Energiezuinig bouwen en verbouwen

Energiezuinig bouwen en verbouwen

Studiegebied Industriële Wetenschappen en Technologie Opleiding Milieukunde Optie Milieukunde Academiejaar 2006-2007

Linde Vandekerckhove

II

Energiezuinig bouwen en verbouwen

Studiegebied Industriële Wetenschappen en Technologie Opleiding Milieukunde Optie Milieukunde Academiejaar 2006-2007

Linde Vandekerckhove III

Voorwoord Beste lezer, Toen ik tijdens mijn derde jaar op zoek moest gaan naar een eindwerkonderwerp, wist ik al snel dat ik iets wilde doen rond energie. Dit omdat we daar nu eenmaal weinig les over krijgen, terwijl mij dat heel sterk interesseert. Mijn eindwerkonderwerp was dus de ideale kans om iets bij te leren. Juist omdat het onderwerp relatief nieuw voor mij was, heb ik wel heel wat steun nodig gehad bij het maken van dit eindwerk. In de eerste plaats wil ik hiervoor graag Dhr. Bruno Vanslambrouck bedanken. Dit omdat hij mij steeds met raad en daad heeft bijgestaan. Meneer, u was streng, maar steeds rechtvaardig. Bedankt! Verder zou ik ook David Vandecasteele, mijn externe promotor, willen bedanken. David, bedankt voor alle tijd die jij belangeloos in mijn eindwerk hebt gestopt. Mijn grootste dank gaat uit naar mijn familie. Dit vooral voor het vele geduld dat ze met mij hebben gehad, gedurende deze vier jaar. Ma, ik weet dat ik tijdens de examens meestal niet te genieten was. Ik zou je willen bedanken, omdat je zelfs dan nog een grote steun voor me was. Bedankt voor alle financiële en morele steun. Zonder jou was het niet gelukt. Foane, ook zonder jou zou ik er waarschijnlijk niet in geslaagd zijn om mijn diploma te behalen. Bedankt voor de vele uren van peptalk die je me hebt gegeven, voor het gewoon aanwezig zijn wanneer ik je nodig had en voor het nalezen van mijn eindwerk. Echt waar, bedankt! Tenslotte zou ik graag mijn pepé bedanken. Pepé, je weet het waarschijnlijk niet, maar ik vond het zalig dat je tijdens de examens elke dag eens in mijn bureau kwam. Die korte babbel was mijn dagelijkse lichtpuntje in de duistere examens. Bedankt om er gewoon voor mij te zijn op momenten dat ik het kon gebruiken. Ik vergelijk het maken van een eindwerk het liefst met het maken van een reis. Deze start bij de keuze van het onderwerp, gaat over een zoektocht in de literatuur, en eindigt uiteindelijk met het bedenken van een indeling. Uiteindelijk worden de herinneringen aan deze reis dan gegoten in een verzameling van woorden en zinnen. Deze liggen nu voor u. Veel leesplezier, Linde

IV

Inhoudstafel: Voorwoord........................................................................................................................... IV Inhoudstafel: ......................................................................................................................... V Lijst van tabellen: ...............................................................................................................VII Lijst van figuren: .............................................................................................................. VIII 1. Inleiding............................................................................................................................. 1 2. De energieprestatieregelgeving [28].................................................................................. 2 3. Isolatie [1], [2], [4], [7], [16], [27] .................................................................................... 4 3.1. Soorten isolatie ......................................................................................................... 12 3.2. Dakisolatie ................................................................................................................ 16 3.3. Muurisolatie.............................................................................................................. 19 3.4. Vloerisolatie ............................................................................................................. 22 3.5. Kelderisolatie............................................................................................................ 24 3.6. Superisolerende beglazing........................................................................................ 24 3.7. Buisisolatie [34]........................................................................................................ 26 3.8. Radiatorfolie [43] ..................................................................................................... 27 4. Ventilatie [3], [7], [23] .................................................................................................... 28 5. Verwarming [1], [2], [4], [5], [7], [8], [13], [16], [17], [19], [22], [27], [31] ................. 34 5.1. Energiebron .............................................................................................................. 34 5.2. Verwarmingssysteem ............................................................................................... 34 5.3. Verwarmingstoestel .................................................................................................. 35 5.3.1. Hoogrendementsketel ........................................................................................ 35 5.3.2. Condensatieketel................................................................................................ 36 5.3.3. Plaatselijke verwarmingstoestellen ................................................................... 37 5.3.4. Warmtepomp [5], [8]......................................................................................... 38 5.3.5. Pelletverwarming [42] ....................................................................................... 42 5.3.6. Dimensionering ................................................................................................. 43 5.4. Benutten van zonnewarmte [7]................................................................................. 43 6. Sanitair warm water [7], [11], [17], [25], [26], [40]........................................................ 44 6.1. Zonneboiler............................................................................................................... 44 6.1.1. De zonnecollector .............................................................................................. 45 6.1.2. De primaire kringloop ....................................................................................... 49 6.1.3. De warmteopslag ............................................................................................... 50 6.1.4. De randapparatuur ............................................................................................. 51 6.1.5. De naverwarming .............................................................................................. 51 6.2. Warmtepompboiler................................................................................................... 52 7. Toestellen [4]................................................................................................................... 52 8. Duurzame of hernieuwbare energie [2], [4], [6], [7], [11], [12], [16], [28], [42]............ 52 8.1. Fotovoltaïsche zonne-energie ................................................................................... 53 9. Passief huis [43], [29], [30], [20] .................................................................................... 58 10. Maatregelen van de overheid [13], [1], [2].................................................................... 63 11. Case study...................................................................................................................... 67 11.1. Hoe wordt het E-peil berekend? [28] ..................................................................... 76 11.2. Het E-peil van de woning zoals ze werd gebouwd................................................. 78 11.2.1. Gegevens ......................................................................................................... 78 11.2.2. Geometrie ........................................................................................................ 78 11.2.3. Berekening van het E-peil met behulp van de EPB software [28],[44] .......... 79 11.2.4. Bespreking van de resultaten............................................................................... 97 11.3. Het E-peil van de woning met alle energiebesparende maatregelen .................... 104 11.1. Isolatie .................................................................................................................. 104

V

11.1.1. Dakisolatie ..................................................................................................... 104 11.1.2. Muurisolatie................................................................................................... 107 11.1.3. Vloerisolatie .................................................................................................. 109 11.1.4. Superisolerende beglazing............................................................................. 111 11.3. Verwarming .......................................................................................................... 112 11.4. Sanitair warm water.............................................................................................. 114 11.5. Zonne-energie....................................................................................................... 117 11.6. Toestellen ............................................................................................................. 120 11.7. Alle maatregelen samen........................................................................................ 121 11.7.1. Combinatie van de maatregelen zonder de zonnecollectoren en panelen ..... 121 11.7.2. Combinatie van alle maatregelen .................................................................. 122 12. Besluit.......................................................................................................................... 123 13. Literatuurlijst ............................................................................................................... 124 Bijlagen...................................................................................................................................I Bijlage 1: Europese richtlijn met betrekking tot de Energieprestaties van gebouwen .......I Bijlage 2: Besluit van de Vlaamse Regering tot het vaststellen van de eisen op het vlak van de energieprestaties en het binnenklimaat van gebouwen ......................................... II

VI

Lijst van tabellen: Tabel 1: Eisen voor nieuwe gebouwen en gelijkwaardige werkzaamheden aan bestaande gebouwen [45] ........................................................................................................... 3 Tabel 2: Eisen voor kleinere werkzaamheden aan bestaande gebouwen [45].................. 4 Tabel 3: Eisen voor de verbouwing van een bestaand gebouw [45]................................ 4 Tabel 4: Eisen wanneer er sprake is van een fuctiewijziging [45] ................................... 4 Tabel 5: de λ-waarden van de meest courant gebruikte isolatiematerialen [7] ................ 5 Tabel 6: de wettelijk vastgelegde maximale U-waarden per constructiedeel [7] .............. 7 Tabel 7: Voorbeeld: bepaling van de warmteweerstand (Rc) van een muur [14] ............. 8 Tabel 8: de verschillende toepassingen van minerale wol [33] ......................................12 Tabel 9: de eigenschappen van de verschillende soorten kunststofisolatie [33] ..............13 Tabel 10: de isolatiewaarde van de verschillende glassoorten [7]..................................24 Tabel 11: U-waarde van het venster naargelang de warmtedoorgangscoëfficiënt van het gebruikte isolerend glas en schrijnwerk [2] ..................................................................26 Tabel 12: vereiste nominale capaciteit van de ventilatie [30] ........................................30 Tabel 13: de kostprijs van één kWh energie van verschillende energiebronnen [22] .......43 Tabel 14: de verschillen in rendement en kleur bij verschillende soorten silicium [11] ....54 Tabel 15: de passiefhuisstandaard [30] .......................................................................58 Tabel 16: procent van de investering dat in aanmerking komt voor belastingsvoordeel [2] .................................................................................................................................67 Tabel 17: definities van de verschillende hoofdcategorieën ...........................................82 Tabel 18: rekenwaarden voor het opwekkingsrendement voor de warm tapwater bereiding [45] ..........................................................................................................100 Tabel 19: berekening van de meerkost voor 5cm extra dakisolatie ..............................105 Tabel 20: berekening van de meerkost voor 5cm extra dakisolatie met subsdies ..........106 Tabel 21: berekening van de meerkost voor 5cm extra dakisolatie met subsdies en belastingvermindering ..............................................................................................107 Tabel 22: berekening van de meerkost voor 4,5cm extra muurisolatie .........................109 Tabel 23: berekening van de meerkost voor 10cm extra vloerisolatie ..........................110 Tabel 24: de kostprijs van verschillende glassoorten...................................................112 Tabel 25: berekening van de meerkost voor het installeren van hoogrendementsglas...112 Tabel 26: gegevens van de koelkasten die met elkaar worden vergeleken [48] ............120

VII

Lijst van figuren: Figuur 1: uitvoeringsdikte van verschillende materialen om gelijke isolatiewaarde te hebben [7] ................................................................................................................. 6 Figuur 2: voorbeeld van doorlopende isolatie ter vermijding van koudebruggen [7]........10 Figuur 3: Voorbeeld van een koudebrug [39] ...............................................................11 Figuur 4: Voorbeeld van IR-foto’s om koudebruggen op te sporen [15] .........................11 Figuur 5: de verschillende toepassingen van minerale wol: 1) rol, 2) bouwdeken, 3) spijkerflensdeken, 4) halfharde platen, 5) harde wolplaten ...........................................12 Figuur 6: de verschillende soorten kunststofisolatie: 1) EPS, 2) XPS, 3) PUR, 4) PIR.......13 Figuur 7: Voorbeelden van ecologische isolatiematerialen: 1) cellulosevezels, 2) vlas, 3) schelpen, 4) houtvezelplaat, 5) riet, 6) kurk, 7) schapenwol, 8) perliet, 9) vermiculiet, 10) hennepwol.................................................................................................................15 Figuur 8: voorbeeld van een sarikingdak [33] ..............................................................18 Figuur 9: Verschil in opbouw tussen een warm plat dak (boven) en een omgekeerd plat dak (onder) [34]: .......................................................................................................19 Figuur 10: de lagen van een spouwmuur [10]..............................................................20 Figuur 11: De verschillende manieren om een muur te isoleren [34] .............................21 Figuur 12: Voorbeeld van vloerisolatie met PU-schuim [49]...........................................23 Figuur 13: de verschillende onderdelen van hoogrendementsglas [7] ............................25 Figuur 14: vergelijking van het thermisch comfort bij enkel glas, dubbel glas en hoogrendementsglas [2].............................................................................................25 Figuur 15: een voorbeeld van buisisolatie [34] .............................................................27 Figuur 16: voorbeelden van radiatorfolie [43] ..............................................................28 Figuur 17: voorbeeld van toevoer- en afvoer van lucht in een woning [7] ......................28 Figuur 18: schematische voorstelling van het type A ventilatiesysteem [7].....................31 Figuur 19: schematische voorstelling van het type B ventilatiesysteem [7].....................31 Figuur 20: schematische voorstelling van het type C ventilatiesysteem [7].....................32 Figuur 21: schematische voorstelling van het type D ventilatiesysteem [7] ....................33 Figuur 22: radiator met een thermostatische kraan [1] .................................................35 Figuur 23: Labels die duiden op een hoogrendementsketel [4]......................................36 Figuur 24: Schematische voorstelling van de werking van een condensatieketel [41]......36 Figuur 25: Het HR-toplabel voor een condensatieketel op aardgas [4] ...........................37 Figuur 26: Voorbeeld van een gesloten gevelkachel......................................................37 Figuur 27: Schematische voorstelling van de werking van een warmtepomp [6].............39 Figuur 28: onttrekken van warmte uit de bodem [41]...................................................40 Figuur 29: onttrekken van warmte uit het grondwater [41]...........................................41 Figuur 30: onttrekken van warmte uit de buitenlucht [41] ............................................41 Figuur 31: pellets [42] ................................................................................................42 Figuur 32: vermogen van een verwarmingsketel om een bepaalde ruimte op te warmen [42]...........................................................................................................................43 Figuur 33: schematische voorstelling van de werking van een zonneboiler [11]..............45 Figuur 34: voorbeeld van een vlakke plaatcollector [45] ...............................................46 Figuur 35: schematische voorstelling van een collector [11]..........................................46 Figuur 36: de oriëntatie en hellingshoek van collector in functie van de relatieve opbrengst [11]...........................................................................................................48 Figuur 37: voorbeeld van de eenvoudige zwembadcollectoren ......................................48 Figuur 38: voorbeeld van een primaire kringloop met circulatiepomp [11] .....................49 Figuur 39: schematische voorstelling van een primaire kringloop met natuurlijke circulatie [11]...........................................................................................................................50 Figuur 40: schematische voorstelling van een voorraadvat [11] ....................................50 Figuur 41: schematische voorstelling van een naverwarming met een gasgeiser [11] .....51 Figuur 42: het opwekken van elektriciteit met behulp van zonne-panelen [33]...............53

VIII

Figuur 43: voorbeelden van het gebruik van zonnecellen in het verkeer ........................56 Figuur 44: voorbeelden van het gebruik van zonnecellen in de ruimtevaart....................56 Figuur 45: voorbeeld van een auto voortgedreven op zonne-energie .............................56 Figuur 46: de elektriciteitsproductie uit zonne-enerige per jaar [28] ..............................57 Figuur 47: voorbeeld van een windturbine ...................................................................57 Figuur 48: de specifieke jaarlijkse energievraag van verschillende soorten huizen [43] ...60 Figuur 49: voorbeelden van de architecturale vrijheid bij passiefhuizen .........................61 Figuur 50: voorbeeld van een blower-door...................................................................61 Figuur 51: voorbeeld van een grondbuis ......................................................................63 Figuur 52: de U-waarde van het venster naargelang de warmtedoorgangscoëfficiënt van het gebruikte isolerend glas en schrijnwerk [2] ............................................................65 Figuur 53: Ligging van de woning in Ingelmunster .......................................................68 Figuur 54: Detail van de ligging van de voorbeeldwoning .............................................68 Figuur 55: voorkant van de volledige koppelbouw ........................................................69 Figuur 56: voorkant van het voorbeeldhuis ..................................................................70 Figuur 57: hoekzicht van het voorbeeld huis ................................................................70 Figuur 58: Riolerings- en funderingsplan......................................................................71 Figuur 59: grondplan gelijkvloers ................................................................................72 Figuur 60: grondplan eerste verdieping .......................................................................73 Figuur 61: grondplan onderdakse verdieping ...............................................................74 Figuur 62: doorsnede AA ............................................................................................74 Figuur 63: Oostgevel ..................................................................................................75 Figuur 64: Westgevel .................................................................................................75 Figuur 65: EPB-bestand van de case study met ingevulde dossiergegevens ...................80 Figuur 66: opdeling in deelprojecten ...........................................................................80 Figuur 67: opdeling in subdossiers ..............................................................................81 Figuur 68: het bibliotheekvenster in de EPB-software ...................................................82 Figuur 69: specificaties voor het metselwerk van de buitenmuren .................................83 Figuur 70: specificaties voor het metselwerk van de binnenmuren ................................84 Figuur 71: de gegevens voor dakisolatie ......................................................................85 Figuur 72: de gegevens voor de beglazing ...................................................................85 Figuur 73: gegevens voor de buitenmuur.....................................................................86 Figuur 74: gegevens voor de gemeenschappelijke zijmuur............................................87 Figuur 75: ingevulde bibliotheek voor daken en plafonds ..............................................87 Figuur 76: ingevulde bibliotheek voor vloeren ..............................................................87 Figuur 77: ingevulde bibliotheek voor opake deuren en poorten....................................88 Figuur 78: ingevulde bibliotheek voor vensters.............................................................88 Figuur 79: ingevulde gegevens voor het venster met rooster in de slaapkamer ..............88 Figuur 80: Voorbeeld van de dagmaat van een koepel..................................................89 Figuur 81: ingevulde bibliotheek voor warmteopwekkingstoestellen ..............................89 Figuur 82: ingevulde bibliotheek voor toevoerroosters voor ventilatie ............................89 Figuur 83: beginscherm voor het invoeren van deelprojecten en subdossiers .................89 Figuur 84: scherm voor het toevoegen van een energiesector.......................................90 Figuur 85: toegevoegde schildelen voor de voorbeeldwoning ........................................91 Figuur 86: ingevulde gegevens voor de achtergevel .....................................................92 Figuur 87: de ingevulde gegevens voor de afgiftekring van het verwarmingssysteem ....93 Figuur 88: de ingevulde gegevens voor het opwekkingssysteem van het verwarmingssysteem ..................................................................................................93 Figuur 89: de ingevulde gegevens voor het warm tapwater van het bad........................94 Figuur 90: de ingevulde gegevens voor het warm tapwater van de douche....................94 Figuur 91: de ingevulde gegevens voor het warm tapwater van de spoelbakken in de keuken ......................................................................................................................94

IX

Figuur 92: het rendement van de tapleiding van de spoelbak in de keuken....................95 Figuur 93: invloed van de leidinglengten op het rendement van de tapleiding [28].........96 Figuur 94: De verschillende ruimtes van de voorbeeldwoning met hun functie ...............96 Figuur 95: het K-peil en het E-peil van de voorbeeldwoning..........................................97 Figuur 96: De energiebehoefte voor ruimteverwarming van de voorbeeldwoning ...........97 Figuur 97: energiebehoefte voor koeling van de voorbeeldwoning.................................99 Figuur 98: energiebehoefte voor warm tapwater van de voorbeeldwoning.....................99 Figuur 99: gegevens voor de berekening van het E-peil van de voorbeeldwoning.........101 Figuur 100: gegevens voor de berekening van het K-peil van de voorbeeldwoning .......102 Figuur 101: de energieprijzen voor de energiedragers die gebruikt werden in de voorbeeldwoning......................................................................................................103 Figuur 102: de energiekost van de voorbeeldwoning ..................................................104 Figuur 103: Het E-peil wanneer er 20cm dakisolatie is aangebracht.............................105 Figuur 104: de energiekosten wanneer 20cm dakisolatie wordt aangebracht................105 Figuur 105: het E-peil na aanbrengen van 10cm muurisolatie .....................................108 Figuur 106: de energiekost voor de voorbeeldwoning bij aanbrengen van 10cm muurisolatie.............................................................................................................108 Figuur 107: de energiekost voor de voorbeeldwoning bij het aanbrengen van 20cm vloerisolatie .............................................................................................................110 Figuur 108: U-waarde van de vensters in de voorbeeldwoning ....................................111 Figuur 109: de energiekosten van de voorbeeldwoning wanneer gewoon dubbel glas geplaatst wordt ........................................................................................................111 Figuur 110: gegevens van de ingevoerde stookketel...................................................113 Figuur 111: het E-peil na het vervangen van de stookketel .........................................113 Figuur 112: de energiekosten van de voorbeeldwoning bij installatie van een gewone stookketel................................................................................................................113 Figuur 113: het E-peil van de voorbeeldwoning na installatie van een zonne-boiler ......115 Figuur 114: de energiekosten van de voorbeeldwoning na installatie van een zonneboiler ...............................................................................................................................115 Figuur 115: de invloed van zonnepanelen op het E-peil van de voorbeeldwoning .........118 Figuur 116: het aantal kWh dat opgewekt kan worden met 4 zonnepanelen ................119 Figuur 117: de koelkasten die vergeleken worden .....................................................120 Figuur 118: het E-peil van de voorbeeldwoning met alle maatregelen samen ...............121 Figuur 119: de jaarlijkse energiekosten van de voorbeeldwoning ................................121 Figuur 120: het E-peil van de voorbeeldwoning wanneer alle maatregelen gecombineerd worden....................................................................................................................122

X

1. Inleiding Zoals in alle Europese landen moet iedere bouwer en verbouwer vanaf 2006 ook in Vlaanderen nog meer aandacht besteden aan energiebesparende maatregelen. Dit is het gevolg van de verbintenis die Europa aanging om de Kyoto norm te halen. Er werd

dan

ook

een

Europese

richtlijn1

uitgevaardigd

met

betrekking

tot

de

energieprestaties van gebouwen. Deze richtlijn werd door de Vlaamse regering omgezet tot een decreet2. Concreet is het de bedoeling dat dit eindwerk een praktische gids kan zijn voor iedere bouwer en verbouwer. Een praktische gids die hen door professionelen gegeven kan worden en waarin niet alleen de huidige wetgeving en

de energiebesparende

maatregelen maar ook de mogelijke subsidies en een kostprijsberekening zijn opgenomen. Dit eindwerk is eigenlijk op te delen in twee grote delen. In het eerste deel, dat puur theoretisch is, worden de energiebesparende maatregelen besproken. Het gaat hier achtereenvolgens over isolatie, ventilatie, verwarming, sanitair warm water, toestellen en duurzame en hernieuwbare energie. In deze hoofdstukken worden de meeste energiezuinige technieken besproken. Alle mogelijke oplossingen in ieder hoofdstuk bespreken was echter onmogelijk. Dit vooral omdat de markt op dit ogenblik in volle ontwikkeling is. Dagelijks komen er nieuwe energiezuinige alternatieven op de markt. Omdat vaak nog niet bekend is hoe betrouwbaar deze zaken op lange termijn zijn, zijn deze niet terug te vinden in dit eindwerk. In het tweede deel wordt de theorie vervolgens omgezet in de praktijk. In dit deel zijn de maatregelen en subsidies van de overheid opgenomen. Er is ook terug te vinden welke meerkost elke energiebesparende maatregel met zich meebrengt en over hoeveel jaar deze meerkost wordt terugverdiend. Het is vooral dit laatste stuk dat een meerwaarde kan bieden aan bouwers en verbouwers. Dit omdat ze in dit hoofdstuk concreet zullen zien welke kosten een bepaalde maatregel met zich meebrengt en hoeveel er met die maatregel jaarlijks op de energiefactuur bespaard kan worden. Op deze manier is het eenvoudig om uit te rekenen over welke termijn een bepaald maatregel begint op te brengen. Het is dan aan de bouwer of verbouwer om te beslissen welke maatregelen toepasbaar zijn in hun project. Dit is vooral een kwestie van budget. Hopelijk kan dit eindwerk heel wat mensen inspireren om voor energiezuinige alternatieven te kiezen! 1

Zie bijlage 1: richtlijn 2002/91/EG van het Europees Parlement en de raad betreffende de energieprestatie van gebouwen 2 Zie bijlage 2 : Decreet houdende eisen en handhavingsmaatregelen op het vlak van de energieprestaties en het binnenklimaat voor gebouwen en tot invoering van een energieprestatiecertificaat.

1

2. De energieprestatieregelgeving Om

dit

werk

vlot

te

kunnen

[28]

begrijpen

is

het

noodzakelijk

om

de

energieprestatieregelgeving te kennen. De regelgeving van naaldje tot draadje uitleggen zou ons veel te ver brengen. Daarom worden hier enkel de termen uitgelegd die nodig zijn om wat volgt te kunnen begrijpen. Het energieprestatiebesluit voert EPB-eisen (eisen op het vlak van EnergiePrestatie en Binnenklimaat) in voor alle nieuwe gebouwen en voor alle bestaande gebouwen die verbouwd of uitgebreid worden. We kunnen 3 soorten EPB-eisen onderscheiden: •

Thermische isolatie-eisen: Hierin zijn twee eisen vervat: het peil van de globale warmte-isolatie van het gebouw en de warmtedoorgangscoëfficiënten van de constructiedelen. Beide mogen bepaalde maxima niet overschrijden.

•

De energieprestatie-eisen: De belangrijkste nieuwe eis in de energieprestatieregelgeving is het voldoen aan het maximaal toelaatbaar E-peil. Het E-peil van een woning is het peil van primair energieverbruik. Door het E-peil te beperken, worden het gebouw en de vaste installaties energieefficiënter. Het E-peil van een gebouw is vooral afhankelijk van de maatregelen die de ontwerper gekozen heeft op het vlak van isolatie, ventilatie en installatie,… Hoe lager het E-peil van een woning, hoe energiezuiniger de woning zal zijn. Ook hier mag een welbepaalde waarde niet overschreden worden.

•

Binnenklimaateisen: De binnenklimaateisen verplichten de aanwezigheid van een minimale ventilatie. Daarnaast moet bij woongebouwen het risico op oververhitting in de zomer beperkt worden.

Met de thermische isolatie- en energieprestatie-eisen wordt het energiegebruik van gebouwen en hun vaste installaties dus beperkt. De binnenklimaateisen moeten een goede binnenluchtkwaliteit waarborgen. De energieprestatie van een gebouw is afhankelijk van heel wat factoren. Om de ontwerpvrijheid niet te veel te beperken, heeft de Vlaamse overheid ervoor gekozen om een regelgeving op te stellen met alomvattende eisen. Hierdoor kunnen de ontwerper en de bouwheer vrij kiezen welke materialen, concepten en technologieën ze zullen gebruiken om aan de opgelegde eisen te voldoen. Het staat hen vrij bepaalde maatregelen te accentueren of minder doorgedreven uit te voeren, zolang het gebouw maar aan het totale eisenpakket voldoet. Tot deze eisen behoren, zoals hier boven al beschreven werd, het E-peil, maar ook de Uwaarde en het K-peil. De U-waarde, of isolatiewaarde van een constructiedeel, wordt uitgedrukt in W/m²K en geeft aan hoeveel warmte er per tijdseenheid en per vierkante meter verloren gaat als er

2

tussen “binnen” en “buiten” een temperatuursverschil is van 1°C. De U-waarde heet voluit de warmtedoorgangscoëfficiënt en ze wordt bepaald door de verschillende materiaallagen waaruit het constructiedeel bestaat. Meer bepaald door het type en de dikte van het materiaal. Verder is te lezen dat ook rekening gehouden moet worden met de buiten- en binnenomgeving. Zo zal een muur die gebouwd wordt in water een hogere U-waarde hebben dan wanneer dezelfde muur gebouwd zou worden op het droge, met lucht als buiten- en binnenomgeving dus. Door de EPB-eisen mag een bepaalde U-waarde niet meer overschreden worden. Hoe lager de U-waarde van een constructiedeel, hoe minder warmte er door het deel naar de buitenomgeving verloren gaat, of hoe meer het constructiedeel de warmte binnenhoudt. Het K-peil is het totale isolatiepeil of het niveau van thermische isolatie van een gebouw. Het K-peil houdt rekening met het warmteverlies door de buitenmuren, daken, vloeren, vensters, … en met de compactheid van het gebouw. Hoe lager het K-peil, hoe beter een gebouw geïsoleerd is en hoe minder warmteverliezen er zijn. In de wetgeving moet een bepaald K-peil gehaald worden. Het

K-peil

en

het

E-peil

worden

op

een

specifieke

manier

berekend.

Deze

berekeningswijze is terug te vinden in hoofdstuk 11. Daar wordt de theorie aan de praktijk gekoppeld. Een E-peil lager dan 100 wijst op een betere energie-efficiëntie dan die van het referentiepakket maatregelen. [28] Het zou natuurlijk makkelijk zijn moesten de EPB-eisen gelijk zijn voor elke soort gebouw en voor elk type werkzaamheid. Dit is uiteraard niet het geval. De volgende tabellen bieden dan ook een overzicht van de eisen per aard van de werkzaamheden en voor de diverse bestemmingen. Tabel 1: Eisen voor nieuwe gebouwen en gelijkwaardige werkzaamheden aan bestaande gebouwen [45] Woongebouwen

Kantoren en scholen

Thermische

Max. K45 en Umax

Max. K45 en Umax

Andere specifieke 3

bestemmingen Max. K45 en Umax

Industriële gebouwen Max. K55 en Umax

isolatie Energieprestatie

Max E100

Max E100

/

/

(per eenheid)

Binnenklimaat

Minimale

Minimale

Minimale

Minimale

ventilatievoorzieningen




+ beperken risico op oververhitting

3

Onder gebouwen met andere specifieke bestemmingen verstaat men onder andere handelszaken, horeca, ziekenhuizen, sportfaciliteiten en musea.

3

Tabel 2: Eisen voor kleinere werkzaamheden aan bestaande gebouwen [45] Woongebouwen

Kantoren en

Andere specifieke

Industriële

scholen

bestemmingen

gebouwen

Umax voor nieuwe delen

Umax voor nieuwe

Thermische

Umax voor nieuwe

Umax voor nieuwe

isolatie

delen

delen

Energieprestatie

/

/

/

/

Binnenklimaat

Minimale

Minimale

Minimale

Minimale

ventilatievoorzie-

ventilatievoorzie-


ventilatievoorzie-

ningen

ningen

delen

ningen

Tabel 3: Eisen voor de verbouwing van een bestaand gebouw [45] Woongebouwen

Kantoren en

Andere specifieke

Industriële

scholen

bestemmingen

gebouwen

Thermische

Umax voor verbouwde

Umax voor verbouwde

Umax voor verbouwde en

Umax voor

isolatie

en nieuwe delen

en nieuwe delen

nieuwe delen

verbouwde en

Energieprestatie

/

/

/

/

Binnenklimaat

Minimale

Minimale

Minimale

Minimale

toevoeropeningen bij



toevoeropeningen

vervanging ramen

vervanging ramen

vervanging ramen

bij vervanging

nieuwe delen

ramen

Tabel 4: Eisen wanneer er sprake is van een fuctiewijziging [45] Van onverwarmd gebruik naar

Van industrie naar woningen,

verwarmd verbruik voor mensen

kantoren of scholen

Thermische isolatie

Max. K 65

Max. K65

Energieprestatie

/

/

Binnenklimaat

Minimale ventilatievoorzieningen

Minimale ventilatievoorzieningen

Een huis kan energiezuiniger gemaakt worden door het toepassen van energiebesparende maatregelen. Deze worden in het vervolg uitgebreid toegelicht.

3. Isolatie

[1], [2], [4], [7], [16], [27]

De belangrijkste manier om een woning energiezuinig te maken is het aanbrengen van thermische isolatie. De keuze van het materiaal is hierbij een belangrijke factor. Ook de nauwkeurigheid

van

plaatsen

is

echter

van

belang.

De

luchtlekken,

temperatuurschommelingen en koudebruggen die voorkomen bij slecht geplaatste isolatie geven niet alleen aanleiding tot condens- en schimmelvorming, ook de energiefactuur zal in deze gevallen de hoogte in schieten.

4

Voor isolatie van muren kunnen heel wat verschillende materialen gebruikt worden. Elk materiaal heeft een bepaalde isolerende waarde. Deze waarde wordt ook de lambdawaarde

(λ-waarde)

genoemd.

