BOUWEN BOUWEN. Baksteen aantrekkelijk en duurzaam

BAKSTEEN

BOUWEN met

1/05

nr 111 - driemaandelijks tijdschrift – januari-februari-maart 2005 afgiftekantoor 8000 Brugge 1 – 2de afdeling P409653

Baksteen… aantrekkelijk en duurzaam

BOUWEN MET BAKSTEEN is het driemaandelijks tijdschrift van de Belgische Baksteenfederatie. Voor meer informatie, aarzel niet ons te contacteren.

Abonnement: Catherine Bral Redactie: Laurie Dufourni Verantwoordelijke uitgever: Jozef Van Den Bossche http://www.baksteen.be e-mail: [email protected]

Adres: Kartuizersstraat, 19 bus 19 1000 Brussel tel. (02) 511 25 81 ~ fax (02) 513 26 40

Druk:

INHOUD Baksteen… aantrekkelijk en duurzaam . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Kantoorgebouw van de Vlaamse Milieumaatschappij te Aalst Architectenbureau De Smet Vermeulen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2 Gemeentehuis te Sint-Katelijne-Waver Gerd Cryns en Tom Vercammen architecten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4 ‘British School of Brussels’ te Tervuren Architectenbureau Luc Van Severen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6 Industriële drukkerij Verstraete te Maldegem Architectenburo Storme Van Ranst . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8 Zoeklicht op ‘L’Atelier de l’Arbre d’or’ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10 Buitenlandse architectuur . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18 Museum Matisse – Le Cateau-Cambrésis (Frankrijk) – Architecten Emmanuelle en Laurent Beaudouin Techniek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20 Duurzaam bouwen… natuurlijk in baksteenmetselwerk

BOUWEN MET BAKSTEEN

ZESENDERTIGSTE JAARGANG

2005

BAKSTEEN… AANTREKKELIJK EN DUURZAAM Foto: Studio Claerhout

Elke nieuw bouwwerk is in zekere mate

eveneens hun impact hebben op het

een afspiegeling van de persoonlijkheid

welzijn van de gebruikers, en van het

van de bouwheer. Het spreekt voor zich

personeel in het bijzonder.

dat de eerste indruk die een bezoeker

een positieve weerklank vinden. Zowel openbare gebouwen als bedrijfszetels of administraties, tot zelfs een

krijgt van een gebouw essentieel is en in

In dit kader situeert zich het thema van

internationale school, alle gebouwen in

belangrijke mate het imago bepaald van

Bouwen met Baksteen. De projecten

deze uitgave, verkrijgen door het

elk bedrijf, elke publieke of private

die hier worden voorgesteld, laten zich

gebruik van gevelsteenmetselwerk niet

instantie.

aanschouwen als de getuigen van een

alleen een beter imago, maar ook een

uitgebalanseerde mix van architectura-

aangenaam binnenklimaat voor de

Het is niet nodig om lid te zijn van een

le kwaliteit samen met een keuze voor

mensen die in de gebouwen werken of

of andere oriëntaalse sekte om over-

duurzame materialen en een uitgespro-

die hen vaak bezoeken.

tuigd te zijn dat een functionele organi-

ken keuze voor vernieuwing. ‘Zijn

satie en een verzorgde architectuur

imago verzorgen’ kan inderdaad enkel

1

2

BOUWEN MET BAKSTEEN ZESENDERTIGSTE JAARGANG 2005

Kantoren van de Vlaamse Milieumaatschappij (VMM) te Aalst Architectenbureau De Smet Vermeulen Foto’s: Bart Van Leuven

Het is geen toeval als dit kantorencomplex voor de Vlaamse Milieumaatschappij zich een de “Belgian Building Awards 2005” zag toebedeeld. Door de ingreep van de architecten De Smet Vermeulen werd inderdaad een volledig bouwblok in het centrum van de stad Aalst, geherstructureerd en heropgewaardeerd. Deze verwezenlijking is meer dan louter een kantorencomplex, ze vormt een samenbundelend element van de wijkbewoners, de verschillende openbare instellingen die er hun kantoor hebben – VMM en OCMW – en de stad Aalst. Om het nieuwe gebouw gemakkelijk te laten aanvaarden door alle actoren, hebben de architecten, van bij het eerste

De behoeften en de bezorgdheden van

neel is hierdoor niet langer vereist en

ontwerp van het project, een oprechte

elke betrokkene werden aanhoord en

het binnenklimaat is steeds goed gere-

dialoog en een klimaat van actieve me-

verwerkt in het project.

guleerd. De flexibiliteit van de ruimten

dewerking ingesteld tussen de directie

blijkt uit de gemeenschappelijke ruim-

en de bedienden van de VMM en het

Voor de VMM was het belangrijk om het

ten – onthaal, auditorium, cafetaria –

OCMW, de stad Aalst en de bevolking.

milieu-aspect te kunnen integreren in

en de kantoren, met beperkte afmetin-

dit project, zodat haar inzet voor de

gen maar functioneel en moduleerbaar.

promotie van een ecologische en duurzame aanpak duidelijk zou blijken. Om

Voor de stad Aalst, mocht het project

tegemoet te komen aan deze ecolo-

geen hinder meebrengen voor de wijk.

gische doelstellingen, concentreerden

Als gevolg werden de parkingplaatsen,

de architecten zich op twee aspecten:

die voorheen in open lucht waren, ver-

de duurzaamheid en de flexibiliteit.

plaatst naar een ondergrondse parking

Enerzijds, werden duurzame materialen

over twee niveaus: één niveau voor de

gebruikt. Anderzijds bouwden de archi-

VMM, en één voor het OCMW.

tecten een laagenergiegebouw waar elke verbruiksparameter met de infor-

De zorg van de wijkbewoners tenslotte

matica wordt aangestuurd – verlichting,

was dat het project hun levensomge-

ventilatie, verwarming, … De soms wei-

ving zou verrijken. Hiermee is rekening

nig opportune ingreep van het perso-

gehouden door twee ruimten te schep-

BOUWEN MET BAKSTEEN


2005

pen, één openbare ruimte, de andere

hun kantoren zich reeds op het terrein

geworden van de semi-openbare tuin

semi-openbaar. De bewoners hebben

in een bestaand rusthuis zonder archi-

aan de straatzijde. Deze groene ruimte

de hinder gedurende de constructiefase

tecturaal of historisch belang, dat inte-

is ontegensprekelijk een meerwaarde in

dan ook goed verdragen. De communi-

gendeel, de eenheid van de wijk door-

deze sociale wijk uit de 19de eeuw.

catie heeft zijn vruchten afgedragen

brak. De nabijheid van het station van

De organisatie van het park speelt met

aangezien de bewoners zich deze ruim-

Aalst was een bepalend element in de

verschillende sferen en integreert het

ten tegenwoordig hebben “toegeëi-

beslissing van de VMM om op dit ge-

werk van een lokale kunstenaar. Deze

gend” wat de beste bescherming is

bied te blijven. De architecten waren

artiest voelde de impact van deze boom

tegen vandalisme …

onmiddellijk overtuigd dat een afbraak

perfect aan en gebruikte hem dan ook

van het bestaande rusthuis toeliet om

als inspiratiebron voor zijn werk… Een

Wanneer de VMM een beroep gedaan

alle mogelijkheden van de site optimaal

interactie ontstaat tussen het gebouw,

heeft op beide architecten, bevonden

te benutten. Ze konden de lokale ove-

de boom, het kunstwerk!

rheden overtuigen om enkel de oude pastorie te behouden, die werd verbonden aan de nieuwbouw in baksteen door een glazen volume dat de overgang verzorgt. Erg snel hebben de architecten gewerkt rond de symboliek van de honderdjarige boom die op de site stond. Deze is bewaard aangezien hij de stille getuige is van de hechte band tussen de wijk en het project. Deze boom was het centrale en symbolische element van de reflexie over de site, zodat de architecten het gebouw in U-vorm rond deze boom hebben georganiseerd. Hij is het centrum

