DUNK dertig jaar FHJ
limited edition
huilie huilie bij geen stijl telegraaf taboe op fhj verrechtsing linkse kerk
november 2010
Twan huys: ouwehoerland
K
eigendunk > nog meer dunk > dunken > Me DUNKT > wat dunkt je > gedunkt
Roerige tijden De dijken van het poldermodel staan op doorbreken. En aangezien polderen het glansnummertje van het politieke centrum is, zitten zij in de hoek waar de klappen vallen. De afgelopen verkiezingen bevestigen dit andermaal. Met het CDA van Maxime Verhagen gaat het verre van voortvarend. De PVV kreeg daarentegen een aanzienlijke zetelinjectie. Politieke partijen bewegen zich vandaag de dag naar de flanken. Daar ligt immers het succes. De media lijken deze ontwikkeling te volgen. Dat zou Pim Fortuyn overigens niet verbazen. Volgens hem vormden de media een Siamese tweeling met de politiek. Duidelijk moge zijn dat het journalistieke landschap zicht roert. Aan het geluid dat de publieke omroep te links zou zijn, is inmiddels gehoor gegeven. De omroepen PowNed en Wakker Nederland, zijn onder het motto ‘Als je links kijkt, zie je rechts niet’ onlangs het publieke bestel binnengedrongen. De kranten en omroepen lijken in toenemende mate dienst te doen als spreekbuis van een politieke kleur. Waar de protestgeneratie van de jaren zestig ervoor zorgde dat de samenleving zich ontdeed van de beklemmende en geordende zuilen, hebben we andermaal koers gezet naar een verdeeld en afgebakend medialandschap. Op pagina twaalf vreest Roland Koopman, presentator van RTL Z , zelfs voor herzuiling. Het tijdschrift DUNK neemt een loopje met de waardeoordelen die kleven aan politieke idealen. Het biedt een podium aan fervent rechtse en linkse politici, maar ook aan journalisten met een uitgesproken mening. Verder onderzoekt DUNK de positie van het Jeugdjournaal, het weblog GeenStijl en diverse tijdschriften en kranten. Het blad stelt daarbij de vraag waar de omroep of het programma zich bevindt in het journalistieke spectrum, zonder er verder conclusies aan te verbinden. DUNK oordeelt niet. Het tijdschrift is slechts een panoramisch snapshot van het medialandschap, een kijkje in het journalistieke scala dat sterk aan het veranderen is. Aanleiding voor het maken van DUNK is het dertig jarig bestaan van de Fontys Hogeschool voor Journalistiek (FHJ). Het blad is in opdracht van de school in elkaar gezet door een groep derdejaars tijdschriftstudenten. Genaud Molin Hoofdredacteur DUNK
Er bestaan linkse en rechtse idealen, daartussenin bevindt zich DUNK
2
Polarisatie 8
22
11
19
24
29
4. Linkse griet, Middenmakker, Rechtse dandy: fotoreportage > 8. Het Jeugdjournaal zit op de stoel van kinderen > 10. De bijbel van... Myrthe Hilkens > 11. Polarisatie Verrechtsing linkse kerk > 16. Op welke stoel zit u? Van links naar rechts in Brussel > 18. Quiz Hoe links of rechts bent u? > 19. Postuum Pim Fortuyn > 20. Oud-FHJ’ers aan het woord > 22. Twan Huys ‘We zijn een ouwehoerland’ > 24. Column Telegraaf not done op FHJ > 25. Gekleurde taal Zwart op wit > 28. De bijbel van... Klaas Dijkhoff > 29. GeenStijl De meninkjes van reaguurders > 30. Ruud Vreeman ‘Vrij’ > 31. Colofon >
3
dunk fotoreportage
Linkse griet foto: Genaud Molin
foto: Saskia Overzee
‘Voor mij geen kiloknallers’ 4
Midden makker
‘Ik geloof niet in het maakbaarheidsdenken’
5
Rechtse dandy foto: Rebecca Seunis
45% Het percentage van het totale aantal zetels dat “linkse” partijen in de tweede kamer hebben bemachtigd tijdens de laatste verkiezingen. Dat zijn 67 zetels. Volgens de gangbare indeling bestaat “links” hierbij uit D66, PvdA, GroenLinks, SP en Partij voor de Dieren.
linkse FEITEN rechtse WEETJES ‘In de schrijvende pers komen politieke partijen een stuk rechtser naar voren dan hun standpunten in de partijprogramma’s rechtvaardigen.’
robin hood ‘Het kabinet-Rutte wordt precies zoals ik voorspelde: een omgekeerde Robin Hood. Het gaat stelen van de armen en verdelen onder de rijken.’ SP-fractievoorzitter Emile Roemer tijdens het debat over de regeringsverklaring. (oktober 2010)
(bron: Nederlandse Nieuwsmonitor)
150
‘Zij die de wereld van gisteren najagen uit angst voor het vreemde, voor Brussel. Voor de globalisering. Maar ook uit angst voor 150 boerka’s op zestien miljoen mensen.‘ Fractievoorzitter Alexander Pechtold van D66 over de PVV. (november 2009)
achterlijk
‘Het beste is voor mij net goed genoeg’ 6
‘Als ik het juridisch rond zou kunnen krijgen, dan zou ik gewoon zeggen: er komt geen islamiet meer binnen! Maar dat kan ik niet rond krijgen. De islam is achterlijk, ik zeg het maar, het is gewoon een achterlijke cultuur.’ Pim Fortuyn in de Volkskrant. (februari 2002)
55% Het percentage van het totale aantal zetels dat de “rechtse” partijen in de tweede kamer hebben bemachtigd tijdens de laatste verkiezingen. Dat zijn 83 zetels. Volgens de gangbare indeling bestaat “rechts” hierbij uit de partijen: VVD, PVV, CDA, ChristenUnie en SGP.
7
dunk verhaal NOS/Jeugdjournaal
HET jeugd journaal door: Rebecca Seunis en Eline Dabekaussen
zit op de stoel van kinderen
Het Jeugdjournaal is al bijna dertig jaar een nieuwsbron voor kinderen. Maar krijgen de Nederlandse kids wel een objectief nieuwsprogramma voor hun neus? DUNK bekeek een maand lang uitzendingen en er rezen vier vragen. ‘Soms is het Jeugdjournaal wat eenzijdig.’ Wist je dat… > De eerste uitzending op 5 januari 1981 was? > Nederland het tweede land ter wereld was waar het Jeugdjournaal werd uitgezonden? > Robert ten Brink zes jaar lang het Jeugdjournaal presenteerde? > Het Jeugdjournaal binnenkort ook zijn dertigjarig jubileum viert?
