Masterplan Zon-PV. Rendabele exploitatie van zonnepanelen

Masterplan Zon-PV Rendabele exploitatie van zonnepanelen

2

1. Inhoud 1. Inhoud 2. Inleiding 3. Investering en exploitatie 3.1 Investering 3.2 Exploitatie 3.3 Risico’s 4. Doelgroepen 5. Overheid 5.1 Voorbeeld-business-case 5.2 Hindernissen 5.3 Mogelijkheden overheden 5.4 Ondersteuning door Green Spread 6. Maatschappelijke organisaties 6.1 Voorbeeld-business-case 6.2 Hindernissen 6.3 Mogelijkheden gemeente 6.4 Ondersteuning door Green Spread 7. Woningcorporaties en andere verhuurders 7.1 Voorbeeld-business-case 7.2 Hindernissen 7.3 Mogelijkheden gemeente 7.4 Ondersteuning door Green Spread

3 5 9 9 11 15 19 23 23 25 25 27 31 31 33 33 35 41 41 43 43 45

8. Particuliere woningeigenaren 8.1 Voorbeeld-business-case 8.2 Hindernissen 8.3 Mogelijkheden gemeente 8.4 Ondersteuning door Green Spread 9. Bedrijven (kleinverbruikers) 9.1 Voorbeeld-business-case 9.2 Hindernissen 9.3 Mogelijkheden gemeente 9.4 Ondersteuning door Green Spread 10. Bedrijven (grootverbruikers) 10.1 Voorbeeld-business-case 10.2 Hindernissen 10.3 Mogelijkheden gemeente 10.4 Ondersteuning door Green Spread 11. Veldopstelling 11.1 Voorbeeld-business-case 11.2 Hindernissen 11.3 Mogelijkheden gemeente 11.4 Ondersteuning door Green Spread

3

49 49 51 51 53 55 55 57 57 59 63 63 67 67 67 71 71 73 75 75

Zonnepanelen

Windturbines

Visuele impact

Beperkt

Groot

Geschatte levensduur

Minimaal 25 jaar

15-20 jaar

Stil Geen schaduwhinder Onderhoudsarm

Vergelijking tussen zonnepanelen en windturbines.

3,00 2,50

€ / Wp

2,00

- 65%

1,50 1,00

Europa China

0,50

De prijzen van zonnepanelen zijn de laatste jaren spectaculair gedaald.

4

mrt ‘12

dec ‘11

sep ‘11

jun ‘11

mrt ‘11

dec ‘10

sep ‘10

jun ‘10

mrt ‘10

dec ‘09

sep ‘09

jun ‘09

0,00

2. Inleiding Een zonnepaneel of PV-paneel (naar het Engelse ‘Photovoltaics’) zet zonlicht om in elektriciteit. Zonnepanelen zijn er in verschillende soorten en maten; de meeste varianten hebben een oppervlakte van ongeveer 1,65 vierkante meter en wegen circa twintig kilogram. De omvormer maakt de stroom van de panelen daadwerkelijk bruikbaar, door de opgewekte gelijkspanning te transformeren in wisselspanning. Zonnepanelen werken zowel op direct licht als op indirect licht. Dit betekent dat zonnepanelen ook functioneren als het bewolkt is, maar zij leveren natuurlijk wel meer elektriciteit als de zon schijnt. Zonnepanelen zijn onderhoudsarm, stil en hebben een lange levensduur (minimaal 25 jaar). Daarmee onderscheidt deze energiebron zich ten opzichte van een duurzame variant als een windturbine, zoals blijkt uit de tabel hiernaast. De afgelopen jaren zijn de prijzen voor zonnepanelen spectaculair gedaald. Dit heeft ertoe geleid dat de exploitatie van zonnepanelen steeds vaker rendabel is. Partijen die tot 10.000 kWh per jaar verbruiken, kunnen doorgaans een aantrekkelijke business case verwachten. Partijen die tot circa 80.000 kWh per jaar verbruiken, kunnen met voldoende fiscale mogelijkheden ook een rendabele business case tegemoetzien. Partijen die meer verbruiken, hebben anno 2012 nog steeds subsidie of andere financiële input nodig, zoals MVO-budgetten (in het kader van “maatschappelijk verantwoord ondernemen”), om tot een rendabele business case te komen. Investeren in zonnepanelen staat gelijk aan investeren in kapitaalgoederen. Dit betekent dat vooraf een relatief hoge investering wordt gevraagd, die in daarop volgende jaren langzaam maar zeker wordt terugverdiend doordat het kapitaalgoed waarde produceert. De netto contante waarde van de investering in zonnepanelen is enerzijds afhankelijk van de rente waartegen kan worden geleend (om de investering mogelijk te maken) en anderzijds van de rendementseis op het eigen vermogen. Wie over PV-panelen beschikt en stroom “achter de meter” in het elektriciteitsnet voedt, mag in ieder geval tot 5.000 kWh per jaar salderen. Sommige energieleveranciers salderen het gehele verbruik bij kleinverbruikers met een aansluiting tot 3x80A. Dit betekent dat de opgewekte zonnestroom, tot het genoemde maximum, op de jaarafrekening direct van het totale elektriciteitsverbruik mag worden afgetrokken. De opgewekte stroom die zelf niet wordt benut, wordt dus verrekend met het verbruik op de momenten dat de eigen PV-installatie niet voldoende elektriciteit levert om aan de acute stroomvraag te voldoen. Het gevolg is dat eigenaren van zonnepanelen nog meer geld uitsparen, doordat zij minder energiebelasting en BTW hoeven te betalen.

5

6

Producenten van zonnestroom zijn daarnaast minder afhankelijk van grillen op de elektriciteitsmarkt. Prijsstijgingen hebben immers geen invloed meer op het deel dat men zelf opwekt. Wie in staat is de rente op de lening voor langere tijd vast te zetten, weet nagenoeg exact wat de prijs is van een zelf opgewekte kWh. Datzelfde geldt voor eenieder die de investering met eigen vermogen financiert. Om te kunnen beoordelen of investeringen in zonnepanelen rendabel zijn, is het noodzakelijk voorafgaand aan de investering en de exploitatie een aantal parameters inzichtelijk te hebben. Voorbeelden hiervan zijn: • de prijs die betaald wordt voor de levering van elektriciteit; • het elektriciteitsverbruik en de bijbehorende energiebelastingtarieven; • de grootte van de installatie en dus de investering; • de rentevoet waartegen kan worden gefinancierd; • de eigen rendementseis.

7

Energie-investeringsaftrek (EIA) Als een ondernemer investeert in energiebesparende maatregelen of in duurzame energie, dan kan gebruik worden gemaakt van de EIA. Dankzij de EIA kan 41,5% van de investeringskosten worden afgetrokken van de fiscale winst, waardoor de ondernemer minder belasting hoeft te betalen. Het directe financiële voordeel is afhankelijk van het belastingpercentage. Met de EIA wil de overheid het Nederlandse bedrijfsleven aansporen tot energiebesparing en het opwekken van duurzame energie.

Kleinschaligheidsinvesteringsaftrek (KIA) Wanneer een ondernemer investeert in bedrijfsmiddelen, zoals zonnepanelen, dan kan de ondernemer in aanmerking komen voor de KIA. Dankzij de KIA kan 28% van de investeringskosten van de fiscale winst worden afgetrokken, waardoor een ondernemer opnieuw minder belasting hoeft te betalen. Ook hier geldt dat het directe financiële voordeel afhankelijk is van het belastingpercentage.

Zowel EIA als KIA kunnen worden benut bij een investering in zonnepanelen.

8

3.

Investering en exploitatie

Ieder PV-project begint met een investering in zonnepanelen, waarop een langdurige periode van exploitatie volgt. Beide begrippen worden in dit hoofdstuk nader toegelicht. 3.1 Investering Wie zonnepanelen koopt, doet een forse voorinvestering die op de (middel)lange termijn wordt terugverdiend. Er zijn verschillende manieren om de initiële investering voor de aanschaf van zonnepanelen direct te verlagen of te verzachten: Grootschalige inkoop Door grootschalig in te kopen, bijvoorbeeld in een collectief, kunnen leveranciers van zonnepanelen een lagere prijs voorrekenen. Materialen kunnen dan voordeliger worden ingekocht. Wanneer een collectief bestaat uit bijvoorbeeld buren of een wijk, dan kan ook bespaard worden op installatiekosten. Fiscale mogelijkheden Ondernemers hebben twee fiscale mogelijkheden die kunnen worden benut bij een investering in zonnepanelen: de Energie-investeringsaftrek (EIA) en de Kleinschaligheidsinvesteringsaftrek (KIA). Wanneer een ondernemer voldoende winst maakt en aan de voorwaarden voldoet, kan bij een investering in zonnepanelen gebruik worden gemaakt van beide regelingen. Subsidie Een subsidie voor de aankoop van zonnepanelen verlaagt de investering, waardoor deze sneller kan worden terugverdiend. Hierbij kan ook aan niet-traditionele geldstromen worden gedacht, zoals het gebruik van de genoemde MVO-budgetten. Koppelverkoop Er zijn leveranciers die korting geven wanneer naast de aanschaf van zonnepanelen ook een ander product wordt afgenomen, zoals een contract voor de levering van elektriciteit en/of gas.

9

Verrekenprijs € 0,25

Prijs per kWh

€ 0,20

€ 0,15

€ 0,10 BTW Energiebelasting

€ 0,05

€ 0,00

Levering

0 - 10.000

10.000 - 50.000 Jaarverbruik in kWh

De verrekenprijs is afhankelijk van het verbruik.

10

50.000 - 10.000.000

3.2 Exploitatie Drie zaken hebben invloed op de opbrengsten van zonnepanelen in de exploitatiefase: de verrekenprijs (1), de rentevoet (2) en eventuele subsidie (3). Verrekenprijs In de exploitatiefase is de prijs van de elektriciteit afkomstig van zonnepanelen cruciaal. Om te kunnen berekenen of een investering in zonnepanelen rendabel is, wordt de prijs van elektriciteit uit zonnepanelen vergeleken met de prijs van elektriciteit uit het net. De prijs van elektriciteit uit het net bestaat in ieder geval uit drie componenten: de leveringsprijs, de energiebelasting en BTW. Als het gaat om een stroomafnemer die een aansluiting heeft met een doorlaatwaarde van 3x80A of hoger, dan komen hier nog een vierde en vijfde component bij: het transporttarief en meetdiensten. De leveringsprijs wordt bepaald door de energieleverancier; afhankelijk van het soort meter is dit een enkeltarief dat geldt voor alle stroom die wordt verbruikt of een dubbeltarief, dat bestaat uit een apart dag- en nachttarief. Over elke kWh wordt daarnaast energiebelasting en BTW betaald. Het tarief voor de energiebelasting hangt af van het verbruik en wordt aan de hand van schijven berekend. Deze schijven zijn in de tabel hieronder weergegeven. Elektriciteitsverbruik

Energiebelasting (2012)

0 - 10.000 kWh

€ 0,1140

10.000 - 50.000 kWh

€ 0,0415

50.000 - 10.000.000 kWh

€ 0,0111

Zonnepanelen wekken ‘achter de meter’ elektriciteit op. Daardoor wordt minder stroom aan het publieke net onttrokken. Over het deel zelf opgewekte stroom hoeft geen energiebelasting en BTW te worden betaald. Door de opbouw met schijven wordt eerst het laagste tarief wat de energiebelasting betreft vermeden. Investeren in zonnepanelen is daarom extra interessant voor kleinverbruikers, aangezien zij een groot aandeel aan kosten voor energiebelasting en BTW vermijden. De grafiek hiernaast maakt in dat kader de opbouw van de stroomprijs inzichtelijk per verbruikerscategorie.

