Duurzaam (ver)bouwen
‘We staan aan de vooravond van een energie-revolutie’
Locatie voor het gesprek is de ronde tafel in één van de authentieke pronkkamers van De Pleats in Bergum, waar we gastvrij ontvangen worden. Het wordt een gesprek over urgentie. De fossiele brandstoffen raken op. We willen onafhankelijk zijn van olie uit het Midden-Oosten en Russisch gas. Belangrijke voortrekker voor de transitie naar een duurzame economie is de bouw. Hoe staat die er voor in Friesland? Welke heilige huisjes moeten omver? Wat kunnen we verwachten de komende jaren? Wat voor werknemers hebben we nodig voor de innovatiekracht die deze transitie vraagt? Een gesprek.
50
OF 201504
R O N D E TA FE LG E S P R E K
VOLG OF NU OOK VIA
EN
. K I J K O P W W W . O F. N L .
51
OF 2015-05
Acht betrokkenen schoven aan Michiel Schrier (Gedeputeerde, met in zijn portefeuille onder meer duurzame energie), Kurt Boomgaard (architect en docent bouwkunde & architectuur aan de NHL), Hans Schaeffer (docent en coördinator/ adviseur aan de NHL, Built Environment), Martijn van der Harst (eigenaar van Energie Inspectie Friesland), Bernhard Scholing (directeur Subvention, adviseur subsidietrajecten en MVO) Jetze Lont (directeur Bouwbedrijf Lont), Jan Hooghiemster (directeur Bouwbedrijf Hooghiemster) en Hylke van der Wal (Sales, Marketing en Communicatie bij PowerField Nederland N.V.) Zonneparken Windmolens stonden de afgelopen jaren in the picture als het in Fryslân over duurzame energie ging. Maar laten we de zon niet vergeten. Zo zal, wanneer het subsidietraject geen onverwachte hobbels vertoont, volgend jaar bij Leek een grootschalige zonneweide verrijzen. Hylke van der Wal, salesmanager bij Powerfield vertelt: “De gemeente Leek zat omhoog met een braakliggend terrein van zo’n 21 hectare: de behoefte aan bedrijventerreinen
in de regio neemt af en de gemeente zag de ontwikkeling van een zonnepark als een goed alternatief. We konden een koopovereenkomst afsluiten. Het gaat om de plaatsing van 60.000 zonnepanelen, waarmee 14 miljoen Kwh per jaar opgewekt kan worden. Dit staat gelijk aan het stroomverbruik van 4.000 huishoudens.” Het idee slaat aan, de spinoff is merkbaar, aldus Hylke: “We worden wekelijks gebeld door diverse gemeenten die grote belangstelling hebben.” Planologische inplanning Gedeputeerde Michiel Schrier is enthousiast over zonneweides: “Als Provincie ondersteunen wij zulke initiatieven van harte. Zo komt er binnenkort ook één op Ameland. Een zorgvuldige planologische inpassing staat daarbij altijd voorop. Dat geldt voor windmolenparken en dat geldt ook voor zonneweides. We hebben ze allebei nodig om Fryslân duurzaam te maken.” Wat Schrier betreft komen er overigens niet méér windmolens dan in eerdere afspraken met het Rijk overeen is gekomen: “Mocht er vanuit het Rijk een nieuwe vraag komen dan is ons antwoord: Fryslân heeft een veel betere aanpak
met niet één idee, maar met tientallen ideeën. Zonneweides zijn daar een illustratie van.” 25% duurzame energie Het duurzaamheidsoffensief van de Provincie moet er toe leiden dat we in 2025 in Fryslân 25% van de duurzame energie zelf opwekken. “Natuurlijk willen we graag meer”, aldus Schrier. “Maar je moet ook realistisch blijven, we vinden het belangrijk om doelen te stellen die ook haalbaar zijn.” Hij vervolgt: “Maar als Provincie doen en kunnen we dat niet alleen. Het moet van onderop
Jan Hooghiemster
Bernhard Scholing
Michiel Schrier
Kurt Boomgaard
Directeur Jan Hooghiemster Bouwbedrijf Hooghiemster
Gedeputeerde Provincie Fryslân. Geboren
Hogeschooldocent/ architect NHL/ eigen bedrijf.
Geboren
Directeur Subvention BV en Zienergie BV, werkmaatschappijen 9zusjes binnen de Subvention groep.
17 mei 1972 te Vlaardingen.
Geboren
16 april 1961 te Aldtsjerk.
Geboren
Burgerlijke staat
3 mei 1962 te Bussum.
Burgerlijke staat
19 april 1971 te Hoogeveen.