Met

deze

waarde

wordt

de

warmtegeleidingscoëfficiënt van een materiaal aangegeven. De lambdawaarde heeft aan hoeveel warmte er door een materiaal met een dikte van 1m en een oppervlakte van 1m² zal stromen bij een temperatuurverschil van 1 Kelvin. Hoe lager deze waarde, hoe beter het materiaal thermisch zal isoleren. In onderstaande tabel zijn de λ-waarden van de meest gebruikte isolatiematerialen terug te vinden. Tabel 5: de λ-waarden van de meest courant gebruikte isolatiematerialen [7]

Isolatiemateriaal

λ-waarde (W/mK)

Glaswol

0,032 à 0,040

Rotswol

0,035 à 0,042

Cellenglas

0,042 à 0,050

Geëxpandeerd polystyreenschuim

0,033 à 0,042

Geëxtrudeerd polystyreenschuim

0,029 à 0,038

Polyurethaanschuim

0,023 à 0,032

Polyisocyanuraat

0,023 à 0,032

Een hogere λ-waarde kan wel gecompenseerd worden door het aanbreng van een dikkere laag isolatie. Onderstaande figuur toont hoe dik materialen uitgevoerd moeten worden om een gelijke isolatiewaarde te hebben. Zo isoleert 4cm polyurethaanschuim bijvoorbeeld even goed als 6cm glaswol of als 247cm gewapend beton.

5

Figuur 1: uitvoeringsdikte van verschillende materialen om gelijke isolatiewaarde te hebben [7]

Verder speelt ook de U-waarde4 een belangrijke rol bij de bepaling van de thermische isolatie. De U-waarde drukt, zoals eerder al te lezen is, de hoeveelheid warmte uit die per vierkante meter en per graad temperatuurverschil tussen de ene en de andere zijde van een

constructie

doorgelaten

wordt.

Deze

waarde

wordt

voluit

de

warmtedoorgangscoëfficiënt genoemd en wordt bepaald door het type en de dikte van het materiaal. Dus, hoe lager de U-waarde van een constructiedeel, hoe minder warmte er door het deel naar de buitenomgeving verloren gaat of hoe meer het constructiedeel de warmte binnen houdt. De eenheid voor de U-waarde is W/(m².K). De U-waarde van een constructiedeel (muur, dak,…) kan bepaald worden uit de wetten van het eendimensionaal warmtetransport. Bij meer ingewikkelde situaties (ramen, overgangen,…) is het niet mogelijk om de U-waarde op deze manier te berekenen en moet deze met een eindige-elementenpakket nagerekend worden. Met deze berekende, extra verliezen kan dan het “verlies per meter detail” berekend worden. Deze doorgangscoëfficiënt kan terug gevonden worden in tabellen, de zogenaamde koudeatlassen. De U-waarde kan berekend worden uit [14]: q = U . ΔT

4

(1)

De U-waarde werd vroeger ook k-waarde genoemd.

6

met

q:

warmtedebiet (verlies) per vierkante meter detail

U:

warmtedoorgangscoëfficiënt

ΔT:

temperatuursverandering

In onderstaande tabel kunnen de wettelijk bepaalde maximale U-waarden afgelezen worden. Deze waarden verschillen per constructiedeel. Wie gaat bouwen of verbouwen moet er rekening mee houden dat deze waarden gehaald moeten worden. Tabel 6: de wettelijk vastgelegde maximale U-waarden per constructiedeel [7]

Constructiedeel

Maximale U-waarde

Dak of plafond naar niet geïsoleerde zolder

0,4 W/m²K

Buitenmuur

0,6 W/m²K

Vloer boven een buitenomgeving

0,6 W/m²K

Andere vloeren

0,4 W/m²K

Gemene muur naar buurgebouw

1,0 W/m²K

Vensters (raamprofiel + beglazing)

2,5 W/m²K

Beglazing

1,6 W/m²K

Deuren en poorten

2,9 W/m²K

De U-waarde is het omgekeerde van de totale warmteweerstand. De formule voor de warmteweerstand of R-waarde bestaat uit twee delen. In het eerste deel wordt rekening gehouden met de warmteoverdracht door geleiding terwijl in het tweede deel rekening gehouden wordt met de warmteoverdracht door convectie en straling. Warmteweerstand door geleiding gebeurt bij transport door een laag materiaal. De warmteweerstand van een materiaal (Rm) wordt berekend met behulp van de volgende formule [14]:

Rm =

Met:

d

λ

[m²K/W]

(2)

Rm:

warmteweerstand van een materiaal

d:

dikte van het materiaal

λ:

isolerende waarde van het materiaal

7

Hierbij wordt de dikte (in meter) van het materiaal gedeeld door de λ-waarde van het materiaal. Een constructiedeel is meestal wel opgebouwd uit meerdere lagen met verschillende eigenschappen. Om tot de warmteweerstand van de totale constructie (Rc) te komen dienen alle warmteweerstanden van de gebruikte materialen opgeteld te worden. Een voorbeeld hiervan is terug te vinden in onderstaande tabel. Tabel 7: Voorbeeld: bepaling van de warmteweerstand (Rc) van een muur [14]

Constructiedeel

Dikte (m)

λ-waarde (W/mK)

Rm

Kalkmortel

0,01

0,70

0,014

Gevelklinker

0,21

0,80

0,263

Mortellaag

0,01

0,93

0,011

Polystyreen

0,08

0,037

2,162

Mortellaag

0,01

1,16

0,009

Rc-waarde

2,459

Warmteoverdracht door convectie en straling gebeurt bij de warmtedoorgang naar de binnen- en buitenomgeving. De weerstand is hier onafhankelijk van de dikte [14]:

R =

1

(3)

α

De α-waarde hangt af van de richting van de warmtestroom en de snelheid waarmee de warmte afgegeven kan worden. Een oppervlak dat zich buiten bevindt zal, door de wind, veel sneller warmte kunnen afstaan dan een binnenoppervlak. De waarde van α zal dan ook verschillen. Voor de buitenomgeving nemen we aan dat de α-waarde 23 zal zijn, dit is een gemiddelde waarde voor de luchtstroming langs de buitenkant gedurende het jaar. Bij een binnenomgeving wordt met een α-waarde van 8 gerekend. Er is hier dan ook heel wat minder luchtverplaatsing[14]. Voor de warmteweerstand van een spouwmuur neemt men een waarde, onafhankelijk van de dikte, maar wel afhankelijk van de richting van het warmtetransport. De totale weerstand van een detail is nu de som van alle optredende details [14]:

Rtot =

1

αe

+

d

λ

+

1

αi

(4)

8

Waarin αe en αi staan voor de α-waarde van respectievelijk de buitenomgeving en de binnenomgeving. Uit de waarde van de totale warmteweestand kan nu de U-waarde berekend worden [14].

U =

1 R

(5)

De U-waarde is dus het omgekeerde van de totale warmteweerstand. De U-waarde van een constructiedeel kan met deze formule bepaald worden. Vb. Rotswol: λ = 0,042 Dikte van uitvoering: 7cm Rtot

= =

1

αe

+

d

λ

+

1

αi

1 0,07 1 + + 8 0,042 23

= 1,835 m²K/W

U

=

1 Rtot

=

1 = 0,54 W/m²K 1,835

Verder is ook het K-peil belangrijk voor de thermische isolatie van een woning. Met het Kpeil wordt de graad van thermische verliezen door de bouwschil aangegeven [7]. Deze term houdt niet alleen rekening met de isolatiegraad (U-waarde) van een gebouw, maar ook met de graad van compactheid van een gebouw. Een huis dat goed geïsoleerd is, maar dat een groot contactoppervlak heeft met de buitenomgeving zal tot grotere warmteverliezen leiden dan een huis met dezelfde grootte maar met een kleiner contactoppervlak met de buitenomgeving (vb. een rijhuis). Volgens de energieprestatieregelgeving moet het totaal isolatiepeil (K) van een woning kleiner of gelijk zijn aan K45. Het is dus zo dat een compact huis de norm makkelijker zal kunnen halen dan een huis dat totaal niet compact is. Voor beide huizen zal een bouwvergunning verleend kunnen

9

worden, als ze maar aan de norm voldoen. Een huis dat niet compact is zal dus meer moeite moeten doen op het gebied van isolatie dan een huis dat heel compact is. Voor een optimale werking is het verder noodzakelijk dat het isolerend materiaal op een correcte manier wordt aangebracht. Met het correct aanbrengen van isolatie wordt vooral bedoeld dat koudebruggen vermeden moeten worden. Een koudebrug is een verbinding in een constructie waarbij de kou van buiten naar de binnenzijde van de constructie wordt geleid. Op deze plaatsen gaat dus relatief veel warmte verloren. Een koudebrug kan bijvoorbeeld veroorzaakt worden bij de overgang van een (geïsoleerde) muur met een vloerconstructie, waarbij de muurisolatie niet overgaat in vloerisolatie. Ook bij de overgang van een muur naar ramen, deuren,… of door de werking van hout kunnen koudebruggen ontstaan.

Figuur 2: voorbeeld van doorlopende isolatie ter vermijding van koudebruggen [7]

Een koudebrug kan verschillende problemen met zich meebrengen. Zo zal er door de aanwezigheid van een koudebrug een verhoogd energieverbruik zijn. Dit kan verklaard worden doordat de koude lucht die binnen komt ook opgewarmd dient te worden. Op onderstaande figuur is duidelijk te zien dat de isolatielijn onderbroken is. Hierdoor ontstaan een koudebrug.

10

Figuur 3: Voorbeeld van een koudebrug [39]

Het is verder mogelijk dat door de aanwezigheid van koudebruggen vocht- en schimmelplekken ontstaan. Dit omdat vocht in de lucht altijd de neiging heeft om te gaan neerslaan op de koudste plek. Koudebruggen kunnen opgespoord worden met infrarood licht. Dit omdat de temperatuur van een koudebrug duidelijk lager zal liggen dan de temperatuur van de andere constructiedelen. Dit temperatuurverschil is duidelijk te zien op een IR-foto. Op onderstaande figuur is dan ook duidelijk te zien dat er bij het linkse huis veel energie verloren gaat boven de ramen. Dit wijst er op dat de rolluikbakken niet of niet goed geïsoleerd zijn. Op deze plaatsen kunnen dus vocht- of schimmelplekken ontstaan. Ook rond de schoorsteen is er minder isolatie dan in de rest van het dak. Ook hier is er dus een koudebrug.

Figuur 4: Voorbeeld van IR-foto’s om koudebruggen op te sporen [15]

11

Verder is het in het algemeen nogal moeilijk om koudebruggen te gaan verhelpen en is het noodzakelijk om ze te gaan vermijden door een goed ontwerp. Het devies luidt hier dus: “Beter voorkomen dan genezen”. Naast de controle van het ontwerp kunnen koudebruggen ook vermeden worden door er voor te zorgen dat de isolatie overal goed op elkaar aansluit.

3.1. Soorten isolatie Nu zijn er heel wat verschillende materialen die als isolatiemateriaal gebruikt kunnen worden. Naargelang de toepassing wordt meestal een keuze gemaakt tussen minerale wol of kunststof isolatie. Minerale wollen worden gekenmerkt door hun soepelheid. Deze soepelheid kan het plaatsen vergemakkelijken en kan oneffenheden opvangen. Verder vervullen minerale wollen ook een geluiddempende functie, zijn ze brandveilig en dampopen. Een nadeel van minerale wol is wel de veroorzaking van jeuk. Er bestaan 2 soorten minerale wol: glaswol en rotswol. Er zijn geen noemenswaardige verschillen tussen de eigenschappen van deze materialen. In onderstaande tabel en bijhorende figuur zijn de verschillende toepassingen van minerale wol te zien. In de tabel wordt ook telkens weergegeven waarvoor een bepaalde toepassing gebruikt kan worden. Tabel 8: de verschillende toepassingen van minerale wol [33]

Toepassing Rol of deken Bouwdeken Spijkerflensdekens Halfharde platen Harde wolplaten

Voorbeeld Isolatie van hellende daken Isolatie van dakconstructies met onregelmatige afstanden tussen de kepers Vergemakkelijkt het nieten, zijn voorzien van hechtranden Spouwisolatie Zwevende vloeren of als isolatie achter vliesgevels

Figuur 5: de verschillende toepassingen van minerale wol: 1) rol, 2) bouwdeken, 3) spijkerflensdeken, 4) halfharde platen, 5) harde wolplaten

12

Kunststofisolatie is minder flexibel dan minerale wollen, hierdoor hebben ze echter een hogere drukweerstand. Verder heeft kunststofisolatie een betere isolatiewaarde dan minerale wollen (zie tabel 5). De platen moeten dus minder dik uitgevoerd zijn om dezelfde isolatiewaarde als minerale wol te bekomen (zie figuur 1). Nu kan de kunststofisolatie nog verder onderverdeeld worden in geëxpandeerd polystyreen (EPS) of piepschuim, geëxtrudeerd polystyreen (XPS), polyurethaanschuim (PU) en polyisocyanuraat (PIR). De eigenschappen van de verschillende soorten kunststofisolatie worden weergegeven in tabel 9.

Figuur 6: de verschillende soorten kunststofisolatie: 1) EPS, 2) XPS, 3) PUR, 4) PIR Tabel 9: de eigenschappen van de verschillende soorten kunststofisolatie [33]

Soort

Eigenschappen

EPS XPS PUR

PIR

-

gunstige prijs isolatiewaarde niet zo goed als andere kunststofisolatie duurder dan EPS, maar betere isolatiewaarde geringe wateropname, beter dan EPS en PUR betere isolatiewaarde dan EPS en XPS zit vervat tussen 2 bekledingen (bitumen of aluminium) prijs wordt grotendeels bepaald door de bekleding (verhoudingsgewijs dus interessanter voor dikke dan voor dunne platen) andere toepassingen: isolatiemortel en akoestische foamplaten was van de markt verdwenen, nu in verbeterde vorm terug nog betere isolatiewaarde dan PUR wordt vooral gebruikt voor de isolatie van platte daken

Fabrikanten van traditionele isolatiematerialen hebben de laatste jaren heel wat inspanningen geleverd om schadelijke producten te gaan weren en om te gaan recycleren. Verder zijn er een aantal ecologische isolatiematerialen op de markt gebracht waarbij extra aandacht besteed wordt aan de milieuvriendelijke herkomst en verwerking.

13

Enkele voorbeelden van ecologische isolatiematerialen zijn [33]: •

Cellulosevezels: Dit zijn papiervlokken op basis van oud papier. De λ-waarde van cellulosevezels kan vergeleken worden met die van minerale wol. Een bijkomend voordeel is dat cellulosevezels dampopen en vochtregulerend zijn. Cellulosevezels hebben een hoge geluidsabsorptie.

•

Vlas: Isolatiemateriaal op basis van vlas zijn isolatiedekens die op ongeveer dezelfde manier verwerkt worden als minerale wollen. Verder is vlas in staat om vochtigheid op te nemen en weer af te geven en zo de functie van vochtregulator te vervullen.

•

Schelpen: Schelpen kunnen gebruikt worden als warmte- en vochtisolerende laag op de bodem van een kruipruimte of tussen roosterbalken van een verluchte ruimte.

•

Houtvezelplaten: Houtvezelplaten kunnen gebruikt worden voor dak- of wandisolatie. Sommige platen zijn gebitumineerd of geparaffineerd om de vochtweerstand te verzekeren.

•

Riet: Door de grote hoeveelheid lucht tussen de stengels heeft riet een goede isolatiewaarde. Doordat de stengels samengebonden worden tot een zelfdragende constructie wordt dit vooral als dakisolatie gebruikt. Een dak dat met riet bedekt is, hoeft dus niet meer geïsoleerd te worden.

•

Kurk: Deze stof is afkomstig van de schors van de kurkeik. Kurk combineert een goede isolatiewaarde met een hoge geluiddempende werking. Het kan als plaatmateriaal gebruikt worden voor vloer-, daken spouwisolatie.

•

Schapenwol: Ook dit product is qua eigenschappen vergelijkbaar met minerale wollen. Schapenwol heeft echter een heel hoge brandweerstand.

•

Perliet: Perliet is een vulkanisch gesteente dat verkrijgbaar is in geëxpandeerde korrelvorm voor thermische of akoestische isolatie. Perliet wordt vaak vermengd met betonchappe maar is ook te verkrijgen als stijve isolatieplaten die gebruikt kunnen worden voor de isolatie van een plat dak. Perliet is onbrandbaar.

14

•

Vermiculiet: Vermiculiet is afkomstig van leisteen en is verkrijgbaar in geëxpandeerde vorm. Het wordt vooral gebruikt in extreem vochtige en in extreem warme plaatsen. Vermiculie kan zowel los gestort als vermengd met bitumen worden.

•

Thermokussens: Dit is een isolerende folie waarin op de werf lucht geblazen wordt.

•

Hennepwol: Ook dit isolatiemateriaal is qua eigenschappen vergelijkbaar met minerale wol.

Op de volgende zijn voorbeelden te zien van ecologische isolatiematerialen en hun toepassingen.

Figuur 7: Voorbeelden van ecologische isolatiematerialen: 1) cellulosevezels, 2) vlas, 3) schelpen, 4) houtvezelplaat, 5) riet, 6) kurk, 7) schapenwol, 8) perliet, 9) vermiculiet, 10) hennepwol

Een ander soort isolatiemateriaal dat steeds vaker gebruikt wordt is cellenglas. Cellenglas is een isolatiemateriaal gemaakt op basis van glas. Het is verkrijgbaar als plaatmateriaal of als in te metselen isolatieblok. Met een λ-waarde van 0,042 [30] situeert cellenglas zich tussen minerale wollen en kunststoffen. Andere voordelen van cellenglas zijn de hoge drukweerstand, de volledige dampen waterdichtheid en het feit dat cellenglas zijn

15

isolatiewaarde meer dan 50jaar kan houden. Dit in tegenstelling tot bijvoorbeeld minerale wollen die hun isolatiewaarde maar de helft zo lang kunnen houden. Cellenglas kan zowel gebruikt worden voor de isolatie van platte als van hellende daken. Het wordt ook gebruikt als oplossing voor koudebruggen. Dit omdat het isolatieblok een hoge drukweerstand heeft en die zo onder het metselwerk geplaatst kan worden. De blokken krijgen dan dezelfde breedte als de metselblokken. Een relatief nieuw soort isolatieproducten zijn de reflecterende isolatieproducten. Zij bestaan uit petroleumderivaten (polypropyleen, polyester, …) voorzien van een aluminiumlaag waaraan ze hun reflecterende eigenschappen danken. Deze zijn verantwoordelijk voor de thermische eigenschappen van deze producten. Volgens een studie van het WTCB is dit materiaal vooral interessant als aanvulling bij een traditioneel isolatiemateriaal en kan het bijdragen tot een verbetering van de thermische prestatie van een bouwwerk. Reflecterende isolatieproducten kunnen alleen wel nooit voldoen aan de eisen. Door de lage intrinsieke warmtedoorlatendheid is dit type isolatie beter geschikt als dampscherm dan als onderdak.

3.2. Dakisolatie Dakisolatie mag in geen enkele woning ontbreken. Een slecht geïsoleerd dak kan namelijk verantwoordelijk zijn voor 26% [28] van de totale energieverliezen van een woning. Het isoleren van een dak zal dus een grote energiebesparing opleveren, zeker als de zolder verwarmd wordt. Het plaatsen van dakisolatie vermindert tocht en koude-uitstraling en zal het comfort van de woning dus verhogen. Volgens de nieuwe energieprestatieregelgeving moet de isolatiewaarde van een dak verbeterd worden tot 0,4 W/m²K [7]. λ rotswol: 0,042 λ PUR: 0,032

Rtot =

1

αe

Rotswol:

+

d

λ

+

1

αi

d =[

=

1 U

⇒d =[

1 1 1 − − 0,4 8 23

1 1 1 − − U αe αi

].λ

] . 0,042 = 0,0979m

16

PUR:

d =[

1 1 1 − − 0,4 8 23

] . 0,032 = 0,746

Om deze waarde in de praktijk te halen is dus minimum 9,8cm rotswol of 7,5cm polyurethaanschuim nodig. Voor het gemak van berekening werd hier enkel rekening gehouden met de Rm-waarde van het isolatiemateriaal. In tabel 7 is te zien dat de Rmwaarde van het isolatiemateriaal dicht bij de R-waarde van de constructie ligt. Een dak kan op verschillende manieren geïsoleerd worden. Zo kan het dak langs de binnenzijde of langs de buitenzijde voorzien worden van isolatie of kan de zoldervloer geïsoleerd worden. Er bestaan ook verschillende soorten daken die naargelang het soort ook op een andere manier geïsoleerd zullen moeten worden: •

Isolatie van een hellend dak [33]:

Wanneer een zolder enkel als bergruimte gebruikt wordt, is het aan te raden om de zoldervloer te gaan isoleren. Hierdoor kan de warmte van de onderliggende kamers niet naar de zolder. Bij een zware vloeropbouw, met welfsels en betonplaten, wordt het isolatiemateriaal bovenop de vloerplaat geplaatst. Bij een vloeropbouw met houten elementen wordt het isolatiemateriaal echter meestal tussen de balken aangebracht. Bij isolatie van de zoldervloer dient ook de toegang tot de zolder voldoende geïsoleerd te worden. Anders kan deze een koudebrug vormen. Isolatie van de zoldertoegang wordt vaak vergeten. Wanneer de zolder wel regelmatig gebruikt wordt, is het aan te raden om het isolatiemateriaal tegen het dak te plaatsen. Voor het isoleren van het dak zelf bestaan verschillende oplossingen: o

Dakelementen:

Het dak wordt opgebouwd uit geprefabriceerde sandwichpanelen, waarbij de kepers, de isolatie, het onderdak en de tengellatten of stoflatten deel uitmaken van het paneel. Dit type dakisolatie heeft als grote voordeel dat er veel minder uitvoeringsfouten

gemaakt

worden.

In

aankoop

zijn

geprefabriceerde

dakelementen duurder dan wanneer er voor een traditionele dakopbouw gekozen wordt. De meerprijs wordt wel terug verdiend door een besparing op werkuren. Geprefabriceerde dakelementen worden rechtstreeks op de gording geplaatst en zijn aan de onderzijde afgewerkt met een witte laag die achteraf geschilderd of behangen kan worden. o

Sarkingdak:

Het sarkingdak is een isolatiesysteem waarbij de isolatieplaten bovenop de kepers en spanten worden aangebracht. Hierdoor is deze methode geschikt als

17

drager voor dakbedekking met pannen, leien of metalen dakbedekking in stroken of platen.

Figuur 8: voorbeeld van een sarikingdak [33]

o

Isolerende binnenafwerking:

Deze isolatiemethode wordt vooral gebruikt voor het isoleren van het hellend dak van een bestaand huis, bij een verbouwing dus. Bij isolerende binnenafwerking wordt het isolatiemateriaal meestal tussen de kepers van het dak aangebracht. Het is ook aangewezen om de isolatie langs de binnenzijde van een dampscherm te voorzien. Op deze manier kan geen vocht condenseren op het isolatiemateriaal en wordt schimmelvorming vermeden. Het isolatiemateriaal bij isolerende binnenafwerking kan ook uit kant-en-klare isolerende platen bestaan die tegen de dakconstructie geplaatst kunnen worden. De binnenzijde van deze platen bestaat meestal uit gipskarton, dat direct overschilderd of behangen kan worden. •

Isolatie van een plat dak [33]:

Ook een plat dak kan op verschillende manieren geïsoleerd worden: o

Warm plat dak:

Volgens deze methode worden platte daken meestal geïsoleerd. Bij een warm plat dak bevindt het isolatiemateriaal zich aan de buitenkant van het dak, net onder de dakdichting. Voor een goede plaatsing wordt eerst een dampscherm aangebracht op de draagvloer en de afschotlaag. Hierop wordt dan het isolatiemateriaal geplaatst. Boven de isolatie komt dan de dakdichting. Deze kan in verschillende lagen uitgevoerd worden.

18

o

Omgekeerd plat dak:

Een plat dak kan ook geïsoleerd worden met de techniek van het omgekeerd plat dak. Bij deze techniek bevindt het isolatiemateriaal zich boven de dakdichtingslaag. Met behulp van een ballast wordt het wegwaaien van het isolatiemateriaal belet. Als balast wordt vaak voor planten gekozen. Bij dit type van dakopbouw kan er water tussen de dakdichting en het isolatiemateriaal terecht komen. Dit water zal de isolerende waarde verminderen. Deze vermindering wordt in rekening gebracht bij de berekening van de dikte van de isolatielaag. Het verschil in opbouw tussen een warm plat dak en een omgekeerd plat dak kan gezien worden op de volgende figuur.

Figuur 9: Verschil in opbouw tussen een warm plat dak (boven) en een omgekeerd plat dak (onder) [34]:

3.3. Muurisolatie De warmteverliezen van een woning zijn groter bij woningen met veel buitenwanden. Het is daarom belangrijk om de buitenwanden goed te isoleren. Volgens de nieuwe energieprestatieregelgeving mag de U-waarde van een buitenmuur maximaal 0,6W/m²K [7] bedragen.

λ rotswol: 0,042 λ PUR: 0,032

19

Rtot =

1

αe

+

d

λ

+

1

αi

=

1 U

⇒d =[

1 1 1 − − U αe αi

].λ

Rotswol:

d =[

1 1 1 − − 0,6 8 23

] . 0,042 = 0,0629m

PUR:

d =[

1 1 1 − − 0,6 8 23

] . 0,032 = 0,0479m

Om deze waarde in de praktijk te halen is dus minimum 6,3cm rotswol of 4,8cm polyurethaanschuim nodig. Een

buitenmuur

kan

op

verschillende

manieren

geïsoleerd

worden.

Bij

een

nieuwbouwwoning wordt nu altijd geopteerd voor spouwmuurisolatie. Traditioneel bestaat een spouwmuur uit 5 lagen: de gevelsteen, de luchtspouw, de thermische isolatie, de binnenmuur en de bepleistering. Op de volgende figuur zijn de eerste 4 lagen duidelijk te zien. Enkel de bepleistering moet nog aangebracht worden.

Figuur 10: de lagen van een spouwmuur [10]

De thermische isolatie in de luchtspouw beperkt de warmtedoorgang van binnen naar buiten. De pleisterlaag zorgt voor de luchtdichtheid van de muur. In sommige gevallen wordt de luchtspouw volledig opgevuld met isolatiemateriaal, er moet dan wel voor gezorgd worden dat de isolatie overal mooi tegen de binnenmuur aansluit. Anders ontstaat er een valse luchtspouw waardoor de lucht rond het isolatiemateriaal gaat circuleren. Hierdoor gaat de isolerende werking deels verloren.

20

De meest gebruikte materialen voor spouwmuurisolatie zijn zachte of halfzachte isolatiematten in minerale wol of stijve isolatieplaten in polyurethaanschuim, geëxtrudeerd polystyreenschuim of geëxpandeerd polystyreenschuim. Door spouwmuurisolatie kan het meeste energie bespaard worden. Deze techniek kan jammergenoeg enkel bij nieuwbouwwoningen toegepast worden. Oudere woningen hebben immers massieve muren. Hier kan de isolatie zowel tegen de binnenkant als tegen de buitenkant van de muur geplaatst worden. Buitenisolatie verdient hierbij de voorkeur. Vooral bij woningen met een gevelbepleistering of een gevelbekleding is het interessant om de isolatie aan de buitenzijde te voorzien. Bij dit systeem volstaat een enkelvoudige massieve muur waartegen het isolatiemateriaal aangebracht wordt. Achteraf worden de pleisterwerken uitgevoerd. Er kan echter ook voor een gevelbekleding van hout of van leien gekozen worden. In deze gevallen wordt eerst een raster aan de gevel bevestigd, waartussen de isolatie dan wordt aangebracht. Achteraf worden de leien of het hout aan het raster bevestigd. Verder zijn ook isolerende gevelstenen, zoals cellenbetonblokken, verkrijgbaar. Deze cellenbetonblokken kan je bepleisteren of van een ander soort gevelbekleding voorzien. Het grote voordeel van dit systeem is dat het risico op koudebruggen drastisch wordt verminderd. Ook scheurvorming is bij dit systeem nagenoeg uitgesloten. Nu is het echter niet altijd mogelijk om het isolatiemateriaal aan de buitenkant aan te brengen. In deze gevallen moet dan voor binnenisolatie gekozen worden. Bij dit systeem wordt gebruik gemaakt van een metalen of houten rooster dat tegen de buitenmuur bevestigd wordt. Het isolatiemateriaal wordt dan tussen dit raster aangebracht. Bij dit systeem zijn koudebruggen haast niet te vermijden en is het risico op condensvorming en muurscheuren door sterke temperatuurschommelingen veel groter. Dit systeem wordt dus enkel aangeraden wanneer de andere methodes niet haalbaar zijn.

Figuur 11: De verschillende manieren om een muur te isoleren [34]

21

De muurisolatie wordt op veel plaatsen onderbroken door deuren, ramen en poorten. Op plaatsen waar dit gebeurt, is het belangrijk dat de isolatie van de buitenmuur zorgvuldig aansluit tot tegen de profielen. Wanneer dit niet het geval is zal de aanwezigheid van koudebruggen de energieprestaties van het gebouw doen afnemen. Binnenmuren dienen enkel geïsoleerd te worden wanneer de aanpalende ruimte niet verwarmd wordt. Dit wordt dan gedaan om de stookkosten te beperken.

3.4. Vloerisolatie Het totale energieverlies van een gebouw is afhankelijk van het verschil tussen buiten- en binnentemperatuur. De gemiddelde temperatuur van de bodem is vrij constant en ligt ongeveer op 11°C [30]. Hieruit kan worden afgeleid dat de energieverliezen van een vloer lager liggen dan de verliezen via ramen, muren en dak. Toch is het bijzonder interessant om een vloer te isoleren. De warmteverliezen door een vloer zijn verschillend naargelang het type vloer. Zo is het duidelijk dat bij een vloer op volle grond meer verlies zal optreden dan bij een vloer die gelegd werd boven een kelder. Het is dan ook logisch dat de dikte van vloerisolatie zal verschillen per soort vloer. Vloerisolatie is vooral noodzakelijk op het grondniveau of boven onverwarmde ruimten. Een vloer boven een buitenomgeving, dit is een vloer op grondniveau waaronder zich geen kelder bevindt, mag volgens de energieprestatieregelgeving een maximale U-waarde van 0,6W/m²K hebben. Voor andere vloeren bedraagt deze waarde 0,4W/m²K [7]. Een vloer kan op verschillende manieren geïsoleerd worden. De isolatielaag kan namelijk aan de onderzijde van de draagvloer of tussen de draagvloer en de gewapende dekvloer aangebracht

worden.

Bouwfysische

berekeningen

tonen

aan

dat

het

kleinste

warmteverlies gerealiseerd wordt wanneer de thermische isolatie aan de onderzijde van de draagvloer wordt aangebracht. Dit wordt in nieuwbouwwoningen dan ook meestal op deze manier toegepast. Bij een verbouwing is het niet altijd mogelijk om het isolatiemateriaal onder de draagvloer aan te brengen. In deze gevallen wordt het isolatiemateriaal dan tussen de draagvloer en de gewapende dekvloer geplaatst. Voor het aanbrengen van vloerisolatie kan gekozen worden tussen een isolatiemateriaal of een isolerende uitvullingslaag. Wanneer geopteerd wordt voor een isolatiemateriaal wordt vaak gekozen voor drukvaste isolatieplaten

of

voor

gespoten

isolatiemateriaal.

Hierbij

heeft

het

gespoten

isolatiemateriaal (bvb. PU-schuim) de laagste λ-waarde van alle vloerisolatieproducten, het is wel niet goedkoop.

22

Figuur 12: Voorbeeld van vloerisolatie met PU-schuim [49]

Bij isolatie met isolatieplaten wordt boven deze platen nog een nivellerende gewapende chappe aangebracht. Hierbij moet opgelet worden voor koudebruggen rond leidingen en in de hoeken. Met een λ-waarde van maximum 0,08 W/mK [28] zullen de isolatieplaten veel dikker uitgevoerd moeten worden om in een zelfde mate te isoleren dan een PUschuimlaag. Meer en meer wordt bij een nieuwbouw echter gekozen voor een isolerende uitvullingslaag als vloerisolatie. Het grote nadeel van deze isolerende mortels is hun hoge λ-waarde. Deze waarde kan verlaagd worden door polystyreenkorrels aan de mortel toe te voegen. Op deze manier kan een mortel verkregen worden met een hoge druksterkte en een λ-waarde die niet veel groter is dan deze van PU-schuim. Deze waarde kan nog dichter bij die van PU-schuim gebracht worden door polyurethaankorrels te gaan gebruiken

in

plaats

van

polystyreenkorrels.

