DUURZAAM BOUWEN. monitoring toepassing en investeringsniveau maatregelen 1995 en 1996

DUURZAAM BOUWEN monitoring toepassing en investeringsniveau maatregelen 1995 en 1996

DUURZAAM BOUWEN monitoring toepassing en investeringsniveau maatregelen 1995 en 1996

Jeroen Neele

december 1997

RIGO Research en Advies BV De Ruyterkade 139 1011 AC Amsterdam telefoon 020-5221111 telefax 020-6276840 http://www.rigo.nl

rapportnummer: 97/64

INHOUD

1. Inleiding .............................................................................................1 1.1 Opzet van het onderzoek.............................................................2 1.2 Kosten duurzaam bouwen ...........................................................3 1.3 Registratiemoment ......................................................................3 1.4 Uitgangspunten............................................................................4 1.5 Methodiek ....................................................................................4 1.6 Opbouw rapportage .....................................................................6 1.7 Opdracht en begeleiding..............................................................6 2. Nationaal Pakket Duurzaam Bouwen................................................7 2.1 Vaste maatregelen.......................................................................7 2.2 Variabele maatregelen.................................................................8 2.3 Vaste en variabele maatregelen ..................................................9 3. Maatregelen in planregistratie .........................................................11 3.1 Planregistratie............................................................................11 3.2 Aantal geregistreerde maatregelen ...........................................11 3.3 Kosten geregistreerde maatregelen ..........................................12 3.4 Niet geregistreerde maatregelen ...............................................12 3.5 Representativiteit maatregelen planregistratie ..........................13 4. Toepassing maatregelen duurzaam bouwen in 1995-1996 ............17 4.1 Aantal toegepaste geregistreerde maatregelen.........................17 4.2 Kosten toegepaste geregistreerde maatregelen .......................24 4.3 Verdeling productie naar genormeerde kosten .........................29 4.4 Duurzaam gebouwde woningen (1995) .....................................30 5. Inschatting totale kosten duurzaam bouwen ...................................34 5.1 Kosten vaste en variabele maatregelen ....................................35 5.2 Tommel-maatlat.........................................................................39 5.3 Landelijke investering in duurzaam bouwen..............................42 6. Samenvatting ..................................................................................44

MONITORING KOSTEN DUURZAAM BOUWEN

1. Inleiding In het Nationaal Pakket Duurzaam Bouwen - Nieuwbouw worden diverse maatregelen behandeld die de milieubelasting van nieuwbouwwoningen dienen te verminderen. Ze variëren van maatregelen ter verbetering van de warmte-isolatie van woningen om het energieverbruik terug te dringen tot aanbevelingen voor de scheiding van bouw1 plaatsafval. Er wordt onderscheid gemaakt naar vaste en variabele maatregelen. De maatregelen voor duurzaam bouwen kunnen leiden tot hogere bouwkosten. Er mag echter worden verondersteld dat in de loop van de tijd deze kostenverhoging door schaalvergroting en standaardisering zal afnemen en wellicht helemaal zal verdwijnen. Er zijn echter ook maatregelen die geen kostenverhogend effect hebben of zelfs tot een verlaging van de bouwkosten leiden. Ter bevordering van het duurzaam bouwen is door de Staatssecretaris 2 een maatlat opgesteld . Met de zogenaamde ‘Tommel maatlat’ stimuleert het Rijk bouwers van nieuwe woningen tegen beperkte kosten zoveel mogelijk maatregelen te treffen. De maatlat heeft drie niveau’s: 1. pas alle vaste maatregelen toe (de kosten hiervan bedragen tussen de ƒ 1.500,- en ƒ 2.000,- per woning); 2. pas daarna alle maatregelen toe die geen geld kosten of tot besparingen (minder werk) leiden; 3. kies tenslotte een aantal variabele maatregelen tot het saldo van 3 alle meer- en minderwerk ƒ 3.000,- bedraagt. In deze rapportage wordt ingegaan op de toepassing van duurzaam bouwen in de praktijk, meer in bijzonder bij nieuw gebouwde woningen. De onderzoeksvragen die daarbij centraal staan zijn: ?? welke vaste en variabele maatregelen uit het Nationaal Pakket Duurzaam Bouwen zijn bij nieuwbouwwoningen toegepast; ?? wat is de omvang van de genormeerde meerkosten van het toegepaste duurzaam bouwen pakket; ?? in welke mate voldoet de nieuwbouwproductie aan de Tommelmaatlat?

1

In het Nationaal Pakket Duurzaam Bouwen ook wel verplichte maatregelen genoemd.

2

Brief van 14 maart 1996 van de Staatssecretaris.

3

Inclusief BTW.

1

2


1.1 Opzet van het onderzoek Bij het onderzoek is gebruik gemaakt van gegevens die door RIGO in opdracht van het DGVH in 1996 en 1997 zijn verzameld in het kader van de informatievoorziening BWS 1995/1996. RIGO verricht reeds gedurende een aantal jaren de analyse van woningbouwplannen voor het Ministerie van VROM. De gegevens worden toegevoegd aan de KODAL-bestanden van het DGVH. Een deel van de plananalyse van (een steekproef van) bouwplannen uit 1995 en 1996 was gericht op registratie van maatregelen voor duurzaam bouwen. De vragenlijst voor deze registratie is mede in overleg met het Projectbureau Duurzaam Bouwen van het Ministerie van VROM opgesteld. Materiaalgebruik, toegepaste installaties en ontwerp van plattegronden en gevels waren enkele van de geregistreerde elementen. Steekproef 4

Van de plannen uit beide planjaren is een steekproef getrokken op 5 basis van gemeentegroep (stap 1), kostenklasse (stap 2) en plangrootte (stap 3). In de analyse zijn bijna 28.000 woningen uit een 6 ruim 110 gemeenten betrokken , verdeeld naar kostenklassen goedkoop, middelduur en duur (zie bijlage III). Hierin is nog een onderverdeling naar huur en koop gemaakt. Om een landelijk beeld te kunnen geven is het aantal woningen opgehoogd naar landelijke totalen (tabel 1.2). Daarmee is gecorrigeerd voor de verschillen tussen aantallen in steekproef en (werkelijke) landelijke totalen. Plannen uit beide jaren zijn in het onderzoek betrokken om de steekproef te vergroten en daarmee de betrouwbaarheid te vergroten, niet om een ontwikkeling in de tijd aan te geven. Verondersteld mag worden dat de effecten van de invoering van het Nationaal Pakket Duurzaam Bouwen nog niet sterk van invloed zijn geweest op beide planjaren.

4

planjaar 1995: plannen waaraan een bouwvergunning is verleend, of waaraan in dat jaar subsidie is verstrekt is;

5

Kostenklassen: goedkoop (gezuiverde stichtingskosten van maximaal ƒ 159.000,-), middelduur (tussen de ƒ 159.000,- en ƒ 227.000,-) en duur (boven de ƒ 227.000,-).

6

Uit 14 veelal grotere gemeenten zijn plannen uit beide jaren geanalyseerd.

planjaar 1996: plannen waaraan een bouwvergunning is verleend.


tabel 1.1 aantal woningen naar kostenklasse, gewogen naar landelijk totaal7 1995

1996

eengezins

meergezins

totaal

goedkoop middelduur duur

9.500 8.800 38.000

20.900 8.200 11.700

30.400 17.000 49.700

totaal

56.300

40.800

97.100


9.500 18.300 37.500

11.100 11.300 7.300

20.600 29.600 44.800

totaal

65.300

29.700

95.000

1.2 Kosten duurzaam bouwen Voor een inschatting van de kosten van duurzaam bouwen zijn de genormeerde kosten gehanteerd die in het Nationaal Pakket Duurzaam Bouwen voor de verschillende maatregelen zijn opgenomen. Deze kosten zijn in het Pakket bepaald voor een tweetal referentiewoningen, ontwikkeld onder auspiciën van de NOVEM: een tuinkamerwoning (eengezinswoning) en een portiekwoning (meergezins-woning). De normkosten uit het Nationaal Pakket Duurzaam Bouwen hebben als prijspeil 1-12-1995 en zijn inclusief bijkomende uitvoeringskosten, aannemersopslagen en bijkomende kosten en exclusief BTW. De kosten die de Staatssecretaris in zijn brief uit maart 1996 noemt hebben zijn inclusief BTW. In verband met de herkenbaarheid van de genormeerde kosten uit het Nationaal Pakket Duurzaam Bouwen zijn verder alle kosten in deze rapportage exclusief BTW. Exclusief BTW komt de Tommel-maatlat op ruim ƒ 2.500,-.

1.3 Registratiemoment De planregistratie heeft plaatsgevonden bij woningbouwplannen waaraan in 1995 een bouwvergunning is verleend of waaraan in dat jaar subsidie is toegekend en bij plannen waaraan in 1996 een bouwvergunning is verleend. Van deze plannen kan worden aangenomen dat ze zijn ontwikkeld vóór het Nationaal Pakket in april 1996 verscheen en vóór de Staatssecretaris zijn aanbeveling ter bevordering van duurzaam bouwen in maart 1996 deed.

7

Combinatieplannen, met zowel een- als meergezinswoningen, zijn vanwege het geringe aantal hier buiten beschouwing gelaten.

3

4


1.4 Uitgangspunten De kosten van een aantal maatregelen uit het Nationaal Pakket Duurzaam Bouwen zijn afhankelijk van het ontwerp van de woning, meer in bijzonder van bouwdeelhoeveelheden. Zo zijn bijvoorbeeld kosten voor verbeterde isolatie van gevel, dak en begane grondvloer afhankelijk van het oppervlak van deze bouwdelen. De normkosten in het Nationaal Pakket Duurzaam Bouwen zijn bepaald op basis van de bouwdeelhoeveelheden van de twee referentiewoningen (een eengezinsen een meergezinswoning). In het onderzoek zijn de kosten die het pakket voor de verschillende maatregelen geeft integraal overgenomen. Er is derhalve geen rekening gehouden met verschillen tussen bouwdeelhoeveelheden van individuele woningen en die van de referentiewoningen. Er is van uitgegaan dat deze verschillen ten opzichte van de referentiewoningen uit het Nationaal Pakket op landelijk niveau zich uitmiddelen. Tijdens de plananalyses van woningbouwplannen uit 1995 bleek in een klein aantal gevallen de toepassing van enkele maatregelen niet uit bestek en/of tekeningen te achterhalen. In die gevallen is ervan uitgegaan dat de maatregel bij die woningen niet is toegepast.

1.5 Methodiek Niet alle maatregelen uit het Nationaal Pakket Duurzaam Bouwen zijn van de woningbouwplannen uit 1995 en 1996 geregistreerd. Om een uitspraak te kunnen doen over de totale investeringen in duurzaam bouwen is onderzocht of de geregistreerde maatregelen voldoende representatief zijn voor het gehele pakket. Daarvoor zijn tijdens het onderzoek de volgende stappen genomen:

N

P

T

I

N

P

T

I

1. inventarisatie van de vaste en variabele maatregelen uit het Nationaal Pakket Duurzaam Bouwen en de genormeerde kosten die het pakket daarvoor geeft (hoofdstuk 2). Hierbij is onderscheid gemaakt tussen maatregelen waarvoor het pakket meerdere alternatieven geeft (meestal met verschillen in kosten), maatregelen die uit meerdere elementen zijn opgebouwd en overlappende maatregelen. In bijlage II is een overzicht met alle maatregelen uit het pakket opgenomen, waarop eventuele overlap is aangegeven. 2. vergelijk van de bij de planregistratie geregistreerde maatregelen en de maatregelen uit het Nationaal Pakket Duurzaam Bouwen (hoofdstuk 3). Hierbij is ingegaan op het aandeel van de maatregelen dat is geregistreerd en het aandeel van de (genormeerde) kosten dat de planregistratie van het totale pakket dekt. Van de niet geregistreerde maatregelen uit het Nationaal Pakket Duurzaam Bouwen is een inschatting gemaakt van de waarschijn-


lijkheid dat deze al of niet bij de nieuwbouw van woningen zijn toegepast. Ook dit is in bijlage II te vinden. 3. inventarisatie van toepassing van bij de plananalyse geregistreerde maatregelen voor duurzaam bouwen bij nieuwbouwwoningen in 1995 en ’96 (hoofdstuk 4). Op basis van de genormeerde kosten uit het Nationaal Pakket Duurzaam Bouwen is voor de geregistreerde maatregelen de hoogte geraamd van de investering die in beide jaren in duurzaam bouwen is gedaan. 4. inschatting van de mate waarin de niet geregistreerde maatregelen uit het Nationaal Pakket Duurzaam Bouwen zijn toegepast en welke genormeerde kosten daarmee gemoeid kunnen zijn (hoofdstuk 5). Voor deze niet geregistreerde maatregelen is een inschatting gemaakt in de verhouding waarin de wel geregistreerde maatregelen bij de nieuwbouwwoningen zijn toegepast. Hierin is onderscheid gemaakt tussen woningtype, het type maatregel (vast en variabel) en de kostenklasse van de maatregelen. De totale investering (TI) is berekend volgens de volgende formule: totale kosten maatregelen NPDB T I ==

* kosten toegepaste geregistreerde maatregelen

totale kosten geregistreerde maatregelen

Dit levert een raming van de totale investering in duurzaam bouwen in 1995 en ’96 per woning en daarmee kan een uitspraak worden gedaan over het aandeel woningen waarbij de Tommel-maatlat is toegepast.

opzet onderzoek

AANTAL/KOSTEN MAATREGELEN

2

3

4

NPDB

PLANREGISTRATIE

analyse Nationaal Pakket Duurzaam Bouwen vergelijk maatregelen planregistratie en NPDB toepassing maatregelen in nieuwbouw 1995 en '96 inschatting toepassing niet geregistreerde maatregelen

TOEGEPAST (3)

MOGELIJK TOEGEPAST (4) NIET GEREGISTREERD

1

1 2 3 4

GEREGISTREERD

figuur 1.2

N

P

T

I

N

P

T

I

5

6


1.6 Opbouw rapportage In hoofdstuk 2 wordt ingegaan op de verschillende maatregelen uit het Nationaal Pakket Duurzaam Bouwen en de genormeerde kosten die het pakket daarvoor geeft. Daaropvolgend wordt een vergelijk gemaakt tussen de maatregelen uit het pakket en de maatregelen die tijdens de plananalyses zijn geregistreerd. Vervolgens wordt in hoofdstuk 4 ingegaan op toegepaste geregistreerde maatregelen voor duurzaam bouwen bij nieuwbouwplannen uit 1995 en 1996 en de bijbehorende genormeerde kosten. In hoofdstuk 5 wordt een inschatting gemaakt van de totale kosten aan duurzaam bouwen bij nieuwbouwwoningen uit beide jaren. Het rapport wordt besloten met een samenvatting in hoofdstuk 6. In de bijlage is een overzicht met alle vaste en variabele maatregelen uit het Nationaal Pakket Duurzaam Bouwen opgenomen. Hierin is aangegeven welke maatregelen tijdens de planregistratie zijn geregistreerd, wat de genormeerde kosten zijn en welke maatregelen elkaar overlappen.

1.7 Opdracht en begeleiding Het onderzoek is uitgevoerd in opdracht van Projectbureau Duurzaam Bouwen van het Ministerie van VROM, onder voorzitterschap mevrouw C.N. Merkx. In de begeleidingscommissie participeerden verder mevrouw A. Cromwijk en de heren N.J. Benschop, E. Maass en H. Verkes.


2. Nationaal Pakket Duurzaam Bouwen 8

In het Nationaal Pakket Duurzaam Bouwen worden 158 maatregelen 9 voor duurzaam bouwen beschreven . Onderscheid wordt er gemaakt tussen vaste en variabele maatregelen. De vaste maatregelen kunnen, aldus het handboek, ‘ongeacht de specifieke context van een project, standaard worden toegepast. Indien mogelijk zouden de vaste maatregelen opgenomen moeten worden in wettelijke voorschriften.’ Een enkele van de vaste maatregelen is opgenomen in het Bouwbesluit, voor de overige is er echter nog geen regelgeving. De variabele maatregelen ‘zijn maatregelen met een onbetwist positief effect, maar toepassing is niet altijd mogelijk, bijvoorbeeld in verband met hoge kosten, beperkte verkrijgbaarheid of de locatie-afhankelijkheid.’

2.1 Vaste maatregelen Het Nationaal Pakket Duurzaam Bouwen heeft 47 vaste maatregelen. Ze geven onder andere richtlijnen voor de energieprestatie-waarde van de woning (EP-waarde), beperking van energieverlies door gevel, dak en vloer en beperking van het gebruik van schadelijke stoffen. In enkele gevallen zijn voor één maatregel diverse mogelijkheden gegeven, soms met verschillende kosteneffecten. Zo wordt ter beperking van het energieverlies door de brievenbus een drietal alternatieven voorgesteld:

tabel 2.1 één (vaste) maatregel: meerdere alternatieven met verschillende kosten eengezins

meergezins

plaats een brievenbus met verhoogde tochtwering: - buitenbus aan de gevel

fl. 80,00

fl.

-

- klep met veer en rubberafsluiting

fl.

fl.

-

- tweetraps tochtwering met borstel

fl. 70,00

-

fl. 70,00

De kosten voor de vaste maatregelen bedragen, afhankelijk van de keuze voor goedkope of dure maatregelen bij meerdere alternatieven, tussen de ƒ 1.360,- en ƒ 2.050,- voor eengezinswoningen en ƒ 1.060,tot ƒ 1.580,- voor meergezinswoningen.

In onderstaande figuur is het aantal maatregelen per kostenklasse (gemiddeld over een- en meergezinswoningen) afgezet tegen het aandeel van de kosten van die maatregelen op het totaal van de extra

8

Stichting Bouwresearch, november 1996 (na actualisatie van het pakket en met verwerking van de aanpassingen uit juni 1997).

9

Een compleet overzicht van de maatregelen uit het pakket is als bijlage opgenomen.

N

P

T

I

7


kosten van de vaste maatregelen. Beide zijn uitgedrukt als percentage. Ruim 60% van de vaste maatregelen is kostenneutraal en de ene maatregel die ‘minderwerk’ betekent (‘geen behang aanbrengen’ ƒ 650,-) kan verhoudingsgewijs een aanzienlijke kostenbesparing opleveren.

figuur 2.2 aantal en genormeerde kosten van de vaste maatregelen in het Nationaal Pakket Duurzaam Bouwen 75%

kosten aantal

50% 25% 0%

> 1500

500-1500

250-500

0-250

0

-25% <0

8

kosten per maatregel

2.2 Variabele maatregelen De variabele maatregelen zijn zowel in aantal als in gemiddelde kosten per maatregel omvangrijker dan de vaste maatregelen. Dit pakket aan maatregelen dient meer als een groslijst dient te worden opgevat; de extra maatregelen zijn sterk afhankelijk van de samenstelling en de 10 specifieke context waarbinnen zij worden gerealiseerd. Het is in de praktijk niet mogelijk álle variabele maatregelen toe te passen: sommige sluiten elkaar uit. Ruim de helft van de variabele maatregelen kan, omdat de producten niet duurder zijn of maatregelen in de huidige bouwpraktijk reeds gemeengoed zijn, zonder kostenverhoging worden toegepast. Daarnaast is er een relatief klein aantal ‘dure’ maatregelen: ongeveer 10% van de variabele maatregelen met kosten per maatregel van meer dan ƒ 1.500, bepaalt bijna 75% van de totale hypothetische kosten (zie ook onderstaande figuur). Enkele van deze maatregelen zijn de toepassing van rolluiken, plaatsen van een zonneboiler, dichtzetten galerij met enkel glas en het toepassen van woningscheidende constructies met verbeterde geluidsisolatie.

