DUURZAAM ONTWIKKELEN IN HUISSEN ANGEREN. Schakel tussen gebied & economische stimulering

DUURZAAM ONTWIKKELEN IN HUISSEN ANGEREN

“Schakel tussen gebied & economische stimulering”

Duurzaam ontwikkelen Huissen Angeren Opgesteld door: Roelof Westerhof

In samenwerking met projectbureau herstructurering glastuinbouw Huissen Angeren April 2014

INHOUD 1.

DUURZAAM VERSTERKEN GLASTUINBOUW EN LEEFOMGEVING

5

2.

AAN DE SLAG MET DUURZAAMHEID

7

3.

DUURZAAMHEID IN HUISSEN ANGEREN

10

3.1 Maatschappij

10

3.2 Gebruikswaarde van de ruimte

11

3.3 Belevingswaarde van de ruimte

11

3.4 Toekomstwaarde van de ruimte

12

3.5 Economie

12

3.6 Effecten

12

PROJECTEN

14

4.1 Kansen en uitdagingen in relatie tot doelen van het projectbureau

14

4.2 Projecten

21

4.

5.

Tijdelijke akkers

22

Tuinders voor biobased economy

24

Local 4 Local

26

Ondernemingsplan energie

30

Groene ervaring voor stadslandbouw

32

Huissen Angeren in het groen

34

Project Parochie ’t Zand

36

CONCLUSIE

38

Bijlage 1. Aspecten van duurzaamheid Bijlage 2. Duurzame effecten van maatregelen in Huissen Angeren Bijlage 3. Informatie over gewassen Bijlage 4. Gesprekspartners Bijlage 5. Uitvoeringsprogramma

3

4

1. DUURZAAM VERSTERKEN GLASTUINBOUW EN LEEFOMGEVING Projectbureau Herstructurering Glastuinbouw Huissen Angeren (verder het Project-

Deze vraag kent een aantal verschillende aspecten (zie ook bijlage 1):

bureau) is opgezet om de glastuinbouw in het gebied te behouden en de ruimtelijke

•

Wie bepaalt wat duurzame ontwikkeling is?

kwaliteit te versterken. Het gaat erom een vitale moderne glastuinbouw te ont-

•

Waar zit de kracht van het gebied en waar zitten belangrijke uitdagingen?

wikkelen én woon en werkfuncties te creëren in gebieden die minder geschikt zijn voor schaalvergroting. Het Projectbureau doet investeringen in verbetering van de

Welke maatregelen leveren waar de grootste ‘duurzaamheidswinst‘? •

Hoe groot is de markt voor eventuele nieuwe diensten en producten die het

infrastructuur en landschappelijke verfraaiing en faciliteert projectontwikkelingen.

gebied zou kunnen leveren? Over welke markten gaat het (wereldmarkt, Regio

Dit is allemaal maatwerk, waarbij er voortdurend wordt gekeken naar duurzaam-

Arnhem – Nijmegen, Nederland, Duitsland)?

heid voor het bedrijf en het gebied.

•

Met wie en in welk proces gaan we met deze vragen aan de slag?

Voor het Projectbureau ligt daarbij de nadruk op het duurzaam versterken van sociaal, economische en ruimtelijke structuren. Deze structuren zouden zo moeten

Dit document legt de resultaten (lessen, producten, coalities) vast van de manier

worden vormgegeven dat ze het ondernemerschap in het gebied stimuleren en

waarop het Projectbureau met duurzame ontwikkeling in Huissen Angeren aan het

versterken. Het Planbureau voor de leefomgeving noemt dit ook wel de energieke

werk is en noemt kansrijke projecten die samen met gebiedspartners kunnen worden

samenleving *.

opgepakt.

De kernvraag van dit document is: Op welke manier kan het Projectbureau samen met gebiedspartners bijdragen aan het duurzaam versterken van sociaal, economische en ruimtelijke structuren.

* Het rapport ‘De energieke samenleving’ is te vinden op de website van het Planbureau voor de leefomgeving.

5

LEESWIJZER Hoofdstuk 2: Aan de slag met duurzaamheid Bijna niemand is tegen duurzaamheid. Maar vaak staan we nog voor de vraag: hoe maken we van duurzaamheid iets dat je vast kunt pakken? Iets waarmee je vandaag gewoon kunt beginnen zonder te verzanden in abstracte discussies? Welke aspecten van duurzaamheid zijn belangrijk voor Huissen Angeren. Hoofdstuk 2 beschrijft de manier waarop het Projectbureau met duurzaamheid aan de slag wil. Hoofdstuk 3: Duurzaamheid in Huissen Angeren. Hoe beoordelen we de duurzaamheid van Huissen Angeren? Op welke vlakken is de meeste winst te halen en waar liggen concrete kansen en uitdaging Hoofdstuk 4: Projecten Hoofdstuk 4 beschrijft welke kansen en uitdagingen het Projectbureau vanuit haar opdracht zou willen oppakken. Om hierin goede keuzes te maken is een analyse uitgevoerd naar lopende ontwikkelingen op het gebied van duurzame ontwikkeling. In 2013 en 2014 is met een aantal partijen binnen en buiten Huissen Angeren gesproken. Bijlage 4 bevat een lijst met gesprekspartners. Daarnaast zijn bronnen op internet over duurzame projecten geanalyseerd. Deze analyse leverde een aantal project ideeën op die met partijen in het gebied zijn besproken. Tijdens deze gesprekken zijn ideeën afgevallen, projecten aangescherpt en werd de meerwaarde van betrokkenheid van het Projectbureau besproken. Dat leidde tot een aantal kansrijke projecten die:

6

1)

Aansluiten bij de behoeften van Huissen Angeren.

2)

Waar dat kan lopende ontwikkelingen versterken en versnellen.

3)

Goed passen bij de opdracht van het projectbureau

2. AAN DE SLAG MET DUURZAAMHEID Duurzame ontwikkeling sluit aan op de behoeften van het heden zonder het vermo-

•

Milieubeleidsplan gemeente Lingewaard 2010-2014.

gen van toekomstige generaties om in hun eigen behoeften te voorzien in gevaar

•

Waterplan 2008.

te brengen. Op deze manier definieerde de VN-commissie Brundtland uit 1987

•

We hebben de analyse aangevuld met onze eigen kennis en ervaring over

het begrip in ‘Our Common Future’. Eén van de knelpunten in het concept is dat

duurzame ontwikkeling in andere gebieden en uit literatuur.

we geen scherp beeld hebben van de behoeften van toekomstige generaties. Het begrip duurzaamheid doet daarmee een beroep op ons voorstellingsvermogen.

Hoofdstuk 3 bespreekt de bestaande situatie rond duurzaamheid in Huissen Angeren. Dit hoofdstuk 2 licht de verschillende aspecten van duurzame ontwikkeling kort

De duurzaamheidsadviseur John Elkinton introduceerde de methodiek van de drie

toe. Bijlage 2 bevat het afwegingskader. De figuur op blz 8 vat het

P’s. Duurzame ontwikkeling is een harmonische ontwikkeling van people (mensen),

afwegingskader samen.

planet (planeet/milieu) en profit (opbrengst/winst). Deze indeling levert echter nog geen concreet handelingsperspectief op voor Huissen Angeren.

De 3 P’s van people, planet en profit zijn vertaald naar maatschappij, ruimte en economie. De volgende paragrafen lichten deze indeling toe.

We hebben ons laten inspireren door het afwegingskader duurzaamheid van de

Maatregelen moeten passen binnen de cultuur en wet- en regelgeving van een land

provincie Utrecht. Dit kader geeft een brede maar toch concrete invulling van de

en bestuurlijk, financieel en maatschappelijk haalbaar zijn. Dit aspect krijgt aan-

aspecten die een rol spelen bij het beoordelen van de bijdrage van projecten of

dacht onder het kopje effecten.

maatregelen aan duurzame ontwikkeling. Doel is om de discussie over duurzame ontwikkeling te faciliteren en om te inspireren tot aanvullende maatregelen in lopende projecten op het gebied van infrastructuur, gebiedsontwikkeling en samenwerking met andere overheden. Om een gebiedsgericht afwegingskader voor duurzaamheid te ontwikkelen is gebruik gemaakt van wat er in diverse beleidsstukken over duurzaamheid in Huissen Angeren wordt gezegd (alle stukken zijn beschikbaar op de website van de gemeente Lingewaard): •

Structuurvisie gemeente Lingewaard 2012-2022.

•

Sociale visie Lingewaard (2022).

•

Kadernotitie duurzaamheid 2012-2015

7

ezondheid (2) iten (2) ruimte (verkeer, criminaliteit) (1, 2) nhuisopnames en minder doden (2) utes (1)

Duurzaamheid in beleidsstukken van de gemeente 1) Structuurvisie gemeente Lingewaard 2012-2022 2) Sociale visie Lingewaard (2022) 3) Kadernotitie duurzaamheid 2012-2015 4) Milieubeleidsplan gemeente Lingewaard (2010-2014) 5) Waterplan 2008

Energiebesparing en verminderin Energie van groene bronnen die Betaalbaar en betrouwbaar Het aandeel eigen productie nee Biomassa

Water

• • • • •

Verminderen watergebruik (4) Verbeteren kwaliteit grond- en o Water in het gebied vasthouden Voldoende water voor de glastu Water versterkt de recreatiestru

• • • • • •

Versterken recreatieve routestruc Versterken routes vrachtverkeer Scheiding soorten verkeer (1) Vermindering druk op wegennet Energiezuinige vormen van trans Hoogwaardig openbaar vervoe

• • • • • • • • •

Openbaar groen dichtbij woonw Lucht, geur en fijnstof (4) Meer m2 in het gebied toeganke Recreatieroutes (fietsen, skeelere Versterken positie als geografisc Wandel en fietsroutes uiterwaar Veilig wandelen op de dijk (1) Aantrekkelijk vestigingsklimaat (1 Bereikbare voorzieningen (1,2)

Historie/identiteit/ cultuur

• • • • •

Zichtbaar maken geschiedenis va Versterken van sociale en geomo Aandacht voor stilte en donkerte Leesbaarheid van het Betuwse la Ruimte voor recreatie (1)

Versterken habitat en biodiversiteit

• • • • •

Groen blauwe structuren aanslui Uiterwaarden (1) Voedsel en leefgebied voor orga Vergroten overlevingskansen pla Verbeteren ecologische kwaliteit

• • • •

Bodemvorming (structuur, organis Bestuiving Waterkringloop (5) Verminderen van het gebruik va

Veiligheid en gezond Detailuitwerkingen van bovengenoemde documenten Brugdocument Ruimte samen delen 2012 Verkeersplan Herstructureringsgebied Huissen-Angeren

ciale cohesie: bestaande en nieuwe coalities (1,2) eid van het gebied (1,2) gesprek, respect en begrip (2) burgers op hun leefwereld (2) an vergrijzing (2) ers opnemen (1,2)

Participatie en zorg voor elkaar

n tot studie en zelfontwikkeling (2) n ontwikkelen en behoud cultuur en identiteit (2) etbaarheid arbeidsmarkt (2) weerbaarheid van kwetsbare groepen (2) formatievoorziening (2)

Onderwijs

, rechtvaardig, zorgvuldig, .... (1,2)

Behoorlijk bestuur

een groot gebied ange tijd nsen eling naar elders en later (3,4) is geborgd egebruik: inbreiding (1)

Energie

• • • • •

Gebruikswaarde

Verkeer en vervoer Maatschappij

Openbare ruimte

DUURZAME EFFECTEN STRUCTURELE MAATREGELEN HUISSEN ANGEREN

Ruimte

Tijd en ruimte

Belevingswaarde

en leren (2)

ctie / inspiratie (3,4) ring ruimte voor nieuwe kennis en inzichten

estering in plaats van subsidie oppelen van budgetten ing overheid estigingsklimaat (1,3) ncties (waterberging, energievoorziening) (1) ctie gemeente (3,4) nbesteden overheid en bedrijfsleven (4)

afvalscheiding (4) fvoorzienendheid: voedsel en energiezekerheid uwen (4)

dsregio: verkleinen afstanden (1) ark Lingezegen en Uiterwaarden (1)

Proces

Investering publiek geld

Toekomstwaarde

Effecten

Klimaatbestendigheid (4) Natuurlijke processen

Circulaire economie/ biobased economy Modernisering teeltareaal

• Hoge productie per m2 (1) • Hoge toegevoegde waarde per • Nieuwe gewassen / teeltwijzen (

Overig ondernemerschap

• • • •

Toename ondernemers (1) Verbreding producten en dienste Toegang / opzetten nieuwe mar Topsectoren: Agrofood en Life Sc

Werkgelegenheid

• • • •

Lokale economie van het Huissen Niet aleen kenniseconomie, ook m Werk voor nieuwe inwoners (1,2 Koopkracht (2)

Versterken structuren

en Agropark II (1)

Economie

Flexibiliteit/veerkracht

8

Biomassa

• Functiecombinaties / multifuntion • Diversificatie producten (1) • Aanpasbaarheid maatregelen • • • •

Voedsel Eiwitten Vezels Brandstof

MAATSCHAPPIJ

ECONOMIE

Het geluk van mensen is een belangrijk aspect van duurzame ontwikkeling. Dat

Moderniseren van het teeltareaal is een belangrijk uitgangspunt voor de duurzame

betekent zelfontplooiing en samenzijn in een gezonde en veilige leefomgeving. In

ontwikkeling van Huissen Angeren. Vergroten van de diversiteit in economische acti-

een de maatschappij die sterk genoeg is om tegenslagen op te vangen en zich aan

viteiten kan belangrijk zijn. Dat kan binnen de glastuinbouw door vergroten van de

te passen aan veranderingen.

diversiteit in producten en afzetmarken en daarbuiten door de werkgelegenheid

Wetenschappers hameren op het belang van een betrouwbare overheid voor

in andere sectoren te bevorderen. Veel gemeenten kijken naar kennisindustrie en

duurzame ontwikkeling. In Nederland komt duurzame energie bijvoorbeeld moeilij-

recreatie. Hoe groot is de markt voor recreatie en kan iedereen mee in de kennis-

ker van de grond dan in Duitsland omdat de overheid geen duidelijke koers vaart.

industrie? Misschien biedt de maakindustrie ook kansen. Vakmanschap is meester-

Behoorlijk bestuur is een belangrijk aspect van duurzame ontwikkeling omdat het

schap! Er lijkt een groeiende markt te zijn voor lokale producten en lokaal voedsel

de randvoorwaarden van keuzes door bedrijven en burgers bepaalt.

van goede kwaliteit. Waarbij kwaliteit een breed begrip is, waaronder ook de manier van produceren, onderhouden en hergebruik valt.

RUIMTE Om de kwaliteit van de ruimte te beoordelen gebruiken planologen vaak drie soor-

EFFECTEN

ten van ruimtelijke kwaliteit:

Dit onderdeel zegt iets over de manier waarop de maatschappij zich duurzaam

•

Gebruikswaarde: de functionaliteit van de ruimte. In welke mate draagt de

ontwikkeld. De meeste mensen willen bijvoorbeeld geen ‘ecodictatuur’, er is weinig

inrichting bij aan economische activiteiten. Kun je de ruimte gebruiken voor ver-

draagvlak voor verregaande maatregelen voor duurzame ontwikkeling die door

schillende functies. Kan de ruimte snel worden aangepast aan nieuwe behoef-

de overheid worden opgelegd. Mensen willen zelf beslissen over de ontwikkeling

ten en wat zijn de kosten voor onderhoud?

van hun levensstijl. Overheden willen liever geen langdurige subsidies geven en

Belevingswaarde: gaat over schoonheid, herkenbaarheid, leesbaarheid. Het

moeten ook eenmalige investeringen goed kunnen verantwoorden. Investeringen die

gaat om culturele aspecten, natuur en groen, archeologie en de beleving van

over groot gebied over lange termijnen effect hebben zijn duurzamer dan investe-

stilte en donkerte.

ringen met een klein effect op een klein gebied. Dit is een van de redenen waarom

Toekomstwaarde: heeft te maken met flexibiliteit, veerkracht en stabiliteit om

het Projectbureau zich vooral richt op het versterken van sociaal, economische en

met veranderingen om te gaan. Maatregelen die bijdragen aan voor mens en

ruimtelijke structuren. Het zoeken is naar investeringen die over 30-50 jaar ook nog

natuur belangrijke processen zoals waterkringloop, bestuiving van planten en

bijdragen aan maatschappij, ruimte en economie.