11

12

Rentevoet Een consument met vermogen kan zijn geld op een spaarrekening zetten. Het rendement van een spaarrekening ligt anno 2012 rond de 2,4%. Het geld dat op de rekening staat, kan ook voor de aanschaf van zonnepanelen worden gebruikt. Wie geld in zonnepanelen investeert, loopt deze rente mis. De aanschaf van zonnepanelen is derhalve economisch zinvol wanneer het rendement op het geïnvesteerde vermogen hoger is dan 2,4%. Particulieren die anno 2012 in zonnepanelen investeren, kunnen doorgaans een aanzienlijk hoger rendement dan 2,4% tegemoetzien: het rekenvoorbeeld dat in dit masterplan wordt gebruikt, stelt particulieren een rendement van ruim 8,3% in het vooruitzicht. Een gemeente kan tegen een variabel rentetarief van 2,0% lenen bij de Bank Nederlandse Gemeenten (BNG). Daarnaast wil zij een bepaald rendement behalen op haar eigen vermogen, bijvoorbeeld 10%. Wanneer een gemeente voor een investering 30% financiert met eigen vermogen en 70% financiert door middel van een lening geeft dit een “weighted average cost of capital” (WACC) van 4,4% (30% x 10% + 70% x 2,0%). Volgens eenzelfde methode kan de WACC voor een bedrijf worden berekend. Ondernemers zullen echter een hogere rente moeten betalen over het vreemd vermogen, waardoor de WACC hoger zal uitvallen. Voor bedrijven en gemeenten die geld lenen voor de aanschaf van zonnepanelen moet het rendement uit de zonnepanelen hoger zijn de WACC om dit economisch zinvol te maken. Subsidie Een subsidie per geproduceerde kWh verhoogt de opbrengsten, waardoor de investering in zonnepanelen sneller wordt terugverdiend. Vanuit het Rijk is de SDE+-subsidie beschikbaar voor zon-PV-installaties groter dan 15 kWp (een dergelijke installatie levert jaarlijks ongeveer 13.200 kWh op, genoeg voor bijna vier doorsnee huishoudens). Hiervan kan alleen gebruik worden gemaakt wanneer een aansluiting met een doorlaatwaarde van 3x80A heeft.

13

Aansluiting € € 1.000 € € 1.000 € € €

14

28

29

30

31

01

02

03

04

05

06

07

08

09

10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

29

30

01

3.3 Risico’s Het realiseren van een zonnepaneleninstallatie gaat gepaard met verscheidene risico’s voor de betrokken partijen. Deze staan hieronder opgesomd en zijn verdeeld over de ontwikkelfase, de realisatiefase en de exploitatiefase. Risico’s gedurende de ontwikkelfase: • Kosten van het ontwikkeltraject: als het gaat om een groot systeem, wordt een haalbaarheidsstudie verricht. Indien de haalbaarheid tegenvalt, zijn de kosten van de studie voor een ontwikkelaar of opdrachtgever zonder dat daar een opbrengst tegenover staat. • Vergunningen en/of ontheffingen: het aanvragen van vergunningen en/of ontheffingen kan veel tijd vergen. Vaak worden reeds stappen genomen richting realisatie alvorens een vergunning of ontheffing wordt verleend. Bij een negatieve uitspraak komen deze stappen voor rekening van opdrachtgever, of ze resulteren in extra kosten voor vervolgontwikkelingen en/of een nieuwe aanvraag. • Aansluiting: het is niet altijd mogelijk op een betaalbare manier een aansluiting op het elektriciteitsnet te verkrijgen. Vooral bij grote installaties (vaak in een veldopstelling) kan een aansluiting een dusdanige kostenpost vormen dat deze niet door de business case gedragen kan worden en het project geen doorgang kan vinden. • Financiering: het is niet altijd mogelijk genoeg eigen vermogen te leveren of genoeg vreemd vermogen tegen een acceptabel rentetarief aan te trekken. Doordat een uitgewerkt project benodigd is voor een financieringsaanvraag, zijn er hoge aanloopkosten voordat de financiering rondgemaakt kan worden. • Competitie: door gebruik te maken van het voorwerk van een ander bedrijf, is het mogelijk dat een nieuwe partij een zeer gunstige aanbieding doet voor de realisatie van een systeem. Het kan om die reden voorkomen dat een bouwer een systeem niet kan plaatsten, maar wel de kosten voor het voortraject (studies/offertes) moet incasseren. Risico’s gedurende de realisatiefase: • Voorfinanciering: door vertraging gedurende de bouw vanwege technische moeilijkheden of weersomstandigheden kan het langer duren alvorens het project inkomsten genereert. Daardoor kan de voorfinancieringslast hoger uitvallen. Bij grotere problemen kan het project bijvoorbeeld een hele zomer vertraging oplopen, waardoor het niet alleen met een langere voorfinancieringsperiode te maken heeft, maar ook nog eens met een periode van minimale inkomsten vlak na oplevering. • Technische problemen: problemen gedurende de bouw kunnen niet alleen leiden tot vertraging, maar ook tot meerwerk. Indien een aanbieding niet volledig is afgedekt, kan er meerwerk ontstaan als gevolg van: benodigde verzwaring van draagkracht dak, benodigde verzwaring van aansluitingen, het plaatsen van transformatoren of

15

•

•

overige AC-infrastructuur, het verankeren van de panelen op een dak of in de grond et cetera. Bestellingfout: door een fout kan een verkeerd type omvormer of paneel of een onjuiste draagconstructie worden geleverd. Het is niet altijd mogelijk de foutief bestelde hardware aan een leverancier te retourneren. Door een turn-key-systeem te bestellen, kan dit risico worden vermeden. Faillissement: bijna elke leverancier van zonnepanelen vraagt een behoorlijke aanbetaling voor een systeem. Hierbij zijn percentages van 50%, 75% of 100% niet ongebruikelijk. In het geval van een faillissement van de leverancier gaat deze aanbetaling vaak verloren.

Risico’s gedurende de exploitatiefase: • Opbrengst: vanwege te hoge verwachtingen, een suboptimale zonoriëntatie of hellingshoek van het dak of door schaduwval kan een systeem minder stroom opwekken dan verwacht. Hierdoor wordt minder elektriciteit uitgespaard of verkocht, waardoor het project minder winst (of zelfs verlies) kan maken. • Afname: gedurende de exploitatieperiode kan de afnemer van de stroom failliet gaan of het gebouw in kwestie verlaten. Hierdoor daalt het rendement van de installatie significant. Het is tevens mogelijk dat de afnemer zijn facturen geruime tijd niet betaalt. • Prijs: bij de exploitatie van een PV-installatie wordt rekening gehouden met een geïndexeerde kWh-verkoopprijs. Het blijft een inschatting of die verkoopprijs in de loop der jaren marktconform blijft. Green Spread rekent altijd met 2-3% indexatie over een actuele Niet-Meer-Dan-Anders-elektriciteitsprijs. Er bestaan echter partijen die uitgaan van prijsstijgingen van 8-12% per jaar. De afnemende partij kan dan, zeker als er een lange exploitatieperiode in het spel is, op termijn flink meer voor haar stroom betalen dan anderen die stroom van het publieke net gebruiken. • Onderhoud: vanwege vervuiling in de omgeving kan het onderhoud van het systeem hogere kosten dan verwacht opleveren. Panelen moeten dan immers vaker worden gereinigd. Ook is het mogelijk dat de omvormers al binnen tien jaar aan vervanging toe zijn, terwijl in de business case doorgaans wordt uitgegaan van vervanging na tien jaar. • Vandalisme: afhankelijk van de afgesloten verzekering kunnen natuurgeweld en vandalisme zorgen voor derving van inkomsten. • Langdurige storing: ook een langdurige storing kan (vooral in de zomer) tot veel derving van inkomsten leiden. • Rente financiering: afhankelijk van het financieringsproduct kunnen kosten voor de financiering hoger uitvallen. Dit gebeurt vaak wanneer de inkomsten lager zijn dan verwacht. Het kan dan voorkomen dat aflossingstermijnen niet meer voldaan kunnen worden.

16

•

•

Verandering wetgeving / fiscale regelingen: de huidige wetten staan het toe om achter de elektriciteitsmeter stroom in te voeren, waardoor de waarde van de zelf opgewekte zonnestroom hoog uitvalt (die is immers gelijk aan: stroom + belasting + transportkosten). Veel andere landen werken momenteel met invoertarieven. Wanneer Nederland dit voorbeeld volgt, kunnen grote gevolgen ontstaan voor de rentabiliteit van een project, aangezien de waarde van de zonnestroom dan daalt. Ook wijzigingen in fiscale regelingen zoals de EIA en KIA kunnen van invloed zijn op de rentabiliteit van een project, zowel in positieve als negatieve zin. Uitvoering regelingen: de uitvoering van, bijvoorbeeld, de SDE-subsidieregelingen kan afwijken van de verwachtingen, waardoor mogelijk minder inkomsten worden gegenereerd. Hierdoor kan het projectrendement lager uitvallen dan vooraf werd ingeschat.

Te Koop Te Huur

17

18

4. Doelgroepen Kansen voor rendabele exploitatie van zonnepanelen zijn er op daken van verschillende doelgroepen die in iedere gemeente te herkennen zijn. De volgende doelgroepen zijn gekozen op basis van de inherente verschillen in de business cases die investeringen in zonnepanelen opleveren: 1. Overheid (gemeenten, provincies, waterschappen, etc.) 2. Maatschappelijke organisaties (scholen, kerken, etc.) en verenigingen (voetbal, tennis, hockey, etc.) 3. Woningcorporaties en andere verhuurders (huurwoningen) 4. Particuliere eigenaren (koopwoningen) 5. Bedrijven, kleinverbruikers (verbruikers tot plusminus 50.000 kWh per jaar) 6. Bedrijven, grootverbruikers (meer dan plusminus 50.000 kWh per jaar) 7. Zon-PV in veldopstelling Overheden als gemeenten, provincies en waterschappen hebben in de regel doelstellingen geformuleerd voor de verhoging van het aandeel duurzame energie en wat de reductie van de CO₂-uitstoot betreft. Ambities in dat kader zijn vastgelegd in landelijk, regionaal en gemeentelijk klimaatbeleid. Ook hebben overheden een voorbeeldfunctie. Het plaatsen van zonnepanelen op het eigen vastgoed draagt bij aan het behalen van de duurzaamheidsdoelstellingen en geeft tegelijkertijd invulling aan de voorbeeldfunctie. Omdat gemeenten, provincies en waterschappen vaak veel elektriciteit gebruiken en geen fiscale mogelijkheden hebben, zijn de terugverdientijden (te) lang en is het niet altijd mogelijk zelf zonnepanelen aan te schaffen. Hier zijn echter oplossingen voor. Een overheid kan de investering bijvoorbeeld aan een derde partij overlaten, die vervolgens een bedrag per opgewekte kilowattuur in rekening brengt aan de gemeente, provincie of het waterschap in kwestie. Ook op gebouwen van maatschappelijke organisaties - zoals kerken en scholen - en op gebouwen van verenigingen kunnen zonnepanelen worden geplaatst. Hier geldt net als bij overheidsgebouwen dat zelf investeren vaak moeilijk is vanwege het gebrek aan fiscale mogelijkheden, maar dat er wel kansen zijn om de investering door derden te laten doen. Voor mensen zonder eigen huis (huurders) of eigen dak (bewoners van gestapelde woningen) geldt dat de huidige Nederlandse wetgeving vaak in de weg staat van het rendabel exploiteren van zonnepanelen. Deze mensen kunnen in theorie hun eigen elektriciteit elders via PV-panelen opwekken, maar voor die stroom zouden zij dan wel het volle pond aan energiebelasting en BTW moeten betalen. Dat gegeven maakt het lastig dit soort “zelfleverconstructies”

19

20

economisch rond te rekenen. Toch liggen hier ook kansen. De eigenaren van de woningen, bijvoorbeeld woningcorporaties of andere verhuurders, kunnen de woningen in hun eigendom voorzien van zonnepanelen. Wanneer zij in staat zijn de door zonnepanelen opgewekte elektriciteit “achter de meter” te leveren aan de huurders, kan er een win-winsituatie ontstaan. De woningcorporatie kan dan namelijk een relatief hoog tarief rekenen, terwijl de huurder hetzelfde of minder betaalt voor zonnestroom dan voor elektriciteit van het net. Voor woningeigenaren met een eigen dak is de prijs van elektriciteit uit zonnepanelen op dit moment vergelijkbaar met de prijs van elektriciteit uit het net. Zonnepanelen zijn tevens interessante beleggingsproducten: het rendement op een investering in zonnepanelen ligt hoger dan het rendement op een spaarrekening. Daarbij is een investering in zonnepanelen een relatief veilige investering: zonnepanelen hebben opbrengstgaranties tot 25 jaar. Zoals in de inleiding vermeld, wordt evenwel een relatief hoge investering gevraagd die zich pas na verscheidene jaren heeft terugverdiend. De financiering van zonnepanelen is voor particuliere woningeigenaren vaak een obstakel. De vijfde doelgroep, de bedrijven uit de categorie kleinverbruikers (tot ongeveer 50.000 kWh per jaar) biedt veel mogelijkheden voor de rendabele exploitatie van zonnepanelen. Gegevens omtrent de terugverdientijden en fiscale situatie van deze ondernemers zijn cruciaal voor het duiden van de potentie voor zonnepanelen binnen deze doelgroep, ook met het oog op eventuele SDE+-subsidies. Voor bedrijven die meer elektriciteit verbruiken, is het minder eenvoudig zonnepanelen op rendabele wijze te exploiteren. Dergelijke ondernemers betalen immers relatief weinig per kilowattuur doordat het aandeel van de energiebelasting en BTW beperkt is. Wanneer zij zelf stroom opwekken met zonnepanelen, zijn de vermeden energiekosten derhalve laag. Door van de SDE+-subsidieregeling gebruik te maken, ligt een rendabele business case in sommige gevallen alsnog in het verschiet voor grootverbruikers. Ook voor de laatste categorie, zonnepanelen in een veldopstelling, geldt dat het lastig is de duurzame-energieinstallatie op een rendabele manier te exploiteren. Vaak is het zo dat er nog geen aansluiting aanwezig of beschikbaar is en dat er weinig wordt betaald voor de geproduceerde energie.

