Praktijktips voor luchtdicht bouwen en verbouwen Inleiding – enkele begrippen ir. Marcus Peeters Lector / onderzoeker KaHo Sint-Lieven Aalst Coördinator post-graduaat: Realisatie van duurzame en energiebewuste bouwprojecten 1
Woning van de toekomst
compact
meerlagige schil
2
vrijstaand gekoppeld
collectief
3
Meerlagige gebouwschil water: vochtkerend, waterkerend, waterdicht
warmte: isolerend
lucht: luchtdicht, dampremmend, dampdicht
wind: winddicht
Het ui-model 4
Luchtdichte schil? luchtdichte laag
dampscherm
luchtscherm
dampremmende laag 5
Luchtdicht - dampdicht • Zelfde laag 2 functies: – Voldoende luchtdicht – Voldoende dampdicht
• “voldoende” is o.a. afhankelijk van: – Binnenklimaat – Eisen: hygro-thermisch, technieken, … – Opbouw constructiedeel
6
Luchtdicht - dampdicht • Luchtscherm = ook dampremmend
• Dampscherm = steeds luchtscherm
7
Luchtdicht bouwen
Waarom?
8
Waarom luchtdicht? Luchtlek = Luchtlek =
warmtelek tocht
Bron: Flir 9
Waarom luchtdicht? Luchtlek = Luchtlek =
ongecontroleerd ventileren condensatie
Bron: BIM-Brussel
10
En ook … Luchtlek = akoestisch lek Luchtlek = minder brandveilig
11
O.K. of K.O.?
Bron: bouwfysisch adviesburo Zorn 12
Luchtdicht = gecontroleerd ventileren afhankelijk van behoefte Luchtdicht = 100% benutten isolatie beter thermisch comfort
13
ventileren
gezond aangenaam comfortabel isoleren
luchtdicht bouwen
14
Luchtdicht? • Meten =
bepalen luchtdoorlatendheid = overdrukmethode
15
Drukverschil 50 Pa
luchtdebiet meten
16
Kwantitatieve meting • Meetresultaat = lekdebiet bij 50 Pa .
V50
(m³/h)
• Gemiddelde van lekdebiet bij: 50 Pascal onderdruk in gebouw 50 Pascal overdruk in gebouw
17
infiltratievoud n50 .
Vint
n50=
V50 Vint
(1/h)
V50: lekdebiet bij 50 Pa (m³/h) Vint: globaal binnenvolume (m³) of intern luchtvolume 18
. oppervlaktedoorlaatbaarheid v50
. v50= Atest
.
V50
(m³/h.m²)
Atest
V50: lekdebiet bij 50 Pa (m³/h) Atest: oppervlakte buitenschil (m²) of externe schiloppervlakte 19
Bron : WTCB
20
21
Bron: WTCB-contact 2012-1
22
Praktijktips voor luchtdicht bouwen en verbouwen Luchtdichtheidsproef en praktijkvoorbeelden ir. Marcus Peeters Lector / onderzoeker KaHo Sint-Lieven Aalst Coördinator post-graduaat: Realisatie van duurzame en energiebewuste bouwprojecten 1
Luchtdichtheidsproef
2
Luchtdichtheidsproef
3
Grotere gebouwen 2 3 4 6 …
4
Heel grote gebouwen
5
Doel van de test 1. Luchtlekken oplossen geen normen of standaarden instrument om kostenefficiënt luchtdichtheid te verbeteren
2. Normatieve meting EPB Passieflabel
6
1. Luchtlekken oplossen • luchtlekken opsporen • luchtdichtheid verbeteren • tijdens bouwproces = voor afwerking = toegankelijk luchtscherm • kan ook met eenvoudiger, robuuster toestel
7
1. Luchtlekken oplossen • Luchtlekken opzoeken
rookstaafje
voelen
Bron: BlowerDoor
8
rookmachines: gebouw in overdruk. lekken zichtbaar via de buitenzijde. lokaliseren moeilijk: wind, spouwmuren
Bron : BlowerDoor