•

•

opvangen van hittestress door water en groen zijn duurzamer dan maatregelen die dat niet doen. Een gebied waarin planten en dieren kunnen overleven draagt bij aan het behoud van biodiversiteit voor volgende generaties.

* Topsectorenbeleid Agrofood en Life Sciences

9

3. DUURZAAMHEID IN HUISSEN ANGEREN Dit hoofdstuk bevat een omschrijving van de duurzaamheid van Huissen Angeren op

3.1 MAATSCHAPPIJ

hoofdlijnen vanuit het perspectief van het Projectbureau. Dit beeld van de be-

Maatschappelijke aspecten van duurzaamheid zijn veiligheid en gezondheid, parti-

staande situatie wordt aangevuld door gebiedsactoren en projectpartners. Hierbij

cipatie en zorg voor elkaar, onderwijs en behoorlijk bestuur.

is het afwegingskader duurzaamheid gebruikt als beoordelingskader. Dit hoofdstuk is daarom ook opgebouwd langs de groepen van het afwegingskader:

Lopende zaken

•

Maatschappij

•

•

Gebruikswaarde van de ruimte

belangrijke verbetering voor de verkeersveiligheid. Snel en langzaam verkeer

•

Belevingswaarde van de ruimte

wordt meer gescheiden. Doordat de gemeente meer veilige fietspaden aanlegt

•

Toekomstwaarde van de ruimte

wordt de drempel om de fiets te pakken lager. Er komt meer openbaar groen

•

Economie

in het gebied dat uitnodigt om buiten te wandelen en te spelen. Veiligheid en

•

Effecten

gezondheid gaan hier hand in hand. •

Verkeersveiligheid: uitvoering van het Verkeersstructuurplan* betekent een

Onderwijs is belangrijk voor de innovatieve kracht van Huissen Angeren.

Per groep worden eerst de lopende zaken beschreven die bijdragen aan duurzame

Verschillende tuinders werkten in het kennisnetwerk INES Gelderland aan in-

ontwikkeling op dat punt. Vervolgens volgt een korte beschrijving van kansen en

novaties op het gebied van energiebesparing en duurzame energie. INES is

uitdagingen voor duurzame ontwikkeling. De kansen en bedreigingen komen uit be-

opgenomen in KiEMT. KiEMT is een netwerk van bedrijven, overheden en ken-

leidsstukken en uit de gesprekken die het Projectbureau sinds haar oprichting heeft

nisinstellingen in Oost-Nederland (zie ook hoofdstuk 4).

gevoerd met mensen in het gebied en vertegenwoordigers van de gemeente.

•

Onderwijs: Huissen Angeren is deel van Greenport Arnhem Nijmegen. De Greenports werken aan een dynamische en krachtige tuinbouwketen.

De paragraaf ‘effecten’ wijkt hiervan iets af, deze paragraaf beschrijft alleen de

•

bestaande effecten.

Zorg en participatie: op het gebied van bloementeelt, zorg en participatie is de Stichting Epric actief. De Stichting Epric is een natuur educatie traject waar naast het educatieve deel, tevens mogelijkheden zijn voor begeleiding voor mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt.

•

Participatie: er zijn veel initiatieven ontplooid in Huissen Angeren en omgeving. KAN-plant, Wijkplatforms, Greenport Arnhem-Nijmegen en het Glastuinbouwpact Arnhem Nijmegen waarin de Gemeente Lingewaard en Overbetuwe, Provincie Gelderland, LTO Noord Glaskracht, Greenport Arnhem-Nijmegen, Kamer van Koophandel Centraal Gelderland, Rabobank Oost Betuwe, Plantion

10

* Verkeersstructuurplan met de titel “Eindscenario Verkeer Herstructureringsgebied Huissen-Angeren” is te vinden op www.huissenangeren.nl

•

B.V. en ondernemers uit de glastuinbouwsector samenwerken. Ook bijzonder is

Lopende zaken

de samenwerking tussen gemeenten bij duurzaam inkopen van zonnepanelen.

•

Energie en openbare ruimte: door de sanering van oud glas en het bouwen

Negentien gemeenten in de regio Arnhem Nijmegen organiseren samen een

van nieuw duurzamere kassen neemt de gebruikswaarde van het gebied toe.

grootschalige collectieve inkoopactie voor zonnepanelen. Deze actie maakt het

Nieuwe kassen gebruiken minder energie of kunnen op termijn zelfs energie

voor inwoners en bedrijven in de regio extra aantrekkelijk om zonnepanelen

leveren. De herstructurering biedt verder tal van kansen voor verbeteren van

aan te schaffen en ze te laten installeren (www.zonnepaneelvoordeel.nl).

de toegang tot de openbare ruimte.

Participatie en behoorlijk bestuur: het Projectbureau draagt zelf ook bij aan de

•

Verkeer en vervoer: uitvoeren van het Verkeersstructuurplan verbetert de ontslui-

maatschappelijke ontwikkeling van Huissen Angeren. Door nadrukkelijk samen

ting en versterkt ook de positie van Huissen Angeren als geografisch centrum.

te werken met ondernemers en bewoners in het gebied bij het zoeken naar

Waar mogelijk wordt de verkeersstructuur lokaal aangevuld met de aanleg

oplossingen voor problemen en nieuwe initiatieven te faciliteren.

van fiets- en wandelpaden. •

Openbare ruimte en water: door herstructurering ontstaat er meer ruimte voor

Kansen en uitdagingen

groen en water. Er is een hoeveelheid grond die nog niet is uitgegeven voor

•

Voornaamste uitdagingen op het gebied van maatschappij zijn het verder

glastuinbouw. Deze voorraad grond biedt kansen voor tijdelijke functies. Hoofd-

verbeteren van de veiligheid en gezondheid (verkeer, bewegen, buiten spelen)

stuk 4 gaat hier verder op in.

Kans is het verder / versneld uitvoeren van het Verkeersstructuurplan en het •

vergroten van toegankelijke (openbare) ruimte voor spelen en wandelen.

Kansen en uitdagingen

Onderwijs (in brede zin, inclusief innovatie productie en vermarkten glastuin-

•

Voornaamste uitdaging voor de gebruikswaarde zijn energiebesparing en –

bouw). In het gebied zijn geen kennisinstellingen aanwezig maar in de steden

productie. Voor tuinders blijft het moeilijk om hiervoor investeringsruimte te vin-

eromheen wel. Zeker Nijmegen en Wageningen zijn relevant voor de onder-

den, ook al betalen maatregelen zich op termijn terug. Monitoren van de voort-

nemers van Huissen Angeren. Innovatieve teelten en technieken worden pas

gang op dit vlak is nodig om in te kunnen grijpen als de voortgang uitblijft.,

toegepast als er afnemers voor zijn. Naast innovatie is er behoefte aan nieuwe

•

vormen van marketing en nieuwe afzetketen. Participatie richt zich nog niet op samenwerking in de productieketen (tussen telers, verwerkers, winkels)

Uitvoeren van duurzame verkeer en vervoersmaatregelen en toegang tot de openbare ruimte. Monitoren van de voortgang.

•

Waterberging, wateroverlast en waterkwaliteit zijn geen belangrijke knelpunten (meer).

3.2 GEBRUIKSWAARDE VAN DE RUIMTE De gebruikswaarde is het vermogen van het gebied om gebruikers van energie,

3.3 BELEVINGSWAARDE VAN DE RUIMTE

water en ruimte te voorzien. De infrastructuur van het gebied hoort ook bij de

Belevingswaarde is de manier waarop mensen het gebied ervaren. De zichtbare

gebruikswaarde. De gebruikswaarde van de ruimte neemt toe als het gebied meer

geschiedenis, mooi ontworpen gebouwen en overgangen in het landschap verster-

functies kan ondersteunen of als bestaande functies beter werken.

ken de belevingswaarde. Belevingswaarde maakt dat mensen zich ergens thuis en welkom voelen.

11

Lopende zaken

Lopende zaken

•

•

Historie / identiteit en cultuur: het Projectbureau besteedt veel aandacht aan

Versterken habitat en biodiversiteit: de groen – blauwe hoofdstructuur vergroot

het vergroten van de beleving, ook wel leesbaarheid, van het landschap.

de overlevings- en vestigingskansen voor planten en dieren in het gebied en

Cultuurhistorie en de groen – blauwe hoofdstructuur zijn de onderlegger voor

verbindt de uiterwaarden met Park Lingezegen. Het Projectbureau legt in erfin-

de invulling van lokale plannen. Bijvoorbeeld de keuze voor inheemse bomen

richtingsplannen de afspraken hierover met bewoners vast.

en hagen. Per gebied zijn er inrichtingskaders bepaald waarbinnen plannen

•

Creëren van duurzaam in te richten kavels ten behoeve van glastuinbouw.

worden uitgewerkt. Hiermee wordt de identiteit behouden. •

Recreatie: lijkt een ondergeschoven onderwerp in Huissen Angeren maar is

Kansen en uitdagingen

gezien de ligging bij twee grote steden wel een kans. Mensen fietsen wel door

•

Tot dusver is er weinig aandacht geweest voor het versterken van natuurlijke

het gebied maar geven weinig geld uit aan horeca en andere zaken in Huissen

processen. Maatregelen kunnen zich richten op natuurlijke bestrijding van pla-

Angeren.

gen, verminderen van het gebruik van eutrofiërende en giftige stoffen, vergroten van overlevingskansen van kwetsbare soorten zoals bijen, vlinders, mussen

Kansen en uitdagingen •

•

Versterken van de belevingswaarde in gebieden met weinig ruimtelijke dy-

en vleermuizen. •

Voor de toekomst is het ook belangrijk om in te spelen op klimaatverandering.

namiek is een belangrijk aandachtspunt. Daarbij kan bijvoorbeeld worden

Welke structuren zijn kwetsbaar op het moment dat het klimaat verandert en

samengewerkt met de Stichting Landschapsbeheer Gelderland.

met welke maatregelen kan nu al (kosteneffectief) worden geanticipeerd?

Belevingswaarde kan worden versterkt door het bieden van activiteiten voor bewoners (regio Arnhem-Nijmegen of alleen Lingewaard) in het gebied en het

•

Uitdaging van het creëren van stabiliteit en veerkracht. Dit is vooral gelegen bij de bedrijven.

versterken van recreatieve routes. In combinatie met attracties waar mensen heen kunnen gaan, bijvoorbeeld proeftuinen met innovaties in de tuinbouw.

3.5 ECONOMIE Economische aspecten van duurzaamheid zijn werkgelegenheid, ondernemer-

3.4 TOEKOMSTWAARDE VAN DE RUIMTE

schap en modernisering van het teeltareaal. Diversificatie van de economie brengt

Toekomst waarde is het vermogen om in te spelen op toekomstige ontwikkelingen.

veerkracht en flexibiliteit in het gebied. Toekomstwaarde en economie overlappen

Flexibiliteit, veerkracht en stabiliteit van de ruimtelijke inrichting, watersysteem en

elkaar in deze begrippen.

natuur zijn kernelementen van dit begrip, evenals het in stand houden en versterken van natuurlijke processen zoals kringlopen, bestuiving en kwaliteit van water, lucht en bodem.

12

Lopende zaken •

Modernisering van het teeltareaal versterkt de economie van het gebied. Een van de voorwaarden voor een gezonde glastuinbouw is een hoge financiële

ONDERDEEL DUURZAAMHEID MAATSCHAPPIJ

KANSEN EN UITDAGINGEN

GEBRUIKSWAARDE

Energiebesparing en productie, duurzaam verkeer en vervoer en toegang tot de openbare ruimte.

BELEVINGSWAARDE

Versterken van de belevingswaarde in gebieden met weinig ruimtelijke dynamiek. Natuurlijke bestrijding van plagen, verminderen van het gebruik van eutrofiërende en giftige stoffen, vergroten van overlevingskansen van kwetsbare soorten zoals bijen, vlinders, mussen en vleermuizen .

opbrengst per m2. In het Glaspact Arnhem Nijmegen werken overheden, tuinders, productie- en vervoersbedrijven nauw met elkaar samen om de glastuinbouwcluster te versterken. Doel is om samen problemen op te lossen die ieder

Het verder verbeteren van de veiligheid en gezondheid (verkeer, bewegen, buiten spelen) en onderwijs (in brede zin, inclusief innovatie productie en vermarkten glastuinbouw).

voor zich onvoldoende kan oplossen; of om kansen te pakken. Kansen en uitdagingen •

Overig ondernemerschap: het versterken van de economische structuur richt zich nog onvoldoende op ondernemerschap en werkgelegenheid buiten de glastuinbouw. De vraag is welke kansen versterken van deze structuren buiten / in samenhang met de glastuinbouw biedt voor de duurzame ontwikkeling.

•

Uitdaging van het positioneren van een sterk economisch gebied dat aantrek-

TOEKOMSTWAARDE

kelijk is voor de huidige ondernemers en nieuwe activiteiten / ondernemers aantrekt. 3.6 EFFECTEN

Klimaatadaptatie: welke structuren zijn kwetsbaar op het moment dat het klimaat verandert en met welke maatregelen kan nu al (kosteneffectief) worden geanticipeerd?

Moderne kassen, landschappelijke verbetering en ruimtewinst, zijn op dit moment de belangrijkste effecten van de activiteiten van het Projectbureau. Omdat tegelijk oud glas is gesaneerd is er netto behoorlijke hoeveelheid grond vrijgekomen. De plannen zijn dat deze ruimte wordt ingevuld met nieuwe functies zoals landschappelijk wonen. Dit betekent meer inheemse bomen en haagsoorten die kunnen dienen als leefgebied voor vogels en insecten. Door de plannen nemen ook de mogelijkheden om te wandelen en te fietsen toe. De ontsluiting voor auto- en vrachtverkeer is verbeterd door de aanleg van asfalt.

ECONOMIE

Modernisering van het teeltareaal versterkt de economie van het gebied. Een van de voorwaarden voor een gezonde glastuinbouw is een hoge financiële opbrengst per m2. Nieuwe afzetkanalen zijn daarbij een kans, er zijn nieuwe structuren nodig om vraag en aanbod bij elkaar te brengen. 13

4. PROJECTEN 4.1 KANSEN EN UITDAGINGEN IN RELATIE TOT DE DOELEN VAN HET PROJECTBUREAU Uit de analyse van Hoofdstuk 3 blijkt dat er behoefte is aan structurele verbeteringen op een aantal vlakken. De laatste tabel van het vorige hoofdstuk vat ze nog eens samen. Een aantal van deze kansen en uitdagingen komt overeen met de opdracht van het projectbureau. In het kort luidt deze: het duurzaam versterken van sociaal, economische en ruimtelijke structuren. Het projectbureau voert deze opdracht uit door activiteiten uit te voeren die bijdragen aan: •

Dynamiek bevorderen.

•

Economie stimuleren.

•

Imago en kwaliteit van het gebied verbeteren.

•

Community building.