21

Uitgangspunten business case

Uitgangspunten verrekenprijs

Vermogen

40.000 Wp

Verbruik

in kWh

Prijs per Wp (inclusief BTW)

€ 1,72 per Wp

Normaal

150.000

Investering Exploitatieperiode Zonuren Productie Degradatie Verrekenprijs (inclusief BTW) Inflatie

€ 68.800 25 jaar 900 per jaar 36.000 kWh 0,70% per jaar € 0,1137 per kWh 2% per jaar

Laag

75.000

Totaal

225.000

Tarief levering

per kWh

Normaal

€ 0,0800

Laag

€ 0,0600

Transport

per kWh

Tarief netbeheerder

€ 0,0075

Beheer en onderhoud

1,4% per jaar

Meetdiensten

per kWh

Vreemd vermogen

100%

Tarief TenneT

€ 0,0011

Eigen vermogen

0%

Energiebelasting

per kWh

Looptijd financiering

15 jaar

0 - 10.000 kWh

€ 0,1140

Rentevoet

2,0% per jaar

10.000 - 50.000 kWh

€ 0,0415

WACC

2,0%

50.000 - 10.000.000 kWh

€ 0,0111

BTW

Percentage

BTW

21%

De uitgangspunten voor het berekenen van de verrekenprijs en de uitgangspunten voor de business case.

22

5. Overheid Een overheid met een ambitie op het gebied van duurzaamheid kan het goede voorbeeld geven door zelf zonnepanelen aan te schaffen. Dergelijke initiatieven kunnen via PR-middelen onder de aandacht van inwoners en het lokale bedrijfsleven worden gebracht, zodat deze doelgroepen geïnspireerd kunnen raken. Omdat overheden doorgaans meerdere gebouwen in hun bezit hebben, kunnen zij op grote schaal panelen inkopen, waardoor de aanschafprijs mogelijkerwijs relatief laag uitvalt. 5.1 Voorbeeld-business-case Deze voorbeeld-business-case gaat uit van de plaatsing van een systeem van 40 kWp op een gemeentehuis. Deze zonnepanelen worden 25 jaar geëxploiteerd. Er is gerekend met 900 zonuren per jaar, een realistische inschatting bij een oriëntatie van de zonnepanelen op het zuiden. Ondanks de opbrengstgaranties die producenten van zonnepanelen geven, wordt het vermogen van de zonnepanelen elk jaar minder, dit heet degradatie. Zonnepanelen hebben weinig onderhoud nodig, éénmaal per jaar schoonmaken is voldoende. Wel moet rekening worden gehouden met een vervanging van de omvormers na ongeveer 10-15 jaar. Hiervoor is in de business case 1,4% van de investering per jaar voor gereserveerd. In deze business case is als uitgangspunt genomen dat de zonnepanelen volledig worden gefinancierd met vreemd vermogen. In de tabel hiernaast staan de uitgangspunten voor de business case samengevat. Verrekenprijs De uitgangspunten voor het berekenen van de verrekenprijs zijn in de tabel hiernaast weergegeven. Het gemeentehuis verbruikt in totaal circa 225.000 kWh, waarvan 150.000 kWh in de piekuren en 75.000 kWh tijdens de dalperiode. De leveringstarieven (exclusief energiebelasting en BTW) liggen op € 0,08 (piek) en € 0,06 (dal). Ook wordt een transporttarief van € 0,0075 in rekening gebracht, evenals een tarief voor de meetdiensten van TenneT (€ 0,0011). Vanwege het verbruik wordt alleen energiebelasting bespaard in het hoogste belastingtarief. Op basis van de uitgangspunten is de verrekenprijs € 0,1137 per kilowattuur.

23

Ontwikkeling Cumulatieve cashflow € 20.000 € 10.000 €0 € -10.000 Terugverdientijd

€ -20.000 € -30.000 € -40.000

19 jaar

€ -50.000 € -60.000 € -70.000

2036

2034

2032

2030

2028

2026

2024

2022

2020

2018

2016

2014

2012

€ -80.000

Ontwikkeling van de cumulatieve cashflow. De investering is terugverdiend als de cumulatieve cashflow gelijk is aan 0.

24

Resultaten business case Op basis van de gehanteerde uitgangspunten zijn dit de resultaten: • Terugverdientijd (cumulatieve cashflow = 0): circa 19 jaar • Netto contante waarde op basis van 15 jaar exploitatie: € 24.900,82 negatief • Netto contante waarde op basis van 25 jaar exploitatie: € 46,07 negatief • Projectrendement op basis van 15 jaar exploitatie: 4,16% negatief • Projectrendement op basis van 25 jaar exploitatie: 1,99% positief 5.2 Hindernissen • Overheidsinstellingen weten vaak niet wat er op hun daken mogelijk is met betrekking tot zon-PV. Overheden willen vaak wel, maar weten niet hoeveel vermogen geplaatst kan worden en waar bij de aanschaf van zonnepanelen op gelet moet worden. • Overheidsinstellingen kampen daarnaast, zoals hierboven te zien is, vaak met lange terugverdientijden. De reden hiervoor is het feit dat overheden vaak veel stroom verbruiken en dus met een lage kWh-prijs te maken hebben. De investering is daardoor niet altijd rendabel. • Ten slotte beschikken overheden niet over dezelfde fiscale mogelijkheden als bedrijven, wat het extra moeilijk maakt een investering in zonnepanelen financieel rond te rekenen. Daartegenover staat, zoals genoemd, dat overheden geen BTW hoeven te betalen, wat bijna twintig procent in aanschafkosten scheelt. 5.3 Mogelijkheden gemeente • Een onderzoek laten uitvoeren naar de technische mogelijkheden van zon-PV; • Zelf investeren als overheidsinstelling op basis van niet-economische motieven, ondanks de lange terugverdientijden; • Investeringen aan een derde partij overlaten. Hierbij wordt de installatie aangeschaft door een organisatie met fiscale mogelijkheden, die de elektriciteit uit de zonnepanelen verkoopt aan de gemeente, provincie of het waterschap. Na een x-aantal jaren wordt de installatie overgedragen aan de dakeigenaar. Deze produceert vervolgens nog jaren gratis elektriciteit.

25

1

Technische haalbaarheid

Bureauonderzoek Locatiebezoek Modelleren systeem

2

Financiële haalbaarheid

Opstellen business case Fiscale optimalisatie Financiering

3a

3b

Investeren door overheidsinstelling

Opvragen offertes Keuze leverancier Realisatie

Investeren door Green Spread

Opstellen en tekenen leveringsovereenkomst Realisatie Exploitatie gedurende vastgestelde periode Overdracht naar overheidsinstelling

26

5.4

Ondersteuning door Green Spread

Haalbaarheidsonderzoek zon-PV Green Spread kan voor een overheidsinstelling een onderzoek uitvoeren naar de technische en financiële haalbaarheid van zon-PV. Allereerst worden de technische mogelijkheden voor zon-PV van het gehele vastgoedportfolio in kaart gebracht. Hiervoor is per gebouw de volgende informatie nodig: • • • •

Luchtfoto Geschikte dakoppervlakte Hellingshoek Type dakbedekking

• • •

Draagvermogen van het dak (in kg of kN per m²) Vermogen van de aansluiting (in ampère) Type elektriciteitsmeter (teruglevermogelijkheden)

Deze informatie kan worden aangeleverd door de overheid of worden verkregen middels een bezoek aan de locatie. Op basis van deze informatie wordt een systeem gemodelleerd; hieruit blijkt het totale vermogen dat opgesteld kan worden en de beste plek voor de zonnepanelen. Vervolgens wordt aan de hand van het verbruik en de tarieven per locatie een business case doorgerekend. Daarbij wordt onderscheid gemaakt tussen panden die nu kansrijk zijn, panden die in de toekomst kansen bieden en alternatieve locaties waar zonnepanelen financieel gezien niet rendabel te realiseren zijn, maar waar andere motieven wellicht doorslaggevend kunnen zijn. Doorlooptijd De doorlooptijd van het in kaart brengen van de technische mogelijkheden bedraagt, afhankelijk van het aantal locaties, ongeveer twee tot vier weken. Het opstellen van de business cases duurt ongeveer vier weken.

27

Begroting Haalbaarheidsonderzoek Werkzaamheden per locatie

Uren Uurtarief

Kosten

Bureauonderzoek

1

€ 75

€ 75

Locatiebezoek

3

€ 75

€ 225

Modelleren systeem

2

€ 75

€ 150

Opstellen business case

3

€ 75

€ 225

Totaal per locatie Werkzaamheden vast Fiscale optimalisatie Financiering Overleg met opdrachtgever

€ 675 Uren Uurtarief

Kosten

8

€ 120

€ 960

20

€ 120

€ 2.880

4

€ 120

€ 480

Totaal vast

€ 4.320

Investeren door overheidsinstelling Werkzaamheden

Uren Uurtarief

Kosten

Opvragen offertes

1

€ 75

€ 75

Keuze leverancier

4

€ 120

€ 480

Overleg met opdrachtgever

4

€ 120

€ 480

Totaal

€ 1.035

Investeren door Green Spread De kosten worden verrekend in het tarief waartegen de elektriciteit uit zonnepanelen wordt geleverd aan de overheidsinstelling.

28

Investeren door overheidsinstelling Wanneer een overheidsinstelling zelf wenst te investeren, kan Green Spread het vervolg begeleiden. Voor de geselecteerde locaties worden offertes opgevraagd bij leveranciers van zonnepanelen en Green Spread geeft aan welke leverancier de beste prijs-kwaliteitverhouding biedt. Doorlooptijd Het opvragen van offertes en het opstellen van adviezen met betrekking tot de keuze voor een leverancier zijn taken die samen circa twee weken in beslag nemen. Investeren door Green Spread Wanneer een overheidsinstelling niet zelf kan of wil investeren, is Green Spread bereid zelf de investering doen, zodat de overheid alsnog een PV-installatie op haar dakoppervlak kan realiseren. Green Spread levert en installeert de panelen en exploiteert deze gedurende een vastgestelde periode; meestal vijftien of twintig jaar. In dat geval wordt de geproduceerde elektriciteit door de overheidsinstelling afgenomen tegen een vooraf vastgestelde prijs; waar mogelijk hetzelfde tarief dat wordt betaald aan de huidige energieleverancier. Dit wordt ook wel het NMDA-principe (Niet Meer Dan Anders) genoemd. Na de exploitatieperiode draagt Green Spread het eigendom van de installatie over aan de overheid. De installatie produceert dan nog minimaal tien jaar gratis elektriciteit voor de gemeente, provincie of het waterschap. Deze constructie wordt vastgelegd in een “energieleveringsovereenkomst” en een “zakelijk recht van opstal”. In de energieleveringsovereenkomst komen alle formele zaken rond de levering van de elektriciteit uit de zonnepanelen naar voren, zoals het tarief per kilowattuur, de looptijd, de indexering en de mogelijkheid tot het tussentijds overnemen van de installatie. Het zakelijke recht van opstal wordt gevestigd voor de installatie en instandhouding van de zonnepanelen. Stichting Greencrowd In beide gevallen is het mogelijk de investering (deels) te doen via crowdfunding. Green Spread heeft hiervoor Stichting Greencrowd opgericht. Stichting Greencrowd maakt het, als crowdfundingplatform, voor iedereen mogelijk om zo goed als risicoloos te investeren in projecten op het gebied van duurzame energie. Greencrowd garandeert de rente en inleg van alle investeerders. Voor ontwikkelaars van duurzame-energie-projecten zit het onderscheidend vermogen van Greencrowd ten opzichte van andere kapitaalverschaffers vooral in het feit dat er meer draagvlak wordt gerealiseerd. Ook kleine projecten kunnen goedkoop worden gefinancierd dankzij Greencrowd.