10

N

P

T

I

Bij meergezinswoningen kan in principe meer aan variabele maatregelen worden geinvesteerd. Dit verschil met eengezinswoningen wordt veroorzaakt door een klein aantal kostbare maatregelen dat voor eengezinswoningen niet van toepassing is of voor meergezinswoningen aanzienlijk hogere kosten met zich meebrengt (onder andere ‘verbeterde geluidsisolatie van woningscheidende constructies’ en ‘geïntegreerde buitenzonwering bij intensief gebruik passieve zonne-energie’). Bovendien is er een aantal maatregelen dat voor eengezinswoningen kosten bespaart en dus lagere bouwkosten tot gevolg heeft.


figuur 2.3 aantal en normkosten van de variabele maatregelen in het Nationaal Pakket Duurzaam Bouwen (hypothetisch) 75%

kosten aantal

50% 25% 0%

> 1500

500-1500

250-500

0-250

0

<0

-25% kosten per maatregel

2.3 Vaste en variabele maatregelen In onderstaande tabel is het totaal van de vaste en variabele maatregelen in het nationaal pakket per woningtype weergegeven.

tabel 2.4 totale hypothetische kosten maatregelen Nationaal Pakket Duurzaam Bouwen npbb - vast eengezins meergezins kostenklasse

<0 0 0-250 250-500 500-750 > 1500

- 680 1.150 890 -

- 620 1.400 280 -

npbb - variabel eengezins meergezins - 2.300 1.750 2.740 5.780 25.940

- 250 1.560 2.960 6.140 35.340

N

P

T

I

9

10



11

3. Maatregelen in planregistratie In dit hoofdstuk wordt ingegaan op de maatregelen die zijn geregistreerd: welk aandeel van het totaal aantal maatregelen uit het Nationaal Pakket Duurzaam Bouwen is geregistreerd en welk deel van de kosten uit het pakket dekt de planregistratie? Daarnaast wordt ingegaan op de maatregelen die niet zijn geregistreerd.

3.1 Planregistratie Om inzicht te krijgen in de mate waarin duurzaam bouwen in de praktijk is doorgedrongen is gebruik gemaakt van gegevens van woningbouwplannen uit de planjaren 1995 en ’96. Van deze woningbouwplannen zijn tijdens de plananalyse circa 60 maatregelen voor duurzaam bouwen geregistreerd. Deze variëren van materiaalgebruik, isolatiewaarden, toegepaste installaties tot efficiëntie van het ontwerp van plattegronden en gevels. Niet alle maatregelen uit het Nationaal Pakket Duurzaam Bouwen zijn bij de planregistratie betrokken. Een aantal van de maatregelen is dermate gedetailleerd dat ze in de regel niet in bestek en tekeningen van woningbouwplannen te vinden zijn. Over de bereikbaarheid en demontabiliteit van verbindingen en het gebruik van bekistingsolie op plantaardige basis zal in bestek vergeefs worden gezocht. Ook telefonische navraag bij opdrachtgever heeft hier zelden resultaat.

3.2 Aantal geregistreerde maatregelen Van de 47 vaste maatregelen uit het Nationaal Pakket Duurzaam Bouwen is 62% in de planregistratie opgenomen, de variabele maatregelen zijn minder vaak geregistreerd: 37%.

tabel 3.1 vergelijk maatregelen voor duurzaam bouwen in het Nationaal Pakket Duurzaam Bouwen en bij de planregistratie 11 totaal

aantal maatregelen met kosten met baten

kosteloos

vast

in planregistratie niet in planregistratie

29 18

12 3

1 0

16 15

variabel

in planregistratie niet in planregistratie

41 69

19 30

1 4

21 35

157

64

6

87

totaal

Van de vaste maatregelen met kostenconsequenties (positief of negatief) is het grootste deel bij de planregistratie betrokken: 80%. De kos-

11

Bij goedkoopste van overlappende maatregelen

N

P

T

I

12


teloze vaste maatregelen zijn in iets meer dan de helft van de gevallen geregistreerd. Bij de variabele maatregelen is het aandeel geregistreerde maatregelen bij kosteloze en niet-kosteloze maatregelen ongeveer gelijk.

3.3 Kosten geregistreerde maatregelen vaste maatregelen De totale genormeerde meerkosten van alle geregistreerde vaste maatregelen bedragen ƒ 910,- voor eengezinswoningen en ƒ 810,voor meergezinswoningen. De planregistratie dekt hiermee 67% van de kosten voor vaste maatregelen bij eengezinswoningen en 76% bij meergezinswoningen. Hierbij is bij maatregelen met meerdere alternatieven in het Nationaal Pakket Duurzaam Bouwen het goedkoopste alternatief gekozen, in de meeste gevallen een kostenneutrale maatregel. De totale kosten van de vaste maatregelen in het pakket komen bij dit uitgangspunt op ƒ 1.360,- voor eengezinswoningen en ƒ 1.060,12 voor meergezinswoningen . variabele maatregelen De planregistratie dekt van de variabele maatregelen 63% van de kosten bij eengezinswoningen en 71% bij meergezinswoningen. Het verschil tussen het aandeel geregistreerde variabele maatregelen (37% - zie tabel 3.1) en de dekking van de kosten wordt veroorzaakt 13 door : ?? bij de plananalyse zijn verhoudingsgewijs veel kostbare maatregelen geregistreerd; ?? bij de plananalyse zijn geen van de maatregelen uit het pakket geregistreerd die kostenbesparend zijn (eengezins 5, meergezins 3)

3.4 Niet geregistreerde maatregelen Van de maatregelen uit het Nationaal Pakket Duurzaam Bouwen die niet bij de planregistratie zijn betrokken is gekeken of het waarschijnlijk is dat deze al of niet bij alle woningen worden toegepast. Van een drietal niet geregistreerde maatregelen uit het Nationaal Pakket Duurzaam Bouwen kan goed worden aangenomen dat deze, gezien de aard van de producten of maatregelen, zijn toegepast: ?? gebruik geen producten met (H)CFK’s ?? gebruik geen loodmenie

N

P

T

I

12

Zie ook paragraaf 2.1, bladzijde 7.

13

Zie ook bijlage I.


13

?? isoleer cv-leidingen in onverwarmde ruimten Voor deze drie vaste maatregelen worden geen kosten gerekend, omdat ze al in de huidige bouwpraktijk zijn ingeburgerd en daarom geen 14 extra kosten met zich meebrengen . Er is ook een aantal maatregelen in het nationaal pakket dat niet tijdens de planregistratie aan bod is geweest, waarvan het niet waarschijnlijk is dat deze zijn toegepast: ?? toepassing geïntegreerde buitenzonwering bij intensief gebruik passieve zonne-energie (ƒ 1.900,- voor eengezinswoningen en ƒ 3.000,- voor meergezinswoningen); ?? toilet met waterverbruik van 4 liter/spoeling (ƒ 1.500,- voor eengezinswoningen en ƒ 1.000,- voor meergezinswoningen) - gezien de technische moeilijkheden bij eengezinswoningen, het relatief geringe aandeel woningen waarbij waterbesparende maatregelen zijn toegepast en de hoge kosten; ?? gebruik cellulose als isolatiemateriaal in houten gevel: bij ongeveer 60% van de woningen is minerale wol als gevelisolatie gebruikt (ƒ 324,- voor eengezinswoningen en ƒ 342,- voor meergezinswoningen); ?? maak het realiseren van meerdere woonprogramma's binnen eenzelfde casco mogelijk: mogelijk alleen bij grote woningen met een groot oppervlak per kamer, dan echter geen meerkosten (stelpost: ƒ 2.500,- voor eengezinswoningen en ƒ 2.500,- voor meergezinswoningen) Van de overige niet-geregistreerde maatregelen is dit minder aannemelijk. Deze worden in de ramingen in hoofdstuk 5 betrokken.

3.5 Representativiteit maatregelen planregistratie In onderstaande tabel zijn de kosten van de maatregelen die tijdens de plananalyse zijn geregistreerd afgezet tegen de kosten van het totale pakket duurzaam bouwen. Hoewel de dekking van de totale kosten van de variabele maatregelen in de planregistratie groter is dan die van de vaste maatregelen, zijn de verschillen in kostenklassen bij de variabele maatregelen groter dan bij de vaste maatregelen.

14

Deze drie vaste kosteloze maatregelen zijn, hoewel niet bij de plananalyse betrokken, als geregistreerd beschouwd.

N

P

T

I

14


tabel 3.2 verhouding kosten geregistreerde maatregelen bij planregistratie ten opzichte van Nationaal Pakket Duurzaam Bouwen15 vast

kostenklasse maatregelen

<0 0 0-250 250-500 500-1500 > 1500

kosten geregistreerde maatregelen tov NPDB

variabel

eengezins

meergezins

eengezins meergezins

100% 85% 69% -

100% 82% 100% -

0% 29% 68% 56% 85%

0% 33% 47% 90% 89%

67%

76%

81%

85%

Dit maakt het aannemelijk dat voor de vaste maatregelen in alle kostenklassen, zowel voor een- als meergezinswoningen de planregistratie een betrouwbare steekproef vormt van de kosten van het totale pakket. Bij de variabele maatregelen zijn de kostenbesparende en de goedkope maatregelen ondervertegenwoordigd. In onderstaande figuur is het aantal maatregelen in de planregistratie afgezet tegen de maatregelen uit het Nationaal Pakket Duurzaam Bouwen. De lichtblauwe kolom geeft per kostenklasse het aantal maatregelen uit het Nationaal Pakket Duurzaam Bouwen weer. De donkerblauwe kolom het aantal maatregelen dat daarvan bij de planregistratie is betrokken. Duidelijk komt naar voren dat de kostenloze maatregelen in aantal veruit het omvangrijkst zijn.

figuur 3.3 verhouding aantal maatregelen in planregistratie ten opzichte van nationaal pakket (gemiddeld voor een- en meergezinswoningen) 100 aantal maatregelen NPDB

80

aantal maatregelen planregistratie

60 40 20

> 1500

500-1500

250-500

0-250

0

<0

0


De rode lijn in de volgende figuur geeft de verhouding weer van de kosten van de geregistreerde maatregelen ten opzichte van de kosten van alle maatregelen uit het pakket. Hieruit blijkt bijvoorbeeld dat zowel bij een- als meergezinswoningen het aandeel van de kosten van de kostbare maatregelen (allen variabel) in de planregistratie hoog is.

N

P

T

I

15

Bij goedkoopste van overlappende maatregelen, inclusief niet geregistreerde maatreN gelen die waarschijnlijk wel en waarschijnlijk niet zijn toegepast.

P

T

I


Bij de eengezinswoningen is de dekking van de kosten in de planregistratie bij de kostenbesparende maatregelen laag, iets meer dan 20%. Dit wordt veroorzaakt door het ontbreken van kostenbesparende variabele maatregelen in de planregistratie (zie ook tabel 3.2), en de relatief hoge (negatieve) kosten in het pakket (zie tabel 2.4).

figuur 3.4 dekking van de kosten bij planregistratie ten opzichte van het nationaal pakket per kostenklasse 100

meergezins eengzins

80 60 40 20

> 1500

500-1500

250-500

0-250

0

0


15

16



17

4. Toepassing maatregelen duurzaam bouwen in 1995-1996 In dit hoofdstuk wordt ingegaan op het aantal maatregelen voor duurzaam bouwen en de genormeerde kosten daarvan bij woningen uit planjaren 1995 en ‘96. Er is onderscheid gemaakt naar: ?? energiebesparende maatregelen; ?? materiaalgebruik; ?? bevordering van wooncomfort en aanpasbaar bouwen. Het aandeel woningen dat aan de Tommel-maatlat voldoet komt in het volgende hoofdstuk aan bod. Speciale aandacht is er voor woningen die het predikaat ‘duurzaam gebouwd’ van opdrachtgever of gemeente hebben meegekregen. Alleen tijdens de registratie van plannen uit 1995 is dit aspect van plannen aan bod gekomen. Dit onderdeel heeft dan ook alleen betrekking op plannen uit dat jaar.

4.1 Aantal toegepaste geregistreerde maatregelen 1995 Het aantal geregistreerde maatregelen voor duurzaam bouwen dat in 1995 is toegepast is gemiddeld 27, dat is bijna 40% van het totaal aantal van 70 geregistreerde maatregelen. Bij de vaste maatregelen is dit aandeel hoger: 45% van de maatregelen is toegepast. De verschillen tussen goedkope en dure woningen zijn gering.

tabel 4.1 aantal geregistreerde en in 1995 toegepaste maatregelen geregistreerd totaal

toegepast (gemiddeld per woning) eengezins meergezins gemiddeld

soort maatregel

vast variabel

29 41

13 14

15 14

14 14

kostenklasse


70

24 29 26

29 29 29

27 29 27

70

26

29

27

totaal

1996 In planjaar 1996 zijn gemiddeld 2 maatregelen voor duurzaam bouwen meer getroffen: het gemiddeld aantal toegepaste vaste maatregelen steeg met 2, de variabele maatregelen zijn in 1996 gemiddeld even vaak toegepast als in 1995. Het grootste verschil tussen beide jaren is te vinden in de eengezinswoningen in de goedkope klassen: in deze categorie werden in 1995 relatief weinig maatregelen toegepast.

N

P

T

I

18


tabel 4.2 aantal geregistreerde en in 1996 toegepaste maatregelen geregistreerd totaal

toegepast (gemiddeld per woning) eengezins meergezins gemiddeld

soort maatregel

vast variabel

29 41

15 14

17 13

16 14

kostenklasse


70

29 30 29

28 30 33

29 30 29

70

29

30

29

totaal

In de figuren 4.3 en 4.4 is het aandeel woningen weergegeven waarbij de geregistreerde vaste resp. variabele maatregelen uit het Nationaal Pakket Duurzaam Bouwen zijn toegepast, gemiddeld over beide jaren. Bij beide type maatregelen zijn de kosteloze maatregelen het meest toegepast. Bij de maatregelen zijn de normkosten voor eengezins en meergezinswoningen vermeld: maatregel (kosten eengezins / kosten meergezins). Daar waar de maatregelen specifiek betrekking hebben op meergezinswoningen (bijvoorbeeld de toetreding van daglicht in het trappe— huis), zijn alleen de meergezinswoningen in de vergelijking betrokken. Dit is bij de betreffende maatregelen aangegeven (“alleen mg”). Energiebesparende maatregelen De waarde van de energieprestatiecoëfficiënt (EP-waarde) is tijdens de registratie van plangegevens wel aan bod geweest, maar bleek bij slechts een zeer klein aantal plannen bekend. Door middel van analyse van een aantal andere gegevens, die in het Nationaal Pakket Duurzaam Bouwen aan de maatregelen worden verbonden, is gekeken of een woning naar alle waarschijnlijkheid aan de norm van 1,3 of van 16 1,2 voldoet . Ongeveer twee procent van de woningen die in het onderzoek zijn betrokken heeft, zo ramen wij, een energieprestatiecoëfficiënt van 1,3. De eisen die hiervoor aan de isolatie van gevel, dak en begane grondvloer worden gesteld vormen de belangrijkste bottle-neck. Deze verhoogde warmte-isolatie, met Rc-waarden van 3,0 m²K/W of hoger

16

N

P

T

I

Voor EP=1,3: Rc-waarde van minimaal 3,0 m²K/W voor gevel, dak en begane grondvloer, HR-glas in alle verwarmde ruimten, verhoogde tochtwering brievenbus, tochtdichte uitvoering van vloersparingen en -aansluitingen in begane grond-vloer, treffen van waterbesparende maatregelen, normale compactheid van de woning en normale hoeveelheid glasoppervlak. Voor een EP-coëfficiënt van 1,2 gelden daarboven nog enkele aanvullende maatregelen: verbeterde tochtwering bij bewegende delen in kozijnen, tochtdichte uitvoering van vloersparingen en -aansluitingen in de begane grondvloer, cv/warmwatertoestel met een lage NOx-emissie en cv-/warmwatertoestel met een hoog rendement.


19

wordt bij slechts een klein aantal woningen aangebracht, in beide jaren ca. 10% van het totaal. Ter beperking van het energieverlies door de open geveldelen kan HR-glas worden toegepast. Dit type beglazing, met extra kosten ten opzichte van dubbel glas van ƒ 22,-/m², is in 1995 in ongeveer 22% van de woningen toegepast. In 1996 is het aanzienlijk vaker geplaatst: bij gemiddeld 55% van de woningen. Energieverlies door warmwaterleidingen is relatief groot. Om dit verlies te minimaliseren kunnen leidingen worden geïsoleerd (vaste maatregel) en kan, door de afstand van warmwatertoestel naar keuken en badkamer te verkleinen, de lengte van warmwaterleidingen worden beperkt (variabele maatregel). Bij ruim 30% van de woningen is de eerste maatregel getroffen (in 1996 ruim 40%); bij bijna de helft van de woningen zijn in de plattegrond de keuken en badkamer ten opzichte van het warmwatertoestel op een strategische plaats gesitueerd. Een hoogrendementsketel (HR-ketel) is in 1995 in 44% van de woningen geplaatst, in 1996 in bijna 70% van de woningen. Bijna de helft van de geplaatste CV-ketels heeft een lage NOx-emissie. De extra kosten hiervoor bedragen ca. ƒ 110,-. In 1996 is deze maatregel vaker 17 toegepast dan in 1995: 67% in 1996 ten opzichte van 34% in ’95 . Individuele meting van verbruik van energie en water leidt tot een besparing in het verbruik. Onnodig verbruik van water wordt niet meer door de bewoners tezamen gedekt, maar voelt de verbruiker direct in de eigen portemonnee. Vaste maatregelen in het Nationaal Pakket Duurzaam Bouwen die hierop inspelen (individuele meting van energieverbruik, individuele watermeting en tevens toepassing van waterbesparend sanitair) worden in een groot deel van de nieuwe woningen toegepast. Voor de eerste twee is het hoge aandeel zowel in de eengezinswoningen, waar individuele meting min of meer standaard is, als in meergezinswoningen terug te vinden. Waterbesparend sanitair wordt in ongeveer 65% van de woningen geïnstalleerd. Bij al deze drie maatregelen is het aandeel woningen waar de maatregel is toegepast in 1996 ca. 10% hoger dan in het voorgaande jaar.

