Duurzame ontwikkeling van watermanagement in dichtbevolkte gebieden

UrbanWater

Duurzame ontwikkeling van watermanagement in dichtbevolkte gebieden Het internationale project Urban Water Een Europees samenwerkingsproject in het kader van het INTERREG IIIB NWE-Programma

I N T E G R AT I E VA N S TA D S O N T W I K K E L I N G , WAT E R M A N A G E M E N T E N C O M M U N I C AT I E S T R AT E G I E Ë N

Inhoudsopgave

1. | VOORWOORD

1

2 . | WAT I S U R B A N WAT E R ?

2

3 . | WA A R O M E E N I N T E R N AT I O N A L E S A M E N W E R K I N G ?

3

4. | WELK DOEL HEEFT DE SAMENWERKING T U S S E N D E PA R T N E R S ? 5 . | W E L K E P I LOTP ROJ E C TE N WO R D E N G E R EA L I S E E R D ?

7 9

6 . | E E R S T E S U C C E S S E N VA N U R B A N WAT E R

19

7. | P R O J E C T PA R T N E R S & C O N TA C T E N

20

VOORWOORD

|

1.

1. Voorwoord

Water als vormgevingselement verhoogt de attractiviteit van dichtbevolkte gebieden.

Maar water midden in de stad stedelijke nederzettingenkan ook leiden tot overstromingen.

De dichtbevolkte gebieden in Noordwest-Europa nemen toe. Een toenemende behoefte aan ruimte en onvoldoende coördinatie van de projecten in de openbare ruimte leiden vaak tot een stadsvernieuwing waarbij duurzaamheid ontbreekt. Ditzelfde probleem komt ook voor in bestaande bebouwing. In het algemeen zijn er echter geen wettelijke instrumenten, om veranderingen in deze planningscultuur door te voeren. De ontbrekende integratie van duurzaam oppervlaktewatermanagement in stedelijke dichtbevolkte gebieden veroorzaakt grote problemen met betrekking tot waterkwaliteit, overstromingsgevaar en drinkwatervoorziening. Indien de klimaatverandering op de lange termijn verslechtert, dan zal dit steeds meer problemen veroorzaken, tenzij we nu ingrijpen om de situatie te veranderen. Acht partners uit vier landen in Noordwest-Europa – Frankrijk, Schotland, Nederland en Duitsland – werken in het kader van het project Urban Water samen, om vernieuwende en duurzame oplossingen voor oppervlaktewateren en rioleringssystemen te vinden. Hierbij is het hoofddoel de integratie van een duurzaam watermanagement en stedelijke ontwikkeling. In deze folder worden de gemeenschappelijke beginselen en de achterliggende filosofie beschreven. Bovendien worden de geplande activiteiten en de behaalde successen beschreven. Urban Water krijgt in het kader van het EU-programma INTERREG, een programma voor transnationale samenwerking, financiële middelen van het Europese Fonds voor Regionale Ontwikkeling (EFRO).

1

2.

|

U RBAN WATER

2. Wat is Urban Water?

De problemen die opgelost moeten worden omvatten zowel waterkwantiteitsaspecten (hoogwater- en droogteperioden) als waterkwaliteitaspecten (verontreiniging van grond- en oppervlaktewater). Op dit moment worden in het stedelijk waterbeheer vooral traditionele maatregelen genomen, de zogenaamde "end-of-pipe" aanpak. Die aanpak probeert de problemen binnen het waterbeheer zelf op te lossen, maar kijkt minder naar de oorzaak ervan. Om geïntegreerde probleemoplossingen voor complexe watersystemen te vinden, moeten de belangen van het waterbeheer al vroeg in stedelijke planningsprocessen betrokken worden. Urban Water onderzoekt, hoe oplossingen uit het oppervlaktewaterbeheer in de ruimtelijke planning geïntegreerd kunnen worden. De mogelijkheden van duurzaam watermanagement dragen ertoe bij, in dichtbevolkte gebieden een aantrekkelijke woonomgeving te vormen. De activiteiten van Urban Water richten zich niet alleen op puur technische vragen, maar vooral op communicatie. Dit vergroot het waterbewustzijn van betrokken partijen en stimuleert de ontwikkeling en acceptatie van vernieuwende methodes. Op deze wijze richt het project zich op een integrale aanpak voor een duurzame ontwikkeling van bestaande stedelijke watersystemen. Het ontwikkelen van duurzame oppervlaktewateren rioleringssystemen, die op voorbeeldlocaties uitgevoerd zullen worden. Daarom kan steeds naar concrete gevallen worden verwezen. Het project ondersteunt zowel het uitwisselen van ervaringen van de partners als ook het uitvoeren van pilotprojecten op afzonderlijke locaties.

D U U R VA N H E T P R O J E C T E N F I N A N C I Ë L E ONDERSTEUNING ■

Duur van het project

Juli 2003 tot juni 2008

■

Budget

11,9 miljoen Euro

■

waarvan Europese financiële middelen (EFRO)

5,9 miljoen Euro

2

Stedelijke waterkringloop

Ruimtelijke Ordening

Stroomgebiedenmanagement

Communicatie, waterbewustzijn

Hoofdthema’s van het project

VIJF HOOFDOELEN ■

Verbetering van de kwaliteit en kwantiteit in stedelijke watersystemen

■

Verbetering van de samenwerking tussen ruimtelijke planning en watermanagement

■

Verbetering van wetgeving en beleid die de integratie van duurzaam watermanagement en stedelijke ontwikkeling bevorderen

■

Transnationale uitwisseling van ervaringen en kennis tussen de instanties op regionaal, nationaal en supranationaal niveau

■

Vergroting van het openbare bewustzijn wat het watermanagement in het stedelijke gebied betreft

I NTERNATIONALE SAMENWERKI NG

|

3.

3. Waarom een internationale samenwerking? Voordelen van een Europese samenwerking

■

■

■

Vergelijkbare projecten maken het vinden van gemeenschappelijke oplossingen mogelijk.

Bij de ontwikkeling van nieuwe ideeën speelt de internationale uitwisseling van kennis een grote rol.

Samenwerken leidt tot betere oplossingen. En bepaalde problemen kunnen alleen samen opgelost worden.

De projectpartners werken samen aan regionale projecten en ontwikkelen zo gezamenlijke strategieën, instrumenten en planningsmethodes. De deelnemers profiteren – dankzij de internationale samenwerking – direct van de kennis van de andere projectpartners. De verzamelde kennis en de nieuw gewonnen inzichten en standpunten worden op congressen met andere regio’s in Noordwest-Europa uitgewisseld. De resultaten worden gedocumenteerd en aan alle geïnteresseerden ter beschikking gesteld.

