens geleverd in een grotere letter (punt 11) en voor havo en vwo in een ander lettertype dan voorheen. Waar voorheen dyslectische kandidaten grootschrift nodig hadden, is dat door de grotere letter en het andere lettertype voor een deel van de kandidaten niet meer nodig. Vanaf 2013 wordt het lettertype vergroot naar 12pt.. Als les- en toets materiaal voorafgaand aan het centraal examen in punt 12 was, is er geen reden om tot vergroting over te gaan. Als de dyslectische kandidaat zijn examen maakt aan de computer, kan hem ook in plaats van een papieren vergroting de digitale PDF worden aangeboden. Daarbij kan hij steeds op maat en naar wens vergroten. c. Bij vergroting kan het zijn dat de maatvoering van een tekening niet meer klopt. Ook zijn soms essentiële grijsnuances in de vergrote kopie niet zichtbaar. De algemene regel is dan ook: de kandidaat met een leesbeperking gebruikt het vergrote werk voor het lezen, en gebruikt voor afbeeldingen en tekeningen een origineel examen. Incidenteel blijkt ook info uit tabellen e.d. weg te vallen. Dat laatste kan worden voorkomen door de pdf niet rechtstreeks vergroot af te drukken maar eerst 1 op 1, en daarna op de kopieermachine te vergroten. d. Bij beperkingen mag de school aanpassingen treffen in de vorm waarin het examen wordt aangeboden. Een voorbeeld daarvan is audio of grootschrift. De exameneisen zelf echter gelden onverkort. Dat geldt ook voor de spellingseisen bij Nederlands, en bij Engels GL/TL. De school mag de kandidaat echter wel hulpmiddelen aanreiken. Een vaak functioneel hulpmiddel is de computer als schrijfgerei. De spellingscontrole 18

(Nederlands of Engels) mag door de kandidaat worden gebruikt. Als de kandidaat een zeer ernstige leesbeperking heeft die het toetsenbord van de computer onbruikbaar maakt, kan de school contact opnemen met de inspectie.

Verzwaarde examenregeling De volgende drie nieuwe exameneisen zorgen voor de verzwaring van het eindexamen:  Vanaf 2011-2012 geldt voor alle leerlingen dat het gemiddelde cijfer over alle vakken van het CE voldoende moet zijn (ten minste een 5,5)  Vanaf 2011-2012 geldt voor vmbo-leerlingen in de basisberoepsgerichte leerweg dat het schoolexamen van het schooljaar 2011-2012 net zo zwaar meetelt als het CE. De regel dat het eindcijfer van het SE twee keer meetelt is daarmee komen te vervallen.  Vanaf schooljaar 2012-2013 geldt voor leerlingen in havo en vwo dat je maximaal één 5 als eindcijfer voor de kernvakken Nederlands, Engels en Wiskunde mag hebben. Het gaat hier om de eindcijfers, dus het gemiddelde van het schoolexamen (SE) en het centraal eindexamen (CE). Deze nieuwe regelingen kunnen nadelige gevolgen hebben voor leerlingen met dyslexie, omdat het CE steeds zwaarder meetelt en daarin leesvaardigheid een prominentere rol speelt dan in het SE. Bij de kernvakkenregeling kunnen zij nadeel ondervinden van het feit dat daarin geen compensatie mogelijk is. De correctievoorschriften houden geen rekening met leerlingen met dyslexie. Eventuele aanpassingen gelden alleen voor de vorm waarop het examen wordt afgenomen (extra tijd, groot formaat), maar er wordt niets veranderd aan de inhoud of aan de beoordelingseisen. Alle leerlingen maken hetzelfde examen en er wordt voor iedereen op dezelfde wijze nagekeken.

Gesproken schoolboeken Met ingang van het schooljaar 2009-2010 zijn scholen in het voortgezet onderwijs verplicht om schoolboeken gratis beschikbaar te stellen. Dit geldt ook voor angepaste (gesproken) schoolboeken voor leerlingen met dyslexie. Scholen in het primair en (voortgezet) speciaal onderwijs waren hiertoe al verplicht. Leerlingen met dyslexie die gebruik maken van gesproken boeken, hebben ook gewoon de papieren versie van deze schoolboeken nodig. Zo krijgen ze inzicht in de opbouw en structuur van het boek en hebben ze de beschikking over eventuele foto's, tabellen, grafieken en andere afbeeldingen. Daarnaast kunnen ze meelezen tijdens het luisteren. Gesproken schoolboeken worden geproduceerd door Dedicon, met subsidie van het ministerie van OCW.