17

Beide maatregelen (HR-ketel en CV-ketel met NOx-keurmerk) zijn apart geregistreerd.

N

P

T

I

20


figuur 4.3

penetratie geregistreerde vaste maatregelen, gemiddeld 1995 en ‘96(kosten eg / mg) *

S034

geen open haard voorz (0/0)

S441

daglicht trappenhuis (alleen mg) (0/0)

S024

indiv. meting energieverbruik (0/0)

S378

individuele watermeters (0/200)

S423

deurhoogte voldoet (107/94)

S252

elastische kit (0/0)

S430

afm. liftvloer (alleen mg) (0/0)

S370

scheiding bouwafval 5 fracties (0/0)

S170

mat. bui.kozijn risicoklasse (0/0)

S383

waterbesparend sanitair (160/160)

S424

deurbreedte voldoet (0/0)

S040

HR-ketel (0/0)

S020

brievenbus tochtwering (0/0)

S039

CV-ketel Nox-keurmerk (110/110)

S016

HR glas verwarmde ruimten (242/284)

S315

geen behangwerk (-680/-620)

S038

isolatie waterleidingen (70/35)

S071

recyclebare pvc (0/0)

S075

menggranul niet-constr. beton (110/5)

S066

ro/natuurgips (0/0)

S014

isolatie dak > 3 (350/80)

S012 S013 S252 S048 S002

isolatie bggvloer > 3 (180/104) isolatie gevels > 3 (260/230)

elastisch-plastische kit (0/0)

goedkoop

HR-HF armaturen (0/131)

middelduur duur

EP13 (0/0)

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90 %

100


21

* In de voorgaande figuur (4.3) zijn de drie vaste maatregelen die als toegepast zijn verondersteld (zie bladzijde 17) niet opgenomen. Van de maatregelen die alleen betrekking hebben op meergezinswoningen, is ook alleen dit woningtype in de vergelijking betrokken.

Enkele variabele maatregelen ter beperking van het energieverlies die veel worden toegepast in de nieuwbouw zijn: beperkt vermogen mechanische ventilatie (84%) en een verhoogd aandeel van het glasoppervlak dichtbij het plafond (49% in 1995 en 25% in 1996). Door het afsluiten van galerij en balkon met enkel glas kunnen deze ruimten als buffer tussen de buitenlucht en de woning fungeren. Hoewel het op het totaal een gering aandeel vormt, wordt deze maatregel relatief veel toegepast in ouderenwoningen. Materiaalgebruik Vermindering van het gebruik van milieubelastende of schadelijke materialen is onderwerp van een aantal vaste maatregelen. Het gebruik van siliconen- of polysulfidekit als elastische kit, een kostenloze maatregel, vindt in bijna 90% van de woningen plaats. Bij ongeveer 67% van de woningen is, ter verlenging van de levensduur en beperking van het onderhoud, de materiaalkeuze van de buitenkozijnen op de te verwachten zon-, wind- en regenbelasting (risicoklasse) afgestemd. In 1995 werd op de bouwplaats van bijna 70% van de woningen het bouwafval in vijf fracties gescheiden. In 1996 gebeurt dat in negen van de tien woningen. Woningen behoren te worden behangen, lijkt een stelregel van veel opdrachtgevers van nieuwe woningen. In slechts 37% van de woningen wordt door niet te behangen gemiddeld ca. ƒ 650,- op de bouwkosten bespaard en tevens tegemoet gekomen aan een vaste maatregel voor duurzaam bouwen. Er is wel een stijging te zien van het aantal niet-behangen woningen: in 1996 werd 46% van de woningen in dit opzicht ‘kaal’ opgeleverd. Aanpasbaar bouwen Nieuw in de recente versie van het Nationaal Pakket Duurzaam Bouwen zijn de maatregelen die erop zijn gericht woningen aanpasbaar te bouwen, zodat deze - zonder veel kosten - in de toekomst geschikt kunnen worden gemaakt voor mensen die minder goed ter been zijn of die aangewezen zijn op een rolstoel. De toename van de gemiddelde lengte van de inwoners van ons land is reden voor richtlijnen voor de hoogte van deuren.

N

P

T

I

22


figuur 4.4 S269

penetratie geregistreerde variabele maatregelen, gemiddeld 1995 en ‘96 (kosten eg /mg)*

badkamertoiletvloer betegeld (0/0)

S007

geen open trap in woonkamer (0/0)

S261

vloertegels mortel/poederlijm (0/0)

S132

gevel metselw/hout (0/0)

S116

prefab systeem vloer (0/0)

S046

beperkt ventilatorvermogen (75/75)

S072

gebruik duurz gepr hout (0/0)

S177

raamdorpelstenen (0/0)

S086

bodemafsl. (0/0)

S389

grondbalans (0/0)

S437

inbraakvrij hang- en sluitwerk (270/270)

S420

afm. badkamer/wc (2250/1250)

S050

optim. ontwerp badk/keuken (0/0)

S019

tochtwering buitenkozijndelen (0/0)

S031

glasopp plafond (0/0)

S318

bakgoot buiten de gevel (0/0)

S288

schilderwerk binnen (350/350)

S291

schilderwerk buiten (350/350)

S323

HWA: ppc/pe/gres (0/0)

S146

isolatie biwand (1605/1669)

S146

scheidingswanden kzst/beton (0/0)

S027

PZE/optimalisatie lichtinval (500/1000)

S072

hergebruik sloopmateriaal (0/0)

S008

gesloten keuken (420/440)

S011

galerij: afsl. enkel glas (alleen mg) (0/5460)

S425

afm. en vorm trap (0/0)

S009

tochtportaal voor- en achterdeur (3340/0)

S409

isolatie bideuren (1920/1868)

S030

daglicht bergingsgang (alleen mg) (0/0)

S183

houten binnenkozijnen (712/757)

S011

balkon: afsl. enkel glas (alleen mg) (0/3120)

S061

voldoende overstek (1530/1500)

S339

waterleidingen kunststof (220/220)

S033

zonneboiler (3300/3300)

S036

hotfill was/vaatwasmachine (220/220)

S011

loggia: afsl. enkel glas (alleen mg) (0/3120)

S003

EP12 (0/0)

S112

houten fund.palen (0/0)

S017

rolluiken toegepast (4660/7500)


0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

% 100


23

* De voorgaande figuur (4.4) bevat twee maatregelen minder dan de 41 geregistreerde variabele maatregelen: ?? twee maatregelen in het Nationaal Pakket Duurzaam Bouwen hebben betrekking op kunststof waterleidingen: beperk het installatiegeluid (S411) en gebruik voor waterleidingen binnen de woning kunststof (S339) ?? bij de plananalyse is alleen geregistreerd of bij voor- en achterdeur een tochtportaal aanwezig is. In het Nationaal Pakket Duurzaam Bouwen is dit in verband met de kosten gesplitst. In de figuur zijn de vier variabele maatregelen die als niet-toegepast zijn verondersteld (zie bladzijde 17) niet opgenomen. Van de maatregelen die alleen betrekking hebben op meergezinswoningen, is ook alleen dit woningtype in de vergelijking betrokken.

Bij bijna 70% van de woningen in de dure klasse zijn de afmetingen van badkamer en wc zodanig dat aanpassing voor mindervaliden zonder kostbare bouwkundige ingrepen mogelijk is. Bij woningen in de goedkope klasse is dit minder vaak het geval (ca. 25%). De minimale vrije breedte en vrije hoogte van woningen zijn vaste maatregelen in het Nationaal Pakket Duurzaam Bouwen. De bredere deuren zijn zonder extra kosten te plaatsen, een extra hoge deur is ongeveer ƒ 13,- per stuk duurder dan een standaard deur. Deze meerkosten vormen geen zichtbaar beletsel: in bijna negen van de tien woningen worden deuren met een vrije hoogte van minimaal 2,115 meter toegepast. Kozijnen met een vrije doorgang van 0,85 meter, nodig voor een rolstoel, worden in bijna 60% van de woningen toegepast. Deze maatregel vond in 1996 (50%) minder gevolg dan in 1995 (65%). De woningen in de dure kostenklassen blijven op beide punten merkwaardig genoeg wat achter bij de goedkopere woningen. Om een traplift aan te kunnen brengen dient de trap aan bepaalde voorwaarden te voldoen: een rechte steektrap of een trap met één kwart met een lengte van minimaal 2,30 meter. 10% van de woningen heeft een binnentrap die aan deze richtlijnen voldoet. Van de woningen met primaire ruimten op meerdere bouwlagen, de woningen waarop de maatregel in feite van toepassing is, heeft ca. 15% de juiste vorm en afmetingen van de trap. De woningen in de duurdere klassen scoren op dit punt beter dan de goedkopere woningen.

N

P

T

I

24


4.2 Kosten toegepaste geregistreerde maatregelen 1995 Gemiddeld is aan geregistreerde maatregelen in 1995 ruim ƒ 3.200 aan duurzaam bouwen besteed: ƒ 240,- aan vaste maatregelen en ƒ 2.980,- aan variabele maatregelen. In de goedkope klassen zijn de kosten voor duurzaam bouwen wat lager dan in de duurdere klassen. Van de vaste maatregelen wordt bij de eengezinswoningen 15% van de totale kosten (voor zover deze zijn geregistreerd) toegepast, bij meergezinswoningen is dat bijna de helft. Het aandeel van de totale kosten voor variabele maatregelen dat is toegepast is bij eengezinswoningen 13% en bij meergezinswoningen 10%.

tabel 4.5 kosten toegepaste geregistreerde maatregelen voor duurzaam bouwen in 1995 eengezins

meergezins

gemiddeld

soort maatregel

vast variabel

140 2.870

390 3.110

240 2.970

kostenklasse


2.090 2.950 3.250

3.630 2.700 3.810

3.150 2.830 3.380

3.010

3.490

3.210

totaal

Door sociale verhuurders wordt gemiddeld iets meer in duurzaam bouwen geïnvesteerd dan door project ontwikkelaars, aannemers en beleggers: gemiddeld ƒ 3.400,- ten opzichte van ƒ 3.000,- per woning. In huur- en koopwoningen zijn de genormeerde meerkosten van de geregistreerde dubo-maatregelen vrijwel gelijk.

tabel 4.6

verhouding toegepaste geregistreerde kosten en totale kosten Nationaal Pakket Duurzaam Bouwen 1995 vast

variabel

eengezins meergezins kostenklasse

totaal

N

P

T

I

<0 0 0-250 250-500 500-1500 > 1500


37% 32% 13% -

19% 38% 25% -

18% 19% 4% 10%

15% 26% 11% 7%

15%

47%

10%

8%


25

1996 Aan geregistreerde maatregelen is in 1996 bijna evenveel aan duurzaam bouwen besteed als in 1995, gemiddeld ƒ 3.180,- per woning. Het grotere aantal toegepaste vaste maatregelen bij goedkope eengezinswoningen zorgt voor een stijging in de kosten voor vaste maatregelen en voor de goedkope eengezinswoningen. In de goedkope meergezinswoningen daarentegen is aanzienlijk minder in duurzaam bouwen geïnvesteerd: ƒ 3.630 in 1995 tegen ƒ 2.600,- in 1996. In de middeldure meergezinswoningen daarentegen zijn de normkosten voor duurzaam bouwen met gemiddeld ƒ 700,- gestegen.

tabel 4.7 kosten toegepaste geregistreerde maatregelen voor duurzaam bouwen in 1996 eengezins

meergezins

gemiddeld

soort maatregel

vast variabel

300 2.820

410 2.890

330 2.840

kostenklasse


2.310 2.660 3.550

2.600 3.410 4.200

2.460 2.940 3.660

3.120

3.300

3.180

totaal

De verschillen tussen sociale opdrachtgevers en project ontwikkelaars, aannemers en beleggers was in 1996 gering. Datzelfde geldt voor de verschillen tussen huur- en koopwoningen.

tabel 4.8

verhouding toegepaste kosten en totale kosten Nationaal Pakket Duurzaam Bouwen 1996 vast

variabel

eengezins meergezins kostenklasse

<0 0 0-250 250-500 500-1500 > 1500

totaal


50% 55% 17% -

38% 44% 50% -

15% 22% 5% 10%

14% 23% 15% 5%

33%

50%

10%

7%

vaste maatregelen In 1995 en in mindere mate in 1996 werd bij meergezinswoningen aanzienlijk meer in vaste maatregelen geïnvesteerd dan bij eengezinswoningen. Dit verschil is met name een gevolg van: ?? individuele watermeting wordt in bijna 90% van de woningen toegepast (zie figuur 4.2) - voor eengezinswoningen is dit echter een

N

P

T

I

26


kosteloze maatregel, bij meergezinswoningen bedragen de normkosten ƒ 200,-; ?? eengezinswoningen worden ongeveer 1½ keer zo vaak zonder behang opgeleverd als meergezinswoningen (normkosten eengezins ƒ - 680,- / meergezins ƒ - 620,-). De stijging van de normkosten voor vaste maatregelen bij eengezinswoningen in 1996 ten opzichte van 1995 is met name een gevolg van een toename van: ?? de toepassing van HR-glas in verwarmde ruimten; ?? toepassing van menggranulaat in niet-constructief beton; ?? toepassing van CV-ketels met een Nox-keurmerk. Daar staat tegenover dat het aandeel eengezinswoningen zonder behang gemiddeld een besparing op de bouwkosten in 1996 ten opzichte van 1995 betekent. Uit onderstaande figuren (waarin de verdeling van het aantal woningen naar de totale normkosten voor geregistreerde vaste maatregelen is weergegeven) blijkt dat in 1995 bij bijna 60% van de eengezinswoningen tussen de ƒ 0,- en ƒ 500,- aan vaste maatregelen is besteed. Bij ongeveer een kwart van de eengezinswoningen is in dat jaar door toepassing van vaste maatregelen op de bouwkosten bespaard. Bij deze woningen is geen behang aangebracht (zie ook figuur 4.4).

figuur 4.9 verdeling aantal woningen naar genormeerde kosten voor vaste maatregelen in 1995 (voor zover geregistreerd) 60%


50% 40% 30% 20% 10%

>7500

5000-7500

3500-5000

2500-3500

1500-2500

1000-1500

500-1000

0-500

<0

0% normkosten duurzaam bouwen per woning

In 1996 is het aandeel woningen met een hoger bedrag (meer dan ƒ 500,-) aan geregistreerde vaste maatregelen zowel bij een- als meergezinswoningen hoger. Bij meergezinswoningen is het aandeel woningen met een besparing op de bouwkosten door toepassing van vaste maatregelen uit het Nationaal Pakket Duurzaam Bouwen echter 18 ook toegenomen. Het gemiddelde bedrag is bij dit woningtype in 1996 vrijwel gelijk aan 1995.

N

P

T

I

18

Van de meergezinswoningen in 1995 had 19% geen behangwerk. In 1996 was dit percentage 38.


27

figuur 4.10 verdeling aantal woningen naar genormeerde kosten voor vaste maatregelen in 1996 (voor zover geregistreerd) 60%


50% 40% 30% 20% 10%

>7500

5000-7500

3500-5000

2500-3500

1500-2500

1000-1500

500-1000

0-500

<0


variabele maatregelen Bij de variabele maatregelen zijn de verschillen tussen een- en meergezinswoningen minder groot dan bij de vaste maatregelen. 1995 Het verschil (in 1995 gemiddeld ƒ 2.900,- bij eengezinswoningen en ƒ 3.100,- bij meergezinswoningen) was in dat jaar vooral een gevolg van een tweetal kostbare maatregelen dat alleen voor meergezinswoningen van toepassing is: dichtzetten van balkon en galerij met (enkel) glas. Hoewel het aandeel woningen waarbij deze maatregelen is toegepast gering is (ca. 10%), betekenen de normkosten van ƒ 3.120,resp. ƒ 2.460,- wel een verschil van gemiddeld ca. ƒ 550,- tussen beide woningtypen. Het dichtzetten van galerijen werd in 1995 met name bij seniorenwoningen in de sociale sector toegepast. Dit verklaart de relatief hoge normkosten bij meergezinswoningen in de goedkope sector in 1995 (zie tabel 4.4). Aan de andere kant was bij eengezinswoningen het aandeel woningen waarbij de badkamer en wc is afgestemd op mogelijke aanpassing voor mindervaliden groter dan bij meergezinswoningen. Met normkosten van ƒ 2.250,- bepaalt deze maatregel ongeveer 40% van de totale gemiddelde investering in variabele maatregelen bij eengezinswonin19 gen . In onderstaande grafiek is deze maatregel in de golfbeweging rond de ƒ 3500,- / ƒ 5.000,- terug te vinden. Aangezien de normkosten voor deze maatregel bij meergezinswoningen lager zijn (ƒ 1.250,-) en het aandeel meergezinswoningen waarbij de maatregel is toegepast lager is, vertoont in onderstaande grafiek de spreiding van de meergezinswoningen een geleidelijker verloop.

19

Bij ongeveer 55% van de eengezinswoningen is deze maatregel toegepast: 55% * ƒ 2.250,- = ƒ 1.200,-. Dat is 40% van ƒ 3.310,-.

N

P

T

I

28


figuur 4.11 verdeling aantal woningen naar genormeerde kosten voor variabele maatregelen in 1995 (voor zover geregistreerd) 60%


50% 40% 30% 20% 10%

>7500

5000-7500

3500-5000

2500-3500

1500-2500

1000-1500

500-1000

0-500

<0


1996 In 1996 is gemiddeld ruim ƒ 100,- minder aan variabele maatregelen toegepast dan in 1995. Het verschil tussen een- en meergezinswoningen is in 1996 minder groot. Bij eengezinswoningen is de toepassing van binnendeuren en binnenwanden met verbeterde geluidsisolatie gedaald. Dit betekent een daling van gemiddeld ruim ƒ 400,- per (eengezins)woning. Daar staat tegenover dat in 1996 de badkamer en wc van meer eengezinswoningen de minimale afmetingen hebben dan in 1995. Van minder meergezinswoningen is in 1996 het balkon met enkel glas afgesloten. Het minder frequent toepassen van deze kostbare maatregel betekent gemiddeld een ƒ -285,- lagere investering in duurzaam bouwen. Aan de andere kant zijn de wc en badkamer van meer meergezinswoningen afgestemd op gebruik door minder-validen.

figuur 4.12 verdeling aantal woningen naar genormeerde kosten voor variabele maatregelen in 1996 (voor zover geregistreerd) 60%


50% 40% 30% 20% 10%

>7500

5000-7500

3500-5000

2500-3500

1500-2500

1000-1500

500-1000

0-500

<0


kosteloze maatregelen

N

P

T

I

Ruim 40% van de maatregelen uit het Nationaal Pakket Duurzaam Bouwen kan zonder kostenconsequenties worden toegepast. Juist de-


29

ze maatregelen worden in de praktijk het meest toegepast: in 1995 had gemiddeld 75% van de toegepaste maatregelen geen effect op de bouwkosten, zowel bij een- als meergezinswoningen en zowel bij de vaste als de variabele maatregelen. In 1996 lag het aandeel kosteloze maatregelen, door een stijging van het aantal toegepaste vaste maatregelen met normkosten, met gemiddeld 70% iets lager dan in 1995.