De hoogwaterrampen bij de Oder en Elbe in de jaren 1997 en 2002 en bij de Rijn in 1993 en 1995 zijn uitstekende voorbeelden, hoe buurlanden elkaar bij hoogwater ondersteunen kunnen, o.a. bij de organisatie van reddingswerkers of het ontwikkelen van gemeenschappelijke hoogwaterbeschermingsprogramma’s. Het stimuleren van betrokkenheid van de burgers speelt bij stedelijke ontwikkelingsprocessen een belangrijke rol. In Nederland beschikt men over een lange ervaring in de betrokkenheid van de burgers bij het maken van plannen – deze ervaring komt ook de andere landen in Noordwest-Europa ten goede. In het stroomgebied van de Emscher werken openbare en particuliere instanties samen, om een duurzaam regenwatermanagement op regionaal niveau te organiseren. De in de loop van 10 jaar verzamelde ervaring kan dankzij het projectpartnerschap Urban Water ook op andere regio’s toegepast worden. Urban Water verzamelt de kennis en de ervaringen van de projectpartnersj. Alle deelnemende partnerregio’s zijn dichtbevolkte industriegebieden, die vergelijkbare problemen ondervinden. De afzonderlijke regio’s ontwikkelen exemplarische oplossingen, waarvan ook de projectpartners profiteren. Urban Water maakt het mogelijk, afzonderlijke concepten en actuele oplossingen met elkaar te vergelijken, verder te ontwikkelen en te verbeteren. De testresultaten van pilotprojecten worden daarna uitgewisseld. Op basis van de ontwikkelde oplossingen worden algemeen geldige aanbevelingen geformuleerd, zodat de internationale samenwerking een verbetering van de wetgeving en het beleid mogelijk maakt.

3

3.

|


Projectpartners en -locaties

50

rrijn N e de

Arnhem 12

Zevenaar 15 73

W aa

Glasgow

Johnstone

l

Paisley

Nijmegen 77

De Nederlandse steden Arnhem, gebied Stadsblokken en Nijmegen

Regio Paisley/Johnstone in het Schotse Renfrewshire

Hamm 3 2

Duisburg

Dortmund

40

22

Essen

Tourcoing

Stroomgebied van de Emscher en de stad Hamm Roubaix 12

Utrecht

Lille 2

Nieuwegein

Regio Lille/Roubaix/Wattrelos

Houten

Ijsselstein 27

Voor Urban Water heeft zich een groep van acht projectpartners uit Schotland, Frankrijk, Nederland en Duitsland verenigd. Ze vertegenwoordigen planningsinstanties op lokaal, regionaal en nationaal niveau. De projectpartners zijn voor de stedelijke ontwikkeling en duurzaam watermanagement van meer dan 2 miljoen inwoners verantwoordelijk.

De Nederlandse stad Nieuwegein

D E P R O J E C T PA R T N E R S : E E N P R O F I E L S C H E T S ■

EMSCHERGENOSSENSCHAFT

Waterschap; Waterbeheer in het stroomgebied

Duitsland

van de Emscher ■

Nieuwegein

Gemeente;Waterbeheer en stedelijke planning

Nederland

■

Renfrewshire Council

Regionaal bestuurslichaam; Bescherming tegen hoogwater,

Schotland

ruimtelijke planning ■

LIPPEVERBAND

Waterschap; Waterbeheer in het stroomgebied

Duitsland

van de Lippe ■

Arnhem


Nederland

■

Nijmegen


Nederland

■

Rijkswaterstaat

Departement van het Nederlandse Ministerie voor

Nederland

Oost-Nederland

Verkeer en Waterstaat; verantwoordelijk voor waterbeheer van de grote rivieren

■

Stadsgewest Lille Métropole

Regionaal publiekrechtelijk lichaam; Waterbeheer en stedelijke planning

4

Frankrijk


|

3.

Dragende pijlers van de werkstructuur

De werkstructuur van Urban Water wordt door vijf pijlers gedragen: ■ ■ ■ ■

■

■

De EMSCHERGENOSSENSCHAFT draagt als Lead Partner de eindverantwoordelijkheid voor het project. De projectpartners zijn lid van de projectpartnergroep en de werkgroepen. Ze zijn bovendien voor de pilotplannen verantwoordelijk. De projectpartnergroep is het centrale bestuursorgaan van Urban Water. In de beide werkgroepen van Urban Water worden gemeenschappelijke resultaten verwerkt. In de werkgroepen worden de pilotplannen gepresenteerd en besproken. Er worden aanbevelingen aan de afzonderlijke projectpartners gedaan, op basis van de vakkennis van alle partners. De werkgroepen zijn in de twee hoofdthemagebieden van Urban Water verdeeld: ”oppervlaktewater” en “stedelijke waterbeheer”. De adviseurs van Urban Water stellen hun externe vakkennis ter beschikking, adviseren over planning procedures en bevorderen de ontwikkeling van nieuwe instrumenten en technieken.

Externe vakkennis en coördinatie

Lead Partner: Projectmanager, financiele manager

Project – werkstructuur

■

Urban Water Adviesgroep

■ Urban Water Projectpartnergroep

■ Werkgroep „Oppervlaktewater“

Wetensch. advies

■

PP 1 EMSCHERGENOSSENSCHAFT

PP 2 Nieuwegein

PP 3 Renfrewshire

■ Werkgroep „Stedelijke waterkringloop“

Projectpartner (PP)

PP 4 LIPPEVERBAND

PP 5 Arnhem

PP 6 Nijmegen

PP 7 RWS DON

PP 8 Lille

Adviseurs ter plaatse

5

3.

|


Organisatie van de gemeenschappelijke opgaven

De projectpartnergroep is het orgaan van Urban Water dat tot beslissingen bevoegd is (Duisburg, september 2005).

Centraal bij de gemeenschappelijke opgaven staan de bijeenkomsten van de werkgroepen (hier in Lille in september 2004).

Het gemeenschappelijke werk is in afzonderlijke elementen gestructureerd, om de doelen van het project beter te kunnen realiseren: ■ ■

■ ■

Er vinden twee maal per jaar bijeenkomsten van de werkgroepen van Urban Water plaats. De vergaarde kennis en de nieuw gewonnen inzichten en standpunten worden op in totaal vijf openbare conferenties uitgewisseld, die van 2004 tot 2008 eenmaal per jaar plaatsvinden. Naast de leden van de werkgroepen worden ook externe experts en andere belangenvertegenwoordigers aangetrokken. De adviseurs van Urban Water worden afhankelijk van het thema voor de conferenties uitgenodigd. De leden van de projectpartnergroep van Urban Water wisselen voortdurend ervaringen uit. Een verdiept inzicht verkrijgen de partners bij het zogenaamde “training on the project”. De afzonderlijke partners hebben de mogelijkheid, vertegenwoordigers naar andere projectlocaties te sturen, om concreet deel te nemen aan het werk van de ander. De gemeenschappelijke resultaten worden in een documentatie gepubliceerd, die de verworven kennis en concepten ter beschikking stelt. Bij de Urban Water conferentie in Arnhem/Nijmegen in maart 2005 werden de gevolgen van de EU-waterkaderrichtlijn voor stedelijke waterprojecten besproken.

6

WERKGROEPEN

|

4.

4. Welk doel heeft de samenwerking tussen partners? Werkgroep 1: “Oppervlaktewater”

Leden van de werkgroep 1 onderzoeken, hoe geïntegreerde planning geoptimaliseerd kan worden (Duisburg, september 2005).

Oppervlaktewateren hebben veel functies (bijv. recreatie) en vormen tegelijkertijd de basis van het aquatische ecosysteem (Nijmegen).