19

Afspraken schooljaar 2015-2016  Leerlingen of ouders bestellen zelf de door hen gewenste gesproken leerboeken bij Dedicon (www.dedicon.nl).  Voor registratie is een verklaring leeshandicap noodzakelijk.  Dedicon brengt een bijdrage van € 4,50 per boek, per leesvorm, per leerling, per schooljaar in rekening.  De kosten kunnen op school gedeclareerd worden. Leerlingen of ouders dienen een kopie in van de factuur bij de zorgcoördinator.  School vergoed alleen de gesproken boeken.  Bestellingen worden aangegaan voor een periode die betrekking heeft op een schooljaar/studiejaar.  Leerlingen of ouders zijn verantwoordelijk voor het terugsturen van alle ingesproken boeken aan het einde van het schooljaar.  Bij beschadiging of verlies komen de volledige kosten voor rekening van de ouders.  AMIS is een gratis programma voor Windows computers waarmee u DAISY-bestanden kunt afspelen. www.daisy.org/amis/download/translations

Bestelprocedure  Gesproken schoolboeken kunnen ouders zelf, met toestemming van de zorgcoördinatoren, bestellen bij Dedicon (www.dedicon.nl)  Om aangepaste leermiddelen te bestellen bij Dedicon moet u eerst een account aanmaken. Dit kunt u doen door op Registreren te klikken. Zodra uw registratie is voltooid kunt u uw bestelling plaatsen.  Hieronder beschrijven we stapsgewijs hoe u een bestelling plaatst.  Log in met uw gebruikersnaam en wachtwoord.  Zoek het boek dat u wilt bestellen. U kunt het beste zoeken op ISBN.  U kunt het aantal zoekresultaten beperken door zoekfilters te selecteren.  Klik op de titel die u wilt bestellen.  Selecteer de gewenste leesvorm en bekijk de details. 20

 Voeg het product toe aan de winkelwagen.  Selecteer de aflevervorm waarin u dit product wilt ontvangen. Bijvoorbeeld download of CD.  Selecteer de naam van uw kind. U kunt nu verder winkelen of overgaan tot bestelling en betaling.  Om over te gaan tot de betaling gaat u naar de winkelwagen. Daar ziet U een overzicht van de producten die u gaat bestellen.  Klik op Bestelling afronden.  Selecteer uw bezorgadres.  Voeg het Stella Maris College als extra factuuradres toe. Stella Maris College Meerssen Parallelweg 56 6231 CJ Meerssen Nederland

 Selecteer een betaalmethode  Controleer uw bestelling en gegevens  Reken af.  Uw bestelling is voltooid.

Handreiking voor dyslectische leerlingen en hun ouders Overzicht vrijstelling en faciliteiten voor leerlingen met dyslexie uit: Dyslexie, een praktische gids voor scholen voor voortgezet onderwijs, Heleen Schoots-Wilke, bijlage 8 - blz. 53 t/m 55. Zelfstandigheid 1. Werk zelf aan je dyslexie  Met dyslexie heb je meer tijd voor je huiswerk nodig dan je klasgenoten.  Richt je zoveel mogelijk op het leggen van verbanden, concentreer je niet op de feitjes, maar probeer de grote lijn van de tekst te begrijpen.  Dyslexie is geen excuus om minder te doen, zoek wat voor jou de beste manier van leren is.  Vraag als het nodig is om hulp.

21

Effectief studeren 2. Neem voor het studeren de tijd  Probeer uit hoe je het beste kunt leren.  Plan meer tijd voor je huiswerk, want je hebt meer tijd nodig.  Maak nooit twee of meer taalvakken achter elkaar.  Begin je huiswerk altijd met het moeilijkste vak (meestal zijn dit talen). 3. Studeer en werk op een zo rustig mogelijke plek  Ga in de klas vooraan zitten.  Leer thuis niet met muziek, tv, mobieltje en msm  Studeer in de stilste kamer.  Doe desnoods oordoppen in. 4. Neem lessen op verschillende manieren op  Lees, spreek uit, schrijf op en stel je iets voor, bijvoorbeeld bij het leren van nieuwe woorden.  Lees, spreek uit en luister naar jezelf  Schrijf het woord op en fantaseer over de betekenis. 5. Vat lessen samen en leer je eigen samenvatting In teksten staan veel onnodige woorden.  Maak een schema of samenvatting met kernwoorden.  Met die eigen samenvatting ken je de les al bijna.  Vertel daarna bij elk geschreven kernwoord wat je weet.  Van de samenvatting van een ander leer je weinig.

Niet-talige vakken 6. Raak niet in paniek als je iets niet snel begrijpt; je bent goed in vakken met weinig taal, maar een instructie met veel informatie gaat soms te snel.  Geen paniek: kijk er nog eens naar, lees opnieuw.  Vraag om herhaling. Laat het bezinken.  Na een paar dagen begrijp je het vanzelf. 7. Oefen extra Sommige dingen, zoals sommen, worden door oefening geleerd. Dyslectici krijgen wat langzamer dan anderen de nodige routine.  Maak bijvoorbeeld wat meer oefensommen dan de anderen.  Later kun je de sommen beter gebruiken dan veel anderen. 8. Probeer vooruit te werken  Vraag om een lijst met te verwachten moeilijke woorden.  Leer proefwerken en toetsen zo lang mogelijk van tevoren.  Herhaal ze nog een keer tussendoor.  Vraag om het huiswerk ruim van tevoren op te geven.