8
#1 moeten er onderwerpen wijken? Kinderen van negen tot en met twaalf jaar behoren tot de doelgroep van het programma. Toch worden er geen onderwerpen uit de weg gegaan. ‘We kennen geen taboes’, zegt Bartlema. ‘Wel geldt voor sommige onderwerpen een hogere drempel. Dat is het geval bij items over geweld, oorlog, seksualiteit en moord. Een goed voorbeeld is de zelfmoord van Antonie Kamerling. We hebben het gebracht omdat dit het nieuws van de dag was. Er is veel discussie over geweest, want hoe breng je zelfdoding op een “kindvriendelijke” manier? Achteraf hebben we zowel
positieve als negatieve reacties van ouders gehad.’ ‘Het Jeugdjournaal laat uiteraard niet alles zien’, zegt Hans Beentjes, communicatiewetenschapper en hoogleraar aan de Radboud Universiteit. Hij is gespecialiseerd in kindertelevisie. ‘Je zoekt naar nieuws dat interessant is voor kinderen en dat dicht bij hun leefwereld ligt. Volgens Beentjes is het goed dat het Jeugdjournaal bestaat. Het nieuws moet gebracht worden vanuit het perspectief van kinderen en dat is volgens hem soms eenzijdig. ‘Maar kinderen denken dan in ieder geval wel na over het onderwerp. Het is moeilijker dan vroeger
om kinderen te interesseren. Het televisieaanbod is nu veel groter, ze hoeven dus niet meer naar het Jeugdjournaal te kijken. Toen ik klein was had je twee netten, iedereen keek naar het Journaal. Nu zijn er veel kinderprogramma’s en cartoons.’ #2 worden alle journalistieke waarden intact gehouden? Uit de resultaten van het onderzoek blijkt dat het Jeugdjournaal soms de basisregel van het objectieve nieuws overtreedt: het toepassen van hoor- en wederhoor. Volgens de DUNK-analyse laat het programma soms één partij aan het woord of bevat een item een linkse tendens. Een voorbeeld is het CDA-congres van oktober. In de reportage komen voor- en tegenstanders evenwichtig aan bod, tot een man in beeld komt die zegt: ‘Ik heb mijn zoontje beloofd dat ik mij inzet voor zijn klasgenoten en vriendjes Nouvelle, Leila, Sali, dat zij hier als moslims vreedzaam samen met ons kunnen leven.’ Bartlema: ‘Onzin. De spreker op het congres heeft het nadrukkelijk over kinderen, daarom is de quote voor ons extra relevant. Het was een logische keuze van de maker. Ik vind het item prima in balans.’ ‘Als je veel gaat letten op objectiviteit, streef je je doel voorbij. Dan bereik je de kinderen niet meer’, zegt Beentjes. ‘Idealerwijs zouden ze hoor- en wederhoor moeten toepassen, maar dat zie je niet altijd in de uitzending. Interessant, maar ook begrijpelijk. De presentator vervult vaak de taak van de wederhoor. Kinderen houden niet van te veel deskundigen aan het woord.’ Bartlema: ‘Dat vinden ze saai. Daarom proberen we ook op andere manieren balans te brengen in een item.’ In het redactiestatuut staat dat het verhaal of de visie van kinderen het uitgangspunt is bij het maken van reportages. Hun quotes zijn belangrijker dan die van bijvoorbeeld een leraar of politicus. #3 waar spitsen de onderwerpen zich op toe? Het Jeugdjournaal is volgens zijn redactie geen versimpelde versie van het achtuurjournaal. Het streeft ernaar om elke uitzending een mix van bepaalde onderwerpen te brengen. DUNK ontdekte dat in bijna een derde van de items aandacht werd besteed aan cultuur, ontwikkelingshulp en natuur en milieu. Het programma kent relatief best veel ‘linkse’ onderwerpen. ‘Wij zitten niet op een linkse of rechtse stoel, maar op de stoel van onze doelgroep’, vindt Bartlema. Volgens hem hebben kinderen nou eenmaal een groot empatisch vermogen en
vinden ze dieren, natuur en ontwikkelingshulp heel belangrijk. Door die onderwerpkeuze kan het lijken dat het Jeugdjournaal kinderen wil leren wat juist is. Bartlema: ‘We brengen die onderwerpen niet om ze te leren wat goed en fout is. Wij zijn tegen het “opvoedkundige vingertje”. Het is belangrijk dit soort items te doseren. Zeker op campagnes zijn we scherp.’ #4 streeft het jeugdjournaal Etnische diversiteit na? ‘Kinderen willen zichzelf herkennen. Een Turks kind vindt het leuk om een Turk op het Jeugdjournaal te zien. Als je altijd maar blanke mannen aan het woord laat, is het net alsof je het alleen daarvan moet hebben’, aldus hoogleraar Beentjes. Bartlema zegt dat het Jeugdjournaal tracht hier bewust mee om te gaan. ‘We proberen een afspiegeling van de samenleving te laten zien, dus soms wijken we bewust af. We gaan nooit alleen naar witte scholen in de Achterhoek.’ Uit het onderzoek blijkt dat er weinig allochtone mensen met een voorbeeldfunctie aan het woord komen. ‘Dat klopt. We zijn daarom bezig met het opstellen van een lijst met allochtone deskundigen, zodat ook zij meer aan het woord komen’, zegt Bartlema. ‘Dat heeft een bijeffect voor onze jonge kijkers.’ Hij vindt het belangrijk dat alle kijkers zich in het Jeugdjournaal herkennen. ‘Niet alleen in de kinderen die ze zien, maar ook in de gezichten van de presentatoren. Onze presentatrice Milouska is populair bij alle kinderen, maar voor Antilliaanse kinderen is ze extra interessant en misschien wel een voorbeeld.’ Toch krijgt het Jeugdjournaal wel eens vervelende reacties over de kleur van de uitzendingen. Ouders mailen na een uitzending dat er alleen maar allochtone of juist alleen autochtone kinderen aan het woord kwamen. Bartlema zegt met een lach: ‘Het zijn altijd ouders die mailen. De kinderen klagen nooit.’
Met een zachte G in Hilversum Pepijn Crone (zie foto) Leeftijd: 29 Loopbaan: NOS Journaal, De Leugen Regeert, presenteert al vier jaar het Jeugdjournaal. FHJ: ‘Ik heb een leuke tijd gehad op de FHJ. Vanwege de gezellige kantinejuffrouw voelde het iedere ochtend een beetje als thuiskomen. Inhoudelijk? Nou, je leerde het ambacht, maar echt de diepte ging je niet in.’ Links/Rechts: ‘Volgens mij is de journalistiek van oudsher links, daarom merkte je dat ook wel op de FHJ; veel docenten waren links. Ik ben blij met het tegengeluid van bijvoorbeeld PowNed en Wakker Nederland. Alleen jammer dat PowNed alleen kan choqueren en inhoudelijk weinig brengt.’
9
dunk rubriek
dunk zware kost
Bram Budel
de bijbel van... ‘Eén enkele strijder die ondanks dreigingen van buitenaf, niet toegeeft aan zijn idealen is per definitie inspirerend’ door: Ben Janssen
Myrthe Hilkens (33), Oud student FHJ, schrijfster van het boek Mcsex, de pornoficatie van samenleving en opvolger PvdA, vertelt over haar favoriete boek: ‘Dat is zonder twijfel het boek Een man van Oriana Fallaci, een Italiaanse verzetsstrijdster, journaliste, publiciste en schrijfster. Een man zie ik als een politieke roman of pamflet. Het neemt je mee naar de ware definitie van liefde en heldendom. Het boek is een brief aan de Griekse verzetsstrijder Alexandros Panagoulis, met wie Fallaci in de jaren ’70 een heetbloedige liefde deelde. Het is de jij-vorm die het boek zo meeslepend maakt. Bovendien staat het verhaal zo dicht op haar werkelijke leven dat het voor de lezer onmogelijk is om te bepalen waar feiten eindigen en fictie begint. Maar net als bij journalistiek kan een zekere mate van bevlogenheid over en betrokkenheid bij een thema een verslag intensiveren. Objectiviteit is ook maar een mythisch streven. Panagoulis pleegde in 1967 coup in Griekenland. Tevergeefs. Fallaci’s grote liefde werd door het militaire regime gevangengenomen en gemarteld. Bij zijn vrijlating
10
was het aan de schrijfster zelf om haar held te interviewen. Zelfs na al die jaren van gevangenschap bleek de liefde onverminderd. Tot zijn dood bleef ze zijn maîtresse. De versmelting van politieke strijd naar ideologie met onvoorwaardelijke liefde maakt dit boek mijn bijbel. Eén enkele strijder die, ondanks dreigingen van buitenaf, niet toegeeft in zijn idealen is per definitie inspirerend. Een man speelt zich af in een compleet andere cultuur en in de tijd van een totalitair regime. Wat dat betreft zijn we gezegend met het democratische Nederland. Desondanks zie ik ruimte voor verbetering. Door verregaande polarisatie en gebrekkige solidariteit zie ik het politieke debat langzaam verkankeren. Hier zou ik graag verandering in willen brengen. Dit verhaal spreekt me aan mijn eigen doelen na te streven. Hoewel het hoog gegrepen is om een dagelijkse motivatie te putten uit een verhaal dat deugden als heroïsme projecteert. Je krijgt simpelweg niet elke dag de kans om een heldendaad te verrichten.’ A man, Oriana Fallaci, Random House, 1979
Polarisatie ideologische tegenstellingen binnen de journalistiek
11
‘Ik heb nog nooit een fatsoenlijk onderzoek over mediapolarisatie gezien’ door: Michiel de Bie Guus Hetterscheid Sanne Buenen
Rechts Nederland kan de vingers aflikken, links heeft vurige wraak in de fikken. De samenleving polariseert en de media zoeken naar het juiste pad. Kiezen zij links of rechts, of voert het midden de boventoon? Kenners geven hun visie. ‘De samenleving kan niet zonder polarisatie.’