Werkgroep 1 houdt zich voornamelijk bezig met: ■ ■ ■

Herstel van oppervlaktewateren en de betreffende waterecosystemen in het stedelijke gebied Aanleg en bescherming van overstromingsgebieden Meervoudig gebruik van wateren en hun overstromingsgebieden

WERKGROEP 1 O P P E RV L A K T E WAT E R Hoofdthema’s en belangrijke kwesties ■

Geïntegreerde planningsstrategieën: Hoe kunnen watermanagement, gebiedsontwikkeling, ecologie en economie tot gemeenschappelijke, vernieuwende oplossingen bijdragen?

■

Vergunningen: Welke planningsinstrumenten zijn geschikt om de doelen voor duurzaam watermanagement, de Kaderrichtlijn Water en deRuimtelijke Ordening strategieën te vervullen?

■

Financiering: Welke strategieën zijn voor geïntegreerde projecten

De integratie van wateraspecten, ecologische belangen en stedelijke ontwikkelingen zijn uitdagingen bij de geïntegreerde planning – de pilotplannen van Urban Water zoeken naarde beste voorbeelden (planning van het Lippemeer).

Bij de aanleg van overstromingsgebieden en de bescherming van retentiebekkens spelen zowel ecologische aspecten als ook recreatie een rol (gebied Stadsblokken/Meinerswijk in Arnhem).

geschikt, indien de subsidie minder wordt? ■

Communicatie & betrokkenheid van de burgers: Hoe kan men rekening houden met de belangen van het publiek en de acceptatie van het project bewerkstelligen?

7

4.

|

WERKGROEPEN

Werkgroep 2: “Stedelijk waterbeheer”

In werkgroep 2 worden ervaringen met afkoppeling in bestaande woongebieden uitgewisseld (Duisburg, september 2005).

Afkoppelen leidt ot duurzamer waterbeheer, maar kan daarnaast ook de attractiviteit van woongebieden verhogen (Herten, stroomgebied van de Emscher).

Evenwicht tussen stabiele grondwaterhuishouding en toereikende watervoorziening (Arnhem)

Werkgroep 2 houdt zich voornamelijk bezig met: ■ ■

■

Optimalisering beschikbare riool-/ontwateringssystemen Decentraal regenwaterbeheer (afkoppelen van de regenwaterafvoer van het rioolsysteem, decentrale regenwateropslag, verbetering van de bodeminfiltratie) Optimalisatie van de grondwaterstanden onder huizen en voor de drinkwatervoorziening zonder overlast te creëren door te hoge grondwaterstanden

WERKGROEP 2 S T E D E L I J K E WAT E R K R I N G L O P E N Hoofdthema’s en belangrijke kwesties ■

Afkoppelen: Doelen van afkoppelprojecten, kosten, financieringsmodellen, communicatie.

■

Verkeerde aansluitingen: doelen, kosten, wettelijke aspecten, communicatie

■

Zuivering van verontreinigd regenwater: mogelijke maatregelen, kosten, communicatie, effectiviteit

■

Gebruik van geo-informatiesysteem (GIS) bij afkoppelprojecten: eisen aan het gegevensbeheer

8

Vaak is de omvorming van een gemengd stelsel naar een gescheiden stelsel voor afval- en voor regenwater kostbaar, maar de moeite waard.

PILOTPROJECTEN EN ACTIVITEITEN

|

5.

5. Welke pilotprojecten worden gerealiseerd? Overzicht

De ervaringen uit de pilotplannen vormen de basis voor de gesprekken tussen de werkgroepen. Tegelijkertijd zorgt de uitwisseling van ervaring binnen de werkgroepen voor een betere planning van de pilotplannen.

H O O F D T H E M A’ S VA N D E W E R K G R O E P E N

Ge ïn pl teg an r ni eer ng de ss tr at Ve eg rg ie un ën ni ng en Fi na nc Co ier in m pu mu g bl ni ie ca ke ti pa e & rt Af ic ip ko at pp ie el in g Ve rk ee rd Ei nd e a re gm an slu ge a nw at iti r Ge at ege ng en e b r le af rui afv n v oe o ko k v pp an r or el G in IS gs b pr ij oj ec te n

P I L O T P L A N N E N & - L O C AT I E S

Waterbeheer Nijmegen – ecologische verbetering van het watersysteem Duurzaam regenwaterbeheer Emscher – "Toekomst overeenkomst regenwater" Verbetering van het watersysteem in Arnhem-Zuid Renfrewshire – preventieve hoogwaterbescherming en oppervlaktewatermanagement

Regenwaterbeheer in Nieuwegein Opening van de Emscher bij het PHOENIX-meer Lippemeer in Hamm – integratie van waterbeheer, ecologie, recreatie en stedelijke ontwikkeling Integratie van hoogwatermaatregelen en stedelijke recreatie – het pilotproject Stadsblokken Meinerswijk in Arnhem

Waterlandschap van de Espierre bij Lille Alle pilotplannen omvatten principieel alle genoemde zwaartepunten. Bijzonder relevante punten zijn met het symbool

gekenmerkt.

9

5.

|


Watermanagement in Nijmegen – ecologische verbetering van het watersysteem Nederland

De Lindenholt-vijver, een oude visstek

Kaart met de nieuw vormgegeven Lindenholt-vijver

De stad Nijmegen heeft in 2001 het zogenaamde waterplan ontwikkeld, waarin de doelen van het waterbeheer voor de komende 50 jaar zijn gedefinieerd. De hoofddoel van het waterplan is: Het waarborgen van de samenwerking van alle deelnemende partners bij het creëren van een duurzame waterketen, een gezond en veerkrachtig watersysteem en een aantrekkelijke leefomgeving tegen de laagst maatschappelijke kosten.

Doelen ■ ■

■ ■

Door middel van een ambitieus afkoppelingsprogramma moet een duurzame waterketen gerealiseerd worden. Ondergrondse bergbezinkbassins voor de opslag van regenwater worden niet meer gebouwd. In plaats daarvan wordt het regenwater voor het aanvullen van het grondwater gebruikt. De ervaringen met het afkoppelingsprogramma zijn ook voor de andere projectpartners van Urban Water zeer waardevol. Natuurlijk ontwerp voor de beide centrale vijvers in Lankforst

10

De stad Nijmegen wil een veerkrachtig watersysteem creëren, waartoe de 75 vijvers in het Westen van de stad behoren. Voor sommige vijvers is slecht een geringe mate van verbetering gepland: de bagger wordt verwijderd en de beschoeiing hersteld. Voor circa 30 vijvers ligt de lat hoger. Het ecologische evenwicht moet door het creëren van natuurvriendelijke oevers verbeterd worden. In het kader van het project Urban Water worden drie pilotplannen uitgevoerd. Bovendien worden strandstroken en speelplaatsen ingepland. Alle vijvers worden vanaf zomer 2006 aangelegd. Verder worden de beide andere vijvers onderzocht, die in een speciale geologische strook liggen. De vijvers en het omliggende park moeten eruit gaan zien zoals 1.000 jaar geleden. De graafwerkzaamheden moeten in de zomer van 2007 gaan plaatsvinden.