Om de opdracht te vertalen naar uitvoerbare activiteiten en projecten is gewerkt vanuit de kansen en uitdagingen die passen bij de opdracht van het Projectbureau. Zie naaststaande tabel. Met deze analyse is het gesprek met partijen in en om Huissen Angeren gevoerd om te komen tot resultaat zonder het wiel opnieuw uit te vinden Daarbij is er gekeken naar welke zaken er al spelen. Mogelijk kan er efficiënt worden aangehaakt bij deze initiatieven, projecten en kan er gebruik worden gemaakt van de aanwezige kennis en wordt dubbel werk voorkomen. Tegelijkertijd betekent de inbreng van het Projectbureau dat initiatieven sneller van de grond komen, meer impact hebben en dat initiatieven die vooral buiten het gebied lopen ‘het gebied in worden gehaald’.

14

ONDERDEEL DUURZAAMHEID, KANSEN EN UITDAGINGEN MAATSCHAPPIJ Kansen en uitdagingen: het verder verbeteren van de veiligheid en gezondheid (verkeer, bewegen, buiten spelen) en onderwijs (in brede zin, inclusief innovatie productie en vermarkten glastuinbouw). GEBRUIKSWAARDE Kansen en uitdagingen: energiebesparing en productie, duurzaam verkeer en vervoer en toegang tot de openbare ruimte. BELEVINGSWAARDE Kansen en uitdagingen: versterken van de belevingswaarde in gebieden met weinig ruimtelijke dynamiek.

DOELEN PROJECTBUREAU Bevorderen van de dynamiek in het gebied. Community building. Economie stimuleren. Imago en kwaliteit van het gebied verbeteren. Imago en kwaliteit van het gebied verbeteren.

Bevorderen van de dynamiek in het gebied. Imago en kwaliteit van TOEKOMSTWAARDE Kansen en uitdagingen: natuurlijke bestrijding van pla- het gebied verbeteren. gen, verminderen van het gebruik van eutrofiërende en giftige stoffen, vergroten van overlevingskansen van kwetsbare soorten zoals bijen, vlinders, mussen en vleermuizen. Klimaatadaptatie: welke structuren zijn kwetsbaar op het moment dat het klimaat verandert en met welke maatregelen kan nu al (kosteneffectief) worden geanticipeerd? ECONOMIE Economie stimuleren. Kansen en uitdagingen: modernisering van het teeltareaal versterkt de economie van het gebied. Een van Bevorderen van de de voorwaarden voor een gezonde glastuinbouw is dynamiek in het gebied. een hoge financiële opbrengst per m2. Nieuwe afzetkanalen zijn daarbij een kans, er zijn nieuwe structuren nodig om vraag en aanbod bij elkaar te brengen.

In de zomer van 2013 is met partijen binnen en buiten Huissen Angeren gespro-

Greenport de Betuwse Bloem (sinds 2005)

ken. Bijlage 4 bevat een lijst met gesprekspartners. Daarnaast zijn duurzame

Deelnemende partijen: ondernemers in de tuinbouw, ZLTO / LTO Noord, Kamer

projecten geanalyseerd. Onderstaand volgt een beschrijving van de belangrijkste

van Koophandel Centraal Gelderland, provincie Gelderland, Onderwijsplatform

programma’s en organisatie waarmee het projectbureau bij de uitvoering van het

Rivierenland, Stichting Food Valley, Oost NV Ontwikkelingsmaatschappij voor Over-

duurzaamheidsplan de samenwerking kan zoeken om zo de benoemde kansen en

ijssel en Gelderland. De coördinatie van de activiteiten van de Stichting Greenport

uitdagingen in te vullen.

Betuwse Bloem is in handen van Projecten LTO Noord.

Duurzaamheidsbeleid Lingewaard

Doel: door meer samenwerking, onderling en binnen de tuinbouwketen, verder

Het duurzaamheidsbeleid van de gemeente Lingewaard richt zich op drie

versterken van de economische positie van de tuinbouw in het Rivierengebied. Het

gebieden:

gaat bijvoorbeeld om scholing, duurzaamheid en gebiedsprofilering.

•

• •

Sociaal (mensen): de gemeente wil voor haar inwoners een veilige samenleving creëren waarin iedereen zich betrokken voelt en niemand wordt buitengesloten.

Momenteel lopen 7 projecten. Naast deze projecten zijn publiek-private samen-

Iedereen doet mee en iedereen doet ertoe.

werkingsverbanden opgezet: de pacten. Deze pacten vormen de basis van de

Ecologisch (milieu): beleid richt zich ook op respect voor het milieu. Meer schone

Betuwse Bloem waar het gaat om de uitvoering van projecten en de aansluiting op

energie, minder vervuiling.

de ondernemers in de verschillende tuinbouwclusters. Voor Huissen Angeren is het

Economisch (bedrijven): een duurzame ondernemer houdt niet alleen rekening

Glastuinbouwpact Arnhem-Nijmegen relevant. Via dit pact kunnen ook de kennis en

met de winst, maar ook met mens en milieu. Duurzaam ondernemen is stabiel

de contacten van de andere projecten van Betuwse Bloem worden ontsloten.

ondernemen en zorgt voor welvaart en vooruitgang. De gemeente helpt duurzame ondernemers graag op weg.

Glastuinbouwpact Arnhem Nijmegen (sinds 2011) Deelnemende partijen: de Gemeente Lingewaard en Overbetuwe, Provincie Gel-

In het duurzaamheidsbeleid probeert de gemeente bij haar beslissingen steeds

derland, LTO Noord Glaskracht, Greenport Arnhem-Nijmegen, Kamer van Koop-

een evenwicht te vinden tussen deze 3 thema’s. Investeren in duurzame maatre-

handel Centraal Gelderland, Rabobank Oost Betuwe, Plantion B.V. en ondernemers

gelen kost tijd en geld, maar levert op lange termijn veel op. De gemeente heeft

uit de glastuinbouwsector.

daarom in de ‘kadernotitie Duurzaamheid’ haar plannen en doelstellingen tot 2015 vastgelegd. Deze doelstellingen zijn opgenomen in de mindmap Duurzame effec-

Doel: het versneld en gecoördineerd oppakken van activiteiten die bijdragen tot

ten structurele maatregelen die het uitgangspunt vormt voor de projecten van het

de ontwikkeling van een duurzame en concurrerende tuinbouwcluster in de regio

Projectbureau. Ook bij de uitvoering van projecten zal er veel aandacht zijn voor

Arnhem Nijmegen. Daarbij kan gedacht worden aan zaken als verplaatsing van

de doorvertaling van gemeentelijk duurzaamheidsbeleid in concrete maatregelen.

tuinders naar het moderne glastuinbouwgebied Bergerden, de verduurzaming van de glastuinbouw door introductie van nieuwe energievoorzieningen, promotie en marketing van het gebied transport en logistiek. Ook andere aansprekende

15

thema’s kunnen samen worden opgepakt. Te denken valt aan zaken als marktont-

LTO Noord

wikkelingen, ondernemerschap, innovatie en samenwerking met andere sectoren.

LTO Noord richt zich op de belangenbehartiging van de agrarische sector. LTO Noord wil dat agrarische ondernemers de ruimte krijgen en behouden om hun werk

Greenport Arnhem-Nijmegen (sinds 2006)

te kunnen doen. Ruimte voor agrarische ondernemers: daarbij gaat het letterlijk

•

Dit is het ondernemersplatform dat deelt neemt in het Glastuinbouwpact

om voldoende grond als ook om genoeg speling binnen de wet- en regelgeving.

Arnhem-Nijmegen. De Greenport Arnhem-Nijmegen is de uitvoeringsorganisatie

Projecten LTO Noord is een zelfstandige dochteronderneming van LTO Noord.

van het Glaspact Het werkplan van het Glastuinbouwpact bevat een aantal

Projecten LTO Noord wil gezien worden als de natuurlijke partner die klanten op

projecten die relevant kunnen zijn voor Huissen Angeren.

professionele wijze helpt bij het oplossen van vraagstukken op het terrein van de

Training op het gebied van onderhandelingsvaardigheden en verkooptechnie-

ontwikkeling van het landelijk gebied en het ontwikkelen van een duurzame positie

ken (15 ondernemers).

voor de (agrarische) ondernemers in markt en maatschappij.

•

Marketing safari (10 ondernemers) gericht op afzetconcepten.

Projecten LTO Noord heeft projecten in verschillende marktgroepen. De volgende

•

Werkbezoek aan verschillende local for local initiatieven o.a. Oregional.

marktgroepen zijn relevant voor Huissen Angeren.

•

Samen met KAN-plant is een plan uitgewerkt voor verdere samenwerking en

•

Plant en bedrijf; glastuinbouw.

marktbenadering.

•

Plant en bedrijf; open teelten.

•

Businesscase voor Crystal Palace is uitgewerkt .

•

Markt en keten.

•

Netwerkavond organiseren of actueel innovatiethema (energie in de tuinbouw),

•

Ondernemer en bedrijf.

samenwerken met RCT.

•

Ruimte en inrichting.

Deelname van tuinders aan vervolg van INES-programma in Gelderland en/of

•

Water en groene ruimte.

andere kennisbijeenkomsten.

•

Natuur en Landschap.

•

Ondersteuning aan tuinders commissie ‘Nieuwe Energie’.

•

Energie en Milieu.

•

Ondersteuning van BEB bij het realiseren van een biomassawerf op Bergerden

•

Toerisme en Recreatie.

en doorlevering van biogas en/of CO2.

•

Zorg en Welzijn.

•

•

•

Samen met LTO (en evt. waterschap) organiseren van avond over duurzaam watergebruik/beheer op tuinbouwbedrijven en zoetwater problematiek 2040.

Bij de beschrijving van de projecten wordt aangegeven met welke projecten het Projectbureau samen wil optrekken. De volgende projecten zijn daarvoor relevant:

Doel: zorgen dat er een levendig tuinbouwnetwerk onderhouden wordt, waarin

•

relevante tuinbouwkennis snel verspreidt, ondernemers allerlei contacten kunnen

voor streekmarktproducenten (www.moreforlocal.eu).

leggen, waar nieuwe (innovatieve) ideeën ontstaan en ondernemers inspiratie kun-

•

Bijenkennisnet: versterken van de bijenpopulatie (www.bijenkennisnet.nl).

nen opdoen. Om dat te bereiken organiseert Greenport Arnhem-Nijmegen een

•

Agroenergie: de website www.AgroEnergiek.nl biedt objectieve, betrouwbare,

verscheidenheid aan activiteiten zoals cursussen, excursies, workshops, discussiebijeenkomsten en begeleiding van innovaties en opzetten van projecten.

16

Internationale Streekmarkt: het opzetten van een digitaal verkooppunt van en

praktische en integrale informatie over technieken en maatregelen op het ge-

• • •

•

bied van energieproductie, besparing en klimaat.

KiEMT

Programma duurzame energie: informeert en faciliteert ondernemers op het

kiEMT (kennis en innovatie in Energie- en Milieutechnologie) is een netwerk van

gebied van duurzame energie.

EMT-gerelateerde bedrijven, overheden en kennis- instellingen in Oost-Nederland.

Vraagbundeling zonnepanelen: LTO Noord-leden kunnen zich aanmelden voor

KiEMT wordt gefinancierd door subsidies van de volgende partijen: Arnhems On-

de 3e ronde via www.vraagbundelingzonnepanelen.nl

dernemers Centrum, Europese Unie (EFRO, Europees Fonds voor Regionale Ontwik-

Stadslandbouw: de werkgroep stadslandbouw van Projecten LTO Noord richt

keling), Gelderland Onderneemt, Gemeente Arnhem, Gemeente Duiven, Gemeente

zich op agrarische bedrijven (multifunctioneel) in de stadsrand of in de directe

Enschede, Gemeente Nijmegen, Kamer van Koophandel, Provincie Gelderland,

nabijheid van de stad en die zich willen richten op de stedelijke markt. Het

Provincie Overijssel, Regio Achterhoek, Regio Noord-Veluwe, Stedendriehoek On-

streven is dat het onderzoek leidt tot enkele concrete projecten.

derneemt. Een groot aantal toonaangevende bedrijven in Oost-Nederland werkt

Landbouwvisie De Liemers: door Projecten LTO Noord is samen met de on-

mee in KiEMT.

dernemers in het gebied een landbouwverkenning uit gevoerd. De landbouwverkenning schetst een beeld waar volgens de agrarische sector de kansen

Doel: via nauwe samenwerking en kennisuitwisseling bevordert kiEMT innovaties en

voor de landbouw liggen, welke investeringen dit met zich meebrengt, welke

‘new business’ op het gebied van energie- en milieutechnologie.

programma’s hiervoor nodig zijn of moeten worden ontwikkeld en welke stappen op de korte en lange termijn genomen dienen te worden. De verkenning is

Stichting Crystal Palace

afgerond. De LTO Noord-afdeling beraadt zich op welke stappen ondernomen

Er zijn drie initiatiefnemers (Van der Meer Associates, maak<architectuur, Ballast

moeten worden.

Nedam). Daarnaast is er sprake van een projectgroep, bestaande uit: de initiatiefnemers en Hydro Huisman, Oost NV, Kamer van Koophandel Centraal Gelderland,

Ontwikkelingsmaatschappij Oost NV

Greenport, Wageningen UR, Bezoekerscentrum Sonsbeek, Stichting Kiemt, NUON,

Oost NV werkt nauw samen met de Stichting Food Valley in Wageningen, Health

de Boer en Advies.

Valley in Nijmegen, het Innovatieplatform in Twente, Kennispark Twente, Kennispoort

Doel : Crystal Palace wordt een “showcase” voor het tuinbouwgebied Bergerden,

Zwolle, de Kamers van Koophandel, Syntens, het Ministerie van Economische Zaken,

een plek waar food, health, en energy worden geïntegreerd, waarbij beleving

de NFIA (Netherlands Foreign Investment Agency), Agentschap NL, de Provincies

centraal staat. Crystal Palace is een plek waar Food, Health & Energy worden

van Gelderland en Overijssel, gemeenten en regio’s.

geïntegreerd, dat gelegen is in een landschapspark en een sterke relatie heeft met

Doel: Oost NV ontwikkelt en begeleidt innovatieprojecten en helpt ze te financieren.

de verstedelijking van de Stadsregio Arnhem-Nijmegen. Duurzaamheid (energie-

De rol van Oost NV is samen te vatten als kennis ontsluiten, geld regelen, netwerken

neutraal) en stadslandbouw staan centraal in het concept. Crystal Palace fungeert

ontwikkelen en contacten leggen. Projecten concentreren zich op de vakgebieden:

als een dynamische plek waarbij beleving een belangrijke rol speelt en aansluit bij

BioBased Business, Voeding en Gezondheid en Voeding en Technologie (Food & the

de wensen van de bevolking.

Factory).

* Crystal Palace Een regionale showcase: de plek waar Food, Health en Energy kunnen worden beleefd! Betuwse Bloem

17

Nijmegen en Arnhem In twee gesprekken met de gemeente Arnhem en Nijmegen is een analyse gemaakt van de behoeften in de Stadsregio waaraan Huissen Angeren invulling zou kunnen geven en omgekeerd. Onderstaande tabel vat het resultaat van die analyse samen.

STADSREGIO

HUISSEN ANGEREN

Behoefte aan:

Behoefte aan:

Ruimte voor duurzame energie: warmtenet, zonnecellen en windenergie.

Economische impuls glastuinbouw: hogere marges, nieuwe producten en afzetkanalen.

Ruimte voor moestuinen (volle grond en kassen).

Nieuwe functies en sloop van kassen.

Kennis en ervaring over teelt van gewassen.

Nieuwbouw van kassen.

Nieuwe producten met een eigen, liefst lokale identiteit (weg van de bulkproducten).

Toegankelijke en mooie groene ruimte.

Behoefte aan nieuwe teelten als grondstof producten: geneeskrachtige kruiden voor

Nieuwe bestemming voor leegstaande woningen en gebouwen.

medicijnen, grondstoffen voor biochemie, vleesvervangers en speciale rassen (plan-

Ouderenzorg.

ten, vruchten en groenten).

