Duurzame exploitatie van populierenbossen

Duurzame exploitatie van populierenbossen Populier1 maakt een essentieel deel uit van het Vlaamse bos (14%, ongeveer 22.000 ha). Door zijn hoge groeisnelheid wordt bovendien jaarlijks een grote hoeveelheid populierenhout geoogst: 517. 000 m3 (stam- en takhout) in België, waarvan 2/3 in Vlaanderen. Dit is 50% van de totale loofhoutoogst! Exploitatie is de zwaarste, en afgezien van het belangrijke snoeien vaak enige, interventie in populierenbossen. Het exploiteren heeft zeer duidelijke en zware gevolgen voor het bosecosysteem. Bovendien bestaat de exploitatiemethode voor populierenbos, als gevolg van het gelijkjarig en gelijksoortig karakter en de vaak beperkte oppervlakte, hoofdzakelijk uit kaalslag. Kaalslag betekent dat er na de velling plots veel licht op de bosbodem komt. Hierdoor kunnen soorten als Grote brandnetel en braam zich gedurende een aantal jaren massaal uitbreiden, ten koste van sommige schaduwminnende bosplanten. Daarnaast is de kapcyclus zeer kort (15 tot 20 jaar voor de meest recente klonen) waardoor het bosecosysteem regelmatig verstoord wordt. Toch kan deze bedrijfsvorm, als ze met voldoende zorg en kennis toegepast wordt, ingepast worden in een verantwoord en duurzaam bosbeheer. Een belangrijke factor bestaat eruit om de mate van verstoring bij exploitatie tot een minimum te beperken.

1

Wat de gegevens op deze pagina betreft werd geen rekening gehouden met populieren in rijbeplantingen.

© VBV – januari 2008 – Duurzame exploitatie van populierenbossen

1|

Het grootste deel van het Vlaamse populierenbos behoort tot het private bosbezit (85%). In een privé-bos ben je als eigenaar verantwoordelijk voor het beheer. Je kan de exploitatie zelf regelen, hetzij uitbesteden aan een gespecialiseerde firma2, of de bosgroep3 inschakelen. Wat je ook kiest, als je op het einde van de bedrijfstijd besluit om over te gaan tot exploitatie, is het aangewezen om dit goed te plannen en voldoende kennis ter zake te hebben. Het verder beheer van je bos staat of valt met een exploitatie. Alhoewel exploiteren zonder schade onmogelijk is, zal de schade op die manier tot een minimum beperkt kunnen worden. Deze fiche biedt een overzicht van de cruciale factoren die de mate van verstoring door exploitatie bepalen. Je vindt er informatie over technische en praktische aspecten die je tijdens het exploitatieproces in je (populieren)bos zeker van pas zullen komen!

WAAROM EXPLOITEREN WE POPULIERENBOSSEN? Het bos is een hernieuwbare hulpbron, die hout kan voortbrengen op lange termijn. Het hout van de populier houdt een diverse industrie draaiende in Vlaanderen en het buitenland. Het werkhout heeft zijn belang voor de fineerindustrie en de zagerijen. Het resthout is de grondstof voor de spaan- en vezelplaatindustrie en voor de papierproductie. Duurzame houtoogst is daarom een belangrijk onderdeel van de economische pijler binnen het multifunctioneel bosbeheer. Voor vele eigenaars is hun bos bovendien een investering waarvan ze de economische vruchten plukken bij de exploitatie. Voor populier bedraagt de opbrengst bij een normale bezetting en kwaliteit al gauw tussen de 7500 en 15000 euro/ha. Natuurlijk mag je hierbij het kostenplaatje niet uit het oog verliezen: terreinvoorbereiding (tot 500-1000 euro/ha), planten (+/- 4-5 euro per poot), hoog snoeien (+/- 10 euro per boom), … gekapitaliseerd over de bedrijfstijd. Je kan je populieren ook exploiteren om een snelle omvorming naar een ander bostype en/of landschap te bekomen. Bij aanplanting creëert populier snel een bosklimaat, waardoor hij vaak aangewend wordt als vooropbrengst bij bosuitbreiding. Ook bij roestaantasting of een ongeschikte standplaats voor je populieren kan omvorming door exploitatie een gewenst scenario zijn.

