Dyslexiebeleidsplan
1
Inhoud Inhoudsopgave
2
Inleiding
3
Begeleiding van de dyslectische leerling:
4
begeleiding buiten de reguliere lessen begeleiding binnen de reguliere lessen wat iedere docent over dyslexie moet weten
4 5 7
Specifieke maatregelen voor dyslectische leerlingen bovenbouw en onderbouw:
Proefwerken in een groter lettertype Aangepaste beoordeling van de spelling in de onderbouw Specifiek voor het vak Nederlands Bespreken van toetsen Inzage in toetsen Specifiek voor de bètavakken
8 8 8 9 9 9
Tekstverwerker en spraak-naar-tekstsoftware
10
Het dyslexiepaspoort
12
Financiële kosten en vergoedingen:
14
Remedial teaching Belastingaftrek voor hulpmiddelen dyslexie Kosten dyslexieonderzoek
Aangepast lesprogramma Frans of Duits leerjaar 3
16
Aangepast examen doen bij een handicap
17
De Septembermededeling
18
Verzwaarde examenregeling
19
Gesproken schoolboeken
20
Handreiking voor dyslectische leerlingen en hun ouders
22
Belangrijke links:
24
Compenserende software en hardware Regelingen en voorzieningen bij dyslexie Aanpassingen bij het centraal examen Dedicon Balans Magazine
2
Inleiding “Dyslexie” betekent letterlijk “ niet goed kunnen lezen”. Het komt bij ongeveer drie procent van de leerlingen voor. Dyslexie is een stoornis die wordt gekenmerkt door hardnekkige problemen in het automatiseren van de woordidentificatie (lezen) en/of schriftbeeldvorming (spellen). Lezen en/of spellen wordt geen automatisme. Een omvangrijke doelgroep, die bijzondere aandacht nodig heeft, want dyslexie is een complex probleem. Dyslectische leerlingen zijn niet dom of lui, hun falen is geen onwil. Deze leerlingen doen vaak extra hun best, besteden vele uren aan huiswerk en scoren dan toch nog een onvoldoende. Veel leerlingen verliezen hun zelfvertrouwen, worden gespannen en faalangstig of geven het op. Ze vermijden tenslotte, zoals iedere gezonde volwassene, datgene waar ze moeite mee hebben. Het komt voor bij vier procent van de bevolking, soms in combinatie met andere stoornissen. Dyslexie is niet altijd makkelijk te herkennen; het kan zowel zwak als zeer ernstig aanwezig zijn. Dyslexie is een handicap die niet te verhelpen is. Ook niet met extra hulp en aandacht. Wel kunnen we de gevolgen van dyslexie beperken door de begeleiding in school te intensiveren. Hulp en ondersteuning zijn gedurende de hele schooltijd noodzakelijk, want een leerling met een handicap heeft recht het onderwijs te doorlopen op een manier die aangepast is aan zijn of haar mogelijkheden.
Marco Meertens Zorgcoördinator Sophianum locatie Gulpen/Nijswiller Nancy Schols Maatschappelijk deskundige locatie Gulpen/Nijswiller
3
Begeleiding van de dyslectische leerling De begeleiding binnen de school is gericht op een tweetal punten: 1. het bevorderen van de zelfstandigheid van de leerling en het leren omgaan met de handicap; 2. het voorkomen van negatieve gevolgen van dyslexie en het leveren van schoolprestaties.
Remediëren aanleren van spellingstrategieën: woordbeeldstrategie, regels en inprentstrategieën: klank – letterkoppelingen. taak -/ werkhouding. Compenseren spelling soepel beoordelen. materiële compensatie: dyslectische leerlingen mogen gebruik maken van een laptop, tekst – spraaksoftware (sprint, L2S), kopieën klasgenootjes en dergelijke. wanneer een leerling gebruik wil maken van een ICT hulpmiddel, eist de school een onderbouwde verklaring van een deskundige. spellingkaart Nederlands. Dispenseren extra tijd vergroot lettertype ingesproken examens ingesproken schoolboeken examens digitaal voor toepassing voor spraaksoftware. Corrigeren leergedrag structureren inzicht geven in spellingstructuren grammaticaregels visualiseren
4
Begeleiding buiten de reguliere lessen KLAS 1 Voor wie?
Welke begeleiding?
Groep 1 Dyslectische Remedial teaching leerlingen uit moderne vreemde brugklassen vmbo- talen. mix . Groep 2 dyslectische leerlingen uit de brugklassen mavo, havo en vwo.
Wanneer?
Duur van de begeleiding
Vanaf week 38 t/m week 46.
De eerste 4 à 5 lessen zijn gericht op het “leren leren”. (methode “leren is een makkie”) Na de herfstvakantie wordt een individueel vervolgtraject aangeboden indien noodzakelijk. Dit is afhankelijk van de ernst van de problematiek.
Belangrijk om te weten! In klas 1 vindt de begeleiding in periode 1 plaats in groepjes van maximaal 10 leerlingen. Dat betekent dat de rt. niet altijd aansluit bij de individuele begeleidingsvraag van de leerling. De eerste 4 à 5 lessen zijn gericht op het “leren leren”. Na periode 1 wordt de begeleiding geëvalueerd en wanneer nodig gecontinueerd of afgesloten.
Klas 2 t/m 6 Voor wie?
Dyslectische leerlingen vanaf klas 2 voor wie specifieke remediëring noodzakelijk is.
Welke begeleiding?
Wanneer?