Ideologisch reservaat ‘Polarisatie is iets van alle tijden’, schrijven onderzoekers van de Universiteit van Tilburg in hun polarisatierapport. In opdracht van het ministerie van Buitenlandse Zaken onderzochten zij polarisatie en radicalisering in de Nederlandse maatschappij, politiek en journalistiek. Genoeg voorbeelden laten zien dat er polarisatie is. Het rechtse schreeuwen over de linkse kerk en de linkse hulpkreet namens zwakkeren in de samenleving echoën door de Tweede Kamer. Niemand ontkent dat vooral Wilders de boel op scherp zet. Xandra Schutte, hoofdredacteur van De Groene Amsterdammer, ziet dat Wilders’ polarisatiecampagne de samenleving beïnvloedt: ‘Een deel van de Wildersstemmers en de islamcritici leeft opgesloten in een ideologisch reservaat. Ze hebben nauwelijks raakvlak met andere ideologieën.’ Ook in de media leeft de tweedeling. Een aantal opiniebladen kruipt links en rechts in de loopgraven. Vrij Nederland kwam na
12
het aantreden van premier Rutte met een advertentie uit de oude jaren-zeventig-doos: ’het zijn weer tijden om Vrij Nederland te lezen.‘ Oftewel: bij dit rechtse kabinet is het tijd om een links blad te lezen. Een ander voorbeeld uit de gedrukte media komt van Piet Bakker, hoogleraar communicatiewetenschap aan de Universiteit van Amsterdam. Volgens hem is het in krantenland vooral De Telegraaf die meer en meer op de barricades klimt: ‘Er zijn bij verschillende landelijke kranten nieuwe hoofdredacteuren aangesteld. Zij zijn bezig om dingen scherper neer te zetten.’ Maar zijn de media echt zo gepolariseerd? Volgens Bakker valt dat wel mee: ‘Ik heb daarover nog nooit een fatsoenlijk onderzoek gezien. De mediapagina’s zelf komen niet verder dan het tellen van linkse en rechtse gasten.’ Ook andere links/rechts prominenten wagen zich niet zomaar aan het begrip polarisatie. Zo heeft Schutte het liever over een mogelijke herideologisering: ‘De media zoeken het vooral in populaire verslaggeving, maar ze zijn niet ideologisch uitgesprokener.’ Vincent Crone is als communicatiewetenschapper verbonden aan de Universiteit van Utrecht. Hij ziet een verschuiving in onderwerpkeuzes: ‘Homo- en vrouwenemancipatie vormen nu belangrijke onderwerpen in rechtse media. In de jaren tachtig maakte rechts zich daar helemaal niet druk om. Ze nemen deze punten mee om het gelijk van rechts aan te tonen, om kritisch te mogen zijn tegenover de Islam.’ Polarisatie is niet alleen een kwestie van links en rechts. Uit het polarisatierapport blijkt dat er veel spanningsgebieden mogelijk zijn in de moderne samenleving. Thema’s als multiculturele samenleving, nationalisme versus internationalisme en vrijheid versus overheidsdrang. >
Illustratie: Edith Buenen
13
‘De media zoeken het in populaire verslaggeving, maar ze zijn niet ideologisch’ In de wandelgangen heet Elsevier rechts en De Groene Amsterdammer links. Wat vinden de hoofdredacteuren?
Arendo Joustra, hoofdredacteur van Elsevier, en zijn linkse collega Schutte vinden de tegenstelling links/rechts eigenlijk niet zo belangrijk. Zij hebben het liever over ‘goede en slechte journalistiek’. Gedwongen keuze Het medialandschap is in beweging, maar wat is de reden voor deze verschuiving? Het polarisatierapport stelt dat onze complexe samenleving vraagt om heldere tegenstellingen. Het is nodig dat posities bespreekbaar worden gemaakt. Wanneer mensen over meningen en standpunten praten, leidt dat tot wederzijds begrip.
’Wilders krijgt een roeptoeter van de media‘ Wat is polarisatie? • De verscherping van tegenstellingen tussen groepen in de samenleving die kan leiden tot spanningen tussen en afzondering van deze groepen. Definitie uit het rapport Polarisatie en radicalisering in Nederland van de Universiteit van Tilburg, december 2009 (www.nuansa.nl).
14
Volgens Joustra is polarisatie een samenspel van verschillende factoren: ‘Vooral globalisering en immigratie maken dat de samenleving polariseert. Daar spelen politici op in. Dat heeft weer zijn reflectie in het media-aanbod. Doordat de media geen eigen agenda hebben, deinen zij mee met de samenleving, maar ze geven geen leiding aan de processen.’ Het verschil tussen links en rechts is niet altijd zo groot geweest. Vanaf de ontzuiling in de jaren zestig zijn de ideologieën van verschillende media minder duidelijk geworden. Van oorsprong uitgesproken rechtse of linkse media trokken naar het midden. Schutte: ‘De kwaliteitsmedia zijn zich in de jaren negentig allemaal op dezelfde hoogopgeleide lezer gaan richten. Hierdoor verdween de ideologie van grote kranten naar de achtergrond, professionalisering werd de nieuwe ideologie.’ Maar professionalisering alleen is niet genoeg om je
te onderscheiden. Volgens media- en communicatiewetenschapper Bakker is het dan ook geen wonder dat kranten nu opnieuw een duidelijk standpunt innemen: ‘Anders zouden ze allemaal hetzelfde weergeven.’ Een andere oorzaak van polarisatie binnen de journalistiek is de opkomst van internet en nieuwe media. Deze zorgen voor meer concurrentie en maken dat de gevestigde media zichzelf duidelijker moeten profileren. ‘De voorwaarden zijn veranderd door het internet. Er is een buyer market ontstaan. Journalisten moeten meegaan met de snelheid van het web. Nieuwsverhalen worden korter en heftiger. De hufterigheid in de journalistiek slaat aan’, aldus mediawetenschapper Crone. Volgens Crone speelt de commercie ook een rol in het polariserende medialandschap. ‘Als je het cynisch bekijkt dan moet de journalistiek publiek genereren voor adverteerders. Het is natuurlijk fantastisch als je een interessant en informatief artikel kan schrijven, maar uiteindelijk schrijf je om een publiek te genereren voor de verkoop van advertentieruimte. ’ complex samenspel Schutte denkt dat polarisatie goed kan uitpakken: ‘Voor een deel kan een herideologisering goed zijn omdat je dan verschillende specialismen krijgt. De Volkskrant wordt dan bijvoorbeeld de krant van de sociale democratie en vakbeweging. Als het ideologisch gemotiveerd is, met behoud van kwaliteitsjournalistiek, dan kan dat goed zijn.’ Maar de hoofdredacteur van De Groene Amsterdammer is sceptisch. ‘Als ideologische journalistiek betekent dat je een gesloten wereldbeeld hebt, dan is het in tegenspraak met goede journalistiek.’
Polarisatie is een complex samenspel van media, politiek en burgers. Er wordt veel geroepen over links en rechts. Maar wie heeft er ooit een beschouwing gezien over de invloed van gepolariseerde media op de samenleving? Schutte: ‘Het is absoluut waar dat de media een katalysator zijn van spanningen in de samenleving. Zeker met tv erbij. Ze geven Wilders een enorme roeptoeter. Dat is zorgelijk. De hoofdredacteuren, de bepalers in de journalistiek, zouden daarover met elkaar in gesprek moeten gaan. Het is naïef om te zeggen ‘ja maar het is nieuws’, want dat bepalen de media voor een groot deel zelf.’ Het is in medialand volgens Schutte in de jaren zeventig na de verzuiling vooral meer van hetzelfde geworden. ‘Dat gaat de komende jaren niet veranderen.’ Die koekoek één zang van de media is volgens Joustra het gevolg van de keuze die gemaakt is in de berichtgeving. ‘Als je de wereld kleiner maakt, vallen er onderwerpen af. Ik heb het idee dat in andere Europese landen en in Amerika het spectrum breder wordt uitgetrokken. Bij ons ontstaat kluitjesvoetbal. Links en rechts is nodig om het speelveld breder te maken. Polarisatie is een positief begrip. Je hebt die botsing van standpunten en ideeën nodig om een stap verder te zetten. De samenleving kan niet zonder polarisatie.’ overleven ‘In de toekomst zullen er twee nieuwsstromen zijn’, stelt Crone. Hij doelt niet op een linkse en een rechtse stroming. ‘Ik denk dat je aan de ene kant mainstream incidentennieuws krijgt met antwoorden op de vragen wie, wat, en waar. Dat is nieuws waarvoor niemand wil betalen, al is het maar vijftig cent. Aan de andere kant komen er gespecialiseerde niches, vooral met de hoe-
en waaromvraag, bedoeld voor informatie waar wij gericht naar op zoek zijn. Als je een afgebakende interessante doelgroep weet te bereiken, kan je in leven blijven. De Groene Amsterdammer is daar een mooi voorbeeld van.’ Met de komst van nieuwe omroepen oogt de rechtervleugel van de journalistiek wat meer aangekleed. Joustra voelt zich niet bedreigd. ‘We hoeven niet radicaler te worden vanwege de aanwezigheid van PowNed en Wakker Nederland. De kracht van Elsevier is breder dan dat rechtse profiel. Als de gehele Nederlandse journalistiek rechts zou zijn, is er trouwens veel voor te zeggen een links blad te maken. Voor de journalistiek is dat goed. Het zorgt voor een breder speelveld, daar kan je andere feiten en argumenten vinden en kom je andere mensen tegen.’ veramerikanisering Volgens Schutte dragen GeenStijl en PowNed bij aan de polarisatie in de journalistiek. ‘Nederland krijgt met de opkomst van dit soort media een meer Amerikaans karakter. Daar staan twee werelden tegenover elkaar, die zware polarisatie komt hier niet. De ideologie wordt niet leidend, maar zal zich puur uiten in onderwerpkeuzes.’ Joustra trekt eveneens de vergelijking met de Verenigde Staten, maar hij ziet ook overeenkomsten met Groot-Brittannië. ‘Ik denk dat polarisatie een golfbeweging is, die uiteindelijk weer leidt tot consensus. Ik weet niet of het hoogtepunt al is bereikt. In een land als Nederland, met coalitiekabinetten, is het geen voortdurende staat. Dat is anders in Groot-Brittannië en Amerika. Daar geldt bij verkiezingen: the winner takes it all.’