Op

deze

manier

wordt

dan

een

polyurethaanmortel verkregen.

23

De λ-waarde van schuimbeton kan tot 0,2 W/mK kan bedragen. Rtot =

1

αe

+

d

λ

+

Schuimbeton:

1

αi

=

1 U

⇒d =[

d =[

1 1 1 − − 0,6 8 23

1 1 1 − − U αe αi

].λ

] . 0,2= 0,2996m

Zoals te zien is in het bovenstaande voorbeeld moet 30cm schuimbeton aangebracht worden om aan de norm te voldoen. Hierdoor wordt schuimbeton niet gezien als een isolatiemateriaal.

3.5. Kelderisolatie Ruimtes die zich volledig of gedeeltelijk onder het maaiveld bevinden, worden steeds meer gebruikt als woon- of werkruimte. Ze dienen dan ook thermisch geïsoleerd te worden om een goed klimaat te garanderen en het energieverlies te beperken. Wanneer een kelder enkel als berging wordt gebruikt en dus niet wordt verwarmd, volstaat het om enkel het plafond van de kelder te isoleren. Op deze manier wordt het warmteverlies door de vloer van de bovenliggende verwarmde ruimte beperkt.

3.6. Superisolerende beglazing Vensters hebben een grote invloed op de warmteverliezen van een woning omdat ze een hogere warmtedoorgangscoëfficiënt hebben dan geïsoleerde wanden. Omdat deze warmteverliezen te weinig beperkt worden door enkele en dubbele beglazing, kunnen deze

vensters

het

best

vervangen

worden

door

hoogrendementsbeglazing.

Hoogrendementsglas vermindert het warmteverlies door de ramen met 80% in vergelijking met enkele beglazing. Hoogrendementsglas isoleert vijfmaal beter dan enkel glas en twee tot drie keer beter dan gewoon dubbel glas. Het verhoogde thermische comfort wordt aangeduid door middel van de U-waarde. Tabel 10: de isolatiewaarde van de verschillende glassoorten [7]

Soort vensterglas

Isolatiewaarde (U-waarde)

Enkel glas Voorzetraam zonder coating Dubbel glas Voorzetraam met coating HR+ HR++

5,8 2,8 2,8 2 1,6 1,1

24

Hoogrendementsglas isoleert twee tot drie keer beter dan gewoon dubbel glas. Het verschil tussen dubbel glas en hoogrendementsglas is nauwelijks zichtbaar. Ze bestaan namelijk allebei uit twee lagen met daartussen een spouw. Bij dubbele beglazing is deze spouw gevuld met lucht, terwijl deze gevuld is met een edelgas (meestal argon) bij hoogrendementsglas. Bij hoogrendementsglas wordt op de binnenzijde van de glasplaten een coating aangebracht. Deze coatings weerkaatsen de warmte, maar laten het zonlicht grotendeels door. 1 en 2: Buiten- en binnenblad uit floatglas 3: Spouw met gas gevuld 4: metalen of kunststof kader 5. Elastische waterdichte voeg 6. Coating 7. Markering (data, producent en product)

Figuur 13: de verschillende onderdelen van hoogrendementsglas [7]

Het verhoogde thermische comfort wordt aangeduid door middel van de U-waarde (warmtedoorgangscoëfficiënt).

Bij

een

buitentemperatuur

van

0°C

en

een

binnentemperatuur van 20°C, krijgt met aan de binnenzijde van enkel glas een temperatuur van 5,6°C en van 17,3°C bij hoogrendementsglas met een U-waarde van 1,1 W/m²K.

Figuur 14: vergelijking van het thermisch comfort bij enkel glas, dubbel glas en hoogrendementsglas [2]

In brandstof uitgedrukt kan per jaar ongeveer 44l stookolie of 36m³ aardgas bespaard worden bij vervanging van 1m² enkel glas door hoogrendementsglas (U = 1,1 W/m²K) [2]. Dit komt overeen met een jaarlijkse besparing van 13euro per vierkante meter enkel

glas die vervangen wordt.

25

Verder is het bij vensters ook van belang dat de profielen goed isolerend zijn. Zo zijn de isolerende eigenschappen van raamprofielen uit PVC en uit hout veel beter dan de isolerende

eigenschappen

van

metalen

raamprofielen,

omdat

een

thermische

onderbreking van het raamwerk hier een noodzaak is. Een raam wordt pas echt als goed isolerend beschouwd wanneer het glas en het raam samen een warmtedoorgangscoëfficiënt hebben die kleiner of gelijk is aan 2,0 W/m²K [2]. Tabel 11: U-waarde van het venster naargelang de warmtedoorgangscoëfficiënt van het gebruikte isolerend glas en schrijnwerk [2]

3.7. Buisisolatie [34] Buisisolatie is één van de kleinere isolatiemaatregelen waarmee toch veel energie bespaard kan worden. Met buisisolatie wordt het isoleren van verwarmingsleidingen of leidingen voor sanitair warm water bedoeld. Door de verwarmingsketel en de waterverwarmer samen met de leidingen en de collectoren te isoleren, wordt de warmte alleen gestuurd naar de plaatsen waar deze nodig is en zijn er geen onnodige verliezen onderweg.

26

Figuur 15: een voorbeeld van buisisolatie [34]

Buisisolatie kan makkelijk zelf geplaatst worden en is relatief goedkoop. Er moet wel rekening gehouden worden met de diameter van de leidingen waarrond de isolatie geplaatst zal worden. Isolatie die niet aansluit of isolatie die te klein bemeten is, zal namelijk voor warmteverliezen zorgen.

3.8. Radiatorfolie [43] Een radiator stuurt zijn warmte uit naar alle kanten. Het is dan ook logisch dat een radiator die voor een raam of een buitenmuur geplaatst wordt tamelijk veel warmte zal gaan verliezen. Dit verlies zal echter beperkt worden door het plaatsen van een reflecterende radiatorfolie. Zo’n folie bestaat meestal uit isolatie met een aluminium bovenlaag. Radiatoren geven twee soorten warmte af: convectiewarmte en stralingswarmte. Het aluminium

reflecteert

de

stralingswarmte

terug

in

de

ruimte.

Bij

traditionele

verwarmingssystemen op hoge temperatuur bedraagt de stralingswarmte ongeveer 10% van de totale warmteafgifte van een radiator. Door het plaatsen van een radiatorfolie zal het rendement van de radiator hier dus met ongeveer 10% toenemen. Dit rendement wordt nog veel groter bij laagtemperatuurssystemen omdat het aandeel stralingswarmte dat kan gereflecteerd worden bij dit systeem tot 70% kan gaan. Het plaatsen van radiatorfolie is ook aan te raden als de radiator tegen een geïsoleerde buitenmuur staat en als de aangrenzende ruimte onverwarmd is. Ook het plaatsen van radiatorfolie is dus zo’n kleine maatregel waar heel wat energie mee bespaard kan worden.

27

Figuur 16: voorbeelden van radiatorfolie [43]

4. Ventilatie

[3], [7], [23]

Het principe van ventilatie is eigenlijk eenvoudig. In de woning wordt verse lucht toegevoerd. Hierdoor ontstaat een luchtstroom in de woning. De vervuilde lucht wordt dan op een andere plaats in de woning uiteindelijk afgevoerd. Op onderstaand grondplan is duidelijk weergegeven waar lucht toegevoerd en afgevoerd dient te worden.

Figuur 17: voorbeeld van toevoer- en afvoer van lucht in een woning [7]

De toevoer van verse lucht vindt plaats in de zogenaamde droge ruimtes, zoals de woonkamer, de slaapkamers, het bureau, … Vanuit deze droge ruimtes zal de verse lucht

28

dan doorstromen naar tussenruimtes, zoals de gang en de trappenhal. Zo komt de lucht dan uiteindelijk in de natte ruimtes terecht. In deze natte ruimtes, zoals de badkamer, de keuken, het toilet en de wasruimte, wordt de vochtige, vervuilde lucht dan afgevoerd. De vervuilde lucht van garages en kelders wordt het best via afzonderlijke ventilatieroosters afgevoerd. Dit om de vaak erg vervuilde lucht niet door de hele woning te moeten verplaatsen. Voldoende ventileren is belangrijk omwille van drie redenen: •

Door te ademen gebruiken mensen zuurstof, terwijl ze koolstofdioxide en waterdamp afgeven. De binnenlucht zou nu muf worden, wanneer er onvoldoende zuurstof toegevoerd zou worden door middel van ventilatie. Voldoende aanvoer van zuurstof is belangrijk voor de gezondheid en het bevorderd ook de goede werking van verwarmingstoestellen waardoor het risico op CO-vergiftiging sterk afneemt.

•

Elk gezin produceert per dag 10 à 20 liter vocht door te koken, te wassen, te douchen,… Die vochtige vervuilde lucht moet naar buiten afgevoerd worden en vervangen worden door verse lucht. Zo zal de kans op geuren, allergieën en condensatie- en schimmelvorming op de muren sterk afnemen.

•

Door te ventileren wordt de opstapeling van hinderlijke en schadelijke stoffen, die in de woning vrijkomen vermeden.

De Belgische ventilatienorm (NBN D 50-001) bepaalt hoe snel een bepaalde hoeveelheid lucht in een ruimte ververst moet worden. Deze eist dat wordt voldaan aan een ventilatiecapaciteit van 3,6m³ per uur en per vierkante meter vloeroppervlak of 1dm³ per seconde en per vierkante meter vloeroppervlak, met een minimum van 25, 50 of 75m³/h afhankelijk van de bestemming van de ruimte. Deze eis geldt zowel voor luchttoevoer als voor luchtafvoer. Deze debieten moeten gerealiseerd worden bij een drukverschil van 2 Pa. Voor de toevoeropeningen voor natuurlijke of vrije toevoer geldt bovendien dat de regeling ofwel continu ofwel met tenminste 3 tussenstanden tussen volledig open en volledig gesloten moet verlopen. In de gesloten stand wordt bij een drukverschil van 50 Pa nog een lekdebiet van max. 15% van het debiet dat vereist wordt voor de kamer toegelaten. De som van de debieten van alle in een kamer aanwezige regelbare toevoeropeningen dient bij volledig geopende stand ten minste gelijk te zijn aan het nominale debiet van deze kamer, zonder evenwel het dubbele van het nominale debiet te overschrijden.

29

De ventilatiecapaciteit van 3,6m³ per uur en per vierkante meter vloeroppervlak moet gehaald worden omdat werd berekend dat dit ongeveer de hoeveelheid lucht is die per uur vervuild wordt door de mens, door vocht en door schadelijke stoffen [30]. Tabel 12: vereiste nominale capaciteit van de ventilatie [30]

Ruimte

Ventilatiecapaciteit

Woonkamer

3,6 m³/h per m² vloeroppervlakte met een minimum van 75 m³/h, mag beperkt worden tot 150 m³/h.

Gesloten keuken, badkamer,

3,6 m³/h per m² vloeroppervlakte met een minimum van 50 m³/h, mag beperkt worden tot 75 m³/h.

wasplaats, droogplaats en analoge ruimten Open keuken

3,6 m³/h per m² vloeroppervlakte met een minimum van 75 m³/h.

Toilet

Altijd 25 m³/h

Slaapkamer, hobbykamer, speelkamer, studeerkamer

3,6 m³/h per m² vloeroppervlakte met een minimum van 25 m³/h, mag beperkt worden tot 36 m³/h per persoon.

Hal, gang, trapzalen en analoge ruimten

3,6 m³/h per m² vloeroppervlakte

Opslagruimte voor huisvuil

Afzuigsysteem volgens een specifieke studie

Liftkooi

Volgens NBN E52-014 en NBN E52-018

Bergruimte, schuur

Indien >1,5 m²: 2 doorstoomopeningen van 150 cm² (1 bovenaan en 1 onderaan)

Gemeenschappelijke gangen en trappenhuizen

1 x de halve ruimte-inhoud per uur

Garage

voor < 40 m², openingen >= 0,2% v.d. vloeroppervlakte voor > 40 m², permanente mechanische afzuiging

De Belgische norm schrijft verschillende systemen voor die de woning voldoende zullen ventileren. Het gaat hier om systemen van natuurlijke ventilatie, mechanische ventilatie of een combinatie van de twee. In de praktijk worden 4 systemen toegepast. Ze worden aangeduid met systeem A, B, C en D. •

Systeem A:

Bij dit systeem wordt de verse lucht op een natuurlijke manier toegevoerd in de droge ruimtes via natuurlijke toevoerroosters in vensters of muren. De doorstroming van de lucht door de woning gebeurt hier via roosters in binnenwanden of deuren of via spleten onder de binnendeuren. De vervuilde lucht wordt bij het type A

30

ventilatiesysteem in de natte ruimtes op een natuurlijke manier afgevoerd via verticale afvoerkanalen met regelbare roosters.

Figuur 18: schematische voorstelling van het type A ventilatiesysteem [7]

Naast de lage kostprijs van dit systeem, vraagt het ook weinig onderhoud. Het systeem is eenvoudig te installeren en er kunnen makkelijk roosters toegevoegd worden na de bouw of verbouwing. •

Systeem B:

Hier wordt de verse lucht op een mechanische manier, via elektrische ventilatoren, toegevoerd in de droge ruimtes. De doorstroming van de toegevoerde lucht door de woning gebeurt op de zelfde manier als bij type A. De vervuilde lucht wordt in de natte ruimtes op een natuurlijke manier afgevoerd via verticale afvoerkanalen die zo dicht mogelijk bij de nok uitmonden.

Figuur 19: schematische voorstelling van het type B ventilatiesysteem [7]

31

Doordat er bij dit type met ventilatoren gewerkt wordt is er meer keuze in de plaats van toevoeropeningen. Het gebruik van ventilatoren zorgt er trouwens ook voor dat dit systeem beter de normen haalt bij alle weersomstandigheden dan systeem A. Het debiet van de ventilatoren kan tijdelijk verhoogd worden om intensief te gaan ventileren. Door het gebruik van ventilatoren zal dit type echter een hoger energieverbruik kennen dan systeem A. Dit systeem is theoretisch mogelijk maar het wordt zeer zelden praktisch toegepast doordat de afvoer moeilijk te realiseren is. •

Systeem C:

Bij systeem C wordt de verse lucht in de droge ruimtes via natuurlijke toevoerroosters in venster of muren toegevoerd. De doorstroming van de lucht door de woning gebeurt ook hier via roosters in binnenwanden of –deuren en via spleten onder de binnendeuren. De vervuilde lucht wordt bij dit type mechanisch afgevoerd in de natte ruimtes via elektrische ventilatoren. Hierdoor is er meer keuze in de plaats van de afvoeropeningen.

Figuur 20: schematische voorstelling van het type C ventilatiesysteem [7]

Bij dit systeem dient er op gelet te worden dat geen onderdruk gecreëerd wordt. Anders zouden rookgassen van kachels of van de open haard naar binnen getrokken kunnen worden. Wanneer er intensief geventileerd moet worden, moet het debiet van de ventilatoren tijdelijk verhoogd worden. Ook dit systeem haalt beter de normen bij alle weersomstandigheden dan systeem A. Maar door het gebruik van ventilatoren zal het energieverbruik ook hier hoger zijn.

32

Het energieverbruik kan wel beperkt worden door met energiezuinige ventilatoren te gaan werken. •

Systeem D:

Bij dit type wordt de verse lucht op een mechanische manier toegevoerd in de droge ruimtes. Ook de afvoer van de vervuilde lucht in de natte ruimtes gebeurt hier mechanisch. De doorstroming van de lucht door de woning gebeurt ook hier zoals bij het type A.

Figuur 21: schematische voorstelling van het type D ventilatiesysteem [7]

Bij systeem D kan extra geïnvesteerd worden in warmteterugwinning. Op deze manier kan een groot deel van de warmte van de afgevoerde lucht worden gerecupereerd en hergebruikt worden om de (koude) toevoerlucht voor te verwarmen. Dit resulteert in een minimaal en gecontroleerd ventileren met 70 à 90% minder energieverlies, afhankelijk van het rendement van de warmtewisselaar. Waneer er voor een warmteterugwinning gekozen wordt, dient er wel op gelet te worden dat deze warmteterugwinning uitgeschakeld kan worden tijdens de zomer, wanneer de buitentemperatuur te hoog oploopt. Dit type van ventilatiesysteem heeft minder problemen met over- of onderdruk omdat de ventilatoren voor de aanvoer en de afvoer op elkaar afgestemd worden. Verder haalt ook dit systeem beter de normen bij alle weersomstandigheden dan type A en is er meer keuze in de plaats van de aanvoer- en afvoeropeningen doordat er zowel bij de aanvoer als bij de afvoer met ventilatoren gewerkt wordt. Hierdoor zal het energieverbruik echter wel toenemen. Maar door de warmterecuperatie kan het energieverbruik van de ventilatoren verwaarloosd worden tegenover de energie die bespaard wordt doordat er minder verwarmd dient te worden.

33

De keuze van het ventilatiesysteem staat vrij, als de opgelegde hoeveelheden ventilatielucht maar gehaald worden. Het ventilatiesysteem wordt in rekening gebracht in het E-peil van de woning. Hoe energiezuiniger het ventilatiesysteem, hoe beter de energieprestatie en hoe lager het E-peil. Het is soms ook nodig om een woning intensief te gaan ventileren. Hiermee wordt het verversen van een relatief grote hoeveelheid lucht in een korte termijn bedoeld. Dit kan gedaan worden door vensters of deuren te openen. Sommige ventilatiesystemen zijn hierop ook voorzien. Intensieve ventilatie wordt toegepast als basisventilatie onvoldoende is, bijvoorbeeld bij zeer warm weer of bij sterke dampen en geuren van verf of chemische producten. Voor intensief ventileren bestaan er geen regels.

5. Verwarming

[1], [2], [4], [5], [7], [8], [13], [16], [17], [19], [22], [27], [31]

De belangrijkste energiekost van een woning is de verwarming. Jaarlijks gaat zo’n 50 tot 75% [1] van het totale huishoudelijke energieverbruik naar ruimteverwarming. Het is dan ook logisch dat er heel veel bespaard kan worden als de verliezen hier beperkt worden.

5.1. Energiebron De keuze van energiebron of brandstof is belangrijk. Stookolie en aardgas zijn veel zuiniger dan elektriciteit. In elektriciteitscentrales wordt namelijk ondermeer steenkool en aardgas verbrand om elektriciteit op te wekken. Bij die productie en bij het transport van de elektriciteit gaat heel wat energie verloren. Om één eenheid elektriciteit op te wekken is er ongeveer 2,5 keer zoveel energie nodig in de vorm van steenkool, aardgas, … [2] In de berekening van de energieprestatie wordt rekening gehouden met die verliezen door al het elektrische energieverbruik te vermenigvuldigen met een factor. Het is dus het best om het elektriciteitsverbruik zo laag mogelijk te houden. De laatste tijd worden ook meer en meer zogenaamd milieuvriendelijke energiebronnen gebruikt. Een systeem dat meer en meer gebruikt wordt is verwarmen door verbranding van pellets. Maar er zijn natuurlijk nog veel andere milieuvriendelijke manieren om een woning te verwarmen.

5.2. Verwarmingssysteem Een woning kan op heel wat manieren opgewarmd worden. Algemeen wordt aangenomen dat een ketel bij een lagere temperatuur energiezuiniger kan stoken. Het energieverbruik van wanden vloerverwarming ligt lager dan bij radiatoren. Dit omdat hier een minder

34

hoge koelwatertemperatuur vereist is om hetzelfde binnenklimaat te creëren. Verder kan ook heel wat energie bespaard worden door de verwarmingsleidingen te isoleren. Het is ook altijd nuttig om een aparte temperatuurregeling per kamer te hebben. Dit kan eenvoudig verwezenlijkt worden door het plaatsen van thermostatische kranen of door het gebruik van een kamerthermostaat. Er moet wel op gelet worden dat er geen thermostatische kranen geplaatst worden in dezelfde ruimte als een kamerthermostaat. Ze kunnen elkaar namelijk tegenwerken.

Figuur 22: radiator met een thermostatische kraan [1]

Verder

is

het

ook

goed

om

een

buitenvoeler

te

plaatsen.

Zo

wordt

de

ketelwatertemperatuur automatisch aangepast aan de weersomstandigheden.

5.3. Verwarmingstoestel Er zijn heel wat verschillende soorten energiezuinige verwarmingstoestellen op de markt. Ze hier allemaal gaan bespreken zou ons veel te ver leiden. Daarom worden enkel de meest gebruikte en de energiezuinigste technieken hier besproken. Naar vele technieken wordt ook nog onderzoek gevoerd. Ook deze worden niet besproken omdat nog niets geweten is van hun werking en rendement op lange termijn. 5.3.1. Hoogrendementsketel Het is aan te raden om een zuinige, goed afgeregelde verwarmingsketel te plaatsen. Er zijn verschillende types verkrijgbaar die aan deze eisen voldoen. Een mogelijkheid hiervoor is de plaatsing van een hoogrendementsketel. Deze stookinstallaties hebben een rendement dat gemiddeld 20% [1] hoger ligt dan bij gewone ketels. Hoogrendementsketels kunnen werken op aardgas of op stookolie. Wanneer ze op stookolie werken zijn ze herkenbaar aan het optimazlabel, terwijl ze een HR+-label dragen als ze op aardgas werken.

35

Figuur 23: Labels die duiden op een hoogrendementsketel [4]

5.3.2. Condensatieketel Een ander systeem dat hiervoor in aanmerking komt is een condensatieketel op aardgas. Deze ketels zijn zo ontworpen dat er permanent een belangrijk deel van de waterdamp in de verbrandingsgassen gecondenseerd wordt in een warmtewisselaar. Op deze manier wordt nog meer nuttige warmte vrij gemaakt. Bij een klassieke installatie gaat die warmte verloren door de schoorsteen. In vergelijking met een hoogrendementsketel kan met een condensatieketel nog een extra energiebesparing van meer dan 10% gehaald worden.

Figuur 24: Schematische voorstelling van de werking van een condensatieketel [41]

Condensatieketels op aardgas zijn herkenbaar aan het HR-toplabel. Er zijn op de markt ook al zeer energiezuinige stookolieketels verkrijgbaar die voorzien zijn van de condensatietechniek.

36

Figuur 25: Het HR-toplabel voor een condensatieketel op aardgas [4]

5.3.3. Plaatselijke verwarmingstoestellen Ook plaatselijke kachels moeten een hoog rendement hebben. Daarom is het af te raden om te werken met de klassieke individuele gas-, kolen- of stookoliekachels. Deze hebben namelijk maar een rendement van 50 tot 70% [7]. Bovendien halen deze kachels hun zuurstof uit de binnenruimten. Dit kan leiden tot CO-vergiftiging, vocht en tocht in de woning. Een type van plaatselijke verwarmingstoestellen dat wel geplaatst kan worden zijn de gesloten gevelkachels. Deze kachels hebben een rendement dat hoger ligt dan 85%. Gesloten gevelkachels worden dwars door de buitenmuur op de buitenlucht aangesloten. Op deze manier zuigen ze hun verbrandingslucht zelf van buiten aan. Gesloten gevelkachels moeten altijd aangesloten zijn met een dubbelwandige buis. Het middelste deel van deze buis dient dan als schoorsteen, terwijl door het buitenste deel de verse lucht aangezogen wordt.

Figuur 26: Voorbeeld van een gesloten gevelkachel

37

5.3.4. Warmtepomp [5], [8] Een warmtepomp is een apparaat dat warmte verplaatst van een plek met een lagere temperatuur naar een plek met een hogere temperatuur en dit door middel van arbeid. Op deze manier kan er met minder energie en dus milieuvriendelijker verwarmd worden. De werking van een warmtepomp lijkt sterk op die van een koelkast. Bij een koelkast wordt door een verdamper warmte onttrokken aan de te koelen producten, en wordt deze warmte via de condensor afgegeven aan de buitenlucht. Bij een warmtepomp wordt deze warmte onttrokken aan elementen van het milieu (boden, lucht, water, …) en naar het verwarmingssysteem gevoerd. Het kringproces van het koelmiddel gebeurt volgens eenvoudige natuurkundige wetten. De koelvloeistof, die reeds op lage temperatuur kookt, loopt in een kring en wordt achtereenvolgens verdampt, gecomprimeerd, gecondenseerd en ontspannen. De koelvloeistof in de verdamper staat onder lage druk. Het temperatuurniveau van de omgevingswarmte en de verdamper moet groter zijn dan van de koelvloeistof en zijn kookpunt. Mede door de lage druk kan het kookpunt onder de 0°C liggen. Dit temperatuursverschil zorgt er voor dat de warmte van de omgeving naar de koelvloeistof zal vloeien en dat deze zal gaan koken. Het koelmiddel is nu dus in gasvormige toestand. Het gasvormige koelmiddel wordt nu door de compressor aangezogen. Daar wordt het gasvormige koelmiddel sterk samengedrukt waardoor het sterk zal gaan opwarmen. De temperatuur van de werkvloeistof kan van zo’n 5°C naar maximum 65°C gebracht worden. Er dient wel rekening mee gehouden te worden dat het rendement sterk verlaagd wordt als er een hoog temperatuursverschil is. Het samendrukken zorgt namelijk voor het grootste deel van de energiefactuur. Er wordt dus het best gezorgd voor een zo warm mogelijke warmtebron en een zo koud mogelijke werktemperatuur. Zodra de vloeistof de gewenste warmte bereikt heeft, wordt deze doorgestuwd naar de condensor. De

temperatuur

van

het

verwarmingswater

moet

nu

lager

zijn

dan

de

condenseertemperatuur van de werkvloeistof. Daardoor wordt de damp afgekoeld en wordt deze vloeibaar. De in de verdamper opgenomen energie en de bijgevoegde energie van de compressor wordt afgegeven aan het water. Dit water kan dan gebruikt worden voor de verwarming van de woning.

38

Figuur 27: Schematische voorstelling van de werking van een warmtepomp [6]

In de techniek wordt vaak onderscheid gemaakt tussen warmtepompen en koelmachines. Warmtepompen worden gebruikt om warmte terug te winnen om bijvoorbeeld een huis te verwarmen, terwijl koelmachines gebruikt worden om een ruimte te koelen. Een eigenaardige eigenschap van warmtepompen is dat met een bepaalde hoeveelheid energie, in de vorm van arbeid, een grotere hoeveelheid warmte-energie kan worden verplaatst dan er aan arbeid is verricht. Hierdoor kan een warmtepomp een rendement van meer dan 100% hebben. Dit rendement wordt COP (Coëfficiënt Of Performance) of winstfactor genoemd. De winstfactor van een warmtepomp wordt bepaald door de geleverde nuttige energie of warmte te delen door de hoeveelheid energie die nodig is om de compressor aan te drijven. Hoe kleiner het temperatuurverschil tussen de warmtebron en het systeem waaraan de warmtepomp zijn warmte afgeeft, hoe hoger deze winstfactor. Zoals hierboven reeds vermeld werd, zijn er verschillende elementen in het milieu waaruit warmte onttrokken kan worden.

39

•

Grond:

Bijna alle warmtepompen die vandaag geplaatst worden zijn van dit type. Om de warmte uit de grond te kunnen halen, dient een deel van de bodem afgegraven te worden. Hierin worden dan buizen gelegd. De vloeistof in de buizen zal de warmte uit de grond dan naar de warmtepomp leiden. Vaak worden de buizen op een diepte van 1meter onder de grond gelegd. De temperatuur schommelt hier dan tussen de 4 en de 17°C. Door de grote temperatuurschommelingen zal ook de winstfactor sterk gaan schommelen. Om deze schommeling niet te hebben, zal met de buizen op een diepte van 5 à 7 meter gaan leggen. Op deze manier is de seizoensinvloed helemaal verdwenen en zal de winstfactor bijna gelijk zijn gedurende het volledige stookseizoen.

Figuur 28: onttrekken van warmte uit de bodem [41]

•

Grondwater:

Een warmtepomp kan ook gevoed worden door grondwater. Het opgepompte water zal hier zijn warmte dan afgeven in de warmtepomp. Vervolgens wordt het dan weer in de grond gepompt. Doordat het grondwater een constante temperatuur van 10 à 14°C heeft, zal de winstfactor bij dit soort systeem hoog zijn. Hij zal ook gedurende het gehele stookseizoen gelijk zijn.

40

Figuur 29: onttrekken van warmte uit het grondwater [41]

•

Buitenlucht

Wanneer de warmtepomp buiten opgesteld wordt, kan de warmte rechtstreeks aan de buitenlucht onttrokken worden. Doordat de temperatuur van de buitenlucht heel variabel is, zal de winstfactor dit ook zijn. Gedurende koude periodes kan deze winstfactor zelfs zo laag zijn, dat het nodig is om bij te verwarmen.

Figuur 30: onttrekken van warmte uit de buitenlucht [41]

41

5.3.5. Pelletverwarming [42] Deze relatief nieuwe grondstof wordt de laatste jaren meer en meer gebruikt bij de verwarming van huizen. Verwarming met behulp van pellets heeft de laatste jaren dan ook bewezen dat het een goedkoper en milieuvriendelijker alternatief is voor de klassieke verwarmingssystemen. Een pelletkorrel heeft een diameter van 6mm en een lengte van ongeveer 20mm.

Figuur 31: pellets [42]

Stoken met hout is een mooie vorm van verwarmen. De gemakkelijkste manier van hout stoken is stoken met pellets. Pellets worden gemaakt uit zuiver afvalhout, afkomstig van de houtindustrie. In speciale machines worden de houtspanen onder hoge druk samengeperst. Hierbij is géén bindmiddel of lijm nodig. Houtpellets hebben een energieinhoud van 4,9kWh/kg. Dit is ongeveer de hetzelfde als een halve liter mazout. Pellets worden lokaal (in Vlaanderen en in Wallonië) geproduceerd.Pellets zijn CO2neutraal. Dit betekend dat er bij de verbranding van de pellets dezelfde hoeveelheid C02 uitgestoten wordt dan er vrij zou komen wanneer het hout zou wegrotten in het bos. Per ton aan huis geleverde pellets betaal je 230 à 250 euro [30], [22]. Dit komt overeen met een kostprijs van 4,5 à 5 eurocent per kWh (kilowattuur) energie. In onderstaande tabel wordt de kostprijs van één kWh energie gegeven van andere energiebronnen. Hieruit blijkt dat het verwarmen met pellets een goedkope manier van stoken is.

42

Tabel 13: de kostprijs van één kWh energie van verschillende energiebronnen [22]

energiebron

Eurocent / kWh

Pellets

4,5 à 5

Stookolie

6,5

Elektriciteit op nachttarief

8

Elektriciteit tijdens de dag

16

Gas, afhankelijk van het jaarverbruik

4,2 à 5,7

propaan

8

5.3.6. Dimensionering Het vermogen die een kachel nodig heeft om een bepaalde ruimte te verwarmen is, zoals in onderstaande figuur te zien is, sterk afhankelijk van de mate waarin de woning thermisch geïsoleerd is.

Figuur 32: vermogen van een verwarmingsketel om een bepaalde ruimte op te warmen [42]

Het is ook belangrijk dat een verwarmingsketel niet overgedimensioneerd is. De verwarmingsketel moet dus aangepast worden aan de grootte van de woning. De ketel wordt bij voorkeur zo gedimensioneerd dat de installatie op haar volle kracht kan werken bij zeer koud weer en op lagere kracht gedurende de rest, en dus ook het grootste deel van het stookseizoen.