3

4


Gemeentehuis te Sint-Katelijne-Waver Gerd Cryns – Tom Vercammen architecten Foto’s: Studio Claerhout

Een gemeentehuis dat de toon

chitecten de eerste prijs in de wacht

burgemeester en schepenen en de zaal

aangeeft wat duurzaam bouwen betreft …

van de wedstrijd georganiseerd door de

van de gemeenteraad. De andere vleu-

dat was de doelstelling van de gemeente-

gemeente. Van bij de aanvang van het

gel verenigt de kantoren van de ge-

lijke overheden van Sint-Katelijne-Waver.

project, was gevelbaksteen weerhouden

meentelijke diensten. De inrichting als

Deze nieuwe realisatie moest inderdaad

voor zijn esthetische kwaliteiten, terwijl

landschapskantoor is makkelijk om te

representatief zijn voor de inspanningen

de snelbouwbaksteen voor de binnen-

vormen en aan te passen.

die de gemeente zich getroost om een

muur als een logisch technisch gevolg

duurzaam bouwgedrag in te voeren en, in

naar voor werd geschoven.

dit geval, voor het gebruik van duurzame

De hoofdingang ligt aan de buitenhoek van het gebouw, maar een tweede in-

materialen, met flexibiliteit van de ruim-

Het gemeentehuis bestaat uit twee

gang met rechtstreekse toegang tot de

ten en een goede uitvoering van de tech-

vleugels. Hun intersectie vormt een

parking werd eveneens voorzien. Een

nische installaties voor een goed beheer

scherpe hoek waarin de architecten het

tweede fase voorziet in de inrichting

van het binnenklimaat van het gebouw.

onthaal en de informatie voor het pu-

van de omgeving en de binnenruimte

bliek onderbrachten. Een van beide

die afgebakend worden door de twee

Door een opvallend en prestigieus pro-

vleugels is bestemd voor de loketten

vleugels en een groene ruimte.

ject voor te stellen, sleepten beide ar-

voor de bevolking, de kantoren voor de

BOUWEN MET BAKSTEEN


2005

De gewaagde architectuur van dit pro-

Het contrast binnen/buiten bestaat op

ontvangt de bezoekers in de ruimte

ject rust enerzijds op de asymetrie en

zijn beurt uit een spel tussen het som-

over drie bouwlagen waar de witte kleur

anderzijds op het contrast binnen/bui-

bere en monolithische aspect van het

allomtegenwoordig is.

ten.

gevelmetselwerk en de helderheid die

In de vleugel met het volume over drie

binnen het gebouw heerst. Het pare-

Het is een geheel van elementen, waar-

bouwlagen is de hoofdingang gehuis-

ment werd uitgevoerd met gelijmd met-

onder de keuze voor het materiaal bak-

vest. Dit volume komt tegemoet aan de

selwerk, zonder strak metselverband.

steen, die van dit project een succesvol

omliggende gebouwen, terwijl de hoog-

De opmerkelijke uitvoering dient onder-

duurzaam bouwwerk maken.

te van het andere volume afneemt met

lijnd, ook de zorg voor de detaillering,

constante helling om tenslotte te ver-

o.a. aan de scherpe hoek bij de ingang

dwijnen in de grond!

van het gebouw. Het gemeentehuis

5

6


British School of Brussels – Tervuren Architectenbureau Van Severen bvba Foto’s: Studio Claerhout

Deze internationale school verzorgt het onderwijs voor de kleine kinderen (4 tot 7 jaar – ‘infant section’), jongens en meisjes van 7 tot 11 jaar (‘junior section’) en biedt een uitgebreide opleiding voor leerlingen van 11 tot 18 jaar (‘senior section’). Deze school beschikt over een zeer performante infrastructuur en bijhorende uitrustingen. Ze voorziet bovendien een ruim aanbod aan activiteiten voor de leerlingen: ruimten voor lessen in kleine groep, praktijkklassen, voor iedereen beschikbare computers met internetaansluitingen, sportvelden en sportzalen, bibliotheken, muziekzalen en opnamestudio’s, een theater enz. Het complex bestaat uit verschillende gebouwen die het beeld oproepen van een gemeenschap met zeer open karakter. Bezorgd om een kwaliteitsvolle opleiding in een dito omgeving aan te bieden, zet de school steeds nieuwe stap-

pen om zonder dralen op pro-actieve

De eerste constructies van het gebou-

wijze haar infrastructuur aan te passen

wencomplex dateren van de jaren ’70.

en nieuwe opportuniteiten te scheppen

Sindsdien werden bepaalde gebouwen

voor de leerlingen en leraars. Zo kan zij

gerenoveerd en opnieuw ingericht.

haar inspanningen voor een ambitieus

Architectenbureau Van Severen heeft

en kwalitatief hoogstaand onderwijs-

van bij de aanvang de verschillende

project ook effectief realiseren.

verbouwingsfasen geleid. De school

BOUWEN MET BAKSTEEN


2005

heeft de vernieuwing en de uitbreiding steeds verder doorgezet. Oorspronkelijk was de architect genoodzaakt om bij de verbouwingswerken een baksteen te zoeken met gelijkaardige vorm en tint als deze van de bestaande oude gebouwen. Eens het bestuur van de school echter overtuigd kon worden om te kiezen voor een nieuwe en moderne architectuur is de keuze voor een nieuwere baksteensoort ook meegeëvolueerd. De twee meest recente verwezenlijkingen zijn het gebouw ‘Kuifje’ (2000) en het gebouw ‘Mercator’ (2004). Het gebouw ‘Kuifje’ is in de plaats gekomen van een bestaand gebouw dat

gen. Dit gebouw sluit aan bij de be-

Het transparante glazen geheel kreeg

volledig afgebroken werd. Op vraag van

staande architectuur zonder zijn eigen

zijn specifieke vorm door het omringen-

de eigenaars van de grond werd het

nieuw architecturaal karakter te verlie-

de metselwerk in rode baksteen. De

gabarit behouden en kon door creatief

zen. Het gebouw herbergt de hoofdbi-

technische uitrustingen bestemd voor

gebruik van de ruimte de bestaande

bliotheek op het gelijkvloers. Op de

de ventilatie van het gebouw en de

1.900 m uitgebreid worden tot

twee verdiepingen werd een ruimte ge-

zonwering zijn op inventieve wijze

5.400 m2 op eenzelfde bebouwde

creëerd voor de leerlingen uit de senior

verborgen in de gevel.

oppervlakte.

section: klassen, informaticalokaal,

2

Het gebouw ‘Mercator’ is in het verlengde van een bestaand gebouw gele-

multi-mediaruimte, ontspannings-

De architectuur van deze gebouwen

ruimte, kleine keuken.

draagt bij tot het imago en de reputatie van de internationale school.

