Luchtdicht bouwen. goed voor onze gezondheid?

Wetenschappelijk en Technisch Centrum voor het Bouwbedrijf – http://www.wtcb.be

Duurzaam bouwen en renoveren 2012 |


RESOC Westhoek | 05.12.2012 Koksijde

WORKSCHOP A

Luchtdicht bouwen goed voor onze gezondheid?

Filip Dobbels, Ir. Arch. WTCB Afdeling Energie & Gebouw

[foto: OVAM]

1

2



Wat is luchtdichtheid ?

•

• Ze definieert de mate waarin de schil van een gebouw luchtstromingen beperkt van buiten naar binnen en omgekeerd • Ze wordt niet berekend • Ze wordt gemeten : lekdebiet bij een drukverschil van 50Pa

Inleiding : – – –

Wat is luchtdichtheid ? Belang van een luchtdicht gebouw Kwantificering en reglementaire context

•

Ontwerp: voornaamste stappen voor het bekomen van een optimale luchtdichtheid

•

Enkele praktijkvoorbeelden

•

Besluiten

3

4



Nieuw?

Luchtscherm ≠ Windscherm • Luchtscherm Het luchtscherm belet de buitenlucht om het gebouw binnen te dringen en verhindert de binnenlucht om uit het gebouw te ontsnappen. Het luchtscherm wordt geplaatst aan de warme kant van de isolatie. Een dampscherm is (in principe) ook luchtdicht. • Windscherm Het windscherm wordt geplaatst aan de buitenkant, dus de koude kant van de isolatie. Op deze manier wordt vermeden dat de wind luchtstromingen veroorzaakt doorheen of achter de isolatie. Het onderdak is een goed voorbeeld: deze doet dienst als regenscherm en als windscherm.

6

1



Concreet...

Luchtlekken in een woning

• Soorten luchtschermen: – – – – –

De binnenbepleistering Het dampscherm Het schrijnwerk In-situ gegoten beton ...

Ventilatie van de keuken en de b dk badkamer

• Mogelijke luchtlekken: • • • • • • • •

Schouwdoorgang afdichting van de dakdoorgang

Ontbreken van een luchtscherm bij een lamellenplafond

Brievenbussen, rolluiken, garagepoorten, ... Dampkappen, kachels, inbouwhaarden,... Deurdorpels, ventilatieroosters, ... Slechte aansluiting van het dampscherm, barsten in het plafond, ... Onzorgvuldig uitgevoerde leidingen, stekkerdozen, ... Schrijnwerk, ... Muurvoeten, ... ...

Voegen tussen muur en plafond

Voegen rond het venster

Spleten rond het zolderluik Lichtspotje s

Voegen rond binnenmure n

Penetratie van leidingen

Beweegbaar schrijnwerk, vooral (dubbele) deuren

Aansluiting muur/dak

Voegen rond rolluikkasten

Spleten rond de deur

Stopcontact

Aansluiting metselwerk/ schrijnwerk

Voegen tussen muur en vloer Bron: WTCB 7

8



Concreet...

Concreet... • Opsporen van lekken met rookgeneratoren

9

10



Concreet...

Luchtlekken voor ventilatie?

• Infrarood afbeelding

• Eisen aan ventilatie: Controleren van luchtstromen – Plaats en richting • Toevoer in leefruimten • Afvoer in vervuilde ruimten – Hoeveelheid: aanpassen aan behoefte • Slaapkamers: ‘s nachts • Leefruimten: overdag • Afwezigheid: minimaal • Sterke vervuiling: maximaal

• ‘Verluchting’ door lekken en spleten?: – Oncontroleerbaar binnenkomen van lucht: • Soms te hoog, soms te laag debiet • Sommige kamers te veel, andere te weinig • Richting is onbepaald • Belangrijke warmteverliezen tijdens de winter 11

13

2



‘Verluchting’ door gebouwlekken?

Het belang van een luchtdicht gebouw 1. Energieverbruik verminderen 2. Het risico op interne condensatie vermijden, i.h.b. bij lichte buitenwanden

• Tijd, hoeveelheid, plaats, zin: bepaald door wind en temperatuurverschillen!