Joustra: ‘Wij zullen onszelf nooit rechts noemen.’ ‘Als je zegt dat we rechts georiënteerd zijn, ga ik dat niet bestrijden.’ ‘Onze lezers vinden andere media links, ons vinden ze objectief en feitelijk.’ Schutte: ‘We zijn bepaalde periodes erg links geweest.’ ‘De Groene Amsterdammer zoekt naar intellectuele diepgang langs liberale lijn. Er zijn nou eenmaal meer linkse intellectuelen.’
15
dunk in Europa
Op welke stoel zit u?
Strijdbijl begraven voor Europa Het onderscheid tussen links en rechts in het Europees Parlement is minder duidelijk dan in de landelijke politiek. Illustratief is de Alliantie van Liberalen en Democraten voor Europa (ADLE). Vanuit Nederland zitten in deze fractie leden van het progressief-liberale D66 en van de conservatief-liberale VVD. Terwijl deze partijen in Nederland ruzie maken, begraven ze voor Europa de strijdbijl en werken zij in Brussel samen. De liberale fractie bestaat uit 85 leden, vanuit 27 landelijke partijen uit negentien Europese landen. Vanwege deze verschillende achtergronden kost samenwerking in Europa soms wat meer moeite.
door: Jasmijn Mulkens
16
17
European parliament audiovisual
Van links naar rechts in Brussel Een journalist die vanuit het persvak naar de vergaderzaal van het Europees Parlement kijkt, ziet dat de parlementariërs volgens hun politieke kleur zijn ingedeeld. Letterlijk van links naar rechts. De parlementariërs komen uit een politieke partij van hun eigen land, bijvoorbeeld PvdA, CDA of VVD. Daarnaast kunnen zij lid worden van een van de acht Europese politieke fracties. Een fractie is een politiek samenwerkingsverband tussen leden met dezelfde politieke overtuiging, bijvoorbeeld liberaal of socialistisch. De 736 parlementariërs verenigen zich dus niet op grond van hun nationaliteit. Leden die van geen enkele partij lid zijn, behoren tot de groep niet-ingeschrevenen. Deze parlementariërs zitten links bovenaan in de zaal. Dit heeft geen specifieke reden. De twee grootste Europese partijen zorgen samen voor een bezetting van 65 procent. Dit zijn de christendemocraten: Fractie van de Europese volkspartij (EVP) en de socialisten: Fractie van de progressieve alliantie van socialisten en democraten (S&D).
dunk quiz
Links / Rechts
Omcirkel de antwoorden, tel de punten achter de antwoorden bij elkaar op en kijk hieronder hoe links of rechts u bent.
Goedkope koffie of Max Havelaar? a. Ik let op fair trade keurmerken (1) b. Ik koop Max Havelaar als het in de aanbieding is (2) c. Hoe goedkoper, hoe beter (3)
Waar moet de overheid op bezuinigen? a. Ontwikkelingshulp (3) b. Joint Strike Fighter (1) c. Ambtenaren (2)
U eet het liefst:
a. Rood (1) b. Paars (2) c. Blauw (3)
a. Rode kool (1) b. Kaviaar (3) c. Een Big Mac (2)
Het beste nummer ooit gemaakt:
Geld maakt gelukkig.
a. ‘Billionaire’ van Travie McCoy (3) b. ‘Best of Both Worlds’ van Hannah Montana (2) c. ‘Rood’ van Marco Borsato (1)
De grootste verkeerszonde?
Voor welk nieuwsprogramma blijft u thuis?
a. Onnodig links rijden (1) b. Rechts inhalen (3) c. Bumperkleven (2)
a. PowNews (3) b. Nieuwsuur (2) c. Pauw & Witteman (1)
Een zwerver klopt bij u aan. Wat doet u?
Als u een miljoen in de lotto wint:
a. Ik raad hem aan te douchen en een baan te zoeken (3) b. Ik geef hem wat te drinken en wat kleingeld (1) c. Als hij betrouwbaar oogt, mag hij even naar het toilet (2)
a. Investeer ik verstandig en ga ik rentenierend door het leven (3) b. Blaas ik Woodstock nieuw leven in (1) c. Ik koop liever iets nuttigs in plaats van een kraslot (2)
Welke krant leest u graag?
a. Ik wissel links en rechts af (2) b. Schrijven laat ik over aan mijn personeel (3) c. Ik schrijf links, met rode inkt (1)
a. Trouw (2) b. De Telegraaf (3) c. de Volkskrant (1)
13 tot 21 punten: U bent links. U jat van de rijken. U bent blijven hangen in een trip van de joint die u in de jaren zestig opstak.
18
Wat is uw favoriete kleur?
a. Ja (3) b. Nee (1) c. Soms (2)
In welke auto zou u willen rijden? a. Toyota Prius (1) b. Opel Astra (2) c. Hummer (3)
U leest het nieuws: a. In de papieren krant (1) b. Op mijn smartphone (3) c. Wanneer ik daar zin in heb (2)
Een voor allen... a. … ieder voor zich (3) b. … allen voor een! (1) c. De drie musketiers bestonden niet (2)
Schrijft u links of rechts?
22 tot 30 punten: U zweeft in het midden. Uw huis staat tussen twee walletjes. Weet u zelf wel wie u bent? Wat bent u toch kleurloos.
31 tot 39 punten: U bent rechts. 'Carpoolen?' Dat heet een vaste chauffeur. Uw rijkdom maakt u egoïstisch.
postuum
Pim Fortuyn, an uiterste van dit v g in m a ch li e b Bij de het maken kte ij b ik t s e o m idealen Want u maat . n e k n e d u n a blad a ling door he nen, e d n a w e r e d n o z begin een bij te s k in L . p a ch s politieke landend. Op de rechterflank e rechts eindigng. In uw brede vocabulair vond u inga woord nuance. Dat maakte ontbrak het compromisloze weerklonk indruk. Het tandpunten: ‘In de ook in uw s rden martelaars gefokt.’ moskeeën woing bleef het volk niet Uw verschijn U werd aanbeden en onopgemerkt. de plaaggeest voor links. verafschuwd,in een land als Nederland, Maar zelfs eid van meningsuiting een waarin vrijh kt goed is, blijkt zwaar bewaaaantastbaar. Juist u niet. niemand on voetstuk wordt geplaatst, Wie op een t. ‘Ik word en o v a ch s n e e p o staat van dit landik het t n e id s e r p r te minis , dan ben de d r o w t ie n t e h als ik er Graaf lietOp een d n a v t r e lk o V toch. n het volk. van het a a t ie n r te ch e keuze heen, ‘Zoon S.P. u g in g r u u d vreem d, Wilhelmus voor een n la r e d e N n a v Volk negen dagenartij. ts ch le S . ’ n y Fortu uw eigen p als uw n a v e g e z e ld e p voors en welbewust et zes ig n in lz e b b u d n Zo o uw leven. M e d ig d in e n e d e zinsn schoten. n
Genaud Moli
19
dunk interview door: Aukje Schoonus
door: Ben Janssen
Twee oud-studenten blikken in het kader van het dertigjarig jubileum terug op hun schooltijd. Bovendien vertellen ze over hun visie op het huidige journalistieke landschap en de positie die ze daarin innemen.
Roland Koopman Maria Genova Freelance journaliste (37) ‘Ik zie mezelf als links, vooral nu met het rechtse kabinet. Ik stem niet op partijen, maar op partijprogramma’s die ik vlak voor de verkiezingen met elkaar vergelijk. Als ik naar mijn financiële situatie kijk, moet ik misschien eerder rechts stemmen, maar dat doe ik niet vanwege het sociale aspect. Mijn voorkeur voor links is op dit moment eigenlijk een reactie op de verrechtsing van de maatschappij. Ik heb niets tegen politieke partijen zoals de VVD, maar ik vind de constructie van een kabinet met gedoogsteun niet goed. De samenleving wordt steeds harder. Dat merk ik ook aan de toon van journalisten die met behulp van de nieuwe social media steeds vluchtigere en hardere uitspraken doen. Op die manier versterken ze de splitsing van de maatschappij. Al verwacht ik niet dat de media door dit rechtse kabinet rechtser of linkser zullen worden. Als journalist heb je namelijk de taak om niet naar kleur te kijken, maar naar argumenten. Dat probeer ik zo goed mogelijk te doen. Ik denk dat mijn voorkeur voor links nauwelijks invloed heeft op mijn werk. De actuele discussie over linkse en rechtse journalisten en rechters vind ik merkwaardig. Ik ben kritisch tegenover een interviewkandidaat ongeacht welke politieke kleur het medium heeft waarvoor ik schrijf. Voor de linkse opiniewebsite Joop.nl maak ik columns over vrouwenhandel, omdat ze mij daarvoor gevraagd hebben. Als een rechtse kwaliteitsite me had gevraagd, had ik ook met ‘ja’ geantwoord.’