7

8


Industriële drukkerij Verstraete te Maldegem Architectenburo Storme Van Ranst Foto’s: Studio Claerhout

De drukkerij Verstraete bezit een dominante positie in de markt van het drukken van etiketten op verpakkingen in polypropyleen. Ter gelegenheid van de uitbreiding van haar productie-activiteiten, wenste de onderneming zich uit te rusten met nieuwe installaties die de hoogstaande technologie, de nauwgezetheid en de ernst weerspiegelen die haar kenmerken. In zekere zin moest dit complex, bestaande uit de productie-eenheid en de bedrijfsadministratie, een etalage vormen voor de klanten en de leveranciers. lingsruimte van de producten – en de

Hierdoor komt het dat de zones be-

Dit project was werkelijk een uitdaging

conciërgewoning.

stemd voor de ontvangst van personen,

voor het architectuurbureau dat zich de

Hierbij voegde zich de problematiek

de vergaderzalen en de kantoren van de

taak toebedeeld zag om binnen één ge-

van het optimaliseren van de ‘proces

administraties verzameld zijn in een-

heel verschillende bestemmingen te

flow’ en de beschouwingen rond diver-

zelfde glazen volume. De materiaalkeu-

huisvesten, zoals de productie-eenheid,

se technische aspecten die specifiek

ze vertaalt de openheid van de onder-

de bedrijfsadministratie, de pré-press,

zijn voor een drukkerij, zoals het be-

neming naar de buitenwereld. De pro-

diverse technische lokalen, opslagma-

houd van een constante temperatuur

ductie-eenheid, de technische

gazijn, de onthaalruimten voor het pu-

en relatieve vochtigheid. Als gevolg

installaties en de pré-press worden ge-

bliek – onthaalloket, cafetaria en kleed-

werd het ‘studiebureau speciale tech-

huisvest in het volume in rode bak-

kamers, vergaderzalen, tentoonstel-

nieken’ in een vroeg stadium van het

steen. Het concept is erop voorzien een

ontwerp ingeschakeld met de bedoeling

toekomstige uitbreiding van het bedrijf

om samen met de architect de techni-

mogelijk te maken zonder de noodzaak

sche installaties optimaal te integreren

tot zware verbouwingen.

in het gebouw. In tegenstelling tot teveel industriële Het spel van de volumes, de zuivere ar-

constructies zonder ziel, stralen de in-

chitecturale lijnen, de meerwaarde door

stallaties van de firma Verstraete een

de kwaliteit en eenvoud van de mate-

bepaald ‘aura’ uit, dat alleen maar een

rialen spelen hun rol in de schepping

troef kan zijn, zowel naar de leveran-

van een vindingrijke architectuur die in

ciers en klanten toe als voor de schep-

overeenstemming is met het imago dat

ping van een motiverende werkomge-

het bedrijf wil verspreiden.

ving met een menselijke dimensie.

De leesbaarheid van het gebouw was

Wat dit laatste punt betreft, is het be-

een essentieel element in het concept.

langrijk te onderlijnen dat de architec-

BOUWEN MET BAKSTEEN


2005

ten bijzondere aandacht besteedden aan de werkomgeving binnen de onderneming. Een patio in contact met de productieeenheid zuigt licht in het baksteenvolume. Aanleunend is een terras voorzien die toegankelijk is voor de arbeiders gedurende hun lunchpauze. Een tweede patio verzorgt het visuele contact met de vergaderzalen … De inrichting van deze patio’s is uitgevoerd in donkere gebakken straatstenen. In het glazen volume, zijn de burelen van de administratie georganiseerd in een landschapskantoor met opening tot de grote tuin.

De architectuur en de organisatie van dit industriële complex geven het gebouw een functioneel en open karakter waarin het welzijn van het personeel zijn plaats heeft gekregen. Met dit nieuwe gebouw toont de onderneming duidelijk zijn streven naar innovatie en zijn zoektocht naar kwaliteit.

9

10


ZOEKLICHT OP HET ‘ATELIER DE L’ARBRE D’OR’ In 1990 wordt het ‘Atelier de l’Arbre d’Or’ geboren onder impuls van twee Naamse architecten, Christian Dejardin en Jean-Piere Wargnies. Sindsdien hebben twee andere architecten Bernard Voglet en Etienne Frankart zich bij de ploeg gevoegd om te komen tot een kwartet waarbinnen de taken verdeeld worden in functie van de ervaring. Daarnaast beschikt het Atelier over tien tot vijftien medewerkers die voldoende vrijheid krijgen om zich volledig te wijden aan hun projecten en om tegelijkertijd ervaring op te doen. Alle vier afkomstig van de streek rond Namen, hebben de architecten gekozen om in deze stad hun architectuurbureau te vestigen zodat zij hun begrip en gevoeligheid voor de stad en haar omgeving optimaal kunnen benutten. Zo

Molens van Beez – Foto: Bastin & Evrard

kunnen zij er contacten leggen en onderhouden met een groot aantal

Bepaalde verwezenlijkingen werden

kader van een dynamiek van de wijk

actoren uit de beroepsfeer. Hun activi-

kenmerkende projecten voor het

van de Celestijnen, hebben de archi-

teiten beperken zich niet tot Namen en

Atelier. Dit is met name het geval met

tecten deelgenomen aan zeer diverse

omstreken maar hebben zich verder

de molens van Beez die het voorwerp

projecten. We noemen het klooster van

uitgebreid tot andere Waalse steden.

vormden van een herbestemming voor

de Celestijnen, appartementsgebou-

het Waals gewest. De transformatie van

wen, kantoorgebouwen, de inrichting

Het is nooit de bedoeling geweest van

de kantoren van dit oude industriële

van openbare ruimten, …

de architecten van het Atelier de

gebouw geklasseerd door ‘Monumenten

l’Arbre d’Or om zich te specialiseren in

en landschappen’ tot conferentieruim-

De ervaring heeft hen eveneens de

één type architecturale ingreep maar,

ten was in 2001 goed voor een melding

dwingende aspecten van het architec-

wel integendeel, hebben zij zich steeds

‘Europa Nostra’.

tenberoep geleerd en het is met brio

opengesteld voor verschillende onder-

dat zij erin slagen om een compromis

zoeksdomeinen: het dynamiseren van

Andere ingrepen van het Atelier de

te bereiken tussen de verschillende

een stad, de individuele en collectieve

l’Arbre d’Or in dit Naamse stadscen-

eisen terwijl toch een kwaliteitsvolle

woningbouw, de zakencentra, de kan-

trum ontstonden uit een reflectie over

architectuur wordt voorgesteld. Zij zijn

toorgebouwen, de restauratie, …

de stimulering van de wijk. In het

hiertoe in staat door door de werkelijk-

BOUWEN MET BAKSTEEN


2005

heid van het terrein te integreren op het economisch, politiek, organisatorisch … vlak. Dit getuigt van hun talent om externe invloeden te laten samensmelten met de architecturale schepping terwijl toch realistische en vernieuwende constructies worden ontworpen die een verzoening bewerkstelligen van het gezamenlijke eisenpakket van alle actoren. Erkend in het Naamse en in Wallonië, is voor het Atelier de l’Arbre d’Or vandaag de tijd aangebroken om te zoeken naar nieuwe mogelijkheden in andere regio’s. Met die bedoeling is een filiaal gecreëerd in Oudergem zodat het bu-

Kantoorgebouw voor UVCW te Namen – Foto: Atelier de l’Arbre d’Or

reau eveneens in het Brusselse aanwezig is. De verwezenlijkingen van het

Brusselse bouwheren. Een tweede troef

erg grote Brusselse bureaus tientallen

Atelier vormen een mooi visitekaartje

bestaat uit de structuur van het Atelier.

medewerkers tellen, waardoor die

dat zonder twijfel een eerste troef is die

Het bureau vormt een tussenschakel

structuur zonder twijfel minder soepel

wordt uitgespeeld om zich te laten

tussen kleine cellen van minder dan

is dan wat het Atelier de l’Arbre d’Or te

(er)kennen door de verschillende

tien architecten, terwijl daarentegen de

bieden heeft. Een andere piste die de architecten van het Atelier de l’Arbre d’Or uitproberen is het aantal deelnamen aan architectuurwedstrijden te vermenigvuldigen, bijvoorbeeld in het noorden van Frankrijk. Ook de keuze van de wedstrijden waaraan ze deelnemen wordt afgewogen vanuit een gedachtenwisseling over het evenwicht tussen enerzijds de energie en de tijd die besteed wordt aan de deelname aan de wedstrijd en anderzijds de effective realisatie van de projecten. Die wens om zich verder te ontwikkelen en die zoektocht naar nieuwe opportuniteiten is kenmerkend voor het Atelier