Regenwaterafvoergoot in een particuliere tuin (voorbeeld)

Verbetering van de kwaliteit van het oppervlaktewater in de stedelijke vijvers Ecologische verbetering van het watersysteem volgens de eisen van de EUKaderrichtlijn Water Het inzetten van water bij het vormen van een aantrekkelijke woonomgeving Het crëren van een publieke bewustwording voor het stedelijk waterbeheer

Activiteiten ■

■

■

■ ■

Afkoppeling van de regenwaterafvoer van verhard oppervlak (straten en daken) van in totaal 200 hectare in de loop van de komende 15 jaar Het verwijderen van bagger in 14 vijvers en herstel van de beschoeiing bij meer dan 30 vijvers Het creëren van natuurvriendelijke oevers in 30 vijvers en verdere ecologische verbeteringen Het plaatsen van speelelementen en het inrichten van stranden aan de vijvers Deelname van het publiek aan het nieuwe ontwerp van de vijvers

Presentatie van het ontwerp voor de Lankforst-vijvers op het landgoed Dukenburg


|

5.

Duurzaam regenwaterbeheer Emscher – “Toekomst overeenkomst regenwater” Duitsland

De “toekomstovereenkomst regenwater” wordt door de burgermeesters en de vertegenwoordigers van het milieuministerie en de EMSCHERGENOSSENSCHAFT ondertekend.

Het open regenwaterafvoer verbindt het nieuwe woongebied met de omliggende wateren – en verhoogt zo de aantrekkelijkheid van het woongebied.

In 2005 werd een hoog doel voor het stroomgebied van de Emscher vastgelegd: binnen de komende 15 jaar moet 15% van het regenwater in het stroomgebied van de Emscher van het gemengde rioolstelsel afgekoppeld worden. Om dit doel te bereiken, werken de EMSCHERGENOSSENSCHAFT, het milieuministerie voor Noordrijn-Westfalen en alle steden in het stroomgebied van de Emscher nauw samen. Op 31 oktober 2005 hebben de partners samen de “Toekomst overeenkomst regenwater” ondertekend.

De leden van Urban Water informeren elkaar over eenvoudige afkoppelingsmaatregelen in bestaande woongebieden.

Doelen ■ ■

■

Verhogen van de laagwaterstanden in droge perioden Afname van de hoogwaterafvoer in de kleine zijrivieren (voor piekoverstromingen en jaarlijkse hoogwaters) Verkleining van de omvang van en de financiële eisen aan de waterbescherming

Activiteiten Het regenwaterbeheer direct aan de bron van de afvoer heeft effectieve gevolgen: een groot deel van het regenwater, dat momenteel nog in de riolering verdwijnt, zal of in de bodem infiltreren of in de beken en zijrivieren van de Emscher afgevoerd worden. Daardoor wordt de waterhuishouding weer natuurlijker, het ecologische potentieel van het water wordt gesterkt en daarmee nemen de kosten voor eindmaatregelen in de conventionele drainagesystemen af. In het kader van het project Urban Water worden veelzijdige maatregelen getroffen, om intelligente oplossingen voor afkoppeling te vinden. Bijzonder interessant zijn concepten voor woon- en industriegebieden, in gebruik zijnde of leegstaande industriecomplexen en de vormgeving van openbare ruimten.

■

■ ■

■

Conceptionele studies, haalbaarheidsstudies, vormgevingsoplossingen, voor een hogere acceptatie door de betroffen grondeigenaren Informatiecampagne en conferenties, subsidies voor bepaalde maatregelen Bevordering van bewustwording van de burgers door pilotprojecten bij openbare instanties: sportstadions, scholen, kerken en openbare gebouwen Ondersteuning van de gemeenten: vergelijking van mogelijke tariefmodellen, aanbevelingen voor onderhoud van installaties, software communicatiestrategieën etc.

De route van het regenwater in het Emscher-gebied – in het gehele stroomgebied zorgen precies afgestemde maatregelen voor een duurzaam regenwaterbeheer

11

5.

|


Verbetering van het watersysteem in Arnhem-Zuid | Nederland

Open waterloop in de buurt van het Gelredome-Stadion

Direct aan het water gelegen industriegebieden beschikken over een hogere attractiviteit.

In het watersysteem in het zuidelijke stadsdeel van Arnhem moeten meerdere grote problemen opgelost worden. Bij hoge waterstanden van de nabij gelegen Rijn en hevige neerslag kan het huidige watersysteem de grote hoeveelheden water niet verwerken. Dit leidt onherroepelijk tot overlast voor de bewoners. Bij langere droogteperiodes in de zomer valt het waterpeil drastisch; watergangen komen (vrijwel) droog te staan. Bovendien is de chemische en ecologische waterkwaliteit in bepaalde delen van het systeem slecht en voldoet niet aan de geldende normen. Het gemeentebestuur en de verantwoordelijke waterbeheerders hebben besloten dat aanpassingen in zowel het watersysteem als de riolering nodig zijn om te komen tot een duurzaam en goed werkend watersysteem. Dit systeem moet tevens in staat zijn de gevolgen van de klimaatsverandering aan te kunnen.

Activiteiten ■

■

■

Doelen ■

■

■

Open waterloop in de buurt van het dorp Elden in Arnhem-Zuid.

De bewoners bespreken het waterbeheer tijdens een bewonersbijeenkomst (2005)

12

■ ■

Realiseren van een duurzaam en veerkrachtig watersysteem, dat functioneert bij zowel hoge als lage Rijnstanden, hevige neerslag en tijdens langdurige droogteperiodes. Verbeteren van de chemische en ecologische kwaliteit van het oppervlaktewater door vermindering van het verontreiniging vanuit de riolering. Integreren van water in de stedelijke ontwikkeling, gebruik maken van water als belangrijk en aantrekkelijk element in stedelijke planvorming. Verbeteren van de attractiviteit en de recreatieve waarde van water. Verbeteren van de water bewustwording van bewoners, instellingen en bedrijven.

Woongebied in het zuidelijke stadsdeel van Arnhem

■

■

Plan met maatregelen voor het realiseren van een duurzaam en veerkrachtig watersysteem. Bepalen welke maatregelen genomen kunnen worden om de verontreiniging vanuit de regenwaterriolering op het oppervlaktewater te verminderen; drie maatregelen in pilotvorm aanleggen, monitoren van het effect op de locale waterkwaliteit. Bepalen welke maatregelen genomen kunnen worden om foutieve aansluiten in de riolering op te sporen; uitvoeren maatregelen in pilotgebieden, bepalen van het effect van foutieve aansluitingen op de waterkwaliteit van nabijgelegen watergangen. Opstellen van een beheerplan voor al het water in Arnhem-Zuid, afgestemd op het gebruik van het water en het aangrenzende groen, in nauwe afstemming met omwonenden. Monitoren van de chemische en ecologische kwaliteit van het watersysteem in het gehele projectgebied project.


|

5.

Renfrewshire – preventieve hoogwaterbescherming en oppervlaktewatermanagement Groot-Brittannië – Schotland

Door toepassing van een geo-informatiesysteem (GIS) was het mogelijk het ontwateringssysteem in Renfrewshire te verbeteren.