2

Aanvullend kan je de ‘Lijst van bosbedrijven actief in Vlaamse Bossen’ aanvragen bij Inverde, Duboislaan 2, 1560 Hoeilaart,

tel 02 657 93 64?????? 3

www.bosgroep.be, 02 553 81 19


2|

Is bosomvorming je belangrijkste doelstelling, dan hoeven niet alle populieren geëxploiteerd te worden. Om ze op termijn uit je bos te laten verdwijnen kun je een aantal bomen ringen door het aanbrengen van een bastvrije zone van enkele centimeters breed over de ganse omtrek van de boom. De boom zal staande sterven en een bron van dood hout opleveren. Op die manier kun je de schade aan de toekomstige bomen van je bos in de neventetage beperken! Je kunt ook enkele bomen oud laten worden in een bestand: oude populieren kunnen een meerwaarde vormen voor tal van samenlevingsvormen, ze vormen een landschappelijk aantrekkelijk beeld, buizerds/boomvalken/bosuilen/… vinden er een nestplaats, kraaien/houtduiven/kauwen/buizerds/aalscholvers vinden er een slaapplaats. Opvallend is dat maretak zeer graag in xPo groeit.

MAG JE ZOMAAR BOMEN EXPLOITEREN IN JE BOS? Heb je een goedgekeurd beheerplan opgemaakt voor je bos en is de kapping in dit goedgekeurd bosbeheerplan voorzien?

De kapping mag onmiddellijk uitgevoerd worden, ze is niet meldingsplichtig. Je hebt geen goedgekeurd beheerplan voor je bos?

Om de kapping te mogen uitvoeren dien je een kapmachtiging4 aan te vragen bij het Bosbeheer. De kapvergunning worden ter goedkeuring voorgelegd aan het Agentschap voor Natuur en Bos. Op basis van richtlijnen betreffende omvang, frequentie en bijzondere voorwaarden (vastgelegd in een dienstnota) wordt de gevraagde kapping al dan niet goedgekeurd. Verder in deze beheerfiche kun je lezen met welke voorwaarden rekening gehouden moet worden.

VERKENNING EN/OF INVENTARISATIE VAN JE BOS…EEN GOED BEGIN! Verken je bos grondig en maak een inventaris op van de specifieke eigenschappen ervan. Dit is een eerste stap om een exploitatie in je bos met minimale schade te kunnen uitvoeren. Je kunt volgende elementen in kaart brengen: • zones met een goed ontwikkelde kruidvegetatie • zones met een interessante struikvegetatie • bijzondere boselementen: oude hakhoutstoven, merkwaardige bomen, boswallen,… • ecologisch belangrijke elementen: dood hout, dassenburchten, waterrijke plekken, grachten, autochtone zaadbomen, …

4

www.bosgroep.be/documenten/kapmachtiging.doc, Voor meer info kan u terecht bij de ambtenaar privé-bos van de provinciale bui-

tendiensten van het Agentschap voor Natuur en Bos of de bosgroep-coördinator van je regio (www.bosengroen.be, 02-553 81 02 www.bosgroep.be, 02/553 81 19). © VBV – januari 2008 – Duurzame exploitatie van populierenbossen

3|

Op deze manier krijg je als beheerder een gedetailleerd beeld van je bos en de structuur van het te kappen bestand. Tijdens de exploitatie kunnen deze elementen maximaal gevrijwaard worden. Ook het opmeten van de bomen, het inschatten van de kwaliteit en opsnoeihoogte zijn belangrijke elementen. Heb je als eigenaar een beheerplan opgemaakt voor je bos, dan vind je zeker een aantal zaken terug in je goedgekeurd beheerplan.