4.3 Verdeling productie naar genormeerde kosten In onderstaande figuren is de verdeling van de woningvoorraad weergegeven naar de investering in duurzaam bouwen in 1995 en 1996. Bij relatief veel woningen in de dure klasse is in 1995 tussen de ƒ 500,en ƒ 1.000,- of tussen de ƒ 2.500,- en ƒ 5.000,- aan (geregistreerde) maatregelen voor duurzaam bouwen besteed. De eerste piek is een gevolg van het achterwege laten van behangwerk en in de tweede piek komt de afstemming van badkamer en wc op mogelijke aanpassing voor mindervaliden naar voren.

figuur 4.13 verdeling aantal woningen naar de genormeerde kosten voor duurzaam bouwen in 1995 (voor zover geregistreerd) goedkoop

30%

middelduur

25%

duur

20% 15% 10% 5%

>7500

5000-7500

3500-5000

2500-3500

1500-2500

1000-1500

500-1000

0-500

<0

0%

normkosten duurzaam bouwen per woning

In 1996 is met name in de middeldure en de dure klassen het aandeel woningen met een geringe investering in duurzaam bouwen kleiner dan in het voorgaande jaar. De spreiding van de uitgaven voor duurzaam bouwen is kleiner.

figuur 4.14 verdeling aantal woningen naar de genormeerde kosten voor duurzaam bouwen in 1996 (voor zover geregistreerd) 30%

goedkoop middelduur

25%

duur

20% 15% 10% 5%

>7500

5000-7500

3500-5000

2500-3500

I

1500-2500

T

1000-1500

P

500-1000

N

0-500

<0

0%

normkoste n duurzaa m bouwen per woning

N

P

T

I


Gemiddeld is het aantal woningen waar een relatief klein bedrag in duurzaam bouwen is geïnvesteerd in 1996 lager dan in 1995.

figuur 4.15 verdeling aantal woningen naar de genormeerde kosten voor duurzaam bouwen in 1995 en ‘96 (voor zover geregistreerd) 30%

1995

To

1996

25% 20% 15% 10% 5%

>7500

5000-7500

3500-5000

2500-3500

1500-2500

1000-1500

500-1000

0-500

0%

<0

30


Aan de verschillen tussen 1995 en 1996 mag echter niet teveel betekenis worden gehecht. Beide planjaren zijn nog te karakteriseren als pré NPDB-jaren.

4.4 Duurzaam gebouwde woningen (1995) 20

Tijdens de analyse van plannen uit 1995 is bij een aantal plannen in bestek of tekeningen of op de bouwaanvraag aangegeven dat het om duurzaam gebouwde woningen gaat. Verwacht mag worden dat bij deze woningen meer maatregelen voor duurzaam bouwen zijn getroffen en dat de daarmee samenhangende extra kosten hoger zijn. In totaal gaat het om bijna 20.000 woningen die in 1995 het stempel ‘duurzaam’ hebben meegekregen, ongeveer 20% van het totaal aantal woningen.

tabel 4.16 aandeel duurzame woningen (volgens opgaaf opdrachtgever of gemeente) van het totaal aantal woningen in 1995

kostenklasse

totaal


eengezins

meergezins

gemiddeld

22% 38% 17%

19% 10% 25%

20% 24% 19%

21%

19%

20%

Duurzame woningbouw was nog geen wijdverspreid fenomeen, maar concentreerde zich in 1995 in een aantal gemeenten (in de steekproef van 1995 van in totaal een kleine 70 gemeenten waren dat de gemeenten Amersfoort, IJsselstein, Purmerend, Woerden en Culemborg. Hier staat duurzame woningbouw hoog in het volkshuisvestings-

20

Bij de plananalyse 1996 is deze kwalificatie niet geregistreerd.


31

vaandel: een aanzienlijk deel van de nieuwbouw (vaak meer dan de helft) in deze plaatsen werd duurzaam gebouwd. In onderstaande figuur is de procentuele verdeling van het aantal woningen weergegeven naar het aantal getroffen maatregelen. Bij duurzame woningen blijken over het algemeen meer maatregelen te zijn toegepast.

figuur 4.17 verdeling woningen naar aantal toegepaste maatregelen in 1995 (%) overig > 36

duurzaaam

31-35 26-30 21-25 16-20 11-15 6-10 <6 0%

5%

10%

15%

20%

25%

30%

35%

40%

Gemiddeld zijn er bij duurzame woningen 4 maatregelen uit het Nationaal Pakket Duurzaam Bouwen meer toegepast dan landelijk, wat extra kosten betekent van gemiddeld bijna ƒ 600,- per woning. Het verschil is voornamelijk een gevolg van de extra maatregelen bij eengezinswoningen. Aan dit type woning wordt bij de ‘duurzame’ variant gemiddeld ƒ 970,- meer dan landelijk gemiddeld in duurzaam bouwen geïnvesteerd, waarvan ƒ 400,- meer aan vaste maatregelen.

tabel 4.18 duurzame woningen: aantal maatregelen en kosten naar soort maatregel en woningtype in 1995 (voor zover geregistreerd) aantallen

vast variabel

totaal normkosten totaal

N

P

T

vast variabel

eengezins

meergezins

gemiddeld

15 16

16 15

15 16

31

30

31

eengezins

meergezins

gemiddeld

470 3.460

500 3.080

480 3.300

3.930

3.580

3.780

De isolatie van duurzaam gebouwde woningen is over het algemeen beter dan die van woningen die traditioneel zijn gebouwd. Ongeveer 1 op de 4 duurzame woningen uit 1995 heeft isolatiewaarden van de schil van 3,0 m²K/W, tegen nog geen 10% bij traditionele woningen. Het gebruik van HR-glas in verwarmde ruimten, waterbesparend sanitair en isolatie om warmwaterleidingen wordt eveneens vaker toeI gepast bij duurzame woningen.

N

P

T

I


Er zijn echter ook enkele vaste maatregelen waarop de traditionele woning beter scoort. Zo wordt het bouwafval bij duurzame woningen minder vaak in 5 fracties gescheiden en worden er minder vaak binnendeuren met een vrije breedte van minimaal 0,85 meter toegepast.

figuur 4.19 verdeling aantal duurzame en overige woningen naar de genormeerde kosten voor duurzaam bouwen in 1995 (voor zover geregistreerd) 30%

duurzaam overig

25% 20% 15% 10% 5%

>7500

5000-7500

3500-5000

2500-3500

1500-2500

1000-1500

500-1000

0-500

0% <0

32

De procentuele verdeling van het aantal duurzame woningen tegen de kosten voor duurzaam bouwen vertoont een wat grilliger verloop dan die van de ‘traditionele’ woningen. In ruim een kwart van de duurzame woningen is tussen de ƒ 500,- en ƒ 1.000,- per woning in vaste en variabele maatregelen geïnvesteerd. Daarentegen zijn er nauwelijks duurzame woningen met lagere normkosten en zijn er verhoudingsgewijs veel duurzame woningen met een hoge investering (meer dan ƒ 7.500,- per woning)

N

P

T

I


33

34


5. Inschatting totale kosten duurzaam bouwen Aangezien niet alle maatregelen uit het Nationaal Pakket Duurzaam Bouwen bij de planregistratie zijn betrokken is op basis van de mate waarin de wel geregistreerde maatregelen bij nieuwe woningen uit 1995 en ’96 zijn toegepast een inschatting gemaakt van de totale investering aan maatregelen uit het Nationaal Pakket Duurzaam Bouwen. Dit is gedaan door ophoging van de kosten van de geregistreerde vaste en variabele maatregelen volgens de volgende formule waarin TI voor de totale investering staat: totale kosten maatregelen NPDB T I ==

* kosten toegepaste geregistreerde maatregelen

totale kosten geregistreerde maatregelen

Onderscheid in de berekening is er gemaakt tussen: ?? het soort maatregel (vast/variabel); ?? woningtype - gezien de verschillen in normkosten bij een aantal maatregelen tussen een- en meergezinswoningen; ?? kostenklassen van de maatregelen. Over het algemeen biedt de planregistratie een voldoende representatief beeld van het Nationaal Pakket Duurzaam Bouwen. Enkele kostenbesparende variabele maatregelen zijn tijdens de plananalyse niet geregistreerd (zie tabel 3.4). Deze categorie is bij ophoging samenge21 voegd met de categorie van ƒ 0,- tot ƒ 250,- . Voorts zijn 4 dure maatregelen uit het pakket gelaten (zie bladzijde 13). Het gaat derhalve om een bijschatting voor de niet geregistreerde genormeerde investeringen die in 1995 en 1996 in duurzaam bouwen zijn gedaan. Door het hoge aandeel van de kosten van maatregelen uit het Nationaal Pakket Duurzaam Bouwen dat bij de planregistratie is betrokken (zie tabel 3.2) blijft de bijschatting in omvang beperkt: 20% tot 22% voor eengezinswoningen en 27% voor meergezinswoningen. In verband met de onzekerheid die een dergelijke bijschatting met zich meebrengt zal de totale investering ook met een bandbreedte van -5% tot +5% worden gepresenteerd.

21

In 1995: 18% bij eengezinswoningen en 15% bij meergezinswoningen - in 1996: N 15% bij eengezinswoningen en 14% bij meergezinswoningen.

P

T

I


5.1 Kosten vaste en variabele maatregelen vaste maatregelen In onderstaande tabellen zijn voor 1995 en 1996 in de eerste twee kolommen de totale normkosten van de vaste maatregelen uit het Nationaal Pakket Duurzaam Bouwen voor een- en meergezinswoningen 22 weergegeven . In kolommen 3 en 4 het aandeel van de kosten van de geregistreerde maatregelen dat bij nieuwe woningen in 1995 resp. 1996 is toegepast (zoals ook in de tabellen 4.6 en 4.8 is weergegeven). Tezamen levert dit, volgens de formule op voorgaande bladzijde, het totaal in de laatste twee kolommen. In 1995 is de inschatting van de totale investering in vaste maatregelen, ƒ 220,- bij eengezinsen ƒ 480,- bij meergezinswoningen.

tabel 5.1 inschatting totale kosten vaste maatregelen in 1995 npdb

aandeel toegepast 1995


opgehoogde kosten

eengezins

meergezins

eengezins

meergezins

<0 0 0-250 250-500 500-1500 > 1500

- 680 1.150 890 -

- 620 1.400 280 -

37% 32% 13% -

19% 38% 25% -

- 250 360 110 -

- 120 530 70 -

gemiddeld

1.360

1.060

-

-

220

480

Aangezien in 1996 met name bij eengezinswoningen meer vaste maatregelen zijn toegepast, is de berekende totale investering in 1996 hoger: ƒ 440,- bij eengezinswoningen en ƒ 510,- bij meergezinswoningen.

tabel 5.2 inschatting totale kosten vaste maatregelen in 1996 npdb



N

P

T

opgehoogde kosten

eengezins

meergezins

eengezins

meergezins

<0 0% 0-250 250-500 500-1500 > 1500

- 680 1.150 890 -

- 620 1.400 280 -

50% 55% 17% -

38% 44% 50% -

- 340 630 150 -

- 240 610 140 -

gemiddeld

1.360

1.060

-

-

440

510

I

22

Exclusief overlappende maatregelen.

35

36


variabele maatregelen In 1995 is aan geregistreerde variabele maatregelen bij eengezinswoningen gemiddeld ƒ 2.870,- per woning toegepast en bij meergezinswoningen gemiddeld ƒ 3.310,- per woning. Opgehoogd komt dit, volgens dezelfde berekening als bij de vaste maatregelen is gehanteerd, op ƒ 3.360,- voor eengezinsen bijna ƒ 3.950,- voor meergezinswoningen.

tabel 5.3 inschatting totale kosten variabele maatregelen duurzaam bouwen in 1995 23 totaal npdb eengezins meergezins


opgehoogde kosten

eengezins

meergezins

eengezins

meergezins

<0 0 0-250 250-500 500-1500 > 1500

- 2.300 1.750 2.740 5.780 25.940

- 250 1.560 2.960 6.140 35.340

18% 18% 19% 4% 10%

15% 15% 26% 11% 7%

- 410 310 510 240 2.710

- 40 240 760 650 2.340

gemiddeld

33.910

45.750

-

-

3.360

3.950

Het aandeel geregistreerde variabele maatregelen dat in het planjaar 1996 bij meergezinswoningen is toegepast is kleiner dan in 1995. Daarmee komt de inschatting van de totale normkosten voor dit type maatregelen lager uit dan in 1995: ƒ 3.370,- voor eengezinswoningen en ƒ 3.650,- voor meergezinswoningen.

tabel 5.4 inschatting totale kosten variabele maatregelen duurzaam bouwen in 1996 24 totaal npdb eengezins meergezins


opgehoogde kosten

eengezins

meergezins

eengezins

meergezins

<0 0% 0-250 250-500 500-1500 > 1500

- 2.300 1.750 2.740 5.780 25.940

- 250 1.560 2.960 6.140 35.340

15% 15% 22% 5% 10%

14% 14% 23% 15% 5%

- 360 270 620 300 2.540

- 40 220 670 890 1.910

gemiddeld

33.910

45.750

-

-

3.370

3.650

23

In verband met het ontbreken van kostenbesparende maatregelen bij de planregistratie is voor deze categorie uitgegaan van een zelfde aandeel toegepaste maatregelen bij woningbouwplannen uit 1995 als bij de variabele maatregelen tussen de ƒ 0,- en ƒ 250,- per maatregel (18% voor eengezinswoningen en 15% voor meergezinswoningen).

24

Zie vorige noot. In 1996 zijn de percentages: 15 voor eengezinswoningen en 14 N voor meergezinswoningen.

P

T

I


raming totale kosten duurzaam bouwen 1995 In onderstaande figuur zijn per kostenklasse van de maatregelen de normkosten van de geregistreerde maatregelen en de berekende ophoging weergegeven. Deze ophoging is relatief groot bij de kostenbesparende maatregelen bij eengezinswoningen door het ontbreken van dit type variabele maatregelen in de planregistratie en de aanname die voor de toepassing is gedaan. Bij meergezinswoningen is in 1995 een verhoudingsgewijs groot aandeel van de variabele maatregelen tussen de ƒ 250,- en ƒ 500,- toegepast. Dat verklaart de relatief grote ophoging in deze categorie.

figuur 5.5 gemiddelde toegepaste geregistreerde en opgehoogde normkosten per woning van plannen 1995 naar kostenklassen van de maatregelen meergezins - ophoging

3.000

meergezins - toegepast

2.500

eengezins - ophoging eengezins - toegepast

2.000 1.500 1.000 500 0 -500

> 1500

500-1500

250-500

0-250

-1.000 <0

kostenklasse maatregelen duurzaam bouwen

De ingeschatte investering in duurzaam bouwen in 1995 bedraagt zo 25 berekend, met inachtneming van een bandbreedte van 10%, voor eengezinswoningen tussen de ƒ 3.400,- en ƒ 3.800,- en voor meergezinswoningen ƒ 4.200,- tot ƒ 4.700,- per woning.

N

P

T

I

25

Gezien de aannamen die bij de berekening van de ophoging zijn gedaan.

37


tabel 5.6 inschatting totale kosten maatregelen duurzaam bouwen woningbouwplannen 1995 eengezins

kostenklasse maatregel

meergezins

totaal

toegepast

ophoging

toegepast

ophoging

<0 0 0-250 250-500 500-1500 > 1500

- 250 400 430 130 2.300

- 410 280 200 110 410

- 120 510 430 590 2.090

- 30 250 400 60 250

- 660 680 630 240 2.710

- 150 760 830 650 2.340

totaal

3.010

590

3.500

930

3.600

4.430

-5%

3.400

4.200

5%

3.800

4.700

met bandbreedte


raming totale kosten duurzaam bouwen 1996 De verhouding tussen de normkosten van de toegepaste geregistreerde maatregelen en de ophoging in 1996 vertoont weinig verschillen met die uit 1995. Zoals uit figuur 5.7 blijkt is de verdeling voor de kostenklassen wat anders: minder dure maatregelen bij meergezins en bij eengezinswoningen meer maatregelen tussen de ƒ 0,- en ƒ 500,-.

figuur 5.7 gemiddelde geregistreerde en opgehoogde normkosten per woning van plannen 1996 naar kostenklassen van de maatregelen 3.000

meergezins - ophoging meergezins - toegepast

2.500

eengezins - ophoging 2.000

eengezins - toegepast

1.500 1.000 500 0 -500

kostenklasse maatregelen duurzaam bouwen

> 1500

500-1500

250-500

0-250

-1.000 <0

38

De totale ingeschatte investering in duurzaam bouwen in 1996 bedraagt voor eengezinswoningen tussen de ƒ 3.600,- en ƒ 4.100,- en voor meergezinswoningen ƒ 3.900,- tot ƒ 4.400,- per woning.

N

P

T

I


tabel 5.8 inschatting totale kosten maatregelen duurzaam bouwen woningbouwplannen 1996 eengezins

kostenklasse maatregel

meergezins

totaal

toegepast

ophoging

toegepast

ophoging

eengezins

meergezins

<0 0 0-250 250-500 500-1500 > 1500

- 340 610 520 170 2.160

- 350 290 240 130 380

- 240 580 460 800 1.700

- 30 260 350 90 210

- 690 900 760 300 2.540

- 270 840 810 890 1.910

totaal

3.120

690

3.300

880

3.810

4.180

-5%

3.600

3.900

5%

4.100

4.400

met bandbreedte

5.2 Tommel-maatlat Bij geen van de woningen uit 1995 en 1996 zijn alle drie aanbevelingen die de Staatssecretaris ter bevordering van het duurzaam bouwen heeft gedaan toegepast. 1. pas alle vaste maatregelen toe in 1995 is gemiddeld bijna de helft en in 1996 ruim de helft van de (geregistreerde) vaste maatregelen toegepast 2. pas daarna alle maatregelen toe die geen geld kosten of tot besparingen (minder werk) leiden van deze maatregelen is in beide jaren gemiddeld ongeveer de helft toegepast. 3. kies tenslotte een aantal variabele maatregelen tot het saldo van 26 alle meer- en minderwerk ƒ 3.000,- bedraagt in 1995 is in bijna zes van de tien nieuwe woningen meer dan dit bedrag in duurzaam bouwen geïnvesteerd, in 1996 in bijna 7 van de tien. De Tommel-maatlat is bij woningbouwplannen uit 1995 en 1996 derhalve niet toegepast. Opdrachtgevers hebben gemiddeld wel meer dan de ƒ 3.000,- die de Staatssecretaris noemt aan genormeerde meerkosten in duurzaam bouwen geïnvesteerd. 1995 In de onderstaande figuren is de Tommel-maatlat weergegeven: bij de woningen rechts van de lijn is meer dan ƒ 2.500,- exclusief BTW (dit

N

P

T

I

26

Inclusief BTW.