9
warmtebeeldcamera - thermografie
Bron : BlowerDoor
10
Luchtlekken verbeteren 1. Gezond verstand – Begint bij goed ontwerp – En … zorgvuldige uitvoering van “gewone” bouwtechnieken
2. Technische hulpmiddelen
Bron: isoproc – pro clima
11
Luchtlekken oplossen • Luchtdichtheid verbeteren
12
Bron: Ubbink
13
Bron: Helia
Bron: Dörken
14
1. Luchtlekken oplossen • tijdens bouwproces = voor afwerking = toegankelijk luchtscherm
15
2. Normatieve meting Referentiedocumenten • NBN EN 13829 (februari 2001) • Bijkomende specificaties voor meting van de luchtdichtheid van gebouwen in het kader van de EPB-regelgeving www.epbd.be of http://www.epbd.be/media/pdf/etancheite_air/ Luchtdichtheidsmetingen%20EPB%20specificati es_v2%2020101008.pdf 16
2. Normatieve meting Deze documenten bepalen: – Wanneer meten – Hoe gebouw voorbereiden – Hoe meten – Hoe resultaat uitdrukken / rapporteren
Niet: WIE proef mag uitvoeren
17
2. Normatieve meting Wanneer meten NBN EN 13829 • De meting kan alleen plaatsvinden indien de gebouwschil volledig dicht is Aanbevelingen (EPB) • Alvorens meting uit te voeren beëindiging werken aanbevolen van: - verwarming, ventilatie, sanitair, elektriciteit • - afwerking van wanden, schilderwerk, tapijten
18
2 meetmethodes • Meetmethode A – Luchtdoorlatendheid gebouw zoals te verwachten tijdens gebruik – Openingen gebouwschil sluiten, niet afdichten (behalve mechanische ventilatie)
• Meetmethode B – Luchtdoorlatendheid gebouwschil – Openingen gebouwschil sluiten en afdichten
19
Bron: WTCB samenvatting volgens referentiedocumenten
20
Drukverschil 50 Pa
luchtdebiet meten
21
2. Normatieve meting • Meetresultaat = lekdebiet bij 50 Pa .
V50
(m³/h)
.
n50=
V50 Vint
(1/h)
. v50=
.
V50
(m³/h.m²)
Atest
22
.
Relatie n50 en v50 • Volumecompactheid C = BV/At (m) BV (beschermd volume)= Vext At = Atest • Vuistregel (benadering!!) Vint 0,8.Vext . • Dus: n50 v50 / 0,8.C of . n50.0,8.C v50 23
Luchtdoorlatend - ambitieniveau • Basisluchtdichtheid: n50 < 3-5 (1/h) Haalbaar bij elke nieuwbouwwoning zonder grote meerkost = doordacht ontwerp + zorgvuldige uitvoering
• Hoge luchtdichtheid: n50 < 1-3 (1/h)
Extra inspanning die nu al economisch de moeite loont samen met mech. ventilatie met warmterecuperatie Laag energie woning (+ overige maatregelen) 24
Luchtdoorlatend - ambitieniveau • Zeer hoge luchtdichtheid: n50 < 0,6 (1/h) Eis bij Passief Huis
Bron: Bostoen
25
Praktische interpretatie resultaten . • V50 (lekdebiet bij 50 Pa) 2,5 m³/h 1 cm² lek • Concreet: Vint = 600 m³ V50 = 1800 m³/h (dus n50 = 3 per uur) We willen 600 m³/h verbeteren (n50 :3 2) ZOEK ca. 250 cm² (10 cm x 25 cm)!
26
Praktische interpretatie resultaten n50 ~ jaargemiddeld infiltratievoud jaargemiddelde infiltratie n50 / 20
• Factor 20 is gemiddelde, getal is afhankelijk van blootstelling woning aan wind: – Sterk afgeschermde woning: 30 – Sterk blootgestelde woning: 10 27
Wie doet wat? Wat?
Wie?