EXPLOITATIEPLAN?! De inventaris van de eerste stap vormt een goede basis voor de opmaak van een exploitatieplan. In een exploitatieplan geef je de volgende gegevens op kaart weer: • de ontsluitingen van het complex: wegen, met potentiële stapelplaatsen, die bruikbaar zijn voor vrachtwagens • exploitatiepistes of werkgangen: trajecten die van de gemerkte bomen leiden tot een stapelplaats die bereikbaar is voor vrachtwagens De aansluiting van het te exploiteren bos op de openbare weg is een belangrijk punt bij bosexploitatie. Zonder aansluiting op de openbare weg is het kappen van de bomen in het bos wel mogelijk, maar de stammen economisch rendabel afvoeren is moeilijker. Elk bestaand perceel is in principe wel bereikbaar langs veldwegen of servitude-wegen, maar in de praktijk zijn er vaak problemen om met zware machines en boomstammen over landbouwgrond te mogen passeren. Bovendien zijn vele bosjes enclaves in landbouwgebied. Het geëxploiteerde hout moet dan bijna altijd afgevoerd worden over landbouwgebied. Om het hout in dit geval toch te kunnen afvoeren bij een exploitatie, moet je een overeenkomst sluiten met de eigenaar/pachter om met exploitatievoertuigen over de landbouwgrond te mogen passeren. Ook voor het voorzien van een stapelplaats is dergelijke overeenkomst nodig. Iets wat al vlug enkele honderden euro’s kan kosten, als de boer dan al akkoord gaat. Zelfs bij zeer goede kwaliteit van populieren kan de prijsverlaging zeer groot zijn als een aansluiting op de openbare weg ontbreekt. Bovendien legt de beheerder de verantwoordelijkheid van dergelijke overeenkomst vaak bij de exploitant, de exploitant zal dit dan weer omgekeerd zien. Een goede communicatie kan hier wonderen doen! Deze gegevens die overzichtelijk op kaart gezet worden zijn een grote hulp bij het exploiteren van je bos. Met een exploitatieplan kun je immers de doelstellingen van je exploitatie overdragen van jezelf als beheerder naar de exploitant. In feite kun je dit plan al in grote lijnen opstellen tijdens je algemene beheerplanning, bij een bepaalde exploitatie kunnen dan specifieke aandachtspunten aangevuld worden.


4|

Een goed exploitatieplan is zeker ook een meerwaarde bij de exploitatie van privé-bossen! Een exploitatieplan zal nuttige informatie, zoals te voorziene probleempunten, aan het licht brengen.. Er bestaat dus geen minimum oppervlakte voor de wenselijkheid van het opstellen van een exploitatieplan. Integendeel, in versnipperde boscomplexen met kleine percelen, onduidelijke grenzen, omheiningen, gebouwtjes, verjonging onder scherm, … zal een exploitatieplan net een grote hulp zijn bij het uitvoeren van kwalitatief goede exploitatie. Het exploitatieplan is alleen nuttig als je het voor de aanvang van de werken ook rechtstreeks, zonder tussenstappen, toelicht aan de exploitant!

WAAR VIND JE EEN GOEDE STAPELPLAATS? Bij het exploitatieplan hoort ook een goede inrichting van de stapelplaats voor het geoogste hout. Zorg ervoor dat de door jou uitgekozen stapelplaats aan deze voorwaarden voldoet: • goed bereikbaar vanuit het openbare wegennet • ruim genoeg om exploitatiemachines voldoende manoeuvreerruimte te bieden • geen bospaden blokkeren De ligging van de stapelplaats bepaalt de ligging van de uitrijpistes!

HOE VEEL EN HOE VAAK MAG JE EXPLOITEREN IN JE BOS? De exploitatie in populierenbossen gebeurt klassiek door middel van kaalslag. Kaalslag betekent een sterk verhoogde lichtinval en mineralenvrijstelling. Hierdoor kunnen soorten als Grote brandnetel en braam zich gedurende een aantal jaren massaal uitbreiden in je bos. Dit gaat ten koste van sommige schaduwminnende bosplanten. Bovendien worden in populierenbestanden zeer korte kapcycli (15 tot 20 jaar voor de meest recente klonen) aangehouden. Om deze negatieve effecten te beperken, kun je best grootschalige kaalslagen vermijden. Op die manier wordt de ecologische impact kleiner, de herstelmogelijkheden zijn groter. Hiermee is rekening gehouden bij het vastleggen van de maximumoppervlakte voor een kaalkap, en de periode tussen twee opeenvolgende kaalkappen. Houd er dus rekening mee dat wettelijk gezien: • de maximum aaneengesloten kapvlakte 1 ha bedraagt. Voor de kaalkap van een populierenaanplant kunnen eventueel grotere oppervlakten toegestaan worden, tot 3 ha, afhankelijk van de locatie. Soms is de toelating om een grotere oppervlakte kaal te kappen gekoppeld aan voorwaarden voor heraanplanting (bijvoorbeeld behoud van natuurlijke verjonging, omzetting naar minstens 10% loofhout, …). • de tussentijd tussen twee opeenvolgende kaalkappen die op minder dan 100m van elkaar liggen in dezelfde boseigendom bij voorkeur minimum 3 jaar bedraagt. Dit maakt dat, als je eigenaar bent van een omvangrijk populierencomplex, je de exploitatie het best volgens een dambordpatroon laat verlopen. Voor een optimale planning kun je terecht bij de bosgroep in je regio.