Duur van de begeleiding
Remedial teaching moderne vreemde talen en Nederlands.
Het gehele schooljaar op individuele afspraak met de RT docent.
Maximaal 8 lessen.
5
Belangrijk om te weten! Individuele begeleiding is vooral noodzakelijk bij leerlingen waarbij de problematiek zeer hardnekkig is. Vooraf wordt altijd nagegaan wat er precies nodig is om de leerling op school zo goed mogelijk te begeleiden. Is de vakspecifieke begeleiding adequaat uitgevoerd of is daar nog meer winst te behalen? Maakt de leerling voldoende gebruik van compenserende middelen? Zet de leerling de hem verleende faciliteiten voldoende in? Is de leerling zich bewust van zijn eigen problematiek en mogelijke ‘oplossingen’ daarvoor?
Begeleiding binnen de reguliere lessen Dyslectische leerlingen hebben in de les speciale aandacht nodig. Het is dan ook belangrijk dat een docent rekening houdt met de specifieke behoeften van deze leerlingen. Nu is het begrijpelijk dat een docent niet zijn hele manier van lesgeven kan afstemmen op enkele dyslectische leerlingen. Daarom staan hieronder didactische en pedagogische richtlijnen vermeld die niet alleen effectief zijn voor leerlingen met dyslexie, maar evenzeer van belang kunnen zijn voor alle leerlingen.
Praat duidelijk en schrijf duidelijk op het bord. Geef, wanneer de leerling hierom vraagt, goede kopieën van aantekeningen en oefeningen, zodat hij zijn eigen werk kan corrigeren. Accepteer eenvoudig taalgebruik; deze leerlingen hebben soms moeite met het onder woorden brengen van wat ze precies bedoelen. Controleer het gemaakte huiswerk, vooral bij de moderne vreemde talen. Laat de dyslectische leerling samenwerken met een leerling die bijvoorbeeld taalvaardiger is. Geef nooit zomaar een leesbeurt; bespreek dit altijd van tevoren zodat de leerling zich kan voorbereiden. Bied lesmateriaal en proefwerken duidelijk, overzichtelijk en in getypte vorm aan. Geef de leerling ruim de tijd om een boek te lezen. Dyslectische leerlingen kunnen moeite hebben met het overschrijven van aantekeningen van het bord of het maken van goede dictaten. Geef de leerling recht op nabespreking van schriftelijke overhoringen, zodat hij kan aantonen dat hij de leerstof beheerst.
6
Wat iedere docent over dyslexie moet weten:
Fundamenteel is de acceptatie van het probleem; het is niet tijdelijk, maar blijvend. Leerlingen met hardnekkige lees- en schrijfproblemen worden nooit leerlingen zonder lees- en schrijfproblemen, ongeacht de maatregelen die genomen worden. Deze leerlingen zijn niet ongeconcentreerd of niet gemotiveerd, maar kunnen soms in de loop van de jaren gedemotiveerd geraakt zijn. Deze leerlingen hebben vaak meer tijd nodig om informatie te verwerken, maar zijn niet dom. Deze leerlingen leren moeilijk informatie zonder samenhang uit hun hoofd. Gebruik bij voorkeur concrete bewoordingen met praktische voorbeelden. Er bestaat niet één type dyslectische leerling. Dyslexie is geen modeverschijnsel. Dyslectische leerlingen reageren vaak langzamer dan leeftijdsgenootjes op klassikaal gestelde vragen. Dyslectische leerlingen maken ook wel eens hun huiswerk niet en doorlopen net als alle leerlingen de puberteit! Leerlingen met tijdverlenging maken hun toetsen in de hiervoor ingerichte ruimte in de mediatheek en niet in de klas. Docenten leveren de toetsen één dag van te voren schriftelijk aan (indien de leerling geen gebruik mag maken van een tekstverwerker) of digitaal aan (indien de leerling recht heeft op een tekstverwerker) bij de mediathecaris. Dit staat vermeld op de dyslexiepas van de leerling. De mediathecaris zorgt ervoor dat de leerlingen de juiste toetsen krijgen. De mediathecaris zorgt ervoor dat de schriftelijke/digitale toetsen (uitgeprint) bij de betreffende docent terecht komt.
7
Specifieke maatregelen voor dyslectische leerlingen boven- en onderbouw Faciliteiten worden toegekend na overleg met de leerling, zijn ouders, mentor/zorgspecialist en maatschappelijk deskundige. De faciliteiten worden door de maatschappelijk deskundige vastgelegd in het dyslexiepaspoort van de leerling. Docenten moeten deze faciliteiten toestaan. Dit betekent dat elke sectie goed geïnformeerd is over dyslexie. Dyslectische leerlingen kunnen recht hebben op de onderstaande maatregelen: 1. Proefwerken in een groter lettertype. Binnen school worden toetsen op aanvraag van de leerling vergroot aangeboden: Lettertype: Lettergrootte:
Arial 12 pt.
2. Aangepaste beoordeling van de spelling in de onderbouw. Aangepaste beoordeling vraagt om een eenduidige visie van een sectie en goede afspraken. Wanneer cijfers worden gegeven, kan worden gekozen uit de volgende mogelijkheden:
spelling wordt minder zwaar beoordeeld dan ander fouten;
trek niet meer dan een maximaal aantal punten af voor spelling.
Wanneer de bovenstaande aanpassing voor een dyslectische leerling ontoereikend is, kan deze worden aangevuld met een of meer van de volgende voorstellen:
herhalingen van spelfouten worden niet meegerekend;
fonetisch gespelde woorden worden niet fout gerekend;
alleen specifieke fouten worden meegerekend;
alleen de spelling van bepaalde onderdelen van het proefwerk wordt meegeteld.