29



Vermogen

30.000 Wp

Verbruik

in kWh


€ 1,72 per Wp

Totaal

30.000

Investering Exploitatieperiode Zonuren Productie Degradatie Verrekenprijs (inclusief BTW)

€ 51.600 25 jaar 900 per jaar 27.000 kWh 0,70% per jaar € 0,1577 per kWh

Tarief levering

per kWh

Enkel

€ 0,0700

Energiebelasting

per kWh

0 - 10.000 kWh

€ 0,1140

10.000 - 50.000 kWh

€ 0,0415

50.000 - 10.000.000 kWh

€ 0,0111

Inflatie

2,0% per jaar

BTW

Percentage

Beheer en onderhoud

1,4% per jaar

BTW

21%

Vreemd vermogen

70%

Eigen vermogen

30%


15 jaar

Rendementseis eigen vermogen

2,5% per jaar

Rentevoet

6,0% per jaar

WACC

4,95%


30

6.

Maatschappelijke organisaties

Maatschappelijke organisaties, zoals scholen, kerken, sportclubs en soortgelijke verenigingen, kunnen een bijdrage leveren aan de transitie naar een duurzame energiehuishouding door gebruik te maken van zonnepanelen. Dergelijke organisaties hebben in het algemeen een voorbeeldfunctie en kunnen vanuit die rol hun leden en/of bezoekers aanzetten tot de aanschaf van eigen zonnepanelen. Ook kunnen acties of complete lespakketten rondom het thema zonnepanelen worden ontwikkeld, om bewustwording omtrent (het belang van) duurzame energie aan te moedigen. 6.1 Voorbeeld-business-case Maatschappelijke organisaties verbruiken in de regel geen enorme hoeveelheden stroom. Zij betalen daarom een relatief hoge kWh-prijs, wat de kansen op het rendabel exploiteren van zonnepanelen vergroot. Voor deze doelgroep geldt bovendien dat er geen BTW hoeft te worden betaald over de panelen, wat de aanschaf ervan extra aantrekkelijk maakt. In deze voorbeeld-business-case is gerekend met een installatie met een vermogen van 30 kWp op een verenigingsgebouw. De zonnepanelen worden 25 jaar geëxploiteerd. Er is gerekend met 900 zonuren per jaar, een realistische inschatting bij een oriëntatie van de zonnepanelen op het zuiden. Ondanks de opbrengstgaranties die producenten van zonnepanelen geven wordt het vermogen van de zonnepanelen elk jaar minder, dit heet degradatie. Zonnepanelen hebben weinig onderhoud nodig, éénmaal per jaar schoonmaken is voldoende. Wel moet rekening worden gehouden met een vervanging van de omvormers na ongeveer 10-15 jaar. Hiervoor is in de business case 1,4% van de investering per jaar voor gereserveerd. In deze business case is als uitgangspunt genomen dat de zonnepanelen voor 70% worden gefinancierd met vreemd vermogen, het resterende bedrag wordt gefinancierd met eigen vermogen. In de tabel hiernaast staan de uitgangspunten voor de business case samengevat. Verrekenprijs De uitgangspunten voor het berekenen van de verrekenprijs zijn in de tabel hiernaast weergegeven. Het verenigingsgebouw verbruikt jaarlijks circa 30.000 kWh. Het leveringstarief (exclusief Energiebelasting en BTW) ligt op € 0,07. Gezien het stroomverbruik wordt energiebelasting bespaard in het laagste twee belastingschijven.Op basis van deze uitgangspunten komt de verrekenprijs neer op € 0,1577 per kilowattuur.

31

Ontwikkeling Cumulatieve cashflow € 50.000 € 40.000 € 30.000 € 20.000 € 10.000

€ -10.000 € -20.000

r

12,5 jaa

€ -30.000 € -40.000

Terugverdientijd

€0

2036

2034

2032

2030

2028

2026

2024

2022

2020

2018

2016

2014

2012

€ -50.000


32

Resultaten business case Op basis van de gehanteerde uitgangspunten, zijn dit de resultaten: • Terugverdientijd (cumulatieve cashflow = 0): circa 12,5 jaar • Netto contante waarde op basis van 15 jaar exploitatie: € 10.073,94 negatief • Netto contante waarde op basis van 25 jaar exploitatie: € 6.006,80 positief • Projectrendement op basis van 15 jaar exploitatie: 1,38% • Projectrendement op basis van 25 jaar exploitatie: 6,20% 6.2 Hindernissen • Maatschappelijke organisaties weten doorgaans niet precies wat er op hun daken mogelijk is met betrekking tot zon-PV. Veel organisaties staan positief tegenover zonne-energie, maar weten niet hoeveel panelen geplaatst kunnen worden en waar bij de aanschaf van een systeem op gelet moet worden. • Maatschappelijke organisaties en verenigingen hebben in de regel geen mogelijkheden om de kosten van PVinstallaties te verminderen door gebruik te maken van fiscale regelingen. 6.3 Mogelijkheden overheden • Een gemeente kan maatschappelijke organisaties inlichten over de mogelijkheden voor zonnepanelen. Zo kan de gemeente informatie verspreiden over het aanbod in de markt en aandachtspunten benoemen waar organisaties hun voordeel mee kunnen doen bij het beoordelen van offertes. • Daarnaast kan een gemeente een aanschafsubsidie verstrekken om de investering voor de maatschappelijke organisaties te verlagen. Deze zorgen voor veel resultaat voor relatief weinig geld en bieden goede PRmogelijkheden. • Ten slotte kan een gemeente leningen met lage rentetarieven verstrekken. Hierdoor wordt de WACC lager en kan eenvoudiger een rendabele business case worden gerealiseerd.

33

1



2



3a

3b

Investeren door maatschappelijke organisaties



Opstellen en tekenen leveringsovereenkomst Realisatie Exploitatie gedurende vastgestelde periode Overdracht naar maatschappelijke organisatie

34

6.4


Haalbaarheidsonderzoek zon-PV Green Spread kan in opdracht van de gemeente of de maatschappelijke organisatie zelf een onderzoek uitvoeren naar de technische en financiële haalbaarheid van zon-PV. Ook kunnen de daken van meerdere maatschappelijke organisaties tegelijkertijd worden onderzocht, bijvoorbeeld in opdracht van de gemeente.. Hiervoor is per gebouw de volgende informatie nodig: • Luchtfoto • Draagvermogen van het dak (in kg of kN per m²) • Geschikte dakoppervlakte • Vermogen van de aansluiting (in ampère) • Hellingshoek • Type elektriciteitsmeter (teruglevermogelijkheden) • Type dakbedekking Deze informatie kan worden aangeleverd door de gemeente of maatschappelijke organisatie of worden verkregen middels een bezoek aan de locatie. Met deze informatie wordt een systeem gemodelleerd dat uitwijst waar zonnepanelen geplaatst kunnen worden en welk vermogen de installatie kan leveren. Vervolgens wordt aan de hand van het verbruik en de tarieven een business case doorgerekend, waarbij verschillende financieringsmogelijkheden inzichtelijk worden gemaakt. Doorlooptijd De doorlooptijd van het in kaart brengen van de technische mogelijkheden bedraagt, afhankelijk van het aantal locaties, ongeveer twee tot vier weken. Het opstellen van de business case duurt ongeveer vier weken.

35


Uren Uurtarief

Kosten

Bureauonderzoek

1

€ 75

€ 75

Locatiebezoek

3

€ 75

€ 225

Modelleren systeem

2

€ 75

€ 150


3

€ 75

€ 225



Kosten

8

€ 120

€ 960

20

€ 120

€ 2.880

4

€ 120

€ 480

Totaal vast

€ 4.320

Investeren door maatschappelijke organisaties Werkzaamheden

Uren Uurtarief

Kosten

Opvragen offertes

1

€ 75

€ 75

Keuze leverancier

4

€ 120

€ 480


4

€ 120

€ 480

Totaal

€ 1.035


36

Investeren door maatschappelijke organisatie Wanneer een maatschappelijke organisatie zelf wil investeren, kan Green Spread het vervolg begeleiden. Voor de geselecteerde locaties worden offertes opgevraagd bij leveranciers van zonnepanelen en Green Spread adviseert de maatschappelijke organisatie welke leverancier de beste prijs-kwaliteitverhouding biedt. Doorlooptijd Het opvragen van offertes en het adviseren over de keuze voor een leverancier zijn werkzaamheden die circa twee weken in beslag nemen. Investeren door Green Spread Wanneer een maatschappelijke organisatie niet zelf kan of wil investeren, is Green Spread bereid zelf de investering te doen, zodat de maatschappelijke organisatie alsnog een PV-installatie op haar dakoppervlak kan realiseren. Green Spread levert en installeert de panelen en exploiteert deze dan gedurende een vastgestelde periode; meestal vijftien of twintig jaar. In dat geval wordt de geproduceerde elektriciteit door de maatschappelijke organisatie afgenomen tegen een vooraf vastgestelde prijs; waar mogelijk hetzelfde tarief per kilowattuur dat wordt betaald aan de huidige energieleverancier. Dit wordt ook wel het NMDA-principe (Niet Meer Dan Anders) genoemd. Na de exploitatieperiode draagt Green Spread het eigendom van de installatie over aan de maatschappelijke organisatie. De installatie kan dan nog minimaal tien jaar gratis elektriciteit produceren voor de vereniging, kerk of school. Deze constructie wordt vastgelegd in een “energieleveringsovereenkomst” en een “zakelijk recht van opstal”. In de energieleveringsovereenkomst komen alle formele zaken rond de levering van de elektriciteit uit de zonnepanelen naar voren, zoals de hoogte van het te betalen tarief per kilowattuur, de looptijd, de indexering en de mogelijkheid tot het tussentijds overnemen van de installatie. Het recht van opstal wordt gevestigd voor het installeren en in stand houden van de zonnepanelen.

37

38

InEnergie Via InEnergie, het zusterbedrijf van Green Spread, kunnen zonnepanelen worden geleverd. Maatschappelijke organisaties kunnen bij InEnergie tegen een aantrekkelijke prijs zonnepanelen aanschaffen met goede garanties. Een maatschappelijke organisatie kan met InEnergie afspraken maken over een lead-fee. Dit houdt in dat de maatschappelijke organisatie of vereniging in kwestie een vergoeding ontvangt voor iedere nieuwe klant die zij aanbrengt bij de InEnergie. Hierbij kan worden gedacht aan leden of ouders en leraren in het geval van scholen. Met deze lead-fee kan een deel van de zonnepaneleninstallatie worden gefinancierd. Crowdfunding Participatie door leden, ouders, leraren (in het geval van scholen) of anderen kan ertoe leiden dat de kostprijs van PVpanelen door “meerdere schouders” wordt gedragen. Dit kan de financiële haalbaarheid van zonnestroominstallaties ten goede komen. In dat kader kan ook aan een sponsorloop of soortgelijke acties worden gedacht. Stichting Greencrowd Stichting Greencrowd maakt het, als crowdfundingplatform, voor iedereen mogelijk om welhaast risicoloos te investeren in projecten op het gebied van duurzame energie. Ook op die manier kan de financiering voor een zonnestroominstallatie op het dak van een maatschappelijke organisatie worden rondgemaakt. Greencrowd garandeert de rente en inleg van alle investeerders. Voor ontwikkelaars van duurzame-energie-projecten zit het onderscheidend vermogen van Greencrowd ten opzichte van andere kapitaalverschaffers vooral in het feit dat er meer draagvlak wordt gerealiseerd. Ook kleine projecten kunnen goedkoop worden gefinancierd dankzij Greencrowd.

39



Vermogen

1.500 Wp

Verbruik


€ 2,40 per Wp

Totaal

Investering

€ 3600

Tarief levering

per kWh

Enkel

€ 0,0730

Energiebelasting

per kWh

Exploitatieperiode Zonuren

25 jaar 900 per jaar

in kWh 3.500

Productie

1.125 kWh

0 - 10.000 kWh

€ 0,1140

Degradatie

0,70% per jaar

10.000 - 50.000 kWh

€ 0,0415

50.000 - 10.000.000 kWh

€ 0,0111

Verrekenprijs (inclusief BTW)

€ 0,1358 per kWh

Inflatie

2,0% per jaar

BTW

Percentage

Beheer en onderhoud

1,7% per jaar

BTW

21%

Vreemd vermogen

70%

Verdeling voordeel

Eigen vermogen

30%

Verhuurder

60%

Huurder

40%

Looptijd financiering Rendementseis eigen vermogen Rentevoet WACC

15 jaar 5,25% per jaar 3,4% per jaar 3,48%


40

Percentage

7.