5|

WAT IS DE BESTE PERIODE VOOR HET UITVOEREN VAN EEN EXPLOITATIE? Bij het bepalen van het tijdstip van de exploitatie is de bodemtoestand in je bos van doorslaggevend belang: voer je exploitatie steeds uit als de bodem droog is! Het meest geschikte seizoen om met zware machines je bos te betreden is de periode waarop de grondwatertafel laag staat. Daarnaast is bij het begin van het vegetatieseizoen de groei van de onderetage nog niet weelderig, wat vlot werken toelaat. Probeer bij een exploitatie ook rekening te houden met de schoontijd (1 april tot 30 juni): komen er in je bos broedvogels voor, dan zie je beter af van exploiteren tijdens deze broedperiode. De Schoontijd is de periode tijdens het broedseizoen (van 1 april tot 30 juni) waarin standaard geen exploitaties uitgevoerd mogen worden. Mits machtiging van het Bosbeheer kan de schoontijd echter verengd of opgeheven worden. Dit is vooral het geval in homogene populierenplantingen zonder waardevolle flora of onderetage, zodat toch tijdens de schoontijd geoogst kan worden. Ook bossen op kwetsbare, natte bodems beter in een droge periode (bv. april - mei) geëxploiteerd worden. Als je rekening houdt met deze overwegingen wordt de nazomer de ideale periode voor exploitatie. Bovendien bevat het hout dan ook niet te veel vocht. Natuurlijk kunnen ook in die periode ongunstige weersomstandigheden optreden (langdurige regen of hevige neerslag) die de bovenste laag van de bodem verzadigt en bij betreding grote schade kan aanrichten. In dit geval kun je op een kwetsbare bodem de exploitatie beter laten stopzetten. Indien de velling in de winter gepland is, voer je ze bij voorkeur uit in een vorstperiode.

ZOEK EEN ERVAREN HOUTKOPER EN BOSEXPLOITANT! Of een bosexploitatie op een verantwoorde en vakkundige wijze wordt uigevoerd is in grote mate afhankelijk van de exploitant. Exploitanten zijn meestal zelfstandigen, die vaak in opdracht (onderaanneming) werken van de koper van de bomen. Deze onderaannemers worden meestal betaald per m³ hout dat klaar is voor transport. Veel geld verdienen betekent dus veel hout klaar op een zo kort mogelijke tijd. Het spreekt vanzelf dat dit de kwaliteit van de exploitatie niet altijd ten goede komt. Een goede opvolging is dus noodzakelijk! Wil je er als eigenaar zo goed als zeker van zijn dat het hele exploitatieproces vakkundig gebeurt, dan kun je werken met een erkende koper of exploitant5. Een erkende koper of exploitant krijgt geregeld controle op de kwaliteit van zijn werk en de naleving van de erkenningsvoorwaarden (naleven verkoopsvoorwaarden en boswetgeving, nodige bosbouwtechnische kennis en ervaring, voldoen aan criteria inzake gezondheid en milieuaspecten, …).

5

Meer info: erkenningsregeling voor kopers en exploitanten van hout, Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap,

Agentschap voor Natuur en Bos. © VBV – januari 2008 – Duurzame exploitatie van populierenbossen

6|

Goede afspraken en communicatie met deze mensen zijn zeer belangrijk. Breng samen met de koper een bezoekje aan het terrein vóór de exploitatie. Als de koper en exploitant niet dezelfde persoon zijn, kun je best als voorwaarde stellen dat ook de exploitant op het terreinbezoek aanwezig is om de voorwaarden (‘het lastenboek’) te overlopen. Een dag verlof nemen op de dag van de exploitatie om een oogje in het zeil te houden is ten zeerste aangeraden!