Neutraal drukvlak

Drukverschil tgv wind Thermische trek

Tex < Tin

3. Het niveau van het thermisch comfort sterk verbeteren 14



vochtproblemen…

• • • • •

15

… onvoldoende luchtdichtheid omhulsel

Dakbedekking met golfplaten uit vezelcement Luchtspouw van 5 cm Minerale wol van 15 cm dikte, geplaatst tussen de kepers Geniet dampscherm PE 0,1 met niet gelijmde voegen Beplanking

Condensatie aan de onderzijde van de platen



Risico’s luchtlekken

Waarom luchtdicht bouwen?

• groter warmteverlies • condensatie thermische isolatie van het gebouw (bonus in EPR, eis bij PH)  vermijden van vochtproblemen (inwendige condensatie)  het h t effectief ff ti f functioneren f ti van het ventilatiesysteem  luchtkwaliteit in het gebouw (radon, stof, geuren, …)  vermijden van tochtproblemen  (lucht)geluidisolatie  brandveiligheid

• schimmelvorming • vervuiling Inwendige condensatie

schimmelgroei door te hoge RV aan oppervlak Figuren : Klaus Sedlbauer, FIBP, Germany

-

-

winterc

18

3



Strategie voor energiezuinig wooncomfort

3 onlosmakelijke basisprincipes

Goede luchtkwaliteit

Vervuiling beperken Voldoende ventilatie

De luchtdichtheid van de bouwschil maakt deel uit van een globale strategie voor het realiseren van een kwalitatief, comfortabel en energiezuinig gebouw.

Energiezuinig

Niet te veel luchtwisseling

Thermische isolatie

Akoestisch comfort

Luchtdicht bouwen

Brandveiligheid

Thermisch comfort

Gecontroleerd ventileren

Luchtdichtheid

Goed isoleren

3 elementen-concept: onlosmakelijk verbonden

Ventilatie

Luchtdicht maken en ventileren: contradictorisch?  Neen, complementair ! 21


luchtdicht bouwen en gezondheid


luchtdicht bouwen en gezondheid

Q-intair [onderzoeksproject VITO&WTCB, 2009]

Q-intair [onderzoeksproject VITO&WTCB, 2009] Resultaten: “Bij systemen die afhankelijk zijn van weersomstandigheden (A en C) varieert de luchtverversingsgraad sterk in functie van het weer: soms is deze onvoldoende, en soms overmaats. Volledig mechanische systemen (D) zijn daarentegen in staat op een constante luchtverversingsgraad te leveren, die bovendien hoger ligt dan het gemiddelde van de andere systemen.” “Er bestaat geen eenduidige relatie tussen 1) luchtdichtheid, luchtverversingsgraad en 2) energieprestatieniveau. Thermische isolatie en luchtverversing zijn immers totaal onafhankelijk van elkaar.”

Luchtkwaliteit

luchtverversingsgraad

luchtdichtheid & ventilatie


luchtdicht bouwen en gezondheid Q-intair [onderzoeksproject VITO&WTCB, 2009]


Enkele meetwaarden Nieuwe aanbouw… onverwarmbaar!

35 h-1

Beleidsaanbevelingen · Invoeren van grenswaardes voor emissieniveau’s (wettelijk/vrijwillig, enz. )

geen specifieke aandacht voor luchtdichtheid 9.5 h-1 gemiddelde van een aantal nieuwe woningen g in België 8.7 h-1

Gekoppelde woningen

· Aanbeveling tot opleggen van ventilatie-vereisten voor renovatie woningen 4.5 h-1

geen specifieke aandacht voor luchtdichtheid

· Controles om na te gaan of ventilatiesystemen correct geplaatst, goed gebruikt en onderhouden worden

NBN D 50-001 – eis voor ventilatiesysteem D Bijzondere aandacht voor luchtdichtheid

3 h-1

1.4 h-1

NBN D 50-001 – eis systeem D + energierecup. 1 h-1 passiefhuisstandaard

0.6 h-1 Luchtdichtheid van gebouwen

Wintert 25 i i

4



Kwantificering van de luchtdichtheid

Infiltratievoud n50

.