39


komt ongeveer overeen met ƒ 3.000,- inclusief BTW) in duurzaam bouwen geïnvesteerd. Bij eengezinswoningen was dat in 1995 ruim 60% van het totaal, bij meergezinswoningen ongeveer 55%.

figuur 5.9 verdeling aantal woningen naar genormeerde kosten voor duurzaam bouwen naar woningtype in 1995 (opgehoogd) 35%

eengezins

investeringsniveau

30%

meergezins

25% 20% 15% 10% 5%

>7500

5000-7500

3500-5000

2500-3500

1500-2500

1000-1500

500-1000

0-500

<0


In de goedkope klasse, woningen met stichtingskosten van maximaal ƒ 157.000,-, was bij meer dan de helft van de woningen meer dan ƒ 2.500,- (exclusief BTW) aan maatregelen voor duurzaam bouwen besteed. In de dure klasse was dat bij 63% van de woningen het geval.

figuur 5.10 verdeling aantal woningen naar genormeerde kosten voor duurzaam bouwen naar kostenklasse woningen - 1995 (opgehoogd) 35%

goedkoop

investeringsniveau

30%

middelduur duur

25% 20% 15% 10% 5%

>7500

5000-7500

3500-5000

2500-3500

1500-2500

1000-1500

500-1000

0-500

0% <0

40


1996 Het aandeel woningen waarbij minimaal ƒ 2.500,- in duurzaam bouwen is geïnvesteerd was in 1996 68%, bij eengezinswoningen 70% en bij meergezinswoningen 64%.

N

P

T

I


figuur 5.11 verdeling aantal woningen naar genormeerde kosten voor duurzaam bouwen naar woningtype in 1996 (opgehoogd) 35%

eengezins

investeringsniveau

30%

meergezins

25% 20% 15% 10% 5%

>7500

5000-7500

3500-5000

2500-3500

1500-2500

1000-1500

500-1000

0-500

<0

0%


In de goedkope sector is in 1996 als gevolg van de daling van de uitgaven aan variabele maatregelen bij meergezinswoningen bij minder woningen dan in 1995 meer dan ƒ 2.500,- aan duurzaam bouwen maatregelen besteed: 47% in 1996 ten opzichte van 52% in 1995. In de overige sectoren is het aandeel gestegen.

figuur 5.12 verdeling aantal woningen naar genormeerde kosten voor duurzaam bouwen naar kostenklasse woningen - 1996 (opgehoogd) 35%

goedkoop

investeringsniveau

30%

middelduur duur

25% 20% 15% 10% 5%

>7500

5000-7500

3500-5000

2500-3500

1500-2500

1000-1500

500-1000

0-500

<0

0%


Het aandeel woningen waarbij op de bouwkosten is bespaard door het toepassen van maatregelen voor duurzaam bouwen is in 1996 ten opzichte van 1995 gedaald. Een daling is ook bij woningen met een investering van ƒ 1.000,- tot ƒ 1.500,- te vinden. Daar staat tegenover dat in de klasse ƒ 2.500 - ƒ 3.000,- het aandeel woningen met bijna 10% is gestegen. Van de gehele bouwproductie voldoet in 1996 68% van de woningen aan een saldo van meer- en minderwerk van minimaal ƒ 2.500,- (excl. BTW). Dat is een stijging van 10% ten opzichte van 1995.

N

P

T

I

41


figuur 5.13 verdeling aantal woningen naar genormeerde kosten voor duurzaam bouwen naar woningtype in 1995 en ‘96 (opgehoogd) 35%

1995

investeringsniveau

30%

1996

25% 20% 15% 10% 5% normkosten duurzaam bouwen per woning

>7500

5000-7500

3500-5000

2500-3500

1500-2500

1000-1500

500-1000

0-500

0%

<0

42

tabel 5.14 aandeel woningen met minimaal ƒ 2.500,- (excl. BTW) aan kosten voor duurzaam bouwen

1995 1996

eengezins

meergezins

gemiddeld

61% 70%

55% 64%

58% 68%

5.3 Landelijke investering in duurzaam bouwen De totale investering in duurzaam bouwen bedraagt, bij de gehanteerde uitgangspunten, in 1995 naar schatting ƒ 360 tot 400 miljoen en in 1996 ƒ 350 tot ƒ 400 miljoen.

tabel 5.15

inschatting landelijke investering in duurzaam bouwen marge

eengezins meergezins combinatie

1995

-5% 5%

190 210

170 190

1996

-5% 5%

230 270

120 130

-

totaal 360 400 350 400

N

P

T

I


43

44


6. Samenvatting In dit onderzoek is aan de hand van de registratie van plangegevens van woningbouwplannen uit 1995 en ’96 geraamd hoeveel in nieuwe woningen aan maatregelen voor duurzaam bouwen wordt geïnvesteerd. De plannen uit 1995 en 1996 zijn over het algemeen ontwikkeld voordat het Nationaal Pakket Duurzaam Bouwen in april 1996 verscheen en voordat de Staatssecretaris van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieu in 1996 zijn aanbevelingen ter bevordering van duurzaam bouwen bekend maakte. De in het onderzoek betrokken maatregelen voor duurzaam bouwen zijn beperkt tot de maatregelen die zijn opgenomen in het Nationaal Pakket Duurzaam Bouwen. De kosten van maatregelen voor duurzaam bouwen zijn ontleend aan de normbedragen uit het Nationaal Pakket Duurzaam Bouwen. Aangezien tijdens de registratie niet het volledige pakket kon worden ontleend aan de plandossiers, is op basis van de mate waarin de wel geregistreerde maatregelen zijn toegepast een inschatting gemaakt van de totale investering in duurzaam bouwen. Met de bijschatting kan een indicatie worden gegeven van de totale investering in duurzaam bouwen. Aangezien de planregistratie een aanzienlijk deel van de kosten uit het nationaal pakket omvat, is de bijschatting beperkt, ongeveer een vijfde deel van de totale berekende investering. Nationaal Pakket Duurzaam Bouwen Het Nationaal Pakket Duurzaam Bouwen onderscheidt een kleine 160 vaste en variabele maatregelen. De kosten van de vaste maatregelen liggen gemiddeld tussen de ƒ 1.360,- en ƒ 2.050,- voor eengezinswoningen en ƒ 1.060,- en ƒ 1.580,- voor meergezinswoningen. Meer dan de helft van zowel de vaste als de variabele maatregelen kan zonder kostenconsequenties kan worden toegepast. Planregistratie Tijdens de planregistratie die RIGO jaarlijks in opdracht van DGVH verricht is een steekproef van het planaanbod uit 1995 en 1996 getoetst op een kleine zeventigtal maatregelen. De kosten van deze maatregelen dekken ca. 70% van de totale kosten uit het Nationaal Pakket Duurzaam Bouwen bij eengezinswoningen en 80% van de kosten bij meergezinswoningen. Duurzaam bouwen in 1995 en ‘96 Gemiddeld is ongeveer 40% van de geregistreerde maatregelen toegepast. In 1996 lag dit aandeel iets hoger dan in 1995. Het aandeel kosteloze maatregelen dat zijn weg vond in de bouw van nieuwe woningen lag met ruim 50% op een wat hoger niveau. Daarmee was bij-


na driekwart van de toegepaste maatregelen zonder kostenconse27 quenties, bij beide woningtypen . Meerkosten duurzaam bouwen Aan de hand van het aandeel toegepaste geregistreerde maatregelen is een inschatting gemaakt van de totale investering in duurzaam bouwen. Bij eengezinswoningen is (met ophoging) in beide jaren gemiddeld naar schatting ƒ 3.500,- tot ƒ 3.900,- in duurzaam bouwen geinvesteerd, bij meergezinswoningen ƒ 4.100,- tot ƒ 4.500,-. Zonder ophoging is bij eengezinswoning gemiddeld ƒ 3.100 en bij meergezinswoningen ƒ 3.400,- geïnvesteerd. Naar schatting is in 1995 bij ruim 60% van de eengezinswoning meer dan ƒ 3.000,- (inclusief BTW) in duurzaam bouwen geïnvesteerd. Bij meergezinswoningen is dat aandeel iets lager: 55%. Door een stijging van de toepassing van vaste maatregelen is dit aandeel bij plannen uit 1996 hoger: 68% (70% bij eengezins en 64 bij meergezinswoningen). De totale investering in duurzaam bouwen bedroeg in 1995 naar schatting tussen de ƒ 360 tot ƒ 400 miljoen en in 1996 ƒ 350 tot ƒ 400 miljoen. Gemeentestempel: “duurzame woning” Ongeveer 20% van de geanalyseerde woningen uit 1995 heeft van opdrachtgever of gemeenten zelf het stempel ‘duurzaam’ meegekregen. Bij deze woningen is gemiddeld 20% meer in duurzaam bouwen geïnvesteerd. De bouw van deze ‘duurzame woningen’ is geconcentreerd in een klein aantal gemeenten. Tommel-maatlat De maatlat heeft drie niveau’s: 1. pas alle vaste maatregelen toe in 1995 is gemiddeld bijna de helft en in 1996 ruim de helft van de (geregistreerde) vaste maatregelen toegepast 2. pas daarna alle maatregelen toe die geen geld kosten of tot besparingen (minder werk) leiden van deze maatregelen is in beide jaren gemiddeld ongeveer de helft toegepast. 3. kies tenslotte een aantal variabele maatregelen tot het saldo van 28 alle meer- en minderwerk ƒ 3.000,- bedraagt

27

Aangezien de kosteloze maatregelen in aantal het omvangrijkst zijn (ruim 50% van de geregistreerde maatregelen is kosteloos) en deze maatregelen ook het meest zijn toegepast (in meer dan de helft van de woningen) is het aandeel toegepaste kosteloze maatregelen hoog: bijna 75%.

28

Inclusief BTW.

45

46


in 1995 is in bijna zes van de tien nieuwe woningen meer dan dit bedrag in duurzaam bouwen geïnvesteerd, in 1996 in bijna 7 van de tien. Bij geen van de woningen uit 1995 en 1996 is de Tommel-maatlat toegepast. Opdrachtgevers hebben gemiddeld wel meer dan de ƒ 3.000,die de Staatssecretaris noemt aan genormeerde meerkosten in duurzaam bouwen geïnvesteerd. Door de bouwers van nieuwe woningen wordt echter, anders dan de Staatssecretaris beoogde, meer in variabele dan in vaste maatregelen geïnvesteerd.


47

.

BIJLAGEN

I

MAATREGELEN NATIONAAL PAKKET DUURZAAM BOUWEN (A)

blz

II

1/8

samanvatting en legenda

2/8

vaste, geregistreerde maatregelen

3/8

vaste, niet geregistreerde maatregelen

4-5/8

variabele, geregistreerde maatregelen

6-7-8/8

variabele, niet geregistreerde maatregelen

MAATREGELEN NATIONAAL PAKKET DUURZAAM BOUWEN (B)

Kolom

code

code maatregel

kodal

in planregistratie/KODAL (KDL)

omschrijving maatregel vast

vaste maatregel - Ø

hh EG

normhoeveelheid eengezinswoningen

fl. EG

normkosten eengezins

hh MG

normhoeveelheid meergezinswoningen

fl. MG

normkosten meergezins

e.h.-prijs

eenheidsprijs

opmerkingen toelichting

overlap / toepassing niet waarschijnlijk

code

overlap omschrijving maatregel

vast/variabel

geregistreerd

fl eg

fl mg

fl eg

fl mg

29

verplicht - geregistreerd

Ø

+

1.250

1.010

910

810

18

verplicht - niet geregistreerd

Ø

-

450

250

450

250

41

variabel - geregistreerd

O

+

28.880

39.200

21.370

32.120

69

variabel - niet geregistreerd

O

-

16.570

14.470

12.540

13.630

157

totaal

47.150

54.930

35.270

46.810

alles

legenda

min mid max onw Ø O

excl overlap

maatregel overlap: goedkoopste variant, in vergelijking NPDB - plananalyse mee gerekend overlap: middeldure variant, in vergelijking NPDB - plananalyse buiten beschouwing gelaten overlap: duurste variant, in vergelijking NPDB - plananalyse buiten beschouwing gelaten warschijnlijk niet toegepast in 1995, voor ophoging ten behoeve van inschatting totale investering duurzaam bouwen buiten beschouwing gelaten vaste maatregel variabele maatregel

Nationaal Pakket Duurzaam Bouwen

bijlage I - 1 / 8

code

kdl

omschrijving maatregel

vast

hh EG

fl. EG

hh MG

fl. MG

e.h.-prijs

e.h.

opmerking

toelichting

extra kosten zijn verdisonteerd in kosten S002

+

EP 1,3

Ø

1

fl.

-

1

fl.

-

-

won

ten opzichte van niveau EPC 1,4

voor onder andere Rc-waarden 3,0 voor schil,HR ketel, waterbesparende maatregelen.

S012

+

S013a

+

S013b

+

S014

+

S016

+

S020a

+

S020b

+

begane grondvloer met isolatiewaarde Rc >= 3,0 m2.K/W

gevel met isolatiewaarde Rc >= 3,0 m2.K/W - bispouwblad steen

gevel met isolatiewaarde Rc >= 3,0 m2.K/W - bispouwblad hout

dak met isolatiewaarde Rc >= 3,0 m2.K/W

gebruik HR-glas in alle verwarmde ruimten

plaats een brievenbus met verhoogde tochtwering - buitenbus aan de gevel

Ø

45

fl.

180,00

26

fl.

104,00

fl.

4,00

m2

Ø

31

fl.

260,00

27

fl.

230,00

fl.

8,40

m2

m²-prijs type-gebonden

Ø

36

fl.

190,00

38

fl.

130,00

pm

m3


Ø

67

fl.

350,00

26

fl.

80,00

pm

m2


fl.

242,00

fl.

284,00

fl.

22,00

m2

U=1,8 W/m2.K

fl.

80,00

won

Ø

Ø

1

fl.

80,00

nvt

fl.

-

Ø

1

fl.

-

1

fl.

-

Ø

1

fl.

70,00

1

fl.

70,00

plaats een brievenbus met verhoogde tochtwering - klep met veer en

fl.

-

won

rubberafsluiting

noodzakelijk Bouwbesluit, bij buitenbus vervalt de klep in deur

overlap met S020b

feitelijke meerkosten fl. 25,-. noodzakelijk voor Bouwbesluit

plaats een brievenbus met verhoogde S020c

+

tochtwering - tweetraps tochtwering met

fl.

70,00

won

in verband met ontbreken gegevens: prijsindicatie

overlap met S020b

borstel


bijlage II - 1 / 21

code

kdl

S024

+

S034

+

S038

+

S039

+


pas individuele meting van energieverbruik voor verwarming en warmtapwater toe

breng geen standaardvoorziening aan ten behoeve van open haard

isoleer de leidingen voor warm tapwater volledig

gebruik CV/warmwatertoestel met lage NOx-emissie

vast

hh EG

fl. EG

hh MG

fl. MG

e.h.-prijs

Ø

nvt

fl.

-

1

fl.

-

Ø

1

fl.

-

1

fl.

-

Ø

10

fl.

70,00

5

fl.

35,00

fl.

7,00

m1

Ø

1

fl.

110,00

1

fl.

110,00

fl.

110,00

won

fl.

e.h.

-

nihil

won

won

opmerking

toelichting

uitsluitend in combinatie met collectief cv-systeem of stadsverwarming

komt meestal alleen voor bij duurdere woningen

uitgaande van plaatsing cv-ketel in keuken, zoals dat bij NOVEM-referentiewoning het geval is

meerkosten ten opzichte van combiketel VR met gesloten systeem waakvlamloze uitvoering; exclusief subsidie meerkosten van fl. 275,- ten opzichte van

S040

+

gebruik een cv/warmwatertoestel met hoog rendement (HR-ketel)

Ø

1

fl.

-

1

fl.

-

fl.

275,00

won

combiketel VR met gesloten systeem waakvlamloze uitvoering niet meegenomen in verband met referentie EPC=1,4

S048

+

S066

+

S071

+

gebruik voor collectieve verlichting: hoogrendement HF armaturen

gebruik voor gipstoepassingen binnen de woning: rogips of natuurgips

Ø

nvt

fl.

-

2,43

fl.

131,00

fl.

54,00

st

Ø

1

fl.

-

1

fl.

-

nihil

won

Ø

1

fl.

-

1

fl.

-

nihil

won

indien PVC gebruikt wordt: gebruik gerecycled PVC of PVC met hergebruik

beton- of menggranulaat als grindvervanger


inzamelsysteem opgezet, de opzet hiervan is dat de effecten kostenneutraal zijn

gebruik niet-constructief beton met 20% +

al gangbaar, geen kosteneffecten

de pvc-verwerkende bedrijven hebben een

garantie

S075

uitgaande van 1 armatuur per 8 m² bvo

Ø

1

fl.

110,00

1

fl.

5,00

pm

won

werkvloeren, betonpannen (alleen bij tuinkamerwoning)

bijlage II - 2 / 21

code

kdl

S170

+

S252a

+

S252b

+

S315a

+

S370

+

S378

+

S383

+

S423

+

S424

+


vast

hh EG

Ø

14

fl.

-

23

fl.

Ø

1

fl.

-

1

Ø

1

fl.

-

laat behang weg

Ø

170

fl.

scheid het bouwafval in vijf fracties

Ø

1

fl.

Ø

nvt

fl.

stem materiaalkeuze buitenkozijnen af op risicoklasse

gebruik als elatsische kit: siliconenkit of polysulfidekit

gebruik als elastisch-plastische kit: watergedragen acrylaatkit

breng individuele watermeters aan bij laagbouw- en gestapelde woningen

tref waterbesparende voorzieningen

pas standaard deuren met een hoogte van 2,115 meter toe

pas standaard kozijnen met een vrije doorgang van minimaal 0,85 meter toe


fl. EG

hh MG

e.h.-prijs

e.h.

-

nihil

m2

fl.

-

nihil

won

geen kosteneffect

1

fl.

-

nihil

won

geen kosteneffect

155

fl.

m2

behang koop fl 5,- per rol

-

1

fl.

-

nihil

won

-

1

fl.

200,00

pm

won

- 680,00

fl. MG

- 620,00

fl.

(4,00)

opmerking

toelichting

globaal gezien zijn er geen meerkosten ten opzichte van uitvoering in dark red meranti (referentie)

meer kosten afvoer; minder stortkosten; per saldo kostenneutraal

stelpost ten behoeve van extra meter waterleiding vanaf meterkast + kleine bouwkundige voorzieningen

Ø

1

fl.

160,00

1

fl.

160,00

fl.

160,00

Ø

8

fl.

107,00

7

fl.

94,00

fl.