Het beschermen van geschikte gebieden voor oppervlaktewaterbeheer wordt toenemend belangrijker, omdat de ontoereikende capaciteit van de riolering en de waterlevering de stedelijke ontwikkeling remmen.

Het stedelijke ontwateringsysteem in Renfrewshire is complex en bestaat uit een met elkaar verweven net van rioleringskanalen, buizen, afvoeren en waterlopen. Een groot deel van de gemeentelijke ontwateringsystemen stamt nog uit de 19e eeuw. Het stedelijke ontwateringsssysteem, heeft onvoldoende capaciteit in het gemengde rioleringssysteem en het waterlopensysteem, om de grotere neerslaghoeveelheden te verwerken, die in de laatste jaren opgetreden zijn. De problemen van het stedelijk watermanagement zijn zowel kwantitatief als kwalitatief en treden in grote delen van Renfrewshire op.

Activiteiten ■

■

■

Het waterstroomgebied van Johnstone werd als voorbeeld gebruikt, om de gecompliceerde wisselwerking tussen de watersystemen in een model weer te geven en duurzame oplossingen voor de omgang met oppervlaktewater te ontwikkelen. Doel van het onderzoek is de afname van het hoogwatergevaar en de kwaliteitsverbetering van de stedelijke wateren. In het kader van het project worden eveneens de mogelijkheden onderzocht om oppervlaktewaterbeheer in stadsontwikkelingsprocessen op te nemen.

■

Doelen ■

■

■ ■

■

Een bijdrage leveren aan het vinden van oplossingen voor de problemen, die door het hoogwatergevaar veroorzaakt worden. Hiertoe wordt know-how en kennis over de stedelijke watersystemen en hoogwateroorzaken ter beschikking gesteld. Het ontwikkelen van kostenbesparende en duurzame oplossingen voor problemen, die door waterkwantiteit (hoogwater) resp. -kwaliteit (vervuiling) in steden optreden. Integratie van het oppervlaktewaterbeheer in de stadsontwikkelingsprocessen van Renfrewshire. Onderzoeken in hoeverre de verbetering van het watersysteem aan het lokale actieplan voor biodiversiteit in Renfrewshire kan bijdragen. Onderzoeken hoe vernieuwende materialen en procedures het hoogwaterrisico kunnen verkleinen.

© Crown Copyright - 100023417

■

■

■

Een combinatie van riolering- en oppervlaktewatersysteem voor het Johnstonepilotproject is bijna afgerond. In het kader van het project werden reeds strategische eisen voor de wateropslag gedefinieerd. Momenteel worden mogelijkheden, om het oppervlaktewatersysteem van de riolering af te koppelen en kansen voor aanvullende opslag van het water onderzocht. Voor mogelijke virtuele waterlopen en regionale duurzame ontwateringsystemen (“Sustainable Urban Drainage Systems”; SUDS) werden waterzuivering en – opslag en afname van het hoogwaterrisico bepaald. De relatie tussen de gebieden voor waterzuivering resp. wateropslag en de gebieden voor actieve stedenontwikkeling worden onderzocht, om synergieën vast te stellen. De richtlijnen voor ontwatering in Renfrewshire worden op basis van de inzichten van Urban Water geoptimaliseerd. Het testproject “Storage Treatment Unit” (unit voor wateropslag en -zuivering) zorgt voor veelbelovende resultaten en vormt een centraal punt bij de afkoppelingsmaatregelen. Momenteel wordt een studie uitgevoerdnaar kennisbeheer, om de gemeenschappelijke werkafspraken, informatieopslag en verspreiding te verbeteren.

De ontwikkeling concentreert zich momenteel op de uitwerking van virtuele waterlopen en de regionale duurzame ontwateringsystemen (SUDS).

13

5.

|


Regenwatermanagement in Nieuwegein Nederland

In een woongebied wordt vervuild water ontdekt.

Het rioolwater uit het rioolvermengt zich met het oppervlaktewater.

In de komende jaren worden er in de Nederlandse gemeente Nieuwegein enkele waterprojecten uitgevoerd, die onder de naam “Nieuwe Waterweg” samengevat zijn. Deze waterprojecten dragen tot milieubescherming bij en hebben een evenwichtige grondwaterhuishouding als doel. Zandveld is de eerste wijk van Nieuwegein, waar maatregelen uitgevoerd worden.

Regenoverloopbekkens, waarin na heftige neerslag het vervuilde rioolwater uit het riool overstort.

Doelen ■ ■ ■ ■

Welke plannen worden uitgevoerd? Vernieuwing van het rioolsysteem: in enkele stadsgebieden moet de riolering gesaneerd en verbeterd worden.

Activiteiten ■

Afkoppeling van de regenwaterafvoer van de het rioolsysteem: voor de afkoppeling wordt een afzonderlijk systeem voor de regenwaterafvoer gerealiseerd. Het regenwater wordt hiertoe in de wateren en afvoergreppels in de omgeving geleid. Om kosten te besparen, wordt de afkoppeling van de regenwaterafvoer in combinatie met de sanering van de riolering uitgevoerd. Het bouwen van bergbezinkvoorzieningen: het bouwen van ondergrondse betonnen bassins, waarin overtollig water na heftige neerslag tijdelijk opgeslagen wordt en een deel van de verontreiniging naar de bodem zinkt. Deze compleet onderaards liggende bekkens hebben een afmeting van 30 x 5 x 2 m. Aan de aardoppervlakte bevindt zich slechts een regelaar. Slikverwijdering: de modder uit afvoergreppels en bekkens wordt verwijderd, opdat deze niet volledig dichtslibben. Daarvoor zijn het gemeentebeheer en het Hoogheemraadschap de Stichtse Rijnlanden verantwoordelijk. In de herfst van 2004 werd daarmee in Nieuwegein in de wijk Batau begonnen. 2005 en 2006 volgen de wijken Doorslag en Zuilenstein.

14

Ontwikkeling van know-how over de beste processen voor regenwaterafkoppeling Ontlasting van de riolering Voorzuivering van het water in bergbezinkvoorzieningen Slikverwijdering voor een verbeterde waterloop in afvoergreppels en -kanalen.

■ ■ ■

Opstellen van het integrale “Waterplan Nieuwegein” met 40 urgente maatregelen. Uitvoer van pilotprojecten voor de afkoppeling van de regenwaterafkoppeling Studies over grondwatermodellen en optimalisatie van het rioleringssysteem Ervaringen verzamelen voor communicatiestrategieën: burgerdeelname aan de afkoppeling van het regenwater, natuurpad over het thema water en een digitale ontwerpstudio.

Historische toevoer: hier kan water van de rivier de Lek toestromen.


|

5.