20
Jasper van Bladel
nieuwslezer RTL Z nieuws (44) ‘Ik kan me mijn schooltijd op de Academie voor de Journalistiek nog goed voor de geest halen. We speelden schattige rollenspelletjes en pleegden moeilijke telefoontjes. Maar toen ik met mijn carrière begon, moest ik het vak eigenlijk nog leren. De realiteit is nu eenmaal een stuk weerbarstiger dan het klaslokaal. De Academie was destijds tamelijk links georiënteerd. Geen wonder, gezien de linkse geluiden in de samenleving. Het kon ook liggen aan de journalistieke traditie van de jaren tachtig om maatschappelijke ontwikkelingen aan de kaak te stellen. Zo links als de school in Utrecht vond ik het nog net niet; die stond echt bekend als een Marxistennest. Het linkse accent van Tilburg heb ik niet met mij meegedragen. Al behoor je ook weer niet direct bij het rechtse kamp als financieel nieuwsverslaggever. Dat vooroordeel bestaat wel. Maar ik stel me natuurlijk ook kritisch op tegenover een werkgever die beweert dat niet achter elke grasspriet een beschermd vogeltje zit. Elk item vraagt om een onbevooroordeelde blik. Je vastpinnen aan links of rechts zou te simpel zijn, de werkelijkheid is complexer dan dat. Ik vind de opkomende rechtse zenders dan ook onzin. Niet zozeer de zenders an sich, maar de achterhaalde hokjesgeest erachter. Ik ben bang dat 2011 het jaar van de herzuiling wordt. Terwijl links of rechts er niet toe zou moeten doen, zolang je het werk als ambachtsman goed doet. Dat werd afgelopen jaar wel duidelijk tijdens de kredietcrisis, die ik overigens als journalistiek hoogtepunt beschouw. We kregen reacties van mensen met de vraag waarom we het zo negatief brachten. Terwijl we de journalistieke regels in acht namen. Goed nieuws in mooie tijden en slecht nieuws wanneer het tegenzit: daar hebben we nu eenmaal de hand niet in.’
21 Titel van het blad
Ronald Koopman
21
dunk interview
NOS/Stefan Heijdendael
’Nederland is een ouwehoerland‘
Van ons kikkerlandje naar the Big Apple en terug. Golden Boy Twan Huys vertelt over zijn tijd op de FHJ en over de veranderingen in het medialandschap sinds zijn terugkeer.
door: Teun van Rooij en Rebecca Seunis
Vier jaar geleden ging Twan Huys terug naar Hilversum. Mensen denken soms dat Nederland hem niet genoeg te bieden heeft. ‘Omdat ik het boek Ik ben een New Yorker heb geschreven, denken ze dat ik hier doodga. Dat is natuurlijk niet zo’, zegt hij met een lach. Huys hoeft zich naar eigen zeggen niet te vervelen sinds zijn terugkomst: ‘Ik prijs me opnieuw gelukkig dat ik op dit moment terug ben gekomen, want het politieke landschap is veranderd. Het is ook hier weer razend interessant is om verslag te doen. Hilversum is sinds ik terug ben veranderd doordat er rechtse rubrieken bij moesten komen. Ik ben daar op tegen, want je hebt gewoon goede en slechte journalistiek. Dat heeft in mijn ogen niets te maken met politieke voorkeur. Waarom zou ik jou nog lezen als ik toch al weet dat jij een aanhanger bent van een bepaalde partij? Ja, tenzij ik iedere dag bevestigd wil hebben dat jij een lul bent, omdat je een politieke voorkeur hebt. Wat heeft dat voor zin? Het doet van alles, maar niet je geest verruimen.’ ‘Je merkt dat alles zo gepolariseerd is. Er ontstaan snel debatten en je krijgt veel kijkersreacties op onderwerpen bij NOVA die over Geert Wilders of Job Cohen gaan. Mensen worden snel boos wanneer ze denken dat jouw politieke voorkeur naar boven komt. Ze horen vaak niet goed ˝Geert Wilders heeft gezegd dat˝, of ˝uit onderzoek blijkt dat˝. Er worden dingen voor je ingevuld en dan zie je meteen op Twitter of andere fora dat mensen het heel erg met je oneens zijn. Vaak gaat dit gepaard met hufterig geschreeuw. Ik ga daar niet in mee. Het interesseert me echt geen lor of iemand links of rechts is, het gaat er in mijn vak om of je in staat bent een mooie reportage te maken. Ik vind het veel belangrijker dat iemand zijn vak goed verstaat. Een mooi voorbeeld hiervan vind ik Michael Bloomberg, de burgemeester van New York. Hij was democraat, maar zag in dat hij zo geen burgemeester kon worden. Dus werd hij maar republikein. Je zou kunnen zeggen dat Bloomberg een totale opportunist is, maar hij is wel al zeven jaar een fantastische burgemeester.’
22
De rechtse dinosauriër De discussie over links en rechts in de journalistiek is niet alleen van deze tijd. Ook tijdens zijn studie op de FHJ speelde dit een rol. Huys: ‘De school stond vroeger bekend als een links bolwerk, maar dat had naar mijn idee vooral met de tijdsgeest te maken. Destijds hadden we een rechts kabinet, terwijl de school op journalistiek gebied werd gedomineerd door linkse media zoals de Volkskrant, NOVA en de VARA. De meeste mensen uit mijn klas wilden daar graag stage lopen. Er waren ook uitzonderingen. Ik herinner me een jongen in onze jaargang die altijd in een net pak naar school kwam. Hij had een stropdas om, las De Telegraaf en vond ons allemaal links.
’Je ziet tegenwoordig een grappige mix van zware en lichte onderwerpen‘ Hij was toen echt een dinosauriër. Volgens mij is dat nu totaal anders. Ik hoor dat de nieuwe generatie niet meer de behoefte heeft om zich links te parkeren. Ook de ambitie om bij kranten of televisie voor actualiteitenrubrieken te werken is een stuk minder. De belangstelling voor zwaardere programma’s neemt af en dat vind ik een negatieve ontwikkeling. Ik hoop niet dat scholen voor journalistiek alleen maar mensen afleveren die een hang hebben naar mode en entertainment. Dat zou enorm jammer zijn.’ Geleuter ‘We leven nu in een andere tijd. Roddelrubrieken waren er in mijn studententijd bijna niet in de kwaliteitspers. Ook misdaadverslaggeving werd gezien als iets ordinairs. Nu besteedt elke krant of rubriek >
23
dunk interview
dunk column
‘Politieke voorkeur verruimt de geest niet’
Rebecca Hooper
daar aandacht aan, niet in de laatste plaats voor de kijkcijfers of lezers die daar grote belangstelling voor hebben. Maar zelfs een weekblad als Vrij Nederland doet sinds een paar jaar mee aan een soort van entertainmentjournalistiek. In die zin groeit alles een beetje naar elkaar toe. Aan de andere kant zie je dat een programma als RTL Boulevard tijdens de verkiezing alle lijsttrekkers uitnodigt om als hoofdredacteur plaats te nemen en het programma te presenteren. Er staan rijen mensen in de Tweede Kamer, dus politiek is in die zin toegankelijker geworden. Dat komt vooral door een aantal spraakmakende hoofdrolspelers, zoals Geert Wilders. Daardoor neemt de aandacht alleen maar toe.