Bepalen doel
Bouwheer of aangestelde
Bepalen meetzone
Bouwheer of aangestelde
Bepalen wanneer
Bouwheer of aangestelde
Voorbereiden gebouw
Uitvoerder test (soms bouwheer: af te spreken)
Bepalen V50 (m³/h)
Uitvoerder test
Bepalen Atest en Vint
Bouwheer of aangestelde
Opstellen proefverslag
Uitvoerder test (afgeleide grootheden zijn facultatief: af te spreken)
28
Praktijkvoorbeeld 1
29
Praktijkvoorbeeld 1 • recente woning (2010) • aandacht voor laag energieverbruik – wanden: stro-leem + houtwolplaat – 3-voudig glas in houten raam – houtkachel – ventilatiesysteem C, nog niet geplaatst
• EPB-gegevens beschikbaar – E48 – V50= 12 = waarde bij onstentenis 30
31
• Eerst gebouw in onderdruk 50 Pa constant debiet (cruise) + test • Opsporen grote luchtlekken • Provisoir afkleven 1 groot lek • Definitieve test onderdruk / overdruk
32
• 1ste meting (enkel onderdruk) – V50 = 2593 m³/h
33
Grote luchtlekken
Dubbele terrasdeur achter
Trap naar verdieping, boven kelder
34
Grote lekken Venster kinderkamer boven
Aansluiting gevel / hellend dak
Venster gelijkvloers 35
Voordeur onderaan
elektriciteitskast stopcontact (met adapter)
36
Oplossen luchtlekken • Grootste luchtlek aan trap afgekleefd met schilderstape (tijdelijk om effect te kunnen inschatten) Ter info: • Overige nog niet getoonde luchtlekken: – stootborden trap – opening dampkap (nog niet geïnstalleerd) – achterdeur, kelderdeur, overige ramen
37
• 2de meting (enkel onderdruk) – V50 = 1867 m³/h – Verbetering van 726 m³/h of –28%
38
• 3de meting (enkel overdruk) – V50 beduidend hoger dan bij onderdruk – V50 = 2523 Pa
39
Praktijkvoorbeeld 2
40
Praktijkvoorbeeld 2
41
Pratktijkvoorbeeld 2 • Vrijstaande woning 1960 • Traditioneel massief – niet geïsoleerde spouwmuur – enkel glas in niet thermisch onderbroken aluminium ramen, niet regelbare verluchtingsroosters – volledig onderkelderd – vloer gelijkvloers: ter plaatse gestorte betonplaat + dekvloer + vast tapijt
• EPC 458 kWh/m².a 42
• Eerst gedeelte gebouw (ca. 181 m³ binnenvolume / 67 m² vloer in onderdruk 50 Pa constant debiet (cruise) + test • Opsporen grote luchtlekken • Provisoir afkleven enkele grote lekken • Definitieve test onderdruk / overdruk 43
• 1ste meting (enkel onderdruk) – V50 = 1413 m³/h (deel gebouw)
44
Grote lekken
Scheur in dekvloer onder vast tapijt
Aansluiting vloer / wand boven garage 45
Open haard
Schuifraam middensluiting
46
Oplossen luchtlekken
Provisoire afdichting bereikbare luchtlekken met schilderstape
47
• 2de meting (onderdruk en overdruk) – V50 (onderdruk) = 915 m³/h – Verbetering van 498 m³/h of -35%
48
49
23/08/2012
Luchtdicht bouwen en verbouwen Dag van de installateur 23 augustus 2012, Aalst F. Caluwaerts
Luchtdicht bouwen en verbouwen
DEEL I: MATERIAALKEUZE
23/08/2012
Materiaalkeuze • Luchtdichtheid in de lopende delen
Materiaalkeuze • Gemetste muren zijn niet luchtdicht: • • • •
Porositeit van de blokken Niet volledig gevulde voegen Aansluitingen …
-> pleisterwerk en/of verf noodzakelijk
23/08/2012
Lopende delen Luchtdichtheid achter een bekleding?
Lopende delen Luchtdichtheid praktisch haalbaar in uitvoering?