Opening van de Emscher bij het PHOENIX-meer Duitsland

Luchtopname van de projectlocatie voor het PHOENIX-meer en de Emscher – 1 km2 voormalig staalfabriekterrein

Ontwerpplan van denieuwe Emscher en het toekomstige PHOENIX-meer

De uitvoering van dit project op een 1 km2 groot braakliggend industriegebied is een van de belangrijkste bouwstenen voor de structurele verandering van het stroomgebied van de Emscher. Op de projectlocatie bevond zich de Hermannshütte, een staalfabriek, die in 2001 gesloten werd. Het PHOENIX-meer wordt het centrale punt in de toekomstige ontwikkeling. Met grondwater gevoed zal het meer een totale grootte van 24 hectare bereiken. De geplande vormgeving van de oever is afwisselend: actieve recreatie bij de haven en aan de promenade – ontspanning en natuurbescherming in de geplande ecologische beschermingszones. Rond om het meer worden attractieve wooneenheden gebouwd met zicht op het meer. Het gebied biedt verder plaats aan nijverheid, kantoren, recreatie, gastronomie en cultuur.

3D-animatie van de toekomstige loop van de Emscher en deoverstromingsgebieden

Doelen ■

■

■

Aan de oppervlakte brengen van de Emscher over een lengte van 2,5 km, die vroeger in een riool onder de staalfabriek door liep. Integratie met het project PHOENIX-meer: aanleg van een 24 hectare groot meer met een volume van 600.000 m3 en 240.000 m3 wateropslag voor de Emscher. Ombouw van een 1 km2 groot braakliggend staalfabrieksterrein in een nieuw woongebied met groenstroken, het PHOENIX-meer en de natuurlijke Emscher.

Activiteiten Momenteel wordt de Emscher in een riool onder het PHOENIXgebied door geleid. In het kader van Urban Water worden 2,5 kilometer van de loop van de rivier met een 50 m brede oeverstrook hersteld. Na het weer aan de oppervlakte brengen van de zal het weer mogelijk zijn, langs de Emscher te fietsen en te wandelen of gewoon van de natuur te genieten.

■

■

De Emschergenossenschaft en de PHOENIX-meer B.V. hebben het PHOENIX-Infopoint opgericht om het publiek over het project en de voortgang van de bouw te informeren. De infoborden buiten bieden informatie over de Emscher en het toekomstige meer. Binnen in het Infopoint licht een tentoonstelling de achtergrond van het project en de geplande bouwwerkzaamheden toe. Vanaf het op de “Emscherklippe” gelegen bezoekersplatform heeft men een prachtig uitzicht over het gebied. De Emschergenossenschaft werkt bij dit project nauw met de PHOENIX-meer B.V., de stad Dortmund en de Dortmunder gemeentebedrijven samen.

■

Planning van alle projectrelevante details over het waterbeheer betreffende de Emscher en het PHOENIX-meer. Het indienen van alle betreffende planningsdocumenten voor goedkeuring. In juni 2005 werd de officiële goedkeuring verleend. Uitvoeren van alle voorbereidende maatregelen, die voor het begin van de bouwwerkzaamheden noodzakelijk zijn. Informatie aan alle inwoners en geïnteresseerden met behulp van een infopoint, tentoonstellingen en infoborden, een infotelefoon en rondleidingen op de projectlocatie.

Begin van de bouwwerkzaamheden – feestelijke eerste schop in de grond op 13-9-2005

15

5.

|


Lippemeer in Hamm – integratie van watermanagement, ecologie, recreatie en stedelijke ontwikkeling | Duitsland

Luchtopname van de projectlocatie – de binnenstad van Hamm bevindt zich rechts, direct aan de Lippe en het kanaal.

Het projectplan sprrekt zich uit over thema’s rondom het Het Lippemeer als animatie. water, maar ook ecologische belangen en recreatieaspecten.

Dit project baseert zich op het masterplan “Hamm aan het water”, waartoe door de stadsraad van Hamm in de zomer van 2001 besloten werd. Hamm is een stad met ongeveer 180.000 inwoners in Westfalen en ligt aan de Lippe. Vroeger speelden de kolenmijnen een belangrijke rol voor de stad. Voor de toekomstige ontwikkeling behoren nieuwe stedelijke, milieuvriendelijke en sociale kwaliteiten tot de prioriteiten.

Doelen ■

■

■

Het Lippe-meer speelt in dit concept een centrale rol. Het meer voorziet de stad van een groot aantal nieuwe mogelijkheden voor de stadsontwikkeling. Naast de functie voor hoogwaterbescherming zal het meer veel stedenbouwkundige functies bevatten: nieuwe toepassingen voor bedrijven en dienstverleners, recreatie- en sportmogelijkheden en wonen aan het water. Ook de ecologische vormgeving van de oever- en meerzones speelt een belangrijke rol.

3D-animatie van de geplande zwembaai en de blauwe lagune.

16

Het projectontwerp werd in september 2002 uitgewerkt in een haalbaarheidsstudie. Het meer zal een oppervlakte van 43 hectare omvatten. Van oost naar west strekt het meer zich over 2 km uit; van noord naar zuid varieert de breedte tussen 100 en 350 m. De diepte bedraagt 3 m, zodat het meer een volume van een miljoen kubieke meter zal hebben. Het ontwerp bevat een groot spectrum aan verschillende invullingen van de oevers: in de buurt van de plaatsen Hamm en Heessen beschikken de oevers bijv. over stedelijk flair. Andere oevers, in het bijzonder die direct aan de Lippe, hebben een meer natuurlijk, ecologisch karakter. Een kleine baai nodigt tot zwemmen uit, andere gebieden daarentegen bieden ontspanning. Tot de recreatiemogelijkheden van het meer behoren bovendien een haven voor zeilboten en een gedeelte voor roeiwedstrijden. Tot het ontwerp van het meer behoort eveneens de ecologische verbetering van de Lippe – deze maatregelen behoren bij het Lippe-oever-programma, dat het Lippeverband in opdracht van het Noordrijn-Westfaalse ministerie voor milieu uitvoert. De officiële procedure ter goedkeuring van het plan werd in mei 2005 gestart en kon in april 2006 afgesloten worden.

■

■

Het aanleggen van 1 miljoen m3 reservevolume voor de Lippe en verbetering van de hoogwaterbescherming Optimalisering van de ecologische duurzaamheid langs de Lippe in het stedelijke gebied. Aansluiting van meerdere stadsdelen van Hamm aan het “blaue Mitte” (blauwe midden) Toename van de attractiviteit van de locatie Hamm, zodat er betere ontwikkelingsmogelijkheden komen. Infrastructureel sleutelproject als onderdeel van de structurele verandering, om de regio Hamm te verbeteren.

Activiteiten ■ ■ ■ ■

Planning van het waterbeheer van het Lippemeer en de stedelijke infrastructuur. Onderzoek naar de invloed op het milieu. Het betrekken van de plannen voor het meer in de ruimtelijke planning van de regio. Communicatiemaatregelen ter bevordering van betrokkenheid van de burgers.

De aanleg van een waterbiotoop verhoogt de ecologische duurzaamheid van de Lippe.


|

5.

Integratie van hoogwatermaatregelen en stedelijke recreatie – het pilotproject Stadsblokken/Meinerswijk | Nederland

Luchtopname van de direct in de buurt van Arnhem gelegen projectlocatie.