Woningcorporaties en andere verhuurders

Een woningcorporatie kan snelle verduurzaming van haar vastgoed realiseren door geschikte daken met zonnepanelen te beleggen. Door de plaatsing van zonnepanelen kunnen woningen een labelsprong maken. Zonnepanelen op huurhuizen zijn anno 2012 nog zeldzaam. De opwaardering van woningen op het gebied van energie vindt in de regel nog plaats door het uitvoeren van energiebesparingsmaatregelen. Niettemin hebben woningcorporaties vaak veel dakoppervlakte beschikbaar. De groencertificaten die zonnepanelen opleveren, kunnen zij voor hun duurzaamheidsverslag gebruiken. 7.1 Voorbeeld-business-case In deze voorbeeld-business-case is gerekend met een installatie met een vermogen van 1.500 Wp op een rijtjeswoning. Na het plaatsen van zonnepanelen gaat het energielabel van een woning minimaal één stap omhoog, waardoor de woningcorporatie een huurprijsverhoging kan doorvoeren. Deze huurverhoging bedraagt 60% van het voordeel dat zonnepanelen opleveren: de lagere stroomrekening. De overige 40% komt direct ten goede van de portemonnee van de huurder van de woning. Wanneer huurders huurtoeslag ontvangen, zal bij een verhoging van de huur ook de huurtoeslag omhooggaan. Deze constructie werkt uiteraard alleen wanneer de huidige huursommen onder de huurtoeslaggrens liggen en de huurders daadwerkelijk recht hebben op toeslag. De woningcorporatie kan, indien zij vennootschapsbelasting betaalt via bijvoorbeeld een vastgoed-BV, gebruikmaken van twee fiscale regelingen: de Energie-investeringsaftrek (EIA) en de Kleinschaligheidsinvesteringsaftrek (KIA). Zonnepanelen hebben weinig onderhoud nodig, éénmaal per jaar schoonmaken is voldoende. Wel moet rekening worden gehouden met een vervanging van de omvormers na ongeveer 10-15 jaar. Hiervoor is in de business case 1,7% van de investering per jaar voor gereserveerd. In deze business case is als uitgangspunt genomen dat de zonnepanelen voor 70% worden gefinancierd met vreemd vermogen, het resterende bedrag wordt gefinancierd met eigen vermogen. In de tabel hiernaast staan de uitgangspunten voor de business case samengevat. Verrekenprijs Wanneer een woningcorporatie of andere verhuurder zonnepanelen plaatst op de woningen die zij verhuurt, plukken de bewoners het voordeel van de lagere elektriciteitskosten. De bewoners betalen een elektriciteitsprijs per kilowattuur inclusief energiebelasting en BTW.

41

Ontwikkeling Cumulatieve cashflow €0 € -300

€ -900 € -1.200 r

€ -1.500

23,5 jaa

€ -1.800 € -2.100

Terugverdientijd

€ -600

€ -2.400 € -2.700

2036

2034

2032

2030

2028

2026

2024

2022

2020

2018

2016

2014

2012

€ -3.000


42

Een gemiddeld huishouden verbruikt ongeveer 3.500 kWh per jaar. Het gemiddelde variabele enkele leveringstarief (exclusief energiebelasting en BTW) van Eneco, Nuon en Essent ligt op € 0,0730. Gezien het lage verbruik wordt alleen energiebelasting uitgespaard in het hoogste belastingtarief. Omdat de verhuurder slechts 60% van het voordeel ontvangt middels een huurverhoging wordt de verrekenprijs met dit percentage vermenigvuldigd. Op basis van deze uitgangspunten is de verrekenprijs € 0,1358 inclusief energiebelasting en BTW. Resultaten business case Op basis van de gehanteerde uitgangspunten, zijn dit de resultaten: • Terugverdientijd (cumulatieve cashflow = 0): circa 23,5 jaar • Netto contante waarde op basis van 15 jaar exploitatie: € 1.588,45 negatief • Netto contante waarde op basis van 25 jaar exploitatie: € 924,35 negatief • Projectrendement op basis van 15 jaar exploitatie: -6,50% • Projectrendement op basis van 25 jaar exploitatie: 0,19% 5.2 Hindernissen • De voornaamste belemmering wordt gevormd door de ‘split-incentive’: de kosten van zonnepanelen worden in principe door de corporatie gedragen, terwijl de huurders daar het directe voordeel van hebben, aangezien zij met een lagere energierekening te maken krijgen. • Woningcorporaties weten meestal niet wat er op hun daken mogelijk is met betrekking tot zon-PV. Vaak is de wil om te verduurzamen aanwezig, maar blijft onduidelijk hoeveel panelen geplaatst kunnen worden en waar bij de aanschaf van een systeem op gelet moet worden. 5.3 Mogelijkheden gemeente • Een gemeente kan corporaties en andere verhuurders inlichten over de mogelijkheden voor zonnepanelen. Zo kan de gemeente informatie verspreiden over het aanbod in de markt en aandachtspunten benoemen waar de corporaties en andere verhuurders hun voordeel mee kunnen doen bij het beoordelen van offertes. • Daarnaast kan een gemeente een aanschafsubsidie verstrekken om de investering te verlagen. Dit levert vaak veel resultaten op voor relatief weinig geld en hieruit vloeien bovendien goede PR-mogelijkheden voort. • Een gemeente kan ten slotte leningen tegen lage rentetarieven verstrekken. Hierdoor wordt de WACC lager en kan eenvoudiger een rendabele business case worden gerealiseerd.

43

1



2



3a

Investeren door woningcorporaties en andere verhuurders

3b



Opstellen en tekenen leveringsovereenkomst Realisatie Exploitatie gedurende vastgestelde periode Overdracht naar maatschappelijke organisatie

44

5.4


Haalbaarheidsonderzoek zon-PV Green Spread kan voor een woningcorporatie een onderzoek uitvoeren naar de technische en financiële haalbaarheid van zon-PV. Allereerst worden de technische mogelijkheden voor zon-PV van het gehele vastgoedportfolio in kaart gebracht. Hiervoor is per gebouw de volgende informatie nodig: • Luchtfoto • Draagvermogen van het dak (in kg of kN per m²) • Geschikte dakoppervlakte • Vermogen van de aansluiting (in ampère) • Hellingshoek • Type elektriciteitsmeter (teruglevermogelijkheden) • Type dakbedekking Deze informatie kan worden aangeleverd door de woningcorporatie of worden verkregen middels een bezoek aan de locatie(s). Met deze informatie wordt een systeem gemodelleerd dat onder meer uitwijst hoeveel panelen geplaatst kunnen worden en hoeveel stroom deze naar verwachting opleveren. Vervolgens wordt aan de hand van het verbruik en de tarieven per (type) locatie een business case doorgerekend. Daarbij wordt onderscheid gemaakt tussen panden die nu kansrijk zijn, panden die in de toekomst kansen bieden en alternatieve locaties waar een zonnepaneleninstallatie niet rendabel is, maar waar andere motieven doorslaggevend kunnen zijn, zoals het maken van een labelsprong. Doorlooptijd De doorlooptijd van het in kaart brengen van de technische mogelijkheden bedraagt, afhankelijk van het aantal (type) locaties, ongeveer twee tot zes weken. Het opstellen van de business cases duurt ongeveer vier weken. Investeren door woningcorporaties en andere verhuurders Wanneer een verhuurder zelf wil investeren, kan Green Spread het vervolg begeleiden. Voor de geselecteerde locaties worden offertes opgevraagd bij leveranciers van zonnepanelen en Green Spread adviseert de corporatie over de keuze voor de leverancier met de beste prijs-kwaliteitverhouding. Doorlooptijd Het opvragen van offertes en het adviseren over de keuze voor een leverancier zijn werkzaamheden die circa twee weken in beslag nemen.

45


Uren Uurtarief Kosten

Bureauonderzoek

1

€ 75

€ 75

Locatiebezoek

3

€ 75

€ 225

Modelleren systeem

2

€ 75

€ 150


3

€ 75

€ 225



Kosten

8

€ 120

€ 960

20

€ 120

€ 2.880

4

€ 120

€ 480

Totaal vast

€ 4.320

Investeren door woningcorporaties en andere verhuurders Werkzaamheden

Uren Uurtarief

Kosten

Opvragen offertes

1

€ 75

€ 75

Keuze leverancier

4

€ 120

€ 480


4

€ 120

€ 480

Totaal

€ 1.035


46

Investeren door Green Spread Wanneer een woningcorporatie niet zelf kan of wil investeren, is Green Spread bereid zelf de investering te doen, zodat de woningcorporatie alsnog een PV-installatie op haar dakoppervlak kan realiseren. Green Spread levert en installeert de panelen en exploiteert deze. In dat geval wordt de geproduceerde elektriciteit door de huurders van de woningcorporatie afgenomen tegen een vooraf vastgestelde prijs; waar mogelijk een lager tarief per kilowattuur dan wordt betaald aan de huidige energieleverancier. Zo hebben de huurders ook een voordeel van het installeren van zonnepanelen en verduurzaamt de woningcorporatie zonder zelf te hoeven investeren. Deze constructie wordt vastgelegd in een “energieleveringsovereenkomst” en een “zakelijk recht van opstal”. In de energieleveringsovereenkomst komen alle formele zaken rond de levering van de elektriciteit uit de zonnepanelen naar voren, zoals de hoogte van het te betalen tarief per kilowattuur, de looptijd, de indexering en de mogelijkheid tot het tussentijds overnemen van de installatie. Het recht van opstal wordt gevestigd voor het installeren en in stand houden van de zonnepanelen. Stichting Greencrowd Stichting Greencrowd maakt het, als crowdfundingplatform, voor iedereen mogelijk om welhaast risicoloos te investeren in projecten op het gebied van duurzame energie. Ook op die manier kan de financiering voor een zonnestroominstallatie op het vastgoed van een corporatie worden geregeld. Greencrowd garandeert de rente en inleg van alle investeerders. InEnergie InEnergie is een zusterbedrijf van Green Spread dat zelf ook zonnepanelen levert. Woningcorporaties kunnen bij InEnergie tegen een aantrekkelijke prijs zonnepanelen aanschaffen met goede garanties.

47



Vermogen

2.500 Wp

Verbruik


€ 2,14 per Wp

Totaal

Investering Subsidie Exploitatieperiode Zonuren

€ 5.350 € 635,37 25 jaar 900 per jaar

in kWh 3.500

Tarief levering

per kWh

Enkel

€ 0,0730

Energiebelasting

per kWh

0 - 10.000 kWh

€ 0,1140

Productie

2.250 kWh

10.000 - 50.000 kWh

€ 0,0415

Degradatie

0,70% per jaar

50.000 - 10.000.000 kWh

€ 0,0111

Verrekenprijs (inclusief BTW)

€ 0,2263 per kWh

Inflatie

2,0% per jaar

Beheer en onderhoud

1,7% per jaar

Eigen vermogen

100%


2,4% per jaar

WACC

2,4%

BTW

Percentage

BTW

21%


48

8.

Particuliere woningeigenaren

Voor particuliere woningeigenaren met een geschikt dak is een investering in zonnepanelen vaak zeer aantrekkelijk. Dat komt doordat zij relatief weinig stroom verbruiken en dus met een hoge kWh-prijs te maken hebben. Wanneer zij hun eigen stroom opwekken, vermijden woningeigenaren dus de afdracht van een forse component energiebelasting en BTW. De terugverdientijden voor particulieren liggen gemiddeld tussen de acht en tien jaar, terwijl de panelen minimaal 25 jaar lang stroom produceren. 8.1 Voorbeeld-business-case Deze voorbeeld-business-case gaat uit van de plaatsing van een systeem van 2.500 Wp op een woning met een geschikt dakdeel. Consumenten betalen BTW over de zonnepanelen en over de elektriciteit die zij verbruiken. Voor de business case is daarom gerekend met tarieven inclusief BTW. Uit de subsidieregeling voor zonnepanelen van de Rijksoverheid kunnen particulieren een subsidie krijgen van 15% van de materiaalkosten, met een maximum van € 650. Bij een systeem van 2.500 Wp kan het maximumbedrag van € 650 worden verkregen. Daarnaast is uitgegaan van plaatsing van de zonnepanelen op het zuiden, waarmee 900 zonuren per jaar kunnen worden gehaald. Zonnepanelen hebben weinig onderhoud nodig, éénmaal per jaar schoonmaken is voldoende. Wel moet rekening worden gehouden met een vervanging van de omvormers na ongeveer 10-15 jaar. Hiervoor is in de business case 1,7% van de investering per jaar voor gereserveerd. In deze business case is als uitgangspunt genomen dat de zonnepanelen helemaal worden gefinancierd met eigen vermogen. Als particulier kan het benodigde bedrag ook op een spaarrekening worden gezet in plaats van er zonnepanelen van te kopen. Op een spaarrekening ontvangen particulieren ongeveer 2,4% rente. Als een investering in zonnepanelen meer opbrengt dan 2,4% is het dus een betere investering dan het geld op een spaarrekening zetten. In de tabel hiernaast staan de uitgangspunten voor de business case samengevat. Verrekenprijs Een gemiddeld huishouden verbruikt ongeveer 3.500 kWh per jaar. Het gemiddelde variabele enkel leveringstarief (excl. Energiebelasting en BTW) van Eneco, Nuon en Essent ligt op € 0,073. Vanwege het lage verbruik wordt alleen energiebelasting uit het hoogste belastingtarief bespaard. Op basis hiervan komt de verrekenprijs neer op € 0,2263 inclusief energiebelasting en BTW.