3. Specifiek voor het vak Nederlands Voor het vak Nederlands gelden vanaf leerjaar 4 de vakspecifieke regels die ook gelden bij het centraal examen.
8
4. Bespreken van toetsen Wanneer toetsen, werkstukken of schoolonderzoeken zijn nagekeken, bespreekt de docent deze na teruggave of laat hij/zij leerlingen dit samen doen, zodat zij van hun fouten kunnen leren. Soms is het noodzakelijk om individueel met een dyslectische leerling het proefwerk te bespreken. 5. Inzage in toetsen Een aantal dyslectische leerlingen heeft op school of thuis remedial teaching. Voor de remedial teachers is het zeer zinvol wanneer zij feedback krijgen over de resultaten en zien waaraan gewerkt moet worden. De docent of zorgcoördinator kan proefwerken opsturen. Deze toetsen wordt altijd weer binnen een week teruggeven aan de docent (natuurlijk met inhoud). Wanneer een docent hier bezwaar tegen heeft, bestaat er de mogelijkheid om op school toetsen in te zien. 6. Specifiek voor de bètavakken Dyslectische leerlingen kunnen door hun automatiseringsproblemen en het trage tempo ook moeite hebben met het automatiseren van de basisvaardigheden rekenen / wiskunde / natuurkunde en scheikunde. Dit is uiteraard niet bij alle dyslectische leerlingen het geval. Sommigen blinken zelfs uit in de bètavakken. In het dyslexierapport kan aangegeven staan dat de leerling recht heeft op:
het gebruik van een (grafische)rekenmachine
9
Tekstverwerker en tekst- naar spraaksoftware De tekstverwerker Het gebruik van een tekstverwerker met spelling- en grammaticacontrole is een goede optie voor dyslectische leerlingen die veel moeite blijven houden met spellen of die een moeilijk leesbaar handschrift hebben. Alvorens een leerling overgaat op het gebruik van een laptop, wordt het probleem van de leerling goed in kaart gebracht. Leidraad daarbij is de vraag: vormt deze technologie een effectieve – meer winst dan verlies - oplossing voor de problemen van de leerling? Tekst-naar-spraaksoftware Tekst-naar-spraaksoftware omvat programma’s die digitale tekst kunnen voorlezen. De leerling leest de tekst mee op het scherm en kan zich al luisterend direct op de inhoud richten. Deze software voorkomt dat vragen en opdrachten fout worden gelezen.
Het gebruik van een tekstverwerker en tekst-naar spraaksoftware wordt alleen toegestaan wanneer het ook in een deskundigenverklaring staat aangegeven.
Vanaf 2015-2016 gaat SG Sophianum werken met het voorleesprogramma L2S. Leerlingen voor wie het gebruik van een voorleesprogramma noodzakelijk is, krijgen een schoollicentie en een instructie over het gebruik van het programma.
Schoollicentie is niet voor thuisgebruik.
Ouders zijn verantwoordelijk voor de aanschaf van een laptop.
Het maken van toetsen (locatie Gulpen)
Een leerling met tijdverlenging meldt zich tijdens een toets in de mediatheek bij de mediathecaris en overhandigt zijn dyslexiepas.
De leerling die geen gebruik mag maken van de tekstverwerker krijgt de schriftelijke toets aangeleverd door de mediathecaris.
Als de leerling klaar is met het maken van de toets dan geeft hij de schriftelijke toets af aan de mediathecaris
De leerling die wel gebruik mag maken van de tekstverwerker meld zich bij de mediathecaris. Deze zet de toets op een usb-stick van school.
De leerling maakt de toets op een computer van school. Op deze computer kan de leerling ook gebruik maken van het L2S programma. 10
Als de leerling klaar is met het maken van de toets dan geeft hij de usb-stick van school aan de mediathecaris. Deze print de toets uit en levert de toets af aan de docent.
Spelling- en grammaticacontrole mag niet gebruikt worden wanneer spelling het hoofdonderdeel van de toets is. Dit wordt door de vakdocent aangegeven.
Leerling die gebruik maakt van de tekstverwerker en het L2S programma. maakt altijd gebruik van oordopjes.
De leerling ondertekent een contract. Daarin staat dat hij/zij de laptop bij toetsen mag gebruiken, mits hij geen gebruik maakt van opgeslagen informatie.
Misbruik wordt altijd gezien als fraude.
Het maken van toetsen (locatie Nijswiller)
Een leerling met tijdverlenging meldt zich tijdens een toets bij checkpoint op het leerplein bij de leerlingbegeleider en overhandigt zijn dyslexiepas.
De leerling die geen gebruik mag maken van de tekstverwerker krijgt de schriftelijke toets aangeleverd door de leerlingbegeleider.
Als de leerling klaar is met het maken van de toets dan geeft hij de schriftelijke toets af aan de leerlingbegeleider.
De leerling die wel gebruik mag maken van de tekstverwerker meld zich bij de leerlingbegeleider. Deze zet de toets op de usb-stick van school.
De leerling maakt de toets op een computer van school. Op deze computer kan de leerling ook gebruik maken van het L2S programma.
Als de leerling klaar is met het maken van de toets dan geeft hij de usb-stick van school aan de leerlingbegeleider. Deze print de toets uit en levert de toets af aan de docent.