De stad Arnhem langs de Rijn. In de uiterwaarden in het zuidelijke deel van de stad ligt het hoogwatervrije terrein Stadsblokken. De uiterwaarden hebben een belangrijke ecologische functie. Tot 1995 was in het stedelijke ontwikkelingsplan van de stad Arnhem het gebied Stadsblokken als belangrijk, toekomstig woongebied gereserveerd. Daar het gebied echter tot de uiterwaarden behoort, moesten de bouwplannen gestopt worden. De Nederlandse beleidslijn Ruimte voor de rivier stond niet toe, dat in de uiterwaarden huizen gebouwd worden. Het Nederlandse ministerie van Verkeer en Waterstaat (Rijkswaterstaat) gaat in deze uiterwaarden meer ruimte voor de rivier creëren om te voldoen aan de eisen voor de bescherming tegen hoogwater. Sinds de overstromingen van 1993 en 1995 ontwikkelt het ministerie een nationaal plan, om meer ruimte voor de rivier te scheppen, opdat het land achter de dijken – waartoe ook bebouwde gebieden horen – beschermd is tegen hoogwater volgens de vastgestelde normen. Dit nationale masterplan (“Planologische Kernbeslissing Ruimte voor de Rivier”) heeft directe gevolgen voor de ontwikkeling van het gebied Stadsblokken. Het project Stadsblokken onderzoekt momenteel de ontwikkelingsmogelijkheden voor het gebied Stadsblokken. De kernvraag hierbij is: Hoe kunnen de vereiste maatregelen voor hoogwaterbescherming voor de bebouwde gebieden in en om Arnhem met de ontwikkeling van het gebied als stadspark verenigd worden? Bovendien vormt de ontwikkeling van de natuur binnen het gebied een ander belangrijk doel. De ecologische hoofdstructuren moeten versterkt worden en met reeds in het gebied bestaande waarden moet rekening gehouden worden.

Luchtopname van de locatie bij hoogwater.

Het geplande stadspark ligt direct tegenover de binnenstad.

Doelen ■ ■ ■

Bescherming tegen hoogwater Aanleg van een stadspark Natuurontwikkeling

Activiteiten ■ ■ ■

Ruimtelijke verkenning Hydraulische verkenning Verkenningenrapport

Alternatief 1a – rivierenpark

Alternatief 2a – pretpark Twee van de vier alternatieven voor de ontwikkeling van het gebied concentreren zich op maatregelen voor hoogwaterbescherming buiten het projectgebied. Het zwaartepunt ligt op natuurontwikkeling resp. het garanderen van de maximale werking van de hoogwaterbeschermingsmaatregelen in het betreffende gebied.

17

5.

|


Waterlandschap van de Espierre bij Lille Frankrijk

De betonnen oevers van de Espierremoeten worden gesaneerd, om het ecologische potentieel te laten stijgen.

Locatie van het pilotproject: A = herstel van het rivierlandschap aan de bovenloop van de Espierre B = landschapsvormgeving aan de benedenloop van de Espierre

De Espierre slingert zich door een dicht bevolkt gebied van het stadsgewest Lille aan de Frans-Belgische grens. In het stroomgebied leven 400.000 inwoners. In dit gebied worden regen- en rioolwater van een 5.200 hectare groot gebied (waarvan 17 % in België is gelegen) de rivier in geleid. Tot dit gebied behoort de gehele stad Roubaix en delen van de Franse steden Tourcoing, Wattrelos en Leers. De rivier is onderdeel van het gemeentelijke rioolsysteem van het dichtbevolkte gebied Lille: het afvoerwater uit België en Frankrijk wordt in de Franse zuiveringsinstallatie Grimonpont volgens de geldende Europese normen gezuiverd en dan aan de andere kant van de grens naar de Schelde geleid. De Espierre wordt momenteel voor een groot deel omgevormd. Het project is onderdeel van een groter project “Liens bleus” (“Blue Links”), waarmee het Canal-du-Roubaix weer voor schepen moet worden vrijgegeven, en wordt door de EU in het kader van het Interreg IIIB-programma financieel ondersteund.

Activiteiten Het stadsgewest Lille Métropole is zich ervan bewust, dat de Espierre op grote schaal gesaneerd dient te worden, de activiteiten in het kader van het project Urban Water concentreren zich op de ecologische verbetering en de landschapssanering aan de benedenloop van de Espierre. ■

Doelen ■

Overstroomde straat in Wattrelos (4 september 2005).

■

18

Hoogwaterbescherming Het afvalwater van de rivierstroomgebieden stroomt naar de enige natuurlijke afvoer, de Espierre, een open rioolkanaal die naar de 2,4 km verder weggelegen zuiveringsinstallatie Grimonpon leidt . Deze afvoer met een lengte van ong. 4,5 km beschikt niet over voldoende mogelijkheden om het water in de bodem weg te laten lopen, zodat na heftige regenval steeds meer overstromingen voorkomen. De openriool wordt over een lengte van 2,4 km gesaneerd en de rivier en de oevers worden tussen de zuiveringsinstallatie en de grens ecologische verbeterd, om aan de ene kant het hoogwatergevaar in het dichtbevolkte gebied Lille te laten afnemen en om aan de andere kant de attractiviteit van de woongebieden te verhogen. Herstel van het rivierlandschap van de Espierre Het werk aan de Espierre heeft als doel, een vroeger zwaar geïndustrialiseerd gebied te saneren, dat zwaar onder milieuvervuiling lijdt. De attractiviteit van de dicht bevolkte gebieden rondom Roubaix/Tourcoing/Wattrelos/Leers moet toenemen en de lucht- en bodemvervuiling moet afnemen.

■

Sanering van de benedenloop van de Espierre Het stadsgewest Lille wil de waterafvoer na heftige neerslag beter kunnen regelen. De noodzakelijke verdiepingen en verbredingen van de waterlopen werden aan de hand van studies ontwikkeld, waarbij een hydraulisch model van het 5.200 hectare grote waterbekken (inclusief het gebied aan de Belgische kant), de wederzijdse invloed tussen kanaal, Espierre, het rioolsysteem netwerk en overige hydraulische factoren in acht werden genomen. Landschapsvormgeving Deze maatregelen (aanleg van voetpaden, planten, bomen etc.) moeten aan de ene kant het natuurlijke karakter van de Espierre versterken en aan de andere kant de recreatiemogelijkheden en de ecologische kwaliteit verhogen. De maatregelen zijn deel van een totaalproject aan de boven- en benedenloop van de rivier.

EERSTE SUCCESSEN

|

6.

6. Eerste successen van Urban Water Kennisoverdracht

De eerste concrete resultaten van de voortdurende uitwisseling van ervaringen tussen de partners van Urban Water tonen het succes van de samenwerking. De volgende voorbeelden tonen de meerwaarde van de transnationale samenwerking voor de afzonderlijke partners aan: Gestimuleerd door de samenwerking tijdens het Urban Water project hebben de beide steden Arnhem en Nijmegen de dagelijkse samenwerking op het gebied van water versterkt.

Op het gebied van waterkwesties werken Arnhem en Nijmegen nu nauw samen.

“Klaar voor de toekomst” – geïntegreerde, door alle deelnemers ondersteunde planningsprocessen zijn een investering voor de toekomst.