’De termen links en rechts interesseren me niets‘ Er is dus een grappige mix van zwaar en licht aan de gang in het medialandschap.’ Maar die mix zien we niet in het nieuwe actualiteitenprogramma van Huys: Nieuwsuur. Geen hapklare televisie maar een volgens Twan redelijk zwaar programma. ‘Ik had niet gedacht dat het zo goed zou lopen. Wij doen iedere avond een beroep op de concentratie van mensen. Je moet je echt een beetje inspannen om het programma te kunnen volgen. Ik hoopte op een miljoen kijkers. Dat was een gevaarlijke uitspraak om te doen, maar dat doel hebben we behaald dus het loopt gewoon als een trein. En dat terwijl Nederland, kort door de bocht geformuleerd, een land van calvinisten en dominees is. Zelfs in de journalistiek opiniëren wij veel. We zijn gewoon een ouwehoerland.‘
24
dunk verhaal
stembiljet Bijna 700.000 mensen in Nederland lezen dagelijks De Telegraaf. Toen ik in mijn eerste jaar op de FHJ vertelde dat ik dat ook wel eens deed, zei de docent dat ik maar bij een roddelblad moest gaan werken. Ze vond De Telegraaf een rechts blaadje met schreeuwerige koppen en halve waarheden. Ik begon me af te vragen of de FHJ een deal had met de Volkskrant, want dat anti-Telegraafpraatje had ik in de korte tijd op mijn nieuwe school al vaker gehoord. Nou las ik ook wel eens de Story - het liefst op zondagochtend in paarse badjas met een mok groene thee - en ik was zwaar beledigd dat de docent mij plaatste tussen koppen als ‘Gordon haalt uit naar Dries’, ‘Victoria tevreden met borsten’ en ‘Tatjana voelt zich niet helemaal gelukkig’. Met die ene opmerking zette ze mij onderaan de journalistieke ladder. Het leek alsof ze in haar hoofd een formulier als een stembiljet had. Alleen bij de studenten die zij journalistwaardig achtte, kleurde ze het bolletje rood. Dat van mij bleef wit. Hetzelfde gebeurde toen een medestudent vertelde PVV-aanhanger te zijn. Toen de docent dat hoorde, gumde ze zijn rode bolletje op het stembiljet snel weer uit. We leerden van diezelfde docent dat journalisten een objectieve bril dienen op te zetten. En dat terwijl ze zelf alleen oog had voor links. Dat vond ik tegenstrijdig en die tegenstrijdigheid vond ik slecht. Inmiddels ben ik groot voorstander van tegenstrijdigheden. Ik kijk hoe Prem Radhakishun het rechtse kabinet afkraakt in De Wereld Draait Door en vervolgens hoor ik in het PowNews hoe fantastisch Geert Wilders sprak tijdens het Kamerdebat. Er moet aandacht zijn voor het milieu, maar ik ben te lui om mijn afval te scheiden. Ik ben tegen bezuinigingen op ‘linkse hobby’s’, maar vind het goed dat niet iedere zelfbenoemde artiest subsidie krijgt. Ik houd van dieren, maar neem iets met de naam Animal Cops niet serieus. Ik wil niet kiezen tussen links en rechts, net als dat ik niet wil kiezen tussen gin en tonic. Het gaat mij om de combinatie.
Objectiviteit is regel één tijdens het eerste college aan de Fontys Hogeschool Journalistiek (FHJ). Ondertussen bevinden de studenten zich in de subjectieve twitterwereld, waar alles draait om meningen. En journalisten schakelen niet snel hun eigen mening uit, blijkt uit het onderzoek van DUNK.
gekleurde taal ZWART OP WIT
door: Charlotte Reddingius en Rebecca Hooper
DUNK onderzocht het taalgebruik over de kabinetsformatie in de schrijvende pers. Daarbij zijn de krantenkoppen van De Telegraaf, de Volkskrant, nrc.next en Trouw onder de loep genomen over de maand september tot half oktober. Ook de leads van de opiniebladen Elsevier, De Groene Amsterdammer en HP/De Tijd zijn geanalyseerd. Twee deskundigen bogen zich over de resultaten.
‘Bij een opiniestuk verwacht ik geen zeikerige steekjes onder water’ KOPPENSNELLEN In het onderzoek naar krantenkoppen bekennen vooral de Volkskrant en De Telegraaf kleur. Een voorbeeld van een gekleurde kop uit de Volkskrant is ‘Komst van kabinet-Rutte staat nog lang niet vast’. ‘Deze kop plaatste de Volkskrant op de allerlaatste dag van de formatie, toen het CDA alleen nog met twee dissidenten moest praten. Voor de rest van
Nederland was al duidelijk dat het kabinet er kwam’, vertelt Clement Tonnaer, FHJ-docent en politicoloog. De Telegraaf verslaat de formatie met koppen als ‘PvdA op oorlogspad’, ‘Kabinet wil met oplossingen komen’ en ‘Rutte aan de slag’. Binnen de marge die een krant heeft, wordt gekozen voor wat de lezers het lekkerst vinden om te lezen. ‘Bij de Vara schoppen ze met een paar linkse politici tegen Rutte en zijn club. Wakker Nederland komt met Ed Nijpels en Hans Wiegel om te zeggen dat het goed gaat met het land’, aldus de politicoloog. Een andere dubieuze kop is ‘Het Wilderskabinet’ uit de Volkskrant. Tonnaer: ‘Daarmee zegt de Volkskrant dat Wilders het totale kabinetsbeleid bepaalt.’ Trouw en nrc.next tonen zich neutraler, maar ook zij hebben soms een uitschieter. Tonnaer: ‘Je wilt de lezer verleiden, dus als je een goede quote hebt, pak je hem. Citaten mag je te pas en te onpas gebruiken. Ik zie in de koppen af en toe dat redacties een kop maken met een vleugje wishful thinking, maar leg daar eens >
25
SPREEKWOORDEN
› Als je links kijkt, zie je rechts niets. › Iemand links laten liggen. › Links lullen, rechts vullen. › Wie jong is en niet links stemt, heeft geen hart. Wie oud is en niet rechts stemt, heeft geen verstand. › Laat uw linkerhand niet weten wat uw rechter doet. › Twee linker handen hebben. › Met je linkeroog in je rechterbroekzak kijken. › Met je linkerhand trouwen. › Drie keer naar links gaan is ook rechts. › Averechts uitpakken.
een vinger op.’ De feiten zijn voor koppenmakers allang niet meer voldoende. ‘Geen enkele kop is correct, dat is een illusie’, vertelt Tonnaer. ‘Een kop dekt nooit de lading, het is altijd maar een greep, het best benaderbare.’ LEADS LEZEN Is De Groene Amsterdammer links, zit HP/De Tijd in het midden en is Elsevier rechts? Frans Schaars mengt zich graag in de discussie over neutraal taalgebruik. De taalkundige en FHJ-docent pelt achter zijn bureau een mandarijn. Wanneer er sap van een van de partjes op zijn roze stropdas spuit, kijkt hij bedremmeld. Echt droevig wordt hij van alle leads die DUNK hem voorlegt. ‘In bladen is het standpunt van de journalist regelmatig af te lezen aan zijn taalgebruik. Opiniebladen hoeven niet objectief te zijn, maar – en dat is belangrijk – je moet goed beseffen welke functie de journalist zichzelf toebedeelt. Bij een opiniestuk verwacht ik een goed uitgewerkte opinie en geen zeikerige steekjes onder water. Journalisten mogen subjectief zijn, maar moeten wel kritisch blijven.’
26
Als voorbeeld noemt Schaars de lead van het artikel ‘De man die zich stilhield’ uit de Elsevier: ‘Ab Klink en Geert Wilders drukten de afgelopen week als geen ander hun stempel op de jojo-formatie van een rechts minderheidskabinet, gedoogd door de PVV. Klink ontkent beïnvloed te zijn door kritische CDAprominenten, maar is dat wel plausibel?’
‘Ik zie in koppen af en toe een vleugje wishful thinking’ ‘Ja hoor’, zegt Schaars geïrriteerd, ‘door de formatie een jojo-formatie te noemen zegt de auteur eigenlijk dat hij het geen trefzekere formatie vindt. Daarnaast neemt hij de uitspraak van Klink niet serieus, door zich af te vragen of die wel plausibel is. Nou, dan durf je wat te zeggen.’ Schaars heeft ook het een en ander aan te merken op de lead van ‘Rutte blijft stil’ uit De Groene Amsterdammer: ‘Hoe lang tolereer je intolerantie. Je moet het de VVD nageven. Op de website van de partij kan iedereen zijn mening geven over het
voorgenomen minderheidskabinet van VVD en CDA dat wil gaan regeren met gedoogsteun van de PVV.’ Schaars: ‘Ik ben ervan overtuigd dat FHJ-studenten dit beter kunnen. De schrijver vraagt zich af hoe lang je intolerantie tolereert. Daarmee maakt hij een politiek statement. En dan komt de opmerking dat we het de VVD wel moeten nageven. Moeten we ze nageven dat op de website iedereen zijn mening kan geven? Nou, dat kan bij ons op de wc-deur ook hoor.’ NEUTRAAL TAALGEBRUIK? De vraag of neutraal taalgebruik een probleem is, is aan de lezer. Het draait volgens Tonnaer om de manier waarop je een kop interpreteert. Hij is duidelijk: ‘Een kop die klopt is saai. Bovendien zijn we in Nederland nog niks gewend vergeleken bij de Angelsaksische koppenmakers. De Engelsen zijn veel gekker.’ Volgens Schaars moet de journalist zich bewust blijven van het soort tekst dat hij schrijft. ‘In een opinieblad mag een journalist best zijn frustraties uiten, maar dan in een column.’ De objectiviteit is vooral gekoppeld
De taal is van mij geworden Tijdens mijn eerste half jaar op de Academie voor de Journalistiek waren de nieuwsberichten mijn grootste teleurstelling. Een nieuwsbericht was goed als de toedracht van een gebeurtenis, meestal een persconferentie, compact geformuleerd in nieuwstaal in de lead stond. De volgorde der dingen lag vast, net als de volgorde der woorden. Ik ben pas tevreden, zei de docent Journalistieke technieken, als jullie allemaal hetzelfde bericht bij mij inleveren. Dat leidde tot dertig zouteloze stukjes. En het ergste was: nieuwsberichten, dat was de journalistiek. Ik wilde schrijver worden. In de loop der tijd ontdekte ik dat de waardevrije taal waarop werd gehamerd, zo waardevrij niet was. En wat wilde je ook, de school was links. De muurkrant die naast de buitendeur hing, riep op Shell te boycotten omdat het bedrijf in Zuid-Afrika zat, waar de staat zwarte burgers discrimineerde. In de hal hing een poster met ‘Help kernwapens de wereld uit, om te beginnen uit Nederland’. Op stage? Bij De Waarheid (communistisch) en Het Vrije Volk (socialistisch) was altijd plaats. Iedereen was links, dus niemand klaagde.