Spelling- en grammaticacontrole mag niet gebruikt worden wanneer spelling het hoofdonderdeel van de toets is. Dit wordt per toets door de vakdocent aangegeven!
Leerling die gebruik maakt van de tekstverwerker en het L2S programma. maakt altijd gebruik van oordopjes. 11
De leerling ondertekent een contract. Daarin staat dat hij/zij de laptop bij toetsen mag gebruiken, mits hij geen gebruik maakt van opgeslagen informatie.
Misbruik wordt altijd gezien als fraude.
12
Het dyslexiepaspoort Eenmaal gemaakte schoolafspraken dienen door leerlingen en docenten uitgevoerd te worden. Het betekent dat docenten deze schoolafspraken bij de hand hebben en weten over welke leerlingen het gaat. Het dyslexiepaspoort is hierbij een belangrijk hulpmiddel omdat: de docent het dan niet hoeft te onthouden; de leerling is medeverantwoordelijk voor het krijgen van de afgesproken faciliteiten de docent kan op het paspoort zien wat de afgesproken faciliteiten voor deze leerling zijn. Opmerking: het dyslexiepaspoort is alleen voor leerlingen met een officiële dyslexieverklaring
Dyslexiepaspoort Naam leerling:
……………………………………………...
Geboorte datum: …… - …… - …………….. Compenserende faciliteiten: Extra tijd of vermindering vragen (bij 50 minuten staat een verlening van 15 minuten en bij 100 minuten staat een verlening van 30 minuten) Vergroten teksten en toetsen (verantwoordelijkheid van leerling) Aangepaste beoordeling spelling Nederlands (conform regels sectie Nederlands) Aangepaste beoordeling van moderne vreemde talen (conform regels sectie moderne vreemde talen) Kopieën van aantekeningen (kopiëren van een medeleerling) ‘ Gesproken schoolboeken Spellingkaart Nederlands
Dispensaties: Vrijstelling voorlezen ( zonder voorbereiding) Vrijstelling schriftelijke overhoringen op het bord
13
Gebruik ondersteunende technologie: (alleen met toestemming van maatschappelijk deskundige (MD)) Tekstverwerker / tablet L2S spraaksoftware
Handtekening zorgcoördinator: ……………………………………..
Augustus 2015
Verantwoordelijkheid leerling Tijdens de les: • • • •
Vraag of je een leesbeurt mag voorbereiden Zorg voor goede aantekeningen; kopieer ze anders Schrijf het huiswerk goed op Vraag indien nodig om hulp
Huiswerk: • • • • • •
Plan je werk Werk ieder dag; werk vooruit Werk niet overdreven lang Vraag om software die bij de methode hoort Lees een tekst opnieuw als je niet weet wat er staat Maak aantekeningen of schema's tijdens het huiswerk
Bij toetsing: • • • •
Lees goed Controleer je werk; niets vergeten Vraag zo nodig extra tijd Vraag om alternatieve toets mogelijkheden
Algemeen: Probeer met de vakken en opdrachten die je goed kunt de cijfers op te halen Augustus 2015
Leerlingen zijn er zelf verantwoordelijk voor dat docenten tijdig weten dat ze rekening moeten houden met bovenstaande faciliteiten.
14
Financiële kosten en vergoedingen Remedial teaching
Er zijn geen kosten verbonden aan de RT begeleiding. Dyslectische leerlingen zijn niet verplicht om deel te nemen aan de remedial teaching.
Belastingaftrek voor hulpmiddelen dyslexie Niet meer aftrekbaar Per 1 januari 2014 komt de fiscale aftrekpost voor 'specifieke zorgkosten' te vervallen. Vanaf dat moment moeten mensen een verzoek indienen bij de gemeente voor het terugkrijgen van specifieke zorgkosten. De ervaringen van ouders met de mogelijkheid om de kosten van hulpmiddelen bij dyslexie van de belasting af te trekken zijn heel verschillend. Bij de ene ouder wordt het door een inspecteur geaccepteerd als kosten voor een chronische ziekte en een andere ouder krijgt een afwijzing omdat dyslexie niet onder de chronische ziekten zou vallen. Er is dus sprake van rechtsongelijkheid en onduidelijkheid. Welke hulpmiddelen? Volgens de belasting moet het hulpmiddel om voor aftrek in aanmerking te komen nodig zijn, om de persoon in staat te stellen tot het verrichten van normale lichaamsfuncties. In het uitvoeringsbesluit is hierbij ook nog de eis neergelegd dat het middel van zodanige aard is dat het hoofdzakelijk door zieke of invalide personen wordt gebruikt (voor meer dan 70%). Een laptop valt dus niet onder deze hulpmiddelen, omdat deze ook door mensen zonder functiebeperking worden gebruikt. Hulpmiddelen als een daisy-speler, readingpen en softwareprogramma's als L2S, Kurzweil, Sprint en Tutor zijn speciaal voor mensen met een functiebeperking ontwikkeld. De noodzaak van het gebruik kan aangetoond worden, als in de aanvullende omschrijving bij de dyslexieverklaring de noodzaak van het gebruik van het hulpmiddel wordt genoemd. Voorwaarden De belastingdienst geeft drie voorwaarden waar iemand aan moet voldoen om voor deze vaste aftrek in aanmerking te komen: op 31 december 2004 jonger zijn dan 65 jaar geen recht hebben op vaste aftrek voor arbeidsongeschiktheid daadwerkelijk jaarlijks meer dan € 307,00 aan specifieke uitgaven hebben Wanneer u aan bovenstaande voorwaarden kan voldoen is het dus zeker de moeite waard om de kosten op te geven bij uw belastingopgave.