Aanpassingen infrastructuur en openbaar vervoer.

Behoefte aan biologisch geteelde producten uit de kas.

Intact houden sociale samenhang en zorg voor elkaar.

Behoefte aan werkgelegenheid.

Werkgelegenheid.

Bovenstaande analyse is besproken en aangevuld in gesprekken met een aantal

Tabel op de volgende bladzijde toont deze samenhang tussen kansen / uitdagin-

partijen binnen en buiten Huissen Angeren. Bijlage 4 bevat een lijst met gespreks-

gen, opdracht Projectbureau en projecteffecten op hoofdlijnen.

partners.

De volgende paragraaf beschrijft de projecten in detail: •

Inhoud en omschrijving van het project.

Tijdens deze gesprekken zijn project ideeën ontstaan en aangescherpt en werd de

•

Beoogde effecten.

meerwaarde van betrokkenheid van het Projectbureau besproken. Dat leidde tot

•

Bijdrage aan doelen van het projectbureau.

een aantal kansrijke projecten die:

•

Betrokken partijen.

1. Aansluiten bij de behoeften van Huissen Angeren: pakken van kansen en het

•

Wat nodig is om het plan te realiseren.

•

Wat er al speelt en waarom het Projectbureau de samenwerking zou kunnen

hoofd bieden aan uitdagingen. 2. Waar dat kan lopende ontwikkelingen versterken en versnellen of zonder het projectbureau niet verder komen. 3. Goed passen bij de opdracht van het Projectbureau.

18

zoeken. •

Welke rol en bijdrage bij de opdracht en rolopvatting van het Projectbureau zou kunnen passen.

ONDERDEEL DUURZAAMHEID, KANSEN EN UITDAGINGEN

DOELEN PROJECTBUREAU Bevorderen van de dynamiek in het gebied.

MAATSCHAPPIJ Kansen en uitdagingen: het verder verbeteren van de veiligheid en gezondheid (verkeer, bewegen, buiten spelen) en onderwijs (in brede zin, inclusief innovatie productie en vermarkten glas- Community tuinbouw). building.

GEBRUIKSWAARDE Kansen en uitdagingen: energiebesparing en productie, duurzaam verkeer en vervoer en toegang tot de openbare ruimte.

Economie stimuleren. Imago en kwaliteit van het gebied verbeteren.

BELEVINGSWAARDE Kansen en uitdagingen: versterken van de belevingswaarde in gebieden met weinig ruimtelijke dynamiek.

Imago en kwaliteit van het gebied verbeteren. Bevorderen van de dynamiek in het gebied.

PROJECT EN EFFECT

Tijdelijke akkers en kassen en Tuinders voor biobased economy • Stimuleren samenwerking tussen tuinders. • Ervaring met teelt en afzet van nieuwe gewassen met hogere marges Local 4 Local • Meer inzicht in de wens van de consument en daarop snel kunnen inspelen door nieuwe producten • Praktische kennis van nieuwe teelten. Groene ervaring voor de stadslandbouw: • Meer contact tussen tuinders en consumenten in de stad • Studie en zelfontwikkeling Huissen Angeren in het groen: • Met de bewoners samen maatregelen nemen om het gebied te vergroenen. • Bewoners kennis en kunde bijbrengen wat betreft aanleg en onderhoud van groen Parochie `t Zandse vierkant: • Zinvolle tijdsbesteding ouderen (bewegen, gezondheid, gezelligheid) Tijdelijke akkers en kassen: • Productief maken braakliggende terreinen door te verdienen aan de productie van biomassa Tuinders voor biobased economy: • Hogere winst per m2 kasoppervlak Ondernemingsplan Energie: • Het vergroten van de duurzame energieproductie Parochie `t Zandse vierkant: • Nieuwe bestemming kerk en parochiehuis Tijdelijke akkers en kassen: • Meer en mooier openbaar groen, wandel en fietsroutes Huissen Angeren in het groen: • Draagt bij aan de leefbaarheid en beleving van het gebied • Vergroot de aantrekkelijkheid voor recreatie Parochie `t Zandse vierkant: • Behoud kerk en pastorie als hart van `t Zand

19

TOEKOMSTWAARDE Kansen en uitdagingen: natuurlijke bestrijding van plagen, verminderen van het gebruik van eutrofiërende en giftige stoffen, vergroten van overlevingskansen van kwetsbare soorten zoals bijen, vlinders, mussen en vleermuizen. Klimaatadaptatie: welke structuren zijn kwetsbaar op het moment dat het klimaat verandert en met welke maatregelen kan nu al (kosteneffectief) worden geanticipeerd? ECONOMIE Kansen en uitdagingen: modernisering van het teeltareaal versterkt de economie van het gebied. Een van de voorwaarden voor een gezonde glastuinbouw is een hoge financiële opbrengst per m2. Nieuwe afzetkanalen zijn daarbij een kans, er zijn nieuwe structuren nodig om vraag en aanbod bij elkaar te brengen.

20

Imago en kwaliteit van het gebied verbeteren.

Tijdelijke akkers en kassen: • Bijdragen aan landschap en biodiversiteit. • Afspraken over toekomstige bestemming. Huissen Angeren in het groen: • Versterken van het leefgebied en overlevingskansen van inheemse planten en dieren. Parochie `t Zandse vierkant: • Ruimte voor (nieuwe) duurzame functies door sloop oude gemeenschapshuis.

Economie stimuleren.

Parochie `t Zandse vierkant: • Werkgelegenheid restaurant en pension met eigen tuin • Nieuwe afzetmogelijkheid voor tuinbouwproducten. Tijdelijke akkers en kassen: • Verdienen aan de productie van biomassa • Verbreding teelten. • Sluiten van kringlopen door geen olie maar planten als grondstof te gebruiken (afbreekbaar, composteerbaar, CO2 vastlegging) Tuinders voor biobased economy: • Inzicht in de haalbaarheid van produceren van hoogwaardige plantaardige producten voor de chemische of voedingsindustrie • Identificeren van hefbomen om belemmeringen weg te nemen • Kosten van experimenteren verlagen door gezamenlijke proefprojecten • Sluiten van kringlopen door geen olie maar planten als grondstof te gebruiken (afbreekbaar, composteerbaar, CO2 vastlegging) Local 4 Local • Kortere ketens tussen producent en consument, grotere marge door uitschakelen tussenhandel • Grotere marge voor bijzondere producten binnen bestaande afzetkanalen • Gebruik maken van de kansen van de groeiende markt voor biologische kasproducten en het gebrek aan biologische kastuinbouw in de regio Ondernemingsplan Energie • Productief maken van daken van schuren Groene ervaring voor de stadslandbouw: • Nieuwe manieren om met kasteelt geld te verdienen • Hogere marges per eenheid product / m2 Huissen Angeren in het groen: • Vergroot de aantrekkingskracht om in Huissen Angeren te wonen en te werken

Bevorderen van de dynamiek in het gebied.

4.2 PROJECTEN Op basis van de gesprekken met partijen en de analyse van welke kansen en uit-

Groene ervaring voor stadslandbouw

dagingen passen bij de opdracht van het Projectbureau zijn kansrijke projecten ge-

Stadslandbouw blijft vaak hangen in goede bedoelingen en gezelligheid. Dit

formuleerd, waarmee het gewenste effect in het gebied te weeg wordt gebracht. In

project stimuleert stadsbewoners en professionele tuinders een stap te zetten en in-

dit hoofdstuk worden de projecten benoemd, de beoogde effecten aangegeven en

novatieve stadstuinbouw te ontwikkelen die ook economisch rendeert.

met welke partijen dit het meest efficiënt kan worden opgepakt. Huissen Angeren in het groen De volgende projecten zijn benoemd:

Dit project stimuleert met name particulieren om inheemse beplanting aan te plan-

Tijdelijke akkers

ten die past in de landschappelijke structuur. De focus ligt hierbij op vergroening

Stimuleren van nuttig gebruik van braakliggende terreinen die wachten op hun

van de extensiveringsgebieden en het vergroenen van de gebiedsontsluitingswegen

uiteindelijke bestemming. Het genereren van inkomsten voor tuinders en andere

(Karstraat en Leutsestraat).

initiatiefnemers voor telen op tijdelijke akkers. Het delen van kennis over nieuwe kansrijke teelten.

Parochie ’t Zandse Vierkant Een prijsvraag met als doel: het geven van een nieuwe invulling van de parochie

Tuinders voor biobased economy

met onder andere het gemeenschapshuis. De parochie kan meer functies vervul-

Tuinders ontdekken de kansen van de biobased economy door samen te werken

len voor het ’t Zand. ’t Zand buiten ligt binnen de herstructurering maar ’t Zandse

met chemische bedrijven aan nieuwe producten. Er ontstaat een nieuw productieke-

Vierkant (’t Zand Binnen) niet. Het centrale punt dat belangrijk is voor de sociale

ten en afzetkanaal.

cohesie van ’t Zand ligt eigenlijk buiten het gebied van de herstructurering maar kan daarvoor wel belangrijk zijn.

Local 4 local Een groeiende groep consumenten wil voedsel uit de buurt (kwaliteit, milieu, educa-

Deze ideeën zijn getoetst in het netwerk dat hierboven staat beschreven. We heb-

tie). Met twee grote steden in de buurt kan de lokale markt een belangrijk afzet-

ben ervaren dat er draagvlak is om aan de slag te gaan.

kanaal voor Huissen Angeren zijn. Doel is het aanbod producten en afzetkanalen

Bijgaande tabel vat de beoogde bijdrage aan de duurzame ontwikkeling van

te benutten en verder te ontwikkelen die aansluiten bij de vraag in Arnhem en

Huissen Angeren aan.

Nijmegen. Ondernemingsplan energie Tuinders hebben binnen het INES netwerk nagedacht over energiebesparing. Dit project zet de volgende stappen die nodig zijn om maatregelen echt te nemen. Het zoekt ook naar mogelijkheden om samen met de gemeente Arnhem en Nijmegen energie te besparen of duurzaam op te wekken.

Project Effect Maatschappij Gebruikswaarde Belevingswaarde

Tijdelijke akkers

Tuinders voor biobased economy

Local 4 local

Ondernemingsplan energie

Groene er- ‘t Zand in varing voor het groen stadslandbouw

Parochie in ‘t Zand

Niet in gebied! Niet in gebied!

Toekomstwaarde Economie

21

TIJDELIJKE AKKERS Inhoud project

Economie

Stimuleren van nuttig gebruik van braakliggende terreinen en leegstaande kassen

•

die wachten op hun uiteindelijke bestemming. Het genereren van inkomsten voor tuinders en andere initiatiefnemers. Het delen van kennis over nieuwe kansrijke teelten. Stimuleren en faciliteren van ondernemers waarbij afspraken worden gemaakt

van biomassa. • •

Omschrijving

•

positief saldo van minimaal EUR 500, - per hectare mogelijk zijn (winst). Het saldo van gewassen als koolzaad en quinoa kunnen daar ver boven zitten.

Verbreding teelten.

Circulaire economie / biobased economy

over de toekomstige bestemming van de grond, kas e.d.

Braakliggende terreinen kunnen geld opbrengen. Op basis van literatuur moet een

Productief maken braakliggende terreinen door te verdienen aan de productie

Sluiten van kringlopen door geen olie maar planten als grondstof te gebruiken (afbreekbaar, composteerbaar, CO2 vastlegging). Productie van grondstoffen in eigen land.

Bijdrage aan doelen van het projectbureau •

Dynamiek bevorderen: tijdelijke akkers brengen dynamiek op braakliggende terreinen en leegstaande kassen. Het betekent zichtbare innovatie die belangstellenden het gebied in zal trekken en tuinders in contact brengt met nieuwe gewassen, markten en ondernemers. Bijvoorbeeld door het organiseren van showdagen en kennisbijeenkomsten over gewassen in het gebied.

•

Economie stimuleren: de marges op nieuwe teelten kunnen aanzienlijk zijn. Quinoa is bijvoorbeeld schaars op het moment, waardoor producenten een goede prijs kunnen krijgen. Dit betekent een extra inkomstenbron voor tuinders en grondeigenaren in het gebied.

Beoogde effecten

•

Onderwijs

tijdelijke akkers en het belang van nieuwe teelten draagt bij aan het duurzame

•

Stimuleren samenwerking tussen tuinders (kan ook individueel).

en innovatieve imago van Huissen Angeren. Een tijdelijke functie voor braaklig-

•

Ervaring opdoen met teelt en afzet van nieuwe gewassen zoals lupine, quinoa,

gende terreinen geeft een kwaliteitsimpuls aan het gebied. In overleg met de

miscanthus, vezelhennep.

grondeigenaar mogelijk op een aantal percelen zelfs een permanente kwaliteitsimpuls, eventueel in combinatie met recreatie of andere functies.

Openbare ruimte •

22

Imago en kwaliteit van het gebied verbeteren: bekendheid geven aan de

Openbaar groen, wandel en fietsroutes.

•

Participatie / Community building: tuinders planten, verzorgen en oogsten de

Toekomstwaarde

gewassen samen. We streven ernaar om deze nieuwe samenwerking continuïteit

•

Bijdragen aan landschap en biodiversiteit (leefgebied voor bijen (imker) en

te geven, bijvoorbeeld door een coöperatie of maatschap ‘Tijdelijke akkers’ op

andere organismen).

te zetten.

•

Afspraken rondom toekomstige bestemming

Betrokken partijen

Wat speelt er al en waarom samenwerken?

•

Tuinders of andere partijen met teeltkennis.

Op dit moment is er in Huissen Angeren en omgeving geen partij bezig met tijdelij-

•

Dockt

ke akkers. Greenport Arnhem Nijmegen kan kennis over nieuwe teelten beschikbaar

•

Eigenaren van braakliggende terreinen.

stellen. De BEB Biomassa werf op Bergerden kan een van de afzetkanalen voor

•

Externe adviseur (teelt en afzet).

biomassa zijn.

•

Eventueel imker.

•

LTO Marktgroep Plant en bedrijf: open teelten.

Rol en bijdrage projectbureau (zie ook bijlage 5)

•

Bijenkennisnet van de Betuwse Bloem.

•

•

Kamer van Koophandel

de slag kan. Ter voorbereiding kan het projectbureau een kaart met braak-

•

Crystal Palace voor marketing en communicatie

liggende terreinen opstellen en inventariseren welke eigenaren mee willen

•

Afnemers van de geteelde producten.

werken. Daarbij hoort ook een overzicht van wet- en regelgeving voor tijdelijke

•

Greenport Arnhem Nijmegen voor kennis over nieuwe teelten

akkers (bestemmingsplan, omgevingsvergunning, voedsel en warenwet, land-

Ter beschikking stellen van grote en kleine percelen en kassen waarop men aan

bouwwetgeving). Een soort marktplaats. Wat is nodig om het plan te realiseren (zie ook bijlage 5) •

•

Teeltkennis ter beschikking stellen door samen te werken met Greenport

Een begeleider (WUR, LBI, landbouwadviseur die nu al in Huissen Angeren

Arnhem-Nijmegen. Greenport Arnhem Nijmegen wil kennis over nieuwe teelten

actief is. Bijvoorbeeld in samenwerking met Greenport Arnhem Nijmegen.

graag inbrengen. Greenport heeft geen projecten op het gebied van nieuwe

Deelnemers aan de projectgroep. Daartoe een bijeenkomst met tuinders en

afzetkanalen. Voor tuinders is het ontbreken van zicht op afzetkanalen de be-

eigenaren van braakliggende terreinen organiseren met een presentatie over

lemmering om met nieuwe teelten te beginnen. Het projectbureau kan nieuwe

ervaringen in andere gebieden.

afzetkanalen organiseren door telers en afnemers met elkaar in contact te

•

Ruimte om te telen.

brengen. Daarvoor is een inventarisatie van afzetkanalen nodig (marktonder-

•

Zaaigoed en loonwerker / iemand die de teelt verzorgt. Sponsoring door

zoek).