De presentatie van internationale ervaringen in duurzaam regenwaterbeheer was in Schotland reden tot een politieke discussie. De beginselen en de gerealiseerde afkoppelings projecten en de planningsbeginselen zijn intussen in Schotland in de wetgeving en de planningsprocessen opgenomen. De in Nederland ingevoerde publieke participatie aan geïntegreerde, complexe planningsprojecten werd succesvol ook in Duitsland ingevoerd. Visuele, voor het grote publiek toegankelijk gemaakte informatie en de mogelijkheid om met de verantwoordelijke planners de discussie aan te gaan, werd bij het pilotproject Lippe-meer in Hamm succesvol getest. De planning voor het nieuwe ontwerp van de Franse rivier de Espierre werd in het kader van Urban Water voorgesteld. Op basis van de uitwisseling van ervaringen met de andere projectpartners kon de planning geoptimaliseerd worden. De nieuw ontwikkelde plannen zorgen voor een betere waterkwaliteit en met name voor ecologische verbeteringen van de Espierre.

Training on the project Een ander belangrijk voordeel voor alle deelnemers is de medewerking aan concrete projecten van andere partners. De uitwisseling tussen de partnerorganisaties verleent een directe kijk op de pilotprojecten en de ervaring van de ander. In mei 2005 vond het eerste “werkbezoek” plaats: projectpartners uit Schotland bezochten de Nederlandse partners en de EMSCHERGENOSSENSCHAFT in Essen, om ervaring uit te wisselen over duurzaam beheer van regenwater.

TRAINING ON THE PROJECT: T H E M A’ S E N R E S U L T A T E N (MEI 2005) ■

Discussie over de effecten voor de economie, die in Duitsland door de zogenaamde “Abwassergebühr” (afwateringstarief) ontstaan; in Nederland bestaat geen vergelijkbaar instrument

■

Het inzetten van het planningsinstrument “Waterplan” in Nederland

■

Het opzetten van een “watervisie” door de Schotse partner in Renfrewshire, die op het Nederlandse “Waterplan” gebaseerd is

■

Voorstellen van het instrument “afkoppelingsovereenkomst”, warmee afkoppelingsprojecten ook dan gerealiseerd kunnen worden, wanneer er geen subsidies ter beschikking gesteld worden.

Nieuw ontwerp van de Espierre

19

7.

|

CONTACT

7. Projectpartners & contactadressen

Projectassistentie

20

EMSCHERGENOSSENSCHAFT Lead Partner Kronprinzenstraße 24 · D-45128 Essen Duitsland www.emschergenossenschaft.de

Anke Schüler Telefoon: +49 (0)2 01 1 04-23 61 Fax: +49 (0)2 01 1 04-28 24 [email protected] Daniel Wischniewski (financiën) Telefoon: +49 (0)2 01 1 04-2485 Fax: +49 (0)2 01 1 04-3459 [email protected]

Gemeente Nieuwegein Postbus 1 · NL-3430 AA Nieuwegein Nederland www.nieuwegein.nl

Els Reinking Telefoon: +31 (0)30 6 07-18 27 Fax: +31 (0)30 6 05-46 13 [email protected]

Renfrewshire Council Department of Planning & Transport South Building, Cotton Street Paisley PA1 1LL · Groot-Brittannië www.renfrewshire.gov.uk

Stephen Tingle Telefoon: +44 (0)1 41 8 42 57 58 Fax: +44 (0)8 42 1 04 55 25 [email protected]

LIPPEVERBAND Königswall 29 · D-44135 Dortmund Duitsland www.lippeverband.de

Winfried Geisel Telefoon: +49 (0)2 01 1 04-26 13 Fax: +49 (0)2 01 1 04-27 71 [email protected]

Gemeente Arnhem Postbus 9200 · NL-6800 HA Arnhem Nederland www.arnhem.nl

Hans van Ammers Telefoon: +31 (0)26 3 7744 31 Fax: +31 (0)26 3 7742 24 [email protected]

Gemeente Nijmegen Postbus 9105 · NL-6500 HG Nijmegen Nederland www.nijmegen.nl

Ton Verhoeven Telefoon: +31 (0)24 3 29 27 85 Fax: +31 (0)24 3 29 90 19 [email protected]

Ministerie van Verkeer en Waterstaat (Rijkswaterstaat) Directoraat-Generaal – waterstaat en openbare werken Rijkswaterstaat Oost-Nederland Postbus 9070 · NL-6800 ED Arnhem Niederlande www.verkeerenwaterstaat.nl

Boréas Zandberg Telefoon: +31 (0)26 3 68 82 27 Fax: +31 (0)26 3 68 87 34 [email protected]

Stadsgwest Lille Métropole Communauté Urbaine Afdeling voor Europese Zaken Rue du Ballon BP 749 · F-59034 Lille CEDEX Frankrijk www.cudl-lille.fr

François Goarin Telefoon: +33 (0)20 21 23 34 Fax: +33 (0)20 21 23 94 [email protected]

INFRASTRUKTUR & UMWELT Professor Böhm & Partner Julius-Reiber-Straße 17 · D-64293 Darmstadt Duitsland www.iu-info.de

Dr. Birgit Haupter · Dr. Peter Heiland Telefoon: +49 (0)61 51 81 30-0 Fax: +49 (0)61 51 81 30-20 [email protected] [email protected]

Impressum

Bronvermelding EMSCHERGENOSSENSCHAFT

Gemeente Nieuwegein, Nederland

Titelpagina midden, pagina 1 rechts, pagina 3 links, pagina 6 rechts, pagina 7 onder, pagina 8 midden, rechts en onder, pagina 11 links, midden en onder, alle afbeeldingen op pagina 15, pagina 19 midden en onder, achterkant Alle afbeeldingen op pagina 14

Renfrewshire Council

Links op de titelpagina, alle afbeeldingen op pagina 13

LIPPEVERBAND

Midden rechts op pagina 7, alle afbeeldingen op pagina 16, pagina 19 midden

Gemeentebestuur Arnhem

Pagina 1 links, alle afbeeldingen op pagina 12

Gemeentebestuur Nijmegen

Rechts op de titelpagina, pagina 7 rechts, alle afbeeldingen op pagina 10, pagina 11 rechts, pagina 19 boven

Rijkswaterstaat

Alle afbeeldingen op pagina 17

Stedenverbond Lille Métropole

Alle afbeeldingen op pagina 18

INFRASTRUKTUR & UMWELT

Pagina 3 rechts, Pagina 6 links en onder, pagina 7 links, pagina 8 links

Uitgever EMSCHERGENOSSENSCHAFT Kronprinzenstraße 24 D-45128 Essen www.emschergenossenschaft.de Redactie Het projectpartnerschap Urban Water, Verantwoordelijk: Anke Schüler EMSCHERGENOSSENSCHAFT, Essen Dr. Birgit Haupter INFRASTRUKTUR & UMWELT, Darmstadt Layout www.schroeter-werbung.de

www.urban-water.org

UrbanWater

Contact Anke Schüler Projectmanagement Urban Water Telefon: +49 (0)2 01 1 04-23 61 Fax: +49 (0)2 01 1 04-28 24 [email protected]

Duurzame ontwikkeling van watermanagement in dichtbevolkte gebieden

Recommend Documents