VELLING EN RUIMING: GEBRUIK ER DE JUISTE MACHINES VOOR! De exploitatie bestaat uit twee fasen, die apart of tegelijkertijd uitgevoerd kunnen worden: de velling en de ruiming. Zowel de velling als de ruiming moeten met geschikte machines en technieken gebeuren om schade aan het bosecosysteem tot een minimum te beperken. In het lastenboek kunnen bijzondere voorwaarden opgenomen worden om de werkwijze af te stemmen specifieke lokale omstandigheden. Velling

De velling wordt meestal met de kettingzaag uitgevoerd. Om duurzaam te werk te gaan maak je hierbij gebruik van biologisch afbreekbare kettingolie. De veller zal rekening houden met de afvoer van de boomstammen. Ruiming

Zeker in het geval van een populierenbestand op kwetsbare bodem kun je het best afspreken welke exploitatiemachines ingezet mogen worden, zowel voor de velling als voor het uitslepen van de bomen. Hoe goed je je exploitatie ook plant en opvolgt, schade aan het bosecosysteem is onvermijdelijk. Een exploitatie kan verschillende vormen van schade veroorzaken: bodemverdichting, schade aan bomen en vegetatie, verontreiniging en verstoring. Bosexploitatie betekent immers bijna altijd de betreding van de bosbodem met zware machines. Bovendien wordt het bosklimaat grondig gewijzigd door het verwijderen van (een deel) van het bomenbestand. In geval van de exploitatie van een populierenbestand is deze ingreep zo mogelijk nog drastischer. De exploitatie betreft hier meestal een kaalslag die zich elke 15 à 25 jaar herhaalt. De aanplantingen bevinden zich bovendien vaak op eerder natte gronden, die extra gevoelig zijn voor verdichting. Het is daarom zeer belangrijk dat de uitvoering van de exploitatie in je bos met geschikte machines en technieken gebeurt om schade aan het bosecosysteem tot een minimum te beperken. De mogelijke exploitatiemachines voor kaalkap van populier op kwetsbare bodem vind je hieronder:


7|

Rupskraan met klem (reikwijdte van 7-9m, ‘uitdraaien’ van de stammen)

+ groot draagvlak waardoor weinig bodemschade (onderstel met rupsen), de nevenetage kan goed gespaard worden - verplaatsingen beperken om slijtage van dure kettingen te beperken Skidder of bosbouwtractor (‘uitslepen’ van stammen)


8|

+ zeer wendbaar, grote mobiliteit ook op moeilijke terreinen - klein contactoppervlak van de wielen: hoge druk op de bodem of doorslippen Sommige exploitanten zijn uitgerust met een harvester of een forwarder. Deze machines zijn echter minder geschikt voor de exploitatie van populieren op kwetsbare bodems. Beide machines worden eerder ingezet in naaldhout. Enkel voor vroegtijdige kaalkap van erg zieke (dunne) populieren behoren ze eventueel tot de mogelijkheden. Harvester (gemechaniseerde houtoogst) + zeer economisch en minimale schade (mits goede voorbereiding en vakkundig gebruik), korte vellingstijd (verstoringstijd ➢, vellingskosten ➢) - vellen van commerciële maat populierenhout (150 cm): grote harvester nodig (13 tot 18 ton): bodemverdichting ➡ Forwarder (korthoutmethode = uitrijden van stamstukken van 2-6m) + stammen schuren niet tegen andere bomen - zware bodembelasting door zware machine en grote druk van de stammen op de machine: bodemverdichting ➡ Een belangrijke factor die bepalend is voor de verdichtingschade die de banden van de oogstmachines veroorzaken is de bandendruk. Er wordt vaak een maximale druk van 4 kg (?) voorgesteld, maar lager is ook werkbaar. Banden gevuld met water zijn uit den boze. In het geval van een zeer kwetsbare, gevoelige ondergrond kan het hout eventueel ter plaatse ingekort worden, waarna het uitgesleept wordt met een paard of met een lier.