aan het soort tekst dat je maakt. Volgens Schaars gaan opiniërende bladen de mist in, doordat er niet onderbouwde sentimenten zoals woede en teleurstelling - in de teksten voorkomen. Tonnaer is benieuwd hoe de kranten zich ontwikkelen. Hij noemt twee scenario’s. De eerste opvatting komt van voormalig VVD-kamerlid Arend Jan Boekestijn. Hij zei onlangs: ‘De media gaan een ruk naar rechts maken, want de media schurken tegen de machtshebbers aan’. De andere opvatting is die van krant als waakhond van de democratie. Daarbij zullen de media juist de zittende macht bekritiseren. Tonnaer heeft geen idee welk scenario het gaat worden. ‘Ik heb helaas geen glazen bol.’
Als een bankovervaller uit Turkije afkomstig was, mocht dat niet in een nieuwsbericht vermeld worden. Kwam hij uit Zweden, dan wel. In de discussie ‘Schrijven we terrorist of vrijheidsstrijder?’ ging de voorkeur uit naar vrijheidsstrijder totdat het tegendeel bewezen was. Inmiddels is rechts politiek correct geworden in de Nederlandse media. Zowel slachtoffers van verkrachtingen als drugsbazen worden gewoon bij naam genoemd in de krant. Iemand die de staatsveiligheid bedreigt, heet een terrorist. Iemand die terroristen aanpakt, is een vrijheidsstrijder. Die redenering zit verpakt in de naam Operation Iraqi Freedom, de tegenaanval van de Bush-regering. Zijn adagium was: verander eerst de taal, dan de wereld. Wat doet zo’n omslag in twintig jaar met mijn taal? Ik ga meer dan ooit de straat op, het land in. Ik kijk en ik luister. Ik heb mijn nieuwsgierigheid behouden, maar ik durf meer dan vroeger. En ik durf op de taal te vertrouwen. Een taal die licht is en zwaar, die mijn werkelijkheid verbeeldt, hopelijk zonder die van anderen geweld aan te doen. Een taal die van mij is geworden.
Jutta Chorus Schrijver, journalist bij NRC Handelsblad en oud-leerling van de FHJ (1986-1991) Met dank aan: Maj de Bruijn en Hanneke van Bokhoven
27
dunk rubriek
dunk onderzoek
GeenStijl De meninkjes van reaguurders 14,3% 34,8%
14,5% Chloë van der Smitte
de bijbel van... ‘In de politiek gaat het niet alleen om technisch beleid, belangrijker is hoe mensen met elkaar samenleven’
Klaas Dijkhoff
(29), fractielid van de VVD vertelt over zijn favoriete boek: ‘Life of Pi van Yann Martel is het mooiste boek dat ik ooit las. Het draait om de kracht van verhalen. Een mooi verhaal is een waarde op zich. Ik kan niet in het kort vertellen waar het precies over gaat, dan zou het een slecht boek zijn. Bovendien krijgt het op het eind een heel andere wending en die ga ik niet verklappen. De Indiase jongen Piscine gaat op zoek naar antwoorden op levensbeschouwelijke en religieuze vragen bij verschillende geloven. Dat is een heel gaaf stuk met mooie teksten en rake opmerkingen, als: “The answer is the same the world over: people move in the hope of a better life”. Vervolgens zit de jongen in een reddingssloep met een tijger, een twaalf meter lange zebra en een hyena. Ondanks deze verzonnen elementen blijft het verhaal realistisch. In het laatste deel veranderen de mooie verhalen in een trieste werkelijkheid. Dat is pijnlijk, maar wel reëel. Life of Pi
28
inspireert doordat de verbeeldingskracht sterk is. Als er niets meer is in het leven, zijn er altijd nog verhalen. Het fascinerende aan dit boek is dat het niet één visie heeft. Iedereen kan het anders interpreteren. Life of Pi laat zien dat het in de wereld niet altijd draait om cijfers en kille feiten, maar juist om verhalen. Ook in de politiek gaat het niet alleen om technisch beleid, belangrijker is hoe mensen met elkaar samenleven. Als je bijvoorbeeld ergens op wilt bezuinigen, dan zit daar een verhaal achter. Dat verhaal is belangrijker dan de maatregel op zich. Ik las dit boek tijdens mijn studie en sindsdien heb ik het drie keer gelezen. Het is eigenlijk een heel gevaarlijk boek. Als je begint te lezen word je er helemaal in opgezogen. Er komt vast een vierde keer dat ik het ga lezen, maar dan op mijn iPad.’ Life of Pi, Yann Martel, Harcourt New York, 2001
24,6%
61%
31,3%
39,7%
29,2%
1. Kabinet Rutte -1 bijna rond
2. speech wilders bij ground zero
3. kraakverbod
379 reacties
1708 reacties
885 reacties
Kritiek op onderwerp
De achterban van GeenStijl mag niet klagen. Het imperium is sinds september uitgebreid met het
Discussie Overig Respect voor onderwerp Respect GeenStijl Weggejorist Kritiek GeenStijl
door: Irene Stad
29,2%
door: Alex van Riel
televisieprogramma PowNews en Echte Jannen op Radio 1. Toch kan de website nog steeds rekenen op de meeste reacties. DUNK analyseert de inhoud van deze comments.
‘De linkse grachtengordelelite staat huilie-huilie te doen op de gang.’ Met deze uitsmijter schudde Geert Wilders de Tweede Kamer wakker tijdens de Algemene Beschouwingen. PowNews-verslaggever Rutger Castricum vond dat Wilders hem wel mocht bedanken omdat zijn toespraak haast rechtstreeks van GeenStijl was geplukt. Wilders gaf toe dat hij ‘weleens op zijn, hoe noem je dat, weblog keek’. Haat- en scheldcultuur Niet iedereen is zo gek op de website als Wilders. Historicus Jan-Dirk Snel noemde tijdens een debatavond het nieuwe kabinet GeenStijl-1. Volgens hem was de haat- en scheldcultuur gelegaliseerd. Namens GeenStijl antwoordde redacteur Johnny Quid dat de historicus ongezien de tyfus kon krijgen. Reaguurders, bezoekers die op GeenStijl.nl een reactie achterlaten, reageerden met hoongelach op de beweringen van Snel. De eerste generatie die opgroeit met internet kent nu eenmaal andere principes dan de door GeenStijl verfoeide babyboomers. Reaguurder ˝omwenteling˝ geeft op de website een ander argument: ‘GeenStijl is de hoofdzakelijk jonge, rechtse
internetgeneratie. Dit kabinet bestaat vooral uit oude bestuurders. Allebei rechts, maar verder slaat de vergelijking nergens op.’ Om de mening van reaguurders te peilen, onderzocht DUNK de reacties op GeenStijl.nl bij drie actuele onderwerpen. De figuren bij dit artikel weerspiegelen de comments op het nieuwe kabinet, de speech van Geert Wilders bij Ground Zero en het kraakverbod. Reacties op eerdere posts vallen onder de categorie ˝discussie˝. Onder de noemer ˝weggejorist˝ vallen de reacties die door de redactie zijn weggehaald, omdat ze in strijd zijn met de huisregels. Weinig vertrouwen in Rutte Figuur 1 laat zien dat de achterban van GeenStijl minder positief over het nieuwe kabinet denkt dan Snel zou verwachten. Ruim 31 procent laat weten geen vertrouwen te hebben in de nieuwe regering. Slechts vijftien procent van de reaguurders staat positief tegenover Rutte en zijn team. Vooral dat hij ministers koos die al decennia in Den Haag rondlopen, valt hen tegen. Spraakmakende Wilders De standpunten van Wilders zijn smakelijk discussievoer. Figuur 2 toont de reacties tijdens de toespraak van Geert Wilders op Ground Zero. Het topic werd op zaterdagavond 11 september om negen uur gepost, de volgende ochtend was het na elf uur niet meer mogelijk om te reageren. In ruim veertien uur werden >
29
dunk onderzoek
vrij 2. speech wilders
bijna rond
bij ground zero
3. kraakverbod
Ruud Vreeman
1708 reacties geplaatst. Bij nog meer respons zou de server wellicht crashen. Hieruit blijkt een grote behoefte aan discussie (61 procent van de reacties) en een honger naar het laatste nieuws.