15
Vanwege chronische ziekte mag u per gezinslid waarvoor u tenminste € 307,00 aan daadwerkelijke specifieke uitgaven heeft gemaakt, een bedrag van € 776,00 opgeven bij de belastingopgave, ongeacht het werkelijk uitgegeven bedrag. Let op: Bij elektronische aangifte verschijnt de pagina 'vaste aftrek voor chronische ziekte' pas als u bij specifieke uitgaven meer dan € 307,00 aan aftrekbare kosten hebt ingevuld. Afhankelijk van de belastingschijf waarin uw inkomen valt is het belastingvoordeel € 240,00 tot € 400,00, ongeacht het werkelijke bedrag dat is uitgegeven.
Kosten dyslexieonderzoek Dyslexie zorg na 1-1-2015 De diagnostiek en behandeling van Ernstige Enkelvoudige Dyslexie zal als aparte regeling per 1-5-2015 overgeheveld worden naar de gemeenten. Samen met de jeugd GGZ komt ook de vergoedingsregeling dyslexie onder de verantwoordelijkheid van de gemeenten. Er zijn tot op heden nog veel onbeantwoorde vragen. Waarschijnlijk zullen de volgende regels gaan gelden: 1. gemeenten hebben zorgplicht dus ook wat betreft de Ernstige Enkelvoudige Dyslexie 2. gemeenten krijgen beleidsvrijheid (o.a. over prijs en het aantal te behandelen kinderen) 3. de gemeenten gaan afzonderlijk de diagnostiek en behandeling vorm geven Aan de samenwerkingsverbanden zal worden gevraagd om de uitvoering van de vergoedingsregeling te coördineren.
16
Aangepast lesprogramma Frans of Duits in het derde leerjaar In de eerste drie leerjaren van havo en vwo zijn zowel Frans als Duits verplicht. Er kan geen ontheffing worden verleend aan dyslectische leerlingen. Wel mag de school in de eerste drie leerjaren zelf invulling geven aan het onderwijs in de tweede moderne vreemde taal, omdat er, met uitzondering van Engels, geen kerndoelen zijn voor de moderne vreemde talen. In uitzonderlijke gevallen kunnen dyslectische leerlingen in leerjaar 3 in aanmerking komen voor een aangepast lesprogramma Frans of Duits. Een aangepast lesprogramma kunnen ouders schriftelijk aanvragen bij de teamleider. Dit kan aan het einde van leerjaar 2 of in de eerste periode van leerjaar 3.
Overeenkomst aangepaste lesprogramma Frans of Duits Havo-Vwo leerjaar 3
Naam: Adres: Klas: Schooljaar: Aanvrager: Leeshandicap: Dyslexie Aangepast lesprogramma Omschrijving en afspraken:
0 Frans of
0 Duits
Doorstroommogelijkheden bovenbouw HAVO Per 1 augustus 2007 is een tweede moderne vreemde taal in de bovenbouw van het havo in drie van de vier profielen niet verplicht (NT, NG en EM). Havo leerlingen met een aangepast lesprogramma Frans of Duits kunnen dit vak in de bovenbouw niet meer als eindexamenvak kiezen. VWO Leerlingen in de bovenbouw van het atheneum moeten naast Engels een tweede moderne vreemde taal volgen. Leerlingen met dyslexie kunnen hiervan ontheffing krijgen. De leerling moet in plaats van de taal een vervangend vak kiezen met een normatieve studielast van ten minste 440 uren. De keuze is afhankelijk van het aanbod van het Sophianum. Voor leerlingen op het gymnasium is geen ontheffingsmogelijkheid geregeld, omdat daar de klassieke taal in plaats van de tweede moderne vreemde taal komt.
17
Aangepast examen doen bij een handicap Voor eindexamenleerlingen met een handicap is het mogelijk om op aangepaste wijze examen te doen. Het gaat hierbij om leerlingen die wel de algemene begaafdheid hebben om het examen met goed gevolg af te leggen, maar door een beperking of stoornis hinder ondervinden bij het afleggen van het examen onder normale condities. Deze regeling kan van toepassing zijn op leerlingen met bijvoorbeeld ADHD, ADD, autisme, NLD, spraak- en taalproblemen, dyslexie en dyscalculie. Bij aanpassingen wordt alleen de vorm waarop het examen wordt afgenomen veranderd en niet de inhoud. Alle leerlingen maken hetzelfde examen en het wordt voor iedereen op dezelfde wijze nagekeken. Artikel 55 Eindexamenbesluit De mogelijkheid om aangepast examen te doen voor leerlingen met een beperking, is vastgelegd in Artikel 55 Eindexamenbesluit. Op grond van artikel 55 mag de directeur van de school bepalen óf een leerling aangepast examen mag doen en op welke wijze. Aanpassingen gelden zowel voor de schoolexamens als het centraal examen en moeten door de school gemeld worden aan de Onderwijsinspectie. De directeur moet de benodigde aanpassingen vóór 1 november van het jaar ervoor aanvragen. Bij een niet-zichtbare handicap moet een verklaring worden overlegd van een ter zake deskundige psycholoog, orthopedagoog of arts, waarin de diagnose wordt gesteld. Op grond van deze deskundigenverklaring heeft de leerling recht op verlenging van de examentijd met 30 minuten. Andere benodigde aanpassingen en hulpmiddelen moeten in de deskundigenverklaring staan vermeld, of aantoonbaar aansluiten bij het begeleidingsadvies in de verklaring. Ook moet de leerling hiermee op school al geruime tijd hebben gewerkt. De tekst van artikel 55 is te vinden op www.examenblad.nl. Om bij het centraal schriftelijk examen gebruik te mogen maken van hulpmiddelen moet de leerling in de dagelijkse situatie gebruikmaken van hulpmiddelen die ook in de deskundigenverklaring van de leerling worden genoemd. Dat betekent dat men in het begin van het schooljaar voorafgaande aan het examenjaar op het laatst kan beginnen met het toestaan van het gebruik van hulpmiddelen. Bij voorkeur start de leerling zo vroeg mogelijk in de schoolloopbaan met het gebruik hiervan.