Appartementsgebouw ‘Beauséjour’ te Wépion – Foto: Atelier de l’Arbre d’Or

dat zich kan beroepen op een verdiepte

11

12


kennis van de bouwwereld. Deze kennis laten zij gelden door een proactieve werkwijze aan te nemen in de gebouwensector waardoor potentiële markten kunnen ontdekt worden. Sinds 2003, is het Atelier de l’Arbre d’Or ISO 9001 gecertificeerd. Deze certificatie getuigt van de bedachtzame en functionele organisatie van het bureau, o.a. wat betreft de opvolging van dossiers, het bevoorrechte contact van de bouwheer met de projectleiders, de communicatie binnen het atelier en met andere belanghebbenden, de archivering van documenten die erg omvangrijk

Klooster van de Celestijnen te Namen – Foto: Atelier de l’Arbre d’Or

kan zijn voor bepaalde dossiers. Tevens werd een organigram opgesteld

relaties, Jean-Pierre Wargnies voor het

coördinatie. Op die manier heeft elke

om de bevoegdheden tussen de ver-

administratieve beheer, Bernard Voglet

vennoot de mogelijkheid om een deel-

schillende medewerkers te verdelen:

voor het ontwerp en Etienne Frankart

aspect van het beroep te ontwikkelen

Christian Dejardin voor de externe

voor de uitvoering en de veiligheids-

volgens zijn eigen persoonlijkheid.

Opwaardering van de wijk van de Celestijnen te Namen – Foto: Atelier de l’Arbre d’Or

BOUWEN MET BAKSTEEN


2005

Het spreekt echter vanzelf dat een dergelijk organigram tegelijk erg flexibel is en dat elke architect tussenkomt in alle fasen van een project. Daarenboven laat de menselijke grootte van het atelier toe om een overzicht te houden over het geheel van de dossiers.

De bevoorrechte relaties Het Atelier de l’Arbre d’Or geniet een zekere erkenning zowel bij de publieke en private bouwheren als bij de promotoren en de gemeentelijke en gewestelijke administraties. Deze erkenning heeft de deur geopend

’Espace Didier’ te Aarlen – Foto: Atelier de l’Arbre d’Or

voor deelname aan grote projecten, zoals de opwaardering van de wijk van

nen, stond borg voor een actieve deel-

De vooruitgang van de acht andere ge-

de Celestijnen te Namen, de schepping

name van het Atelier de l’Arbre d’Or in

bouwen is afhankelijk van de zoektocht

van ‘L’Espace Didier’ te Aarlen of nog

dit ambitieus project.

naar gebruikers.

Wat het zakenpark van Lives-Loyers

Deze grote projecten gebeuren in sa-

‘L’Espace Didier’ is het resultaat van

betreft, dit zou 1200 personen moeten

menwerking met andere architectuur-

een wens van de stad Aarlen om een

ontvangen. Met die bedoeling werden

bureaus, specialisten in stabiliteit, in

huizenblok in het stadscentrum te dy-

in samenwerking met het bureau Mon-

speciale technieken, in restauratie, …

namiseren. Kantoorgebouwen, winkel-

tois Partners Architects tien entiteiten

De goede reputatie van het Atelier de

centra, woningen, openbare ruimten

ontworpen. De constructie van de

l’Arbre d’Or komt ook voort uit de posi-

zijn de motor van deze opwaardering

infrastructuur en de eerste twee gebou-

tieve samenwerking die deze architec-

van de wijk. De verworven ervaring bij

wen vangt deze maand aan om 18

ten willen instellen tussen alle actoren

de ingreep in de wijk van de Celestij-

maanden later beëindigd te worden.

van het project.

het zakenpark te Lives-Loyers.

Opwaardering van de wijk van de Celestijnen te Namen – Foto: Atelier de l’Arbre d’Or

‘Espace Didier’ te Aarlen – Foto: Atelier de l’Arbre d’Or

13

14


Sporthal te Fernelmont – Foto: Atelier de l’Arbre d’Or

Het is belangrijk om het belang te on-

dat de architecten van het Atelier de

bouwpromotoren, enz… – te sensibili-

derlijnen van veelvuldige en aangehou-

l’Arbre d’Or wensen te benadrukken.

seren voor die mogelijkheden van het

den contacten met een groot aantal be-

terrein en om een gemeenschappelijk

trokkenen. Bepaalde bouwpromotoren

Een proactieve aanpak

overleg in te richten over een project

zagen dit als het belangrijk argument

De architecten van het Atelier zien hun

dat voor elke intervenant een meer-

bij de offerte-aanvragen promotor/archi-

rol niet als een lijdzaam wachtende

waarde betekent. Van het vinden van

tect.

partner. Integendeel, door hun vorming

potentiële bouwgronden tot de deelna-

en hun gevoeligheid voor onze bebouw-

me aan haalbaarheidsstudies en de uit-

Een proactieve en realistische kijk op het beroep van architect

de en niet-bebouwde omgeving, zien zij

voering van de projecten … de archi-

de architect als de meest geschikte

tect vervult een allomtegenwoordige

Dergelijke samenwerkingsverbanden

persoon om de mankementen in de ste-

rol.

impliceren een realistische visie op het

delijke of landelijke inrichting vast te

beroep van architect en het in rekening

stellen en om de mogelijkheden van

Deze werkwijze van sensibilisering van

brengen van een geheel van criteria bij

het gebied te herkennen. Hij krijgt de

de gemeentelijke verkozenen voor de

alle aspecten van het project, zowel de

rol van een aanbrenger van nieuwe pro-

architecturale kwaliteit is door de archi-

financiële, technische, stedelijke, …

jecten die een wilde wedren aanvat om

tecten van het Atelier de l’Arbre d’Or in

Deze objectieve blik gespeend van elk

het geheel van de actoren – gemeen-

praktijk gebracht bij de bouw van een

medeleven is een essentieel element

ten, huisvestingsmaatschappijen,

sporthal voor de gemeente van

BOUWEN MET BAKSTEEN


2005

Fernelmont. Door zijn hedendaags en warm karakter, is deze openbare infrastructuur buiten het centrum van de landelijke kern, een belangrijk element geworden in het leven van de gemeente. De economische dimensie Dergelijke samenwerkingsverbanden impliceren belangrijke financiële overwegingen waarmee vanzelfsprekend moet gerekend worden. Van bij het begin moeten de zaken duidelijk afgelijnd zijn zodat de bouwpromotor de opbrengst van het project kan overzien en de eindklant, indien gekend, de kosten kan analyseren. Omwille van een goed beheer moet een bureau met een vijftiental medewerkers zeker zijn van de grootte en de stabiliteit van zijn financiële inkomsten. Het

Hotel Ibis te Namen – Foto: Atelier de l’Arbre d’Or

is voor een dergelijk architectuurbureau niet denkbaar om zijn activiteiten enkel

Toch is het belang van een deelname

spreid gebeurt over verschillende jaren.

te financieren met de bouw van eenge-

aan deze wedstrijden niet te verwaarlo-

Bijgevolg zijn een nieuwe vraagstelling

zinswoningen. Deelname aan projecten

zen aangezien ze ook toelaten om zich

en aanpassingen van het programma

met grote afmetingen is een noodzaak!

te laten kennen door alle betrokkenen.

dagelijkse kost. De architect moet een

Door diezelfde gedachtengang is het

Dit kan op lange termijn winstgevende

grote vindingrijkheid aan de dag leggen

onmogelijk dat de architecten van het

gevolgen hebben voor het atelier: selec-

voor een eenvoudige aanpasbaarheid

Atelier de l’Arbre d’Or hun activiteiten

tie voor andere wedstrijden, nieuwe be-

van het project. Ook hier is een raad-

hoofdzakelijk concentreren op de deel-

roepsrelaties, interesse van een private

pleging nodig van alle betrokkenen

name aan architectuurwedstrijden.