5.4. Benutten van zonnewarmte [7] Een huis kan ook gedeeltelijk opgewarmd worden door gebruik te maken van de zonnewarmte. Om hiervan optimaal gebruik te kunnen maken dient het huis goed georiënteerd en ingedeeld te zijn. De zonnewarmte kan in de winter en in de tussenseizoenen binnengehaald worden door de leefruimtes zo veel mogelijk op de zuidoost-, zuiden zuidwestkant van de woning te schikken en door voor een goede beglazing te kiezen. In principe kan het best 40 à 60% [7] van de totale vensteroppervlakte van de woning geörienteerd zijn tussen zuidoost en zuidwest. Functionele ruimte, zoals

43

bergingen, de gang, het toilet, de badkamer, … worden bij voorkeur aan de noordkant geschikt. Het zonlicht dat naar binnen schijnt wordt opgenomen door “zware” materialen, zoals baksteen, beton, natuursteen en gebakken tegels, en wordt nog lang als warmte in de ruimte afgegeven. ’s Avonds, als de buitentempertuur daalt, kan geprofiteerd worden van deze opgeslagen zonnewarmte. Het is dus interessant om een aantal muren of vloeren op te bouwen uit “zware” materialen. Er moet wel voor gezorgd worden dat er niet te veel zonnewarmte in de woning terecht kan komen. Anders zal de woning oververhit raken. Oververhitting kan tegen gegaan worden door het plaatsen van zonnewering of door het voorzien van vensters met een aangepaste zonnewerende beglazing.

6. Sanitair warm water

[7], [11], [17], [25], [26], [40]

Ook de bereiding van warm water vraagt energie. Sanitair warm water kan bereid worden met hetzelfde toestel als dat voor de ruimteverwarming of door een afzonderlijke ketel. Warm water bereiden met aardgas of stookolie verbruikt bijna de helft minder energie dan met elektriciteit. Warm

water

kan

op

twee

verschillende

manieren

bereid

worden.

Bij

een

doorstroomtoestel wordt het water alleen opgewarmd op het ogenblik dat de warmwaterkraan opengedraaid wordt. Deze manier van doen is iets energiezuiniger dan het warme water dat constant op een bepaalde temperatuur wordt gehouden in een boiler of opslagvat. Het is natuurlijk ook zo dat hoe korter de warmwaterleidingen zijn, hoe minder het water zal afkoelen tijdens het transport naar de tappunten. De meeste mensen plaatsen een boiler op aardgas of elektriciteit. Maar er zijn ook een aantal energiezuinige alternatieven op de markt. 6.1. Zonneboiler Een zonneboiler zet zonnestraling om in warmte en slaat die warmte op in een voorraadvat met water. Op momenten dat de zon niet voldoende warmte geeft, zorgt een naverwarming ervoor dat er voldoende warm water beschikbaar is. Een zonneboiler bestaat uit verschillende onderdelen. Deze onderdelen hebben elk een specifieke functie.

44

Figuur 33: schematische voorstelling van de werking van een zonneboiler [11]

6.1.1. De zonnecollector De zonnecollector (nummer 1 in figuur 33) vangt het invallende zonlicht op en zet het, via de

absorber,

om

in

warmte.

De

absorber

geeft

de

warmte

door

aan

de

warmtetransporterende vloeistof die door de absorber stroomt. Deze vloeistof brengt de zonnewarmte van de collector naar de warmteopslag. De warmtetransporterende vloeistof is meestal gewoon water, eventueel vermengd met glycol. De meeste collectoren hebben, hoewel ze volgens verschillende principes werken, een vergelijkbare opbrengst en toepassingsgebied. De collector die het meest voorkomt is de vlakke plaatcollector.

45

Figuur 34: voorbeeld van een vlakke plaatcollector [45]

De collector wordt meestal op een dak gemonteerd. Een vlakke plaatcollector bestaat uit een ondiepe bak (hoogte ± 10cm), waarin de verschillende onderdelen in lagen zijn aangebracht. Van buiten naar binnen vinden we achtereenvolgens: een lichtdoorlaatbare afdekplaat, een absorber en isolatiemateriaal. Deze onderdelen worden schematisch voorgesteld op de volgende figuur en vervolgens besproken.

Figuur 35: schematische voorstelling van een collector [11]

•

De absorber:

De absorber is een metalen plaat met aan de bovenzijde een warmteabsorberende laag. Hierin zijn kanaaltjes (buisjes) verwerkt waardoor een vloeistof kan stromen. Onder invloed van de zon stijgt de temperatuur van de absorber. Die geeft zijn

46

warmte af aan de vloeistof in de kanaaltjes. Om optimaal gebruik te maken van deze warmte moeten de verliezen zoveel mogelijk beperkt worden. Een gewone zwarte absorber heeft een hoge absortiecoëfficiënt en een even hoge emissiecoëfficiënt. Dit betekent dat het zonlicht goed wordt geabsorbeerd, terwijl het warmteverlies door straling zeer klein is. Hierdoor zal de opbrengst stijgen. •

Het isolatiemateriaal:

Aan de binnenzijde van de absorber worden de warmteverliezen beperkt door het aanbrengen van isolatiemateriaal. Dat materiaal moet hittebestendig zijn. •

De afdekplaat:

Aan de voorzijde van de absorber zorgt de wind voor convectieverlies. Dat verlies is groter naarmate de buitenlucht kouder is. Ook de windsnelheid speelt een belangrijke rol. Om het convectieverlies te verminderen, wordt de absorber afgedekt met glas. Hierbij wordt een luchtspouw van enkele cm voorzien. De absorber moet immers toegankelijk blijven voor de zonnestraling. Afdekplaten in synthetische materialen voldoen eveneens om convectieverliezen te voorkomen, maar zijn niet bruikbaar, omdat die de UV-straling van de zon slecht weerstaan en dus minder duurzaam zijn. Het gebruik van glas heeft echter ook een nadeel. Een deel van de invallende zonnestralen wordt weerkaatst aan het oppervlak, een ander deel wordt geabsorbeerd in de glasplaat. Door gebruik te maken van ijzerarm glas met een hoge doorlaatbaarheid wordt dat optische verlies echter kleiner. Men maakt ook gebruik van gehard glas dat beter bestand is tegen mechanische en thermische schokken. Er zijn ook nog andere types van collectoren op de markt. Zo is er bijvoorbeeld ook nog de vacuümcollector. Het vacuüm is het ideale isolatiemateriaal. Hierdoor hebben deze collectoren dus een hoger rendement dan de vlakke plaatcollectoren. Een collector kan ook niet op eender welke plaats opgesteld worden. De grootste opbrengst is te verwachten als de collector naar het zuiden gericht wordt. Bij een opstelling van het zuid-oosten of het zuid-westen is de opbrengst enkele procenten lager. Bij een plaatsing pal op het oosten of het westen is de opbrengst tot 20% lager. Als dat verlies gecompenseerd wordt door een groter collectoroppervlak, neemt de kostprijs toe. Ook de hellingshoek speelt een grote rol bij de opbrengst van een collector. De opbrengst van een horizontaal opgestelde collector bedraagt nog 87% van de opbrengst bij een optimale vaste opstelling. Dat is te verklaren door het grote aandeel diffuse straling in ons land. Bij een verticale opstelling, naar het zuiden gericht, kunnen eveneens nog behoorlijke resultaten worden gehaald, maar dan vooral in de winter. Deze opstelling is dus enkel aanvaardbaar voor woningverwarming.

47

Figuur 36: de oriëntatie en hellingshoek van collector in functie van de relatieve opbrengst [11]

Ook op een plat dak of tegen een gevel kan een collector worden gemonteerd. Die wordt dan schuin opgesteld met een frame. Het voordeel van een platdakopstelling i dat de collector ideaal georiënteerd kan worden. Ook enkele openluchtzwembaden worden reeds op temperatuur gebracht met zonneenergie. Openluchtzwembaden worden overwegend gebruikt in de zomer. De zomer is de periode waarin de temperatuur van het zwemwater en de lucht elkaar het dichtst benaderen. Hierdoor is isolatie van de absorber niet nodig en kunnen goedkope en eenvoudige zwembadcollectoren worden gebruikt. Dit zijn lagetemperatuurcollectoren. Het zwembadwater loopt rechtstreeks door de collector. Het voorraadvat is het zwembad zelf. Als de collector een derde à twee derde van de zwembadoppervlakte bedraagt is naverwarming meestal niet noodzakelijk. Het openluchtzwembad te Izegem wordt op deze manier verwarmd.

Figuur 37: voorbeeld van de eenvoudige zwembadcollectoren

48

6.1.2. De primaire kringloop De primair kringloop wordt in figuur 33 aangeduid met het nummer 2. In de primaire kringloop circuleert de warmtetransporterende vloeistof tussen de collector en de warmtewisselaar van de warmteopslag. De vloeistof neemt warmte op in de collector en geeft die af aan de warmteopslag, daarna keert ze terug naar de collector om zich weer op te laden. Om de warmteverliezen via het buizenstelsel te beperken, is de primaire kringloop best zo kort mogelijk en goed geïsoleerd. Een circulatiepomp zorgt meestal voor het rondpompen van de warmtetransporterende vloeistof in de primaire kringloop. Het regelsysteem zorgt ervoor dat de opgeslagen warmte niet opnieuw verloren gaat wanneer de zon niet schijnt. Het beschermt trouwens ook tegen bevriezing en oververhitting.

Figuur 38: voorbeeld van een primaire kringloop met circulatiepomp [11]

De warmtetransporterende vloeistof kan ook via natuurlijke circulatie rondgepompt worden. Een pomp, een elektronische regeling en een elektrische aansluiting zijn dan niet nodig. Natuurlijk circulatie ontstaat doordat vloeistoffen uitzetten bij opwarming. Circulatie komt tot stand van zodra de vloeistof in de collector warmer wordt dan in het voorraadvat. Om bevriezing te voorkomen wordt de collector hier gevuld met glycol. Het voorraadvat moet hier wel boven de collector worden geplaatst. Dit is ruimtebesparend, maar de afstand tot de watergebruikers kan soms groter worden.

49

Figuur 39: schematische voorstelling van een primaire kringloop met natuurlijke circulatie [11]

6.1.3. De warmteopslag De warmteopslag wordt opgedeeld in twee delen. Enerzijds is er de warmtewisselaar en anderzijds is er het voorraadvat. De warmtewisselaar vormt de scheiding tussen het gebruikswater (leidingwater) en de warmtetransportvloeistof (collectorvloeistof). De warmtewisselaar wordt vaak uitgevoerd als een spiraalvormig opgerolde buis die ondergedompeld is in het gebruikswater. Meestal bevindt hij zich in het onderste deel van het voorraadvat. Het voorraadvat is een geïsoleerd waterreservoir. Het zorgt ervoor dat langzaam opgeslagen zonnewarmte snel of op een later tijdstip kan worden afgetapt. Daarnaast zorgt het voor een overbrugging van een dag met onvoldoende zon. Het voorraadvat heeft vier aansluitingen: twee voor het gebruikswater (koud en warm leidingwater) en twee voor de warmtewisselaar (voor de verbinding met de zonnecollector).

Figuur 40: schematische voorstelling van een voorraadvat [11]

50

Het warm gebruikswater wordt bovenaan afgetapt uit het voorraadvat. Onderaan wordt koud water toegevoegd. In het vat zijn voorzieningen om menging tegen te gaan. Hierdoor en ook door het feit dat warm water lichter is dan koud water, ontstaat tijdens het aftappen een temperatuurgelaagdheid. Op dat moment kan de installatie werken in voor de zon gunstige omstandigheden (koud water opwarmen) terwijl er in het bovenste deel van het voorraadvat toch nog warm water beschikbaar blijft. 6.1.4. De randapparatuur De randapparatuur wordt in figuur 33 aangeduid met het nummer 4. Er zijn verschillende toestellen die als randapparatuur bestempeld kunnen worden. Een circulatiepomp kan eventueel zorgen voor het rondpompen van de warmtetransporterende vloeistof in de primaire kringloop. Het regelsysteem zorgt er voor dat opgeslagen warmte niet opnieuw verloren gaat wanneer de zon niet schijnt. Het beschermt eveneens tegen bevriezing en oververhitting. 6.1.5. De naverwarming Aangezien in Vlaanderen de temperatuur in de warmteopslag van een zonneboiler niet altijd volstaat voor direct gebruik, wordt de warmteopslag bijna altijd gekoppeld aan een naverwarming (nummer 5 in figuur 33). Die brengt het door de zon voorverwarmde water op de gevraagde temperatuur. Zo krijgt het gebruikswater, onafhankelijk van het afnamepatroon, steeds de gewenste temperatuur. De warmtebron van de naverwarming is meestal aardgas, stookolie of elektriciteit. Meestal wordt geopteerd voor een doorstroomtoestel op aardgas. Op deze manier wordt gekozen voor de zuinigste energiebron en wordt het water pas naverwarmd op het ogenblik dat de verbruiker het nodig heeft.

Figuur 41: schematische voorstelling van een naverwarming met een gasgeiser [11]

51

Een zonneboiler is een goedkope en milieuvriendelijke manier om warm water te produceren. De installatie van een zonneboiler is echter niet zo goedkoop. Het plaatsen van een zonneboiler levert een meerkost op van ongeveer 1500 à 3500 €, afhankelijk van het systeem waarmee de zonneboiler vergeleken wordt. 6.2. Warmtepompboiler Voor de opwekking van warm water kan ook een warmtepompboiler gebruikt worden. Een warmtepompboiler verwarmt water in een voorraadvat aan de hand van een warmtepomp. Het is ook mogelijk dat een warmtepompboiler gebruik maakt van de afvoerlucht van het ventilatiesysteem. Verder kan er ook bespaard worden op de energiefactuur voor opwekking van sanitair warm water door minder warm water te gaan gebruiken. Een mogelijkheid om minder warm water te gaan gebruiken is de installatie van een spaardouchekop. Dit type van douchekop verbruikt 40% minder water en energie dan een gewone douchekop, terwijl het comfort hetzelfde blijft.

7. Toestellen

[4]

Niet alleen door toestellen aan te kopen met een laag energieverbruik kan heel wat energie bespaard worden. Het kan ook door op het stand-byverbruik van die toestellen te letten. De energiezuinigheid van apparaten wordt uitgedrukt met verschillende labels, van A tot G. Hierbij wordt het A-label, dat de meest energiezuinige toestellen aanduidt, nog eens onderverdeeld in een A+-, A++- en een AAA-label. Hierbij is het AAA-label het meest energiezuinige en is een toestel met een A+-label het minst energiezuinig van de drie. Verder komen er ook steeds meer energiezuinige varianten van alledaagse toestellen op de markt. Een aardgaswasdroger bijvoorbeeld is de energiezuinige tegenhanger van de klassieke elektrische droogtrommel. Dit type droogtrommel levert in vele gevallen een energiebesparing van 40% op.

8. Duurzame of hernieuwbare energie

[2], [4], [6], [7], [11], [12], [16], [28], [42]

Om ons te voorzien van energie worden vooral fossiele brandstoffen, zoals olie, gas en steenkool of nucleair splijtmateriaal, gebruikt. De gekende voorraden daarvan zijn echter beperkt. De ramingen verschillen: sommige bronnen spreken van 50jaar, andere van 100jaar. In beide gevallen is het einde wel in zicht.

52

Daarbij komt ook nog dat de meeste grondstoffen uit een beperkt gebied komen. Op deze manier zijn we voor onze energievoorziening volledig aangewezen op de import van grondstoffen. De bevoorrading is dus nooit gegarandeerd, terwijl de prijs afhankelijk is van de internationale marktpolitiek. Duurzame of hernieuwbare energie is energie waarover de mensheid in de praktijk voor onbeperkte tijd kan beschikken en waarbij, door het gebruik ervan, het leefmilieu en de mogelijkheden voor toekomstige generaties niet worden benadeeld. Er zijn natuurlijk heel wat vormen van duurzame energie. Enkel de belangrijkste worden besproken in wat volgt. Elektriciteit die opgewekt wordt op een duurzame manier mag bij ons verkocht worden als groene stroom.

8.1. Fotovoltaïsche zonne-energie Zonne-energie kan op verschillende manieren nuttig gebruikt worden: als lichtbron, als drijvende

kracht

bij

natuurlijke

ventilatie,

voor

warmteproductie

en

voor

elektriciteitsproductie. In dit hoofdstuk wordt het gebruik van zonne-energie voor de elektriciteitsproductie besproken.

Figuur 42: het opwekken van elektriciteit met behulp van zonne-panelen [33]

53

In een zonnecel wordt licht rechtstreeks omgezet in elektriciteit. Een zonnecel bestaat uit een dun plaatje met aan de bovenzijde een negatieve lading en aan de onderzijden een positieve lading. Dit plaatje is gemaakt van halfgeleidend materiaal, meestal silicium, dat alleen maar goed geleidt als er licht op valt. De energie van het invallende licht brengt dan een elektrische stroom op gang van dunne metalen vingers op de voorkant van de cel via de elektrische toepassing terug naar de metalen achterkant van de zonnecel. Afhankelijk van het type silicium zal de cel een groter of kleiner aandeel van het zonlicht omzetten in elektriciteit. Dit wordt verduidelijkt in onderstaande tabel. Tabel 14: de verschillen in rendement en kleur bij verschillende soorten silicium [11]

Type

rendement

kleur

Monokristalijn silicium

12 tot 15%

Donkergrijs

Polykristalijn silicium

11 tot 14%

Gemarmerd donker blauw

Amorf silicium

5 tot 7%

Donkergrijs-blauw

Een standaardzonnecel van 10 bij 10cm levert ongeveer 1,3W. Met losse zonnecellen kan men dus in de praktijk niet aan de slag. Ze wekken niet alleen weinig elektriciteit op, maar ze zijn ook breekbaar en vochtgevoelig. Daarom worden zonnecel onderling verbonden en samen in een zogenaamd PV-paneel (photovoltaic) geplaatst. De voorkant van de PV-panelen is een glasplaat, de achterkant wordt afgewerkt met een waterdichte folie. Bestaat de achterkant ook uit een glasplaat, dan spreken we van semi-transparante panelen. Die laten licht door tussen de cellen. Om voldoende energie te kunnen leveren moeten de zonnepanelen zo geplaatst worden dat er zoveel mogelijk zonlicht op valt. Ze hoeven niet per se pal naar het zuiden gericht te staan. Een oriëntatie tussen zuidoost en zuidwest en een hellingshoek tussen 20° en 60° levert ook een goede opbrengst [11]. Fotovoltaïsche panelen worden aan elkaar geschakeld en gekoppeld aan batterijen of aan het elektriciteitsnet. Een

autonoom

fotovoltaïsch

systeem

produceert

elektriciteit

voor

een

elektriciteitsverbruiker die niet gekoppeld is aan het elektriciteitsnet. Het PV-paneel levert rechtstreeks elektriciteit aan de elektriciteitsverbruiker, het overschot wordt opgeslagen in een batterij. ’s Nachts en wanneer de zon niet voldoende elektriciteit levert, haalt de elektriciteitsverbruiker energie uit de batterij. Typische voorbeelden zijn rekenmachines, horloges en tuinverlichting, maar ook gebouwen in afgelegen streken.

54

Bij een netgekoppeld fotovoltaïsch systeem wordt de gelijkspanning van het PV-paneel omgevormd tot normale wisselspanning die rechtstreeks aan het elektriciteitsnet geleverd kan worden. Dat gebeurt via een omvormer. Netgekoppelde systemen hebben geen batterij nodig. Wanneer de verbruikers minder energie verbruiken dan de PV-panelen leveren, wordt het overschot op het net gestuurd. De elektriciteitsmeter zal op dat moment terugdraaien. ’s Nachts en wanneer de zon niet voldoende elektriciteit levert, wordt de nodige energie uit het elektriciteitsnet gehaald. De meeste woning waarop zonnecellen geplaatst worden werken volgens dit laatste principe. Het vermogen van een PV-systeem wordt uitgedrukt in Wp of kWp (kilowattpiek). Dit is het vermogen dat het PV-systeem levert bij standaardzoninstraling. Het vermogen per m² van PV-panelen hangt af van het celtype en van de producent. Het varieert tussen 50W per m² voor amorf silicium en 170W per m² voor monokristallijn silicium zonnecellen met een hoog rendement. Een PV-systeem met een vermogen van 1kWp in polykristallijn silicium zonnecellen heeft een paneeloppervlakte van ongeveer 8m² en produceert ongeveer 800kWh elektriciteit per jaar [10]. Een PV-paneel met een oppervlakte van 1m² levert per jaar dus gemiddeld iets meer dan 100kWh. Het gemiddelde energieverbruik van een gezin in Vlaanderen bedraagt 3000 à 4000 kWh/jaar. Vanwege de koppeling van het systeem aan het elektriciteitsnet hoeft het systeem echter jaarlijks niet evenveel elektriciteit op te wekken als een gezin verbruikt. In de praktijk hangen de afmetingen van de installatie meer af van het beschikbare budget en de beschikbare plaats dan van de opbrengst. De zon schijnt natuurlijk niet altijd even sterk. Op een bewolkte dag is er minder zonnestraling dan bij helder weer. Toch levert het zonlicht ook dan bruikbare energie. In de winter zijn de dagen korter dan in de zomer en kan er minder zonne-energie worden opgevangen. Per jaar levert de zon in Vlaanderen 1000kWh per m² aardoppervlakte. Een fotovoltaïsch zonnepaneel vangt een deel van die energie op en zet, afhankelijk van het materiaal waaruit deze gemaakt is, 5 tot 15% om in elektriciteit. De dag van vandaag zijn zonnecellen eigenlijk niet meer weg te denken uit het straatbeeld. Zo komen vele verkeersborden en parkeermeters tegenwoordig aan de nodige energie via zonnecellen. Ook bushokjes worden meer en meer verlicht met energie die opgewekt werd door de zon.

55

Figuur 43: voorbeelden van het gebruik van zonnecellen in het verkeer

Ook de ruimtevaart maakt vaak gebruik van zonnecellen. Niet alleen ruimteschepen maar ook satellieten en het internationaal ruimte station (ISS) komen aan hun energie met behulp van zonnecellen.

Figuur 44: voorbeelden van het gebruik van zonnecellen in de ruimtevaart

Er worden ook al auto’s gebouwd die hun energie uit de zon halen. Commercieel gebruik van deze voertuigen zal echter nog niet voor morgen zijn.

Figuur 45: voorbeeld van een auto voortgedreven op zonne-energie

Zoals op de volgende figuur te zien is, stijgt de hoeveelheid stroom die jaarlijks opgewekt wordt uit zonne-energie de laatste jaren aanzienlijk. Het gaat hier om Vlaamse cijfers.

56

Figuur 46: de elektriciteitsproductie uit zonne-enerige per jaar [28]

Er zijn natuurlijk nog tal van andere manieren om stroom op een groene manier op te wekken. Opwekken van stroom met behulp van windenergie is op dit ogenblik de methode waar het meest om te doen is. Het is natuurlijk wel zo dat een particulier nooit een windturbine zal kunnen plaatsen. Dit omdat de investering veel te hoog is. Toch kan er gekozen worden voor windenergie door te gaan kiezen voor een energieleverancier die groene stroom levert.

Figuur 47: voorbeeld van een windturbine

57

9. Passief huis

[43], [29], [30], [20]

Het absolute summum van de energiezuinige woning is het passief huis. De term “passiefhuis” verwijst naar een specifieke constructiestandaard voor woongebouwen met een goed binnenklimaat gedurende winter zowel als zomer, zonder noodzaak van een traditioneel verwarmings- of koelsysteem. Dit houdt een zeer goede thermische isolatie en zeer goede luchtdichting van de constructie in. Terwijl een goed binnenklimaat verzekerd is door een gebalanceerde ventilatie met hoge mate van warmteterugwinning. In de volgende tabel is te zien aan welke maatregelen een huis allemaal moet voldoen om aan de passiefhuisstandaard te voldoen. Tabel 15: de passiefhuisstandaard [30]

Maatregel / oplossing 1. Super Isolatie Isolatie muren Isolatie dak Isolatie vloer Kozijnen, buitendeuren Beglazing Koudebruggen Luchtdichting Compacte bouw (warmteverliesoppervlakte / volume)

Passiefhuisstandaard U ≤ 0,15 W/m²K U ≤ 0,15 W/m²K U ≤ 0,15 W/m²K U ≤ 0,8 W/m²K U ≤ 0,8 W/m²K Lineaire warmtedoorgangscoëfficiënt Ψ ≤ 0,01W/mK n 50 ≤ 0,6 h-1

2. Warmteterugwinning / binnenklimaat Ventilatie warmteterugwinning (lucht op lucht) Grondbuis ter voorverwarming ventilatielucht Ventilatiekanalen geïsoleerd Overige warmteterugwinning (bvb. ventilatie en warm tapwater afvoer) Warm tapwater leidingen geïsoleerd Minimale ruimteverwarming Efficiënt verwarmingssysteem met klein vermogen Binnenluchtkwaliteit door ventilatievout

Rendement η HR ≥ 75% Lucht temperatuur na boven vriespunt

warmtewisseling

Naverwarming ventilatielucht / lage temperatuursverwarming Biomassa, warmtepomp, gas, WKK Min. 0,4 ach-1 of 30m³/pers/uur of nationale norm indien strenger

3. Passieve (zonne-)winsten Beglazing Tapwater (zonne-)verwarming Thermische massa binnen de schil Zonneoriëntatie Nachtluiken Zonnewering: schaduwfactor (%) (oost en west)

Zontoetredingsfactor g ≥ 50%

4. Efficiëntie elektriciteit Energielabel huishoudelijke apparaten Hot-fill (warm water aansluitingen) voor wasmachine en vaatwasser Spaarlampen Regelmatig onderhoud ventilatiefilters

Energiereductie van 50% ten opzichte van het gemiddeld nationaal verbruik

58

Gelijkstroom ventilator Efficiëntie ventilator: SPF specific fan power

≤0,45 W/(m³/uur) (getransporteerde lucht)

5. Hernieuwbare energiebronnen ter plaatse Windturbine Fotovoltaïsche cellen (PV-panelen) Thermische zonne-energie Biomassa systeem overig

= basis maatregel / oplossing = vaak toegepaste optionele maatregel / oplossing = overige optionele maatregel / oplossing Voor het gebied van 40 tot 60° noorderbreedte, onder omstandigheden vermeld in een specifiek rekenmodel, geldt dat de totale jaarlijkse energievraag voor ruimteverwarming en koeling beperkt moet blijven tot 15kWh/m² geklimatiseerde vloeroppervlakte. Dit betekent dat het ontwerpvermogen voor vloerverwarming beperkt blijft tot een vermogen dat kan getransporteerd worden door de minimaal vereiste ventilatielucht. Verder geldt in vele landen dat de totale jaarlijkse primaire energie voor alle toepassingen, sanitair warm water en ruimteverwarming en –koeling beperkt is tot 120kWh/m² geklimatiseerde vloeroppervlakte. Meer dan 75% van het energiegebruik van woongebouwen wordt toegewezen aan ruimteverwarming. Het reduceren van de warmtevraag kan dus leiden tot aanzienlijke energiebesparingen. In België worden oude, residentiële gebouwen verwarmd met ongeveer 200kWh/m² per jaar. De passiefhuis standaard leidt tot een reductie van de totale energievraag met een factor vier in vergelijking met een nieuwbouw. In vergelijking met bestaande gebouwen gebruiken passiefhuizen een tien keer minder energie. Zelfs in vergelijking met lage energiewoningen, waar nog steeds meer dan 50% van de energiefactuur naar verwarming gaat, presteren passiefhuizen aanzienlijk beter. In onderstaande figuur is duidelijk te zien welk aandeel van de specifieke jaarlijkse energievraag naar ruimteverwarming gaat. En dit bij verschillende soorten van woningen.

59

Figuur 48: de specifieke jaarlijkse energievraag van verschillende soorten huizen [43]

De passiefhuis standaard kan worden bereikt door het volgen van zes basisprincipes. Een passiefhuis heeft een hoog niveau aan thermische isolatie en minimale koudebruggen. Een passiefhuis heeft tevens weinig infiltratieverliezen. Een passiefhuis gebruikt passieve zonnewarmte en maakt gebruikt van warmterecuperatie op de ventilatielucht. Verder worden

energiezuinige

huishoudapparaten

ingezet.

Als

gevolg

hiervan

kunnen

hernieuwbare energiebronnen ingezet worden om aan de overblijvende energiebehoefte tegemoet te komen. De basisprincipes vertalen zich in specifieke prestatie-eisen. Het behalen van een hoog isolatieniveau wil zeggen dat de transmissiewaarde van de gebouwschil voldoende laag wordt gespecificeerd. Tevens dient de constructie vrij te zijn van thermische koudebruggen. Voor het gebied van 40 tot 60° noorderbreedte dienen niet transparante delen van de gebouwenschil, zoals wanden, daken en vloeren, een U-waarde te hebben die maximaal 0,15W/m²K bedraagt. Dit komt in de praktijk overeen met 40cm isolatie in muren en dak en 30cm isolatie in de vloeren. Passiefhuisprojecten tonen, zoals in onderstaande figuur te zien is, dat deze waarden kunnen bereikt worden met verschillende bouwwijzen en in alle architecturale vrijheid.

60

Figuur 49: voorbeelden van de architecturale vrijheid bij passiefhuizen

Transparante delen van de gebouwenschil en hun schrijnwerk dienen een U-waarde te hebben van minder dan 0,8W/m²K. Deze eis veronderstelt het gebruik van driedubbele (of daaraan gelijkgestelde) beglazing en speciaal thermisch geïsoleerd schrijnwerk. Lekverliezen

worden

beperkt

door

het

voorzien

van

een

ononderbroken

luchtafdichtingslaag. Bijzondere aandacht dient wel besteed te worden aan het afdichten van alle knooppunten. De luchtdichtheid van het gebouw wordt getest in de constructiefase om eventuele lekken nog tijdig te kunnen afdichten. Het opzet van deze test is relatief eenvoudig. In eerste instantie wordt een drukverschil gecreëerd tussen de binnen- en buitenomgeving. Hierna kan de hoeveelheid weglekkende lucht gemeten worden. Voor het opbouwen van het drukverschil wordt in de praktijk meestal gebruik gemaakt van een “blower-door”. Zoals de benaming van het toestel zelf aangeeft, wordt bij deze proef een ventilator in een deur- of raamopening geplaatst.

Figuur 50: voorbeeld van een blower-door

61

De ventilator brengt het gebouw in onder- of overdruk. De ventilator met regelbare snelheid is ingebouwd in een aan de specifieke ruwbouwmaten aanpasbaar frame. Door middel van een regressie-berekening van het gemeten drukverschil over de gebouwschil en het luchtdebiet, wordt dan het luchtdebiet voor een genormaliseerd (NBN D50-001) drukverschil van 50Pa bepaald. De verhouding van het benodigde luchtdebiet om dit drukverschil te kunnen opbouwen tot het eigenlijke binnenvolume van het gebouw, geeft dan het ventilatievoud: de n50-waarde. Om de kans op luchtlekken zo klein mogelijk te maken wordt het schrijnwerk, van zowel ramen als deuren, met een dubbele of drievoudige rubberdichting afgedicht en wordt de overgang tussen raamkader en wand extra afgeplakt. Voor het behalen van een kwaliteitsverklaring dienen bepaalde luchtdichtheidswaarden te worden behaald. Natuurlijk is een goede oriëntatie een voordeel voor het behalen van de passiefhuis standaard.

Passieve

zonnewinsten

betekenen

immers

gratis

energie

die

voor

ruimteverwarming en eventueel voor de productie van sanitair warm water en elektriciteit gebruikt

kan

worden.

Het

ontwerp

dient

rekening

te

houden

met

vereiste

zonnetransmissiewaarden voor de beglazing. Ook dient oververhitting te worden vermeden. Bijvoorbeeld door het voorzien van externe structurele beschaduwing, zoals balkons, luifels of buitenzonnewering. De kwaliteit van het zomercomfort zal tevens afhangen van het voorzien van nachtkoeling of andere passieve koeltechnieken. Het basisidee van de passiefhuis standaard is om de verse lucht die nodig is voor hygiënische ventilatie ook te gebruiken voor de verwarming van het gebouw. Dit leidt tot aanzienlijke kostenbesparingen aangezien een traditioneel ruimteverwarmingssysteem dan niet meer noodzakelijk is. Passiefhuizen investeren dus niet in ketels voor ruimteverwarming, schoorstenen, radiatoren en verwarmingsleidingen. Het geld dat hiermee werd uitgespaard wordt gebruikt om een buitenschil te voorzien die beter presteert op het gebied van thermische eigenschappen en luchtdichtheid. De ruimteverwarming kan dan, maar moet niet, worden getransporteerd door de nodige ventilatielucht. De belangrijkste doelstelling van het ontwerp van een passiefhuis is om de bewoners te voorzien van een gezonde en comfortabele leefomgeving. Een uitstekende luchtkwaliteit is

onontbeerlijk.