•

bank, gemeente en tuinders zelf. • •

•

Marketingkennis en mogelijke afzetkanalen in beeld brengen door een markt-

Een groep bedrijven die de producten wil afnemen. Daarvoor is een overzicht

onderzoek. Daarna tijdens huiskamerbijeenkomsten tuinders en afnemers met

van afzetkanalen nodig.

elkaar in contact brengen. Het projectbureau kan deze huiskamerbijeenkomsten

Grond en de toestemming van de eigenaar om daarop te telen.

voorbereiden en organiseren. Overige opmerkingen Zie bijlage 3 voor meer informatie over gewassen en afzetmogelijkheden

23

TUINDERS VOOR BIOBASES ECONOMY Inhoud project

•

ten bij tuinders of in een speciaal daarvoor vrijgemaakte kas.

Tuinders ontdekken de kansen van de biobased economy door samen te werken met chemische bedrijven aan nieuwe producten. Omschrijving

Kosten / risico’s van experimenteren verlagen door gezamenlijke proefprojec-

Circulaire economie / biobased economy •

Sluiten kringlopen.

•

Productie van grondstoffen in eigen land.

Chemische bedrijven zijn afhankelijk van olie als uitgangsproduct voor hun producten (bijvoorbeeld plastic en andere chemische producten). Olie wordt steeds

Bijdrage aan doelen van het projectbureau

duurder en komt vaak uit instabiele landen. Bedrijven zien afhankelijkheid van olie

•

Dynamiek bevorderen: nieuwe contacten met afnemers uit de chemische indus-

steeds meer als een risicofactor voor het bedrijf. Men zoekt alternatieven in de pro-

trie brengt beweging in denken en doen van tuinders. Kennis over de kansen en

ductie van organische uitgangsproducten uit gewassen. Deze gewassen moeten dan

teeltwijze van nieuwe gewassen vergroot de keuzevrijheid van ondernemers in

wel van constante en uitstekende kwaliteit zijn, kasteelt is een mogelijke oplossing.

het gebied over teeltschema.

De studie Medicijnen uit de kas van het productschap Tuinbouw verkent bijvoor-

•

Economie stimuleren: nieuwe gewassen hebben een grotere marge per m2. Bij

beeld de mogelijkheden voor nieuwe teelten in de (glas)tuinbouw voor de markt

hetzelfde teeltareaal kan de tuinder meer verdienen met dezelfde inspanning.

van kruidengeneesmiddelen of grondstof voor medicijnen.

Teeltrisico’s van nieuwe teelten kunnen groter zijn maar kunnen worden beperkt door professionele begeleiding en studiegroepen. Door nieuwe afzetkanalen naar de chemische industrie neemt de afhankelijkheid van de veiling af.

Beoogde effecten Onderwijs

•

•

Stimuleren samenwerking tussen tuinders.

voor de biobased economy. Dat beeld draagt zeker bij aan het duurzame

•

Ervaring opdoen met teelt en afzet van nieuwe glastuinbouwgewassen of

imago en trekt mogelijk ook nieuwe duurzame ondernemers naar het gebied.

nieuwe rassen met hogere marge. •

•

•

Community building: samen werken aan het ontdekken van nieuwe gewassen en

Tuinders, nieuwe afzetkanalen (chemische en voedingsindustrie) en onderzoek

afzetmarkten voor de biobased economy versterkt de band tussen tuinders. Er

(Radboud, WUR) met elkaar in contact brengen.

ontstaat een nieuw netwerk van producenten en afnemers die het bestaande afzetkanaal naar de veiling aanvult.

Economie Verdienen aan de productie van biomassa en dit investeren in duurzame ontwikkeling van Huissen Angeren.

Betrokken partijen

•

Verbreding teelten door nieuwe rassen en gewassen.

•

•

Inzicht in de haalbaarheid van produceren van hoogwaardige plantaardige

•

24

Imago en kwaliteit van het gebied verbeteren: Huissen Angeren als bakermat

Chemische industrie zoals AKZO, Unilever, AVEBE, BASF. Ook bereikbaar via Platform BEE en het netwerk BBE.

producten voor de chemische of voedingsindustrie.

•

WUR, RADBOUD universiteiten.

Identificeren van hefbomen om belemmeringen weg te nemen.

•

Tuinders.

Wat is nodig om het plan te realiseren (zie ook bijlage 5)

Greenport Arnhem Nijmegen heeft in haar programma geen ruimte voor onderzoek

•

Experimenteerruimte in een kas of kassen. Een kas is een relatief dure omge-

naar nieuwe productieketens en afzetkanalen. Greenport kan wel ondersteuning

ving om te experimenteren (Greenport hanteert als vuistregel EUR 12,- / m2

bieden in de vorm van kennis en de kennis van kennisinstellingen zoals WUR ontslui-

voor operationele kosten). Zaaigoed en ander teeltbenodigdheden zouden

ten. Crystal Palace richt zich niet op Huissen Angeren maar wil wel als ‘uithangbord’

door de deelnemende tuinders beschikbaar moeten worden gesteld.

dienst doen en meer verbindingen leggen tussen Bergerden en Huissen Angeren.

Ondersteuning van WUR / Radboud en teeltkundige adviseur in samenwerking

Momenteel staat Huissen Angeren langs de zijlijn.

•

met Greenport Arnhem Nijmegen. •

Een studiegroep van minimaal 6 tuinders, eventueel ook uit Bergerden.

Rol en bijdrage projectbureau (zie ook bijlage 5)

•

Overzicht van afzetmogelijkheden, dus contacten met chemische industrie door

•

het uitvoeren van een marktonderzoek. Daarbij samenwerken met het Kenniscentrum Plantenstoffen

Vormgeven van een businesscase met afzetkanaal door het in pilotvorm organiseren van een productieketen en afzetkanaal gericht op Huissen Angeren.

•

Productieruimte huren bij tuinders en voor dit project beschikbaar stellen. De hoge kosten van productieruimte en de lage marges op producten maken het

Wat speelt er al en waarom samenwerken?

voor individuele tuinders heel moeilijk om een deel van hun productieruimte vrij

Greenport Arnhem Nijmegen heeft de kansen onderzocht van reststromen van de

te maken voor experimenten.

productie van paprika en fresia (WUR rapport 1483). De conclusie was dat er in

•

Tuinders inspireren door samenwerking met Greenport en Kenniscentrum Plan-

Huissen Angeren voor biomassareststromen te weinig product beschikbaar is. Veel

tenstoffen te organiseren. Via Greenport is ook samenwerking met kennisinstel-

reststromen worden al hergebruikt. Nieuwe teelten zijn niet onderzocht door Green-

lingen geborgd op het gebied van teelt- en marktkennis.

port en daar richt dit project zich op. Dit gaat verder dan het gebruik van afvalstromen, het gaat over hele nieuwe productieketens. Voor kansrijke nieuwe teelten

Overige opmerkingen

missen twee zaken:.

Bijv. rapport Medicijnen uit de kas: een verkenning naar de mogelijkheden voor

•

Een businesscase voor sluitende exploitatie door tuinders.

nieuwe teelten in de (glas)tuinbouw voor de markt van kruidengeneesmiddelen.

•

Een productieketen met een afzetkanaal.

Het Kenniscentrum Plantenstoffen heeft al veel algemene kennis over mogelijke afzetkanalen en producenten met ambitie (voorbeeld verfindustrie). Hiermee kan worden samengewerkt.

25

LOCAL 4 LOCAL Inhoud project Een groeiende groep consumenten wil voedsel uit de buurt (kwaliteit, milieu, educa-

Verschillende initiatieven proberen de afstand tussen producenten en consumenten

tie). Met twee grote steden in de buurt kan de lokale markt een belangrijk afzet-

kleiner te maken (Willem & Drees, Boerderijwinkels (’t Zand en anderen), Oregio-

kanaal voor Huissen Angeren zijn. Doel is het aanbod producten en afzetkanalen

nal, streek- en boerenmarkten, streekproducten). Dit heet ook wel local 4 local. Een

te benutten en verder te ontwikkelen die aansluiten bij de vraag in Arnhem en

belangrijke succesfactor is om meerdere afzetkanalen te hebben zodat de afhan-

Nijmegen.

kelijkheid van een kanaal afneemt. De markt voor biologische producten is klein, maar blijft groeien. Biologische kas-

Omschrijving

teelt concentreert zich in Helden, het Westland, Oosterbierum en rond Utrecht. Er

Het is voor veel telers in Huissen Angeren moeilijk om op de wereldmarkt te concur-

liggen kansen in de regio Arnhem Nijmegen. Bijvoorbeeld bij bedrijven en instellin-

reren. De marge op een kilogram product is laag, zeker als het om standaard

gen die duurzaam willen inkopen.

bulkproducten gaat. Verder is het voor veel tuinders moeilijk om kosteneffectief / efficiënt te produceren op de kleine bedrijven in Huissen Angeren. Het experimen-

Overigens kan men ook binnen de gangbare afzetkanalen een hogere prijs per kg

teren met en omschakelen naar andere gewassen is moeilijk door de structuur van

product ontvangen door gewassen met speciale kleur, geur, vorm en smaak te telen.

bedrijven en de economische positie. De afstand tussen producenten en consumenten is groot en de macht in de voedselketen ligt voor een groot deel bij vijf inkoopkantoren van de vijfentwintig supermarktformules. De markt voor kwaliteitsproducten ontwikkelt zich maar het is voor tuinders moeilijk om daarop in te spelen. Gebrek aan tijd om kennis op te doen en gebrek aan financiële ruimte om te experimenteren met nieuwe producten lijken belangrijke belemmeringen. Consumenten vinden verschillende aspecten van kwaliteit belangrijk. Herkomst (lokaal, bekend merk, …), productiewijze (fair trade, biologisch, cradle 2 cradle, lokaal, klimaatneutraal), smaak, houdbaarheid, verpakking, beleving. Tegelijkertijd wil de consument zo min mogelijk betalen en gooit een huishouden volgens het Planbureau voor de Leefomgeving gemiddeld voor driehonderd euro aan levensmiddelen weg. Het lijkt erop dat consumenten niet altijd consequent handelen en niet snappen welke consequenties hun keuzes hebben. De afstand tussen producent en consument blijft groot.

26

27

Beoogde effecten

•

Participatie / Community building: de band tussen Huissen Angeren en het om-

Onderwijs

liggende stedelijk gebied wordt versterkt door meer bezoekers in het gebied

•

Meer inzicht in de wens van de consument en daarop snel kunnen inspelen door

en producten in winkels in de stad die duidelijk zichtbaar uit Huissen Angeren

nieuwe producten.

afkomstig zijn. Ontmoeten van producenten en consumenten leidt tot meer be-

Praktische kennis van nieuwe teelten.

grip en kennis over voedselproductie en consumentenwensen over kwaliteit.

•

Economie •

Kortere ketens tussen producent en consument; dus meer afzet in de regio.

Betrokken partijen

•

Een grotere marge op het product door uitschakelen tussenhandel.

•

Boerderijwinkel ’t Zand.

•

Een grotere marge binnen bestaande afzetkanalen omdat consument meer wil

•

Willem&Drees; eten uit de buurt in winkels in de buurt (gericht op biologische

betalen voor bijzondere producten (kleur, vorm, geur, smaak). •

Inspelen op de groeiende markt voor biologische kasproducten en het gebrek

producten.) •

aan biologische kasbouw in de regio.

Oregional is de coöperatie van boeren in de regio Nijmegen en Arnhem. Oregional heeft een breed assortiment verse en houdbare producten aan horeca en zorginstellingen, bedrijfscateraars en winkels.

Bijdrage aan doelen van het projectbureau

•

Een studiegroep van tuinders.

•

•

Experts op het gebied van telen van ‘ vergeten groenten’ of nieuwe rassen,

Dynamiek bevorderen: het trekken van nieuwe bezoekers betekent ook kansen voor de lokale economie en werkgelegenheid (recreatie, horeca, winkels).

•

zoals EPRIC.

Economie stimuleren: de lokale markt voor groenten, fruit en bloemen kan een

•

Crystal Palace Oost BV zie website Betuwse Bloem.

belangrijke aanvulling zijn op de wereldmarkt. Direct contact met consumenten

•

Betuwse Bloem, project Internationale streekmarkt (www.moreforlocal.eu).

biedt de kans om te experimenteren met nieuwe soorten die een hogere marge

•

brengen. Deze nieuwe soorten kunnen daarna ook voor de wereldmarkt wor-

Wat is nodig om het plan te realiseren (zie ook bijlage 5)

den geteeld (Local 2 Global).

•

Imago en kwaliteit van het gebied verbeteren: inwoners van Arnhem en Nijmegen kijken met andere ogen naar Huissen Angeren als daar spannende en

regio. •

kwalitatief goede groenten, fruit en bloemen vandaan komen. Zeker als de kassen uitnodigen om zelf een kijkje te komen nemen en je te verwonderen over

selproducent voor de regio wordt meer zichtbaar.

28

Welke kwaliteitsaspecten zijn belangrijk voor producten uit Huissen Angeren en kunnen / willen tuinders daaraan voldoen?

•

vreemde variëteiten van bekende groenten, fruit en bloemen. De belevingswaarde van het gebied neemt toe. De geschiedenis van het gebied als voed-

Inzicht in en toegang tot de markt voor lokale groenten, fruit en bloemen in de

Inzicht in mogelijke lokale afzetkanalen die kunnen worden gebruikt (boerenmarkten, lokale supermarkten, ….).

•

Samenwerking bij vermarkten tussen tuinders om een samenhangend assortiment te bieden.

Wat speelt er al en waarom samenwerken? Greenport heeft een marketingcursus gegeven gericht op de glastuinbouw. Deze kennis kan worden ingezet bij het werven van klanten voor Local 4 Local. Greenport wil online marketing stimuleren. Verder kan worden samengewerkt met KAN Plant: een inkoop- verkoop organisatie van 12 tuinders. er zijn veel grote partijen in Arnhem en Nijmegen die duurzaam willen inkopen. Denk bijvoorbeeld aan de Radboud Universiteit en de gemeente Nijmegen. Greenport Arnhem Nijmegen werkt niet aan lokale afzet maar biedt wel haar netwerk aan. Rol en bijdrage projectbureau (zie ook bijlage 5) •

Informatie geven over Local 4 local: hoe kun je als tuinder aan de slag met Local 4 local. Door informatiebijeenkomsten en de marketing cursus van Greenport.

•

Ontsluiten kennis markt en afzetkanalen door in gesprek te gaan met grote bedrijven en instellingen in Arnhem en Nijmegen die duurzaam willen inkopen. In beeld brengen van hun behoeften.

•

Huissen Angeren (lees: tuinbouwcluster Lingewaard) als merk neerzetten door een internetshop waar alle telers hun producten kunnen aanbieden. Daarbij kan gebruik worden gemaakt van de kennis van Greenport op het gebied van online marketing.

•

Het organiseren showtuinen en showdagen voor Local 4 local

29

ONDERNEMINGSPLAN ENERGIE Inhoud project

Beoogde effecten

Tuinders hebben binnen het INES netwerk nagedacht over energiebesparing. Dit

Energie

project zet de volgende stappen die nodig zijn om maatregelen echt te nemen. Het

•

het vergroten van de duurzame energieproductie door het installeren van zon-

zoekt ook naar mogelijkheden om samen met de gemeente Arnhem en Nijmegen

nepanelen op daarvoor geschikte daken. Daarbij samenwerken met particulie-

energie te besparen of duurzaam op te wekken.

ren en tuinders. Economie

Omschrijving

•

het productief maken van daken van schuren.