23/08/2012
Materiaalkeuze • Luchtdichtheid van OSB – Grote variatie in luchtdichtheidsprestatie – Geen vermelding in CEmarkering – Criterium: bij 50 Pa < 0,1 m³/m².h
• Luchtdichtheid van Multiplex – Voldoende luchtdicht
Materiaalkeuze • Buitenschrijnwerk – Traditionele oplossing met valdorpel is ontoereikend als hoge prestaties naar luchtdichtheid worden gesteld – Daarenboven onvermijdelijk koude brug aan de dorpelaansluiting
23/08/2012
Buitenschrijnwerk • Deuren – Gebruik van een onderprofiel dat mechanisch aan de vloer wordt bevestigd – Thermisch onderbroken
Materiaalkeuze • Luchtdichtheid buitenschrijnwerk – bepaald in labo volgens NBN EN 1026 (CEmarkering) – Klasse 0 -> 4 volgens NBN EN 12207
23/08/2012
Materiaalkeuze • Luchtdichtheid buitenschrijnwerk
Materiaalkeuze • Luchtdichtheid van buitenschrijnwerk – Analyse van 300 recente proeven in het WTCB • 87% tot klasse 4 • -> voorstel tot verfijning van de classificatie aan de Europese normcommissie • Heden voor hoge luchtdichtheidsambitie -> vragen naar klasse 4 en proefrapporten opvragen
23/08/2012
Luchtdicht bouwen en verbouwen
DEEL II: AANSLUITINGEN
Aansluitingen • Luchtdichtheid in de bouwknoop – > 3 types van aansluiting: Droog – droog Aansluiting van luchtschermen
Droog-nat Aansluiting luchtscherm – binnenbepleistering Buitenschrijnwerk - binnenbepleistering Nat – Nat Aansluiting van twee bepleisterde wanden
23/08/2012
Aansluitingen Muurvoet
Aansluitingen • Muurvoet
spouwdrainering
aanaardingsniveau
isolerend blok luchtdichtingsfolie
23/08/2012
Aansluitingen • Muurvoet
Muurvoet Leidingen doorheen luchtschermstrook en gedicht
23/08/2012
Aansluitingen • Muurvoet
aanaardingsniveau
spouwdrainering
isolerend blok luchtdichtingsfolie
vochtbestendige isolatie
drainering
Aansluitingen • Muurvoet
23/08/2012
Aansluitingen • Muurvoet
Aansluitingen • Binnenwanden: – Voorzien van een bepleistering der kopse kanten van binnenmuren in nabijheid van buitenschil
23/08/2012
Aansluitingen • Binnenwanden – Ter hoogte van binnenmuren bij HSB vooruitziend werken en wachtfolies aanbrengen
Aansluitingen • Binnenmuren aansluiten met het dakvlak: – Hoogte optrekken binnenmuren! – Wachtfolie voor aanvang daktimmerwerk – Mortellaag bovenzijde! – Binnenmuur niet nodig te bepleisteren
23/08/2012
Aansluitingen Aansluiting binnenmuren met het dakvlak
Aansluitingen • Buitenmuur – vloerplaat •
Dichten van de uiteinde der welfsels met behulp van tweede fase beton
23/08/2012
Aansluitingen • Uiteinde der welfsels
Aansluitingen • Aansluiting buitenmuur-vloerplaat bij houtskeletbouw
23/08/2012
Aansluitingen • Aansluiting buitenmuur-vloerplaat bij houtskeletbouw
Aansluitingen
Bron: IsoproC-André Baivier
• Aansluiting buitenmuur-vloerplaat bij houtskeletbouw
23/08/2012
Aansluitingen
Bron: IsoproC-André Baivier
• Aansluiting buitenmuur-vloerplaat bij houtskeletbouw
Aansluitingen • Aansluiting buitenmuur-vloerplaat bij houtskeletbouw – Eenvoudigere uitvoering – Luchtscherm volledig aan warme zijde risico op inwendige condensatie – Luchtscherm aan binnenzijde blootstelling
23/08/2012
Aansluitingen • Aansluiting buitenmuur-vloerplaat bij houtskeletbouw
Aansluitingen Buitenschrijnwerk
23/08/2012
Aansluitingen • Buitenschrijnwerk Theoretische prestatie
Uitvoeringsgemak
Coördinatie der werken
***
*
*
** / ***
***
**
*
***
***
Performante oplossing In het buitenschrijnwerk geïntegreerd luchtscherm Verbeterde oplossing Traditionele oplossing met een kitvoeg tussen schrijnwerk en bepleistering Traditionele oplossing Binnenbepleistering tot tegen het buitenschrijnwerk (+scheurvorming!)