bouwheer, … Een juist evenwicht tus-

waarbij de architect op actieve wijze de

Enerzijds zijn de criteria voor deelname

sen de deelname aan de wedstrijden en

andere partijen zal adviseren.

vaak erg streng zodat zij soms de taak

de inspanningen voor de werkelijke ver-

van de architect overschrijden. Ander-

wezenlijkingen ligt aan de basis van

De ervaring van de architecten in het

zijds is de architect ook al wint hij de

een geslaagd beheer van de ontwikke-

kader van de herwaardering van de wijk

wedstrijd, nadat hij veel tijd en energie

ling van het atelier.

van de Celestijnen te Namen illustreert

aan het project heeft besteed, nog niet

dit gegeven. Het huizenblok waar van-

verzekerd van een werkelijke uitvoering

De keuze en de variatie van het

daag een filiaal van een grote hotelke-

van het project. Deze kan zeer lange

programma

ten is gevestigd, was voorwerp van veel-

jaren op zich laten wachten vooraleer

Grote projecten om een stadsgedeelte

vuldige discussie over zijn bestemming.

de eigenlijke werken aanvangen, of ze

herop te waarderen vinden plaats in

Moesten er woningen komen, dan wel

kan zelfs nooit plaatsvinden!

meerdere fases en het is niet zeldzaam

kantoren? Uiteindelijk is geopteerd voor

dat de uitvoering van de werken ge-

een hotel.

15

16


De flexibiliteit van gebouwen Wanneer de gebruiker tevens de bouwheer is van het project, kan de architect in overleg werken. De architect beschikt over een aanspreekpunt met specifieke behoeften en de bedenkingen die hij heeft, zijn toegespitst op de betreffende situatie en kunnen bijgevolg verder worden doorgedreven. Bij een samenwerking van het Atelier de l’Arbre d’Or met bouwpromotoren, komt het echter vaak voor dat de eindgebruiker van het gebouw onbekend is. De handigheid van de architect bestaat hierin dat voldoende flexibiliteit wordt voorzien om zich aan te passen aan meerdere potentiële klanten. Gesterkt

Kantoorgebouw te Namen – Foto: Atelier de l’Arbre d’Or

door hun ervaring bij de oprichting van kantoren, kunnen de architecten van

Deze flexibiliteit maakt het mogelijk

uitvoering overkoopt, nog steeds moge-

het atelier de plateaus en gemeen-

om een eventuele wijziging in de loop

lijk om de lokalen volgens zijn behoef-

schappelijke ruimten zó organiseren

van het project gemakkelijk door te

ten in te richten.

dat zij geschikt zijn voor elke toekom-

voeren. Op die manier is het voor een

stige gebruiker.

klant die het project gedurende de

De maatschappij Electrabel, die reeds vertrouwd was met de architecturale interventies van het Atelier de l’Arbre d’Or, heeft hen de bouw van hun regionale zetel in Namen toevertrouwd. Vier opengevouwen vleugels rond een centraal atrium lieten een flexibele organisatie toe van de kantoorplateaus. De architecturale daad: het eerste beeld is essentieel We begrijpen dat dit goochelwerk met de verschillende eisen die aan het beroep verbonden zijn, het resultaat is van een stevige ervaring. De volledige kunst van de architect bestaat erin om zijn kaarten te kunnen uitspelen en de architecturale daad voor alles te stellen.

Regionale zetel van Electrabel te Namen – Foto: Atelier de l’Arbre d’Or

BOUWEN MET BAKSTEEN


2005

Zakenpark van Lives-Loyers – in samenwerking met Montois Partners Architects – Foto: Atelier de l’Arbre d’Or.

Wat zijn de wapens waarover hij

architect zich haast laten verleiden om

stellen gedurende de uitvoeringsperio-

beschikt?

eerder te werken aan dergelijke mooie

de van het project.

Enerzijds, hebben wij reeds vermeld dat

beelden dan aan de globale reflectie

een consultatie van het geheel van de

over de ruimte-indeling, de draagstruc-

Vandaag moet een architectuurbureau

actoren van primordiaal belang was.

tuur, de speciale technieken, … het is

zich bewust zijn van de moeilijkheden

Een andere belangrijke parameter die

vanzelfsprekend een gevaarlijk spel en

en de realiteit van het beroep. Toch

de architecten van het Atelier de l’Arbre

de architect moet de vallen kunnen

moet hij ook alles in het werk stellen

d’Or naar voor brachten, is het steeds

ontwijken en het spel fijn spelen.

opdat de architecturale ingreep voor-

toenemende belang van het beeld dat

Als hij anderzijds de almachtigheid van

rang krijgt op een essentiële economi-

van de toekomstige verwezenlijking ver-

dit beeld kan gebruiken, maakt hij er

sche werkelijkheid.

spreid wordt. Dit is een tweesnijdend

een bondgenoot van. Inderdaad, wan-

Het Atelier de l’Arbre d’Or beschikt

zwaard voor de architecten.

neer een project met een sterk ‘archi-

over sterke troeven om de globale kwa-

tecturaal aura’ wordt voorgesteld aan

liteit van hun architectuur tot zijn recht

De architectuurwedstrijden en de offer-

de klanten, de lokale overheid, het

te laten komen.

te-aanvragen promotoren/architecten

grote publiek, zal een teruggang naar

brengen met zich mee dat de architect

een project met mindere allure niet

Vennoten: Christian Dejardin,

verplicht wordt om een aanlokkelijk

meer mogelijk zijn! De handelingsvrij-

Etienne Frankart, Bernard Voglet,

beeld voor te stellen van het volume en

heid is vrij beperkt voor de architecten.

Jean-Pierre Wargnies

de materiaalkeuze van de realisatie.

Hoe sterker het eerste architecturale

Medewerkers: Deborah Bourgeois,

Het project moet overtuigen en dit ver-

beeld echter, hoe meer het indruk

Pierre Collart, Denis De Backer,

loopt vandaag door de tussenkomst van

wekt, des te krachtiger is het wapen

Michaël Kram, Aline Godart,

‘mooie samenvattende beelden’. Als hij

van de architecten ten overstaan van

Remi Mouligneau, Cédric Poncelet,

zich hiervoor niet zou behoeden, zou de

de verschillende eisen die zich zullen

Ana Rosa.

17

18


Buitenlandse architectuur

Museum Matisse – Le Cateau-Cambrésis (Frankrijk) Architecten: Emmanuelle en Laurent Beaudouin Foto’s: Serge Brison Le Cateau-Cambrésis, klein Frans stadje van het ‘département du Nord’ bouwde rond zijn museum Matisse een project op om nieuw leven te blazen in de stad waarvan de schilder afkomstig is. Gebruik makend van de erkenning van de kunstenaar, ontvangt het museum jaarlijks een groot aantal bezoekers. Meer dan 170 werken van Henri Matisse en Auguste Herbin, een andere zoon van het land, hangen er tegenwoordig tentoongesteld. Wanneer het museum Matisse in 1992 afhankelijk wordt van het departement en als gevolg hiervan beheerd wordt door de ‘Conseil Général du Nord’, gaan alle actoren akkoord om materiele en menselijke middelen te besteden

BOUWEN MET BAKSTEEN


2005

aan de uitbreiding en de heraanleg van het museum. In 2000 werd de beslissing genomen om het Paleis Fénelon, een bouwwerk dat uit de 18e eeuw stamt en sinds 1982 de collecties herbergt, te restaureren en om twee nieuwe architecturale elementen te creëren die de verschillende gebouwen, het Paleis Fénelon en de school Richez uit 1910, met mekaar verbinden. De museuminrichting, de scenografie, de verlichting, de organisatie en de architectuur van het museum moeten herdacht worden om gelijke tred te houden met de gewenste nationale en internationale draagkracht die door de verantwoordelijken voor de collecties

en waardering van de kunstwerken.