Energie wordt steeds duurder dus energiebesparing is belangrijk voor de kostprijs van glastuinbouwproducten. Greenport Arnhem Nijmegen hanteert als vuistregel

Bijdrage aan doelen van het projectbureau:

dat energie 20-25 % van de productiekosten bepaalt. Binnen het INES netwerk

•

Dynamiek bevorderen: stimuleren van de samenwerking tussen stadsbewoners

hebben tuinders de afgelopen jaren veel kennis verzameld. Het INES netwerk is

en tuinders op het gebied van duurzame energie brengt meer mensen het

opgenomen in KiEMT.

gebied in. •

Economie stimuleren: eenvoudige vormen van energiebesparing leveren al snel

De gemeente Arnhem heeft de ambitie om zelfvoorzienend te worden in energie

economisch voordeel op. Op het moment dat Huissen Angeren energie kan

maar heeft berekend daarvoor niet genoeg ruimte te hebben. Welke ruimte kan

gaan produceren voor Arnhem en Nijmegen, of kan gaan deelnemen aan het

in Huissen Angeren worden gevonden. De ontwikkelingen gaan snel, er is zelfs een

warmtenet van Nijmegen kan de economische impact nog groter zijn.

zonnepaneel in ontwikkeling waaronder glasteelt gewoon door kan gaan. Maar er

•

Imago en kwaliteit van het gebied verbeteren: duurzame energieproductie

zijn ook veel gewone daken van schuren in Huissen Angeren. Tegelijkertijd hebben

vergroot de meerwaarde van Huissen Angeren voor het omliggende stedelijk

veel inwoners van Arnhem en Nijmegen geen geschikt dak voor zonne-energie.

gebied. Bewoners uit Arnhem en Nijmegen kunnen ‘hun’ zonnepanelen op de daken van schuren komen bekijken en zien hoeveel ze produceren.

Nijmegen wil het warmtenet verder ontwikkelen, om vraag en aanbod in balans te brengen. In Bergerden werkt men aan een biomassacentrale (BEB).

•

Community building: gezamenlijk werken aan opwekken van duurzame energie draagt bij aan het versterken van banden tussen stad en land. Denk aan vieren van de plaatsing van de duizendste zonnepaneel.

30

Betrokken partijen

Op de langere termijn biedt het warmtenet van Arnhem en Nijmegen kansen. Zeker

•

Tuinders en andere ondernemers met dakruimte

als daarbij ook Bergerden aansluit. Daarvoor zijn investeringen nodig in de infra-

•

Gemeente Lingewaard.

structuur voor leidingen (warmte uitwisselen met Bergerden). Er moet een uitspraak

•

Gemeenten Arnhem en Nijmegen.

van het college komen over de wenselijkheid van een stadswarmtenet Het project-

•

Programma duurzame energie, www.agroenergiek.nl en vraagbundeling zon-

bureau ziet hier geen rol voor zichzelf weggelegd.

nepanelen van De Betuwse Bloem. •

Lokale initiatieven als Lingewaard Energie

Rol en bijdrage projectbureau (zie ook bijlage 5) •

Het projectbureau kan in samenwerking met de gemeente Lingewaard, Arnhem

Wat is nodig om het plan te realiseren (zie ook bijlage 5)

en Nijmegen organiseren dat partijen bij elkaar komen. Denk bijvoorbeeld aan

•

Een overzicht van geschikte daken in de vorm van een zonneatlas.

Lingewaard Lokale Energie, de werkgroep duurzame energie van Greenport

•

Een partij die investeerders in zonnepanelen en eigenaren van daken bij elkaar

Arnhem Nijmegen en particulieren.

brengt.

•

In kaart brengen welke locaties kansrijk zijn voor zonnepanelen (oriëntatie dak ten opzichte van de zon) door het maken van een zonneatlas. Het opstellen van

Wat speelt er al en waarom samenwerken? Er is vier jaar geleden een energievisie opgesteld met Greenport Arnhem Nijmegen Geothermie is inmiddels afgevallen als optie en de haalbaarheidsstudie Wind-

een standaardcontract tussen samenwerkende partijen. •

Een achtergestelde lening voor een deel van de investering in zonnepanelen aan de exploitanten geven.

energie heeft drie zoekgebieden aangewezen buiten Huissen Angeren. Lingewaard Energie wil zonnepanelen plaatsen op een gietwaterplas in Bergerden. Investeren in energiebesparing is in de huidige situatie voor tuinders moeilijk, toch werkt elke tuinder aan kostenbesparing door energiebesparing. De werkgroep energie van Greenport Arnhem Nijmegen heeft momenteel geen informatie over ambities in Huissen Angeren (tuinders en particulieren). Het projectbureau kan de verbinding leggen met deze werkgroep. Een interessant onderwerp is het gebruiken van daken van schuren (oppervlakte voor zonnecellen) en afnemers van energie (particulieren en bedrijven). Zeker mensen die zelf geen geschikt dak hebben maar wel wil investeren in duurzame energie hebben hiervoor interesse. Het projectbureau kan het netwerk organiseren tussen tuinders en particulieren Greenport richt zich op tuinders en ziet hier voor zichzelf geen rol.

31

GROENE ERVARING VOOR STADSLANDBOUW Inhoud project

Beoogde effecten

Stadslandbouw blijft vaak hangen in goede bedoelingen en gezelligheid. Dit

Participatie en zorg voor elkaar

project stimuleert stadsbewoners en professionele tuinders een stap te zetten en in-

•

novatieve stadstuinbouw te ontwikkelen die ook economisch rendeert.

Onderwijs

Meer contactmomenten tussen tuinders en consumenten in de stad.

•

Studie, zelfontwikkeling.

Omschrijving

•

Leren om zelf voedsel te produceren.

Een groeiende groep stedelingen verdiept zich in voedsel. Mede gestimuleerd door

Economie

televisiekoks wil men zelf voedsel produceren, of in elk geval erbij kunnen zijn als

•

Nieuwe manieren om met kasteelt geld te verdienen.

het geproduceerd wordt. Volkstuinverenigingen hebben wachtlijsten en initiatieven

•

Hogere marges per eenheid product/ m2.

rond stadslandbouw bloeien. Vakkennis ontbreekt echter en vaak ook de tijd om de tuin te onderhouden. Innovatieve moestuinconcepten zoals De nieuwe ronde in

Bijdrage aan doelen van het projectbureau

Wageningen, De Moestuin in Utrecht of Uit je Eigen Stad in Rotterdam garanderen

•

Dynamiek bevorderen: dit project trekt stedelingen uit Arnhem en Nijmegen het

professioneel beheer van de tuinen. Kasteelt heeft als voordeel dat het teeltseizoen

gebied in en brengt ze in contact met tuinders. Ontmoeten van producenten

langer is en andere teelten mogelijk zijn.

en consumenten leidt tot meer begrip en kennis over voedselproductie en geeft producenten de kans om laagdrempelig nieuwe producten (teelten en rassen)

Het concept Stadslandbouw roept een aantal uitdagende vragen op:

uit te testen. Ze krijgen direct feedback over hun producten zonder dat er een

•

Valt er genoeg te verdienen en kan Huissen Angeren de markt bedienen?

inkoper tussen zit.

•

Kunnen tuinders daarin samenwerken?

•

Kan stadslandbouw substantieel bijdragen aan werkgelegenheid.

(volle grond buiten) ongeveer EUR 200,- voor een oppervlak tussen 75- 150

•

Kunnen ervaren tuinders hun loopbaan een nieuwe impuls geven door stedelin-

m2. Volgens deze cijfers is de omzet van een hectare tussen de EUR 13.000,-

gen op te leiden?

en EUR 26.000,-; daarvoor zijn tussen de 30 en 60 tuintjes nodig. Voor een

•

Kunnen werkloze stedelingen een carrière opbouwen in de tuinbouw?

verwarmde kas zullen mensen meer over hebben, zeker als daarbij een goede

•

Zitten er ondernemers bij die tuinders zonder opvolgers kunnen opvolgen?

service (kennis, hulp, gereedschap) wordt aangeboden. Als van de deelne-

•

Economie stimuleren: Volgens de bond van volkstuinders kost een volkstuin

mers aan stadslandbouw een aantal mensen de stap zet naar ondernemer in de tuinbouw is de economische impuls veel groter. Zeker als bedrijven zonder opvolger weer toekomstperspectief krijgen.

32

•

Imago en kwaliteit van het gebied verbeteren: door kwaliteit te leveren die herkenbaar uit Huissen Angeren komt verandert het imago van leverancier van anonieme bulkproducten naar een plek waar je heen moet als je wat speciaals wilt zien, ruiken of proeven.

•

Community building: de band tussen Huissen Angeren en het omliggende stedelijk gebied wordt versterkt door meer bezoekers in het gebied en producten in winkels in de stad die duidelijk zichtbaar uit Huissen Angeren afkomstig zijn. Ontmoeten van producenten en consumenten leidt tot meer begrip en kennis over voedselproductie en consumentenwensen over kwaliteit.

Betrokken partijen •

EPRIC.

•

Boerderijwinkel ’t Zand.

•

Tuinders.

•

Buurtverenigingen, vereniging stadslandbouw in Arnhem en Nijmegen.

•

Gemeente Lingewaard, Arnhem en Nijmegen.

Rol en bijdrage projectbureau (zie ook bijlage 5) •

Groene ervaring voor stadslandbouw. Dit programma kan zich bijvoorbeeld richten op het maken van een standaardovereenkomst tussen tuinder en ‘stadsboer’. Daarbij moet ook aandacht zijn voor de veiligheidseisen aan de kas. •

Tuinders die mee willen doen.

•

Een startbijeenkomst om tuinders en stedelingen bij elkaar te brengen.

•

Een initiator die de energie erin houdt.

Positionering van Huissen Angeren als Stadslandbouw 2.0 door marketing (gericht op Nijmegen en Arnhem). Denk aan online marketing en gericht bena-

Wat is nodig om het plan te realiseren (zie ook bijlage 5) •

Leveren van een projectleider/ programmamanager voor de uitvoering van

deren van partijen die werken aan stadslandbouw. De gemeente Arnhem en Nijmegen hebben een goed overzicht van het netwerk rond stadslandbouw. •

Het opstellen van een ‘starterspakket’ en dat verkopen aan beginnende stadsboeren.

Wat speelt er al en waarom samenwerken? De gemeenten Arnhem en Nijmegen hebben een goed netwerk rond stadslandbouw. Crystal Palace maakt daar ook deel van uit. Maar in deze netwerken is Huissen Angeren niet vertegenwoordigd waardoor in plannen, projecten en ontwikkelingen niet aan dit gebied wordt gedacht. Hier ligt een kans voor het projectbureau. Mogelijk kan ook worden aangehaakt bij projecten die de Greenport Arnhem Nijmegen opstart met regiogelden.

33

HUISSEN ANGEREN IN HET GROEN Inhoud project

Beoogde effecten

Dit project stimuleert met name particulieren om inheemse beplanting aan te plan-

Veiligheid en gezondheid

ten die past in de landschappelijke structuur. De focus ligt hierbij op vergroening

•

van de extensiveringsgebieden en het vergroenen van de gebiedsontsluitingswegen

Participatie en zorg voor elkaar

(Karstraat en Leutsestraat).

•

Meer groen draagt bij aan de gezondheid. Met de bewoners samen een het gebied vergroenen.

Onderwijs Omschrijving

•

Glastuinbouwgebied Huissen Angeren kent een rijk verleden waarbij productie en

Bewoners kennis en kunde bij brengen wat betreft aanleg en onderhoud van groen.

functionele benutting vanaf ontginning van het gebied altijd een belangrijke rol

Openbare ruimte

hebben gespeeld. Het gebied heeft vanaf 17e eeuw een groen karakter gekend

•

Draagt bij aan de leefbaarheid van het gebied.

tot ongeveer de jaren ’60 in de 20ste eeuw. Percelen werden beplant met bomen

•

Door vervanging van niet inheemse door inheemse soorten ontstaat er meer

en struweel en de wegen werden voorzien van singelbeplanting. Deze groenstruc-

eenheid in het gebied.

turen zijn nagenoeg verdwenen. De huidige beplanting is beperkt en divers. Op

•

verschillende erven met name in ’t Zand is uitheemse beplanting te zien.

Versterken habitat en biodiversiteit

Opvallend is de populariteit van hekken rond de erven. Hagen worden beperkt als

•

erfafscheiding gebruikt. Er is weinig laanbeplanting in het gebied.

Economie

’Het gebied heeft haar groene karakter verloren met ontwikkeling van de glas-

•

Het vergroot de aantrekkelijkheid voor recreatie. Vergroting van de biodiversiteit Vergroot de aantrekkingskracht om er te gaan wonen / werken.

tuinbouw. Met de komst van de glastuinbouw was geriefhout niet langer functioneel en maakte plaats voor lagere hagen of hekken. Nu de glastuinbouw in de exten-

Bijdrage aan doelen van het projectbureau

siveringsgebieden geleidelijk verdwijnt ontstaan nieuwe mogelijkheden voor een

•

Dynamiek bevorderen: bij uitvoering van dit project vindt er zichtbare veran-

passende en duurzame functionaliteit. Groene perceelgrenzen geven niet langer

dering in het gebied plaats. Hiermee worden andere initiatiefnemers geprik-

ontoelaatbare schaduw. Voor de intensiveringsgebieden geldt dat hoog groen niet

keld om hun eigen erf ook eens onder de loep te nemen en mogelijk verande-

overal gewenst is en een belemmering op kan leveren voor de glastuinbouw in het

ringen ter verbetering van de landschappelijke kwaliteit door te voeren.

gebied. Met deze reden wordt het project in eerste instantie niet opgestart in de

•

Leutensche Leigraaf en Rietkamp.

Economie stimuleren: door het gebied te vergroenen wordt het gebied ruimtelijk aantrekkelijker en daarmee ook aantrekkelijker om te gaan wonen / werken.

•

Imago en kwaliteit van het gebied verbeteren: vergroening van het gebied maakt het gebied ruimtelijk aantrekkelijker en vergroot de leefbaarheid voor de bewoners.

•

34

Community building: samen met de omgeving werken particulieren aan het

aantrekkelijker maken van het gebied. Deel van het project kan daarnaast inhouden dat er een blijvende werkgroep wordt opgericht. Dit hangt af van de belangstelling voor het project en de behoefte die bewoners hebben om groen te laten onderhouden door een dergelijke groep. Een dergelijke groep draagt bij aan de sociale cohesie. Betrokken partijen •

Landschapsbeheer Gelderland: bedenkerproject Levend Landschap

•

Lingewaard Natuurlijk

•

Wijkplatform ZandBinnenBuiten

•

Projectbureau

•

Gemeente en provincie

Wat is nodig om het plan te realiseren (zie ook bijlage 5)

Gelderland. Zij hebben alle kennis wat betreft inhoudelijke groenkennis en erva-

•

Met partijen afstemmen hoe het project kan worden opgestart, hoe wordt

ring met het stimuleren van aanplant van groen in huis. In het verleden heeft deze

voorkomen dat budgeten niet worden overschreden, welke afspraken nodig

stichting ook de organisatie van het project ‘dorpen in het groen’ in Lingewaard

zijn tussen eigenaren en gemeente ect.

verzorgd. ‘Dorpen in het groen is een vergelijkbaar project’.

•

Organiseren informatieavond voor potentiele deelnemers.

•

Inrichtingsplannen opstellen.

Rol en bijdrage projectbureau (zie ook bijlage 5)

•

Organisatie van aanplant van het groen.

•

Leveren van een projectleider die afspraken maakt met de betrokken partijen om tot uitvoering van het project te komen.

Wat speelt er al en waarom samenwerken?

•

Budget regelen voor opstart en uitvoering.

Vanuit de landschapstriënnale ligt de vraag bij de gemeente om in Huissen Ange-

•

In samenwerking met Stichting Landschapsbeheer Gelderland en Stichting

ren samen met stichting Lingewaard Natuurlijk een vrijwilligergroep op te richten.