18
Niet verplicht De directeur van de school is overigens niet verplicht om aanpassingen toe te staan. Een goed contact met de school is dus van essentieel belang. Het is ook niet handig om de beperking zo lang mogelijk voor de school te verzwijgen. Als er namelijk andere aanpassingen en hulpmiddelen nodig blijken te zijn, moet de leerling daar op school al enige tijd mee gewerkt hebben.
De Septembermededeling In de Septembermededeling is informatie te vinden over de toegestane hulpmiddelen voor leerlingen met dyslexie. Net als vorige jaren wordt ten behoeve van kandidaten met een leesbeperking bij de schriftelijke examens het volgende geleverd: a. Voor kandidaten die op grond van het deskundigenrapport recht hebben op auditieve ondersteuning, is op bestelling een Daisy-cd met ingesproken tekst beschikbaar, of een PDF (tekstbestand) voor audio-middels- spraaksynthese (kunstmatige stem). De Daisy is alleen beschikbaar voor het eerste tijdvak. Als een kandidaat recht heeft op auditieve ondersteuning, geldt dat voor eerste én tweede tijdvak en moet de school in het tweede tijdvak zelf een voorziening treffen. Overigens geldt het recht op audio dan ook voor het schoolexamen; ook daar moet de school dan een met de ingesproken tekst gelijkwaardige voorziening hebben getroffen. b. Sinds het centraal examen 2007 worden de examens geleverd in een grotere letter (punt 11) en voor havo en vwo in een ander lettertype dan voorheen. Waar voorheen dyslectische kandidaten grootschrift nodig hadden, is dat door de grotere letter en het andere lettertype voor een deel van de kandidaten niet meer nodig. Vanaf 2013 wordt het lettertype vergroot naar 12pt.. Als les- en toets materiaal voorafgaand aan het centraal examen in punt 12 was, is er geen reden om tot vergroting over te gaan. Als de dyslectische kandidaat zijn examen maakt aan de computer, kan hem ook in plaats van een papieren vergroting de digitale PDF worden aangeboden. Daarbij kan hij steeds op maat en naar wens vergroten. c. Bij vergroting kan het zijn dat de maatvoering van een tekening niet meer klopt. Ook zijn soms essentiële grijsnuances in de vergrote kopie niet zichtbaar. De algemene regel is dan ook: de kandidaat met een leesbeperking gebruikt het vergrote werk voor het lezen, en gebruikt voor afbeeldingen en tekeningen een origineel examen. Incidenteel blijkt ook info uit tabellen e.d. weg te vallen. Dat laatste kan worden voorkomen door de pdf niet rechtstreeks vergroot af te drukken maar eerst 1 op 1, en daarna op de kopieermachine te vergroten.
19
d. Bij beperkingen mag de school aanpassingen treffen in de vorm waarin het examen wordt aangeboden. Een voorbeeld daarvan is audio of grootschrift. De exameneisen zelf echter gelden onverkort. Dat geldt ook voor de spellingseisen bij Nederlands, en bij Engels GL/TL. De school mag de kandidaat echter wel hulpmiddelen aanreiken. Een vaak functioneel hulpmiddel is de computer als schrijfgerei. De spellingscontrole (Nederlands of Engels) mag door de kandidaat worden gebruikt. Als de kandidaat een zeer ernstige leesbeperking heeft die het toetsenbord van de computer onbruikbaar maakt, kan de school contact opnemen met de inspectie.
Verzwaarde examenregeling De volgende drie nieuwe exameneisen zorgen voor de verzwaring van het eindexamen: Vanaf 2011-2012 geldt voor alle leerlingen dat het gemiddelde cijfer over alle vakken van het CE voldoende moet zijn (ten minste een 5,5) Vanaf 2011-2012 geldt voor vmbo-leerlingen in de basisberoepsgerichte leerweg dat het schoolexamen van het schooljaar 2011-2012 net zo zwaar meetelt als het CE. De regel dat het eindcijfer van het SE twee keer meetelt is daarmee komen te vervallen. Vanaf schooljaar 2012-2013 geldt voor leerlingen in havo en vwo dat je maximaal één 5 als eindcijfer voor de kernvakken Nederlands, Engels en Wiskunde mag hebben. Het gaat hier om de eindcijfers, dus het gemiddelde van het schoolexamen (SE) en het centraal eindexamen (CE). Deze nieuwe regelingen kunnen nadelige gevolgen hebben voor leerlingen met dyslexie, omdat het CE steeds zwaarder meetelt en daarin leesvaardigheid een prominentere rol speelt dan in het SE. Bij de kernvakkenregeling kunnen zij nadeel ondervinden van het feit dat daarin geen compensatie mogelijk is. De correctievoorschriften houden geen rekening met leerlingen met dyslexie. Eventuele aanpassingen gelden alleen voor de vorm waarop het examen wordt afgenomen (extra tijd, groot formaat), maar er wordt niets veranderd aan de inhoud of aan de beoordelingseisen. Alle leerlingen maken hetzelfde examen en er wordt voor iedereen op dezelfde wijze nagekeken.