SCHADE CONCENTREREN…WERK MET VASTE RUIMINGSPISTES! Hoe je het ook draait of keert, de bosbodem berijden met om het even welke machine, veroorzaakt steeds bodemverdichting. Om te vermijden dat de zware machines kriskras door het bos rijden doe je er goed aan om vaste ruimingspistes aan te duiden. Vaste ruimingspistes zijn op het terrein gemarkeerde parallelle tracés, maximum 4 m breed en met een onderlinge afstand van 20-40 m (afhankelijk van bostype). Exploitatieverkeer is dan strikt beperkt tot deze vaste ruimingspistes, waardoor bodemschade veroorzaakt door de inzet van zware machines beperkt blijft tot deze vooraf bepaalde tracés, die je bovendien bij de volgende beheeringreep opnieuw kunt gebruiken. Het geoogste hout dat tussen de pistes ligt wordt geruimd met een kabel of een kraanarm. Het blijft natuurlijk cruciaal bij populier om in een droge periode te werken!


9|

Methode voor markering van vaste ruimingspistes Er is geen standaardisatie voor markeringen op Vlaams niveau, alhoewel dit uiteraard handig zou zijn voor exploitanten die nu bij verschillende beheerders steeds met andere markeringen geconfronteerd worden. In de literatuur vinden we een suggestie voor dergelijke standaardisatie terug: De markeringen worden met verf uitgevoerd, bij voorkeur op weg te nemen bomen. Verschillende kleuren zijn mogelijk, blauw (standaard voor toekomstbomen) en wit (handige kleur voor permanente markeringen) worden niet gebruikt. De as van de ruimingspiste wordt aangeduid met verticale verfstrepen, op voor en achterkant van de bomen die op de ruimingspiste staan. De ingang van de ruimingspiste is een hoofdletter I, het eventueel eindpunt een letter T.

HOE KUN JE GEWENSTE VEGETATIE SPAREN? Is er een onderetage met struiken aanwezig in je bestand dan kan die optimaal gespaard worden door ze af te zetten kort voor de velling. Als er te veel tijd zit tussen het afzetten en de eigenlijke velling, dan zullen de struiken opnieuw uitlopen en zal de schade groot zijn. Plaatsen met een interessante kruidvegetatie kunnen gespaard worden door de velrichting van de bomen zodanig vast te leggen dat de zones maximaal gespaard worden. Te sparen bomen moet je duidelijk aanduiden (gekleurde linten of verf). Het afzetten van de nevenetage is geen optie als de bomen in de nevenetage van zeer goede kwaliteit zijn en als toekomstboom dienen. Mits goede planning van de exploitatie en communicatie met houtkoper en exploitant kan ook hier tot 80% van de onderetage behouden blijven zonder afbreuk te doen aan de kwaliteit van de toekomstbomen. Voor het behoud van de nevenetage betaal je als boseigenaar wel een meerprijs van ongeveer 5 euro/m³. Dit komt neer op een minderprijs voor het geëxploiteerde hout van 5 euro/m³. Hou er wel rekening mee dat bij deze methode de populieren ook ergens moeten vallen, dus eender hoe moet een zekere oppervlakte ‘opgegeven’ worden. Het is maar zaak om goed te plannen waar die plek komt te liggen.

MAG JE HET KROONHOUT IN JE BOS LATEN LIGGEN? Om het heraanplanten niet te bemoeilijken kun je het kroonhout met een diameter groter dan ongeveer 7 cm verwijderen. Takken met een kleinere diameter zijn geen probleem, zeker niet als opnieuw populier wordt aangeplant. Het gebruikte plantsoen is dan groot genoeg zodat vrijstellen niet meer moet gebeuren. Aangezien populieren ook op grote plantafstanden geplant worden, kan er heel wat kroonhout als dood hout in het bestand blijven liggen zonder hinder te veroorzaken! Je kunt takken op hopen stapelen in je bos, zo creeër je een uitstekende habitat voor tal van kleine dieren. Leg je de resten kroonhout op de overgebleven stronken, dan zijn die bovendien zeer goed zichtbaar bij de aanplanting. © VBV – januari 2008 – Duurzame exploitatie van populierenbossen

10 |

HOUD TOEZICHT TIJDENS DE WERKEN! Om er zeker van te zijn dat de instructies goed worden opgevolgd is er controle nodig. Daarom kun je als eigenaar/beheerder gedurende de werken het beste dagelijks een controle uitvoeren op het terrein, of minstens bij de start van de werken aanwezig te zijn op het terrein. Je kunt daarom het best als voorwaarde stellen dat de exploitant de start van de werken minstens een paar dagen op voorhand moet melden, evenals de heraanvatting na tijdelijk stilleggen van de werken. Opvolging van exploitaties door privé-bedrijven is zeer duur. Controle van werkzaamheden op grotere schaal (boscomplexniveau) kan echter ook georganiseerd worden door een aantal eigenaars die de verantwoordelijkheid willen opnemen. In Limburg wordt bewezen dat dit kan (Zutendaal, complex Mandel). Dit levert enerzijds een enorme tijdwinst op voor de bosgroep, anderzijds vergroot dit de betrokkenheid van de boseigenaars.