13,00

won

incl. aparte warmwaterleiding d=12 mm van warmwatertoestel naar keuken

kosteneffect inclusief kozijnen; referentie st

plaastalen kozijn met bovenlicht en boarddeur type opdek kosteneffect inclusief kozijnen; referentie

Ø

8

fl.

-

7

fl.

-

nihil

st

plaastalen kozijn met bovenlicht en boarddeur type opdek

bijlage II - 3 / 21

code

kdl

S430

+

S441

+

S021

-

S022

-

S032

-

S042

-

S064

-


stem afmetingen en technische inrichting liften af op gebruik door mindervaliden

zorg voor daglichttoetreding in trappenhuis in meergezinswoningen

voer vloersparingen en -aansluitingen in begane grondvloer luchtdicht uit

isoleer kruipluik en zorg voor goede afdichting

maak woningontwerp geschikt voor actief gebruik zonne-energie

isoleer cv-leidingen in onverwarmde ruimten

vast

hh EG

fl. EG

hh MG

fl. MG

e.h.-prijs

e.h.

Ø

nvt

fl.

-

1

fl.

-

nihil

won

Ø

1

fl.

-

1

fl.

-

pm

won

Ø

1

fl.

-

1

fl.

-

Ø

1

fl.

-

nvt

fl.

-

fl.

Ø

1

fl.

-

1

fl.

-

fl.

Ø

nvt

fl.

-

nvt

fl.

-

Ø

1

fl.

-

1

fl.

-

fl.

ontwerpafhankelijk; wordt al redelijk algemeen toegepast

noodzakelijk Bouwbesluit

-

won

is referentie

-

won

7,00

m

toelichting

geen meerprijs

won

stem de duurzaamheidsklasse van hout en de eventuele verduurzaming per geval af

opmerking

referentiewoning kan zonder meerkosten aan de voorwaarden voldoen

bij referentiewoning komen geen leidingen in onverwarmde ruimten voor

vrijwel zeker toegepast

in principe geen verlagend effect op bouwkosten; nihil

won

op de beoogde toepassing

wellicht geringe verhoging bijkomende kosten; per saldo neutraal

S065

-

gebruik geen produccten met (H)CFK's

Ø

1

fl.

-

1

fl.

-

nihil

won



S067

-

gebruik geen loodmenie

Ø

1

fl.

-

1

fl.

-

nihil

won




bijlage II - 4 / 21

code

kdl

S069

-

S073

-


gebruik geen verduurzaamde staalproducten in droog binnenmilieu

vast

hh EG

fl. EG

hh MG

fl. MG

Ø

1

fl.

-

1

fl.

Ø

1

fl.

-

1

fl.

e.h.-prijs

e.h.

-

nihil

won

-

nihil

won

gebruik portlandvliegascemment en/of hoogovencement waar dit technisch

beton- of menggranulaat als

-

S163

-

S208

-

gebruik bij totale houtverduurzaming producten met KOMO kwaliteitsverklaring

vervaardig waterkerende aansluiting tpv kozijnen van DPC-folie

gebruikelijk; portlandvliegascement is globaal

excl prefab producten en werkvloeren; Ø

17

fl.

68,00

38

fl.

151,00

fl.

4,00

m3

grindvervanger

S081

kostenneutraal

gezien even duur als hoogovencement

gebruik constructief beton met 20% -

toelichting

toepassing van hoogovencement is al te doen

mogelijk is

S074

opmerking

marktprijzen kunnen regionaal sterk varieren; meerkosten vertonen dalende tendens

Ø

1

fl.

-

1

fl.

-

nihil

won

meerkosten te verwaarlozen

Ø

1

fl.

-

1

fl.

-

nihil

won

al gangbaar

Ø

1

fl.

-

1

fl.

-

pm

won

genoemde materialen zijn reeds gangbaar

Ø

1

fl.

-

1

fl.

-

nihil

won

produkt is al gangbaar, dus kostenneutraal

Ø

nvt

fl.

-

nvt

fl.

-

nihil

won

prefab beton en staal zijn al gangbaar

Ø

1

fl.

-

1

fl.

-

nihil

won

maak puibekleding met vernieuwbare grondstof of van materiaal met hergebruikgarantie

S211

-

S212

-

S218

-

gebruik voor binnentrap (steektrap,trap met kwart) in woning: naaldhout

gebruik voor buitentrap: prefab beton (conform (S074) of staal

maak traphek/-leuning binnen (gemeenschappelijke verkeersruimten) van staal, hout (conform S063)


trapleuningen van staal zijn al gangbaar; trapleuningen van staal zullen niet duurder zijn

bijlage II - 5 / 21

code

kdl

S219

-


maak traphek/-leuning binnen (in woning) van hout (conform S063/S064)

vast

hh EG

Ø

1

fl. EG

fl.

hh MG

-

nvt

fl. MG

fl.

-

e.h.-prijs

e.h.

nihil

won

opmerking

toelichting

gangbaar, is referentie

balustrades van staal en aluminium zijn al gangbaar; S221

-

maak balustrades buiten van staal, aluminium of hout (conform S063)

Ø

1

fl.

-

1

fl.

-

nihil

won

duurzaam geteeld hout is niet gangbaar, meestal alleen toepasbaar in hybride constructies met metselwerk of stalen staanders

S315b

-

S399

-

S414

-

S443

-

gebruik papierbehang

voorzie in een ruimte voor plaatsing afvalcontainers

gebruik uitsluitend spaanplaat met KOMOattest

lever duidelijke gebruikaanwijzing mee (onderhoud, bediening installaties)

Ø

170

fl.

-

155

fl.

-

nihil

Ø

1

fl.

280,00

nvt

fl.

-

Ø

1

fl.

-

1

fl.

-

nihil

won

Ø

1

fl.

100,00

1

fl.

100,00

sp / 100

won

fl.

280,00

m2

gangbaar produkt

won

stelpost voor eenvoudige voorziening

overlap met S221

stelpost, uitgaande van verbetering bestaande gebruiksaanwijzing extra kosten zijn verdisonteerd in kosten

S003

+

EP 1,2

1

fl.

-

1

fl.

-

-

won

ten opzichte van niveau EPC 1,4

voor onder andere Rc-waarden 3,0 voor schil,HR ketel, waterbesparende maatregelen.

S007

+

S008

+

pas geen open trap toe in de woonkamer

bied voor ieder woningtype plattegrond met gesloten keuken aan


1

fl.

-

1

fl.

-

won

algemeen: geen effect op investeringskosten

1

fl.

420,00

1

fl.

440,00

won

kosten: wanddelen met deur, dampdrempel vervalt

bijlage II - 6 / 21

code

kdl


vast

hh EG

fl. EG

hh MG

fl. MG

e.h.-prijs

e.h.

S009a

+

tochtportaal entreezijde

1

fl.

1.010,00

nvt

fl.

-

won

S009b

+

tochtportaal tuinzijde

1

fl.

2.330,00

nvt

fl.

-

won

opmerking

toelichting

uitgangspunt: extra kozijn+glasdeur en oppervlakvergroting entree met 1 m².

uitgangspunt: inpandig tochtportaal met afm. 1,5*1,5 m. aan de achtergevel; benodigde ruimte creeren door verdiepen van de woning

S011a

+

zet galerij dicht met enkel glas

nvt

fl.

-

21

fl.

5.460,00

400 (L)/700 (G)

m²

S011b

+

zet loggia dicht met enkel glas

nvt

fl.

-

21

fl.

3.120,00

400 (L)/700 (G)

m²

S011c

+

zet balkon dicht met enkel glas

nvt

fl.

-

21

fl.

3.120,00

400 (L)/700 (G)

m²

S017

+

pas rolluiken toe

14

fl.

23

fl.

7.500,00

fl.

327,00

m2

S019

+

29

fl.

33

fl.

fl.

9,10

m¹

pas verbeterde tochtwering toe bij kozijnaansluiting bewegende delen

4.660,00

21 m² - kosten exclusief event. zonwering. kosten bij galerijen aanzienlijk hoger door regelgeving



geisoleerde kunststof rolluiken, handbediend, opbouw

dubbele kierdichting, meerkosten ten opzichte van -

-

huidige bouwpraktijk EG: 230/MG: 260. Echter nodig om aan bouwbesluit te voldoen

optimaliseer woningontwerp op S027

+

daglichttoetreding en passief gebruik

1

fl.

500,00

1

fl.

nvt

fl.

-

1

fl.

1.000,00

pm

won

afh. woningontwerp en gekozen maatregelen

pm

won

afhankelijk van gevelontwerp

zonne-energie

S030

+

zorg voor daglichttoetreding in bergingsgangen meergezinswoningen


-

bijlage II - 7 / 21

code

kdl

S031

+


plaats een verhoogd aandeel van het glasoppervlak dichtbij het plafond

vast

hh EG

1

fl. EG

fl.

hh MG

-

1

fl. MG

fl.

-

e.h.-prijs

e.h.

pm

won

opmerking

toelichting

geen meerkosten,louter kwestie van aandacht bij het ontwerp standaardpakket: zonneboiler met collector van

S033

+

plaats een zonneboiler

1

fl.

3.300,00

1

fl.

3.300,00

fl.

3.300

won

2,83 m² exclusief de kosten ter compensatie van woonopp. en subsidie. Alternatief: 'zonnegascombi' (meerkosten plm. fl. 2.77,- per woning)

S036

+

S046

+

S050

+

voorzie in een warmwateraansluiting voor wasmachine en vaatwasmachine

gebruik HR-ventilatoren voor mechanische ventilatie

optimaliseer het ontwerp op leidinglengtes (meterkast, leidingkokers)

1

fl.

220,00

1

fl.

220,00

fl.

220,00

won

1

fl.

75,00

1

fl.

75,00

fl.

75,00

won

1

fl.

-

1

fl.

-

pm

won

extra aansluitpunt voor warmwater en thermostaatkraan

gebaseerd op individuele mechanische ventilatie, kan bij MG met collect. installatie lager zijn

registratie: 'beperkt ventilatorvermogen'

in beginsel geen meerkosten indien beperiking tav vrijheid van indeling wordt geaccepteerd uitgangspunt: dakoverstek b=750mm, uitsluitend

S061

+

pas een dak met voldoende overstek toe

5

fl.

1.530,00

9/3

fl.

1.500,00

283(L) / 500 (G)

m

aan de meest windbelaste gevel; bij tuimkamerwon. obv houten dakelementen, bij portiekwon. obv systeemvloer

S063

+

S072

+

S086a

+

gebruik bij voorkeur duurzaam geproduceerd hout

hergebruik sloopmateriaal (als component)

gebruik zo laagwaardig mogelijk materiaal als bodemafsluiting: schoon zand


1

fl.

-

1

fl.

-

nihil

won

1

fl.

-

1

fl.

-

pm

won

1

fl.

-

1

fl.

-

nihil

won

nog onvoldoende duidelijkheid over marktwerking in relatie tot kwaliteitswaarborging (certificering)

geen algemene uitspraken te doen over kosteneffecten

standaardsituatie

bijlage II - 8 / 21

code

kdl

S086b

+


vast

hh EG

fl. EG

hh MG

fl. MG

e.h.-prijs

e.h.

pm

won

gebruik zo laagwaardig mogelijk materiaal als bodemafsluiting: schoon zand + PE-

1

fl.

380,00

1

fl.

220,00

nvt

fl.

-

nvt

fl.

-

folie

S112

+

gebruik waar mogelijk houten funderingspalen (evt met betonoplanger)

opmerking

uitgangspunt: geballaste mandragende PE-folie, vastgezet langs de randen

toelichting

overlap met S086a

de berging van EG-woningen is al gefundeerd op fl.

(23,00)

st

houten palen, dus geen meerkosten, de MGwoningen hebben geen vrijstaande bergingen

gebruik als begane grondvloer boven een S116

+

kruipruimte of onverwarmde ruimte een

1

fl.

-

1

fl.

-

nihil

won

genoemde vloeren zijn algemeen gangbaar

prefab systeemvloer metselwerk gevel is algemeen gebruikelijk; houten S132

+

gebruik voor buitengevel metselwerk of hout (conform S063/S064)

1

fl.

-

1

fl.

-

nihil

m²

bekleding op een steenachtig binnenspouwblad is fl. 17-,-/m² duurder en op een houten binnenspouwblad is fl. 25-,-/m² duurder

materiaalkeuze niet-dragende S146a

+

binnenwanden: rogipsblokken

57

fl.

57

fl.

57

-

60

fl.

-

nihil

m²

1.605,00

60

fl.

1.669,00

fl.

28,00

m²

fl.

1.605,00

60

fl.

1.669,00

fl.

28,00

m²

57

fl.

3.038,00

60

fl.

3.159,00

fl.

53,00

m²

6

fl.

3

fl.

gangbaar product, geen meerkosten

(behangklaar) materiaalkeuze niet-dragende S146b

+

binnenwanden: kalkzandsteenmetselblokken M100/240

excl extra kosten fundering en/of extra wapening in vloeren, deze kosten kunnen aanzienlijk zijn

overlap met S112

(behangklaar) materiaalkeuze niet-dragende S146c

+

binnenwanden: kalkzandsteenlijmblokken L100/198 (behangklaar) materiaalkeuze niet-dragende

S146d

+

binnenwanden: kalkzandsteen amstelformaat

S177a

+

gebruik raamdorpels bestaande uit: keramische tegels


-

-

nihil

m



overlap met S112

overlap met S112

gangbaar, is referentie

bijlage II - 9 / 21

code

kdl

S177b

+

S177c

+

S183

+

S261

+

S269

+

S288

+


gebruik raamdorpels bestaande uit: natuursteen

gebruik raamdorpels bestaande uit: prefab beton

gebruik houten binnenkozijnen (conform S063/S064)

gebruik voor vloertegel-bevestiging: mortel of poederlijm op cementbasis

werk badkamer- en toiletvloer met tegels af

vast

hh EG

fl. EG

hh MG

fl. MG

e.h.-prijs

e.h.

6

fl.

800,00

3

fl.

328,00

fl.

126,00

m

6

fl.

66,00

3

fl.

27,00

fl.

10,00

m

kwaliteit RD 160/60/115

8

fl.

712,00

9

fl.

757,00

fl.

89,00

st

kozijn vurenhout ten opzichte van plaatstaal

1

fl.

-

1

fl.

-

nihil

won


1

fl.

-

1

fl.

-

nihil

won

al gangbaar, dus kostenneutraal

INCL

fl.

-

INCL

fl.

-

bij S291

won

1

fl.

350,00

1

fl.

350,00

10

fl.

-

nvt

fl.

-

gebruik voor schilderwerk hout binnen: watergedragen acrylaatdispersieverf of watergedragen natuurverf

S291

+

S318

+

S323a

+

gebruik voor schilderwerk hout buiten: oplosmiddelarm verfsysteem

pas bij voorkeur een onbeklede, buiten de gevel hangende , bakgoot toe

maak de hemelwaterafvoer van: PVC


opmerking

fl.

350,00

won

toelichting

overlap met S177a

overlap met S177a

betreft trappen, traphekken, muurleuningen, trapgataftimmeringen, buitenkozijnen en -deuren

totaal voor schilderwerk binnen en buiten op hout

bij referentiewoning is zinken bakgoot toegepast, nihil

m

deze voldoet aan de omschrijving, dus hier geen kosteneffect; zie wel: S332

4

fl.

-

2

fl.

-

nihil

m

bijlage II - 10 / 21

code

kdl


S323b

+

maak de hemelwaterafvoer van: PE

4

fl.

5,00

2

fl.

2,00

fl.

1,00

m

overlap met S098c

S323c

+

maak de hemelwaterafvoer van: PPC

4

fl.

8,00

2

fl.

4,00

fl.

2,00

m

overlap met S098c

S339

+

1

fl.

220,00

1

fl.

220,00

fl.

220,00

S389

+

1

fl.

-

1

fl.

-

S409a

+

57

fl.

1.605,00

60

fl.

1.669,00

fl.

28,00

m2

S409b

+

6

fl.

1.920,00

6

fl.

1.868,00

fl.

320,00

st

S411i

+

PM

fl.

PM

fl.

S420

+

1

fl.

1

fl.

1

fl.

nvt

fl.

gebruik voor waterleidingen binnen de woning: kunststof

baseer het bouwplan op een gesloten grondbalans

gebruik scheidingswanden met verbeterde geluidsisolatie

gebruik deuren met verbeterde geluidsisolatie

beperk installatiegeluid: kunststof waterleiding

vast

hh EG

fl. EG

hh MG

-

fl. MG

-

e.h.-prijs

nihil

e.h.

won

won

pm

won

pm

won

pm

st

stem het ontwerp van toilet en badruimte af op mogelijke aanpassing voor

2.250,00

2.250,00

mindervaliden gebruik een rechte steektrap of een trap S425

+

met één kwart, maatvoering afgestemd op de plaatsing van een traplift


-

-

opmerking

toelichting

kosteneffect obv waterleiding van vernet polyethyleen

al gangbaar, dus kostenneutraal

obv kalkzandsteen lijmblokken L100/198 ipv gipswanden; zie ook S408

aantallen excl kastdeuren

zie S339

inclusief kostenconsequenties als gevolg van woningvergroting

afhankelijk van ontwerp; consequenties van woningplattegrond


code

kdl


vast

hh EG

fl. EG

hh MG

fl. MG

e.h.-prijs

e.h.

opmerking

toelichting

uitsluitend de aspecten met betrekking tot S437

+

pas ramen en deuren toe met verbeterde inbraakwerendheid

1

fl.

270,00

1

fl.

270,00

fl.

270,00

won

ramen/deuren zijn meegenomen; ontwerpaspecten op woningen wijkniveau kunnen niet worden geraamd zonder concrete uitwerking

S006

-

S026

-

S029

-

S035

-

S037

-

S041

-

S051

-

S053

-

benut berging als (onverwarmde) thermische buffer

pas beheer op afstand toe (telebeheer) bij blokverwarming

neem overdekte wasdroogruimte op in of bij de woning

maak brede vensterbanken boven radiatoren

pas een laag temperatuur

minderkosten voor enkele aangebouwde berging ten 1

fl.

- 880,00

nvt

fl.

-

won

inwendig)

nvt

fl.

-

nvt

fl.

-

1

fl.

-

1

fl.

-

6,35

fl.

65,00

7,00

fl.

70,00

fl.

-

pm

compl

won

10,00

m¹

650,00

1

fl.

500,00

pm

won

1

fl.

-

1

fl.

-

pm

won

pas geprefabriccerde producten toe

1

fl.

-

1

fl.

-

pm

won

voer ramen uit in hardglas

1

fl.

680,00

1

fl.

450,00

pm

won

warmtedistributienet


telefoonaansluiting fl. 3.000,-

bij portiekwon: balkon, bij eengezinswon: zolder. Geen meerkosten

mm slaapkamers. Kosteneffect op basis van gewogen gemiddelde

fl.

sluit woning aan op een

eenmalige investering pc/modem en

breedte 250mm ipv 200 mm woonkamer resp. 150 fl.