Bron: Soudal
Aansluitingen
23/08/2012
Aansluitingen • Aanbrengen van een in te pleisteren membraan voor het plaatsen der ankers
Bron Isoproc
Aansluitingen • Inpleisteren van het luchtscherm in twee lagen bepleistering
Bron Isoproc
23/08/2012
Aansluitingen Ook voorzien in luchtdichtheid onder een raamtablet
Aansluitingen • Buitenschrijnwerk aansluiten met behulp van multiplexkader – Aandacht voor • Stijfheid van de multiplex onderaan • Mogelijkheid bepleistering op multiplex • de buitenhoek bij realisatie bepleistering
23/08/2012
Aansluitingen • Buitenschrijnwerk aansluiten met behulp van multiplexkader – Luchtdichtheid tussen schrijnwerk en multiplex – Tevens in hoekaansluiting
Aansluitingen Hellende daken
23/08/2012
Aansluitingen • Hellend dak – Nok en gordingen • Verbinden van het luchtscherm met de nokbalk
– Coördinatie vormt geen probleem – Toegang soms moeilijk bij grotere dakhelling
Aansluitingen • Hellend dak – Nok en gordingen • Het luchtscherm en de isolatielaag lagerop brengen
– Vereenvoudigd de uitvoering – Geen coördinatiemoeilijkhed en
23/08/2012
Aansluitingen • Hellend dak – Nok en gordingen • Het voorzien van wachtfolies 2011
– Coördinatie tussen timmerman – isolatieplaatser – Vereenvoudigd de plaatsing van luchtscherm naderhand
Aansluitingen • Hellend dak – Het voorzien van wachtfolies: aandachtspunten!: • Tijdens uitvoering daktimmerwerk wachtfolies aanbrengen • Afdoende brede wachtfolies • Golf voorzien in wachtfolie bij aansluiting met dampscherm • Aansluiting met puntgevels niet vanzelfsprekend!
23/08/2012
Aansluitingen • Dakranden met puntgevel – Verzekeren van de continuïteit van het luchtscherm
Aansluitingen • Dakranden bij houten of stalen dakvloer – Luchtdichtheid van de dakvloer wordt algemeen gerealiseerd door het dampscherm of de dakafdichting – Luchtdichtheid van de wanden wordt doorgaans gerealiseerd door de binnenbepleistering (massiefbouw) of luchtdichtheidsfolies (houtbouw).
23/08/2012
Aansluitingen • Dakranden bij houten of stalen dakvloer
Hoeken van het dak moeilijk uitvoerbaar!
Aansluitingen • Dakranden bij houten of stalen dakvloer – Hoekaansluiting beter uitvoerbaar indien -> draagbalken in beide richtingen naast de muur opgelegd of -> in beide richtingen op de muur opgelegd
23/08/2012
Aansluitingen Technische spouw bij licht constructie
Aansluitingen • Technische spouw – Vermijden van doorboring luchtscherm! – Min. Diepte lengte bevestiging (circa 50 mm) of inbouwbehuizing (circa 75 mm) – Beperken bevestiging binnenafwerking – Plaatselijke onderbreking van het luchtscherm bij inbouwspots vermijden
23/08/2012
Doorvoeringen • Aansluiting met luchtscherm mbv luchtdichtheidstapes • Aansluiting met luchtscherm mbv prefab of zelfgevormde mof
Doorvoeringen Radiale verkleving gebruiken
23/08/2012
Doorvoeringen • gebruik van moffen
Doorvoeringen • Bij doorvoeringen -> voorafgaandelijk oordeelkundige plaats voor leidingen bij het ontwerp
23/08/2012
Aansluitingen • Doorvoer rookgasafvoer doorheen dakschild afstand van brandbare materialen t.o.v. het rookafvoerkanaal (NBN B 61-002) Temperatuursklasse kanaal T80 T100 T>100 Gxx
Vragen ?
Minimale afstand Geen beperkingen 50 mm 150 mm xx mm