49

Ontwikkeling Cumulatieve cashflow € 7.500 € 6.250 € 5.000 € 3.750 € 2.500

2036

2034

2032

2020

2018

2016

2014

2012

€ -5.000

2030

€ -3.750

2028

9 jaar

2026

€ -2.500

2024

€ -1.250

2022

€0

Terugverdientijd

€ 1.250


50

Resultaten business case Op basis van de gehanteerde uitgangspunten, zijn dit de resultaten: • Terugverdientijd (cumulatieve casflow = 0): circa 9 jaar • Netto contante waarde op basis van 15 jaar exploitatie: € 1.424,48 • Netto contante waarde op basis van 25 jaar exploitatie: € 4.837,88 • Projectrendement op basis van 15 jaar exploitatie: 6,83% • Projectrendement op basis van 25 jaar exploitatie: 10,49% 8.2 Hindernissen • Veel particulieren zijn onbekend met de voordelen van zonne-energie. Ook ervaren woningeigenaren de terugverdientijd van de investering vaak als lang, ondanks het feit dat deze in vergelijking met andere doelgroepen (bedrijven, gemeenten et cetera) juist kort is. • De financiering van zonnepanelen is voor veel particulieren een struikelblok. Een investering van doorgaans enkele duizenden euro’s behoort lang niet voor iedere particuliere woningeigenaar tot de mogelijkheden. 8.3 Mogelijkheden gemeente • Een gemeente kan ten eerste mensen informeren over de mogelijkheden voor zonnepanelen. Hierbij kan gedacht worden aan het verspreiden van informatie over het aanbod uit de lokale markt. Ook kunnen gemeenten aandachtspunten benoemen waar particulieren rekening mee moeten houden bij het beoordelen van offertes. • Daarnaast kan de gemeente een aanschafsubsidie verstrekken om de investering voor de particulieren te verlagen. Deze zorgen voor veel resultaat voor relatief weinig geld en bieden goede PR-mogelijkheden.

51

1

2

Voorbereiding & opzet

Startoverleg Project- en communicatieplan Bouw en inrichting website Bijeenkomst bedrijven Inrichting eerstelijns vraagbaak Voorbereiden informatiemarkt

3

Uitvoering

Tweedelijns achtervang Uitvoering informatiemarkt Teksten voor communicatie Projectcoördinatie en ondersteuning

Kwartaalrapportages en gesprek Eindevaluatie en gesprek

Begroting Energieloket Werkzaamheden Startoverleg

Uren Uurtarief

Kosten

2

€ 120

€ 240

32

€ 75

€ 2.400

Extern

€ 75

€ 4.000

Inriching website

16

€ 75

€ 1.200

Betrekken bedrijven (incl. bijeenkomst)

16

€ 75

€ 1.200

Inrichting eerstelijns vraagbaak

8

€ 75

€ 600

Voorbereiden informatiemarkt

4

€ 75

€ 300

36

€ 75

€ 2.700

8

€ 75

€ 600

Aanleveren teksten voor communicatie

24

€ 75

€ 1.800

Projectcoördinatie en ondersteuning

24

€ 120

€ 2.880

Twee kwartaalrapportages en gesprek

8

€ 75

€ 600

Eindevaluatie en gesprek

4

€ 120

€ 480

Projectplan en communicatieplan Bouw website

Tweedelijns achtervang (4 uur per maand) Uitvoering informatiemarkt

Totaal

€ 19.000

52

Evaluatie

8.4 Ondersteuning door Green Spread Energieloket Green Spread kan in opdracht van een overheidsinstantie een “Energieloket” opzetten, dat woningbezitters informatie verstrekt over de mogelijkheden om zon-PV toe te passen en eventuele subsidiemogelijkheden voor het voetlicht brengt. Daarnaast kan via het Energieloket informatie worden verspreid over andere vormen van duurzame energie en energiebesparing. Cruciaal voor het slagen van een project is het wegnemen van zoveel mogelijk drempels voor een investering in zonnepanelen. Dit wordt gerealiseerd door het ontwikkelen van een duidelijk en toegankelijk informatiekanaal. Het Energieloket bestaat uit een website waarop informatie wordt geplaatst en een telefonische helpdesk. Doorlooptijd De doorlooptijd van het gehele project bedraagt circa twaalf maanden. De voorbereiding en opzet van de organisatie kost circa drie maanden. De uitvoering zal een periode van negen maanden beslaan, waarbij in de laatste maand een eindevaluatie wordt opgesteld. InEnergie InEnergie is een zusterbedrijf van Green Spread dat zelf ook zonnepanelen levert. Particulieren kunnen bij InEnergie tegen een aantrekkelijke prijs zonnepanelen aanschaffen met goede garanties. Daarnaast levert InEnergie groene stroom en gas. Wanneer een contract voor de levering van energie wordt afgesloten, kan de consument in aanmerking komen voor een korting op de zonnepanelen. Investeren via crowdfunding Stichting Greencrowd maakt het, als crowdfundingplatform, voor iedereen mogelijk om welhaast risicoloos te investeren in projecten op het gebied van duurzame energie. Ook op die manier kan de financiering voor een zonnestroominstallatie op een dak van een woningeigenaar worden geregeld. Greencrowd garandeert de rente en inleg van alle investeerders.

53



Vermogen

30.000 Wp

Verbruik

in kWh

Prijs per Wp (exclusief BTW)

€ 1,42 per Wp

Normaal

20.000

Laag

10.000

Totaal

30.000

Investering Exploitatieperiode Zonuren Productie Degradatie Verrekenprijs (exclusief BTW)

€ 42.600 25 jaar 900 per jaar 27.000 kWh 0,70% per jaar € 0,1346 per kWh

Tarief levering

per kWh

Normaal

€ 0,0800

Laag

€ 0,0600

Energiebelasting

per kWh

Inflatie

2,0% per jaar

0 - 10.000 kWh

€ 0,1140

Beheer en onderhoud

1,4% per jaar

10.000 - 50.000 kWh

€ 0,0415

Belastingtarief

42%

50.000 - 10.000.000 kWh

€ 0,0111

Vreemd vermogen

70%

Eigen vermogen

30%


15 jaar


8,0% per jaar

Rentevoet

6,0% per jaar

WACC

4,84%


54

9.

Bedrijven (kleinverbruikers)

Bedrijven die jaarlijks minder dan 50.000 kWh aan elektriciteit verbruiken, worden tot de categorie kleinverbruikers gerekend. Wanneer zij winst maken, beschikken zij over fiscale mogelijkheden die de investering in een PVsysteem aantrekkelijker maken. Wanneer het om een IB-ondernemer gaat die geen vennootschapsbelasting, maar inkomstenbelasting betaalt, wordt de terugverdientijd flink korter: er ontstaat dan een groter EIA- en KIA-voordeel dankzij de hogere belastingtarieven. 9.1 Voorbeeld-business-case Bedrijven die jaarlijks maximaal 50.000 kWh verbruiken, betalen een relatief hoge kWh-prijs voor de levering van elektriciteit, wat de kansen op het rendabel exploiteren van zonnepanelen vergroot. In de onderstaande voorbeeldbusiness-case is gerekend met een installatie van 30 kWp op een stal van een agrarisch bedrijf. Er is gerekend met 900 zonuren per jaar, een realistische inschatting bij een oriëntatie van de zonnepanelen op het zuiden. Ondanks de opbrengstgaranties die producenten van zonnepanelen geven, wordt het vermogen van de zonnepanelen elk jaar minder, dit heet degradatie. Zonnepanelen hebben weinig onderhoud nodig, éénmaal per jaar schoonmaken is voldoende. Wel moet rekening worden gehouden met een vervanging van de omvormers na ongeveer 10-15 jaar. Hiervoor is in de business case 1,4% van de investering per jaar voor gereserveerd. In deze business case is als uitgangspunt genomen dat de zonnepanelen voor 70% worden gefinancierd met vreemd vermogen. In de tabel hiernaast staan de uitgangspunten voor de business case samengevat. Verrekenprijs Het agrarisch bedrijf verbruikt in totaal circa 30.000 kWh. Het leveringstarief (exclusief Energiebelasting en BTW) ligt voor het normaaltarief op € 0,08 en voor het laagtarief op € 0,06. Gezien het verbruik wordt energiebelasting bespaard in de twee schijven met de hoogste belastingtarieven. Op basis van bovengenoemde uitgangspunten is de verrekenprijs € 0,1346 inclusief energiebelasting.

55

Ontwikkeling Cumulatieve cashflow € 37.500 € 30.000 € 22.500 € 15.000 € 7.500 €0 Terugverdientijd

€ -7.500 € -15.000 r

11,5 jaa

€ -22.500 € -30.000

2036

2034

2032

2030

2028

2026

2024

2022

2020

2018

2016

2014

2012

€ -37.500


56

Resultaten business case Op basis van de gehanteerde uitgangspunten zijn de resultaten als volgt: • Terugverdientijd (cumulatieve cashflow = 0): circa 11,5 jaar • Netto contante waarde op basis van 15 jaar exploitatie: € 2.510,61 negatief • Netto contante waarde op basis van 25 jaar exploitatie: € 8.013,58 positief • Projectrendement op basis van 15 jaar exploitatie: 3,35% • Projectrendement op basis van 25 jaar exploitatie: 7,64% 9.2 Hindernissen • Ondernemers weten meestal niet wat er op hun daken mogelijk is met betrekking tot zon-PV. Vaak is de wil om te verduurzamen wel aanwezig, maar zijn er onduidelijkheden met betrekking tot de kosten en opbrengsten. • De terugverdientijd wordt door ondernemers vaak als (te) lang ervaren. De reden hiervoor is dat de verrekenprijs aanzienlijk lager ligt dan voor particulieren doordat vooral in de tweede staffel van de energiebelasting wordt bespaard. • Ook de financiering van de zonnepanelen is een drempel. Een investering van enkele duizenden tot tienduizenden euro’s behoort voor veel ondernemers niet tot de mogelijkheden. 9.3 Mogelijkheden gemeente • Een gemeente kan bedrijven informeren over de mogelijkheden van zonnepanelen. Hierbij kan gedacht worden aan het verspreiden van informatie over het aanbod en het communiceren van aandachtspunten bij het kiezen van een passende installatie. • Een gemeente kan tevens een aanschafsubsidie verstrekken om de investeringsdrempel te verlagen. Dergelijke subsidies zorgen meestal voor veel resultaat voor relatief weinig geld en bieden goede PR-mogelijkheden. • Een gemeente kan ten slotte leningen tegen lage rentetarieven verstrekken. Hierdoor wordt de WACC lager en kan eenvoudiger een rendabele business case worden gerealiseerd. Een revolverend fonds is een variant van deze oplossing; de gemeente herinvesteert terugbetaalde leningen dan weer aan nieuwe bedrijven die behoefte hebben aan een financieringsoplossing.

57

1

Informeren bedrijven

Organiseren en uitvoeren informatiebijeenkomsten Verzamelen gegevens geïnteresseerden

2

Bedrijfsbezoeken en rapportage

Inplannen bedrijfsbezoeken Uitvoeren bedrijfsbezoeken Opstellen rapportages

3

Selecteren leverancier

Opvragen offertes Keuze leverancier

4

Uitwerken business cases

Opstellen business case Bespreken met ondernemers

5

Opdrachtverstrekking

Verzamelen ondertekende offertes Opdrachtverstrekking aan leverancier Terugkoppeling aan opdrachtgever

58

9.4 Ondersteuning door Green Spread Ondernemer Zoekt Zon Green Spread kan in opdracht van een gemeente het project Ondernemer Zoekt Zon uitvoeren. Het informeren van ondernemers over de mogelijkheden van zon-PV staat hierin centraal. Tevens wordt de collectieve inkoop van zonnepanelen georganiseerd. Het project Ondernemer Zoekt Zon bestaat uit de volgende vier stappen die achtereenvolgens worden doorlopen: 1. Bedrijven worden geïnformeerd over zonnepanelen via brieven en een informatiebijeenkomst. Tijdens deze bijeenkomst kunnen bedrijven een bedrijfsbezoek en een op maat gemaakte business case aanvragen. 2. De bedrijfsbezoeken worden uitgevoerd. Tijdens de bedrijfsbezoeken worden alle relevante parameters in kaart gebracht, zoals het beschikbare dakoppervlak, de schaduwval, de energietarieven en het energieverbruik. De conclusies van het bedrijfsbezoek worden gepresenteerd in een rapportage. 3. Bij minimaal drie - bij voorkeur lokale - leveranciers van zonnepanelen worden offertes opgevraagd voor collectieve inkoop, waarna er één wordt gekozen op basis van vooraf besproken criteria. 4. Individuele business cases worden uitgewerkt op basis van de keuze voor een leverancier en ondernemers worden geïnformeerd over de uitkomsten. 5. Ondertekende offertes worden verzameld en de opdrachten worden verstrekt aan de leverancier. Doorlooptijd De totale doorlooptijd van het project bedraagt circa twintig weken. Het informeren van de bedrijven en het organiseren van de informatiebijeenkomsten duurt circa vier weken. Het inplannen en uitvoeren van de bedrijfsbezoeken duurt, afhankelijk van het aantal locaties, drie tot vijf weken. Het opvragen van de offertes en het maken van een keuze voor de leverancier neemt ongeveer drie weken in beslag. Het opstellen van de business case met de terugkoppeling naar de ondernemers duurt, afhankelijk van het aantal ondernemers, ongeveer drie tot vijf weken. Vervolgens krijgen de ondernemers vier weken de tijd om te beslissen of zij willen ingaan op het aanbod. Na deze vier weken worden de ondertekende offertes verzameld en wordt de opdracht verstrekt. Ook verzorgt de projectorganisatie een terugkoppeling in de richting van de opdrachtgever.