1

verwarmingssysteem toe

opzichte van vrijstaande berging (afm. 2,5*2,5 m.

indicatie van meerkosten voor grotere radiatoren en dikkere leidingen

kosten maateregel worden niet op woningniveau gemaakt

afhankelijk van plaats en aard materialen

bij referentiewoning klepramen al uitgevoerd in hardglas, het betreft hier dus alleen de draairamen


code

kdl

S054

-

S055

-

S056

-

S060

-

S062

-


beperk de hoeveelheid en onderhoudsfrequentie van schilderwerk

bepaal de layout en afwerking van keuken, badkamer, toilet in overleg met bewoner

maak verbindingen bereikbaar en demontabel

stem dakvorm af op ruimtebehoefte en woningindeling

vast

hh EG

fl. EG

hh MG

fl. MG

e.h.-prijs

e.h.

opmerking

1

fl.

-

1

fl.

-

pm

won

ontwerpafhankelijk

1

fl.

-

1

fl.

-

pm

won

afh. bewoner

1

fl.

-

1

fl.

-

pm

won

afh. van ontwerp, detaillering en keuze materialen

1

fl.

-

1

fl.

-

pm

won

kosten ontwerpafhankelijk

1

fl.

-

1

fl.

-

pm

won

afh. van fabrikaat, dakvorm en detaillering

1

fl.

-

1

fl.

-

nihil

won

1

fl.

- 330,00

1

fl.

- 50,00

pm

won

1

fl.

- 620,00

1

fl.

- 90,00

pm

won

1

fl.

- 660,00

1

fl.

- 95,00

pm

won

toelichting

stem dakvorm en maatvoering van hellende daken af op het gebruik van standaard hulpstukken gebruik bekistingsolie en smeerolie op S076

-

plantaardige basis; gebruik deze producten zuinig

S098a

-

S098b

-

S098c

-

pas waar mogelijk halfverharding toe: schelpen incl zandbed

pas waar mogelijk halfverharding toe: houtsnippers incl zandbed

pas waar mogelijk halfverharding toe: alleen zand


meerkosten te verwaarlozen in relatie tot totale bekistingskosten

obv EG: 14 m² verharding per woning op eigen terrein / MG: 14 m² per 7 woningen


overlap met S098c

overlap met S098c



code

kdl


vast

hh EG

fl. EG

hh MG

fl. MG

e.h.-prijs

e.h.

nihil

m²

opmerking

toelichting

indien het casco-bouwsysteem het S117a

-

toelaat, pas als niet scheidende verdiepingsvloer toe: voorgespannen

75

fl.

75

fl.

-

nvt

fl.

-

3.750,00

nvt

fl.

-

fl.

50,00

m²

systeemvloer indien het casco-bouwsysteem het S117b

-

toelaat, pas als niet scheidende verdiepingsvloer toe: houten vloeren

excl invloed van fundering op kosten (kosten e.g. fl. 3.750,-)

overlap met S117a

referentie: houten binnenspouwblad, vulling

alleen bij houtskeletbouw,

minerale wol

onwaarschijnlijk

S154a

-

houten binnenspouwblad, vulling cellulose

36

fl.

324,00

38

fl.

342,00

fl.

9,00

m²

S154b

-

dooskap, vulling cellulose

67

fl.

600,00

nvt

fl.

-

fl.

9,00

m²

referentie: houten dooskap, vulling minerale wol

S164

-

1

fl.

-

1

fl.

-

nihil

won

geen meerkosten

8

fl.

-

9

fl.

-

nihil

st


8

fl.

-

9

fl.

-

nihil

st


8

fl.

-

9

fl.

-

nihil

st

1

fl.

-

1

fl.

-

nihil

won

gebruik als waterkerende aansluiting dak/gevel: EPDM of gewapend bitumen/PIB gebruik als binnendeur: (standaard eisen) S193a

-

hardboard met kartonnen honingraatvulling gebruik als binnendeur: (verzwaarde

S193b

-

eisen) massief spanplaat, mulitplex, hout

overlap met S193a

(conform S063/S064) laat onderdorpels bij binnendeuren weg of S195

-

vervaardig ze van hout (conform S063/S064)

S225

-

laat stalen trappen en balustraden poedercoaten


weglaten dorpels is al gangbaar, dus geen meer- of minderkosten

voor buitentrappen en balustrades al gangbaar


code

kdl

S237

-


vast

hh EG

fl. EG

hh MG

fl. MG

e.h.-prijs

e.h.

nihil

won

opmerking

toelichting

gebruik voor kiezelbakken, uitlopen en dergelijke producten met een beperkte

1

fl.

-

1

fl.

-

2

fl.

32,00

2

fl.

32,00

2

fl.

-

2

fl.

-

pm

m

1

fl.

-

1

fl.

-

nihil

won

gangbaar, kostenneutraal

emissie naar regenwater

S239a

-

S239b

-

S248a

-

gebruik bij natte ruimten dorpels van: natuursteen af, 40*60 mm, gezoet

gebruik bij natte ruimten dorpels van: keramische tegels

gebruik als naadafdichting: PE-rolband of EPDM-rubber

fl.

16,00

st

referentie ten behoeve van kostenraming: kunststeen dorpel afm 40*60 mm

overlap met S239b

referentie ten behoeve van kostenraming: kunststeen dorpel afm 40*60 mm

de produkten zijn gangbaar en concurrerend, PErolband is goedkoper, maar er zijn problemen met het aanbrengen

gebruik als kierdichting bij raam- en S248b

-

deuraansluitingen: EPDM- of EPT-rubber;

1

fl.

-

1

fl.

-

nihil

won

de produkten zijn gangbaar en concurrerend

1

fl.

-

1

fl.

-

nihil

won


1

fl.

-

1

fl.

-

nihil

won


103

fl.

206,00

83

fl.

166,00

achter aftimmerlatten; PE-bandrubber

S257

-

S265

-

S267

-

gebruik voor pleisterwerk rogips of kalkmortel

gebruik voor wandtegel-bevestiging: poederlijm op cementbasis of mortel

pas een dekvloer van rogips (anhydrietvloer) toe

referentie: cementdekvloer dik 50 mm; meerprijs fl.

2,00

m2

seriematig werken (>500 m²/keer)

gebruik als beplating voor wand-/plafondS278

-

systemen: rogipsvezelplaat of rogipskartonplaat


incl schuren, excl voorbereiding door aannemer,

1

fl.

-

1

fl.

-

nihil

won

produkten zijn al gangbaar, dus kostenneutraal; er is wel verschil in prijs tussen beide produkten


code

kdl

S296

-


vast

hh EG

fl. EG

hh MG

fl. MG

e.h.-prijs

e.h.

opmerking

toelichting

gebruik voor voorbehandeling op steenachtige ondergrond: watergedragen

nvt

fl.

-

nvt

fl.

-

nihil

m2

nvt

fl.

-

nvt

fl.

-

nihil

m2

bij de referentiewoningen nvt; overigens gangbaar

voorstrijk- of impregneermiddel gebruik als muurverf buiten en binnen: S300

-

minerale verf of watergedragen acrylaatdispersieverf

bij de referentiewoningen nvt; goedkoopste alternatief overigens gangbaar

S332a

-

maak de dakgoot van: polyester

10

fl.

89,00

nvt

fl.

-

fl.

9,00

m

referentie: zinken bakgoot B44

S332b

-

maak de dakgoot van: PVC (conform S071)

10

fl.

- 166,00

nvt

fl.

-

fl.

(16,00)

m


S332c

-

10

fl.

1.200,00

nvt

fl.

-

fl.

120,00

m


S353

-

1

fl.

1

fl.

-

maak de dakgoot van: hout met EPDMbekleding

overlap met S154b

overlap met S154b

meerkosten voor extra aandacht ontwerp en stem maatvoering af op handelsmaten

-

nihil

won

werkvoorbereiding; besparing op materiaalgebruik; per saldo ingeschat als kostenneutraal stelpost tbv bepekte kostenstijging (100,-) van

S354

-

beperkt het gebruik van eenmalig verpakkingsmaterialen

bouwproducten tgv retoursystemen en gebruik 1

fl.

150,00

1

fl.

150,00

sp / 150

won

containers, dispensers bij kleinschalige projecten (50,-); bij grootschalige projecten vervalt de laatste post

leg platdakbedekking los van S366a

-

onderliggende constructie: glasvlies + PVC-

nvt

fl.

-

26

fl.

69,00

nvt

fl.

-

26

fl.

-

fl.

2,70

m2

overlap met S239b

folie, losliggend leg platdakbedekking los van S366b

-

onderliggende constructie: glasvlies + PVC-

nihil

m2

is standaard voor PVC

overlap met S239b

folie, mechanisch bevestigd



code

kdl

S366c

-


vast

hh EG

fl. EG

hh MG

fl. MG

e.h.-prijs

e.h.

opmerking

toelichting

leg platdakbedekking los van onderliggende constructie: EPDM,

nvt

fl.

-

26

fl.

-

nihil

m2

nvt

fl.

-

26

fl.

-

nihil

m2

is standaard losliggend

overlap met S239b

losliggend leg platdakbedekking los van S366d

-

onderliggende constructie: bitumineus,

referentie: bitumineuze dakbedekking, partieel

losliggend

S367

-

S369

-

S371

-

S384

-

S385

-

S390

-

S392

-

gebruik bij houten kozijnen een (half)droog beglazingssysteem

streef naar 'kit-arme' detaillering beglazingssysteem

scheid het bouwafval in zoveel mogelijk fracties

beperk de leidinglengte tussen warmwatertoestel en keuken/badkamer

gebruik een toilet met een waterverbruik van 4 l/spoeling

beperk de hoeveelheid verhard (bestraat) oppervlak

transport e.d.

8

fl.

-

13

fl.

-

1

fl.

40,00

1

fl.

40,00

1

fl.

300,00

1

fl.

300,00

nihil

fl.

40,00

m2

de bouw


indien fabrieksmatig aangebracht

won

stelpost voor gescheiden verwerking van tenminste sp / 300

won

10 fracties, incl inverdieneffect tgv gescheiden aanleveren

1

fl.

1

fl.

1

fl.

1

fl.

-

1.500,00

- 490,00

1

fl.

1

fl.

1

fl.

1

fl.

-

1.000,00

- 140,00

pm

won

pm

st

pm

won

pm

won

neem bestaand groen op in ontwerp woonomgeving; bescherm dit groen tijdens

gekleefd, tweelaags, incl. dakranden, vert.

afhankelijk van woningontwerp; bij referentiewoning is afstand reeds minimaal

stelpost incl verzamelsifon; bij laagbouwwoningen technisch niet altijd mogelijk

alleen mogelijk toegepast indien waterbesparende maatregelen zijn getroffen

bestrating terras en paden op eigen terrein vervallen

niet te ramen obv refrentie, afh. bestaande -

-

toestand en verkaveling, bescherming bestaand groen kan kostbaar zijn


code

kdl

S393

-

S395a

-

S395b

-

S395c

-

S395d

-


voorzie in nestelgelegenheid voor gierzwaluwen

maak tuinafscherming/privacyschermen door middel van: coniferen

maak tuinafscherming/privacyschermen door middel van: gevlochten scherm

maak tuinafscherming/privacyschermen door middel van: onbehandeld zachthout

vast

hh EG

fl. EG

hh MG

fl. MG

e.h.-prijs

e.h.

1

fl.

25,00

1

fl.

50,00

pm

won

1

fl.

- 86,00

1

fl.

- 11,00

pm

won

1

fl.

- 105,00

1

fl.

- 14,00

pm

won

1

fl.

-

1

fl.

-

INCL

fl.

-

INCL

fl.

-

pm

won

nvt

fl.

-

nvt

fl.

-

84

m

1

fl.

-

1

fl.

-

nihil

won

fl.

-

won

opmerking

toelichting

EG: obv zwaluwpan; MG: obv nestkast

referentie: zachthouten terrasschermen met hardhouten staander

overlap met S366a



overlap met S366a

maak tuinafscherming/privacyschermen door middel van: perkoenpaaltjes van

al opgenomen in vergelijking terrasafschijding

overlap met S366a

onbehandeld zachthout

S396

-

S400

-

pas een milieuvriendelijke beschoeiing en vegetatie langs oevers toe

zorg voor een directe relatie tussen keuken en opstelplaats minicontainers

geen kosten op woningniveau, prijs per m¹; gvc beschoeiing

meerkosten niet noodzakelijk, wel aandacht tijdens ontwerpfase kosten sterk afhankelijk van type en kwaliteit, en

S401

-

neem een GFT-afvalvoorziening in de keuken op

1

fl.

310,00

1

fl.

310,00

pm

won

varieren van fl. 100,- tot fl. 500,-; bij referentiewoning wordt keukenblok tgv voorziening 300 mm langer

S404

-

plaats een compostbak in de tuin


1

fl.

80,00

0,29

fl.

23,00

fl.

80,00

st

inhoud 260 liter


code

kdl


vast

hh EG

fl. EG

hh MG

fl. MG

e.h.-prijs

e.h.

opmerking

toelichting

uitgangspunt: ankerloze spouwmuur kalkzandstaan S407

-

pas een woningscheidende constructie met verbeterde geluidsisolatie toe

1

fl.

1.540,00

1

fl.

3.800,00

pm

won

EG: 120-60-120 mm;/ MG: 210-40-210 mm;; constructieve voorzieningen balkons; zwevende dekvloer excl constructieve gevolgen voor fundering/vloeren;

S408

-

plaats installaties en trappenhuizen binnen 'geluidskern'

1

fl.

2.400,00

1

fl.

-

pm

won

kan aanzienlijk zijn; afhankelijk van ontwerp en grondslag; meerkosten bij MG ref.woning nihil tgv twee-beukige opzet; maisonnettes gelijk aan EG

S411a

-

S411b

-

S411c

-

S411d

-

S411e

-

beperk installatiegeluid: geluidarme ventilatie-unit

beperk installatiegeluid: ventilatiekanalen van voldoende diameter en gladde wand

beperk installatiegeluid: plaatsing demper tussen unit en aansluitende kanalen

beperk installatiegeluid: ventilatiearmaturen met een lage ruis-produktie

1

fl.

49,00

1

fl.

49,00

fl.

49,00

1

fl.

-

1

fl.

-

1

fl.

225,00

1

fl.

225,00

fl.

225,00

won

1

fl.

45,00

1

fl.

45,00

fl.

45,00

won

1

fl.

-

1

fl.

-

nihil

won

bij referentiewoningen is dit al het geval

1

fl.

-

1

fl.

-

nihil

won

dit is een kweste van ontwerp, geen meerkosten

1

fl.

56,00

1

fl.

56,00

nihil

won

won

beperk installatiegeluid: standleiding binnenriolering niet laten grenzen aan woon-/slaapkamer beperk installatiegeluid: vermijden van S411f

-

haakse aansluitingen op standleidingen riolering beperk installatiegeluid: aanbrengen van

S411g

-

geluidsabsorberende afwerking om

fl.

56,00

won

standleiding



code

kdl

S411h

-

S411j

-

S411k

-


beperk installatiegeluid: geruisarm toiletreservoir

beperk installatiegeluid: toilet tegen wand die niet grenst aan woon-/slaapkamer

beperk installatiegeluid: toiletruimten binnen geluidskern

vast

hh EG

fl. EG

hh MG

fl. MG

e.h.-prijs

e.h.

1

fl.

-

1

fl.

-

nihil

st

1

fl.

-

1

fl.

-

nihil

won

PM

fl.

-

PM

fl.

-

pm

won

-

buitenzonwering toe bij intensief gebruik

9,5

fl.

1.900,00

15

fl.

3.000,00

sp / 200

m2

passieve zonne-energie

-

woonprogramma's binnen eenzelfde casco

-

S436

-

S442

-

S444a

-

voorzie in extra wandcontactdozen voor elektriciteit/CAI/PTT

zorg voor voldoende verlichting van achterpaden, bij voor- en achterdeur

gebruik de speciale wensen van toekomstige bewoners bij het ontwerp

gebruik als bedekking platdak: EPDM


geval

zie S408

systeem-afhankelijk; m² gebaseerd op noord-zuid orientatie en zonwering uitsluitend bij zuidgevel stelpost bestemd voor vergroting/verbreding

1

fl.

2.500,00

1

fl.

2.500,00

sp / 2500

won

mogelijk

S429

kweste van ontwerp, bij referentiewoningen al het

onwaarschijnlijk

(e.g fl. 1.900,- / m.g. fl. 3.000,-)

maak het realiseren van meerdere S418

toelichting

stelpost; werkelijke kosten sterk ontwerp- en

pas in het ontwerp geintegreerde S417

opmerking

referentiewoningen; feitelijke meerkosten sterk afhankelijk van woningontwerp; bij ruimere woningen geen meerkosten (eg en mg: fl. 2.500,-)

1

fl.

630,00

1

fl.

630,00

fl.

630,00

won

1

fl.

270,00

1

nvt

fl.

270,00

won

1

fl.

-

1

fl.

-

nvt

fl.

-

26

fl.

892,00

pm

fl.

won

34,00

m2

mogelijk alleen bij grote woningen met veel opp. per kamer, dan echter geen meerkosten

referentie is 4-kamerwoning -> 5 stuks extra wcd + 1 extra aansluitpunt CAI en PTT

3 stuks armaturen; aansluiten op installatie woningen; bergingen gesitueerd aan het achterpad

afhankelijk van bewoners

losliggende dakbedekking inclusief ballastlaag van grind

overlap met S444b


code

kdl

S444b

-

S444c

-

S445

-

S451

-


gebruik als bedekking platdak: APP en/of SBS gemodificeerd bitumen

gebruik als bedekking platdak: PVC (conform S071)

plaats een regenton

gebruik thermostatische mengkraan voor de douche


vast

hh EG

fl. EG

hh MG

fl. MG

e.h.-prijs

e.h.

opmerking

toelichting

losliggende dakbedekking inclusief ballastlaag van

nvt

fl.

-

26

fl.

-

nihil

m2

nvt

fl.

-

26

fl.

-

nihil

m2

1

fl.

120,00

nvt

fl.

-

fl.

120,00

st

obv geintegreerde regenton in hemelwaterafvoer

1

fl.

173,00

1

fl.

173,00

fl.