V50 bij 50 Pa

Vint

.

n50 = V50/Vint

[m³/h per m³] [vol per h]

n50 : Infiltratievoud [vol/h] (lekdebiet gedeeld door het binnenvolume van het gebouw)

V50 : lekdebiet doorheen de bouwschil [m³/h] 26

Definitie NBN EN 13829

27



oppervlaktedoorlaatbaarheid v50

Reglementering – Toekomstige evolutie ? Atest

Thermische Isolatie – K-peil

.

Energie prestatie – E-peil

V50 bij 50 Pa

Aanpalende woning

?

AOR

v50 = V50/Atest [m³/h per m²] v50 : oppervlaktedoorlaatbaarheid [m³/(h.m²)] (lekdebiet in verhouding tot de oppervlakte van de bouwschil). Opmerking: definitie EPB – niet in de NBN EN 13829

200

28

31



luchtdicht bouwen en PH

EPW : belang goede luchtdichtheid

P90A

P60A

P30

180 PV 160 max. kar. prim. verbruik kar. prim. verbruik 120

(reële of fictieve) koeling ventilatoren

100

hulpfuncties RV warm tapwater

80

nuttige zonnewarmtewinsten 60

nuttige int. warmtewinsten ruimteverwarming

40

transmissieverliezen bewuste ventilatie

20

in/exfiltratie

ve rli ez ne w en tto ins br be ten ut ho o be efte ein ho pr dv efte im e m kar air rbr u ax . . k prim ver ik b ar . p . v ruik rim erb . v ruik er br ui k

ve rli ez ne w en tto ins br be ten ut ho o be efte ein ho pr dv efte im e m kar air rbr u ax . p . k ri ver ik ar m. bru .p v ik rim erb . v r ui er k br ui k

0 ve rlie z ne w en tto ins br be ten ut ho o e be fte ein ho pr dv efte im e m kar air rbr u ax . . k pri ver ik ar m. bru .p v ik rim erb . v r ui er k br uik

energiestromen (MJ/m³)

140

5


Morgen, verstrenging van het E-peil…

luchtdicht bouwen voor de toekomst

The future

In de verschillende Gewesten: In het Vlaams Gewest : eis m.b.t. het maximale E-peil vanaf 2014 verstrengd naar E60 In het Brussels Hoofdstedelijk Gewest : alle nieuwe gebouwen passief vanaf 2015!

Recast EPBD

[[ref. AIVC Conferentie 2010]


Article 9: Nearly zero energy buildings 1. Members States shall ensure that: a) by 31 December 2020, all new buildings are nearly zero energy buildings as defined in Article 2(1a), and b) after 31 December 2018, public authorities that occupy and own a new building shall ensure that the building is a nearly zero energy building as defined in Article 2(1a). Art. 2(1a) "nearly zero energy building" means a building that has a very high energy performance, determined in accordance with Annex I. The nearly zero or very low amount of energy required should to a very significant extent be covered by energy from renewable sources, including renewable energy produced on-site or nearby;

BUILD Tight VENTILATE Right

34



Voornaamste stappen om een goede luchtdichting te bekomen

•


•

Vóór het voorontwerp


• Bepaal het ambitieniveau Vanaf het voorontwerp • Bepaal het beschermd volume • Kies en positioneer de technische installaties • Bestudeer en behandel de eventuele zwakke punten in functie van het gewenste ambitieniveau


Ontwerp

•


•

Besluiten

• Kies gepaste materialen (inclusief het buitenschrijnwerk) • Bepaal de positie van de luchtdichte laag in elke buitenwand die het beschermd volume omhult • Teken de nodige details om de praktische realisatie van het luchtscherm toe te laten Tijdens de uitvoering • Communiceer en sensibiliseer • Voer een oriënterende meting uit (i.f.v. het ambitieniveau) 36

37



Ambitieniveau / Vereist niveau

Bepalen van het beschermd volume

• Ondanks het feit dat luchtdichtheid niet voorspelbaar is, is het belangrijk een project uit te werken rekening houdend met het vooropgestelde niveau van luchtdichtheid.

• Bepalen van het geheel van de buitenwanden die het beschermd volume omsluiten en bepalen  Continuïteit van de luchtdichtheid

– Een v50 waarde van 6 tot 12 (m³/h)/m² komt min of meer overeen met het gemiddelde niveau van luchtdichtheid van de actuele nieuwbouw. – Een waarde tussen 6 et 3 is mogelijk op voorwaarde dat er specifiek aandacht besteed wordt aan deze problematiek. – Een waarde minder dan 1 is ambitieus en vereist bijzondere expertise.