Onderlijnen we nog de rijkdom van

vooropgesteld is.

De gebouwen met verschillende archi-

bepaalde constructieve details, zoals

tecturale stijlen worden harmonieus

bijvoorbeeld de sluier in beton die de

Het genie van de architecten, onder

verbonden door twee zeer eigentijdse

grote monolithische vlakken in bak-

impuls van de conservatrice van het

elementen. Deze eenvoudige volumen

steen afbiest als een zoom. Het huwe-

museum, bestond hierin dat zij hun

in rode baksteen scheppen een

lijk van de tinten geeft bijgevolg een

ingreep lieten doordringen van een juist

coherent architecturaal geheel waar

hedendaags beeld van de kleuren van

evenwicht tussen architecturale kracht

geen enkel element het ander weg-

het Paleis Fenélon.

drukt, maar waar integendeel alle individualiteit aan bod komt. De binnenplaats van het museum ligt ondergedompeld in een zekere harmonie. Het museum Matisse is een schatkist opgevuld met buitengewone collecties. De kwaliteit van het museum volgt voor een deel uit een reflectie over de interacties binnen/buiten, zoals de zichten op het binnenplein en op het park Fénelon aan de achterzijde van het museum.

19

20


TECHNIEK Duurzaam bouwen … natuurlijk in baksteenmetselwerk

Inleiding

groeven, evenals de productie van het

In het geval van baksteen vallen daar

Duurzame ontwikkeling, duurzaam bou-

bouwmateriaal. De verschillende Euro-

geen jaren op te plakken, maar de 400

wen, of ook levenscyclusanalyse, zijn

pese federaties van baksteen- en

jaar die Vlaams bouwmeester bob van

termen waar alle dagbladen mee gevuld

pannenfabrikanten hebben de koppen

Reeth voorstelt vormen alleszins een

staan. Je kan er hele muren mee behan-

samen gestoken om een website uit te

makkelijk haalbare kaart. Gevelmetsel-

gen, maar meestal word je er niet veel

bouwen http://www.staywithclay.com

werk in baksteen kent zijn gelijke niet

wijzer van. De termen zijn vaak niet zo

die een grote hoeveelheid informatie

qua levensduur.

duidelijk gedefinieerd. In een oprechte

bevat. In een eerste fase is deze enkel

WTCB-publicatie echter wordt een duur-

beschikbaar in het Engels, een neder-

zaam bouwwerk gezien als een geheel

landstalige en franstalige versie zal

Het bewijs hiervan is dat meeste oude

dat ‘tijdens de constructie-, gebruiks- en

snel volgen.

gebouwen met hun oorspronkelijke ge-

sloopfasen een minimale milieuverstoring

velbekleding, opgebouwd zijn in bak-

oplevert.’ Vaak valt het moeilijk om een

Dit artikel geeft een niet exhaustieve

steen, hoewel ook toendertijd andere

objectieve balans op te maken waarin de

lijst van de voordelen van het gebruik

bouwmaterialen gebruikt werden. Het

totale milieu-impact van deze drie fasen

van baksteen in de drie fasen van de

materiaal is uitstekend aangepast aan

in de levenscyclus van een gebouw naar

levenscyclus van een gebouw, con-

ons klimaat met veelvuldig voorkomen-

juiste waarde geschat en gewogen wordt.

structie, gebruik en afbraak.

de regenbuien, een temperatuur die in

Met zekerheid kan wel gesteld dat de

de winter rond het nulpunt schommelt

factor tijd hierin een zeer belangrijke rol

en dus aanleiding geeft tot een zware

speelt, want deze bepaalt de duur van

Constructiefase

belasting van frequente vorst-dooi

elke fase en bijgevolg de mate van de

Duurzaamheid

cycli. Een gevelbaksteen is echter vol-

vervuiling.

Het belang van de factor tijd blijkt dui-

ledig inert, roest niet, rot niet, kent

delijk uit de vergelijking van de con-

geen chemische aantasting en wordt

In dit artikel wordt in hoofdzaak ge-

structiefase met de gebruiksfase. In ver-

deze zware belasting niet eens gewaar.

sproken over de levenscyclus van het

gelijking met de gebruiksfase is de con-

gebouw, maar ook een bouwmateriaal

structiefase zeer kort, maar is ze

zelf, in onderhavig geval de baksteen,

verwaarloosbaar? Ze kan het in elk geval

Flexibiliteit

kent zijn levenscyclus. Wanneer wij ons

worden als we ervoor zorgen dat deze

Een gebouw dat een lange levensduur

hierop even concentreren, komt de bij-

fase zich helemaal niet, of zo min moge-

kent, overleeft zijn gebruikers, overleeft

komende fase tot uiting van de extrac-

lijk, herhaalt. Hiervoor hebben we mate-

zelfs de firma’s die erin worden gehuis-

tie van de klei en het beheer van de

rialen nodig die lange tijd meegaan.

vest. Bijgevolg is het belangrijk dat de

21

BOUWEN MET BAKSTEEN


2005

binneninrichting herhaaldelijk kan om-

plaatsingen doorheen de wand. Een

beide materialen, anderzijds vermin-

gebouwd worden, aangepast aan die op-

geïsoleerde spouwmuur vertoont een

dert de grote vormstabiliteit het risico

eenvolging van personen met verschil-

goede weerstand tegen beide fenome-

op scheuren in de pleister.

lende wensen en verlangens.

nen.

Een woning in snelbouwmetselwerk is

Beide overwegingen, luchtdichtheid en

hiervoor uitermate geschikt. Hoewel een

In de spouw wordt een voldoende hoe-

lage warmtegeleiding, liggen aan de

snelbouwsteen een hoge druksterkte

veelheid isolatiemateriaal aangebracht

basis van een laag verbruik, maar een

kent, en dit is eigen aan het materiaal,

met lage warmtegeleiding. Mede gehol-

baksteenconstructie onderscheidt zich

is een baksteen tevens een zacht mate-

pen door de binnenmuurstenen, die

nog meer.

riaal. De baksteen laat zich gemakkelijk

een beperkte warmtegeleiding hebben,

bewerken en met behulp van een slijp-

vormt dit een barrière voor de warmte

Haar capacitieve structuur, een nood-

schijf is het perfect mogelijk om nieuwe

die slechts moeizaam verder hompelt

zaak omwille van comfortredenen, ver-

openingen te voorzien en oude dicht te

door de wand.

mindert het warmteverbruik. Inderdaad

metsen. Een baksteenwand is de enige

wordt verwarmingsenergie opgeslagen

dragende wand waarin het maken van

Het tweede mechanisme bestaat uit de

in de snelbouwwand en afgegeven op

openingen zo eenvoudig is. Het materi-

beweging van warme lucht naar de bui-

een opportuner ogenblik, tien tot twaalf

aal laat toe om oude ruimten te laten

tenomgeving. Deze ongewenste lucht-

uur later. Dit systeem werkt het best

overgaan in nieuwe geometrieën zonder

verplaatsing wordt gedeeltelijk tegenge-

wanneer het capacitieve materiaal, in

dat een omvangrijke afbraak en herop-

werkt door de behoorlijke luchtdicht-

onderhavig geval de snelbouwbaksteen,

bouw van het gebouw of delen van het

heid van goed uitgevoerd metselwerk,

blootgesteld is aan de binnenwarmte,

gebouw zich opdringt. Op die wijze

maar haast volledig afgestopt door de

maar tegelijk afgeschermd van de bui-

wordt ten tweede male bijgedragen tot

binnenbepleistering. Een natte binnen-

tenomgeving door de omhullende isola-

een afname van het aantal en de duur

bepleistering staat over het volledige

tie. Een bescheiden, niet helemaal ver-

van constructiefases.