Het

passiefhuis

concept

gebruikt

gecontroleerde

mechanische

balansventilatie en vereist een warmteterugwinning op de ventilatielucht. Verse lucht wordt toegevoerd aan de leefruimtes, slaapkamers en werkruimtes. De lucht wordt afgevoerd vanuit de natte ruimtes, zoals de keuken, de badkamer of het toilet. De warmte

62

van de afgevoerde lucht wordt gerecupereerd op de toevoerlucht door middel van een warmtewisselaar. Gedurende dit proces worden luchtstromen nooit gemengd. Een bijkomende opportuniteit om de efficiëntie van passiefhuizen te verbeteren is het gebruik van bodemluchtwarmtewisselaars of grondbuizen (zie onderstaande figuur). De bodem heeft gedurende de winter een hogere temperatuur dan de buitenlucht en gedurende de zomer een lagere temperatuur. Daardoor is het mogelijk om met een grondbuis verse lucht voor te verwarmen gedurende de winter en passief te koelen in de zomer.

Figuur 51: voorbeeld van een grondbuis

Doordat er zo veel meer isolatie en dergelijke geplaatst wordt, is een passief huis natuurlijk duurder dan een gewone nieuwbouw. Het is natuurlijk zo dat een stuk van die meerkost al terug verdiend wordt doordat er geen verwarmingsketel en radiatoren geplaatst moeten worden. Uiteindelijk wordt algemeen aangenomen dat het bouwen van een passief huis in de praktijk 15% à 20% duurder is dan het bouwen van een gewone nieuwbouwwoning. Op welke termijn deze meerkost kan worden terugverdiend is terug te vinden in hoofdstuk 11. Passiefhuizen halen een E-peil dat om en bij de 30 ligt. Deze huizen hebben een K-waarde die varieert tussen de 10 en de 20.

10. Maatregelen van de overheid

[13], [1], [2]

De overheid doet heel wat inspanningen om de kyoto-norm te halen. Daardoor worden heel wat energiebesparende maatregelen gesubsidieerd. Voor heel wat maatregelen bestaan er ook gewestelijke en gemeentelijke subsidies.

63

Er is een fiscaal voordeel voor 8 energiebesparende maatregelen [2]: •

Vervanging van oude stookketels:

Oude stookinstallaties hebben meestal een heel laag rendement. Het rendement van een moderne stookinstallatie is vaak 20 tot 25% hoger dan bij een stookinstallatie van 15 à 25 jaar oud. Dit levert een gemiddelde besparing op van 275 à 350 euro aan energie (prijzen januari 2007). Niet elke stookinstallatie komt natuurlijk in aanmerking voor het belastingsvoordeel. Dit is enkel het geval voor een aantal moderne en efficiënte stookinstallaties zoals een condensatieketel, een systeem van microwarmtekrachtkoppeling en een stookketel op hout. Let wel dat het hier gaat om stookketels op hout en niet om open haarden en houtkachels. Het aanbod aan stookketels op hout is eigenlijk vrij beperkt. Maar met de pelletverbranding

is

de

markt

wel

in

volle

ontwikkeling.

Condensatieketels

beantwoorden aan de meest strikte vereisten inzake fossiele energiebesparing. Dit omdat de verbrandingsgassen constant gecondenseerd worden en er op die manier heel wat energie teruggewonnen wordt. Met het systeem van microwarmtekrachtkoppeling wordt gelijktijdig energie en elektriciteit geproduceerd. Deze systemen worden zelden toegepast in woningen. WKK-installaties worden wel steeds meer geplaatst in grotere gebouwen, zoals scholen en fabrieken. •

Installatie van een zonneboiler:

Doordat een zonneboiler op jaarbasis ongeveer de helft van de warmwaterproductie voor zijn rekening neemt, kan op deze manier heel wat energie bespaard worden. Het is wel zo dat een zonneboiler niet zo budgetvriendelijk is in aanschaf. De kostprijs van een zonneboiler voor een gezin van 3 à 4 personen (4 à 6 m² zonnepanelen) bedraagt tussen de 1800 en 2200 euro. Dit betekent dat heel wat mensen die gaan bouwen of verbouwen op dat ogenblik niet het geld hebben om de extra investering van een zonneboiler te gaan financieren. Om deze hoge kostprijs wat te drukken kan nu tot 40% van de investering fiscaal afgetrokken worden. Verder zijn er ook nog tal van andere premies waarvoor zonneboilers in aanmerking komen. •

Installatie van fotovoltaïsche zonnepanelen:

Ook het instaleren van fotovoltaïsche zonnepanelen is een dure aangelegenheid. Daarom kan hier tot 40% van de investering fiscaal in vermindering gebracht worden.

64

•

Plaatsing van een warmtepomp:

Het plaatsen van een warmtepomp brengt een grote energiebesparing met zich mee. De kosten voor de plaatsing zijn ook navenant. Vaak moet niet alleen de hele tuin afgegraven worden om de leidingen te kunnen plaatsen. Het plaatsen van een warmtepomp heeft ook enkel zin in een zeer goed geïsoleerde woning. Om in aanmerking te komen voor het fiscale voordeel moet de warmtepomp wel geplaatst worden door een geregistreerd aannemer. • Om

Plaatsing van hoogrendementsbeglazing of superisolerende beglazing: in

aanmerking

te

komen

voor

de

belastingsvermindering,

moet

de

warmtedoorgansgscoëfficiënt van het glas en het raam een U-waarde hebben die kleiner of gelijk is aan 2,0W/(m²K). In onderstaande figuur wordt aangeduid wanneer de combinatie raam + glas voldoet aan de voorwaarden van de fiscale maatregel.

Figuur 52: de U-waarde van het venster naargelang de warmtedoorgangscoëfficiënt van het gebruikte isolerend glas en schrijnwerk [2]

65

•

Plaatsing van dakisolatie:

De belangrijkste ingreep om een energiezuinige woning te krijgen, is het aanbrengen van thermische isolatie. Dakisolatie mag in geen enkele woning ontbreken. Ook in een bestaande woning loont het zeker de moeite om het dak te isoleren. Het isoleren van een dak is niet zo’n dure aangelegenheid. Toch kan je hier een fiscaal voordeel voor krijgen. Dit omdat het isoleren van een dak een enorm grote energiebesparing met zich mee brengt en omdat mensen door het fiscale voordeel gestimuleerd kunnen worden om hun dak te gaan isoleren. •

Plaatsing van thermostatische kranen op radiatoren of een kamerthermostaat met tijdsinschakeling:

Thermostatische kranen maken een zeer nauwkeurige regeling van de verwarming mogelijk. Ze zijn onmisbaar bij een moderne installatie. De meerkost van thermostatische kranen kan in minder dan twee jaar terug verdiend worden. •

Uitvoering van een energie-audit in de woning:

In een woning kan vaak op een eenvoudige manier veel energie worden bespaard. In de eerste plaats moet worden uitgezocht waar de grote energievreters zich bevinden. Zodra die bekend zijn, kan worden gezocht naar maatregelen en oplossingen om het energieverbruik terug te schroeven. Een energieaudit geeft antwoord op de vragen waar, hoeveel en op welke manier energie in een woning kan worden bespaard. In een enerigieaudit kan een onderzoek gebeuren naar het verwarmingssysteem, de isolatie van de woning, het gebruik van zonne-energie, zonnecomfort, ventilatie, … De volledige energiehuishouding van de woning wordt dus doorgelicht. 40%

van

de

kosten

van

de

energieaudit

komen

in

aanmerking

voor

belastingsvermindering. Ook elektriciteitsnetbeheerders, de lokale besturen, de Vlaamse overheid en de provincie Vlaams-Brabant loven premies uit. Al deze premies zorgen er voor dat de meerkost van een bepaalde maatregel een beetje verminderd wordt. Het is wel nodig om alles eens goed door te lezen alvorens je aan werken begint. Want om in aanmerking te komen voor heel wat premies mag je de werken niet zelf uitgevoerd hebben.

66

Voor bijna alle maatregelen komen zowel nieuwbouwwoningen als renovatieprojecten in aanmerking voor het fiscale voordeel. In onderstaande tabel wordt weergegeven hoeveel procent van de investering in aanmerking komt voor het belastingsvoordeel en hoeveel er maximaal geïndexeerd mag worden. Tabel 16: procent van de investering dat in aanmerking komt voor belastingsvoordeel [2]

Wie wil weten welke premies gegeven worden door locale besturen kan zich het best wenden tot de milieudienst op de gemeente.

11. Case study Het klinkt natuurlijk allemaal mooi in theorie. Maar hoeveel kan er nu jaarlijks eigenlijk echt bespaard worden wanneer een huis energiezuinig gebouwd wordt? En hoe lang duurt het nu vooraleer een bepaalde meerkost terug verdiend wordt? Om hier achter te komen werd een huis bestudeerd. Deze nieuwbouwwoning werd vorig jaar gebouwd in Ingelmunster. Het gaat hier om een huis dat gebouwd werd op een nieuwe verkaveling en het is gelegen aan de Kennedystraat nummer 19. Op de volgende figuur is weergegeven waar de Kennedystraat te vinden is. Op de figuur daarna is met een rode rechthoek aangegeven waar de koppelbouw precies gebouwd werd.

67

Figuur 53: Ligging van de woning in Ingelmunster

Figuur 54: Detail van de ligging van de voorbeeldwoning

De woning is afgebeeld op onderstaande foto’s. Hierdoor kan een duidelijk beeld verkregen worden van de woning.

68

Figuur 55: voorkant van de volledige koppelbouw

Deze case study werd uitgevoerd op het linkse van de twee huizen. Alle berekeningen uit het volgende hoofdstuk zijn uitgevoerd op deze woning. Het is qua grootte een normale ééngezinswoning. De berekeningen zullen dus ongeveer overeen komen met die voor iedere andere ééngezinswoning. De bouwvergunning van deze woning werd aangevraagd begin 2005. Hierdoor valt deze woning nog niet onder de huidige reglementering. Dit betekent dat het huis een K-peil van maximaal 55 moet halen en dat er geen E-peil berekend hoefde te worden. Gelukkig was de architect zich bewust dat er op energiezuinigheid niet bespaard mag worden en ontwierp hij een woning die wel al aan de huidige eisen voldeed. Op de volgende figuren is de woning die besproken wordt wat meer in detail te zien.

69

Figuur 56: voorkant van het voorbeeldhuis

Figuur 57: hoekzicht van het voorbeeld huis

70

In de volgende figuren kunt u de plannen van deze woning zien. Naar deze plannen zal af en toe gerefereerd worden.

Figuur 58: Riolerings- en funderingsplan

71

Figuur 59: grondplan gelijkvloers

72

Figuur 60: grondplan eerste verdieping

73

Figuur 61: grondplan onderdakse verdieping

Figuur 62: doorsnede AA

74

Figuur 63: Oostgevel

Figuur 64: Westgevel

75

11.1. Hoe wordt het E-peil berekend? [28] Een woning moet de dag van vandaag aan een bepaald E-peil voldoen alvorens een bouwvergunning verleend kan worden. In het E-peil komen zowel het gebouw als de installaties voor ruimteverwarming, ventilatie, warm tapwater, koeling en het gebruik van duurzame

energie

tussen.

Deze

combinatie

van

bouwkundige

mogelijkheden,

installatietechnische keuzes en duurzame energieopwekking laat de ontwerper toe de meest geschikte middelen aan te wenden om aan de opgelegde eis te voldoen. De architect kan het E-peil of peil van primair energieverbruik gaan berekenen met behulp van de EPB software. Dit is een computerprogramma dat speciaal hiervoor, door het WTCB5, ante en decysis, ontwikkeld werd. De werking van dit programma wordt later besproken. Om het E-peil te gaan berekenen moet eerst het karakteristiek jaarlijks primair energieverbruik berekend worden. De term karakteristiek betekent dat er wordt uitgegaan van

een

aantal

veronderstellingen,

zoals

een

bepaald

klimaat,

een

vaste

binnentemperatuur van 18°C en forfaitaire interne warmtewinsten. Hierdoor wordt het mogelijk om verschillende gebouwen met elkaar te vergelijken. Er wordt dus geen werkelijk energieverbruik berekend. Dat is te veel afhankelijk van factoren die niet te voorspellen zijn. Zoals het instellen van de binnentemperatuur voor gebruikers, het aantal gebruikers en het aantal uren dat het gebouw gebruikt wordt. Die verschillen creëren een moeilijke vergelijkingsbasis. De eerste stappen van de berekening gebeuren op basis van maandtotalen. De methode telt de maandtotalen op en berekent het jaarlijks verbruik. Om het karakteristiek jaarlijks primair energieverbruik te bepalen wordt rekening gehouden met de energie die verbruikt wordt voor: de ruimteverwarming, de bereiding van sanitair warm water, de hulpfuncties van installaties en de ventilatoren, de koeling en de

energie

die

geproduceerd

wordt

door

fotovoltaïsche

panelen

of

warmtekrachtkoppeling. Deze vijf types van eindenergieverbruik mogen niet zomaar bij elkaar opgeteld worden. Het eindenergieverbruik voor ruimteverwarming en sanitair warm water wordt meestal uitgedrukt als een aantal liter gasolie of een aantal kubieke meter gas. Het eindenergieverbruik voor koeling en voor ventilatoren en hulpfuncties is een elektrisch verbruik en wordt uitgedrukt in kilowattuur. 5

WTCB staat voor wetenschappelijk en technisch centrum voor het bouwbedrijf. Het WTCB heeft drie hoofdbezigheden. Deze zijn: het verrichten van wetenschappelijk onderzoek, het verlenen van technische voorlichting, bijstand en advies en het bijdragen tot de algemene innovatie en ontwikkeling in de bouwsector. [30]

76

Om de verschillende types van energieverbruik toch te kunnen optellen, worden ze eerst omgezet in primair energieverbruik. Elk eindenergieverbruik wordt vermenigvuldigd met een conventionele omrekenfactor van de energiedrager (gasolie, gas, elektriciteit, …). Er werd beslist om fossiele brandstoffen, zoals gasolie en gas, een factor 1 toe te kennen. Voor elektriciteit is die factor 2,5. Bij elektriciteit wordt namelijk rekening gehouden met 60% productie- en transportverliezen tussen de elektriciteitscentrale en de gebruiker. Het energetisch rendement voor elektriciteit wordt in Vlaanderen vastgelegd op 40%. In andere landen rekent men soms maar met 33% energetisch rendement en dus met een conventionele omrekeningsfactor 3. Wanneer

nu

het

primair

energieverbruik

voor

ruimteverwarming,

het

primair

energieverbruik voor sanitair warm water, het primair energieverbruik door hulpfuncties en ventilatoren, het primair energieverbruik voor koeling en de primaire energiewinst door fotovoltaïsche panelen en warmtekrachtkoppeling met elkaar opgeteld worden, dan bekomt men uiteindelijk het karakteristiek jaarlijks primair energieverbruik. Het is nu precies het karakteristiek jaarlijks primair energieverbruik dat de overheid met de energieprestatieregelgeving wil beperken. Dit verbruik moet kleiner blijven dan een bepaalde referentiewaarde.

Met elementaire algebra is het nu mogelijk om het linkerlid naar het rechterlid te verplaatsen door dit onder de breukstreep te plaatsen. Het linkerlid krijgt dan de waarde 1. Wanneer we nu beide leden gaan vermenigvuldigen met 100, krijgen we:

Het linkerlid wordt nu het E-peil of het peil van primair energieverbruik genoemd. De energieprestatieregelgeving bepaalt een maximaal E-peil van 100. De

referentiewaarde

(warmteverliesoppervlak),

voor de

woongebouwen grootte

is

(beschermd

afhankelijk volume)

van en

het

de

vorm bewuste

ventilatiedebiet van het gebouw:

77

Referentiewaarde = a1 x warmteverliesoppervlak + a2 x beschermd volume + a3 x bewust ventilatiedebiet Om het niveau van het geëiste maximale E-peil 100 vast te leggen is de overheid uitgegaan van een referentiepakket met concrete technieken en prestaties van materialen en installaties. De constanten a1 = 115, a2 = 70 en a3 = 105 zijn zo bepaald dat het referentiepakket maatregelen, toegepast op tweehonderd geometrie-aspecten van gebouwen (warmteverliesoppervlak, beschermd volume en bewust ventilatiedebiet), gemiddeld in een E-peil 100 resulteert.

Door in de formule het karakteristiek jaarlijks primair energieverbruik alsook de constanten en het warmteverliesoppervlak, het beschermd volume en het bewuste ventilatiedebiet van de wooneenheden in te vullen, wordt het E-peil berekend. Een E-peil lager dan 100 wijst op een betere energie-efficiëntie dan die van het referentiepakket maatregelen.

11.2. Het E-peil van de woning zoals ze werd gebouwd 11.2.1. Gegevens Type woning:

halfopen bebouwing

Oriëntatie:

voorgevel zuid, achtergevel noord, zijgevel west, gemene muur oost

Bouwmethode:

traditioneel metselwerk spouwmuur / pannen

Aangrenzende onverwarmde ruimte:

geen

11.2.2. Geometrie Beschermd volume6:

625m³

Verliesoppervlak:

372m²

Compactheid:

1,68

Bebouwd grondoppervlak:

115,48m²

6

De betekenis van deze termen wordt in wat volgt nog uitgelegd.

78

Verliesoppervlakken gevels: Voorgevel:

ramen:

12,1m²

metselwerk:

51,9m² – andere delen 39,8m²

Zijgevel links:

deuren:

4,84m²

ramen:

13,24m²

metselwerk:

72,09m² – andere delen 54,01m²

Achtergevel:

ramen:

18,78m²

metselwerk:

51,9m² - andere delen 33,11m²

Verliesoppervlakken vloer: Verliesoppervlakken daken / plafonds:

115,48m² plafond zolder:

28m²

hellend dak:

81,14m²

plat dak:

61,8m²

11.2.3. Berekening van het E-peil met behulp van de EPB software [28],[44] In dit hoofdstuk zal het E-peil van de voorbeeld woning berekend worden met behulp van de EPB-software. Deze software kan gratis gedownload worden van op de website: www.energiesparen.be. Wanneer de EPB-software geopend wordt, verschijnt eerst het scherm waarop de projectgegevens ingevuld kunnen worden. Eerst kunnen de gegevens van het dossier ingevuld worden.

79

Figuur 65: EPB-bestand van de case study met ingevulde dossiergegevens

Als deze zijn ingevuld, kan op het tabblad deelprojecten geklikt worden. Hier kan het deelproject van de voorbeeldwoning benoemd worden. Doordat het in dit voorbeeld om een volledige nieuwbouw gaat, moet hier maar één deelproject gedefinieerd worden. Wanneer we als aard van het deelproject nieuwbouw gaan opgeven, wordt de code automatisch ingevuld. Uiteindelijk verkrijgen we onderstaand scherm.

Figuur 66: opdeling in deelprojecten

Nadat het deelproject voorbeeldwoning aangemaakt is, kan er in de navigatieboom links op de naam van het deelproject geklikt worden. Zo kan het deelproject opgedeeld worden

80

in verschillende subdossiers. Doordat de volledige nieuwbouw eenzelfde functie (namelijk wonen) heeft, moet het deelproject maar in één subdossier opgedeeld worden. Dit kan gedaan worden door de gegevens in te vullen zoals op onderstaande figuur werd gedaan.

Figuur 67: opdeling in subdossiers

Wanneer dit gebeurd is, kan in de software verder geklikt worden naar de bibliotheken. Daar kunnen dan eerst alle gegevens van de gebruikte materialen worden ingegeven. De algemene doelstelling van dit bibliotheekvenster is: de gebruiksvriendelijkheid verhogen door

herhaling

van

invoer

van

gebouwencomponenten

te

vermijden.

Het

bibliotheekvenster zorgt ervoor dat de gebruiker een gebouwencomponent maar 1 keer moet definiëren en deze component daarna herhaaldelijk in de verschillende projecten deelprojecten en subdossiers binnen een epb-bestand kan gebruiken.

81

Figuur 68: het bibliotheekvenster in de EPB-software

In het bibliotheekvenster staat, zoals in bovenstaande figuur te zien is, aan de linkerkant een navigatieboom. Deze geeft een overzicht van alle bibliotheken. De bibliotheken zijn opgesplitst in 5 hoofdcategorieën. Deze zijn: constructiecomponenten, opake constructies, transparante constructies, installatiecomponenten en ventilatieroosters. Tabel 17: definities van de verschillende hoofdcategorieën

Hoofdcategorie

Definitie

Constructiecomponenten

Componenten van opake en transparante constructies

Opake constructies

Constructies waarmee het opake deel (deel dat geen zonlicht doorlaat) van een schildeel kan samengesteld worden

Transparante componenten

Constructies waarmee het transparante deel van een schildeel kan samengesteld worden

Installatiecomponenten

Componenten

van

installaties

(verwarmings-,

koel-,

verlichtingsinstallaties,…) Ventilatieroosters

Verzamelnaam voor alle roosters die gebruikt kunnen worden om hygiënische ventilatie te garanderen

82

Nu de hoofdcategorieën gedefinieerd zijn kunnen de materialen waarmee de woning gebouwd werd in de bibliotheken ingegeven worden. In de bibliotheken zijn er telkens ook een aantal standaardmaterialen ingevoerd. Eerst worden de constructiecomponenten ingevuld. Het is belangrijk dat deze componenten goed ingevuld worden, want het zijn deze die verder gebruikt worden om de opake en transparante componenten mee te gaan definiëren. Als eerste wordt het metselwerk ingegeven. Dit kan gedaan worden door eerst op het woord metselwerk en daarna op nieuw te klikken. Hierdoor verschijnt er een kader waarin de specificaties van het metselwerk ingegeven kunnen worden. In deze woning werden twee soorten metselwerk gebruikt. Deze dienen dan ook allebei ingegeven te worden. Het eerste metselwerk werd gebruikt om de buitenkant van de buitenmuren mee op te trekken.

Figuur 69: specificaties voor het metselwerk van de buitenmuren

Terwijl het tweede soort metselwerk gebruikt werd voor de binnenkant van muren.

83

Figuur 70: specificaties voor het metselwerk van de binnenmuren

Wanneer deze twee soorten metselwerk ingegeven zijn, kunnen nu de specificaties voor de niet-homogene lagen ingegeven worden. Hier moet enkel de dakisolatie ingegeven worden. Deze kan ingegeven worden door eerst op niet-homogene lagen en daarna op nieuw te klikken. Wanneer dit gebeurt is, verschijnt er een kader. Om in dit kader de dakisolatie te kunnen invullen moeten eerst secties toegevoegd worden. Daar de dakisolatie uit twee lagen bestaat moeten hier dus twee secties toegevoegd worden. De eerste sectie bestaat dan uit het eigenlijke isolatiemateriaal, terwijl de tweede bestaat uit de houten bekleding van het dak. Nadat deze secties ingegeven zijn, ziet het kader er uit zoals op onderstaande figuur.

84

Figuur 71: de gegevens voor dakisolatie

Op deze manier kunnen ten slotte ook nog de specificaties voor de beglazing ingevuld worden om de bibliotheek van de constructiecomponenten te vervolledigen.

Figuur 72: de gegevens voor de beglazing

Bij het invoeren van de beglazing wordt nu gevraagd om de g-waarde of zonnetoetredingsfactor van de beglazing in te vullen. Dit is de verhouding tussen de bezonningsstroom die door een beglazing naar binnen komt en de bezonningsstroom die op de beglazing invalt. In de zonnetoetredingsfactor zitten zowel de directe en de diffuse transmissie als de indirecte winsten die het gevolg zijn van de absorptie van de bezonningsstroom. Voor het onderling vergelijken van beglazingssystemen wordt om meettechnische redenen de zonnetoetredingsfactor voor loodrecht invallende directe straling gebruikt. [45]

85

Nu alle constructiecomponenten ingegeven werden, kan verder gegaan worden met het invoeren van de gegevens bij de opake constructies. Hierbij kan begonnen worden met de invoer van de muren. De samenstelling van de buitenmuren van de voorbeeldwoning is overal gelijk. Daarnaast moet ook de gemeenschappelijke muur tussen de twee woningen nog gedefinieerd worden. Om een muur te kunnen ingeven, in de software, moeten ook lagen waaruit de muur bestaat en de dikte van die lagen ingegeven worden. Eén van die lagen is bijvoorbeeld een gemetste laag. Doordat het metselwerk voordien al ingegeven moest worden bij de constructiecomponenten, kan hier al gekozen worden voor precies dat metselwerk waaruit het huis werd opgebouwd. Op onderstaande figuren zijn de gegevens voor de verschillende muren af te lezen.

Figuur 73: gegevens voor de buitenmuur

86

Figuur 74: gegevens voor de gemeenschappelijke zijmuur

Zoals te zien is op bovenstaande figuren is er bij het definiëren van muren ook nog een tabblad dat gebruikt kan worden voor de correctie voor mechanische bevestiging. Aangezien er geen mechanische bevestiging is in de voorbeeldwoning, moet dit tabblad hier niet ingevuld worden. Ook alle andere gegevens van de woning moeten in de bibliotheken ingegeven worden. De volgende figuren vormen een overzicht van deze gegevens:

Figuur 75: ingevulde bibliotheek voor daken en plafonds

Figuur 76: ingevulde bibliotheek voor vloeren

87

Figuur 77: ingevulde bibliotheek voor opake deuren en poorten

Figuur 78: ingevulde bibliotheek voor vensters

In de bibliotheek van de vensters moeten alle verschillende vensters afzonderlijk ingegeven worden. Dit omdat de grootte van de ventilatieroosters aangegeven dient te worden. De grootte van de vensters en van de verluchtingsroosters kunnen terug gevonden worden op de plannen van de woning.

Figuur 79: ingevulde gegevens voor het venster met rooster in de slaapkamer

88

Zoals onderaan op de voorgaande figuur te zien is, moet voor een venster een dagmaat ingevuld worden. De dagmaat van een opening is de afstand tussen twee dagkanten of de binnenwaartse maat van een opening. [47]

Figuur 80: Voorbeeld van de dagmaat van een koepel

Figuur 81: ingevulde bibliotheek voor warmteopwekkingstoestellen

Figuur 82: ingevulde bibliotheek voor toevoerroosters voor ventilatie

Wanneer nu uiteindelijk alle bibliotheken volledig zijn ingevuld, kan overgegaan worden tot de invoer van het deelproject of het subdossier. Om dit te kunnen doen, moet het afrolmenu, dat zich rechts bovenaan bevindt, geopend worden. In dit afrolmenu moet nu het onderdeel voorbeeldwoning – halfopen bebouwing geselecteerd worden. Uiteindelijk zal onderstaand scherm verschijnen:

Figuur 83: beginscherm voor het invoeren van deelprojecten en subdossiers

89

Eerst en vooral dient nu een ventilatiezone toegevoegd te worden. Dit kan gedaan worden door gewoon op de knop te klikken. Met de term ventilatiezone wordt het afgesloten deel van een woning met een onafhankelijk ventilatiedebiet bedoeld. [45] Voor het voorbeeldhuis dient er dus maar één ventilatiezone toegevoegd te worden. Nadat de ventilatiezone werd toegevoegd, vraagt de software om een energiesector toe te voegen. De term energiesector duidt op een deel van het beschermd volume met homogene technische installaties. [45] Zoals in de meeste woongebouwen is er ook in de voorbeeldwoning slechts sprake van één energiesector. Deze valt samen met het beschermd volume.

Figuur 84: scherm voor het toevoegen van een energiesector

Om een energiesector te kunnen toevoegen moet, zoals op bovenstaande figuur afgebeeld wordt, het type constructie ingevuld worden. Hiervoor moet een keuze gemaakt worden tussen zwaar, halfzwaar, matig zwaar en licht. Waarbij de term zwaar geldt voor energiesectoren waarvan minstens 90% van de oppervlakte van de horizontale, hellende en verticale constructiedelen massief7 is. De term halfzwaar geldt voor energiesectoren waarvan minstens 90% van de horizontale constructiedelen massief is zonder afscherming door binnenisolatie, of voor energiesectoren waarvan minstens 90% van de verticale en hellende constructiedelen massief zijn. De term matig zwaar wordt gebruikt voor energiesectoren waarvan 50 tot 90% van de horizontale constructiedelen

massief

zijn

zonder

afscherming

door

binnenisolatie

of

voor

7

Constructiedelen worden hier als massief beschouwd indien hun massa minstens 100 kg/m² bedraagt, bepaald vertrekkende van binnenuit tot aan de luchtspouw of tot aan een laag met een thermische geleidbaarheid kleiner dan 0,20 W/(m.K)

90

energiesectoren waarvan 50 tot 90% van de verticale en hellende constructiedelen massief zijn. Alle overige energiesectoren worden licht genoemd. [45] Voor de voorbeeldwoning moet hier voor de optie matig zwaar gekozen worden. Eens dit ingevuld is, moeten schildelen toegevoegd worden. Met schildelen worden de gevels, daken en vloeren bedoeld. Per schildeel moet ook de oriëntatie en de helling ingevuld worden. Wanneer alle schildelen voor de voorbeeldwoning zijn ingegeven wordt uiteindelijk onderstaande figuur verkregen.

Figuur 85: toegevoegde schildelen voor de voorbeeldwoning

Wanneer nu alle schildelen zijn toegevoegd, kan elk schildeel gespecificeerd worden. Dit betekent dat het soort muur of dak waaruit het schildeel is opgebouwd moet gekozen worden. Ook de transparante scheidingsconstructies, zoals vensters en hun zonnewering, moeten per schildeel aangegeven worden. Het is hier dus belangrijk dat alle nodige gegevens vooraf al in de bibliotheken opgeslagen werden. Alle andere gegevens die hier door de software gevraagd worden kunnen afgelezen worden uit de plannen. Ook de gegevens onder 12.2.2. kunnen voor dit deel goed van pas komen. Om er toch een idee van te krijgen hoe alles ingevuld dient te worden, worden de ingevulde gegevens voor de achtergevel8 in de onderstaande figuur weergegeven.

8

De achtergevel wordt met noordgevel aangeduid op de plannen.

91

Figuur 86: ingevulde gegevens voor de achtergevel

Bij het ingeven van ramen moet ook het type zonnewering en de beschaduwing aangeduid worden. Enkel de ramen langs de zuiden westkant van de woning zijn voorzien van een zonnewering. De zonnewering bij deze ramen is een zonnewering in het vlak. De beschaduwing is voor alle ramen van deze woning forfaitair. Als alle bouwkundige gegevens van de woning zijn ingevuld, kan overgegaan worden naar het invullen van de installaties. Hierbij dienen eerst de gegevens voor verwarming en koeling ingevuld te worden. Deze gegevens zijn terug te vinden op onderstaande figuren.

92

Figuur 87: de ingevulde gegevens voor de afgiftekring van het verwarmingssysteem

Figuur 88: de ingevulde gegevens voor het opwekkingssysteem van het verwarmingssysteem

Vervolgens kunnen de gegevens voor het warm tapwater ingegeven worden. De maandelijkse energiebehoefte voor warm tapwater wordt door de software forfaitair berekend in functie van het EPW-volume9. Daarbij kan in voorkomend geval rekening gehouden worden met warmteterugwinning. Hierbij worden enkel tappunten in keukens en douches en baden in de badkamer beschouwd. Alle andere tappunten in het EPWvolume (dus ook lavabo’s in de badkamer) worden niet in beschouwing genomen. [45] 9

Met het EPW-volume wordt de woning of de wooneenheid bedoeld waarvoor de energieprestatie bepaald moet worden.

93

Onderstaande figuren tonen de gegevens van het bad, de douche en de spoelbakken in de keuken. Op de plannen van de voorbeeldwoning kunnen deze elementen terug gevonden worden.