Gemiddelde CALE (20072009) 3,6

0

3

6

Gemiddelde SENVVIV (1999)

Defaultwaarde EPB

7,8

12

9

12

Tip: Communiceer voldoende en efficiënt opdat iedere betrokkene weet waar het beschermd volume en de bouwschil zich situeert . v50 [m³/h.m²]

38

41

6



Keuze en inplanting van de technische installaties

Leidingkokers en liften •

– Vermijden van conflicten tussen verplichte ventilatie van bepaalde lokalen en luchtdichtheid:

Onder andere om brandveiligheidsredenen, bestaan er eisen aangaande verluchting, beschreven in Koninklijke Besluiten. – Leidingkokers : de sectie van vrije verluchting van de koker is minstens gelijk aan 10 % van de totale horizontale sectie van de koker met een minimum van 400 cm² – Liften: het geheel van de liftkoker en machinelokaal moeten worden voorzien van een natuurlijke ventilatie met aanvoer van buitenlucht.

Liften Stookruimte Plaatsen waar zich gasmeters bevinden Garages

Leidingkoker

Minimale sectie ventilatie-opening[cm²]

• • • •

Noteer: 1 cm² ≈ 2,5 m³/h bij 50 Pa Vb woning 500 m³, deurspleet 5 mm  lek +/- 0,2/h

– Beperken van doorboringen van het luchtscherm • Ventilatiegroep • Electriciteitskast • ...

Lift – geheel koker en machinekamer, geventileerd aan de top Lift – koker en machinekamer, afzonderlijk geventileerd

Ter illustratie: gebouw met 4 appartementen van 3000 m³:  minimum ventilatie van de koker =koker 0,3[m²] vol/h Oppervlakte 42

43



Inplanting van de technische installaties: 2 stappen

Centrale verwarming : installatie- en stookruimten (alle soorten brandstof) Verwarmingsketel met gesloten verbrandingscircuit (type C) waarvan het nominale vermogen lager is dan 70 kW.

• Inplanting van de installaties t.o.v. het beschermd volume • Inplanting van de leidingen.

Niet nodig om een niet-afsluitbare opening te voorzien voor de luchttoevoer. De ventilatie in het lokaal kan d.m.v. het (verplichte) ventilatiesysteem van het gebouw. Verschillende posities zijn mogelijk voor inplanting in het gebouw. Beschermd volume Ruimten buiten het beschermd volume

Tip : Kies voor gesloten verbrandingstoestellen. Plaats ze binnen het beschermd volume. 45

46



Garages

Garages

NBN D 50-001

NBN D 50-001 Ter illustratie: woning met een oppervlakte van 180 m² : minimale sectie voor ventilatie komt overeen met een debiet van 1 vol/h !

Tip : • ofwel de garage buiten het beschermd volume houden • ofwel aansluiten op de mechanische ventilatie van het gebouw. 48

49

7



Ventilatiesysteem

Voorbeeld van een ventilatiegroep • Inplanting buiten het beschermd volume

<<<<<<<<< <<<<<<<<<<<<<<<<

<<<<<<<< <<<<<<<<<<<<<<<<<<

Te isoleren leidingen Te dichten openingen

50

51



Voorbeeld van een ventilatiegroep

Ventilatiesysteem

• Inplanting binnen het beschermd volume Te dichten doorboringen Te isoleren leidingen <<<<<<<<< <<<<<<<<<<<<<<<<

<<<<<<<< <<<<<<<<<<<<<<<<<<

Tip : Plaats ventilatietoestellen binnen het beschermd volume.

52

53



Keuze van aangepaste materialen: lichte wanden

Keuze van gepaste materialen: verbindingen

•

Kleefbanden (eenzijdig / dubbelzijdig), mastiek, soepele profielen (EPDM, …), compriband, vloeibare luchtdichting, …

Bron: Castelein Sealants

Tip : Kies geschikte producten. In het geval van kleefbanden en lijmen, draag zorg voor de zuiverheid van de ondergrond.