59

Begroting Ondernemer Zoekt Zon Werkzaamheden vast

Uren Uurtarief

Kosten

Voorbereiden informatiebijeenkomsten

16

€ 75

€ 1.200

Uitvoeren informatiebijeenkomsten

16

€ 120

€ 1.920

4

€ 75

€ 300

12

€ 75

€ 900

Opvragen offertes

2

€ 75

€ 150

Keuze leverancier

4

€ 75

€ 300

Verzamelen ondertekende offertes

4

€ 75

€ 300

Opdracht verstrekken aan leverancier

2

€ 75

€ 150

Terugkoppeling aan opdrachtgever

2

€ 120

€ 240

Verzamelen gegevens geïnteresseerden Inplannen bedrijfsbezoeken

Totaal vast Werkzaamheden per locatie

€ 5.460 Uren Uurtarief

Kosten

Uitvoeren bedrijfsbezoeken

3

€ 75

€ 225

Opstellen rapportages bezoek

2

€ 75

€ 150

Opstellen business cases

3

€ 75

€ 225

Bespreken met ondernemers

1

€ 75

€ 75

Totaal per locatie

€ 675

60

Investeren via crowdfunding Stichting Greencrowd maakt het, als crowdfundingplatform, voor iedereen mogelijk om welhaast risicoloos te investeren in projecten op het gebied van duurzame energie. Ook op die manier kan de financiering voor een zonnestroominstallatie op een bedrijfspand worden geregeld. Greencrowd garandeert de rente en inleg van alle investeerders. InEnergie InEnergie is een zusterbedrijf van Green Spread dat zelf zonnepanelen levert. Particulieren kunnen bij InEnergie tegen een aantrekkelijke prijs zonnepanelen aanschaffen met goede garanties. Hierdoor kan de prijs ongeveer 15 tot 20 cent per Wp lager uitvallen, wat leidt tot een hoger rendement op de investering en een kortere terugverdientijd.

61

Uitgangspunten business case Vermogen Prijs per Wp (exclusief BTW) Investering Exploitatieperiode Zonuren Productie Degradatie Verrekenprijs (exclusief BTW) Inflatie

Uitgangspunten verrekenprijs 500.000 Wp € 1,25 per Wp € 625.000 25 jaar

Verbruik

in kWh

Normaal

800.000

Laag

200.000

Totaal

900 per jaar 450.000 kWh 0,70% per jaar € 0,07961 per kWh 2% per jaar

1.000.000

Tarief levering

per kWh

Normaal

€ 0,0600

Laag

€ 0,0500

Groencertificaten

per kWh

Groencertificaten

€ 0,0050

Beheer en onderhoud

1,4% per jaar

Transport

per kWh

Eigen vermogen

30%

Tarief netbeheerder

€ 0,0075


8,0%

Meetdiensten

per kWh

Vreemd vermogen

70%

Tarief TenneT

€ 0,0011

Rentevoet

6,0% per jaar

Energiebelasting

per kWh

0 - 10.000 kWh

€ 0,1140

10.000 - 50.000 kWh

€ 0,0415

50.000 - 10.000.000 kWh

€ 0,0111

WACC Belastingtarief

5,55% 25%


62

10

Bedrijven (grootverbruikers)

Bedrijven die jaarlijks meer dan 50.000 kWh elektriciteit verbruiken, worden tot de categorie grootverbruikers gerekend. Wanneer zij winst maken, beschikken zij over fiscale mogelijkheden die de investering in een PV-systeem aanzienlijk draaglijker maken. Door het lage leverings- en energiebelastingtarief waarmee grootverbruikers te maken hebben, moeten deze fiscale mogelijkheden vaak ten volle worden benut om tot een rendabele business case te komen, in combinatie met de landelijke SDE+-exploitatiesubsidie. Voor een grootverbruiker zetten een handvol zonnepanelen weinig zoden aan de dijk in het kader van de verduurzaming van de bedrijfsvoering. Hierdoor kopen deze bedrijven vaak op relatief grote schaal panelen in, wat enerzijds een inkoopvoordeel kan opleveren en anderzijds de installatiekosten drukt. Dit gaat echter gepaard met een grote investering, waardoor het financieringsvraagstuk vaak aan de orde is. Indien een project niet rendabel te exploiteren blijkt, kan soms extra budget in het kader van ‘maatschappelijk verantwoord ondernemen’ (MVO) worden vrijgemaakt. 10.1 Voorbeeld-business-case In deze voorbeeld-business-case is gerekend met een installatie van 500 kWp op een dak van een transportbedrijf dat jaarlijks ruim 1.000.000 kWh verbruikt en wenst te verduurzamen. Het bedrijf kan 30% van de installatie (€ 202.500,-) zelf financieren met een rendementseis van 8%. De overige 70% wordt “non-recourse” bij een bank geleend tegen een relatief hoge rente van 6%, waardoor de WACC op 5,55% uitkomt. Het bedrijf heeft dit jaar een flinke winst geboekt, waarover het 25% vennootschapsbelasting betaalt. Hierdoor kan het bedrijf gebruik maken van de Energieinvesteringsaftrek (41,5%) en dus ruim 10% van de netto investering terugkrijgt van de fiscus. Verrekenprijs Het transportbedrijf verbruikt in totaal 1.000.000 kWh. Het leveringstarief (exclusief Energiebelasting en BTW) ligt op € 0,06 voor het normaaltarief en op € 0,05 voor het laagtarief. Gezien het verbruik wordt enkel energiebelasting bespaard in de laagste belastingschijf. Het bedrijf kan ongeveer € 0,005 per kWh ontvangen voor groencertificaten, aangezien zij deze niet meer zelf hoeven aan te schaffen of kunnen verhandelen. Als grootverbruiker worden ook transportkosten en meetdiensten per kWh in rekening gebracht. Op basis van de voorgenoemde uitgangspunten bedraagt de verrekenprijs € 0,0818 per kilowattuur, inclusief energiebelasting en het voordeel uit groencertificaten.

63

Ontwikkeling Cumulatieve cashflow € 300.000

Wel SDE+

€ 200.000

Geen SDE+

€ 100.000 €0

Terugverdientijd

€ -200.000 € -300.000 € -400.000 € -500.000

Terugverdientijd

€ -100.000

€ -600.000

2036

2034

2032

2030

2028

2026

2024

2022

2020

2018

2016

2014

2012

€ -700.000


64

Indien het bedrijf in 2011 de SDE+-subsidie heeft aangevraagd (categorie: 9 cent per kWh), zou hier bij een start van de exploitatie in 2012 ongeveer € 0,035 per kWh subside bijkomen, omdat de kostprijs van een kWh grijze stroom nog wordt afgetrokken van de 9 cent. Een extra bedrag van € 0,035 lijkt laag, maar zou in 2012 tot bijna 45% extra inkomsten leiden. Dit bedrag neemt evenwel naar verwachting jaarlijks af doordat de SDE+-bijdrage daalt naarmate de elektriciteitsprijs stijgt. Resultaten business case Op basis van de gehanteerde uitgangspunten zijn de resultaten negatief: • Terugverdientijd: circa 18,5 jaar • Netto contante waarde op basis van 15 jaar exploitatie: € 249.900 negatief • Netto contante waarde op basis van 25 jaar exploitatie: € 146.800 negatief • Projectrendement zonder financiering op basis van 15 jaar exploitatie: 3,65% negatief • Projectrendement zonder financiering op basis van 25 jaar exploitatie: 2,31% positief Indien het project van de toegelichte SDE+-subsidie kan profiteren, wordt de business case direct aantrekkelijker: • Terugverdientijd: circa 14,2 jaar • Netto contante waarde op basis van 15 jaar exploitatie: € 159.300 negatief • Netto contante waarde op basis van 25 jaar exploitatie: € 56.200 negatief • Project rendement zonder financiering op basis van 15 jaar exploitatie: 0,18% negatief • Project rendement zonder financiering op basis van 25 jaar exploitatie: 4,25 positief

65

1

Technische haalbaarheidsstudie


2

Business case

Opstellen business case Fiscale optimalisatie

3a

3b

Investeren door bedrijf

Financieringsconstructies uitwerken Aanvragen financiering Keuze leverancier Begeleiden realisatie


Opstellen en tekenen leveringsovereenkomst Realisatie Exploitatie gedurende vastgestelde periode Overdracht naar bedrijf

66

10.2 Hindernissen • Grootverbruikers hebben te maken met een zeer lage verrekenprijs; wanneer bedrijven veel elektriciteit verbruiken, kunnen ze lagere tarieven bedingen en daarnaast wordt weinig energiebelasting bespaard dankzij de plaatsing van zonnepanelen. • Bij grote hallen is de draagkracht van het dak vaak een limiterende factor. • Bedrijven vragen vaak een hoger rendement over het eigen vermogen, waardoor een WACC van 6-7% gebruikelijk is. Bij een projectrendement van 5,29%, waarbij de financiering buiten beschouwing is gelaten, over een exploitatieperiode van 25 jaar, inclusief EIA en SDE+, rekent een hoge WACC het project kapot. • De terugverdientijd is voor veel ondernemers te lang. Bedrijven vinden het niet wenselijk om 25 jaar vooruit te kijken. 10.3 Mogelijkheden gemeente • Een gemeente kan bedrijven informeren over de mogelijkheden voor zonnepanelen. Hierbij kan gedacht worden aan het aanleveren van voorbeeld-exploitatiemodellen en het informeren over landelijke subsidies als de SDE+regeling. • Een gemeente kan daarnaast een aanschafsubsidie verstrekken om de investering te verlagen. Deze zorgen voor veel resultaat voor relatief weinig geld en bieden goede PR-mogelijkheden. • Een gemeente kan ten slotte leningen tegen lage rentetarieven verstrekken. Hierdoor wordt de WACC lager en kan eenvoudiger een rendabele business case worden gerealiseerd. Een revolverend fonds is een variant van deze oplossing; de gemeente herinvesteert terugbetaalde leningen dan weer aan nieuwe bedrijven die behoefte hebben aan een financieringsoplossing. 10.4 Ondersteuning door Green Spread Haalbaarheidsonderzoek Voorafgaand aan de installatie van een zonnepanelensysteem met een vermogen van 100 kilowattpiek of meer wordt te allen tijde een technische haalbaarheidsstudie uitgevoerd. In het kader van deze studie wordt onder meer gekeken naar het vermogen van de aansluiting, het leveringstarief en de afspraak met de leverancier inzake saldering boven de 5.000 kWh, het profiel met betrekking tot afname in piek- en daluren, de draagkracht van het dak en het effect op de AC-installatie van het gebouw. Op basis hiervan wordt een eerste business case opgesteld om de financiele haalbaarheid in kaart te brengen.

67

Begroting Haalbaarheidsonderzoek Werkzaamheden Bureauonderzoek

Uren Uurtarief

Kosten

4

€ 75

€ 300

Locatiebezoek

12

€ 75

€ 900

Modelleren systeem

12

€ 75

€ 900

8

€ 120

€ 960

Overleg met opdrachtgever Totaal

€ 3.060

Business case Werkzaamheden Opstellen business case

Uren Uurtarief

Kosten

16

€ 120

€ 1.920

Fiscale optimalisatie

8

€ 120

€ 960


8

€ 120

€ 960

Totaal vast

€ 3.840

Investeren door bedrijf Maatwerk. De kosten van dit onderdeel zijn afhankelijk van de complexiteit van de financiering en projectomvang. Investeren door Green Spread De kosten worden verrekend in het tarief waartegen de elektriciteit uit zonnepanelen wordt geleverd aan de overheidsinstelling.