EEN GEWAARSCHUWD MAN/VROUW IS ER TWEE WAARD… Een laatste element waarmee je rekening moet houden tijdens de exploitatie, is de eventuele signalisatie om bosbezoekers te waarschuwen voor het gevaar van een exploitatie (vallende bomen, machines). Deze signalisatie wordt ideaal voorzien worden door de exploitant, die het best het gevaar kan inschatten en de verantwoordelijkheid draagt voor zijn handelingen.

INFORMEER OMWONENDEN: DE KLEINE MOEITE MEER DAN WAARD Communiceren met omwonenden leidt tot een beter begrip voor het uitvoeren van beheermaatregelen. Exploitatie is bovendien een zeer ingrijpende beheermaatregel. Zeker bij populier waar we veelal te maken hebben met een kaalslag, waarvan de landschappelijke en ecologische impact zeer groot is. Op een infobord/blaadje aan de rand van het te kappen bestand kun je de mensen het best op de hoogte stellen van de exploitatie, de gebruiksdoeleinden van het geoogste hout, de doelstellingen van het toekomstige bos. Geef eventueel ook je contactgegevens mee. Het informeren van omwonenden zal het aantal negatieve reacties na de ingreep beperken en eventuele problemen vermijden!

DE BOMEN ZIJN WEG, WAT NU? Horen populieren thuis op je grond? De populier groeit bij voorkeur op standplaatsen met een goede vochtvoorziening, zoals valleien van beken en rivieren, en frisse leemgronden. Wanneer populieren op te natte standplaatsen geplant worden, dan leidt dit tot een hogere gevoeligheid voor roest, lagere opbrengsten en een slechte toegankelijkheid. In dit geval valt het uiteraard niet aan te raden om opnieuw populier aan te planten. Bovendien kun je ook op geschikte standplaatsen problemen krijgen met de roestziekte.


11 |

Het bestand kan door de aanleg van drainagegrachten betreedbaar en geschikt voor populierenteelt gemaakt worden. Dit is echter geen optie, aangezien verdroging in de hand gewerkt wordt. Bovendien wijzigt de waterhuishouding van het gebied, waardoor zeldzame vochtminnende soorten zullen verdwijnen. Verdroging leidt eveneens tot een versnelde mineralisatie waardoor stikstof en fosfor versneld ter beschikking komen. Dit zal leiden tot de vestiging en uitbreiding van ruigtekruiden zoals Grote brandnetel. Het is wel nuttig en wettelijk toegelaten om een bestaand drainagesysteem te onderhouden. Op die manier kan het historisch ontwikkelde vegetatietype behouden blijven.

Om standplaatsen met een rijke planten- en boomsoortensamenstelling te behouden is het niet aangewezen om populieren aan te planten op waardevolle graslanden en op terreinen met waardevolle bostypes zoals broekbossen en bronbossen.

Wat als ik ervoor kies om verder te werken met populier? Als je perceel een goede standplaats blijkt voor populier, dan kun je overwegen om verder te werken met deze soort. In dit geval zul je na de exploitatie opnieuw populier aanplanten. Voer je deze heraanplanting uit in het jaar direct na de exploitatie, dan ervaar je geen problemen als de onderetage in het populierenbestand werd afgezet voor exploitatie. Kies je ervoor om de heraanplanting pas uit te voeren een aantal jaren na de exploitatie, dan maak je voor de aanplanting het best een aantal gangen mechanisch vrij in de opnieuw uitgeschoten onderetage. Startbemesting?

Als de standplaatskeuze voldoende aangepast is aan de bodemvereisten van populier, dan is het toepassen van bemesting overbodig. Hou het niet bij populier alleen… meng met inheemse soorten!