Lingewaard Natuurlijk organiseren van benodigde bijeenkomst(en) en ge-

Hiermee wordt dan gestart met de eerste fase van Levend Landschap: ‘bewoners

biedsplantdag. Daarnaast in samenwerking met partijen werken aan eerder

lingewaard aan zet’. Voorgesteld project sluit direct aan op Levend landschap ‘be-

genoemde stappen om tot realisatie te komen.

woners lingewaard aan zet’ en kan voor een versnelling van het project zorgen. Systematiek Levend Landschap is bedacht door Stichting Landschapsbeheer

•

Afstemmen met de gemeente hoe de bijdrage vanuit het project en vanuit de particulieren wordt geregeld en op een juiste manier vastgelegd.

35

PAROCHIE ‘T ZANDSE VIERKANT Inhoud project

Beoogde effecten

Een prijsvraag met als doel: het geven van een nieuwe invulling van de parochie

Participatie en zorg voor elkaar

met onder andere het gemeenschapshuis. De parochie kan meer functies vervul-

•

Zinvolle tijdsbesteding ouderen (dagopvang).

len voor het ’t Zand. ’t Zand buiten ligt binnen de herstructurering maar ’t Zandse

•

Nieuwe locatie gemeenschapshuis, ontmoetingsplek voor een kopje koffie.

Vierkant (’t Zand Binnen) niet. Het centrale punt dat belangrijk is voor de sociale

Openbare ruimte

cohesie van ’t Zand ligt eigenlijk buiten het gebied van de herstructurering maar

•

Een nieuwe nuttige bestemming voor de kerk en parochiehuis.

kan daarvoor wel belangrijk zijn.

•

Ruimte voor nieuwe duurzame functies.

•

Behoud van de kerk en pastorie als hart van ’t Zand.

Omschrijving

Economie

’t Zand kent een sterke onderlinge samenhang, het verenigingsleven is goed ont-

•

Werkgelegenheid restaurant en pension met eigen tuin.

wikkeld zoals blijkt uit de Harmonie en de ijsbaan die deze winter met vereende

•

Betaalbare afzetmogelijkheden voor tuinbouwproducten.

krachten is gerealiseerd. Nieuwe bewoners worden snel opgenomen, als ze zich sociaal gedragen. Er is veel jeugd, de openbare school heeft 450 leerlingen. Mensen

Bijdrage aan doelen van het projectbureau

zijn honkvast, woningen gaan vaak van generatie naar generatie over. Het gebied

•

staat bekend als tuinbouwgebied, tuinbouw is wel vaak een neventak. Ook vroeger

ken waardoor er ruimte ontstaat voor nieuwbouw van huur of koopwoningen.

had men er vaak nog een baan naast.

Hierdoor kunnen jongeren in het gebied blijven wonen en voor hun ouders

Men voelt zich anders dan de ‘stadsen’ uit Huissen-centrum en heeft ook het gevoel

zorgen.

dat de gemeente Lingewaard niet altijd aan ’t Zand denkt. ‘Er gaat veel naar

•

Economie stimuleren: het project biedt een werkplek en ontmoetingsruimte voor

Bemmel (stadhuis)’ en ‘processies komen nooit door ’t Zand’. De kracht van ’t Zand

zzp-ers en andere ondernemers. Het exploiteren van de Parochie levert ook

volgens het Wijkplatform ’t Zand binnen buiten:

werkgelegenheid in de horeca.

•

Mensen blijven graag in het gebied wonen, woningen gaan van generatie naar

•

Community building: behouden van de sociale cohesie tussen bewoners van ’t Zand buiten en ’t Zand door het versterken van een lokaal ontmoetingspunt.

generatie over.

36

Dynamiek bevorderen: het bestaande gemeenschapshuis kan worden afgebro-

•

Onderlinge samenhang en zorg voor elkaar.

•

Bloeiend verenigingsleven.

Betrokken partijen

•

Groen fietsen tussen de kassen.

•

Wijkplatform ’t Zand.

•

Groene kennis en ervaring (tuinbouw, akkerbouw).

•

Ouderenzorg organisatie.

•

Actieve ondernemers .

•

Gemeente Lingewaard.

•

Veel jeugd (niet in het glastuinbouwgebied).

•

Levensbron

Wat is nodig om het plan te realiseren (zie ook bijlage 5) •

Een ondernemer die met de gemeenschap een realistisch ondernemingsplan met een sluitende exploitatie opstelt. Om ondernemers te prikkelen en uit te nodigen kan het projectbureau met de gemeente een prijsvraag uitschrijven voor exploitatie van de parochie. Samen met de gemeenschap kan een programma van eisen en wensen worden opgesteld waaraan plannen moeten voldoen.

•

Een investering voor het realiseren van het plan. De investering moet primair bij de exploitant van de Parochie vandaan komen. Het projectbureau kan ondersteuning bieden bij het vinden van investeerders en / of een achtergestelde lening verstrekken voor een deel van de investering.

•

Een faciliterende rol van de gemeente Lingewaard. Bijvoorbeeld bij het verlenen van vergunningen of wijzigen bestemmingsplan.

Wat speelt al? Een aantal partijen heeft ideeen voor deze locatie. Rol en bijdrage projectbureau (zie ook bijlage 5) •

Bijdragen aan het ontwikkelen ondernemingsplan door de vergunningsaanvragen te stroomlijnen (vergunningsmakelaar).

•

Prijsvraag organiseren voor het beste ondernemingsplan en samen met de gemeenschap een programma van eisen en wensen opstellen waaraan een plan minimaal moet voldoen.

37

5. CONCLUSIE De projecten in dit werkplan beantwoorden de vraag: op welke manier kan het

ling betekent verandering en verandering kost tijd en energie. Voor veel onderne-

Projectbureau samen met gebiedspartners bijdragen aan het duurzaam versterken

mers lijkt het moeilijk om buiten de dagelijkse bedrijfsvoering nog voldoende tijd

van sociaal, economische en ruimtelijke structuren. Deze bijdrage bestaat uit een

en energie te vinden die nodig is voor innovatie. Er is meer nodig dan voorlichting

aantal rode draden die passen bij de doelen van het Projectbureau.

om innovatie op bedrijfsniveau te laten slagen. Het gebied heeft behoefte aan een katalysator die concrete belemmeringen op het gebied van vergunningen, locaties,

DOEL EN EFFECT

afzetkanalen, netwerk, contracten en andere praktische zaken helpt oplossen. Het

Economie, imago en kwaliteit van het gebied: voor kansrijke nieuwe producten en

Projectbureau kan die katalysator zijn die processen op gang brengt die daarna

diensten ontbreekt het aan een productieketen / afzetkanaal en marketingstra-

op eigen kracht verder kunnen.

tegie. Innovatieprogramma’s en organisaties gericht op innovatie (Betuwse Bloem, Greenport, LTO projecten, Ontwikkelmaatschappij Oost NV) hebben hard gewerkt

PROJECTEN

aan het ontwikkelen van nieuwe producten (nieuwe gewassen, energieproductie) en

In dit duurzaamheidsplan is, in samenspraak met stakeholders, gekomen tot con-

diensten (Crystal Palace) die een bijdrage kunnen leveren aan de economie van

crete projecten, waarmee het gewenste effect wordt bereikt. Het draagt bij aan de

Huissen Angeren. Telers gaan hiermee nog niet aan de slag omdat er geen zicht is

doelstellingen van de herstructurering en zorgt voor een duurzame en/of econo-

op afnemers waarmee een leveringscontract kan worden gesloten. Aan de andere

misch impuls in het gebied. De mate waarin de opgenomen projecten bijdragen aan

kant denken potentiele klanten niet aan Huissen Angeren als productiegebied voor

de doelen verschilt. Het project Parochie in ‘t Zand draagt beduidend minder bij

het ontwikkelen van nieuwe producten en diensten. De projecten in dit werkplan

dan de andere projecten. Dit project zal niet worden opgepakt.

richten zich op het versterken de economie, het innovatieve imago en de kwaliteit van het gebied.

op bedrijfsniveau kost productieruimte. Vanwege de lage marges op producten

Effect Maatschappij Gebruikswaarde

kunnen telers deze ruimte niet missen. Tegelijk staan in het gebied kassen leeg en

Belevingswaarde

Ruimte voor dynamiek en community building: experimenteren met nieuwe gewassen

liggen terreinen (en daken?) braak in afwachting van nieuwe functies. Er is in het gebied geen regisseur die organiseert dat de ruimte die in het gebied aanwezig is ook op een positieve manier wordt gebruikt. Er is weinig dynamiek in het gebied. De projecten in dit werkplan richten zich op het samen vinden en benutten van ruimte en daarover goede afspraken maken (community building). Duurzame ontwikke-

38

Project

Toekomstwaarde Economie

Tijdelijke akkers

Tuinders voor biobased economy

Local 4 local

Ondernemingsplan energie

Groene er- ‘t Zand in varing voor het groen stadslandbouw

Parochie in ‘t Zand

Niet in gebied! Niet in gebied!

FINANCIEN In het uitvoeringsprogramma (bijlage 5) is een inschatting gemaakt van de kosten per project. De investering van het Projectbureau bestaat hoofdzakelijk uit het leve-

PLANNING

ren van begeleiding van projecten en om innovaties, marktpartijen en kennisinstel-

Er zal door het projectbureau een voorstel worden gegaan welke projecten eerst

lingen ‘het gebied in te halen’. Benodigd aantal uren voor alle projecten is bepaald

worden opgepakt.

op ruim 2.900 uur en de bijdrage op € 338.000. Het project Parochie in ‘t Zand

Voor deze projecten zal, na vaststelling van het duurzaamheidsplan, een pragma-

zal niet worden opgepakt. Daarmee komt het totaal benodigd aantal uren op ruim

tisch en SMART proces worden opgesteld. Hieruit blijkt concreet wie, wat, wanneer

2.500 uur en de bijdrage op € 302.000. Dit zijn, gezien de expertise die nodig

en op welke manier gaat uitvoeren. Voor de projecten is de aanpak en doorloop-

is, met name externe uren. Duurzame ontwikkeling is een zaak van de lange adem

tijd verschillend (zie uitvoeringsprogramma).

en structurele begeleiding over een langere periode is noodzakelijk om de veran-

Focus van alle projecten ligt op de uitvoering in de periode 2014 – 2016. Hierbij

dering die met projecten in gang wordt gezet ook te verankeren in het denken en

zal zo veel mogelijk aangehaakt worden bij de lopende zaken, zoals omschreven in

handelen van onze gebiedspartners.

het plan.

RISICO’S

Duurzaamheid is vaak zo’n abstract begrip, in Huissen Angeren kun je duurzame

We willen voorkomen dat er veel tijd en geld gaat zitten in projecten die de

sociale, economische en ruimtelijke structuren straks gewoon horen, ruiken, zien en

gewenste effecten niet halen. Beheersmaatregelen in het vervolg traject moeten dit voorkomen. Kern daarvan is het sturen op pragmatisch, SMART geformuleerd uitgangspunten en processen met duidelijke ‘go-no go’ momenten. De uitvoerende mensen zijn uitermate belangrijk om de haalbaarheid en efficiëntie van de projecten te borgen.

39

BIJLAGEN

BIJLAGE 1 ASPECTEN VAN DUURZAAMHEID

BIJLAGE 2 DUURZAME EFFECTEN VAN MAATREGELEN IN HUISSEN ANGEREN • • • • •

Verbeteren gezondheid (2) Meer naar buiten (2) Veilige buitenruimte (verkeer, criminaliteit) (1, 2) Minder ziekenhuisopnames en minder doden (2) Veilige fietsroutes (1)

Duurzaamheid in beleidsstukken van de gemeente 1) Structuurvisie gemeente Lingewaard 2012-2022 2) Sociale visie Lingewaard (2022) 3) Kadernotitie duurzaamheid 2012-2015 4) Milieubeleidsplan gemeente Lingewaard (2010-2014) 5) Waterplan 2008

Energie

• • • • •

Energiebesparing en vermindering CO2 uitstoot (1,3,4) Energie van groene bronnen die niet opraken (1,3,4) Betaalbaar en betrouwbaar Het aandeel eigen productie neemt toe (1,3,4) Biomassa

Water

• • • • •

Verminderen watergebruik (4) Verbeteren kwaliteit grond- en oppervlaktewater (5) Water in het gebied vasthouden en bergen (1,5) Voldoende water voor de glastuinbouw Water versterkt de recreatiestructuur (1)

• • • • • •

Versterken recreatieve routestructuur wandelen, fiets en over water (1,4) Versterken routes vrachtverkeer (1) Scheiding soorten verkeer (1) Vermindering druk op wegennet (1) Energiezuinige vormen van transport (1,3,4) Hoogwaardig openbaar vervoer en meer haltes (1,4)

• • • • • • • • •

Openbaar groen dichtbij woonwijken (1) Lucht, geur en fijnstof (4) Meer m2 in het gebied toegankelijk voor derden (1) Recreatieroutes (fietsen, skeeleren, wandelen, ruiters) (1) Versterken positie als geografisch centrum van de stadsregio (1) Wandel en fietsroutes uiterwaarden (1,4) Veilig wandelen op de dijk (1) Aantrekkelijk vestigingsklimaat (1) Bereikbare voorzieningen (1,2)

Historie/identiteit/ cultuur

• • • • •

Zichtbaar maken geschiedenis van het gebied (1) Versterken van sociale en geomorfologische kwaliteiten (1,2) Aandacht voor stilte en donkerte (4) Leesbaarheid van het Betuwse landschap (1) Ruimte voor recreatie (1)

Versterken habitat en biodiversiteit

• • • • •

Groen blauwe structuren aansluiten bij Park Lingezegen en Uiterwaarden (1) Voedsel en leefgebied voor organismen (zoals bijen en vlinders) Vergroten overlevingskansen planten en dieren Verbeteren ecologische kwaliteit water (5)

• • • •

Bodemvorming (structuur, organische stof, als deel ecosysteem) (4) Bestuiving Waterkringloop (5) Verminderen van het gebruik van giftige en gevaarlijke stoffen (3)

Veiligheid en gezond Detailuitwerkingen van bovengenoemde documenten Brugdocument Ruimte samen delen 2012 Verkeersplan Herstructureringsgebied Huissen-Angeren

• • • • • •

Versterken sociale cohesie: bestaande en nieuwe coalities (1,2) Zelfredzaamheid van het gebied (1,2) Ontmoeten en gesprek, respect en begrip (2) Meer invloed burgers op hun leefwereld (2) Verzilveren van vergrijzing (2) Nieuwe inwoners opnemen (1,2)

Participatie en zorg voor elkaar

• • • • •

Mogelijkheden tot studie en zelfontwikkeling (2) Bijdragen aan ontwikkelen en behoud cultuur en identiteit (2) Vergroten inzetbaarheid arbeidsmarkt (2) Vergroot de weerbaarheid van kwetsbare groepen (2) Verbeterde informatievoorziening (2)

Onderwijs

•

Voorspelbaar, rechtvaardig, zorgvuldig, .... (1,2)

Behoorlijk bestuur

• • • • • •

Merkbaar op een groot gebied Gedurende lange tijd Voor veel mensen Geen afwenteling naar elders en later (3,4) Het resultaat is geborgd Efficient ruimtegebruik: inbreiding (1)

• • • •

Samenwerken en leren (2) Herhaalbaar Voorbeeldfunctie / inspiratie (3,4) Tijdens uitvoering ruimte voor nieuwe kennis en inzichten

• • • • • • •

Eenmalige investering in plaats van subsidie Multiplier / koppelen van budgetten Kostenbesparing overheid Verbeteren vestigingsklimaat (1,3) Collectieve functies (waterberging, energievoorziening) (1) Voorbeeldfunctie gemeente (3,4) Duurzaam aanbesteden overheid en bedrijfsleven (4)

• • •

Kringlopen en afvalscheiding (4) Vergroten zelfvoorzienendheid: voedsel en energiezekerheid Duurzaam bouwen (4)

Circulaire economie/ biobased economy

• • • •

Band met Stadsregio: verkleinen afstanden (1) Zone tussen park Lingezegen en Uiterwaarden (1) Bergerden (1) Pannenhuis II en Agropark II (1)

Versterken structuren

Gebruikswaarde

Verkeer en vervoer Maatschappij

Openbare ruimte

DUURZAME EFFECTEN STRUCTURELE MAATREGELEN HUISSEN ANGEREN

Ruimte

Tijd en ruimte

Belevingswaarde

Proces

Investering publiek geld

Toekomstwaarde

Effecten

Klimaatbestendigheid (4) Natuurlijke processen

Modernisering teeltareaal

• Hoge productie per m2 (1) • Hoge toegevoegde waarde per kg product (1) • Nieuwe gewassen / teeltwijzen (1)

Overig ondernemerschap

• • • •

Toename ondernemers (1) Verbreding producten en diensten (1) Toegang / opzetten nieuwe markten (1) Topsectoren: Agrofood en Life Sciences (1)

Werkgelegenheid

• • • •

Lokale economie van het Huissense centrum (1,2) Niet aleen kenniseconomie, ook maakindustrie (1,2) Werk voor nieuwe inwoners (1,2) Koopkracht (2)

Economie

Flexibiliteit/veerkracht

Biomassa

• Functiecombinaties / multifuntionaliteit (1,2) • Diversificatie producten (1) • Aanpasbaarheid maatregelen • • • •

Voedsel Eiwitten Vezels Brandstof

BIJLAGE 3 INFORMATIE OVER GEWASSEN

Lupine Voedselproducenten willen meer controle op de voedselketen. De aanleiding is commotie rond bijvoorbeeld EHEC en paardenvlees in rundvlees. Maar ook het verlangen naar duurzamere productie met minder transport en minder afhankelijkheid van de wereldmarkt. Een bedrijf als Vivera (vleesvervangers uit eiwithoudende gewassen) experimenteert bijvoorbeeld met de teelt van lupine in Nederland.