20
Gesproken schoolboeken Met ingang van het schooljaar 2009-2010 zijn scholen in het voortgezet onderwijs verplicht om schoolboeken gratis beschikbaar te stellen. Dit geldt ook voor aangepaste (gesproken) schoolboeken voor leerlingen met dyslexie. Scholen in het primair en (voortgezet) speciaal onderwijs waren hiertoe al verplicht. Leerlingen met dyslexie die gebruik maken van gesproken boeken, hebben ook de papieren versie van deze schoolboeken nodig. Zo krijgen ze inzicht in de opbouw en structuur van het boek en hebben ze de beschikking over eventuele foto's, tabellen, grafieken en andere afbeeldingen. Daarnaast kunnen ze meelezen tijdens het luisteren. Gesproken schoolboeken worden geproduceerd door Dedicon, met subsidie van het ministerie van OCW. Afspraken schooljaar 2015-2016
Leerlingen of ouders bestellen zelf de door hen gewenste gesproken leerboeken bij Dedicon (www.dedicon.nl).
Voor registratie is een verklaring leeshandicap noodzakelijk.
Dedicon brengt een bijdrage van € 4,50 per boek, per leesvorm, per leerling, per schooljaar in rekening.
De kosten kunnen op school gedeclareerd worden. Leerlingen of ouders dienen een kopie in van de factuur bij de zorgcoördinator.
School vergoedt alleen de gesproken boeken.
Bestellingen worden aangegaan voor een periode die betrekking heeft op een schooljaar/studiejaar.
Leerlingen of ouders zijn verantwoordelijk voor het terugsturen van alle ingesproken boeken aan het einde van het schooljaar.
Bij beschadiging of verlies komen de volledige kosten voor rekening van de ouders.
AMIS is een gratis programma voor Windows computers waarmee u DAISY-bestanden kunt afspelen. www.daisy.org/amis/download/translations
21
Bestelprocedure
Gesproken schoolboeken kunnen ouders zelf, met toestemming van de zorgcoördinatoren, bestellen bij Dedicon (www.dedicon.nl)
Om aangepaste leermiddelen te bestellen bij Dedicon moet u eerst een account aanmaken. Dit kunt u doen door op Registreren te klikken. Zodra de registratie is voltooid kunt u de bestelling plaatsen.
Hieronder beschrijven we stapsgewijs hoe u een bestelling plaatst. Log in met uw gebruikersnaam en wachtwoord. Zoek het boek dat u wilt bestellen. U kunt het beste zoeken op ISBN. U kunt het aantal zoekresultaten beperken door zoekfilters te selecteren. Klik op de titel die u wilt bestellen. Selecteer de gewenste leesvorm en bekijk de details. Voeg het product toe aan de winkelwagen. Selecteer de aflevervorm waarin u dit product wilt ontvangen. Bijvoorbeeld download of CD. Selecteer de naam van uw kind. U kunt nu verder winkelen of overgaan tot bestelling en betaling. Om over te gaan tot de betaling gaat u naar de winkelwagen. Daar ziet U een overzicht van de producten die u gaat bestellen. Klik op Bestelling afronden. Selecteer uw bezorgadres. Voeg SG Sophianum als extra factuuradres toe. SG Sophianum Landsraderweg 3 6271 NT Gulpen Nederland Selecteer een betaalmethode Controleer uw bestelling en gegevens Reken af. Uw bestelling is voltooid.
22
Handreiking voor dyslectische leerlingen en hun ouders/verzorgers Overzicht vrijstelling en faciliteiten voor leerlingen met dyslexie uit: Dyslexie, een praktische gids voor scholen voor voortgezet onderwijs, Heleen Schoots-Wilke, bijlage 8 - blz. 53 t/m 55. Zelfstandigheid 1. Werk zelf aan je dyslexie Met dyslexie heb je meer tijd voor je huiswerk nodig dan je klasgenoten. Richt je zoveel mogelijk op het leggen van verbanden, concentreer je niet op de feitjes, maar probeer de grote lijn van de tekst te begrijpen. Dyslexie is geen excuus om minder te doen, zoek wat voor jou de beste manier van leren is. Vraag als het nodig is om hulp. Effectief studeren 2. Neem voor het studeren de tijd Probeer uit hoe je het beste kunt leren. Plan meer tijd voor je huiswerk, want je hebt meer tijd nodig. Maak nooit twee of meer taalvakken achter elkaar. Begin je huiswerk altijd met het moeilijkste vak (meestal zijn dit talen). 3.
Studeer en werk op een zo rustig mogelijke plek Ga in de klas vooraan zitten. Leer thuis niet met muziek, tv, mobieltje Studeer in de stilste kamer. Doe desnoods oordoppen in.
4. Neem lessen op verschillende manieren op Lees, spreek uit, schrijf op en stel je iets voor, bijvoorbeeld bij het leren van nieuwe woorden. Lees, spreek uit en luister naar jezelf Schrijf het woord op en fantaseer over de betekenis. 5. Vat lessen samen en leer je eigen samenvatting In teksten staan veel onnodige woorden. Maak een schema of samenvatting met kernwoorden. Met die eigen samenvatting ken je de les al bijna. Vertel daarna bij elk geschreven kernwoord wat je weet. Van de samenvatting van een ander leer je weinig.