Figuur 89: de ingevulde gegevens voor het warm tapwater van het bad

Figuur 90: de ingevulde gegevens voor het warm tapwater van de douche

Figuur 91: de ingevulde gegevens voor het warm tapwater van de spoelbakken in de keuken

94

Zoals op bovenstaande figuren te zien is, is het rendement van de tapleiding van de spoelbak in de keuken veel lager dan het rendement van de tapleidingen van het bad en de douche. Dit grote verschil ligt niet aan het feit dat de leiding langer is, want zoals op onderstaande figuur te zien is, is het rendement voor een even lange tapleiding voor de keuken veel lager dan het rendement van diezelfde tapleiding naar het bad of de douche.

Figuur 92: het rendement van de tapleiding van de spoelbak in de keuken

Waarom is het rendement van een tapleiding voor een aanrecht dan lager? Wel, er wordt nu aangenomen dat 80% van het warmwaterverbruik naar baden en douches gaat, de overige 20% van het warm water wordt dan in de keuken gebruikt. En dat het verlies op de tapleidingen initieel afkomstig is van het verdringen van het koude water dat nog in de leidingen aanwezig is. Doordat er nu veel minder water verbruikt wordt in de keuken, zal het water dat verdrongen moet worden al verder afgekoeld zijn dan het water in de leidingen van het bad of de douche. Hierdoor zal de software tapleidingen naar het aanrecht van de keuken een lager rendement geven dan tapleidingen naar het bad of de douche. Op onderstaande figuur is te zien hoe het rendement van de tapleiding daalt met de lengte ervan.

95

Figuur 93: invloed van de leidinglengten op het rendement van de tapleiding [28]

Eens alle gegevens voor het warm tapwater zijn ingevuld, kan overgegaan worden tot het invullen van de gegevens voor de ventilatie van de woning. In de voorbeeldwoning werd geopteerd voor een ventilatie met natuurlijke toevoer en mechanische afvoer. Tenslotte moeten ook nog de gegevens voor hygiënische ventilatie van de woning ingevuld worden. Voor de hygiënische ventilatie moeten alle ruimtes in de woning benoemd worden. Aan deze ruimtes moet dan een functie en een oppervlakte gegeven worden. Op deze manier bepaald de software waar ventilatie noodzakelijk is, en of de geplaatste ventilatie voldoende is. Op onderstaande figuur is te zien welke functie alle ruimtes van de voorbeeldwoning meegekregen hebben.

Figuur 94: De verschillende ruimtes van de voorbeeldwoning met hun functie

96

Wanneer nu uiteindelijk alle ventilatie gedefinieerd is, kan overgegaan worden tot de resultaten. Hiervoor moet onderaan links op de knop “calc” gedrukt worden. Zo verschijnt de waarde voor het K-peil en het E-peil op het scherm.

Figuur 95: het K-peil en het E-peil van de voorbeeldwoning

Er verschijnt nu op het scherm dat de voorbeeldwoning een K-peil van 44 heeft en een Epeil van 104. Aan de kleur is al te zien dat het E-peil van de voorbeeldwoning te hoog is. Hoe dit komt wordt besproken in wat volgt. 11.2.4. Bespreking van de resultaten Het is natuurlijk handig dat alles door de software wordt uitgerekend, maar hoe worden deze waarden nu eigenlijk bekomen? •

E-peil:

Op basis van de gegevens die ingevuld werden in het deelproject en subdossier gaat de software eerst berekenen wat nu de energiebehoefte, van de voorbeeldwoning, voor ruimteverwarming is. De netto energiebehoefte voor ruimteverwarming wordt per energiesector voor alle maanden van het jaar berekend. Hiertoe worden telkens de totale maandverliezen door transmissie en ventilatie bij een conventioneel vastgelegde temperatuur bepaald, evenals de totale maandwinsten door interne warmtewinsten en bezonning. Met behulp van de benuttingsfactor voor de warmtewinsten wordt dan de maandelijkse energiebalans opgesteld. [45]

Op

onderstaande figuur zijn deze maandwaarden af te lezen.

Figuur 96: De energiebehoefte voor ruimteverwarming van de voorbeeldwoning

97

Omdat de berekeningen niet aangegeven zijn in bovenstaande figuur, wordt bij wijze van voorbeeld het eindenergieverbruik voor ruimteverwarming van de maand januari eens berekend. Transmissieverliezen:

8279MJ

Ventilatieverliezen:

6887 MJ

Interne warmtewinsten:

1711 MJ

Zonnewinsten:

2333 MJ

Benuttingsfactor10:

0,9865

Systeemrendement:

0,89

Opwekkingsrendement:

0,92

Netto energiebehoefte

= (transmissieverliezen + ventilatieverliezen) – (interne warmtewinsten + zonnewinsten) x benuttingsfactor = (8279+ 6867) – (1711 + 2333) x 0,9865 = 15146 – 3989,406 = 11177 MJ

Bruto energiebehoefte

= netto energiebehoefte / systeemrendement = 10218,594 / 0,89 = 13603 MJ

Eindenergieverbruik

= bruto energiebehoefte / opwekkingsrendement = 12558 / 0,92 = 12674 MJ

Wanneer nu uiteindelijk het eindenergieverbruik van alle maanden opgeteld wordt, wordt het energieverbruik op jaarbasis voor ruimteverwarming gevonden. Voor de voorbeeldwoning is dit 54191 MJ. Het volgende dat door de software berekend wordt, is de energiebehoefte voor koeling. De netto energiebehoefte voor koeling per maand en per energiesector wordt bepaald als het product van de conventionele waarschijnlijkheid dat actieve koeling 10

Met de benuttingsfactor van de warmtewinsten wordt de fractie van de warmtewinsten door bezonning en interne bronnen bedoeld, die voor een afname van de netto-energiebehoefte voor ruimteverwarming in het beschermd volume zorgen. Zoals op figuur 96 te zien is, worden de warmtewinsten in de winter veel meer benut dan in de zomer.

98

geplaatst wordt en overtollige warmtewinsten ten opzichte van de insteltemperatuur voor koeling. [45] De gegevens voor de energiebehoefte voor koeling zijn af te lezen op onderstaande figuur.

Figuur 97: energiebehoefte voor koeling van de voorbeeldwoning

Wanneer nu netto energiebehoefte van elke maand wordt opgeteld, wordt voor de voorbeeldwoning een jaarlijks energieverbruik voor koeling, van 46016MJ bekomen. Bij de berekening van het E-peil wordt deze netto energiebehoefte voor koeling in rekening gebracht. Een volgende berekening die door de software gemaakt moet worden om tot het Epeil te komen, is de energiebehoefte voor warm tapwater. De netto-energiebehoefte voor warm tapwater wordt forfaitair berekend in functie van het EPW-volume11. Daarbij

kan

in

voorkomend

geval

rekening

gehouden

worden

met

warmteterugwinning. [45] Op de volgende figuur zijn de gegevens voor warm tapwater af te lezen.

Figuur 98: energiebehoefte voor warm tapwater van de voorbeeldwoning

De maandelijkse bruto energiebehoefte voor warm tapwater wordt bekomen door de netto

energiebehoefte

te

delen

door

het

bijhorend

maandgemiddelde

systeemrendement. Voor het systeem van warm tapwater dat in de voorbeeldwoning werd geplaatst, bedraagt het systeemrendement12 75%. Deze waarde werd door de software berekend. Op deze manier kan de bruto energiebehoefte voor de maand januari berekend worden.

Het EPW-volume is de woning of de wooneenheid waarop de EPB-eisen toegepast moeten worden. [45] Het systeemrendement is de fractie van de opgewekte bruikbare warmte die effectief wordt benut. Het systeemrendement wordt opgesplitst in een verdelings- en een afgifterendement.

11 12

99

Bruto energiebehoefte

= netto energiebehoefte / systeemrendement = 533 / 0,75 = 714 MJ

Om nu tot het eindenergieverbruik voor warm tapwater te komen moet de bruto energiebehoefte

gedeeld

worden

door

het

opwekkingsrendement

van

de

warmteopwekkingsinstallatie voor warm tapwater. Dit opwekkingsrendement wordt gedefinieerd als de verhouding tussen de nuttige warmtelevering aan het water, gemeten aan het vertrekpunt van de warm tapwater leiding (al naar gelang het geval, vanaf het opwekkingstoestel of vanaf het opslagvat), en de energie nodig om die warmte te produceren, inbegrepen de opslagverliezen en mogelijke elektrische hulpenergie. Het gebruik van een waakvlam wordt hier echter niet ingerekend. [45] In onderstaande tabel worden nu de rekenwaarden voor het opwekkingsrendement voor de bereiding van warm tapwater gegeven. Tabel 18: rekenwaarden voor het opwekkingsrendement voor de warm tapwater bereiding [45]

Ogenblikkelijke opwarming

Met warmteopslag

Verbrandingstoestel

0,50

0,45

Elektrische

0,75

0,70

1,45

1,40

weerstandverwarming Elektrische warmtepomp Andere gevallen

Speciale berekening

In de voorbeeldwoning wordt het warm tapwater opgewekt met een gasboiler. Het gaat hier dus om een verbrandingstoestel met ogenblikkelijke verbranding. Het opwekkingsrendement

voor

de

bereiding

van

warm

tapwater

voor

de

voorbeeldwoning is dus 50%. Nu deze waarde gekend is, kan het eindenergieverbruik voor warm tapwater berekend worden. Voor de maand januari wordt dan de volgende waarde verkregen. Eindenergieverbruik

= bruto energieverbruik / opwekkingsrendement = 714 / 0,5 = 1428 MJ

100

Wanneer nu telkens het eindenergieverbruik per maand opgeteld wordt, wordt het eindenergieverbruik voor warm tapwater per jaar bekomen. Voor de voorbeeldwoning bedraagt dit eindenergieverbruik 16817 MJ per jaar. Nu het eindenergieverbruik voor ruimteverwarming, koeling en warm tapwater gekend is, kan het E-peil van de voorbeeldwoning berekend worden. Wanneer nu het totale eindenergieverbruik voor ruimteverwarming, koeling en warm tapwater met elkaar wordt opgeteld, wordt het karakteristiek jaarlijks primair energieverbruik van de voorbeeldwoning bekomen. Karakteristiek jaarlijks primair energieverbruik = 59092 + 51129 + 16817 = 127038 MJ Op onderstaande figuur kunnen de maandelijkse eindenergieverbruiken en het E-peil van de voorbeeldwoning afgelezen worden afgelezen worden.

Figuur 99: gegevens voor de berekening van het E-peil van de voorbeeldwoning

Doordat de software de referentiewaarde voor het karakteristiek jaarlijks primair energieniveau reeds heeft berekend, kan nu makkelijk het E-peil van de voorbeeldwoning gevonden worden.

E-peil

=

Karakteristiek jaarlijks primair energieniveau x 100 referentiewaarde

=

127038 x 100 122875

= 104

101

•

K-peil:

Om het K-peil van een woning te kunnen berekenen zijn eigenlijk niet zo heel veel gegevens nodig. Op onderstaande figuur zijn deze gegevens en de resultaten weergegeven.

Figuur 100: gegevens voor de berekening van het K-peil van de voorbeeldwoning

Omdat op bovenstaande figuur geen uitleg bij de berekeningen staat, wordt het K-peil in wat volgt, berekend. De enige gegevens die voor de berekening van het K-peil nodig zijn, zijn de volgende: Beschermd volume:

625m³

Verliesoppervlakte:

394,22m²

Gemiddelde U-waarde:

0,53 W/m²K

Uit deze gegevens kan de compactheid van de woning berekend worden:

Compactheidsgraad

=

beschermd volume totale verliesoppervlakte

=

625 394,22

= 1,5854 m Doordat deze waarde tussen de één en de vier ligt, kan het K-peil met de volgende formule berekend worden:

102

K-peil

13

=

300 × gemiddelde U − waarde compactheidsgraad + 2

=

300 × 0,53 1,5854 + 2

=

159 3,5854

= 44,3 De voorbeeldwoning heeft dus een K-peil van 44. Dit betekent dat de woning aan de voorwaarden voldoet. Door de energiebesparende maatregelen zal het K-peil van de woning echter nog dalen. •

Energieprijs per jaar

Om de energiekost per jaar te berekenen moet in de software de prijs per kilowattuur ingegeven worden voor alle energiedragers die in de woning aanwezig zijn. In de voorbeeldwoning moet dus enkel de kostprijs van aardgas en elektriciteit ingegeven worden. Op de volgende figuur is te zien wat de kostprijs is voor deze energiedragers14. De vaste bijdragen werden niet verrekend in deze prijzen.

Figuur 101: de energieprijzen voor de energiedragers die gebruikt werden in de voorbeeldwoning

13

Wanneer de compactheidsgraad kleiner is dan 1, dan moet het met de volgende formule berekend worden: K-peil = 100 x gemiddelde U-waarde. Als de compactheidsgraad groter is dan 4, dan moet de volgende formule gebruikt worden: K-peil = 50 x gemiddelde U-waarde. 14 Deze kostprijzen zijn afkomstig van nuon. Het zijn de tarieven die geldig waren in mei 2007.

103

De prijzen worden ingegeven in euro per kilowattuur. Deze prijzen worden dan door de software omgerekend naar euro per megajoule. De prijs van aardgas komt neer op 0,013€/MJ, die van elektriciteit op 0,04€/MJ. Voor de voorbeeldwoning zal er jaarlijks 761,19 euro uitgegeven worden aan ruimteverwarming en 224,23 euro aan het opwekken van warm tapwater. Dit is ook te zien op onderstaande figuur.

Figuur 102: de energiekost van de voorbeeldwoning

11.3. Het E-peil van de woning met alle energiebesparende maatregelen Uit alle bovenstaande berekeningen is nu af te leiden dat het E-peil van de voorbeeldwoning, zoals ze werd gebouwd, eigenlijk niet voldoende is. Om de norm te halen kunnen heel wat maatregelen toegepast worden. In dit hoofdstuk wordt eerst voor alle maatregelen afzonderlijk bekeken wat hun invloed is op het E-peil van de woning. Uiteindelijk wordt dan het E-peil berekend van de voorbeeldwoning wanneer alle verschillende maatregelen gelijktijdig zouden toegepast worden. Hier wordt dan ook de meerkost en terugverdientijd van elke maatregel berekend.

11.1. Isolatie 11.1.1. Dakisolatie Een dak kan met verschillende materialen geïsoleerd worden. Ook de dikte waarin de isolatielaag is aangebracht zal een rol spelen bij de totale isolatiegraad van het dak. Het dak van de voorbeeldwoning werd geïsoleerd met 15cm mineralewol. Wanneer er nu 20cm minerale wol aangebracht zou worden, wat is dan het E-peil van de woning? Het E-peil van de woning met 20cm dakisolatie daalt tot 103. Op onderstaande figuur is te zien dat het karakteristiek jaarlijks primair energieverbruik gedaald is van 127038 MJ naar 125737 MJ.

104

Figuur 103: Het E-peil wanneer er 20cm dakisolatie is aangebracht

Dit betekent dat er jaarlijks 1301 MJ minder energie verbruikt zal worden. Op onderstaande figuur is te zien wat dit betekend voor de energiekosten.

Figuur 104: de energiekosten wanneer 20cm dakisolatie wordt aangebracht

Onderstaande berekening toont dat er jaarlijks 26,7euro bespaard wordt door het dak te isoleren met 5cm meer rotswol. 787,89 – 761,19 = 26,7 euro Maar wat is nu de kostprijs om een dak te isoleren? Minerale wol met een dikte van 15cm kost ongeveer 15€/m²15 terwijl minerale wol van 20cm dik 18€/m² zal gaan kosten. Een meerkost van 3€/m² dus. Het dak van een voorbeeldhuis heeft een totale oppervlakte van 90,3m². Tabel 19: berekening van de meerkost voor 5cm extra dakisolatie

formule

Oppervlakte x kostprijs/m² = totale kost

Kostprijs 15cm isolatie

90,3 x 15 = 1354,5 euro


90,3 x 18 = 1625,4 euro

Meerkost

1625,4 – 1354,5 = 270,9 euro

15

Prijzen afkomstig uit Brico Planet (19-02-2007)

105

Isolatie van 20cm dikte aanbrengen in plaats van 15cm betekent dus een meerkost van 271€. Nu kan met de energiebesparing berekend worden hoelang het zal duren vooraleer deze meerkost terug gewonnen wordt.

Meerkost (euro) = terugverdientijd (jaar) energiewinst (euro / jaar )

270,9 = 10,1 jaar 26,7 Het zal dus iets meer dan tien jaar duren vooraleer de meerkost van dakisolatie wordt terugverdiend. Het is nu wel zo dat alle energieleveranciers een subsidie geven van 2€ per vierkante meter aangebrachte dakisolatie. Deze subsidie geldt zowel voor het aanbrengen van 15cm als van 20cm dakisolatie. Het is hier dus enkel de totale kostprijs voor dakisolatie die hier daalt. De meerkost blijft gelijk. Dit is te zien op onderstaande tabel. Tabel 20: berekening van de meerkost voor 5cm extra dakisolatie met subsdies

Oppervlakte x kostprijs/m² = totale kost Kostprijs 15cm isolatie

90,3 x 13 = 1173,9 euro


90,3 x 16 = 1444,8 euro

Meerkost

1444,8 – 1173,9 = 270,9 euro

Het is natuurlijk wel zo, dat door deze subsidies de kostprijs voor dakisolatie met 180 euro gedaald is. Dit betekent dat het voor meer mensen haalbaar kan zijn om die extra 5cm te plaatsen. Verder kan ook nog eens 40% van de kostprijs van de isolatie in vermindering gebracht worden op de belastingsaangifte. Voor een gezin waarbij beide partners gaan werken betekent dit dat ongeveer de helft van de kostprijs ook effectief van de belastingen afgetrokken worden16. Op deze manier is op onderstaande tabel de totale kostprijs voor de dakisolatie te zien.

16

Wanneer er maar 1 persoon in een gezin gaat werken, zal ongeveer een derde effectief terug betaald worden. In wat volgt zal altijd gerekend worden met de situatie voor tweeverdieners.

106

Tabel 21: berekening van de meerkost voor 5cm extra dakisolatie met subsdies en belastingvermindering

formule

Oppervlakte x kostprijs/m² x (1 – vermindering/2) = totale kost


90,3 x 13 x 0,8 = 939,12 euro


90,3 x 16 x 0,8= 1155,84 euro

Meerkost

1155,84 – 939,12 = 216,72 euro

Door de belastingvermindering is de meerkost voor de extra dakisolatie gedaald tot 216,72 euro. Dit betekend dat ook de terugverdientijd gedaald zal zijn.


216,72 = 8,1 jaar 26,7 Vroeger was het zo dat de isolatie niet zelf geplaatst mocht worden om in aanmerking te komen voor deze subsidie. Gelukkig is deze regel sinds begin 2007 geschrapt en kan ook de doe-het-zelver rekenen op deze subsidie. Ook het K-peil is door deze maatregel gedaald. Dit bedraagt hierdoor nog 43. 11.1.2. Muurisolatie Vandaag de dag wordt er ook steeds meer aandacht besteed aan muurisolatie. In de voorbeeldwoning werden de buitenmuren voorzien van een isolatielaag uit polyurethaan (PUR) met een dikte van 5,5cm. Wanneer deze nu in de software vervangen wordt door een isolatielaag met een dikte van 10cm, dan is te zien dat het E-peil daalt tot 101 en het K-peil tot de waarde 40. Wanneer de resultaten meer in detail bekeken worden, dan is te zien dat er jaarlijks 3124 MJ minder energie verbruikt zal worden.

107

Figuur 105: het E-peil na aanbrengen van 10cm muurisolatie

Voor het energieverbruik betekent dit, zoals op de volgende figuur te zien is, dat er jaarlijks nog 506,4 euro aan ruimteverwarming uitgegeven zal moeten worden.

Figuur 106: de energiekost voor de voorbeeldwoning bij aanbrengen van 10cm muurisolatie

787,89 – 722,8 = 65,09 euro Bovenstaande berekening toont dat dit jaarlijks 65,09 euro minder is dan wanneer er 5,5cm isolatie werd geplaatst. PUR met een dikte van 5cm kost 11,5€/m²17. Wanneer de isolatielaag nu 10cm dik wordt aangebracht, moet gerekend worden op 13€/m². Een meerkost van 1,5euro/m² dus. In de voorbeeldwoning is nu in totaal 126,92m² muurisolatie aangebracht. In de voorbeeldwoning is nu in totaal 126,92m² muurisolatie aangebracht. Onderstaande tabel toont wat de totale meerkost zou zijn indien 10cm muurisolatie geplaatst zou worden.

17


108

Tabel 22: berekening van de meerkost voor 4,5cm extra muurisolatie

formule


Kostprijs 5,5cm isolatie

126,92 x 11,5 = 1459,58 euro


126,92 x 13 = 1649,96 euro

Meerkost

1459,58 – 1649,96 = 190,38 euro

Dit betekent dat de meerkost voor 10cm isolatie 190,38 euro bedraagt. Doordat er jaarlijks 37,28 euro minder uitgegeven moet worden aan energie, zal het,zoals in onderstaande berekening te zien is, iets minder dan 3 jaar duren voor de meerkost van de isolatie terug verdiend is.


190,38 = 2,9 jaar 65,09 Doordat er meer muurisolatie geplaatst wordt, zal de muur dikker worden. Hierdoor zal ook de fundering dus breder uitgevoerd moeten worden. Dit brengt natuurlijk een meerkost met zich mee. Deze meerkost is afhankelijk van de grootte en de vorm van het huis en wordt in dit voorbeeld niet in rekening gebracht. De terugverdientijd voor het aanbrengen van extra muurisolatie zal door deze meerkost echter wel stijgen. 11.1.3. Vloerisolatie Ook de vloeren op volle grond kunnen geïsoleerd worden. In de voorbeeldwoning zijn de vloeren geïsoleerd met een PUR-laag van 10cm dik. Vaak wordt echter gekozen voor een laag met een dikte van 20cm. Wanneer dit gedaan zou worden in de voorbeeldwoning, dan zou het E-peil dalen tot 102. Dit betekent dat het karakteristiek jaarlijks primair energieverbruik gedaald is van 127038 MJ naar 125266 MJ. Er wordt dus jaarlijks 1772 MJ minder energie verbruikt door enkel deze maatregel toe te passen. Op onderstaande figuur is te zien wat deze maatregel doet met de energiekosten voor de voorbeeldwoning.

109

Figuur 107: de energiekost voor de voorbeeldwoning bij het aanbrengen van 20cm vloerisolatie

Zoals bovenstaande berekening aangeeft, komt dit overeen met 36,51 euro minder energiekosten per jaar.

787,89 – 751,38 = 36,51 euro Om deze isolatielaag te kunnen aanbrengen moeten 2 lagen van 10cm isolatiemateriaal op elkaar geplaatst worden. Dit betekent dat de vloerisolatie hier net het dubbel zal kosten dan wanneer er 10cm isolatie aangebracht wordt. De kostprijs voor 10cm PUR, geschikt voor vloerisolatie, is 15€/m²18. Onderstaande tabel toont wat de totale meerkost is voor het aanbrengen van 10cm extra vloerisolatie, als gekend is dat de voorbeeldwoning een vloeroppervlak heeft van 89,8m². Tabel 23: berekening van de meerkost voor 10cm extra vloerisolatie

formule



89,8 x 15 = 1347 euro


89,8 x 30 = 2694 euro

Meerkost

2694 – 1347 = 1347 euro


1347 = 36,9 jaar 36,51 Met de 36,51 euro die jaarlijks gewonnen wordt door deze maatregel zou het, zoals bovenstaande berekening aantoont, bijna dan 37 jaar duren om deze meerkost terug te winnen. Dit betekent dat de vloerisolatie die in de voorbeeldwoning werd aangebracht al voldoende is. 18


110

11.1.4. Superisolerende beglazing In de voorbeeldwoning werden ramen aangebracht met een U-waarde die heel verschillend is. Dit is te zien in onderstaande figuur.

Figuur 108: U-waarde van de vensters in de voorbeeldwoning

Het glas in deze ramen heeft echter overal dezelfde U-waarde. Deze bedraagt 1,1. Wanneer de U-waarden van de ramen nu vergeleken worden met de waarden in figuur 52, is te zien dat in dit huis overal hoogrendementsglas is aangebracht. Hier kan er dus niet meer bespaard worden. Wanneer in het voorbeeldhuis nu gewoon dubbel glas (met een U-waarde van 2,7) geplaatst zou worden, dan zou het K-peil stijgen tot 51 en het E-peil tot 109. Zoals op onderstaande figuur te zien is, betekend dit dat er jaarlijks 622,77 euro uitgegeven zal moeten worden aan ruimteverwarming.

Figuur 109: de energiekosten van de voorbeeldwoning wanneer gewoon dubbel glas geplaatst wordt

Dit betekent, zoals onderstaande berekening toont, dat er jaarlijks 101,01 euro meer uitgegeven zal moeten worden aan ruimteverwarming. 888,9 – 787,89 = 101,01 euro In onderstaande tabel zijn nu de kostprijzen te zien voor de verschillende glassoorten.

111

Tabel 24: de kostprijs van verschillende glassoorten19

Glassoort

Kostprijs / m²

Enkel glas (4mm dik)

€ 15,5

Dubbel glas (U 2,7)

€ 34

Hoogrendementsglas (U 1,1)

€ 40

Hieruit is af te leiden dat hoogrendementsglas 6 euro per m² duurder is dan gewoon dubbel glas. De voorbeeldwoning heeft een glasoppervlak van 42,53m². In onderstaande tabel wordt nu berekend wat de meerkost voor het installeren van hoogrendementsgals in de voorbeeldwoning is. Tabel 25: berekening van de meerkost voor het installeren van hoogrendementsglas

formule


Kostprijs dubbel glas

42,53 x 34 = 1446,02 euro

Kostprijs hoogrendementsglas

42,53 x 40 = 1701,2 euro

Meerkost

1701,2 – 1446,02 = 255,18 euro

De terugverdientijd kan nu makkelijk berekend worden:


255,18 = 2,5 jaar 101,01 De meerkost van hoogrendementsglas ten opzichte van dubbel glas kan dus na tweeënhalf jaar terug gewonnen worden. De raamprofielen van elke glassoort kosten precies even veel. Dit betekent dus dat dit geen meerkost met zich mee brengt.

11.3. Verwarming In de voorbeeldwoning werd een condensatieketel geïnstalleerd. Nu is de vraag of deze nu echt zoveel energiezuiniger is als beweerd wordt. Om deze berekening met de software te kunnen maken moet eerst en vooral een stookketel gedefinieerd worden. Dit kan gedaan worden bij de bibliotheken. De eigenschappen van de ingevoerde ketel zijn te zien op onderstaande figuur. 19

Deze prijzen werden in de maand april gehanteerd door de firma Glorieux.

112

Figuur 110: gegevens van de ingevoerde stookketel

Wanneer de condenserende ketel in de voorbeeldwoning vervangen zou worden door een deze stookketel, dan zou het karakteristiek jaarlijks primair energieniveau stijgen van 127038MJ naar 143713MJ. Dit is te zien op onderstaande figuur.

Figuur 111: het E-peil na het vervangen van de stookketel

Op bovenstaande figuur is ook te zien dat het E-peil zal stijgen tot 117 door het vervangen van de stookketel. Wat dit betekent voor het energieverbruik is te zien op onderstaande figuur.

Figuur 112: de energiekosten van de voorbeeldwoning bij installatie van een gewone stookketel

113

Dit betekent, zoals onderstaande berekening aangeeft, dat er jaarlijks 222,33 euro meer uitgegeven zal moeten worden aan ruimteverwarming, als de condensatieketel vervangen zou worden door een gewone stookketel. 1010,22 – 787,89 = 222,33 euro Een condensatieketel kost tegenwoordig 3500 euro. Hierin zijn de kosten voor installatie al verrekend. De kostprijs van een gewone ketel bedraagt ongeveer 2000 euro met installatiekosten. Een condensatieketel brengt dus een meerkost van 1500 euro met zich mee. De terugverdientijd kan nu eenvoudig berekend worden.


1500 = 6,7 jaar 222,33 De meerkost voor de installatie van een condensatieketel wordt dus in iets meer dan zes en een half jaar terug verdiend. Er zijn ook subsidies te verkrijgen voor de installatie van een condensatieketel. Dit fiscaal voordeel wordt echter enkel gegeven wanneer een oude stookketel vervangen wordt door een condensatieketel. Dit betekent dus dat enkel mensen die verbouwen hiervoor in aanmerking komen. Het fiscale voordeel voor de vervanging van een stookketel door een condensatieketel bedraagt 40% van de totale investering met een maximum van 2000 euro.

Zoals

onderstaande

berekening

toont

zou

de

totale

kostprijs

van

een

opgewekt

met

een

condensatieketel dan neer komen op 2800euro. Kostprijs x (1 - fiscaal voordeel/2) = nieuwe kostprijs 3500 x (1 - 0,2) = 2800 euro

11.4. Sanitair warm water Het

sanitair

warm

water

wordt

in

de

voorbeeldwoning

doorstroomsysteem op aardgas. Deze boiler kan vervangen worden door verschillende andere systemen. Omdat er de laatste tijd nogal veel te doen is rond zonneboilers20, wordt enkel dit systeem in wat volgt besproken.

20

Alle prijzen die in dit deel gebruikt worden zijn afkomstig van Tom Dekeyser, een specialist inzake zonneboilers en fotovoltaïsche panelen.

114

Wanneer in de voorbeeldwoning een zonneboiler geïnstalleerd zou worden, dan zou er ongeveer 6m² collectoroppervlak voorzien moeten worden. Dit is de oppervlakte die nodig is om een gezin van 4 personen dagelijks van 200l warm water te voorzien. Om deze oppervlakte te verkrijgen zullen hiervoor drie collectoren, die elk zo’n 650 euro kosten, geplaatst moeten worden. In deze kostprijs is ook al de prijs van het voorraadvat verrekend. De totale kostprijs van een zonneboiler voor de voorbeeldwoning komt dus op 1950 euro. De zonnecollectoren worden het best op de voorkant van de woning geplaatst. Dit is namelijk de zuidkant. Als deze gegevens ingegeven worden in de software, dan is te zien dat het E-peil zal dalen naar 98. Dit betekent, zoals in onderstaande figuur te zien is, dat het jaarlijks karakteristiek primair energieverbruik gedaald is tot 119638MJ.

Figuur 113: het E-peil van de voorbeeldwoning na installatie van een zonne-boiler

Doordat een zonneboiler geïnstalleerd wordt, kan er heel wat bespaard worden op de factuur voor het warme tapwater. Op onderstaande figuur is te zien wat er jaarlijks, voor warmt tapwater, nog 87,97 euro betaald moet worden. Dit komt overeen met de energie die verbruikt wordt voor de naverwarming van het sanitair warm water op dagen dat er niet genoeg warmte uit de zon gehaald kan worden.

Figuur 114: de energiekosten van de voorbeeldwoning na installatie van een zonneboiler

115

Onderstaande berekening toont nu dat er jaarlijks 103,63 euro bespaard kan worden op de factuur van warm tapwater door de installatie van een zonneboiler. 224,23 – 120,6 = 103,63 euro De terugverdientijd kan nu als volgt berekend worden:


1950 = 18,8 jaar 103,63 Dit betekent dat het zonder subsidies 18,8 jaar zou duren om de meerkost van een zonneboiler terug te verdienen. Zonder subsidies is het installeren van een zonneboiler dus niet interessant. De gemeentelijke subsidie voor het installeren van een zonneboiler bedraagt 15% van de totale investering, met een maximum van 370 euro. Dit betekent dus dat er voor de voorbeeldwoning een subsidie van 292,5 euro toegekend zal worden. 1950 x 0,15 = 292,5 Het fiscale voordeel voor het installeren van een zonneboiler bedraagt 40% van de totale investering met een maximum van 2000 euro. 1950 x 0,2 = 390 Voor de voorbeeldwoning zal dus 390 euro van de investering terug betaald worden door de belastingsvermindering. Uiteindelijk is de totale meerkost voor de installatie van een zonneboiler dus nog 877,5 euro. Dit is te zien in onderstaande berekening. 1950 – 292,5 – 390 = 1267,5 euro Hieruit kan nu de terugverdientijd rekening houdende met de subsidies berekend worden.