door: Pim Smeets
Opvallend weinig bezoekers (8,5 procent) geven een uitgesproken oordeel over de speech. Van deze reaguurders is tweederde positief over Wilders’ toespraak en de rest uit kritiek. Inhoudelijk zijn de meeste bezoekers het niet met de opvattingen van de PVV eens. Maar Wilders’ strijd voor de vrijheid van meningsuiting kan op veel sympathie rekenen. Het gros van de reaguurders heeft tijdens de toespraak bij Ground Zero vooral commentaar op andere partijen. Op NOS, vanwege de slechte kwaliteit van de videoverbinding (Schandalig! Censuur!). Op GeenStijl, door het gebrek aan updates. Of gewoon op de belachelijke kapsels van andere sprekers.
Op een kamer in het souterrain liggen stapels papieren verspreid op de vloer en op een eenpersoonsbed. Een vrij pad loopt naar het bureau. De schuifpui daarachter omlijst het uitzicht op de tuin. Vanachter het bureau schrijft Ruud Vreeman (62), oud-burgemeester van Tilburg en Zaandam, zijn nieuwe boek. ‘Daar gebruik ik vijftien dozen met archiefmateriaal voor.’ Vijftien dozen gevuld met foto’s, krantenknipsels en interviews. In zijn woonkamer is de sigaargeur van de vorige afspraak nog niet vervlogen. Een uur later heeft hij weer een nieuwe afspraak. Ondanks een drukke agenda, heeft Vreeman de tijd om te schrijven. Zijn nieuwe boek, dat in maart uitkomt, zal Vreeman belangrijke grondvragen van zijn werkzame leven beantwoorden. Een daarvan is Hoe word ik links?. Vreeman: ‘Mijn grootvaders zijn, net als ik, vakbondsman geweest. Mensen denken altijd dat ik links ben geworden door hen, maar dat is onzin.’ De oud-burgemeester groeide op in een vrij gezin. ‘Mijn ouders hechtten veel waarde aan zelfstandigheid en leerden mij mijn eigen keuzes te maken.’ Volgens Vreeman is zijn linkse voorkeur later ontstaan, tijdens zijn studie arbeids- en organisatiepsychologie en zijn werk als arbeidpsycholoog. Toen zag hij de omstandigheden waaronder mensen werkten en die gaven hem het gevoel dat hij daar iets aan moest doen. Vreeman zelf heeft nooit naar rechts geneigd. Met zijn twee rechtse broers is hij het dan ook over alles oneens. ‘De enige overeenkomst is dat we alle drie antiautoritair zijn. Tegen het anarchistische aan.’ De linkse Vreeman vindt het huidige, rechtse kabinet niks: ‘Het agressieve klimaat van nu is pijnlijk. En Wilders, die draagt tot niets bij. Nederland is een van de rijkste landen ter wereld, toch heerst er veel onvrede. De rechtse stemmers moet je serieus nemen.’ Die oorzaak ligt volgens Vreeman bij de onzekerheden die mensen op de arbeidsmarkt ervaren. Volgens hem interesseert de anti-islam niemand. ‘De meeste PVVstemmers komen uit Limburg. Maar daar wonen niet eens Marokkanen.’
Krakers afkraken De drang om te klagen komt in grote mate terug in de reacties op het kraakverbod, te zien in Figuur 3. Op nieuwsberichten over krakers wordt haast uitsluitend negatief gereageerd (29 procent negatieve reacties tegen 2 procent positieve). Waarom? Nou, krakers zijn vies, werkschuw en communistisch. Werken moet dat tuig! Dat doen de reaguurders immers ook. Behoefte aan discussie Bij onderwerpen zoals het kraakverbod, heerst onder reaguurders overeenstemming. Bij andere zaken zijn de standpunten van de achterban meer uiteenlopend. Dat levert levendige discussies op. Tijdens de speech van Wilders op Ground Zero besloten veel reaguurders op zaterdagavond niet naar de kroeg te gaan. In plaats daarvan namen zij met bier en chips plaats achter de computer om te discussiëren over de kracht van het vrije woord. Dat toont niet alleen hun nieuwsgierigheid. Het zegt ook iets over hun angst om het laatste nieuws pas de volgende dag te vernemen. Deze reaguurders kiezen allen hetzelfde medium om hun mening te ventileren. Een plek waar scherpte en voorkennis vereisten zijn en waar bezoekers dezelfde taal spreken. Zolang GeenStijl deze bezoekers prikkelt om terug te blijven keren naar de site, heeft het medium zijn grenzen nog niet bereikt.
Jasper van Bladel
1. Kabinet Rutte -1
GeenStijl verleende overigens geen medewerking aan dit artikel. De redactie wilde slechts kwijt dat reaguurders alleen geïnteresseerd zijn in bier en tieten. Maar als mijn belangstelling verder ging, wist redacteur VanKoentsveld nog een toffe masterclass onderzoeksjournalistiek, georganiseerd door De Groene Amsterdammer.
30
dunk colofon
van links naar rechts:
Genaud Molin hoofdredacteur ’Ik ben de baas‘ Teun van Rooij adjunct-hoofdredacteur ’DUNK moet een maandblad worden, wie sponsort?‘ Kim Lenders chef redacteur ’Maar goed dat we zoveel tijd hadden!‘ Pim Smeets chef redacteur ’Daar ben ik het niet mee eens‘ Eline Dabekaussen chef redacteur ’We made it! Maar nu weer over op het sportnieuws‘ Rebecca Seunis hoofd beeldredacteur ’Hopelijk wil het Jeugdjournaal mij toch nog ooit aannemen‘ Chloë van der Smitte beeldredacteur ’Eigenlijk is politiek heel saai‘ Ben Smeets beeldredacteur ’Gelukkig hebben we de foto’s nog‘ Rebecca Hooper eindredacteur ’Onze Taal, mag ik bij jullie komen werken?‘ Aukje Schoonus redacteur ’Ik weet nu zeker dat ik tijdschriftjournaliste wil worden‘ Ben Janssen redacteur ’I have a dream‘ Charlotte Reddingius redacteur ’Haal altijd alles uit je leven wat er in zit‘ Charlotte van Vliet redacteur ’Nooit gedacht dat ik een tijdschrift over politiek zou maken‘ Ellen Jobse redacteur ’Jawel, ons uniek rechts net als links interessant & speciaal tijdschrift‘ Guus Hetterscheid redacteur ’John Franssen bedankt voor de talloze interviewtips‘ Hanneke van Bokhoven redacteur ’Goh. sta ik toch nog in dit blad‘ Irene Stad redacteur ’Het favoriete boek van Geert Wilders… de Koran?‘ Jasmijn Mulkens redacteur ’Wat een heerlijk gevoel als je de deadline hebt gehaald‘ Maj de Bruijn redacteur ’Hard gewerkt, maar net zo hard gelachen‘ Michiel de Bie redacteur ’DUNKER, bn, bw plat Brabants; ‘omstandigheid waarin licht ontbreekt’‘ Monique Walraven redacteur ’Words, once they are printed, have a life of their own‘ Ron Vorstermans redacteur ’Wil een politieke partij voor games, martial arts en frikadellen‘ Sanne Buenen redacteur ’Links of rechts? Ik kies voor kwaliteit‘ Thomas Dal redacteur ’Gefeliciteerd Fontys‘ Alex van Riel redacteur ’We mikten op een uniek historisch document, zeg het maar‘ Marieke van Willigen docent journalistiek ’Wat knalden ze‘ Bea Nobbe docent taalbeheersing ’Jullie zijn keien‘ Paul le Blanc docent vormgeving ’DUNK? CHAPEAU!‘ Jan van Beek vormgeving en lay-out ’Ik houd niet van zeurders‘ met speciale dank aan:
Veronique van Campen bladenmaker ’Heerlijk wat een enthousiasme. Wel moeten strijden voor behoud van fotografie‘ Trea Scholten bladenmaker ’zoveel creativiteit, van deze groep gaan we nog veel horen en zien!‘ Edith Buenen illustratie op pagina 13, Saskia Overzee fotograaf, Jasper van Bladel fotograaf
31
ME DUNKT FHJ