23
Niet-talige vakken 6. Raak niet in paniek als je iets niet snel begrijpt; je bent goed in vakken met weinig taal, maar een instructie met veel informatie gaat soms te snel. Geen paniek: kijk er nog eens naar, lees opnieuw. Vraag om herhaling. Laat het bezinken. Na een paar dagen begrijp je het vanzelf.
7. Oefen extra Sommige dingen, zoals sommen, worden door oefening geleerd. Dyslectici krijgen wat langzamer dan anderen de nodige routine. Maak bijvoorbeeld wat meer oefensommen dan de anderen. Later kun je de sommen beter gebruiken dan veel anderen. 8.
Probeer vooruit te werken Vraag om een lijst met te verwachten moeilijke woorden. Leer proefwerken en toetsen zo lang mogelijk van tevoren. Herhaal ze nog een keer tussendoor. Vraag om het huiswerk ruim van tevoren op te geven.
Lezen 9. Lees zo veel mogelijk Lees iedere dag voor jezelf serieus een half uur hardop. Mensen lezen steeds gemakkelijker als zij ouder worden. Dat geldt ook voor jou. Ga het weer eens echt proberen. Over één jaar kun je dan veel beter lezen en schrijven. 10. Lees een tekst opnieuw als je niet begrijpt wat er staat. Lees rustig, herlees, regel na regel, alinea na alinea. Vraag je af wat je gelezen hebt en wat de kern is. Streep trefwoorden aan als je de inhoud te snel vergeet. Schrijven 11. Maak een schema voordat je gaat schrijven Schrijf in een schema de belangrijkste onderwerpen. Maak daarna een uitgebreid schema met trefwoorden. Schrijf daarna pas je verhaal. 12. Verbeter je spelling Vraag een overzicht van spellingregels. Controleer steeds wat je geschreven hebt. Gebruik daarbij een woordenboek en de spellingregels. Ieder schoolvak heeft zijn eigen 'vakwoorden'. Vraag de docent een lijst te maken. Leer die vooruit.25 24
Je toekomst 13. Keuze van je beroeps - of vervolgstudie Misschien is het nu nog niet belangrijk, maar houdt rekening met dyslexie, zowel voor je vakkenpakket als voor je toekomstplannen. Bijna alle soorten werk kun je aan; er zijn een paar minder geschikte beroepen. Bespreek dat met je mentor.
Belangrijke links Compenserende software en hardware Er komen steeds meer ICT- of digitale hulpmiddelen beschikbaar voor leerlingen in het voortgezet onderwijs. Als een kind van deze hulpmiddelen gebruik maakt, is het aan te raden om op school en thuis met dezelfde voorzieningen te werken. Er zijn hulpmiddelen voor het lezen, voor spelling en voor beide. Kijk voor meer informatie op: www.balansdigitaal.nl (home> stoornissen> steunpunt dyslexie> dyslexie op school> hulpmiddelen>ICT-hulpmiddelen) Regelingen en voorzieningen bij dyslexie Voor leerlingen met dyslexie bestaat er een aantal regelingen en voorzieningen. Sommige voorzieningen zijn bedoeld voor thuis, andere voor school. Kijk voor meer informatie op de volgende site: www.balansdigitaal.nl (home>stoornissen> steunpunt dyslexie> dyslexie op school> regelingen en voorzieningen). Aanpassingen bij het centraal examen Informatie over aangepaste examens vindt u op: www.examenblad.nl (home> havo of vwo> septembermededeling> 1.3.2. kandidaten met een leesbeperking (dyslexie) Dedicon Heb je dyslexie? Leer je beter als je luistert? Dedicon luisterboeken helpen! Meer informatie? www.dedicon.nl26
25
Balans magazine Balans is de landelijke vereniging voor ouders van kinderen met ontwikkelingsstoornissen bij leren en/of gedrag, waaronder ADHD, dyslexie en PDDNOS. Waarom Balans? Omdat: ontwikkelingsstoornissen bij leren en/of gedrag het leven van een kind, zijn ouders en verdere omgeving ernstig kunnen verstoren deze problemen zo vroeg mogelijk aangepakt moeten worden om schadelijke gevolgen te voorkomen er in de maatschappij nog veel misverstanden over deze problemen zijn ('het ligt aan de opvoeding', 'het is onwil van het kind'), terwijl het meestal stoornissen zijn met een neurobiologische achtergrond. de toekomst van een kind er heel anders uit kan zien als het een goede behandeling krijgt Waarom een oudervereniging? Omdat: ouders vaak op zoek zijn naar goede informatie over de stoornis van hun kind ouders samen meer kunnen bereiken dan alleen het voor de meeste ouders een enorme opluchting is te beseffen dat er meer ouders met deze problemen zijn ouders die in dezelfde situatie zitten veel van elkaar kunnen opsteken Niet alleen voor ouders! Balans is er ook voor personen in de naaste omgeving van kinderen met ontwikkelingsstoornissen bij leren en/of gedrag, zoals medewerkers binnen het onderwijs en de hulpverlening. Ook op hen is de informatie van Balans gericht. Is Balans uw vereniging? Herkent u zichzelf hierin als ouder of anders betrokkene bij kinderen met ontwikkelingsstoornissen bij leren en/of gedrag, dan is Balans uw vereniging! Informatie over lid worden en welke voordelen dat heeft, vindt op: www.balansdigitaal.nl
26