Gehuwd.
Burgerlijke staat
Gehuwd.
Burgerlijke staat
Gehuwd, 2 kinderen.
Hobby’s
Gehuwd, 4 kinderen.
Hobby's
Tuinieren, Fietsen, wandelen
Hobby's
Favoriet boek
Klussen in en om onze woonboerderij, koken, lezen, etc.
Wandelen, tuinieren, klussen, houten fietsen maken.
’Ik lees niet zoveel boeken maar wel heel veel vakbladen’ .
Favoriete boek
Millennium-trilogie van Stieg Larsson. Favoriete film
'Into the Wild' met fantastische muziek van Eddie Vedder (Pearl Jam).
52
OF 201504
Favoriete film of boek
‘Made in Europe; De kunst die ons ons continent bindt’ van Pieter Steinz.
R O N D E TA FE LG E S P R E K
komen. Van bewoners, ondernemers, de gemeenten. We willen dat elke Fries de kans krijgt om individueel of in groter verband mee te doen in duurzame energieopwekking. Elke Fries moet de kans krijgen om zijn dorp of wijk energieneutraal en/of sociaal duurzamer te maken.” Verouderde panden Er is veel werk aan de winkel. Niet alleen in de woningbouw, maar ook in de utiliteitsbouw. Bernhard Scholing, directeur van Subvention: “Er staan nog zoveel verouderde bedrijfspanden in Nederland. Soms zie ik een gebouw te huur staan waarvan ik denk: als je niet wilt investeren in energiebesparing en comfortverbetering, breek het alsjeblieft af en bouw het opnieuw op. Maar men verhuurt nu eenmaal liever eerst voordat men gaat investeren in duurzaamheid.” Scholing maakt met zijn bedrijf Subvention (vestigingen in Enschede, Zwolle, Gouda en Uden) ondernemers wegwijs in subsidieland. Middels zusterorganisatie Zienergie richt Subvention zich specifiek op subsidies die duurzaamheid ten goede komen. Doet subsidie zijn werk als aanjager van duur-
zame energie? “Subsidie werkt als smeerolie”, bevestigt Bernhard Scholing. “Het helpt om het bedrijfsleven mee te krijgen in de kaders die je als overheid stelt. Bedrijven die bij ons aankloppen gaan veelal een stevig traject in waarbij heel veel aan de orde komt op het gebied van regelgeving en vergunningen. First things first: de trein moet gaan rijden. Maar eenmaal aangeschoven bij ons aan tafel, geven wij hen ook de subsidiemogelijkheden mee op het gebied van duurzaamheid. In die zin helpen wij mee aan bewustwording. En dankzij subsidie is het voor organisaties haalbaar om meer te investeren in duurzaamheid.” Lappendeken “Veel gebeurt niet door onwetendheid, veel mensen zijn eenvoudigweg niet op de hoogte van de mogelijkheden”, zegt Martijn van der Harst, eigenaar van Energie Inspectie Friesland. Van der Harst verzorgt energielabeling (‘door het verplichtende karakter van de nieuwe regelingen hebben wij het daar aardig druk mee’) en levert maatwerkadvies voor energiebesparing. Aan die trajecten zitten nog wel wat haken en ogen, aldus Van der Harst:
“Neem zonnepanelen op de particuliere markt, die gaan als warme broodjes over de toonbank. Maar je kunt wel duurzame energie opwekken, als de woning vervolgens geen goede isolatieschil heeft gaat die winst weer verloren. Vaak kiezen mensen niet voor de schil maar wel voor de zonnepanelen. Die zijn namelijk sexy en kun je aan de buurman laten zien.” Jetze Lont (eigenaar van Bouwbedrijf Lont): “Je ziet vaak dat particulieren liever investeren in een nieuwe keuken dan in een goede isolatieschil.” Jan Hooghiemster, (eigenaar van Bouwbedrijf Hooghiemster) herkent het probleem: “Je kunt nog zo’n scherp advies geven, maar mensen zullen niet voor die integrale oplossing kiezen wanneer deze niet gedekt wordt door subsidie. Dus kiest ieder voor zich voor die ene kleine aanpassing. Zo ontstaat een lappendeken die niet effectief is.” Industriële aanpak “Ik vind het hele verhaal van de labeling ook maar weinig ambitieus”, zegt Kurt Boomgaard (docent bouwkunde & architectuur en ondernemend architect). “Het idee achter de labeling gaat te veel uit van de bestaande
Hylke van der Wal
Martijn van der Harst
Hans Schaeffer
Jetze Lont
Sales, marketing en communicatie PowerField Nederland
Eigenaar/adviseur Energie Inspectie Friesland
Hogeschooldocent en coördinator/ adviseur NHL / eigen bedrijf.