1267,5 = 10,3 jaar 120,6 Dit betekent dat het nog iets meer dan 10 jaar zal duren alvorens deze meerkost wordt terugverdiend. De subsidies zouden dus nog wel wat opgetrokken mogen worden.

116

11.5. Zonne-energie21 Het is ook mogelijk om de voorbeeldwoning van fotovoltaïsche zonnepanelen te voorzien. Deze zonnepanelen worden nu het best geplaatst op de voorzijde van het huis. Dit omdat dit de zuidkant van de woning is. Voor een gezin van 4 personen is jaarlijks tussen de 3000 en 3500 kWh

elektriciteit

nodig. Als je weet dat één zonnepaneel met een grootte van 1,8 vierkante meter 800 kWh per jaar kan produceren. Dan zullen 4 zulke panelen volstaan om een gezin van 4 personen van energie te voorzien. Voor fotovoltaïsche zonnepanelen moet gerekend worden op een kostprijs van 6,2 euro per watt. Dit betekent dat de totale kost voor de voorbeeldwoning 19840 euro zou bedragen. Dit is niet de volledige meerkost aangezien er subsidies gegeven worden aan mensen die zonnepanelen op hun dak plaatsen. De gemeentelijke subsidies voor het plaatsen van zonnepanelen bedraagt 5% van de totale investering met een maximum van 370 euro. Onderstaande berekening is die voor de gemeentelijke subsidie voor de voorbeeldwoning. 19849 x 0,05 = 992 euro Dit wil dus zeggen dat de gemeentelijke subsidie hier het maximumbedrag van 370 euro zal bedragen. Het fiscaal voordeel voor het installeren van fotovoltaïsche zonnepanelen bedraagt 40% van de totale investering met een maximum van 2000 euro. De volgende berekening toont het fiscale voordeel voor het installeren van zonnepanelen op het dak van de voorbeeldwoning. 19849 x 0,2 = 3968 euro Het fiscale voordeel voor het installeren van fotovoltaïsche zonnepanelen zal dus 2000 eur bedragen. Wanneer van de kostprijs van de zonnepanelen nu de verschillende subsidies afgetrokken worden, wordt de uiteindelijke meerkost bekomen. 19840 – 370 – 2000 = 17479 euro

21

Alle prijzen die in dit deel gebruikt worden zijn afkomstig van Tom Dekeyser, een specialist inzake zonneboilers en fotovoltaïsche panelen.

117

Zoals bovenstaande berekening aantoont bedraagt de meerkost voor het installeren van fotovoltaïsche zonnepanelen op de voobeeldwoning 17479 euro. Zoals op onderstaande figuur te zien is, zal de voorbeeldwoning, door de installatie van de zonnepanelen, een karakteristiek jaarlijks energieverbruik van 106525 MJ krijgen. Dit is 20513 MJ minder dan wanneer er geen energie opgewekt wordt door zonnepanelen.

Figuur 115: de invloed van zonnepanelen op het E-peil van de voorbeeldwoning

De energie die opgewekt wordt met de zonnepanelen levert de bewoners van het voorbeeldhuis een jaarlijkse winst op van 463 euro. Dit wordt bekomen door het aantal megajoules elektriciteit die worden opgewekt door de fotovoltaïsche zonnepanelen te gaan vermenigvuldigen met de kostprijs voor 1MJ elektriciteit. 20513 x 0,04 = 820,52 euro Wie

fotovoltaïsche

zonnepanelen

op

zijn

dak

plaatst

kan

daarvoor

groenestroomcertificaten22 krijgen. Voor PV-installaties (fotovoltaïsche installaties) in dienst genomen voor 1 januari 2006 is de transmissiebeheerder, Elia, verplicht om de geproduceerde groenestroomcertificaten op te kopen aan 150 euro, tot tien jaar na de indienstname van de installatie. Om de administratieve last te beperken, zal het Vlaams Energieagentschap de certificaten voor de eigenaar verkopen aan Elia, indien de eigenaar dit wenst. Elia zal vervolgens 150 euro storten op de bankrekening van de eigenaar. Wie niet wenst dat de energieadministratie zijn groenestroomcertificaten systematisch aan Elia verkoopt, dient ze zelf te verkopen. Men kan ze zelf verkopen aan Elia aan 150 euro per certificaat. Maar men kan de groenestroomcertificaten ook verkopen aan marktspelers 22

Een groenestroomcertificaat is een certificaat dat aantoont dat een producent in een daarin aangegeven jaar 1000 kWh elektriciteit heeft opgewekt uit een hernieuwbare energiebron; en dat kan worden ingeleverd door een certificatenplichtige om te bewijzen dat hij voldoet aan de certificatenverplichting.

118

(meestal elektriciteitsleveranciers) waarbij men dan onderhandelt over een prijs, die echter meestal lager zal zijn dan 150 euro. Voor PV-installaties die na 1 januari 2006 in dienst werden genomen is de distributiebeheerder verplicht om de groenestroomcertificaten van deze installaties op te kopen aan 450 euro per certificaat. Deze verplichting geldt enkel indien het certificaat binnen 48 maanden na de productie van de overeenstemmende elektriciteit wordt voorgelegd aan de netbeheerder, en enkel voor de groenestroomcertificaten die werden uitgereikt tot 20 jaar na de ingebruikname van de installatie. [51] Op onderstaande figuur is te zien hoeveel elektriciteit opgewekt zou worden indien er 4 panelen op het dak geplaatst worden.

Figuur 116: het aantal kWh dat opgewekt kan worden met 4 zonnepanelen

Doordat de voorbeeldwoning maar gebouwd werd in 2006, is elk groenestroomcertificaat dus 450 euro waard. Om een groenestroomcertificaat te krijgen moet 1000kWh elektriciteit

opgewekt

worden.

De

voorbeeldwoning

zal

dus

jaarlijks

2

groenestroomcertificaten krijgen (en om de 4 jaar zelfs 3). Nu al deze gegevens gekend zijn, kan de terugverdientijd van een PV-installatie bepaald worden.


(2

17479

)

× 450 + 463

=

17479 = 10,2 jaar 1720,52

De levensduur van een zonnepaneel bedraagt nu maximum 25 jaar. Dit betekent dat dankzij de groenestroomcertificaten toch wat winst gemaakt kan worden.

119

11.6. Toestellen Er wordt in de berekening van het E-peil geen rekening gehouden met de toestellen die in de woning geplaatst worden. Het eerste toestel waarvan de energiewinst besproken wordt, is de koelkast. Tegenwoordig kunnen nog toestellen van energieklasse A en A+ gekocht worden. Koelkasten die tot de energieklasse B behoren worden in principe niet meer verkocht. In wat volgt worden twee koelkasten met elkaar vergeleken. De eerste koelkast die wordt besproken heeft als energieklasse A. Terwijl de andere tot energieklasse A+ behoort. In onderstaande tabel worden de gegevens van de koelkasten weergegeven. Tabel 26: gegevens van de koelkasten die met elkaar worden vergeleken [48] energieklasse netto-inhoud Verbruik (jaar)

prijs

Koelkast met diepvriezer

A

141 liter

146 kWh

619€

Koelkast nishoogte 88cm

A+

153 liter

122 kWh

629€

Op bovenstaande tabel is te zien dat de kostprijs tussen de verschillende koelkasten niet echt verschilt. De koelkast met energieklasse A is €10 goedkoper dan de koelkast met energieklasse A+ die ongeveer hetzelfde volume heeft. Ze verbruikt jaarlijks wel 24kWh elektriciteit meer dan haar energiezuinig alternatief. Wat betekend dit nu? Eén kilowattuur elektriciteit kost bij nuon tegenwoordig 0,1435 euro. Dit betekent dat er jaarlijks bijna drieënhalve euro bespaard kan worden door voor de tweede koelkast te gaan kiezen. De meerkost van 10euro wordt hier dus na 3 jaar terugverdiend.

Figuur 117: de koelkasten die vergeleken worden

Ook voor alle andere elektrische toestellen is het zo dat het verschil tussen een toestel met klasse A en klasse A+ relatief klein is. Het is wel zo dat oudere toestellen meestal nog tot klasse B of lager behoren. Hier is het verschil in verbruik dan wel merkbaar groter.

120

11.7. Alle maatregelen samen Wat zou nu het E-peil van de voorbeeldwoning worden indien alle energiezuinige maatregelen nu samen toegepast zouden worden? 11.7.1. Combinatie van de maatregelen zonder de zonnecollectoren en panelen Wanneer alle energiezuinige maatregelen, behalve die waarbij zonnecollectoren en zonnepanelen geplaatst moeten worden, nu samen toegepast worden, daalt het E-peil van de woning daalt tot 99. Dit komt overeen met een karakteristiek jaarlijks primair energieverbruik van 121085MJ. Dit is te zien op de onderstaande figuur.

Figuur 118: het E-peil van de voorbeeldwoning met alle maatregelen samen

Op de volgende figuur is de energiefactuur van de voorbeeldwoning te zien.

Figuur 119: de jaarlijkse energiekosten van de voorbeeldwoning

787,89 – 660,46 = 127,43 euro Zoals in bovenstaande berekening aangegeven wordt, kan er jaarlijks nog 127,43 euro bespaard worden op de energiefactuur door de woning wat meer te gaan isoleren.

121

Het K-peil van de voorbeeldwoning zal dalen tot 36 als deze maatregelen worden toegepast. 11.7.2. Combinatie van alle maatregelen Wanneer nu echter ook de zonneboiler en fotovoltaïsche zonnepanelen in rekening gebracht worden, dan zal het E peil dalen tot 76. Op onderstaande figuur is te zien wat dit betekent voor het energieverbruik van de woning.

Figuur 120: het E-peil van de voorbeeldwoning wanneer alle maatregelen gecombineerd worden

Wanneer deze woning nu bijvoorbeeld in Italië gebouwd zou worden, dan moet er rekening gehouden worden met meer instraling van zonlicht en een hogere gemiddelde buitentemperatuur, terwijl dit in Finland juist omgekeerd zou zijn. Het is dus niet omdat deze woning in België aan de normen voldoet, dat dit overal het geval zou zijn. Ook een andere oriëntatie van de woning kan voor een verandering van het E-peil zorgen. Een andere oriëntatie kan bijvoorbeeld al voor meer instraling van zonnewarmte zorgen. Hierdoor zal het energieverbruik voor koeling stijgen, waardoor het mogelijk is dat het Epeil te hoog zal worden.

122

12. Besluit Het was van in het begin de bedoeling dat dit eindwerk zou tonen hoeveel er jaarlijks bespaard kan worden op energie door het toepassen van energiezuinige maatregelen. Deze doelstelling werd gehaald door het geven van een voorbeeld. Een voorbeeld dat toont hoeveel een bepaalde maatregel kost en hoeveel er door deze maatregel bespaard kan

worden

op

de

energiefactuur.

Door

een

normale

ééngezinswoning

als

voorbeeldwoning te kiezen, kan dit eindwerk ook gebruikt worden om particulieren te overtuigen van het nut van energiezuinige maatregelen. Omdat dit eindwerk ook voor particulieren begrijpbaar moet zijn, werd alles meestal nogal eenvoudig verwoord. Verder is het ook de bedoeling dat dit eindwerk een meerwaarde biedt aan professionelen. Hiervoor zijn heel wat technische elementen in de tekst opgenomen. Zo wordt bijvoorbeeld uitgelegd hoe het E-peil en het K-peil van een woning berekend worden en hoe elke energiebesparende maatregel werkt. Op deze manier kunnen professionelen

meer

te

weten

komen

over

de

technische

achtergrond

van

energiebesparende maatregelen en kunnen ze deze informatie ook beter overbrengen aan particulieren. Als laatste is het de bedoeling dat dit eindwerk heel wat mensen kan overtuigen om hun woning energiezuiniger te maken. Deze doelstellig kan natuurlijk niet gehaald worden als dit eindwerk enkel ergens op een stoffige plank terecht komt. Om dit te voorkomen werd al contact opgenomen enkele uitgeverijen. Tot slot nog deze bemerking: Energiezuinig bouwen en verbouwen brengt een grote meerkost met zich mee. Deze meerkost kan in een aantal jaar terug verdiend worden, maar moet natuurlijk wel in één keer betaald worden. Hierdoor zijn heel wat mensen vaak financieel niet in staat om hun woning energiezuinig te maken. Ook al zouden ze dit willen. Mensen zouden dus nog meer aangemoedigd moeten worden om voor energiezuinige alternatieven te kiezen. Het aanbieden van renteloze leningen voor energiezuinige maatregelen kan misschien een oplossing bieden.

123

13. Literatuurlijst [1] Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap, energie besparen bij u thuis, 2006, brochure [2] Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap, Maak uw huis energiezuinig, 2006, brochure [3] Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap, ventilatie, 2006, brochure [4] Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap, Ideeën voor energiezuinig wonen, 2006, brochure [5] ODE Vlaanderen, Warmtepompen voor woningverwarming, 2005, brochure [6] Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap, Duurzame Energie, 2006, brochure [7] Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap, Praktische gids voor als u binnenkort gaat bouwen of verbouwen, 2006, brochure [8] ODE Vlaanderen, Warmtepompen, 2006, brochure [9] ODE Vlaanderen, Zonneboilers, 2006, brochure [10] http://www.wienerberger.be [11] Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap, Warmte uit zonlicht, 2006, brochure [12] Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap, Bouwen met fotovoltaïsche zonneenergie, brochure [13] Nuon, U kan rekenen op meer energiesubsidies dan u denkt, 2006, brochure [14] http://nl.wikipedia.org/wiki/U-waarde [15] http://www.eparco.be [16] Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap, Op een mooie dag heb je een energiezuinig huisje, 2005, brochure [17] Vlaams netwerk voor ondernemers, Steek Watt in je zak, brochure [18] Fedichem, Duurzaam bouwen; bouwstenen uit de chemie, brochure [19] Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap, Slimmer stoken, brochure [20] Young budget homes, Slimmer wonen, 2006, brochure [21] Natec, Verdien geld met uw dak, 2006, brochure [22] Ökofen, Warmte met een zuiver geweten, 2006, brochure [23] Renson, Energiebesparend ventileren, 2006, brochure [24] Groen Licht Vlaanderen, Led’s toegelicht, 2006, brochure [25] ACV, Uw warm water behoeftes zijn uniek, 2006, brochure [26] Grundfos, Het ecologisch alternatief voor hoge waterrekeningen, 2006, brochure [27] Vandersandt, H., Duurzaam en Gezond Bouwen en Wonen, Londerzeel, ecobooks, 1996, 174, ISBN 90-75855-01-X

124

[28] http://www.energiesparen.be [29] http://www.ode.be [30] http://www.wtcb.be [31] http://www.emis.vito.be [32] http://www.cedubo.be [33] http://www.livios.be [34] http://www.milieucentraal.nl [35] http://www.staatsblad.be [36] http://www.iveg.be [37] http://www.batibouw.com [38] http://www.eandis.be [39] http://www.habitos.be [40] http://www.dow.com [41] http://www.milieuadvieswinkel.be [42] http://www.steekwattinjezak.be [43] http://www.passiefhuisplatform.be [44] Decysis, werking EPB-software, 2006, handleiding [45] Vlaams ministerie van Openbare werken, Energie, Leefmilieu en natuur, bepalingsmethode van het peil van primair energieverbruik van woongebouwen, 2005, bijlage bij wettekst [46] Decysis, introductievoorbeeld bij de EPB-software, 2007, handleiding [47] http://www.joostdevree.nl/bouwkunde [48] Siemens, inbouwtoestellen, oktober 2006, brochure [49] http://www.debackere.be [50] http://home.zonnet.nl [51] http://www.vreg.be

125

Bijlagen Bijlage 1: Europese richtlijn met betrekking tot de Energieprestaties van gebouwen RICHTLIJN 2002/91/EG VAN HET EUROPEES PARLEMENT EN DE RAAD van 16 december 2002 betreffende de energieprestatie van gebouwen HET EUROPEES PARLEMENT EN DE RAAD VAN DE EUROPESE UNIE, Gelet op het Verdrag tot oprichting van de Europese Gemeenschap, en met name op artikel 175, lid 1, Gezien het voorstel van de Commissie (1), Gezien het advies van het Economisch en Sociaal Comité (2), Gezien het advies van het Comité van de Regio's (3), Handelend volgens de procedure van artikel 251 van het Verdrag (4), Overwegende hetgeen volgt: (1) In artikel 6 van het Verdrag is bepaald dat de eisen inzake milieubescherming moeten worden geïntegreerd in de omschrijving en uitvoering van het beleid en het optreden van de Gemeenschap. (2) De natuurlijke hulpbronnen waarvan het behoedzame en rationele gebruik in artikel 174 van het Verdrag is vermeld, omvatten aardolieproducten, aardgas en vaste brandstoffen die essentiële energiebronnen, maar tevens de belangrijkste emissiebronnen van kooldioxide zijn. (3) Verbetering van de energie-efficiëntie vormt een belangrijk onderdeel van het beleid en de maatregelen die nodig zijn ter naleving van het Protocol van Kyoto, en moet deel uitmaken van elk geheel van maatregelen om aan verdere verbintenissen te voldoen. (4) Het beheer van de vraag naar energie is voor de Gemeenschap een belangrijk instrument om invloed uit te oefenen op de wereldenergiemarkt en daarmee op de continuïteit van de energievoorziening op middellange en lange termijn. (5) De Raad heeft in zijn conclusies van 30 mei 2000 en 5 december 2000 het actieplan voor energie-efficiëntie van de Commissie onderschreven en verzocht om specifieke maatregelen in de bouwsector. (6) Meer dan 40 % van het eindverbruik van energie in de Gemeenschap komt voor rekening van de woon- en tertiaire sector, die grotendeels uit gebouwen bestaat en die zich nog steeds uitbreidt, een tendens die ongetwijfeld tot een hoger energieverbruik en derhalve tot meer uitstoot van kooldioxide door deze sector zal leiden. (7) Richtlijn 93/76/EEG van de Raad van 13 september 1993 tot beperking van kooldioxide emissies door verbetering van de energie-efficiëntie (Save) (5), die vereist dat lidstaten programma's op het gebied van energie-efficiëntie in de bouwsector opstellen en ten uitvoer leggen alsmede daarover verslag uitbrengen, begint nueen aantal belangrijke positieve effecten te sorteren. Er is echter een aanvullend wettelijk instrument nodig om concretere acties vast te stellen teneinde het aanzienlijke, nog niet gerealiseerde potentieel voor energiebesparingen te benutten en de grote verschillen tussen de resultaten van de lidstaten in deze sector te verminderen. (8) Richtlijn 89/106/EEG van de Raad van 21 december 1988 betreffende de onderlinge aanpassing van de wettelijke en bestuursrechtelijke bepalingen der lidstaten inzake voor de bouw bestemde producten (6) schrijft voor dat bouwwerken en de

I

temperatuurregelings- en ventilatie-installaties ervan zodanig moeten worden ontworpen en uitgevoerd dat een, gezien de plaatselijke klimatologische omstandigheden, gering energieverbruik voldoende is om het thermische comfort van de bewoners te verzekeren. (9) Bij de maatregelen voor de verdere verbetering van de energieprestaties van gebouwen moet rekening worden gehouden met de klimatologische en plaatselijke omstandigheden, alsmede met de binnenklimaateisen en de kosteneffectiviteit. De maatregelen mogen geen beletsel vormen voor andere essentiële eisen die aan gebouwen worden gesteld, zoals toegankelijkheid, veiligheid, gezondheid en de gebruiksbestemming van het gebouw. (10) De energieprestaties van gebouwen dienen te worden berekend volgens een methode, die op regionaal niveau mag worden gedifferentieerd, en die behalve thermische isolatie ook andere factoren in aanmerking neemt welke een steeds belangrijkere rol spelen, zoals installaties voor verwarming en airconditioning, de toepassing van hernieuwbare energiebronnen en het ontwerp van het gebouw. Een gemeenschappelijke benadering van dit proces, uit te voeren door gekwalificeerd personeel en/of erkende deskundigen, wier onafhankelijkheid op basis van objectieve criteria wordt gegarandeerd, zal bijdragen tot gelijke voorwaarden wat betreft de inspanningen die in de lidstaten worden gedaan om energie in de gebouwensector te besparen en zal toekomstige eigenaars of gebruikers duidelijkheid verschaffen over de energieprestaties op de communautaire onroerendgoedmarkt. (11) De Commissie is voornemens om normen zoals EN 832 of prEN 13790 verder te ontwikkelen en daarbij ook rekening te houden met airconditioningsystemen en verlichting. 4.1.2003 L 1/65 Publicatieblad van de Europese Gemeenschappen NL (1) PB C 213 E van 31.7.2001, blz. 266, en PB C 203 E van 27.8.2002, blz. 69. (2) PB C 36 van 8.2.2002, b lz. 20. (3) PB C 107 van 3.5.2002, blz. 76. (4) Advies van het Europees Parlement van 6 februari 2002 (nog niet verschenen in het Publicatieblad), gemeenschappelijk standpunt van de Raad van 7 juni 2002 (PB C 197 E van 20.8.2002, blz. 6.) en besluit van het Europees Parlement van 10 oktober 2002 (nog niet verschenen in het Publicatieblad). (5) PB L 237 van 22.9.1993, blz. 28. (6) PB L 40 van 11.2.1989, blz. 12. Richtlijn gewijzigd bij Richtlijn 93/68/EEG (PB L 220 van 30.8.1993, blz. 1). (12) Gebouwen zijn van invloed op het energieverbruik op lange termijn en nieuwe gebouwen zouden daarom moeten voldoen aan minimumeisen inzake energieprestaties die zijn aangepast aan het plaatselijke klimaat. In dit verband dienen goede praktijken een optimaal gebruik van de elementen ter verbetering van de energieprestaties mogelijk te maken. Aangezien de mogelijke toepassing van alternatieve systemen van energievoorziening in het algemeen niet volledig wordt onderzocht, moet de technische, ecologische en economische haalbaarheid van alternatieve systemen van energievoorziening worden nagegaan; dit kan in een keer door de

II

lidstaat bepaald worden door middel van een studie op basis waarvan tegen de gemiddelde plaatselijke marktvoorwaarden een lijst van maatregelen voor energiebehoud wordt vastgesteld die aan de criteria inzake kosteneffectiviteit voldoen. Alvorens met de bouw wordt aangevangen, kunnen specifieke studies worden gevraagd als de maatregelen haalbaar worden geacht. (13) Ingrijpende renovaties van bestaande gebouwen boven een bepaalde grootte moeten worden beschouwd als een goede gelegenheid om kosteneffectieve maatregelen te nemen ter verbetering van de energieprestaties. Ingrijpende renovaties zijn gevallen zoals die waarbij de totale kosten van de renovatie met betrekking tot de buitenschil of energie-installaties zoals verwarming, warmwatervoorziening, airconditioning, ventilatie en verlichting hoger zijn dan 25 % van de waarde van het gebouw, exclusief de waarde van de grond waarop het gebouw zich bevindt, dan wel die waarbij meer dan 25 % van de buitenschil van het gebouw gerenoveerd wordt. (14) De verbetering van de totale energieprestatie van een bestaand gebouw betekent echter niet noodzakelijk een totale renovatie van het gebouw, maar zou beperkt kunnen blijven tot die delen die het meeste relevant zijn voor de energieprestatie van het gebouw en die kosteneffectief zijn. (15) De renovatie-eisen voor bestaande gebouwen mogen niet onverenigbaar zijn met de beoogde functie, de hoedanigheid of het karakter van het gebouw; het moet mogelijk zijn door grotere energiebesparingen de aan zo’n renovatie verbonden extra kosten binnen een, gezien de verwachte technische levensduur van de investering, redelijke termijn terug te verdienen. (16) De certificering kan ondersteund worden door programma's ter vergemakkelijking van een gelijke toegang tot verbeterde energieprestaties, gebaseerd worden op overeenkomsten tussen organisaties van belanghebbenden en een door de lidstaat aangewezen instantie, of uitgevoerd worden door energieservicefirma's die bereid zijn zich ertoe te verbinden de vastgestelde investeringen te doen. De controle en follow-up van de regelingen dient te worden uitgevoerd door de lidstaten. Deze moeten tevens de toepassing van stimuleringsmaatregelen vergemakkelijken. Het certificaat zouzoveel mogelijk de bestaande energieprestatiesituatie van het gebouw moeten beschrijven en kan dienovereenkomstig herzien worden. Overheidsgebouwen en gebouwen die veelvuldig door het publiek worden bezocht, dienen een voorbeeldfunctie te vervullen op het gebied van zorg voor het milieuen energiegebruik en daarom dient voor die gebouwen regelmatig energiecertificering plaats te vinden. De verspreiding van informatie over die energieprestaties onder het publiek kan worden verbeterd door die energiecertificaten op een opvallende plaats aan te brengen. Bovendien dient het duidelijk aangeven van officieel aanbevolen binnentemperaturen, samen met de werkelijke gemeten temperatuur, het onjuiste gebruik van systemen voor verwarming, airconditioning en ventilatie tegen te gaan. Dit zouertoe moeten bijdragen dat onnodig energieverbruik wordt vermeden en comfortabele klimaatomstandigheden binnenshuis (thermisch comfort) ten opzichte van de buitentemperatuur worden gewaarborgd. (17) Voor het stimuleren van betere energieprestaties kunnen lidstaten ook gebruikmaken van niet in deze richtlijn genoemde middelen/maatregelen. De lidstaten dienen goed energiebeheer te stimuleren, rekening houdend met de gebruiksintensiteit van gebouwen.

III

(18) De laatste jaren is het aantal airconditioningsystemen in de zuidelijke landen van Europa toegenomen. Dit veroorzaakt in deze landen aanzienlijke problemen op het gebied van piekbelasting, waardoor de kostprijs voor elektrische energie stijgt en de energiebalans in het gedrang komt. Er moet prioriteit worden verleend aan strategieën die bijdragen tot betere thermische prestaties van gebouwen tijdens de zomer. Met name technieken voor passieve koeling en in het bijzonder technieken die bijdragen tot het verbeteren van de kwaliteit van het binnenklimaat en van het microklimaat rond gebouwen moeten verder worden ontwikkeld. (19) Regelmatig onderhoud van verwarmingsketels en airconditioningsystemen door gekwalificeerd personeel draagt bij tot handhaving van de correcte afstelling ervan in overeenstemming met de productspecificatie en zal leiden tot optimale prestaties uit milieu-, veiligheids- en energieoogpunt. Een onafhankelijke beoordeling van de gehele verwarmingsinstallatie is op zijn plaats wanneer vervanging op basis van kosteneffectiviteit te overwegen zou zijn. (20) Facturering aan gebruikers van gebouwen van de kosten van verwarming, klimaatregeling en warm tapwater, die naar evenredigheid op basis van het werkelijke verbruik worden berekend, kan bijdragen tot energiebesparing in de woonsector. Gebruikers dienen in staat te worden gesteld hun eigen gebruik van verwarming en warm tapwater te regelen, mits dergelijke maatregelen kosteneffectief zijn. (21) In overeenstemming met de beginselen van subsidiariteit en evenredigheid, als vastgelegd in artikel 5 van het Verdrag, dienen er op communautair niveau algemene beginselen te worden vastgesteld voor een systeem van energieprestatie-eisen en de doelstellingen daarvan, maar de gedetailleerde uitvoering dient aan de lidstaten te worden overgelaten, zodat elke lidstaat het systeem kan kiezen dat het meest op zijn specifieke situatie is toegesneden. Deze richtlijn is beperkt tot het minimum dat is vereist om deze doelstellingen te verwezenlijken en gaat niet verder dan voor dat doel noodzakelijk is. 4.1.2003 L 1/66 Publicatieblad van de Europese Gemeenschappen NL (22) Er dient te worden voorzien in de mogelijkheid om de methode voor de berekening van de energieprestatie van gebouwen snel aan te passen en om de lidstaten de minimumeisen op het gebied van de energieprestatie van gebouwen op gezette tijden te laten evalueren met betrekking tot de vooruitgang van de techniek, onder andere ten aanzien van de isolatiewaarde (of kwaliteit) van het bouwmateriaal, en toekomstige ontwikkelingen op het gebied van de normalisatie. (23) De voor de uitvoering van deze richtlijn vereiste maatregelen dienen te worden vastgesteld overeenkomstig Besluit 1999/468/EG van de Raad van 28 juni 1999 tot vaststelling van de voorwaarden voor de uitoefening van de aan de Commissie verleende uitvoeringsbevoegdheden (1), HEBBEN DE VOLGENDE RICHTLIJN VASTGESTELD:

Artikel 1 Doel Doel van deze richtlijn is het stimuleren van verbeterde energieprestatie van gebouwen in de Gemeenschap — rekening houdend met zowel de klimatologische en plaatselijke omstandigheden

IV

buiten het gebouw als met de eisen voor het binnenklimaat —, en de kosteneffectiviteit. Deze richtlijn voorziet in eisen met betrekking tot: a) het algemeen kader voor een methode voor de berekening van de geïntegreerde energieprestatie van gebouwen, b) de toepassing van minimumeisen voor de energieprestatie van nieuwe gebouwen, c) de toepassing van minimumeisen voor de energieprestatie van bestaande grote gebouwen die een ingrijpende renovatie ondergaan, d) de energiecertificering van gebouwen, en e) de regelmatige keuring van c.v.-ketels en airconditioningsystemen in gebouwen en een eenmalige totale keuring van verwarmingsinstallaties waarvan de ketel ouder is dan 15jaar.

Artikel 2 Definities In deze richtlijn zijn de volgende definities van toepassing: 1. gebouw: een overdekte constructie met muren waarvoor energie gebruikt wordt om het binnenklimaat te regelen; de term „gebouw” kan verwijzen naar het gebouw in zijn geheel of naar delen ervan die zijn ontworpen of aangepast om afzonderlijk te worden gebruikt; 2. energieprestatie van een gebouw: de hoeveelheid energie die daadwerkelijk wordt verbruikt of die nodig wordt geacht voor de verschillende behoeften die verband houden met een gestandaardiseerd gebruik van een gebouw, waaronder verwarming, warmwatervoorziening, koeling, ventilatie en verlichting. De hoeveelheid wordt uitgedrukt in een of meer numerieke indicatoren die zijn berekend met inachtneming van de volgende factoren: isolatie, technische en installatiekenmerken, ontwerp en ligging in samenhang met de klimatologische aspecten,

blootstelling

aan

de

zon

en

invloed

van

aangrenzende

structuren,

eigen

energieopwekking, alsmede andere factoren, waaronder het binnenklimaat, die van invloed zijn op de vraag naar energie; 3. energieprestatiecertificaat van een gebouw: een door een lidstaat, of door een door deze lidstaat aangewezen rechtspersoon erkend certificaat waarin het resultaat is vermeld van de berekening van de energieprestatie van een gebouw volgens een methode die is gebaseerd op het algemeen kader in de bijlage; 4. WKK (warmtekrachtkoppeling): de gelijktijdige omzetting van primaire brandstoffen in mechanische of elektrische en thermische energie, waarbij wordt voldaan aan bepaalde kwaliteitscriteria inzake energie-efficiëntie; 5. airconditioningsysteem: een combinatie van alle bestanddelen die nodig zijn voor een vorm van luchtbehandeling waarbij de temperatuur wordt geregeld of kan worden verlaagd, eventueel samen met een regeling van de ventilatie, luchtvochtigheid en luchtzuiverheid; 6. c.v.-ketel: het geheel van ketellichaam en brander dat de verbrandingswarmte op water overbrengt;

V

7. nominaal vermogen (uitgedrukt in kW): het maximale verwarmingsvermogen dat door de fabrikant voor continu gebruik is aangegeven en gegarandeerd, waarbij het door hem aangegeven nuttig rendement wordt gehaald; 8. warmtepomp: een toestel/installatie dat/die bij lage temperatuur warmte aan de lucht, het water of de bodem onttrekt en deze warmte aan het gebouw afgeeft.