68

Investeren door bedrijf Voordat de realisatie van een systeem plaatsvindt, wordt de business case tot in detail uitgewerkt aan de hand van mogelijke financieringsconstructies en wordt externe financiering aangevraagd. Afhankelijk van de complexiteit van de financiering en de projectomvang kan dit traject een week tot enkele maanden in beslag nemen. Investeren door Green Spread Indien een bedrijf de kosten voor een systeem niet kan of wil voldoen, kan Green Spread de investering op zich nemen: in dat geval vraagt Green Spread de grootverbruiker gedurende een vooraf vastgestelde periode (maximaal 20 jaar) de opgewekte zonnestroom van Green Spread af te nemen, waar mogelijk voor een gebruikelijke kWh-prijs. Dit wordt ook wel het NMDA-principe (Niet Meer Dan Anders) genoemd. Na de exploitatieperiode draagt Green Spread het systeem kosteloos over aan de grootverbruiker, die dan nog jarenlang van gratis stroom profiteert. InEnergie Via zusterbedrijf InEnergie kan Green Spread de hardware voor de zonnestroominstallatie aanleveren. Ook kan InEnergie het systeem volledig bouwen en turn-key opleveren voor een competitieve prijs. Greencrowd Stichting Greencrowd maakt het, als crowdfundingplatform, voor iedereen mogelijk om welhaast risicoloos te investeren in projecten op het gebied van duurzame energie. Ook op die manier kan de financiering voor een zonnestroominstallatie op het dak van een grootverbruiker worden rondgemaakt. Greencrowd garandeert de rente en inleg van alle investeerders.

69

Uitgangspunten business case Vermogen Prijs per Wp (exclusief BTW) Investering PV-systeem Vooronderzoek Aansluiting/beveiliging/etc. Exploitatieperiode Zonuren Productie Degradatie

Uitgangspunten verrekenprijs Tarief levering

per kWh

Enkel

€ 0,0650

€ 9.375.000

Groencertificaten

per kWh

€ 50.000

Groencertificaten

€ 0,0050

7.500.000 Wp € 1,25 per Wp

€ 500.000 25 jaar 900 per jaar 6.750.000 kWh 0,70% per jaar

Verrekenprijs (exclusief BTW)

€ 0,0650 per kWh

Groencertificaten

€ 0,0050 per kWh

Inflatie energieprijs

2% per jaar

Inflatie groencertificaten

4% per jaar

Beheer en onderhoud

0,5% per jaar

Eigen vermogen

15%


10,0%

Vreemd vermogen

85%

Rentevoet

6,0% per jaar

WACC Belastingtarief

5,33% 25%


70

11. Veldopstelling De toepassing van zonne-energie hoeft niet aan daken voorbehouden te blijven. De panelen kunnen evenzeer in een veldopstelling worden geplaatst. In dat geval wordt de geproduceerde stroom direct op het landelijke elektriciteitsnet “ingevoed”. Aangezien een dergelijk “zonnepark” vaak uit een zeer groot aantal panelen bestaat, is een flink voordeel als gevolg van grootschalige inkoop een realistisch vooruitzicht. Een plan voor een installatie in veldopstelling kan echter met veel bijkomstigheden te maken krijgen, zoals: wijzigingen in een bestemmingsplan, bodemstudies met de focus op verzakkingen en archeologische waarden, ecologische studies, onderzoeken naar de fundatiemogelijkheden van systemen en studies met betrekking tot de aansluiting op het midden- tussen- of hoogspanningsnetwerk. Andere belangrijke contextuele parameters zijn: de plaatsing van transformatoren en beveiliging door middel van hekwerken met camera’s en/of schrikdraad. Daarnaast is het ontwikkelen van een contract voor grootschalige levering aan de orde, waarbij onder meer aandacht moet worden besteed aan het leveringsprofiel, de handel in groencertificaten en verzekeringen. Gezien alle bovengenoemde omstandigheden vraagt een veldopstelling, gegeven de huidige prijsstelling, vaak om fiscale optimalisatie. De inzet van particuliere investeerders is om die reden haast vereist om tot een zonnestroomsysteem in veldopstelling daadwerkelijk te realiseren. 11.1 Voorbeeld-business-case De voorbeeld-business-case in dit hoofdstuk is van toepassing op een zonnepark met een vermogen van 7,5 MW op een vuilstortplaats in Nederland. De locatie heeft nog geen eigen aansluiting of beveiliging en er is nog geen bestemmingsplan dat de realisatie van een zonnepark toestaat. Doordat het zonnepark op een vuilstortplaats wordt gerealiseerd, ligt een draagconstructie voor de hand die uitsluitend door gewichten wordt verankerd en derhalve met het bodemprofiel kan meebewegen. De installatie produceert jaarlijks 6.750.000 kWh. Het invoertarief ligt ongeveer op € 0,065 per kilowattuur en de waarde van groencertificaten komt neer op maximaal €0,005 per kWh. Omdat alle elektriciteit direct in het net wordt ingevoed, is er geen sprake van verrekening van energiebelasting of transportkosten. Om tot een rendabele business case te komen, moet gerekend worden met een bijdrage vanuit de SDE+subsidieregeling en/of fiscale structurering door middel van particuliere investeerders met belastingplichten.

71

Ontwikkeling Cumulatieve cashflow € 800.000 Variant 3 Variant 2

€ 600.000 € 400.000

Variant 1

€ 200.000

€ -400.000 € -600.000 € -800.000

Terugverdientijd

Terugverdientijd

€ -200.000

Terugverdientijd

€0

2036

2034

2032

2030

2028

2026

2024

2022

2020

2018

2016

2014

2012

€ -1.000.000


72

Resultaten business case Variant 1: geen SDE en een belastingtarief van 25% t.b.v. de EIA: • Terugverdientijd zonder financiering: circa 19,5 jaar • Netto contante waarde op basis van 25 jaar exploitatie: € 2.450.000,- negatief • Projectrendement zonder financiering op basis van 25 jaar exploitatie: 1,80% positief Variant 2: SDE+ (categorie: 9 cent) en een belastingtarief van 25% t.b.v. de EIA: • Terugverdientijd zonder financiering: circa 13,5 jaar • Netto contante waarde op basis van 25 jaar exploitatie: € 650.000,- negatief • Projectrendement zonder financiering op basis van 25 jaar exploitatie: 4,36% positief Variant 3: SDE+ (categorie: 9 cent) en een belastingtarief van 52% t.b.v. de EIA: • Terugverdientijd zonder financiering: circa 12 jaar • Netto contante waarde op basis van 25 jaar exploitatie: circa € 770.000,- positief • Projectrendement zonder financiering op basis van 25 jaar exploitatie: 5,22% positief De beschikbaarheid van de SDE+-subsidie en de mogelijkheid tot fiscale optimalisatie bepalen al met al de haalbaarheid van een rendabele exploitatie van zonnepanelen in veldopstelling. De investeringsbereidheid van een particulier die relatief veel belasting betaalt, is dus van cruciaal belang voor de totstandkoming van een zonnepark, evenals een overheid die een financiële steun in de rug verzorgt. 11.2 Hindernissen • Een zonnepark heeft te maken met een zeer lage verrekenprijs, omdat er uitsluitend stroom op het net wordt ingevoed. De vergoeding voor aan het net geleverde elektriciteit is in Nederland erg laag. • De investeringskosten lopen hoog op ten gevolge van studies, beveiliging en de aanleg van extra infrastructuur. Hierdoor lopen planprocessen bovendien eenvoudig vertraging op.

73

1

Haalbaarheidsstudie

2


3

Coördinatie aanbesteding bouwwerkzaamheden

4

Aanvragen van financiering

5

Oprichten van exploitatie B.V.

Begroting Werkzaamheden

Uren Uurtarief

Kosten

Haalbaarheidsstudie

90

€ 120

€ 10.800


70

€ 120

€ 8.400

Coördinatie aanbesteding bouwwerkzaamheden

50

€ 120

€ 6.000

Aanvragen van financiering

40

€ 120

€ 4.800

Oprichten van exploitatie B.V.

40

€ 120

€ 4.800

Overige werkzaamheden zijn maatwerk. De kosten hiervan zijn afhankelijk van de complexiteit van het project en de projectomvang.

74

11.3 Mogelijkheden gemeente Een gemeente kan een belangrijke rol spelen in de ontwikkeling van een zonnepark in veldopstelling; bijvoorbeeld door de ondernemende partij hulp te bieden bij het uitvoeren van vooronderzoeken en door financieringsproblemen op te lossen. • Vooronderzoek: een gemeente kan hulp bieden bij het aanleveren van documentatie inzake de conditie van ondergrond, wijzigingen van het bestemmingsplan in kwestie en de aanwezigheid en eigenschappen van de elektriciteitsinfrastructuur. • Een benodigde wijziging van een bestemmingsplan kan zeer problematisch zijn. Een gemeente kan in dat geval hulp bieden en zich coulant opstellen. • Financiering: in het kader van gewenste gemeentelijke verduurzaming kan de investering in het vooronderzoek door de gemeente worden gedragen. Het is mogelijk dit onderzoek te combineren met enkele studies naar kansen voor zonnestroominstallaties op andere velden of daken, zodat de rapportage tot de gemeentelijke duurzaamheidsdocumenten kan worden gerekend. • Financiering: uit de resultaten van de business case blijkt dat het project op zichzelf een positief rendement behaalt, maar een negatieve netto contante waarde heeft vanwege een hoge WACC. De gemeente kan deze WACC verlagen door een lening met lage rentetarieven te verschaffen. • Financiering: in het kader van gemeentelijke verduurzaming kan de gemeente zich committeren aan de afname van de groencertificaten gedurende een lange periode. Aangezien er zeer weinig zon-PV-certificaten in Nederland beschikbaar zijn, is het moeilijk hiervoor een marktconforme prijs vast te stellen. Een gemeente kan om die reden meer dan €0,005 per kWh betalen en het project zodoende deels subsidiëren. 11.4 Ondersteuning door Green Spread Voor partijen die een zonnepark willen realiseren, kan Green Spread de volgende werkzaamheden op zich nemen: • het uitvoeren van een haalbaarheidsstudie waarin alle hindernissen van een zonne-energie-installatie in veldopstelling naar voren komen; • het opstellen van een project-specifieke business case; • het aanvragen van wijzigingen in een bestemmingsplan; • het aanvragen van een nieuwe midden- tussen- en hoogspanningsaansluiting en het voeren van onderhandelingen hierover; • het verzorgen van de coördinatie omtrent de aanbesteding van bouwwerkzaamheden; • het aanvragen van de financiering; • het oprichten van een exploitatie BV en het voeren van het management hiervan;

75

76

InEnergie Via zusterbedrijf InEnergie kan Green Spread de hardware voor de zonnestroominstallatie aanleveren. Ook kan InEnergie het systeem volledig bouwen en turn-key opleveren voor een competitieve prijs. Financiering via crowdfunding Stichting Greencrowd maakt het, als crowdfundingplatform, voor iedereen mogelijk om welhaast risicoloos te investeren in projecten op het gebied van duurzame energie. Ook op die manier kan de financiering voor een zonnepark worden rondgemaakt. Greencrowd garandeert de rente en inleg van alle investeerders. Voor ontwikkelaars van duurzame-energie-projecten zit het onderscheidend vermogen van Greencrowd ten opzichte van andere kapitaalverschaffers vooral in het feit dat er meer draagvlak wordt gerealiseerd. Ook grote projecten kunnen goedkoop worden gefinancierd dankzij Greencrowd.

77

Postbus 993 6800 AZ Arnhem T: 026 - 352 75 72 W: www.greenspread.nl E: [email protected]

KVK: 54261457 BTW: NL851232589B01 Triodos: 254418619

Wie zijn wij?

We gaan hierbij voor duurzame relaties. Dit betekent dat we altijd eerlijk moeten zijn. Wij vertellen dus niet alleen wat de klant wil horen, maar ook wat die niet wil horen. Onafhankelijk, kritisch en transparant. We hebben een duidelijke missie: lokaal opgewekte en duurzame energie rendabel exploiteren, zowel maatschappelijk als financieel.

Green Spread is een onafhankelijk adviesbureau dat organisaties adviseert over het terugdringen van het energieverbruik en het ontwikkelen en exploiteren van duurzame energie. De organisatie levert financiële en organisatorische knowhow aan overheden, bedrijven en particulieren.

78

79

Postbus 993 6800 AZ Arnhem T: 026 - 352 75 72 W: www.greenspread.nl E: [email protected]

Masterplan Zon-PV. Rendabele exploitatie van zonnepanelen

Recommend Documents