Directeur Bouwbedrijf Lont B.V.
Geboren
Geboren
Geboren
22 augustus 1981 te Het Bildt.
8 augustus 1978 te Drachten.
8 december 1983 te Maarssen.
10 december 1956 te Leeuwarden
Burgerlijke staat
Burgerlijke staat
Burgerlijke staat
Burgerlijke staat
Gehuwd.
Ongehuwd.
Vriendin en vader van één zoon.
Gehuwd, 2 kinderen.
Hobby's
Hobby's
Hobby's
Hobby's
Hardlopen.
Lezen, sport en reizen.
Fotograferen tuinieren, klussen, restaureren.
Favoriet boek
Favoriete film of boek
Survivalsport, obstacle runs en hardlopen.
'The Shawshank Redemption'.
Favoriete film
Geboren
‘Olietankers en Speedboten’ van Menno Lanting.
'The Godfather'. Favoriet boek
‘Dromen durven doen’ van Ben Tiggelaar.
VOLG OF NU OOK VIA
EN
. K I J K O P W W W . O F. N L .
53
OF 201504
GOEDKOPER TANKEN, SCHONER RIJDEN?
TANK OP 13 LOCATIES IN FRIESLAND
IK RIJD
Verleng de levensduur van uw projectmeubilair
Voor: Zorg Kantoor Overheid Horeca Onderwijs
herstoffering
www.joustraherstoffering.nl Duurzaam - Sociaal - Besparen Loopt u geen subsidie mis? Er zijn tal van mogelijkheden voor subsidie, bijvoorbeeld voor: Ÿ duurzame energie (zon, wind & biomassa) Ÿ energiebesparing (gebouwen & processen) Ÿ innovatie Ÿ investeringen in duurzame gebouwkeurmerken (GPR & BREEAM) Ÿ hrm subsidies (duurzame inzetbaarheid)
Als ondernemer hebt u te maken met subsidies. Interessant, maar ook verwarrend, want waar hebt u nu recht op en waarom? Subsidieadviesbureau Subvention biedt daarom duidelijkheid in welke bijdragen u kunt krijgen en hoe u dit kunt realiseren. Kort samengevat informeren wij onze klanten over subsidiemogelijkheden, vragen we de subsidies voor hen aan, en verzorgen we het gehele administratieve natraject. www.subvention.nl
Tal van subsidiemogelijkheden beschikbaar
‘Net dat beetje extra dankzij subsidie.’
KORT NIEUWS
situatie. Pleisters plakken dus in plaats van een werkelijk innovatieve aanpak.” Collega Hans Schaeffer (docent bouwkunde op de NHL): “Wanneer je voor een industriële aanpak kiest, middels de prefabmethode, kun je veel sneller werken. We hebben in Nederland 5.738.000 woningen, gebouwd tot 1988, die matig tot slecht geïsoleerd zijn (met een Rcwaarde/ warmte-isolerend vermogen van 2,0 m2K/W) en 1.630.000 woningen die tussen 1988 en 1992 gebouwd zijn die iets beter geïsoleerd zijn (met een Rc-waarde van 2,5 m2K/W). Wanneer je wil dat deze woningen nog 50 jaar of langer mee gaan zul je voor een fundamentele en snelle aanpak moeten kiezen. Met het industrialiseren van schilelementen kun je deze tegen een hele lage kostprijs aanleveren. Als consument kun je jouw onderdeel op maat zo van het internet plukken, feitelijk hoef je deze alleen nog maar te laten monteren. Wanneer je het proces industrialiseert kun je tot een kostprijzenreductie komen van 20% tot 50%” De mogelijkheden zijn er dus. Kurt Boomgaard: “Waarom staat er bijvoorbeeld niemand op die dakelementen aanbiedt met ingebouwde zonnepanelen? En zet dan in op comfort. Zeg dat je oudere woningen comfortabel en ook nog eens energiezuinig maakt. Dat is sexy, dat heeft aantrekkingskracht.” “Innovatie zit nog te veel in het domein van de studeerkamer, vindt Martijn van der Harst: “Geef ook de aannemer meer mogelijkheden om te innoveren. Al de regeltjes waar je als aannemer aan moet voldoen, hebben een remmende werking. Een voorbeeld: aannemers zijn verplicht om met wisselspanning te werken terwijl je voor duurzame energie vaak aangewezen bent op gelijkspanning. Stel als overheid kaders in plaats van rigide regels. Geef innovatie meer ruimte in de praktijk, niet alleen in de wetenschap.”