22

Lezen 9. Lees zo veel mogelijk  Lees iedere dag voor jezelf serieus een half uur hardop.  Mensen lezen steeds gemakkelijker als zij ouder worden. Dat geldt ook voor jou.  Ga het weer eens echt proberen.  Over één jaar kun je dan veel beter lezen en schrijven. 10. Lees een tekst opnieuw als je niet begrijpt wat er staat.  Lees rustig, herlees, regel na regel, alinea na alinea.  Vraag je af wat je gelezen hebt en wat de kern is.  Streep trefwoorden aan als je de inhoud te snel vergeet. Schrijven 11. Maak een schema voordat je gaat schrijven  Schrijf in een schema de belangrijkste onderwerpen.  Maak daarna een uitgebreid schema met trefwoorden.  Schrijf daarna pas je verhaal. 12. Verbeter je spelling  Vraag een overzicht van spellingregels.  Controleer steeds wat je geschreven hebt.  Gebruik daarbij een woordenboek en de spellingregels.  Ieder schoolvak heeft zijn eigen 'vakwoorden'.  Vraag de docent een lijst te maken. Leer die vooruit.

Je toekomst 13. Keuze van je beroeps - of vervolgstudie Misschien is het nu nog niet belangrijk, maar houdt rekening met dyslexie, zowel voor je vakkenpakket als voor je toekomstplannen. Bijna alle soorten werk kun je aan; er zijn een paar minder geschikte beroepen.  Bespreek dat met je mentor.

23

Belangrijke links Compenserende software en hardware Er komen steeds meer ICT- of digitale hulpmiddelen beschikbaar voor leerlingen in het voortgezet onderwijs. Als een kind van deze hulpmiddelen gebruik maakt, is het aan te raden om op school en thuis met dezelfde voorzieningen te werken. Er zijn hulpmiddelen voor het lezen, voor spelling en voor beide. Kijk voor meer informatie op www.balansdigitaal.nl (home> stoornissen> steunpunt dyslexie> dyslexie op school> hulpmiddelen>ICT-hulpmiddelen)

Regelingen en voorzieningen bij dyslexie Voor leerlingen met dyslexie bestaat er een aantal regelingen en voorzieningen. Sommige voorzieningen zijn bedoeld voor thuis, andere voor school. Kijk voor meer informatie op de volgende site www.balansdigitaal.nl (home> stoornissen> steunpunt dyslexie> dyslexie op school> regelingen en voorzieningen).

Aanpassingen bij het centraal examen Informatie over aangepaste examens vindt u op www.examenblad.nl (home> havo of vwo> septembermededeling> 1.3.2. kandidaten met een leesbeperking (dyslexie)

Dedicon Heb je dyslexie? Leer je beter als je luistert? Dedicon luisterboeken helpen! Meer informatie? www.dedicon.nl

Balans magazine Balans is de landelijke vereniging voor ouders van kinderen met ontwikkelingsstoornissen bij leren en/of gedrag, waaronder ADHD, dyslexie en PDDNOS. Waarom Balans? Omdat: 

ontwikkelingsstoornissen bij leren en/of gedrag het leven van een kind, zijn ouders en verdere omgeving ernstig kunnen verstoren



deze problemen zo vroeg mogelijk aangepakt moeten worden om schadelijke gevolgen te voorkomen

24



er in de maatschappij nog veel misverstanden over deze problemen zijn ('het ligt aan de opvoeding', 'het is onwil van het kind'), terwijl het meestal stoornissen zijn met een neurobiologische achtergrond.



de toekomst van een kind er heel anders uit kan zien als het een goede behandeling krijgt

Waarom een oudervereniging? Omdat: 

ouders vaak op zoek zijn naar goede informatie over de stoornis van hun kind



ouders samen meer kunnen bereiken dan alleen



het voor de meeste ouders een enorme opluchting is te beseffen dat er meer ouders met deze problemen zijn



ouders die in dezelfde situatie zitten veel van elkaar kunnen opsteken

Niet alleen voor ouders! Balans is er ook voor personen in de naaste omgeving van kinderen met ontwikkelingsstoornissen bij leren en/of gedrag, zoals medewerkers binnen het onderwijs en de hulpverlening. Ook op hen is de informatie van Balans gericht. Is Balans uw vereniging? Herkent u zichzelf hierin als ouder of anders betrokkene bij kinderen met ontwikkelingsstoornissen bij leren en/of gedrag, dan is Balans uw vereniging! Informatie over lid worden en welke voordelen dat heeft, vindt op www.balansdigitaal.nl.

25