wandoppervlak in contact met de bak-

waarloosbare verbetering van het ener-

steen, waardoor eventuele perforaties

gieverbruik van 5 tot 10 % laat zich

Gebruiksfase

van de pleister geen verdere luchtcircu-

gevoelen t.o.v. een niet-capacitieve

We verlaten het terrein van de opbouw-

latie tussen pleister en baksteen te-

constructie.

werken en concentreren ons op de

weegbrengen. Baksteenmetselwerk ver-

tweede, veruit langste en belangrijkste

vult hier een ondersteunende rol. Ener-

Bijhorende grafiek geeft het warmtever-

fase in het leven van een gebouw, de

zijds zorgt de porositeit van de steen

bruik van een alleenstaande woning in

gebruiksfase. Gebouwen staan in voor

voor een uitstekende hechting tussen

functie van de U-waarde van de gevel,

ongeveer 40% van het energieverbruik in ons land en zoals iedereen weet beenergieverbruik en vervuilende CO2 emissies. De conclusie is evident: het energieverbruik dient geminimaliseerd.

Rationeel energieverbruik voor verwarming Warmte-energie door een wand verplaatst zich in hoofdzaak volgens twee mechanismen: thermische geleiding door het wandmateriaal, en luchtver-

energieverbruik kWu/m2 jaar

staat een rechtstreeks verband tussen

90 80 70 60 50 40

K-peil

30 25

U 0,00 [W/m2.K]

30

35

40

45

50

55

0,16

0,33

0,49

0,65

0,81

0,97

Inertie |1 erg licht

Inertie |2 licht

Inertie |3 gemiddeld

Inertie |4 sterk

22


berekend volgens de methode van het

voorbeeld de leefruimte en keuken,

de binnenlucht met verse buitenlucht.

Waalse gewest be450. (35 % van de

zonder comfortproblemen te creëren in

Ventilatie is de voorwaarde om een

gevel raamoppervlak (U = 1 W/m2.K),

de niet-verwarmde lokalen. De warmte

goede luchtkwaliteit te garanderen in

zal m.a.w. niet onmiddellijk wegvluch-

woningen, scholen en kantoren. Het

en plat dak (U = 0,3 W/m .K))

ten om niet-verwarmde lokalen onnodig

energieverbruik voor ventilatie vloeit

Vergelijking bij een K40 tussen een

op te warmen. Volgens een numerieke

hoofdzakelijk voort uit de verwarming

lichte constructie I1 en een baksteen-

simulatie uitgevoerd aan de VUB, im-

(of de koeling in de zomer) van de vers

constructie I4 levert een positief saldo

pliceert dit voor een standaardwoning

ingebrachte lucht in de winter, en het

een reductie van het warmteverbruik

verbruik van de ventilatoren.

met 25 %.

Zonder voorverwarming van de inge-

2

vloer op volle grond (U = 0,3 W/m .K) 2

2

van 5 kWu/m /jaar. Een laagenergiewoning met netto-ener2

voerde buitenlucht wordt het zinloos

giebehoefte lager dan 75 kWu/m /jaar

In de zomer wordt capaciteit nog be-

om in een gebouw met matige lucht-

is vrij eenvoudig te verwezenlijken. An-

langrijker. Doordat snelbouwmetselwerk

dichtheid, de isolatie verder op te drij-

ders is het gesteld met een passiefwo-

toegankelijk is voor de warmte, kan het

ven dan een K35-peil. (zie 5e isolatie-

ning waar het verbruik beperkt wordt

in combinatie met een doorgedreven

dag KVIV) Op dit K-peil vormen de

tot 15 kWu/m /jaar. Door deze strenge

thermische isolatie als buffer dienen

warmteverliezen door ventilatie een

eis wordt de kleinst mogelijke energie-

voor de warmte-overschotten. Intensie-

evenwicht met de warmteverliezen door

besparing belangrijk, gezien elk zwak

ve nachtelijke ventilatie om deze warm-

de buitenschil van het gebouw. De

punt het globale verbruik de hoogte in-

te-overschotten te verwijderen en even-

winst die geboekt wordt door meer te

jaagt. De vooropgestelde U-waarden in

tueel het gebruik van een buitenzon-

isoleren wordt gaandeweg marginaal.

het voorbeeld voor daken, vloeren en

wering leiden tenslotte tot een gebouw

In een gebouw, met ventilatie-systeem

ramen liggen bijgevolg veel te hoog.

waarin de mogelijkheden tot passieve

met warmterecuperator en met efficiën-

Men dient tevens te kiezen voor een

koeling optimaal benut worden. Een

te luchtdichtheid door een natte bin-

optimale oriëntatie van de woning met

koelinstallatie mag meestal uitblijven.

nenbepleistering, wordt het daarentegen

de raamoppervlakken overwegend op

Deze overwegingen zijn ook van toepas-

wel zinvol om meer isolatie te plaatsen

het zuiden gericht. Ventilatie van de

sing op kantoorgebouwen waar koeling

in de spouw en het K-peil verder te ver-

woning vraagt extra aandacht, deze kan

dé belangrijke parameter wordt wegens

lagen. Het berekende K-peil vormt dan

een groot deel van het energieverbruik

de interne warmteproductie van aller-

een betrouwbare indicator van het wer-

omvatten. (zie verder) De woning moet

hande elektronische apparatuur.

kelijke energieverlies. De boodschap

in de meeste gevallen zelf een deel van

Ventilatie

luidt om ongecontroleerde ventilatiever-

haar energie produceren, bijvoorbeeld

Rationeel energieverbruik is duidelijk

liezen door de wand te beperken door

door gebruik van zonne-energie voor de

een eerste voorwaarde voor de reductie

een efficiënte luchtdichtheid.

opwarming van water in een zonne-

van broeikasgassen, maar dit dient

boiler, of met fotovoltaïsche cellen voor

samen te gaan met een gezond binnen-

Onderhoud

de productie van elektriciteit.

klimaat. Dit bestaat naast thermisch

Naast de belangrijke parameter energie-

comfort ook uit een goede luchtkwali-

verbruik, is het aangewezen om voor

teit.

een materiaal te kiezen dat weinig

2

Een vaak vergeten voordeel van een ca-

onderhoud vergt aangezien ook dit een

pacitieve structuur, is de mogelijkheid om de warmte in welbepaalde delen

Een goede luchtkwaliteit wordt beko-

belangrijke milieubelasting impliceert.

van het gebouw te concentreren, bij-

men door het verversen van de vervuil-

Ook hier krijgt gevelmetselwerk uit bak-

BOUWEN MET BAKSTEEN


2005

steen de eerste plaats. Het is niet nodig

Afbraakfase

toepassing van deze puingranulaten,

om periodiek de gevel te reinigen of ge-

Een laatste en derde fase tenslotte, die

wordt gevonden in de ophogingen en

deeltelijk te herstellen, of zelfs om een

mits een goed concept minder voor-

funderingen van wegenissen, zoals ook

verf- of andere beschermlaag aan te

komt, is de afbraakfase. Hieraan hecht

vermeld in het standaardbestek 250

brengen. Soms wordt na enkele decen-

verbonden is de recyclage van de steen

van de Vlaamse Gemeenschap.

nia een gevelreiniging toegepast, doch

of m.a.w. zijn tweede levenscyclus. Met

Baksteenmetselwerk kan als tweede

dit blijft meestal een esthetische in-

deze fase bestaat in ons land reeds

optie met de nodige omzichtigheid af-

greep die berust op een subjectieve ap-

heel wat ervaring. Twee mogelijkheden

gebroken, of liever, afgebouwd worden,

preciatie van het uitzicht van de gevel.

dienen zich aan.

waarbij de individuele stenen worden

De fysische toestand van de hedendaagse baksteen zal hier zelden om vragen.

losgemaakt van de mortel. Deze bakEen eerste optie is om de baksteen-

stenen, soms in formaten die tegen-

wand drastisch tegen de grond te smij-

woordig minder gebruikelijk zijn, kun-

ten en de onderdelen verder te verma-

nen hun dienst bewijzen in bepaalde

len tot puin. De meest voorkomende

renovatie-projecten.