VOLG OF NU OOK VIA
EN
De hiërarchie kantelt Meer innovatiekracht vraagt om een nieuw soort werknemers. Hoe ziet die nieuwe werknemer eruit? Kurt Boomgaard: “We willen creatieve technologen en technologische creatievelingen opleiden. Vroeger deed je HTS en zat je wat kennis betreft de komende 20 tot 30 jaar gebakken. Dat is nu anders, we moeten toe naar zelflerende, creatieve werknemers.” Innovatiekracht vraagt ook om een andere bedrijfscultuur, zegt Jetze lont (eigenaar Bouwbedrijf Lont): “Voorwaarde voor creativiteit is vrijheid. Wij hebben daarin afgelopen jaren binnen onze organisatie flinke stappen gemaakt. Intern is de hiërarchie gekanteld: iedereen is gelijk en iedereen is verantwoordelijk. Het draait allemaal om mensen.” ‘Bouwen is weer leuk’ Binnen Lont viel de cultuuromslag samen met een generatiewisseling: Jetze Lont nam 2 jaar geleden het roer van zijn vader over. Jan Hooghiemster maakte binnen zijn bedrijf een soortgelijke omslag mee, maar stond aan de andere kant van de generatielijn: “Ik heb vier jaar geleden een paar stappen teruggedaan, mijn zoon heeft het toen van mij overgenomen. Hij heeft verschillende vernieuwingen doorgevoerd. Als bedrijf zijn we inmiddels gecertificeerd voor afvalscheiding: we scheiden werkelijk alles. Dat kost veel energie. En: iedereen moet meedoen en dus zijn verantwoordelijkheid nemen.” Aan sommige aspecten van de cultuuromslag moest Hooghiemster wel wennen: ”Ik zie de jongens nu rondlopen met laptops en ‘bimmen’ is heel gewoon geworden. Een school bouwen ze nu in een half jaar! Ik weet niet of ik dat destijds voor elkaar had gekregen. In het begin had ik eerlijk gezegd wel wat moeite met die hele omslag, maar nu kan ik er enorm van genieten. Bouwen is weer leuk!”
gezet. Het is gangbaar om binnen bouwteams met BIM en leanbouw te werken. Maar de nadruk blijft daarbij toch erg op het uitvoerende vlak en liggen en niet op de innovatie.” Kurt Boomgaard bevestigt: “De ketensamenwerking en andere samenwerkingsvormen lijken bedoeld om de bestaande situatie beter te laten functioneren maar we moeten naar een nieuwe situatie. Neem de auto-industrie. Een auto maak je samen met 100 mensen, samen vanuit één bedrijf. Je kunt samenwerken vanuit een bouwteam, maar nog beter is om het vanuit dat éne bedrijf te doen.” Energie-revolutie Afsluitende vraag: hoe ver is een duurzaam Fryslân nog van ons verwijderd? “We staan aan de vooravond van een energie-revolutie”, zegt Hylke van der Wal stellig. “Er gaat heel veel veranderen. Oude vormen van energie-opwekking zullen verdwijnen. We gaan kolencentrales afbreken en onze eigen energie opwekken. De energiemaatschappijen hebben straks geen bestaansrecht meer.” Bernhard Scholing: ”Ze zullen misschien nog wel bestaan, maar een andere rol krijgen.” Martijn van der Harst: ”Die rol zullen ze wel moeten pakken. Doen ze dat niet, dan zullen ze uit de markt worden gedrukt.” Kurt Boomgaard: “We betalen nu met zijn allen 14 miljard euro per jaar aan energie. Dat bedrag verdwijnt grotendeels over de grens. Als we dat bedrag nu eens zouden investeren in vernieuwende bouw, daarmee zouden we een stevige innovatieslag kunnen maken. En dat is waar we heen moeten.”
Eén bedrijf Jetze Lont: “We komen uit een tijd waarin de laagste prijs leidend was en de hoofdaannemer de baas is. In haar genen is de bouwwereld nog steeds een traditionele en conservatieve wereld. Ook binnen de bouwteams zie je dat terug, het draait om ego’s. Dat heeft een remmend effect op innovatie.” Hooghiemster knikt: ”Dat maken wij ook mee. Maar we leven in een moderne tijd en daar hoort ook een nieuwe manier van bouwen bij: je moet het samen doen.” Jetze: “Natuurlijk zijn er afgelopen jaren ook stappen
. K I J K O P W W W . O F. N L .
55
OF 201504