54

55

8

•



Keuze van gepaste materialen: verbindingen

Aanpak van doorboringen in het luchtscherm: prefab hulpstukken

Kleefbanden (eenzijdig / dubbelzijdig), mastiek, soepele profielen (EPDM, …), compriband, vloeibare luchtdichting, …

Bron: Doerken – Delta Liquixx

Tip : Volg zorgvuldig de plaatsingsvoorschriften van de fabrikant.

Tip : Bepaal de ligging en de afmetingen van leidingdoorvoeren zo vroeg mogelijk in het ontwerpproces.

56

57



Keuze van het buitenschrijnwerk: luchtdichtheidsklassen

Keuze van het buitenschrijnwerk: luchtdichtheidsklassen

De graad van luchtdichtheid wordt bepaald in labo volgens de norm NBN EN 1026, in het bijzonder in het kader van CE-markering. Classificatie van 0 tot 4 volgens de NBN EN 12207

De analyse van 300 recente proeven in het WTCB toont aan dat 87% van de geteste raamkaders behoren tot klasse 4  verfijning van de classificatie (klasse 5 et 6) voorgesteld aan de Europese normcommissie Flow (m3/h/m²)

Air permeability -

Flow (m3/h/m)

PE RMEABILITE AIR 100,0 Debit m³/hm²

25,0

Debit m³/hm 100

Class 1 Class 2 17,0

80

Class 3

20.0

2,50

10,0 40

10.0

5.67

Classe 1 Classe 1 20

Class 4

5.0 Classe 2 2 Classe

8

Class 5 2.5 2.0

Classe 3 3 Classe

4

1.89

1

0,25

1,0 0.76

Class 6

0.5

2 1.6

0.38

Tip : Voor hoge ambitieniveaus, kies klasse 4 EN vraag de proefrapporten op om de prestatie meer in detail te evalueren. 0,1

1.2 0.8 Classe 4 4 Classe

0.1

0.4 10

50

100 150 200

600

10 Pression Pa

100

50 65

66



Keuze van het buitenschrijnwerk: aandachtspunten

Keuze van het buitenschrijnwerk: aandachtspunten

– deurdorpels

0,02

1000 Overpressure (Pa)

– deurdorpels

67

68

9


•




•


•


•

Besluiten

71



bouwpraktijk anno 2012



Een concreet bouwproject als case • Voorbeeldproject Vingerhoute (Gent, 2011)

Bron: De Noordboom 76

10



muurvoet

muurvoet



Nok

Nok



Randen dakvlakvensters

Een concreet bouwproject als case

• Voorbeeldproject Vingerhoute: – resultaten luchtdichtheid: n50 = 0.27 à 0.35 • impact bouwvolume (relatief groot) • voornaamste lekken? – Dakramen: vleugel-kader – Muren tussen wooneenheden – LVL balk op buitenmuur

Luchtdichtheid van lichte constructies

83

11



Tot slot: enkele reflecties uit de praktijk...

• het is moeilijk om een welbepaalde graad van luchtdichtheid na te streven • een hoge graad van prefabricatie is nuttig • de rol van de aannemer is essentieel • luchtdicht bouwen start met luchtdicht ontwerpen; detaillering zeer belangrijk





•



•


•


•

Besluiten

89

12



BESLUITEN  Luchtdicht bouwen is niet in tegenstrijd met, maar noodzakelijk voor een comfortabel binnenklimaat en een goede luchtkwaliteit!  Luchtdicht bouwen wordt « incontournable »; dit leidt tot grondige wijzigingen in de manier van werken voor alle aannemers en de andere bouwprofessionelen  Thermische isolatie – Luchtdichtheid – Ventilatie zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden  Luchtdicht bouwen, start met luchtdicht ontwerpen en wordt gerealiseerd door goed vakmanschap

[ref. ITHO.NL]

91


© Ir.-arch. F. Dobbels

DANK VOOR UW AANDACHT!

Concreet voorbeeld: woning te Oostkamp [2010] - luchtdichtheid op passiefhuisniveau (n50 = ca. 0,6 h-1) - mechanische ventilatie met WTW - Energiezuinig en comfortabel, goede luchtkwaliteit

13

Luchtdicht bouwen. goed voor onze gezondheid?

Recommend Documents