Om een rijke en gevarieerde bosstructuur te bevorderen kun je binnen je populierenaanplanting het best streven naar de opbouw van een onderetage, die als hakhout onder het populierenbestand wordt beheerd. Het aanplanten van een onderetage van inheemse struiken (els, kornoelje, veldesdoorn,…) zorgt voor een geschikt lichtklimaat voor de vestiging van bosplanten. Bovendien zullen ook talrijke diersoorten je dankbaar zijn voor deze ingreep. Een mantel van inheemse soorten (es, zwarte els, wilg,…) kan bovendien de roestdruk verminderen. Als je erover nadenkt om in de tweede generatie een omvorming naar gemengd loofhout door te voeren, dan kun je groepen es, esdoorn en haagbeuk aanplanten. In dat geval kun je ook beuk of eik bijplanten, als de populieren een 10-tal meter hoog zijn, op 1 x 1,5 m. Volgens de Criteria voor Duurzaam Bosbeheer wordt gestreefd naar een oppervlaktebezetting van 20% inheemse boomsoorten. Wat steek je in de grond?

Het aanplanten van populier gebeurt meestal met 2-jarige poten, dit zijn planten die van alle takken en wortels zijn ontdaan. Deze poten worden geplant in een smal boorgat van zo’n 80 cm diep, en steken dan een 4tal meter boven de grond uit. Herbebossing met populier kan in principe gewoon tussen kruinhout, dat spaart het werk van het frezen van takhout uit. © VBV – januari 2008 – Duurzame exploitatie van populierenbossen

12 |

Welke plantafstand gebruik je hierbij?

De populier is een lichtboomsoort die om grote omtrekafmetingen te realiseren in een wijd plantverband geplant wordt. De plantafstand tussen de bomen is het best min of meer constant, door de snelle groei van populier kan er anders onderdrukking ontstaan. Plantafstanden van 7 x 7 m tot 10 x 10 m zijn gangbaar. Bij hoge roestaantastingsdruk wordt aangeraden om wijd te planten, een wijd plantverband vergemakkelijkt eveneens snoeien en andere beheermaatregelen! Aanplanten op rijtjes oogt niet aantrekkelijk! Als je handmatig plant kan gemakkelijk in een ‘wild verband’ geplant worden. Bij het bebossen van grotere oppervlakten kan eventueel in gebogen lijnen geplant worden. Onderhoudswerken in de jonge aanplant…

Tijdens de eerste groei-jaren kun je tijdens een regelmatig nazicht de planten eventueel vrijstellen. Meestal is het verwijderen van slingerplanten voldoende. Bij zeer sterke onkruiddruk wordt mechanische onkruidbestrijding aangeraden. Om noesten te voorkomen en bijgevolg kwaliteitshout te kunnen oogsten zul je je populieren regelmatig moeten opsnoeien. Takken tussen 5 en 10 cm (liever dunner) worden verwijderd om een rechte takvrije stamlengte te verkrijgen over maximaal één derde van de boomlengte (=8 à 10 meter). Tijdens een vormsnoei zul je eveneens dubbele toppen en zware takken uit de kroon verwijderen om een evenwichtige kroon te ontwikkelen. Je kunt snoeien in een drietal snoeibeurten: op op 3 à 4 jaar, op 6 à 8 jaar en tenslotte op 10 à 12 jaar, waarbij telkens een tweetal takkransen worden gesnoeid. Laat het snoeihout gerust in je bos liggen! Het brengt dood hout in het bos en vermijdt de afvoer van nutriënten.


13 |

BRONNEN EN MEER INFO • Hét naslagwerk met onderzoeksresultaten over duurzame houtexploitatie in Vlaanderen: Natuurvriendelijke houtexploitatiewijzen voor bossen op kwetsbare bodems. Volume III: goede praktijk bosexploitatie. R. Goris, P. Vandenbroucke, K. Vandekerkhove & K. Verheyen. • Kansen, mogelijkheden en toekomst voor de populierenteelt in Vlaanderen. L. Meirsonne. • Excursieverslagen NME-project ‘privé-boseigenaars en attitudes ten opzicht van duurzaam bosbeheer’. • U kunt de ‘Lijst van bosbedrijven actief in Vlaamse Bossen’ aanvragen bij het Educatief • Bosbouwcentrum Groenendaal: Duboislaan 2, 1560 Hoeilaart, tel (02)657 93 64


14 |

Duurzame exploitatie van populierenbossen

Recommend Documents