23

BELGISCHE DAKPAN- EN BAKSTEENFABRIKANTEN Bakstenen voor gewoon metselwerk: V : volle baksteen voor gewoon metselwerk P : geperforeerde baksteen voor gewoon metselwerk L : geperforeerde baksteen met lichte scherf Bakstenen voor gevelmetselwerk S : strengpersgevelsteen (‘machinale’ gevelsteen) H : handvorm en vormbakperssteen K : klampsteen A : andere soorten (traditionele en ‘rustieke’ gevelstenen zoals veldovensteen, baksteen op basis van leisteen, enz.) Andere producten: W : welfsels D : dakpannen en muurdeksels T : Boomse kerktegels, ongeglazuurde tegels O : straatklinkers • Voor details over het productiegamma van elke fabriek, kan men zich best rechtstreeks tot de bedrijven wenden. • De lijst is samengesteld op basis van de ledenlijsten van de B.B.F. Vele producenten verkopen hun producten al dan niet exclusief, via een afzonderlijke verkoopsorganisatie. In de gevallen waar dit nuttig lijkt, is de naam tussen haakjes bijgevoegd.

Oost-Vlaanderen • Kleiprodukten HOVE Lindendreef 101 9400 Ninove Tel. (054) 33 26 67 Fax (054) 32 82 38 (V-H-A) • Steenfabriek VANDE MOORTEL Scheldekant 7 9700 Oudenaarde Tel. (055) 33 55 61 Fax (055) 33 55 70 (H-O) • SVK Aerschotstraat 114, 9100 Sint-Niklaas Tel. (03) 760 49 00 Fax (03) 777 47 84 (V-P-L-S-H-W)

West-Vlaanderen • Steenbakkerij AMPE Brugsesteenweg 170 8740 Egem (Pittem) Tel. (051) 46 07 01 Fax (051) 46 07 04 (V-P-L-S) • DESIMPEL Hoogledestraat 92, 8610 Kortemark Tel. (051) 57 57 00 Fax (051) 57 57 01-02 (V-P-L-S-H)

• TERCA - ZONNEBEKE Ieperstraat 186 8980 Zonnebeke Tel. (051) 78 80 60 Fax (051) 77 10 38 (V-P-S) • Steenbakkerij DE KEIGNAERT Stationsstraat 30, 8460 Oudenburg Tel. (059) 25 50 50 Fax (059) 26 89 87 (V-S-H) • Steenbakkerij DUMOULIN Rollegembosstraat 9 8880 Ledegem Tel. (056) 50 98 71 Fax (056) 50 41 92 (V-P) • TERCA Ter Bede Business Center 8500 Kortrijk Tel. (056) 24 96 16 Fax (056) 22 87 11 (V-P-L-S-H-A-O) • KORAMIC Kapel-ter-Bede 86 8500 Kortrijk Tel. (056) 24 95 11 Fax (056) 20 23 59 (D)

Limburg • Siersteenfabriek HEYLEN 2de Carabinierslaan 145 3620 Veldwezelt-Lanaken Tel. (089) 71 51 38 Fax (089) 72 28 80 (H) • Steenfabriek NELISSEN - HAESEN Kiezelweg 460 3620 Veldwezelt Tel. (012) 45 10 26 Fax (012) 45 53 89 (H) • TERCA - SCHOUTERDEN Venlosesteenweg 70 3680 Maaseik Tel. (089) 56 10 75 Fax (089) 56 81 83 (H-A) • Steenfabrieken VANDERSANDEN Riemstersteenweg 300 3740 Spouwen Tel. (089) 51 01 40 Fax (089) 49 28 45 (H) • Steenfabriek VANDERSANDEN Nijverheidslaan 11 3650 Lanklaar Tel. (089) 79 02 50 Fax (089) 75 41 90 (H) • TERCA - TESSENDERLO Havenlaan 10 3980 Tessenderlo Tel. (013) 67 16 31 / 67 14 34 Fax (013) 67 18 64 (P-L)

Antwerpen • Steenbakkerij HEYLEN (DESIMPEL) Oude Baan + 48 2840 Terhagen (Rumst) Tel. (03) 880 51 80 Fax (03) 880 51 89 (P-L) • Steenbakkerij GEBR. LAUWERS Noeveren 74 2850 Boom Tel. (03) 888 02 32 Fax (03) 844 57 86 (K-A-T) • Steenfabriek van NIEL (DESIMPEL) Landbouwstraat 98 2845 Niel Tel. (03) 880 70 61 Fax (03) 880 70 66 (H) • SYNDICAAT MACHIENSTEEN II Nieuwstraat 44 2840 Rumst Tel. (03) 880 15 20 Fax (03) 844 28 11 (V-P-L-S) • Swenden Nieuwstraat 2 2840 Rumst Tel. (03) 844 22 22 Fax (03) 844 38 02 • DESTA

Heerle 11

•

•

•

•

•

2322 Minderhout (Hoogstraten) Tel. (03) 315 70 99 Fax (03) 315 81 48 (S) Steenbakkerij FLOREN Vaartkant Rechts 4 2960 St.-Lenaarts Tel. (03) 313 81 98 Fax (03) 313 71 56 (V-S) TERCA - NOVA Steenbakkersdam 10 2340 Beerse Tel. (014) 61 10 99 Fax (014) 61 04 32 (V-P-L-S) TERCA - SAS Sint Jozefslei 6 2310 Rijkevorsel Tel. (03) 312 05 05 Fax (03) 312 47 40 (H-A) TERCA - BEERSE Absheide 28 2340 Beerse Tel. (014) 61 19 75 - 61 19 46 Fax (014) 61 22 33 (H) TERCA - QUIRIJNEN Sint Jobbaan 58 2390 Westmalle Tel. (03) 311 51 12 Fax (03) 311 62 56 (V-S-H-A)

Brabant • Steenfabrieken VANDERSANDEN Kortenbos 14 1790 Hekelgem Tel. (053) 66 85 51 Fax (053) 66 71 41 (H)

Henegouwen • Briqueterie de PERUWELZ (DESIMPEL) Rue de l’Europe, 11 7600 Péruwelz Tel. (069) 77 97 10 Fax (069) 77 97 11 (H) • Briqueterie de PLOEGSTEERT ‘Barry’ Chaussée de Bruxelles 33 7534 Barry Tel. (056) 56 56 56 Fax (056) 56 55 02 (S) • TERCA - GHLIN Route de Wallonie 33 7011 Ghlin Tel. (065) 35 38 85 Fax (065) 36 10 92 (V-S-O) • TERCA - WARNETON Chaussée du Pont Rouge 57 7784 Warneton (Comines) Tel. (056) 58 88 10 Fax (056) 58 85 35 (H) • Steenbakkerij van PLOEGSTEERT Touquetstraat 228 7782 Ploegsteert Tel. (056) 56 56 56 Fax (056) 56 55 01 (P-L-W)

Namen • Briqueterie de WANLIN (DESIMPEL) Route de Beauraing 131 5564 Wanlin Tel. (082) 66 55 00 Fax (082) 66 55 17 (S-A-O)

Pour recevoir cette revue en français, contactez-nous au 02/511.25.81

BOUWEN BOUWEN. Baksteen aantrekkelijk en duurzaam

Recommend Documents