173,00

st

referentie is tweegreeps mengkraan

grind

losliggende dakbedekking inclusief ballastlaag van grind

overlap met S444b


code


fl eg

fl mg

gebruik HR-glas in alle verwarmde ruimten

Ø

+

242

284

gevel met isolatiewaarde Rc >= 3,0 m2.K/W - bispouwblad steen

Ø

+

260

230

dak met isolatiewaarde Rc >= 3,0 m2.K/W

Ø

+

350

80

max

gevel met isolatiewaarde Rc >= 3,0 m2.K/W - bispouwblad hout

Ø

+

190

130

S014 S013b

geregistreerd

min

S016 S013a

vast/variabel

S383

tref waterbesparende voorzieningen

Ø

+

160

160

S012

begane grondvloer met isolatiewaarde Rc >= 3,0 m2.K/W

Ø

+

180

104

S039

gebruik CV/warmwatertoestel met lage NOx-emissie

Ø

+

110

110

S423

pas standaard deuren met een hoogte van 2,115 meter toe

Ø

+

107

94

S378

breng individuele watermeters aan bij laagbouw- en gestapelde woningen

Ø

+

-

200

plaats een brievenbus met verhoogde tochtwering - tweetraps tochtwering met borstel

Ø

+

70

70

S048

gebruik voor collectieve verlichting: hoogrendement HF armaturen

Ø

+

-

131

S075

gebruik niet-constructief beton met 20% beton- of menggranulaat als grindvervanger

Ø

+

110

5

S038

isoleer de leidingen voor warm tapwater volledig

Ø

+

70

35 -

S020c

mid

plaats een brievenbus met verhoogde tochtwering - buitenbus aan de gevel

Ø

+

80

EP 1,3

Ø

+

-

-

plaats een brievenbus met verhoogde tochtwering - klep met veer en rubberafsluiting

Ø

+

-

-

S024

pas individuele meting van energieverbruik voor verwarming en warmtapwater toe

Ø

+

-

-

S034

breng geen standaardvoorziening aan ten behoeve van open haard

Ø

+

-

-

S040

gebruik een cv/warmwatertoestel met hoog rendement (HR-ketel)

Ø

+

-

-

S066

gebruik voor gipstoepassingen binnen de woning: rogips of natuurgips

Ø

+

-

-

S071

indien PVC gebruikt wordt: gebruik gerecycled PVC of PVC met hergebruik garantie

Ø

+

-

-

S170

stem materiaalkeuze buitenkozijnen af op risicoklasse

Ø

+

-

-

S252a

gebruik als elatsische kit: siliconenkit of polysulfidekit

Ø

+

-

-

S252b

gebruik als elastisch-plastische kit: watergedragen acrylaatkit

Ø

+

-

-

S370

scheid het bouwafval in vijf fracties

Ø

+

-

-

S424

pas standaard kozijnen met een vrije doorgang van minimaal 0,85 meter toe

Ø

+

-

-

S430

stem afmetingen en technische inrichting liften af op gebruik door mindervaliden

Ø

+

-

-

S441

zorg voor daglichttoetreding in trappenhuis in meergezinswoningen

Ø

+

-

-

laat behang weg

Ø

+

- 680

- 620

S020a

max

S002 S020b

S315a

min

min


bijlage I - 2 / 8

code


vast/variabel

geregistreerd

fl eg

fl mg

S399

voorzie in een ruimte voor plaatsing afvalcontainers

Ø

-

280

-

S074

gebruik constructief beton met 20% beton- of menggranulaat als grindvervanger

Ø

-

68

151

S443

lever duidelijke gebruikaanwijzing mee (onderhoud, bediening installaties)

Ø

-

100

100

S021

voer vloersparingen en -aansluitingen in begane grondvloer luchtdicht uit

Ø

-

-

-

S022

isoleer kruipluik en zorg voor goede afdichting

Ø

-

-

-

S032

maak woningontwerp geschikt voor actief gebruik zonne-energie

Ø

-

-

-

S042

isoleer cv-leidingen in onverwarmde ruimten

Ø

-

-

-

S064

stem de duurzaamheidsklasse van hout en de evt verduurzaming af op de beoogde toepassing

Ø

-

-

-

S065

gebruik geen producten met (H)CFK's

Ø

-

-

-

S067

gebruik geen loodmenie

Ø

-

-

-

S069

gebruik geen verduurzaamde staalproducten in droog binnenmilieu

Ø

-

-

-

S073

gebruik portlandvliegascemment en/of hoogovencement waar dit technisch mogelijk is

Ø

-

-

-

S081

gebruik bij totale houtverduurzaming producten met KOMO kwaliteitsverklaring

Ø

-

-

-

S163

vervaardig waterkerende aansluiting tpv kozijnen van DPC-folie

Ø

-

-

-

S208

maak puibekleding met vernieuwbare grondstof of van materiaal met hergebruikgarantie

Ø

-

-

-

S211

gebruik voor binnentrap (steektrap,trap met kwart) in woning: naaldhout

Ø

-

-

-

S212

gebruik voor buitentrap: prefab beton (conform (S074) of staal

Ø

-

-

-

S218

maak traphek/-leuning binnen (gemeenschappelijke verkeersruimten) van staal, hout (conform S063)

Ø

-

-

-

S219

maak traphek/-leuning binnen (in woning) van hout (conform S063/S064)

Ø

-

-

-

S221

maak balustrades buiten van staal, aluminium of hout (conform S063)

Ø

-

-

-

gebruik papierbehang

Ø

-

-

-

gebruik uitsluitend spaanplaat met KOMO-attest

Ø

-

-

-

S315b S414

max


bijlage I - 3 / 8

code


vast/variabel

geregistreerd

fl eg

fl mg

S017

pas rolluiken toe

O

+

4.660

7.500

S033

plaats een zonneboiler

O

+

3.300

3.300

materiaalkeuze niet-dragende binnenwanden: kalkzandsteen amstelformaat

O

+

3.038

3.159

S011a

zet galerij dicht met enkel glas

O

+

-

5.460

S420

stem het ontwerp van toilet en badruimte af op mogelijke aanpassing voor mindervaliden

O

+

2.250

1.250

S409b

+

1.920

1.868

S146d

max

gebruik deuren met verbeterde geluidsisolatie

O

S146b

mid1

materiaalkeuze niet-dragende binnenwanden: kalkzandsteenmetselblokken M100/240 (behangklaar)

O

+

1.605

1.669

S146c

mid2

materiaalkeuze niet-dragende binnenwanden: kalkzandsteenlijmblokken L100/198 (behangklaar)

O

+

1.605

1.669

S409a

gebruik scheidingswanden met verbeterde geluidsisolatie

O

+

1.605

1.669

S011b

zet loggia dicht met enkel glas

O

+

-

3.120

S011c

zet balkon dicht met enkel glas

O

+

-

3.120

S061

pas een dak met voldoende overstek toe

O

+

1.530

1.500

S009b

tochtportaal tuinzijde

O

+

2.330

-

S027

optimaliseer woningontwerp op daglichttoetreding en passief gebruik zonne-energie

O

+

500

1.000

gebruik houten binnenkozijnen (conform S063/S064)

O

+

712

757

gebruik raamdorpels bestaande uit: natuursteen

O

+

800

328

S009a

tochtportaal entreezijde

O

+

1.010

-

S008

bied voor ieder woningtype plattegrond met gesloten keuken aan

O

+

420

440

gebruik voor schilderwerk hout buiten: oplosmiddelarm verfsysteem

O

+

350

350

gebruik zo laagwaardig mogelijk materiaal als bodemafsluiting: schoon zand + PE-folie

O

+

380

220

pas ramen en deuren toe met verbeterde inbraakwerendheid

O

+

270

270

S183 S177b

max

S291 S086b

mid1

S437 S036

voorzie in een warmwateraansluiting voor wasmachine en vaatwasmachine

O

+

220

220

S339

gebruik voor waterleidingen binnen de woning: kunststof

O

+

220

220

gebruik HR-ventilatoren voor mechanische ventilatie

O

+

75

75

S177c

mid

gebruik raamdorpels bestaande uit: prefab beton

O

+

66

27

S323c

max

maak de hemelwaterafvoer van: PPC

O

+

8

4

S323b

mid

maak de hemelwaterafvoer van: PE

O

+

5

2

S003

EP 1,2

O

+

-

-

S007

pas geen open trap toe in de woonkamer

O

+

-

-

S019

pas verbeterde tochtwering toe bij kozijnaansluiting bewegende delen

O

+

-

-

S030

zorg voor daglichttoetreding in bergingsgangen meergezinswoningen

O

+

-

-

S031

plaats een verhoogd aandeel van het glasoppervlak dichtbij het plafond

O

+

-

-

S050

optimaliseer het ontwerp op leidinglengtes (meterkast, leidingkokers)

O

+

-

-

S063

gebruik bij voorkeur duurzaam geproduceerd hout

O

+

-

-

S072

hergebruik sloopmateriaal (als component)

O

+

-

-

S046


bijlage I - 4 / 8

code


geregistreerd

fl eg

fl mg

gebruik zo laagwaardig mogelijk materiaal als bodemafsluiting: schoon zand

O

+

-

-

S112

gebruik waar mogelijk houten funderingspalen (evt met betonoplanger)

O

+

-

-

S116

gebruik als begane grondvloer boven een kruipruimte of onverwarmde ruimte een prefab systeemvloer

O

+

-

-

S132

gebruik voor buitengevel metselwerk of hout (conform S063/S064)

O

+

-

-

+

-

-

S086a

min

vast/variabel

S146a

min

materiaalkeuze niet-dragende binnenwanden: rogipsblokken (behangklaar)

O

S177a

min

gebruik raamdorpels bestaande uit: keramische tegels

O

+

-

-

S261

gebruik voor vloertegel-bevestiging: mortel of poederlijm op cementbasis

O

+

-

-

S269

werk badkamer- en toiletvloer met tegels af

O

+

-

-

S288

gebruik voor schilderwerk hout binnen: watergedragen acrylaatdispersieverf of watergedragen natuurverf

O

+

-

-

S318

pas bij voorkeur een onbeklede, buiten de gevel hangende , bakgoot toe

O

+

-

-

maak de hemelwaterafvoer van: PVC

O

+

-

-

S389

baseer het bouwplan op een gesloten grondbalans

O

+

-

-

S411i

beperk installatiegeluid: kunststof waterleiding

O

+

-

-

S425

gebruik rechte steektrap of trap met één kwart, maatvoering afgestemd op plaatsing van traplift

O

+

-

-

S323a

min


bijlage I - 5 / 8

code


vast/variabel

geregistreerd

fl eg

fl mg

pas een woningscheidende constructie met verbeterde geluidsisolatie toe

O

-

1.540

3.800

S418

onw

maak het realiseren van meerdere woonprogramma's binnen eenzelfde casco mogelijk

O

-

2.500

2.500

S417

onw

pas in het ontwerp geintegreerde buitenzonwering toe bij intensief gebruik passieve zonne-energie

O

-

1.900

3.000

S117b

max

indien het casco-bouwsysteem het toelaat, pas als niet scheidende verdiepingsvloer toe: houten vloeren

O

-

3.750

-

S385

onw

gebruik een toilet met een waterverbruik van 4 l/spoeling

O

-

1.500

1.000

plaats installaties en trappenhuizen binnen 'geluidskern'

O

-

2.400

-

voorzie in extra wandcontactdozen voor elektriciteit/CAI/PTT

O

-

630

630

maak de dakgoot van: hout met EPDM-bekleding

O

-

1.200

-

pas een laag temperatuur verwarmingssysteem toe

O

-

650

500

S407

S408 S429 S332c

max

S037

voer ramen uit in hardglas

O

-

680

450

S444a

max

gebruik als bedekking platdak: EPDM

O

-

-

892

S154a

onw

houten binnenspouwblad, vulling cellulose

O

-

324

342

S401

neem een GFT-afvalvoorziening in de keuken op

O

-

310

310

S154b

dooskap, vulling cellulose

O

-

600

-

S371

scheid het bouwafval in zoveel mogelijk fracties

O

-

300

300

S411c

beperk installatiegeluid: plaatsing demper tussen unit en aansluitende kanalen

O

-

225

225

S267

pas een dekvloer van rogips (anhydrietvloer) toe

O

-

206

166

S451

gebruik thermostatische mengkraan voor de douche

O

-

173

173

S354

beperkt het gebruik van eenmalig verpakkingsmaterialen

O

-

150

150

S436

zorg voor voldoende verlichting van achterpaden, bij voor- en achterdeur

O

-

270

-

S035

maak brede vensterbanken boven radiatoren

O

-

65

70

S053

S445

plaats een regenton

O

-

120

-

S411g

beperk installatiegeluid: aanbrengen van geluidsabsorberende afwerking om standleiding

O

-

56

56

S404

plaats een compostbak in de tuin

O

-

80

23

S411a

beperk installatiegeluid: geluidarme ventilatie-unit

O

-

49

49

S411d

beperk installatiegeluid: ventilatie-armaturen met een lage ruis-produktie

O

-

45

45

maak de dakgoot van: polyester

O

-

89

-

streef naar 'kit-arme' detaillering beglazingssysteem

O

-

40

40

S332a

mid

S369

voorzie in nestelgelegenheid voor gierzwaluwen

O

-

25

50

S366a

mid2

leg platdakbedekking los van onderliggende constructie: glasvlies + PVC-folie, losliggend

O

-

-

69

S239a

max

gebruik bij natte ruimten dorpels van: natuursteen af, 40*60 mm, gezoet

O

-

32

32

S026

pas beheer op afstand toe (telebeheer) bij blokverwarming

O

-

-

-

S029

neem overdekte wasdroogruimte op in of bij de woning

O

-

-

-

S041

sluit woning aan op een warmtedistributienet

O

-

-

-

S051

pas geprefabriceerde producten toe

O

-

-

-

S393


bijlage I - 6 / 8

code


vast/variabel

geregistreerd

fl eg

fl mg

S054

beperk de hoeveelheid en onderhoudsfrequentie van schilderwerk

O

-

-

-

S055

bepaal de layout en afwerking van keuken, badkamer, toilet in overleg met bewoner

O

-

-

-

S056

maak verbindingen bereikbaar en demontabel

O

-

-

-

S060

stem dakvorm af op ruimtebehoefte en woningindeling

O

-

-

-

S062

stem dakvorm en maatvoering van hellende daken af op het gebruik van standaard hulpstukken

O

-

-

-

S076

gebruik bekistingsolie en smeerolie op plantaardige basis; gebruik deze producten zuinig

O

-

-

-

indien casco-bouwsysteem toelaat: voorgespannen systeemvloer als niet scheidende verdiepingsvloer

O

-

-

-

gebruik als waterkerende aansluiting dak/gevel: EPDM of gewapend bitumen/PIB

O

-

-

-

S117a

min

S164 S193a

min

gebruik als binnendeur: (standaard eisen) hardboard met kartonnen honingraatvulling

O

-

-

-

S193b

max

gebruik als binnendeur: (verzwaarde eisen) massief spanplaat, mulitplex, hout (conform S063/S064)

O

-

-

-

S195

laat onderdorpels bij binnendeuren weg of vervaardig ze van hout (conform S063/S064)

O

-

-

-

S225

laat stalen trappen en balustraden poedercoaten

O

-

-

-

S237

gebruik voor kiezelbakken, uitlopen en dergelijke producten met een beperkte emissie naar regenwater

O

-

-

-

gebruik bij natte ruimten dorpels van: keramische tegels

O

-

-

-

S248a

gebruik als naadafdichting: PE-rolband of EPDM-rubber

O

-

-

-

S248b

gebruik als kierdichting bij raam/deuraansluiting: EPDM- of EPT-rubber

O

-

-

-

S257

gebruik voor pleisterwerk rogips of kalkmortel

O

-

-

-

S265

gebruik voor wandtegel-bevestiging: poederlijm op cementbasis of mortel

O

-

-

-

S278

gebruik als beplating voor wand-/plafond-systemen: rogipsvezelplaat of rogipskartonplaat

O

-

-

-

S296

gebruik voor voorbehandeling op steenachtige ondergrond: watergedragen voorstrijk- of impregneermiddel

O

-

-

-

S300

gebruik als muurverf buiten en binnen: minerale verf of watergedragen acrylaatdispersieverf

O

-

-

-

S353

stem maatvoering af op handelsmaten

O

-

-

-

S239b

min

S366b

mid1

leg platdakbedekking los van onderliggende constructie: glasvlies + PVC-folie, mechanisch bevestigd

O

-

-

-

S366c

max

leg platdakbedekking los van onderliggende constructie: EPDM, losliggend

O

-

-

-

S366d

min

leg platdakbedekking los van onderliggende constructie: bitumineus, losliggend

O

-

-

-

S367

gebruik bij houten kozijnen een (half)droog beglazingssysteem

O

-

-

-

S384

beperk de leidinglengte tussen warmwatertoestel en keuken/badkamer

O

-

-

-

S392

neem bestaand groen op in ontwerp woonomgeving; bescherm dit groen tijdens de bouw

O

-

-

-

S395c

mid2

maak tuinafscherming/privacyschermen door middel van: onbehandeld zachthout

O

-

-

-

S395d

max

maak tuinafscherming/privacyschermen door middel van: perkoenpaaltjes van onbehandeld zachthout

O

-

-

-

S396

pas een milieuvriendelijke beschoeiing en vegetatie langs oevers toe

O

-

-

-

S400

zorg voor een directe relatie tussen keuken en opstelplaats minicontainers

O

-

-

-

S411b

beperk installatiegeluid: ventilatiekanalen van voldoende diameter en gladde wand

O

-

-

-

S411e

beperk installatiegeluid: standleiding binnenriolering niet laten grenzen aan woon-/slaapkamer

O

-

-

-

S411f

beperk installatiegeluid: vermijden van haakse aansluitingen op standleidingen riolering

O

-

-

-


bijlage I - 7 / 8

code


vast/variabel

geregistreerd

fl eg

fl mg

S411h

beperk installatiegeluid: geruisarm toiletreservoir

O

-

-

-

S411j

beperk installatiegeluid: toilet tegen wand die niet grenst aan woon-/slaapkamer

O

-

-

-

S411k

beperk installatiegeluid: toiletruimten binnen geluidskern

O

-

-

-

S442

gebruik de speciale wensen van toekomstige bewoners bij het ontwerp

O

-

-

-

-

-

-

-

-

S444b

min

gebruik als bedekking platdak: APP en/of SBS gemodificeerd bitumen

O

S444c

mid

gebruik als bedekking platdak: PVC (conform S071)

O

-

S395a

mid1

maak tuinafscherming/privacyschermen door middel van: coniferen

O

-

- 86

- 11

S395b

min

maak tuinafscherming/privacyschermen door middel van: gevlochten scherm

O

-

- 105

- 14

S332b

min

maak de dakgoot van: PVC (conform S071)

O

-

- 166

-

S098a

max

pas waar mogelijk halfverharding toe: schelpen incl zandbed

O

-

- 330

- 50

beperk de hoeveelheid verhard (bestraat) oppervlak

O

-

- 490

- 140

S098b

max

pas waar mogelijk halfverharding toe: houtsnippers incl zandbed

O

-

- 620

- 90

S098c

min

pas waar mogelijk halfverharding toe: alleen zand

O

-

- 660

- 95

benut berging als (onverwarmde) thermische buffer

O

-

- 880

-

S390

S006


bijlage I - 8 / 8

DUURZAAM BOUWEN. monitoring toepassing en investeringsniveau maatregelen 1995 en 1996

Recommend Documents