Artikel 3 Vaststelling van een berekeningsmethodiek De lidstaten passen op nationaal of regionaal niveauvoor de berekening van de energieprestatie van gebouwen een methodiek toe op basis van het algemene kader in de bijlage. De delen 1 en 2 van dit kader worden volgens de procedure van artikel 14, lid 2, en met inachtneming van de in de lidstaten vigerende normen aan de stand van de techniek aangepast. Deze methode wordt vastgesteld op nationaal of op regionaal niveau. De energieprestatie van een gebouw wordt op transparante wijze uitgedrukt en kan een indicator voor de CO2-uitstoot omvatten.

Artikel 4 Vaststelling van de eisen voor de energieprestatie 1. De lidstaten nemen de noodzakelijke maatregelen opdat minimumeisen voor de energieprestatie van gebouwen worden vastgesteld volgens de in artikel 3 bedoelde methodiek. Bij het vaststellen van de eisen kunnen de lidstaten onderscheid maken tussen nieuwe en bestaande gebouwen alsmede verschillende categorieën gebouwen. In de eisen wordt rekening gehouden met de algemene binnenklimaatsituatie — om eventuele negatieve neveneffecten zoals onvoldoende ventilatie te voorkomen —, met de plaatselijke omstandigheden, met de gebruiksbestemming en met de ouderdom van het gebouw. De eisen dienen regelmatig en ten minste om de vijf jaar te worden getoetst, en zo nodig aan de technische vooruitgang in de bouwsector

te

worden

aangepast.

4.1.2003

L

1/67

Publicatieblad

van

de

Europese

Gemeenschappen NL (1) PB L 184 van 17.7.1999, blz. 23. 2. De eisen voor de energieprestatie worden toegepast overeenkomstig de artikelen 5 en 6. 3. De lidstaten kunnen beslissen om ten aanzien van de volgende categorieën gebouwen geen eisen als bedoeld in lid 1 vast te stellen of toe te passen: — gebouwen en monumenten die officieel beschermd zijn als onderdeel van een daartoe aangewezen omgeving, dan wel vanwege hun bijzondere architectonische of historische waarde, indien de toepassing van de eisen hun karakter of aanzicht op onaanvaardbare wijze zouveranderen ; — gebouwen die worden gebruikt voor erediensten en religieuze activiteiten; — tijdelijke gebouwen die in principe niet langer dan twee jaar gebruikt worden, industriepanden, werkplaatsen en niet voor bewoning bestemde gebouwen van landbouwbedrijven met een lage energiebehoefte en niet voor bewoning bestemde gebouwen van landbouwbedrijven die in gebruik zijn bij een sector die onder een nationale sectorovereenkomst inzake energieprestatie valt; — woongebouwen die in principe minder dan vier maanden per jaar gebruikt worden; — alleenstaande gebouwen met een totale bruikbare vloeroppervlakte van minder dan 50 m2.

Artikel 5

VI

Nieuwe gebouwen De lidstaten nemen de noodzakelijke maatregelen om ervoor te zorgen dat nieuwe gebouwen aan de in artikel 4 bedoelde minimumeisen voor de energieprestatie voldoen. Waar het gaat om nieuwe gebouwen met een totale bruikbare vloeroppervlakte van meer dan 1 000 m2 zorgen de lidstaten ervoor dat de technische, milieutechnische en economische haalbaarheid van alternatieve systemen zoals — gedecentraliseerde systemen voor energievoorziening gebaseerd op hernieuwbare energiebronnen, — WKK, — stads/blokverwarming of -koeling, indien beschikbaar, — warmtepompen, onder bepaalde voorwaarden, in aanmerking worden genomen, alvorens met de bouw wordt begonnen.

Artikel 6 Bestaande gebouwen De lidstaten nemen de noodzakelijke maatregelen om ervoor te zorgen dat wanneer bestaande gebouwen met een totale bruikbare vloeroppervlakte van meer dan 1 000 m2 een ingrijpende renovatie ondergaan, de energieprestatie ervan tot het niveau van de minimumeisen wordt opgevoerd, voorzover dit technisch, functioneel en economisch haalbaar is. Zij leiden deze minimumeisen voor de energieprestatie af uit de overeenkomstig artikel 4 vastgestelde energieprestatie-eisen. De eisen kunnen worden vastgesteld hetzij voor het gerenoveerde gebouw in zijn geheel, hetzij voor de gerenoveerde systemen of bestanddelen, wanneer deze deel uitmaken van een renovatie die binnen een bepaald tijdsbestek moet worden uitgevoerd, met het eerder genoemde doel de totale energieprestatie van het gebouw te verbeteren.

Artikel 7 Energieprestatiecertificaat 1. De lidstaten zorgen ervoor dat bij de bouw, verkoop of verhuur van een gebouw aan de eigenaar, of door de eigenaar aan de toekomstige koper of huurder, naar gelang van het geval, een energieprestatiecertificaat wordt verstrekt. Het certificaat is niet langer dan tien jaar geldig. De certificering van appartementen of van voor apart gebruik ontwikkelde eenheden die deel uitmaken van een blok is mogelijk op basis van: — een gemeenschappelijke certificering voor het

gehele

gebouw,

wanneer

het

gaat

om

een

blok

met

een

gemeenschappelijk

verwarmingssysteem; of — keuring van een ander representatief appartement in hetzelfde blok. De lidstaten kunnen de in artikel 4, lid 3, bedoelde categorieën van de toepassing van dit lid uitsluiten. 2. Het energieprestatiecertificaat voor gebouwen bevat referentiewaarden, zoals geldende wettelijke normen en benchmarks, waarmee de consumenten de energieprestatie van gebouwen kunnen vergelijken en beoordelen. Het certificaat gaat vergezeld van aanbevelingen voor de kosteneffectieve verbetering van de energieprestatie. De certificaten zijn louter informatief. De eventuele werking ervan voor gerechtelijke of andere procedures wordt bepaald door de nationale voorschriften. 3. De lidstaten nemen maatregelen om ervoor te zorgen dat in gebouwen met een totale bruikbare vloeroppervlakte van meer dan 1 000 m2 waarin overheidsdiensten en instellingen

VII

die aan een groot aantal personen overheidsdiensten verstrekken gevestigd zijn, en die derhalve vaak door die personen bezocht worden, een energiecertificaat dat niet ouder is dan tien jaar wordt aangebracht op een opvallende plaats die duidelijk zichtbaar is voor het publiek. Voor die gebouwen kunnen het bereik van de aanbevolen en actuele binnentemperaturen en, indien van toepassing, andere relevante klimaatfactoren eveneens duidelijk worden aangegeven.

Artikel 8 Keuring van c.v.-ketels Met het oog op de vermindering van het energieverbruik en de beperking van kooldioxideemissies: a) nemen de lidstaten de noodzakelijke maatregelen voor het instellen van een regelmatige keuring van c.v.-ketels die werken op niet-hernieuwbare, vloeibare of vaste brandstof en een nominaal vermogen hebben van 20 tot 100 kW. De keuring kan ook worden ingesteld voor ketels die op andere brandstoffen werken; dienen c.v.-ketels met een nominaal vermogen van meer dan 100 kW ten minste om de twee jaar gekeurd te worden; voor gasketels kan deze periode verlengd worden tot vier jaar; 4.1.2003 L 1/68 Publicatieblad van de Europese Gemeenschappen NL stellen de lidstaten voor verwarmingsinstallaties met ketels met een nominaal vermogen van meer dan 20 kW die ouder zijn dan 15 jaar, de noodzakelijke maatregelen vast voor een eenmalige keuring van de gehele verwarmingsinstallatie. Aan de hand van deze keuring, die een beoordeling dient te omvatten van het rendement van de ketel en van de ketelgrootte ten opzichte van de verwarmingsbehoeften van het gebouw, adviseren de deskundigen de gebruikers over vervanging van de ketels, andere wijzigingen van het verwarmingssysteem en alternatieve oplossingen; of b) nemen de lidstaten de noodzakelijke maatregelen om ervoor te zorgen dat de gebruikers geadviseerd

worden

over

vervanging

van

de

c.v.-ketels,

andere

wijzigingen

van

het

verwarmingssysteem en alternatieve oplossingen, die keuringen kunnen inhouden om de doeltreffendheid en de juiste grootte van de ketel te beoordelen. Deze aanpak dient bij benadering hetzelfde resultaat op te leveren als het bepaalde onder a). De lidstaten die voor deze optie kiezen, brengen bij de Commissie om de twee jaar verslag uit over de gelijkwaardigheid van hun benadering.

Artikel 9 Keuring van airconditioningsystemen Met het oog op de vermindering van het energieverbruik en de beperking van kooldioxide-emissies nemen de lidstaten de nodige maatregelen voor het instellen van een regelmatige keuring van airconditioningsystemen met een nominaal koelvermogen van meer dan 12 kW. De keuring omvat een beoordeling van het rendement van de airconditioning en van de dimensionering ervan gelet op de koelingsbehoefte van het gebouw. De gebruikers wordt nuttig advies verstrekt over mogelijke verbetering of vervanging van het airconditioningsysteem en over alternatieve oplossingen.

Artikel 10

VIII

Onafhankelijke deskundigen De lidstaten zorgen ervoor dat de certificering van gebouwen en de daarbij behorende aanbevelingen, alsmede de keuring van c.v.-ketels en airconditioningsystemen, op onafhankelijke wijze worden uitgevoerd door gekwalificeerde en/of erkende deskundigen die hetzij zelfstandig hetzij in dienst van een openbaar of particulier orgaan optreden.

Artikel 11 Evaluatie De Commissie, bijgestaan door het bij artikel 14 ingestelde comité, voert een evaluatie van deze richtlijn uit in het licht van de ervaring die is opgedaan met de toepassing ervan en doet zo nodig voorstellen voor onder andere: a) eventuele aanvullende maatregelen met betrekking tot renovatie van gebouwen met een totale bruikbare vloeroppervlakte van minder dan 1 000 m2; b) algemene stimulansen voor het nemen van extra maatregelen voor energie-efficiëntie van gebouwen.

Artikel 12 Informatie De lidstaten kunnen de nodige maatregelen nemen om de gebruikers van gebouwen te informeren over de verschillende methoden en praktijken om de energieprestatie te verbeteren. Op verzoek assisteert de Commissie de lidstaten bij deze voorlichtingcampagnes, die kunnen worden opgezet in de vorm van communautaire programma's.

Artikel 13 Aanpassing van het kader De delen 1 en 2 van de bijlage worden regelmatig, doch niet vaker dan elke twee jaar, herzien. De wijzigingen die nodig zijn om de delen 1 en 2 van de bijlage aan de technische vooruitgang aan te passen, worden vastgesteld volgens de in artikel 14, lid 2, bedoelde procedure.

Artikel 14 Comité 1. De Commissie wordt bijgestaan door een comité. 2. Wanneer naar dit lid wordt verwezen, zijn de artikelen 5 en 7 van Besluit 1999/468/EG van toepassing, met inachtneming van artikel 8 van dat besluit. De in artikel 5, lid 6, van Besluit 1999/468/EG bedoelde termijn wordt vastgesteld op drie maanden. 3. Het comité stelt zijn reglement van orde vast.

Artikel 15 Omzetting 1. De lidstaten doen de nodige wettelijke en bestuursrechtelijke bepalingen in werking treden om uiterlijk op 4 januari 2006 aan deze richtlijn te voldoen. Zij stellen de Commissie hiervan onverwijld in kennis. Wanneer de lidstaten deze bepalingen vaststellen, wordt in die bepalingen zelf of bij de officiële bekendmaking daarvan naar deze richtlijn verwezen. De regels voor de verwijzing worden

IX

vastgesteld door de lidstaten. 4.1.2003 L 1/69 Publicatieblad van de Europese Gemeenschappen NL 2. Bij gebrek aan gekwalificeerde en/of erkende deskundigen beschikken de lidstaten over een extra termijn van drie jaar voor de integrale toepassing van de artikelen 7, 8 en 9 van deze richtlijn. Wanneer de lidstaten van deze mogelijkheid gebruikmaken, stellen zij de Commissie daarvan in kennis, onder opgave van hun redenen en van een tijdschema voor de verdere toepassing van de richtlijn.

Artikel 16 Inwerkingtreding Deze richtlijn treedt in werking op de dag van haar bekendmaking in het Publicatieblad van de

Europese Gemeenschappen. Artikel 17 Adressaten Deze richtlijn is gericht tot de lidstaten. Gedaan te Brussel, 16 december 2002.

Voor het Europees Parlement De voorzitter P. COX

Voor de Raad De voorzitster M. FISCHER BOEL 4.1.2003 L 1/70 Publicatieblad van de Europese Gemeenschappen NL

BIJLAGE Algemene kaderrichtsnoeren voor het berekenen van energieprestaties van gebouwen (artikel 3) 1. Bij de toepassing van de methode voor het berekenen van de energieprestaties van gebouwen worden ten minste de volgende aspecten in aanmerking genomen: a) thermische kenmerken van het gebouw (buitenschil, binnenruimten enz.). Die kenmerken kunnen ook de luchtdichtheid omvatten; b) verwarmingsinstallatie en warmwatervoorziening, met inbegrip van de isolatiekenmerken; c) airconditioningsysteem; d) ventilatie; e) ingebouwde lichtinstallatie (vooral buiten de woonsector); f) positie en oriëntatie van de gebouwen, met inbegrip van het buitenklimaat; g) passieve zonnesystemen, zonwering; h) natuurlijke ventilatie; i) de kwaliteit van het binnenklimaat, inclusief het kunstmatig binnenklimaat.

X

2. Bij deze berekening wordt, indien van toepassing, rekening gehouden met de positieve invloed van de volgende aspecten: a) actieve zonnesystemen en andere verwarmings- en elektriciteitssystemen op basis van hernieuwbare energiebronnen; b) elektriciteit geproduceerd door middel van warmtekrachtkoppeling; c) verwarmings- en koelsystemen per blok of wijk; d) natuurlijk licht. 3. Ten behoeve van deze berekening worden gebouwen op een geschikte wijze onderverdeeld in categorieën als: a) eengezinswoningen van verschillende typen; b) appartementencomplexen; c) kantoren; d) onderwijsgebouwen; e) ziekenhuizen; f) hotels en restaurants; g) sportvoorzieningen; h) groot- en kleinhandelsgebouwen; i) andere typen energieverbruikende gebouwen. 4.1.2003 L 1/71 Publicatieblad van de Europese Gemeenschappen NL

XI

Bijlage 2: Besluit van de Vlaamse Regering tot het vaststellen van de eisen op het vlak van de energieprestaties en het binnenklimaat van gebouwen MINISTERIE VAN DE VLAAMSE GEMEENSCHAP [C − 2005/35520] N. 2005 — 1490 11 MAART 2005. — Besluit van de Vlaamse Regering tot vaststelling van de eisen op het vlak van de energieprestaties en het binnenklimaat van gebouwen De Vlaamse Regering, Gelet op de Richtlijn 2002/91/EG van het Europees parlement en de raad van 16 december 2002 betreffende de energieprestatie van gebouwen; Gelet op het decreet van 7 mei 2004 houdende eisen en handhavingsmaatregelen op het vlak van de energieprestaties en het binnenklimaat voor gebouwen en tot invoering van een energieprestatiecertificaat, inzonderheid de artikelen 4 § 1, 6, 7, 19, 20, 21 en 27 § 3; Gelet op het besluit van de Vlaamse Regering van 18 september 1991 houdende het opleggen van minimumeisen inzake thermische isolatie van woongebouwen; Gelet op het akkoord van de Vlaamse minister, bevoegd voor begroting, gegeven op 21 januari 2004; Gelet op het advies van de Milieu-en Natuurraad voor Vlaanderen, gegeven op 3 juni 2004; Gelet op het advies van de SERV, gegeven op 5 mei 2004; Gelet op het feit dat voldaan is aan de formaliteiten voorgeschreven bij de Richtlijn 98/34/EG van het Europese Parlement en de Raad betreffende een informatieprocedure op het gebied van normen en technische voorschriften en regels betreffende de diensten van de informatiemaatschappij; Gelet op het advies van de Raad van State, gegeven op 11 januari 2005 met toepassing van artikel 84, § 1, eerste lid, 1°, van de gecoördineerde wetten op de Raad van State; Op voorstel van de Vlaamse minister van Openbare Werken, Energie, Leefmilieu en Natuur; Na beraadslaging, Besluit : HOOFDSTUK I. — Algemene bepalingen Artikel 1. Voor de toepassing van dit besluit en de bijlagen wordt verstaan onder : 1° minister : de Vlaamse minister, bevoegd voor het energiebeleid; 2° aanvraag tot het verkrijgen van een stedenbouwkundige vergunning : de aanvraag tot het verkrijgen van een stedenbouwkundige vergunning zoals bedoeld in artikel 99, § 1, 1°, 6° en 7° van het decreet van 18 mei 1999 houdende de organisatie van de ruimtelijke ordening; 3° woongebouw : gebouw bestemd voor individuele of collectieve huisvesting; 4° kantoorgebouw : gebouw bestemd voor een dienstverleningsfunctie waarin voornamelijk administratief werk wordt verricht en waaronder ook de gebouwen vallen die bestemd zijn om te worden gebruikt voor de uitoefening van een vrij beroep zoals gedefinieerd in de wet van 2 augustus 2002 betreffende de misleidende en vergelijkende reclame, de onrechtmatige bedingen en de op afstand gesloten overeenkomsten inzake de vrije beroepen; 5° schoolgebouw : gebouw bestemd voor een onderwijsfunctie; 6° industrieel gebouw : gebouw bestemd voor de productie, de bewerking, de opslag of manipulatie van goederen; 7° gebouw met een andere specifieke bestemming : gebouw dat niet valt onder woongebouw, kantoorgebouw, schoolgebouw of industrieel gebouw. Hieronder vallen :

II

— ziekenhuizen; — hotels en restaurants; — sportvoorzieningen; — groot- en kleinhandelsgebouwen; — andere typen energieverbruikende gebouwen. 8° R-waarde : warmteweerstand van een constructieonderdeel; 9° wooneenheid : elke eenheid in een woongebouw die over de nodige woonvoorzieningen beschikt om autonoom te kunnen functioneren; Art. 2. Dit besluit is van toepassing op gebouwen waarvoor energie verbruikt wordt om ten behoeve van mensen een specifieke binnentemperatuur te bereiken en waarvoor een aanvraag tot het verkrijgen van een stedenbouwkundige vergunning wordt ingediend. HOOFDSTUK II. — EPB-eisen bij nieuwbouw

Afdeling I. — Thermische isolatie Art. 3. Nieuw op te richten woon-, kantooren schoolgebouwen en gebouwen met een andere specifieke bestemming voldoen aan elk van de volgende eisen : 1° voor het gebouw als geheel mag het peil van globale warmte-isolatie niet meer bedragen dan K45; 2° de constructieonderdelen voldoen aan de maximale warmtedoorgangscoëfficiënt of aan de minimale warmteweerstand zoals vastgelegd in bijlage III bij dit besluit. Art. 4. Nieuw op te richten industriële gebouwen voldoen aan één van de volgende eisen : 1° voor het gebouw als geheel mag het peil van globale warmte-isolatie niet meer bedragen dan K55; 2° de constructieonderdelen voldoen aan de maximale warmtedoorgangscoëfficiënt of aan de minimale warmteweerstand zoals vastgelegd in bijlage III bij dit besluit. Art. 5. In afwijking van de bepalingen van artikel 3 gelden voor nieuw op te richten kantoorgebouwen de eisen voor nieuw op te richten industriële gebouwen indien het kantoorgebouw aan elk van de volgende voorwaarden voldoet : 1° het heeft een beschermd volume kleiner dan 800 m3; 2° het maakt deel uit van een industrieel gebouw; 3° alle kantoordelen samen omvatten ten hoogste 40 % van het totaal beschermd volume van de delen kantoor en industrie samen. Art. 6. De invloed van koudebruggen op het specifiek warmteverlies door transmissie wordt bepaald overeenkomstig bijlage IV van dit besluit.

Afdeling II. — Ventilatie Art. 7. Nieuw op te richten woongebouwen beschikken over ventilatievoorzieningen zoals bepaald in bijlage V bij dit besluit. Art. 8. Nieuw op te richten kantoorgebouwen, schoolgebouwen, gebouwen met een andere specifieke bestemming en industriële gebouwen beschikken over ventilatievoorzieningen zoals bepaald in bijlage VI bij dit besluit.

Afdeling III. — E-peil en oververhitting Art. 9. Het peil van primair energieverbruik van woongebouwen wordt berekend overeenkomstig de bepalingen van bijlage I bij dit besluit. De referentiewaarde voor het bepalen van het in het eerste lid bedoelde E-peil wordt berekend op basis van de volgende waarden van de in hoofdstuk 6 van bijlage I bedoelde constanten : a1 = 115 a2 = 70 a3 = 105

III

Art. 10. Het peil van primair energieverbruik van kantooren schoolgebouwen wordt berekend overeenkomstig de bepalingen van bijlage II bij dit besluit. De referentiewaarde voor het bepalen van het in het eerste lid bedoelde E-peil wordt berekend op basis van de volgende waarden van de in hoofdstuk 4 van bijlage II bedoelde constanten : b1 = 105 b2 = 175 b3 = 50 b4 = 35 b5 = 0,7 Wanneer een kantoorgebouw een beschermd volume heeft dat niet groter is dan 800 m3 en deel uitmaakt van een woongebouw, hoeft in afwijking van het eerste lid van dit artikel voor het kantoorgedeelte op zich geen apart E-peil bepaald te worden. In dat geval wordt het kantoorgedeelte als onderdeel van het woongebouw beschouwd en mag een gezamenlijk E-peil worden bepaald volgens de regels van artikel 9 die gelden voor woongebouwen. Art. 11. Voor de bepaling van het E-peil gelden volgende conversiefactoren naar primaire energie (fp) : 1° fossiele brandstoffen : fp = 1 2° elektriciteit : fp = 2,5 3° d.m.v. warmtekrachtkoppeling zelfopgewekte elektriciteit : fp = 1,8 4° biomassa : fp = 1 Art. 12. § 1. het E-peil van nieuw op te richten woon-, kantooren schoolgebouwen mag niet hoger zijn dan E100. § 2. Elke wooneenheid van nieuw op te richten woongebouwen dient afzonderlijk aan de § 1 gestelde E-peileis te voldoen. § 3. In afwijking van de bepalingen van § 1 gelden voor een kantoorgebouw geen eisen op het vlak van het E-peil indien het aan elk van de volgende voorwaarden voldoet : 1° het heeft een beschermd volume dat kleiner is dan 800 m3; 2° het maakt deel uit van een gebouw met een andere specifieke bestemming of van een industrieel gebouw; 3° alle kantoordelen samen omvatten ten hoogste 40 % van het totaal beschermd volume van de delen kantoor en industrie samen of van de delen kantoor en andere specifieke bestemming samen. Art. 13. Elke wooneenheid van nieuw op te richten woongebouwen moet afzonderlijk voldoen aan de eis m.b.t. de beperking van het risico op oververhitting zoals beschreven in hoofdstuk 8 van bijlage I bij dit besluit. HOOFDSTUK III. — EPB-eisen bij herbouwen, uitbreiden, verbouwen en functiewijziging Art. 14. Bij herbouw na volledige afbraak van een gebouw gelden de voorwaarden voor een nieuw op te richten gebouw met een zelfde bestemming zoals beschreven in hoofdstuk II. Bij afbraak gevolgd door herbouw van een deel van een gebouw gelden voor dat deel de eisen voor uitbreiding zoals bepaald in artikel 15. Art. 15. § 1. Volgende eisen gelden voor het nieuw gebouwde toegevoegde deel van een gebouw dat uitgebreid wordt, als het beschermde volume van de uitbreiding kleiner of gelijk is aan 800 m3 en als de uitbreiding niet bestaat uit het toevoegen van een of meerdere wooneenheden : 1° de constructieonderdelen voldoen aan de maximale warmtedoorgangscoëfficiënt of aan de minimale warmteweerstand zoals vastgelegd in bijlage III bij dit besluit; 2° inzake ventilatie wordt voldaan aan de eisen voor nieuwe gebouwen met een zelfde bestemming zoals bepaald in artikelen 7 en 8. § 2. Indien een gebouw uitgebreid wordt met een of meer wooneenheden of met een bijkomend beschermd volume dat groter is dan 800 m3, gelden voor het nieuw gebouwde toegevoegde deel alle eisen die in hoofdstuk II worden gesteld aan nieuw op te richten gebouwen met een zelfde bestemming.

IV

Indien het eerste lid van toepassing is, worden het E-peil en het K-peil enkel berekend met betrekking tot het door de uitbreiding toegevoegde deel van het gebouw. Art. 16. Bij verbouwingen, gelden volgende eisen : 1° de constructieonderdelen voldoen aan de maximale warmtedoorgangscoëfficiënt of aan de minimale warmteweerstand zoals vastgelegd in bijlage III bij dit besluit; 2° in die ruimten van woon-, kantooren schoolgebouwen en gebouwen met andere specifieke bestemming waar ramen worden vervangen, moet worden voldaan aan de luchttoevoereisen vermeld in bijlage V bij dit besluit in het geval van woongebouwen, en aan de luchttoevoereisen vermeld in bijlage VI bij dit besluit in het geval van kantooren schoolgebouwen en gebouwen met een andere specifieke bestemming. Art. 17. Indien bij de verbouwing van een gebouw met een beschermd volume groter dan 3000 m3 de dragende structuur van het gebouw behouden blijft maar de installaties voor het bekomen van een specifiek binnenklimaat en minstens 75 % van de gevels worden vervangen, gelden in afwijking van artikel 16 de eisen voor nieuw op te richten gebouwen met een zelfde bestemming zoals bepaald in hoofdstuk II. Art. 18. Bij een functiewijziging van een gebouw waarbij na de functiewijziging in tegenstelling tot voordien energie verbruikt wordt om ten behoeve van mensen een specifieke binnentemperatuur te bekomen of bij een functiewijziging van een industrieel gebouw naar woon-, kantoor- of schoolgebouw gelden, als het beschermd volume van de functiewijziging groter is dan 800 m3, volgende EPB-eisen : 1° het peil van globale warmte-isolatie mag niet hoger zijn dan K65; 2° de ventilatie-eisen voor nieuwe gebouwen met een zelfde bestemming zoals bepaald in de artikelen 7 en 8 van dit besluit. HOOFDSTUK IV. — Vrijstellingen en afwijkingen Art. 19. Wanneer bij het indienen van de aanvraag tot het verkrijgen van een stedenbouwkundige vergunning voor een gebouw met beschermd volume kleiner dan 3000 m3, de tussenkomst van een architect niet vereist is, zijn de EPB-eisen van dit besluit niet van toepassing. Art. 20. Voor beschermde monumenten en bestaande gebouwen die deel uitmaken van een beschermd landschap, stads- of dorpsgezicht, zijn enkel de EPB-eisen van dit besluit bij herbouw en uitbreiding, zoals vastgelegd in de artikelen 14 en 15, van toepassing. Art. 21. Gebouwen die worden gebruikt voor erediensten en religieuze activiteiten en die niet vallen onder de toepassing van artikel 20, kunnen vrijgesteld worden van één of meerdere van de EPB-eisen die in dit besluit worden bepaald. Art. 22. § 1. Industriële gebouwen met een beschermd volume groter dan 3000 m3 waarvoor het behalen van de EPB-eisen technisch, functioneel of economisch niet haalbaar is, kunnen vrijgesteld worden van één of meerdere van de EPB-eisen die in dit besluit worden bepaald. § 2. Industriële gebouwen met een beschermd volume groter dan 3000 m3 waarin industriële processen plaatsvinden die zelf warmte produceren en waarvoor om die reden koeling of een geforceerde ventilatie moet worden voorzien ten behoeve van een aanvaardbaar binnenklimaat, kunnen vrijgesteld worden van een of meerdere van de EPB-eisen die in dit besluit worden bepaald. Art. 23. Voor gebouwen die gebruik maken van innovatieve bouwconcepten of technologieën waarop de in de bijlagen bij dit besluit gevoegde berekeningswijzen niet kunnen worden toegepast, kan een afwijking aangevraagd

V

worden om te worden beoordeeld door middel van een alternatieve berekeningswijze, voor zover kan aangetoond worden dat de prestatieniveaus van het gebouw minstens gelijkwaardig zijn aan de in dit besluit gestelde eisen. Art. 24. De minister bepaalt de vrijstellingen bedoeld in de artikelen 21 en 22 evenals de nadere regels voor het toestaan van de afwijkingen bedoeld in artikel 23. HOOFDSTUK V. — Uitvoerings- en handhavingsmaatregelen Art. 25. De minister bepaalt nadere regels tot vaststelling van de vorm en de inhoud van het EPB-voorstel, de EPB-aangifte, de startverklaring en de uitstelverklaring. Art. 26. De minister bepaalt welke gegevens van het EPB-voorstel, de startverklaring, de uitstelverklaring en de EPB-aangifte door de gemeente in de energieprestatiedatabank dienen opgenomen te worden en bepaalt de minimale voorwaarden waaraan de energieprestatiedatabank moet voldoen. Art. 27. De minister wijst de ambtenaren aan die bevoegd zijn om de nodige controles met betrekking tot de EPB-aangiften uit te voeren en om inbreuken op de bepalingen van het Energieprestatiedecreet en haar uitvoeringsbesluiten op te sporen en vast te stellen door een proces-verbaal dat geldt tot bewijs van het tegendeel. Art. 28. De Vlaamse minister, bevoegd voor financiën, wijst de ambtenaren aan die bevoegd zijn om het in artikel 27 van het Energieprestatiedecreet bedoelde dwangbevel te viseren en uitvoerbaar te verklaren. HOOFDSTUK VI. — Overgangs- en slotbepalingen Art. 29. In afwijking van artikel 3, mogen nieuw op te richten woon-, kantooren schoolgebouwen van de K-peileis afwijken, indien de aanvraag tot het verkrijgen van de stedenbouwkundige vergunning wordt ingediend binnen de zes maanden na de inwerkingtreding van dit besluit en er wordt voldaan aan de E-peileis zoals vastgelegd in artikel 12, §§ 1 en 2. Art. 30. In afwijking van artikel 12, mogen nieuw op te richten woon-, kantooren schoolgebouwen van de E-peileis afwijken, indien de aanvraag tot het verkrijgen van de stedenbouwkundige vergunning wordt ingediend binnen de zes maanden na de inwerkingtreding van dit besluit en er wordt voldaan aan de K-peileis zoals vastgelegd in artikel 3, 1°. Art. 31. In afwijking van artikel 13, is de eis m.b.t. de beperking van het risico op oververhitting niet van toepassing op de aanvraag tot het verkrijgen van een stedenbouwkundige vergunning voor woongebouwen, indien de aanvraag ingediend wordt binnen de 6 maanden na de inwerkingtreding van dit besluit en er voldaan wordt aan de K-peileis zoals vastgelegd in artikel 3, 1°. Art. 32. In afwijking van artikel 6, mag de invloed van de koudebruggen op het specifiek warmteverlies door transmissie buiten beschouwing gelaten worden, indien de aanvraag tot het verkrijgen van de stedenbouwkundige vergunning wordt ingediend binnen de twee jaar na de inwerkingtreding van dit besluit. Art. 33. Het besluit van de Vlaamse Regering van 18 september 1991 houdende het opleggen van minimumeisen inzake thermische isolatie van woongebouwen, gewijzigd bij besluit van de Vlaamse Regering van 30 juli 1992, wordt opgeheven. Art. 34. Dit besluit treedt in werking op 1 januari 2006. Art. 35. De Vlaamse minister, bevoegd voor energie, is belast met de uitvoering van dit besluit. Brussel, 11 maart 2005. De minister-president van de Vlaamse Regering, Y. LETERME De Vlaamse minister van Openbare Werken, Energie, Leefmilieu en Natuur, K. PEETERS

VI

BIJLAGEN I. Bepalingsmethode van het peil van primair energieverbruik van woongebouwen. II. Bepalingsmethode van het peil van primair energieverbruik van kantooren schoolgebouwen. III. Maximaal toelaatbare U-waarden of minimaal te realiseren R-waarden. IV. Behandeling van koudebruggen. V. Ventilatievoorzieningen in woongebouwen. VI. Ventilatievoorzieningen in niet-residentiële gebouwen.

VII

Energiezuinig bouwen en verbouwen

Recommend Documents