Quinoa is een ander kansrijk product (artikel Volkskrant). Prijzen zijn hoog, maar het saldo hangt af van de productiekosten.

BIJLAGE 4 GESPREKSPARTNERS

BIJLAGE 5 UITVOERINGSPROGRAMMA

Planning

Algemene structurele maatregelen

Bijdrage projectbureau

Activiteiten

resultaten

van

tot

uren

Opzetten een of meerdere showtuinen. Eventueel in samenwerking met Crystal Palace, boerderijwinkel 't Zand en / of EPRIC.

Showtuinen

mei-14

dec-15

40 €

8.960 Daarna overname showtuinen door samenwerkende telers of andere ondernemer

Via internet en lokale media onder de aandacht brengen van de verschillende initiatieven die het Projectbureau ondersteunt.

Vergroten bekendheid initiatieven en betrokkenheid bewoners en omwonenden door artikelen in media en op internet, door te twitteren en wellicht een blog.

mei-14

dec-15

40 €

3.960 Daarna overname door andere partij

Opzetten van een webwinkel om vraag Webwinkel producten en diensten glastuinbouw Huissen Angeren. en aanbod van diensten en producten aan elkaar te koppelen.

mei-14

dec-15

144 €

Bestuurlijke bijeenkomsten en showdagen Media aandacht en bestuurlijke betrokkenheid provincie, waterschap en gemeente

mei-14

dec-15

24 €

2.376

€

49.552

248

budget

opmerkingen

34.256 Samenwerken met Betuwse Bloem, project Internationale streekmarkt (www.moreforlocal.eu).

Planning

Tijdelijke akkers en kassen

Bijdrage projectbureau

Activiteiten

resultaten

Gesprek met LTO Noord projecten

Afspraken over samenwerking en kennisoverdracht, eventueel inhuur teeltadviseur / begeleider groep

apr-14

mei-14

40

€ 3.960,00 Met name Marktgroep Plant en bedrijf: open teelten. Contact opnemen met Bijenkennisnet van de Betuwse Bloem.

Inventarisatie braakliggende terreinen

GIS kaart met overzicht van braakliggende terreinen en relevante informatie (voorgaande functie, toekomstige functie, eigenaar, aantal jaren braak)

apr-14

jun-14

16

€ 1.584,00

Gesprekken met eigenaren terreinen

Lijst met geschikte terreinen die mogen worden gebruikt Oprichting 'Praktijkgroep Tijdelijke akkers Huissen Angeren'; opstellen teeltplannen.

apr-14

sep-14

48

€ 4.752,00 Afspraken maken over pacht en / of delen opbrengsten.

sep-14

okt-14

24

€ 3.876,00

Begeleiden Praktijkgroep Tijdelijke akkers

Een goed functionerende praktijkgroep

okt-14 loopt door na dec 2015

104

Zaaien / poten (kostprijs)

Begin teeltseizoen

apr-15

jun-15

Teeltseizoen en demodagen

Media aandacht en al doende leren

mei-15

okt-15

Publiciteit oa. oogstfeest

Bestuurlijk feestmoment en mediaandacht Plan van aanpak, eventueel nieuwe afzetmogelijkheden en producten

okt-15

okt-15

nov-15

feb-16

16

€ 1.584,00

nov-16

104

€ 10.296,00

Organiseren startbijeenkomst

Evaluatie en plan voor volgend jaar

van

tot

Tweede teeltjaar

Goed functionerende Praktijkgroep

mei-16

Oogstfeest

Bestuurlijk feestmoment en mediaandacht Overdracht naar gemeente of oprichting Stichting Tijdelijke akkers.

nov-16

Borging tijdelijke akkers na afloop programma herstructurering

uren

budget

€ 10.296,00 Inhuur teeltadviseur en eventueel loonwerker kostprijs € 1.500,00

€ 2.500,00

dec-16

40

392

opmerkingen

€ 3.960,00

€

44.308

Planning

Tuiders voor biobased economy

Activiteiten

resultaten

Gesprekken met chemische industrie om inzicht te krijgen in de vraag en toetsen bereidheid om deel te nemen aan project

Marktverkenning en lijst met klanten

Overzicht van kennis- en expertise die Voorgesprekken met LTO Noord projecten, Greenport de Betuwse Bloem, beschikbaar is dit project. Glastuinbouwpact Arnhem-Nijmegen, Greenport Arnhem-Nijmegen, Oost NV / Crystal Palace, WUR en RADBOUW

Bijdrage projectbureau

van

tot

uren

budget

jun-14

mei-14

32 €

3.168 De chemische industrie kan bijvoorbeeld worden benaderd via netwerken als Platform BEE en het netwerk BBE.

jun-14

mei-14

32 €

3.168

Inventarisatie tuinders en teeltruimte. Een Oprichting praktijkgroep tuinders biobased economy overzicht van locaties die geschikt zijn voor het experiment en van tuinders die mee willen doen.

aug-14

40 €

3.960

Teeltplannen en afspraken over afzet Bijeenkomst van de praktijkgroep, chemische industrie en wetenschappelijke begeleiding

sep-14

40 €

3.960

60 €

5.940

Begeleiding in het opstellen van businesscasussen. Uitvoeren teeltplannen Regelmatige bijeenkomsten praktijkgroep Borging van de uitvoering van de praktijkgroep

Lezingen, kennis delen, uitbreiden netwerk van klanten Voortzetting praktijkgroep

opmerkingen

dec-14

dec-15

jul-14

dec-15

kostprijs 50 €

dec-15 loopt door na dec. 2015

208 €

462

€

geen kosten PB. Dit is onderdeel van de businesscase 4.950 20.592 Na 2-3 jaar kan de praktijkgroep door tuinders zelf worden voortgezet, eventueel onder begeleiding van LTO Noord of een andere adviseur. 46.000

Planning

Local 4 local

Bijdrage projectbureau

Activiteiten

resultaten

van

tot

uren

budget

opmerkingen

Gesprek met de werkgroep Stadslandbouw van Projecten LTO Noord.

Afspraken over samenwerking en ondersteuning

jun-14

sep-14

24 €

2.376

Verkennen van de mogelijkheden voor verkoop van lokale groenten en bloemen: aan welke producten is behoefte en welke afzetkanalen zijn daarbij kansrijk?

marktverkenning Local 4 local

jun-14

sep-14

40 €

3.960 eventueel uitbesteden marktonderzoek of afstudeerproject WUR / RADBOUD

Inventarisatie tuinders en teeltruimte. Een Praktijkgroep Local 4 Local overzicht van locaties die geschikt zijn voor het experiment en van tuinders die mee willen doen.

jun-14

okt-14

60 €

5.940 eventueel uitbesteden marktonderzoek of afstudeerproject WUR / RADBOUD.

Expertkennis Inhuren expert op het gebied van vergeten groenten en nieuwe bloemen / planten. Gebruik makenvan kennis in gebied.

okt-14

dec-15

40 €

3.960

Opstellen businessplan (incl marketing)

Begeleiden van praktijkgroep

jan-15

dec-15

80 €

7.920

Aan de slag in de praktijk

Een of meerdere tuinders die (een deel) van de kas inruimen voor de productie van groenten, fruit en bloemen voor de lokale markt.

mrt-15

dec-15

Borging organisatie en voortzetting Local 4 local

ondernemingsplan voor stichting of bedrijf.

dec-15 loopt door na dec. 2015

kostprijs

104 €

348

€

10.296 Bijvoorbeeld door oprichting van een stichting of bedrijf Local 4 local. 34.452

Planning Activiteiten

resultaten

Ondernemingsplan energie Gesprek met KiEMT over samenwerken.

Bijdrage projectbureau

van

tot

uren

budget

opmerkingen

jun-14

sep-14

32

€

3.168 Daarbij ook gebruik maken van Programma duurzame energie, www.agroenergiek.nl en vraagbundeling zonnepanelen van De Betuwse Bloem. Ook gebruik maken van de kennis van de Marktgroep Energie en Milieu van Projecten LTO Noord.

Opstellen plan van aanpak door KiEMT Samenwerkingsovereenkomst en subsidieverstrekking aan KiEMT

jun-14

sep-14

60

€

5.940

Bijeenkomst met bestuurders en tuinders

sep-14

32

€

3.168

Ondertekenen samenwerkingsovereenkomst en eventueel convenant tussen gemeente Lingewaard en tuinders?

Uitvoering werkzaamheden door KiEMT Ruimtelijk plan maken voor inpassen duurzame energie

Aanpassing bestemmingsplannen?

Overdracht convenant aan de gemeente Artikel in krant en op internet. Lingewaard

okt-14

dec-15

€

jan-15

dec-15

40

€

dec-15

dec-15

40

€

204

€

3.960 3.960 De gemeente Lingewaard neemt de uitvoering van convenant (bewaking voortgang) na 2-3 jaar over. 20.196

Planning Activiteiten

Groene ervaring voor stadslandbouw

resultaten

Bijdrage projectbureau

van

tot

uren

budget

opmerkingen

Inventarisatie van ondernemende mensen Overzicht van telers in Huissen Angeren die stadsboeren willen ondersteunen met aan (potentiele) die stadsboeren in Arnhem en Nijmegen willen kennis, gereedschap en teeltruimte. ondersteunen met advies, gereedschap en ruimte.

jun-14

aug-14

32

€ 3.168,00 Samenwerken met de Werkgroep Stadslandbouw van Projecten LTO Noord.

Lijst met geiteresseerde stadsboeren Marketing campagne gericht op stadsboeren in Nijmegen en Arnhem:, contacten via gemeenten Arnhem en Nijmegen. In samenwerking met werkgroep stadslandbouw van Projecten LTO Noord.

sep-14

dec-14

16

€ 6.584,00

Kennismakingsbijeenkomst met als doel het verkennen van kansen. Hoe kunnen tuinders in Huissen Angeren verdienen aan het helpen van stadsboeren in Nijmegen en Arnhem

Artikel en lijst met kansen.

nov-14

mrt-15

16

€ 1.584,00

Opstarten proefprojecten Stadslandbouw

Succes en faalfactoren in beeld, ervaring en netwerk opgebouwd

jan-15

mrt-15

16

€ 1.584,00

Uitwerken kansen tot ondernemingsmodellen.

Samenwerkingsverbanden van tuinders die op stadslandbouw gerichte diensten aanbieden.

apr-15

jul-15

40

€ 3.960,00

Tweede jaar stadslanbouw in Huissen Angeren

1 of meerdere diensten op het gebied van stadslandbouw in Huissen Angeren

aug-15 loopt door na dec 2015

80

€ 5.000,00

200

€

21.880

Planning Activiteiten

Huissen-Angeren in het groen

resultaten

Overleg met Stichting Landschapsbeheer Offerte aanvraag, plan van aanpak en Gelderland over een offerteaanvraag. opdrachtverlening

Bijdrage projectbureau

van

tot

uren

apr-14

mei-14

budget

opmerkingen

€ 0,00 Rabobank is bereid aan het project bij te dragen (5000 euro) Verder zou een bijdrage van de particulieren kunnen worden gevraagd voor het plantmateriaal (7500 euro)

Voorbereiding informatieavond

informatieavond

jun-15

sep-15

40

€ 3.960,00

Afspraken maken met gemeente hoe e.a. te regelen

In lijn met duurzaamhdiesverordening concreet pva uitvoering

mei-14

sep-15

30

€ 2.970,00

Instructie en begeleiding vrijwilligersgroep Maken inrichtingsplannen

Behoud vrijwilligergoep

okt-14 oneindig

10

€ 990,00

Bezoek aan erf en maken inrichtinsplannen met benodigde beplanting & bestellen materiaal

okt-14

jan-15

200

€ 19.800,00

Aankoop plantmateriaal

Plantmateriaal en overige kosten

jan-15

feb-15

5

€ 15.000,00

Voorbereiden gebiedplantdag

Gebiedsplantdag

jan-15

mrt-15

30 315

€ 2.970,00 €

45.690

Planning Activiteiten

Parochie 't Zandse Vierkant Bijeenkomst met Wijkplatform 't Zand, bespreken voorstel prijsvraag.

resultaten

Bijdrage projectbureau

van

tot

uren

budget

Plan van aanpak met randvoorwaarden voor de prijsvraag

mei-14

jun-14

40

€ 3.960

uitwerken van de prijsvraag, in samenwerking met Wijkplatform

Heldere instructie en beoordelingskader voor inzendingen

mei-14

sep-14

40

€ 3.960

Organiseren van de prijsvraag: algemeen bekendmaken en gericht partijen benaderen.

Mensen weten dat er een prijsvraag is voor invulling van nieuwe functie van de parochie

mei-14

sep-14

60

€ 5.940

Samenstellen van de jury

Een jury van bewoners en bestuurders

jun-14

dec-14

24

€ 2.376

Gesprekken met initiatiefnemers voor het indienen van voorstellen

Betere voorstellen en sturing.

jun-14

dec-14

32

€ 3.168

Beoordelen van inzendingen door de jury Nazorg; ondersteunen winnaar bij uitvoeren plan en overdracht aan gemeente Lingewaard.

Aanwijzen winnaar

sep-14

mrt-15

40

€ 3.960

Overdracht initiatief aan de gemeente Lingewaard

sep-14 loopt door na dec 2015

80

€ 7.920

316

€ 31.284

opmerkingen

Prijsvraag via kanalen als Linked In, URGENDA, TENDERNET, locale media, internet.

Daarna uitvoeren plan door initiatiefnemer en ondersteuning door gemeente Lingewaard, in samenwerking met Wijkplatform 't Zand

totaal UITVOERINGSPROGRAMMA Totaal bijdrage projectbureau

Onvoorzien Totaal bijdrage projectbureau

15%

uren

budget

2485

 €              293.362 

372,75                2.858 

€ 44.004 € 337.366